Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung Juli V Band Juli V Anhang Juli V

24. Juli

VIGESIMA QUARTA DIES JULII.

SANCTI QUI IX KALENDAS AUGUSTI COLUNTUR.

S. Niceta Martyr in Lycia.
S. Aquilina Martyr in Lycia.
S. Cleonicus Martyr Leontini in Sicilia
S. Stratonicus Martyr Leontini in Sicilia
S. Christina virgo martyr, Tyri apud Vulsinium, ut volunt, in Tuscia.
S. Theozonus, Martyr Sebasteni in Armenia.
S. Victor Martyr Sebasteni in Armenia.
S. Emerita seu Emeritus Martyr Sebasteni in Armenia.
Duo fratres Martyres Sebasteni in Armenia.
S. Statianus Martyr Sebasteni in Armenia.
S. Capito Martyr Sebasteni in Armenia.
S. Silvanus Martyr Sebasteni in Armenia.
S. Stercatius Martyr Sebasteni in Armenia.
S. Cariton Martyr Sebasteni in Armenia.
S. Victor Martyr Emeritæ in Hispania.
S. Stercatius Martyr Emeritæ in Hispania.
S. Antinogenus Martyr Emeritæ in Hispania.
S. Victorinus martyr, Amiterni in Vestinis Italiæ.
Alii LXXXIII anonymi, Amiterni in Vestinis Italiæ.
S. Vincentius martyr, Romæ vel Tibure.
S. Hymenæus Martyr apud Græcos.
S. Cariton Martyr apud Græcos.
S. Pavacius episc. conf., Cenomanis in Gallia.
S. Ursicinus episc. conf. apud Senones in Gallia.
S. Fantinus conf., Tauriani in Calabria.
S. Dictinus episc. conf., Asturicæ in Hispania.
S. Valerius seu Valerianus, Niceæ in Provincia Galliæ.
S. Wulfadus Martyr Stonæ in Anglia.
S. Ruffinus Martyr Stonæ in Anglia.
S. Arnulfus martyr, Mosomi in Gallia.
S. Declanus ep. conf. Ardmoriæ in Hibernia
S. Lewinna virgo martyr Angla, Bergis S. Winoci in Belgio.
S. Segolena vidua, Albigæ in Occitania.
S. Christina virgo, cognomento Mirabilis, Trudonopoli in Belgio.
S. Kinga seu Cunegundis virgo, Poloniæ ducissa, Ord. S. Claræ, apud antiquam Sandecz, in palatinatu Cracoviensi.
B. Joannes Taussinianus ep. conf. ex Ord. Jesuatorum, Ferrariæ.
B. Antonius conf. ex Ord. Eremitarum S. Augustini, Aquilæ in Vestinis Italiæ.
S. Franciscus Solanus Ord. Minorum de Observantia, Limæ in Peruvia Americæ.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REJECTI.

SS. Domnonis, & Dominonis ac Eusebiæ virginis inventionem celebrat hoc die Ferrarius ex Galesinio, ex quo didicit, reperta fuisse sacra corpora Bergomi a Francisco ejusdem civitatis episcopo, anno 1401. De duobus primis jam actum est, de tertia loquemur suo tempore: coluntur	Domno V Januarii.
	Domnio XVI Julii.
	Eusebia XXIX Octobris.
SS. Victorinum & Severinum fratres hoc die, sed loco non suo, sic annuntiat Rabanus: Eodem die, natale est S. Victorini, qui cum fratre Severino audiens vocem Dei in Euangelio dicentis ad divitem; Si vis perfectus esse, vade, vende omnia quæ habes & da pauperibus, & reliqua; reliquerunt ambo fratres mundi divitias, & omnia sua dispensantes pauperibus, cremiticam vitam elegerunt, ibique nobiliter vixerunt, licet Victorinus ad tempus delusus fuisset a diabolo, sed tamen Domini gratia de inimico victor existens nobiliter triumphavit, sicut in Vita illorum pleniter narratur. Satis patet, hæc a Rabano hoc die perperam collocata: id certum est, desumpta hæc esse ex Actis S. Severini episcopi Septempedani, de quo pridem actum est ad VIII Januarii, ubi tota fratris ejus Victorini historia admixta est, ut proinde de utroque ibi dicta sint quæ dici potuere. Ad eamdem historiam alludit Baronius VIII Junii in longiori notatione ad S. Victorinum. Neque tamen adhuc sublata omnino videtur inter Victorinos & Severinos confusio, de qua etiam Castellanus in primo suo Bimestri pag. 136. At de hac re agendi alius occurret locus. Tu videsis	VIII Januarii.
S. Gertrudis altaris dedicatio Nivellæ memoratur in additionibus Mss. Cartusiæ Bruxellensis. Quæcumque de Sancta ista dici potuere, habes	XVII Martii.
B. Margarita de Castello seu Tifernas, tertii Ordinis S. Dominici perperam hoc die adjuncta est in additionibus Mss. Cartusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Colitur, & de ipsa jam pridem actum est ad	XIII Aprilis.
S. Thuribius Cenomanensis episcopus S. Pavacio hoc die conjungitur, ut cum ipso & aliis Paderbornam in Westfaliam translatus. Verum de ipso actum est proprio natali die	XVI Aprilis.
S. Waldum episc. & conf. hoc die collocat Florarium Ms., quem diu frustra alibi quæreres, nisi in indice haberetur Ubaldus, neque sic tamen recte positus: spectat enim & de eo actum est ad diem	XVI Maii.
Ymerius confessor hoc die S. Waldo conjungitur: atque hunc quidem in Ubaldum opportune transformare licuit; illum vero nec sub hac inflexione nec sub alia in ipso indice reperio, ut plane persuasum habeam, luxatum nomen esse, qualia in hoc codice plurima recurrunt. Si ad affine aliquod nomen reduci queat præditus Ymerius, confundi fortasse poterit cum S. Hymerio Ameriæ episcopo, de quo actum est	XVII Junii.
SS. Agoardus & Aglibertus martyres Christolienses prope Parisios, & hoc die & sequenti celebrari dicuntur: verum & ipsorum & innumerorum, ut volunt, sociorum martyrum natalis est eo die, quo de ipsis pridem actum,	XXIV Junii.
Venerandæ alicujus virginis martyris Acta pro hoc die descripsit Papebrochius ex Ms. codice sac. eremi Camaldul. fol. 103, iis plane similiæ quorum apud nos ingens supellex est. Doleo vehementer, hujusmodi specimina non incidere in manus magni istius Actorum vindicis Odoacris Ilbachii, ut vera a falsis, dubia a certis, genuina a spuriis aliquando noscat discernere, cui nihil ferme absurdum occurrit in quibuscumque Actis, modo nomen alicujus Martyris præferant. Incipiunt hæc: Temporibus Marci pii imperatoris virgo conjugium vitans, fugit in quoddam monasteriu ubi feminæ conversabantur … post mortem autem autem orthodoxi imperatoris Marci elevatus est alius imperator, nomine Diocletianus, vir impius … qui elevavit contra Christianos persecutionem adversus sanctas ecclesias, maxime vero adversus monachicum ordinem, neque masculis, neque feminis indulgens; sed cum ira & furore magno volebat totum genus Christianorum delere & Judæorum extollere. Ex his conjice cetera, quæ qui digerere possit, eum certe oportet Ilbachio non inferiorem esse. Neque tamen, Acta illa qualiacumque impedimento essent, quo minus Veneranda ista inter Sanctos locum haberet, si modo in ullis Fastis sacris, Græcis aut Latinis nota esset sub Olybrio Antiochiæ præside: quibus deficientibus integrum nobis non est, id genus nomina Sanctis adscribere; neque vero adeo obvia est Venerandæ appellatio ut cum alia confundi possit.
Timotheus patriarcha ῥοδισμὸς in Prætermissis ad IX Maii, ex variis conjecturis huc remissus est, si forte ageretur de Timotheo Alexandrino, fratre Petri, qui S. Athanasio successit, quique ibi obiisse censetur hoc XXIV Julii. Quidquid ejus sit, ex serie Patriarcharum Alexandrinorum ante tomum 1 Junii de vero obitus die satis constat, non item de cultu Catholice umquam ipsi exhibito
Julianum nobilem militem Laudensem & martyrem & socios 1486 larga sane manum hoc die nobis profert Ferrarius in utroque Catalogo, tametsi passos scribat X Kal. Augusti, ex monument. eccl. Laudensis Mss. Addit autem in notatione, alium S. Julianum episc. & conf. ibidem celebrari XII Octobris. Hunc novimus, at quid de aliis istis sit, plane ignoramus. Miram narrat historiam, quam nemo admiserit, nisi aliunde probatam. Coli vero Laude numerosam illam classem non audet asserere: neque vero sola ejus fides aut auctoritas sufficere videtur, ut ignotissimi alias Sancti tanto numero tam facile admittantur.
Dominæ nostræ Deiparæ trans (urbem CPolitanam) in Pagidio apud novum embolum synaxis inscribitur supplemento nostro Ms. ex Synaxariis Sirmondi ac Chiffletii. Ædem hanc sacram non invenio; at extra urbem CPolitanam trans sinum fuisse, dubitare me non sinit adverbium πέραν, trans, ultra, quod est in Græco. Consule Cangium lib. 4 CPolis Christianæ, a pag. 167.
S. Hermogenes M. dentes eradicatus occubuisse notatur hoc die in supplemento nostro Ms. ad Menæa Græcorum excusa ex Mss. Sirmondo-Chiffletianis, addito disticho in hunc sensum, quod cui immisericorditer eradicati sunt omnes dentes, effugiat dentes dæmonis. Mentio etiam de eodem, ut puto, fit in utroque Taurinensi Ms.; at die XXV hujus. Dati sunt; & porro dabuntur varii Sancti huic Martyri synonymi; quem postquam inter illos quæsivi, fateri cogor, me ignorare, quis fuerit, aut quo spectet.
Gundanisolus, tamquam Cenomanensis episcopus, & quidem ut Sanctus jungitur Thuribio & Pavacio, quin & S. Liborio, cum interim in nullis episcoporum Cenomanensium Catalogis usquam reperiatur, ut pridem notavit Bollandus in suo de S. Liborio Commentario num. 16, & nos etiam hoc die, ubi de S. Pavacio agimus, verbo observavimus: cultus ejus, imo existentia & sanctitas probanda sunt priusquam in hoc opere locum habeat.
Jolenta, vidua Boleslai pii ducis Calissiensis, huc remissa est ex XXIII Aprilis, ut si de cultu nobis constitisset, agi de ea posset die quo obiit ejus soror B. Kinga, quicum in monasterio S. Claræ Sandeciæ vixit. At nihil ab eo tempore accessisse, quo prædictus cultus probaretur, intelliges ex iis, quæ de B. Kinga seu Cunegunde inferius dicta sunt.
Mathildis in historia ecclesiastica seculi XI inter plures synonymas celebratissima, quam huc remisimus, longis passim laudatur encomiis; breve est, sed elegans, quod ei inter pios hoc die composuit Saussayus hic verbis: Eodem die obiit feliciter venerabilis Mathildis marchionissa, conjux Godefridi, cognomine Gibbosi, Lotharingiæ ducis, nepotis Stephani IX Papæ ex fratre Gozelino, marito Beatricis, matris ipsius Mathildis, quæ altera sui ævi Judith & Debora impios divinæ legis sacerdotiique euangelici insectatores magna virtute repressit, afflictamque Romanam Ecclesiam insigni solatio recreavit, ditavitque & suffulsit donationibus magnificis. Paulo plura referunt Molanus & Miræus inter Belgas, Piazza vero in Hemerologio eam proponit extollitque ut perfectissimum speculum principum feminarum. Sufficiet nobis ex eo desumere epitaphium monumento elegantissimo subscriptum, quod sæpius Romæ vidimus legimusque his verbis conceptum: Urbanus VIII Pont. Max. Comitissæ Mathildi virilis animi feminæ Sedis Apostolicæ propugnatrici, pietate insigni, liberalitate celeberimæ, Huc ex Mantuano S. Benedicti Coenobio translatis ossibus, Gratus æternæ laudis promeritum Monumentum pos. anno MDCXXXV.
Hescelinus, ut bonæ memoriæ Canonicus, in Ninevensi Flandriæ cœnobio supprior Ordinis Præmonstratensis, hoc die signatur in Natalibus Ordinis, a Joanne Chrysostomo Vander Sterre concinnatis: quod hic indicasse, satis est.
Christinæ alicujus, ejusdem Ordinis sanctimonialis in monasterio Rhetersensi, diœcesis Moguntinæ, Vitam ad nos olim misit strenuus noster adjutor Gamansius, eamque Majores nostri hac XXIV Julii reponendam censuerunt ob synonymas Christinas quæ eo die celebrantur. Verum cum incertus sit obitus, & potius mense Novembri quam Julio vita functa sit; aliunde vero de ejus cultu nil quidquam constet, neque de ea in Natalibus vander Sterre jam citatis ulla habeatur memoria; in alium mensem & diem remittenda est, quibus de ipsa agi poterit, si sufficientia cultus monumenta proferantur.
Gerburgem abbatissam Gandersheimensem in Saxonia hoc die sic primus annuntiavit Menardus: In Germania, monasterio Gandersheimensi, sanctæ Gerburgis abbatissæ, in Observationum lib. 2, pag. 643 citans solum Trithemium in Chronico Hirsaugiensi ad annum 854; ubi ipsa virgo sanctissima dicitur, quæ multis effulserit in vita, & post mortem clara virtutibus. Avide isthæc omnia in Gynæceum suum transtulit Arturus, ac pluribus amplificavit Bucelinus in Menologio; quod vero miror vel maxime, non dubitavit Castellanus Sanctæ titulum ei hoc die tribuere, postquam præ oculis habuit Seculum IV SS. Benedict., in quo disertissime prætermittitur, utpote de cujus cultu nusquam, quod sciam, exstitit, neque hodie superest vestigium. In Annalibus Benedictinis tom. 3, pag. 22 & 227 vocatur Gerberga, verum nec sub hac, nec sub alia appellatione Sanctis umquam annumerata est.
Guilielmum Bibaucium, ut venerandum Cartusianorum generalem ex Bibliotheca Cartusiana Theodori Petrei insigni elogio ornat Raissius in Auctario ad Natales Molani, ut apud Flandros natum: atque item
Franciscum a Meerbeeck ex Ordine Minorum ab hæreticis plurima perpessum, qui cum viginti trium mensium pedorem carceris sustinuisset, Lovanium perductus, ibi paulo post laborum cursum consummavit. De eo etiam agit Arturus, verum in ejus serie prætermittetur.
Cuno conversus in Hemmenrodensi cœnobio inter beatos Ordinis Cisterciensis recensetur hoc die ab Henriquez & Chalemoto, atque etiam a Bucelino cum longiori elogio. Admitto nobilitatis ejus virtutumque præconia omnia, at de cultu doceri cupio.
Bartholomæus Carraucus, Carmeli Majoricensis prior, a piratis Turcis in mari captus & Algezias ductus, multis tormentis præmissis, capite tandem plexus martyr occubuit anno Christi MDLXVI. Ita legitur in Acie bene ordinata Sanctorum Ordinis Carmelitarum. Ubi etiam hoc die
Zeno Mechliniensis, nempe qui Mechliniæ in Belgio per Deiparam Virginem donis & revelationibus fuit recreatus. Beatus vocatur in Kalend. Carmel.
Petrus de Capua cum variis sociis Ordinis S. Dominici, ut pretiosa morte defunctus refertur hoc die in Diario Marchesii: ac præterea
Maria Lanza in parthenone S. Catharinæ Panormi
Paulus Bustamanta ejusdem Ordinis, cum titulo beati laudatur in Viridario Spirituali Germanico & in Anno sancto Belgico, ut martyr in Indiis cum pluribus sociis.
Joannes confessor Ulyssipene in Lusitania., Alphonsus a Spina Palentiæ., Antonius Farinenus in Gallia., Joannes Martinesius interritorio Toletano., Donatus Urbini., Alfonsus Suarez in territorio Palentino., Anna de Angelis in territorio Saguntino., Francisca de Heruas Cordubæ. Cum titulo beati referuntur ab Arturo in Martyrologio Franciscano, & ultimæ duæ etiam in Gynæceo.
Antonius cognomento abbas in monte Guiscardi in Occitania., Adamus de Marisco in Italia., Guilielmus Bretonius in Anglia., Alexander Javorensis Wratislaviæ in Silesia., Anonymi triginta in Russia., Franciscus de Podio cum sociis missus in Tartariam., Franciscus de Mazarata Capucinus Pisauri in Marchia., Cæcilia de Nobili Nuceriæ in Umbria., Anna Apolloniæ Nadlerin Monachii in Bavaria. Adduntur in Menologio Franciscano Hueberi, sed absque ullo titulo.
Vigilia S. Jacobi in multis codicibus signata, hic etiam referri meretur. Notissima est ejus festivitas die sequenti	XXV Julii.
Parasceve V. & M. hoc die inscribitur Kalendario Græcorum a Genebrardo vulgato: eadem refertur a Ferrario in Catalogo Sanctorum, qui in Martyrologio Romano non sunt, & a Castellano inter adjectos ad suum Martyrologium universale, utrobique die XXVI hujus. Menæa magna excusa cum Maximo Cythereo nescio cur cum solo titulo hosiomartyris eam annuntient; quem etiam editioni suæ secundæ adjecit Molanus, sed hoc die. Verum de ista Sancta videri poterit die, quo a laudatis Menæis, & eorum transcriptore Maximo Cythereo condecoratur elogio longo & scenico XXVI hujus, & examinari, an ab homonyma, die XX Martii cum Martyrologio Romano data, distinguenda sit. Quidquid igitur huc spectat, remittimus ad eumdem diem	XXVI Julii.
Celsus a solo Camerario signatus, aliis characteristicis distinguendus est, priusquam in Sanctorum serie collocetur. Ipsum aut synonymum refert Dempsterus XXVI Julii: Vereor ne confusio sit cum celebriori Celso de quo cum Nazario agemus	XXVIII Julii.
Eberardi, seu Eberhardi monachi solitarii apud Cellam S. Meinradi, in Silva quæ nunc dicitur ad Eremitas signatur in Kalendario Ms. Sanctorum Ordinis S. Benedicti, uti habet etiam aliud paulo extensius, quod Grollum vocamus: est in utroque male hoc die, nec magis recte a Bucelino XXII Augusti. Monnit jam pridem Bollandus in Commentario ad Acta S. Meinradi XXI Januarii, de S. Eberardo agendum	XIV Augusti.
S. Erthadum in Scotia episcopum sic hoc die refert Ferrarius, ut satis pateat, solum Dempsterum præ oculis habuisse, quem denuo sequitur XXIV Augusti. Ast ea auctoritas non suffecisset, nisi apud Camerarium alia accessissent ex quibus cultus asseri possit, eaque inter Breviarium Aberdonense, de quo non semel alibi. Ibi vero cum signetur non primo sed secundo loco, de Sancto agemus	XXIV Augusti.
Boryssus & Glebus ut principes martyres annuntiantur in Ephemeridibus Græco-Moscis ante tomum primum Maii, quemadmodum & in variis aliis Fastis Ruthenicis, Menologio Sparwenfeldiano Slavo-Russico, nec non Polonicis, unde ipsos verosimiliter eduxit spicilegus Ferrarius, ex quo & in Castellani Martyrologium migrasse videntur, alibi inter Sanctos necdum admissi. Notat Papebrochius fuisse filios Ulodomiri, Christianis vero nominibus Romanum & David nuncupari. Hoc die, inquit, videntur a fratre Jaroslao, post victum fratricidam Suatopolcum, contumulati Wissogrodi, cum alias Boryssus XIV Julii, Glebus V Septembris sit obtruncatus. De patre, nempe Vlodomiro fusius egimus inter Prætermissos XV Julii, vota nostra illic exponentes, ut tum de ipsius tum de filiorum Catholico cultu rite edoceamur. Neque omnino fidere audemus historiæ breviter conscriptæ & collectæ ex monumentis Ruthenicis, una cum aliis similium quorumdam Actis approbatæ a Vilnensis archiepiscopi suffraganeo, Georgio episcopo Metonensi anno MDXXI. Cum igitur hic dies neque Boryssi neque Glebi natalis sit, iterum atque iterum Polonos rogamus quod XV Julii petiimus, verum & Catholicum cultum nobis demonstrent, tum res gestas, martyrium & miracula, ut de utroque fratre, & forte etiam de parente agere ex professo possimus, die quo alter obtruncatus dicitur	V Sept.
S. Rustici episcopi Trevirensis & confessoris memoriam hoc die agunt additiones Mss. Cartusiæ Bruxellensis ad Grevenum, solitæ sæpius festa transponere. Hujus Sancti natalis est	XIV Octob.
S. Judocus confessor reperitur hoc die in Matricula Cartusiæ Ultraject.; nos alium istius nominis Sanctum non novimus præter eum qui colitur	XIII Decembris.
Olympias hoc die notata in supplemento nostro ad Menæa impressa Sirmondo-Chiffletiano, die crastino remittitur ad diem, quo signatur in Martyrologio Romano	XVII Decembris.

DE SS. NICETA ET AQUILINA MM.
IN LYCIA.

Sub Decio.

SYLLOGE HISTORICA.

Niceta Martyr in Lycia (S.)
Aquilina Martyr in Lycia (S.)

AUCTORE J. P.

§ I. Cultus ac narratio martyrii apud Græcos; memoria in Fastis Latinis.

Varia est harum sanctarum Martyrum nomina efformandi ratio, sicut patebit per decursum, Græcis pariter ac Latinis Fastis, quamquam diverso die, instriptarum. In Mss. Menæis Divionensibus seu Synaxario Petri Francisci Chiffletii nostri ita signantur: [Cultus apud Græcos] Τῇ αὐτῇ ἡμ. μνήμη τῶν ἁγ. μμ. γυναικῶν, τῶν πιστευσασῶν διὰ τοῦ ἁγ. μ. Χριστοφόρου, αἵ τινες σούβλοις ἀπὸ ποδῶν ἕως τῶν ὤμων διαπαρεῖσαι τελειοῦνται· ὥντινων τὰ ὀνόματα Ἀκυλίνα καὶ Καλλινίκη. Quæ Latine sic sonant: Eodem die (IX Maii) memoria sanctarum Martyrum mulierum, quæ crediderunt per sanctum martyrem Christophorum, ac subulis a pedibus ad humeros usque transfixæ, martyrium consummarunt: quarum nomina Aquilina & Callinica. Triumpho autem earum accinuntur ibidem duo sequentes versiculi:

Ἔχει τράπεζαν σατανᾶς πάλιν νέαν·
Γυναῖα σουβλίζουσιν οἱ πλάνοι δύο.

Scenam recentem denuo satanas habet:
Pungunt Puellas subulis plani duas.

[2] Τράπεζαν, proprie mensam, hic scenam vertimus: videtur namque per hanc vocem hic indicari locus paulo editior, [ac Græco-Moscos.] ut puta, parvus suggestus seu theatrum, mensæ instar, in altum, longum ac latum cum aliqua proportione elevatum; quo pateat facilior circumstantibus prospectus. Simile quid videtur innui apud Julium Pollucem Onomastici Græco-Latini, anno 1706 recusi, segmento 11, lib. 7, cap. 2: Circi, inquit, in comœdia dicuntur, ubi mancipia venduntur: fortassis & reliqua, quæ venalia sunt. Sed partem, quam servi conscendentes venduntur, hanc Aristophanes mensam vocat. Eodem die IX Maii inscribitur Menologio Slavo-Russico memoria S. M. Christophori, passi anno CCCLV sub Constantio cum duabus peccatricibus, quæ sunt cum eo passæ, Hecata & Ancilena. Item in Menologio apud Canisium narratur S. Christophorus propter Christi confessionem simul cum Callinice & Aquilia *, quas ad fidem converterat, capite truncatus.

[3] Menæa magna Græcorum typis edita agunt de nostris hisce Martyribus eodem isto die, [Elogium datur] sequente, ut solet, Maximo Cythereo, occasione S. Christophori martyris, cujus elogio res quoque earum gestas interserunt. Sunt & in Actis ejusdem Sancti Latinis; sed in his modo tam parum verosimili, ne dicam exotico & prorsus fabuloso, ut tota res non facta sed ficta, & ad scenicum apparatum ornata videatur; non melioris utique notæ, quam sint Acta tota S. Christophori, quibus tamquam pars, harum Martyrum gesta immixta sunt. Porro ex versione Latina, quam subdimus, tu de isto Menæorum elogio fer judicium; quæ fere ex interpretatione manuscripta nostri Matthæi Raderi ita sonat: Imperator viso Christophoro exanimatus, in tergum concidit, animaque recepta, statuit illum per dolum circumvenire, & blanditiis emollire & flectere, sensimque a Christo avertere; quod aperte illum aggredi non auderet aut consultum judicaret.

[4] [ex Menæis impressis.] Submissis ergo duabus procacissimis & forma præstantissimis puellis, atque in omnem venerem projectis, quæ facillime intemperantiam juvenum, & ardentia per se desideria ad lasciviam possent excitare & incendere, (uni autem Callinicæ, alteri vero Aquilinæ nomen erat) imperavit ad Christophorum ingredi, ut illum omnibus machinis aggrederentur, & ad concubitum proritarent, amoreque captum a Christo abalienarent, atque ad sacrificandum idolis propellerent. Sed illæ a Christophoro fidem Christianam edoctæ, idola deseruerunt, Christum palam apud ipsum imperatorem professæ, flagris crudeliter concisæ, aliisque suppliciis superatis, martyrii coronam reportarunt. Ita fere versio Raderi, quæ quia in re & substantia satis cum Græco textu esset fidelis, nova, utpote minime necessaria, supersedendum nobis esse duximus. Aliud brevius, ac proinde, ut videtur, antiquius ac melius elogium habes num. 14.

[5] [Earum memoria inscribitur antiquis Martyrologiis,] Celeberrimum porro apud Græcos harum Martyrum par, magnam quoque notitiæ celebritatem obtinuit in antiquissimis Martyrologiis Latinis: nam Usuardus hoc die XXIV Julii sic eas annuntiat: Eodem die natalis sanctarum Nicetæ & Aquilinæ, quæ beati Christophori martyris prædicatione ad Christum conversæ, martyrii palmam capitis abscissione sumpserunt. Præcesserat suum hunc sequacem Ado eodem die; sed virginum titulum eis tribuit, & loco Aquilinæ scribit Aquilæ. Quod ultimum etiam scribit Wandelbertus, ideo forte, quod nomen ita scriptum, suo metro magis quadraret: utut est, utramque certe Martyrem simul cum hodierna Christina unico isto versiculo comprehendit:

Mox nonam Christina, Aquila, & Niceta sacrarunt.

[6] [ac Martyrologio Romano.] Martyrologium Romanum fere ad verbum Usuardo consonat, hoc die XXIV ita illas memorans: In Lycia, sanctarum martyrum Nicetæ & Aquilinæ, quæ beati Christophori martyris prædicatione ad Christum conversæ, martyrii palmam capitis obtruncatione sumpserunt. Indicatum jam pridem a nobis fuit in Prætermissis ad diem IX Maii, acturos nos de sanctis hodiernis Martyribus die XXV hujus, quo colitur S. Christophorus: sed quamquam hujus Acta adeo cum istarum martyrio connexa sint, ut omnium trium memoria eodem differenda videretur: tamen cum a classicis, uti diximus, Martyrologis memorentur hoc die XXIV, quem ipsum quoque Martyrologium Romanum servat: ideo nunc de iis agendum duximus, hic uti alibi more nostro in signandis Sanctorum locis seu diebus, isti Martyrologio nos conformantes. Nihil attinet producere Florarium nostrum Ms., Maurolycum, Felicium, Galesinium, ac denique Arturum a Monasterio, qui eodem etiam die ipsas commemorant.

[Annotata]

* Aquilina

§ II. Acta Latina, & plura alia, ad Sanctas spectantia discutiuntur.

Nunc Actorum, quæ apud Latinos leguntur, habenda ratio est. In Beda, qui ex Floro auctus, [Proferuntur] & a nobis editus est, ex Ms. Tornacensi ista notantur occasione S. Christophori die XXV hujus, qui jussu Dagni regis in carcere reclusus, Niceam & Aquilinam, quas ipse tyrannus ad seducendum eum miserat, ita convertit, ut idola Jovis & Apollinis, quæ ante colebant, fide Christi ferventes, zonis suis ligata ad terram prosternerent. Unde præcipiente Dagno, altera est membris disrupta; altera stipiti suspensa, & igni apposita, ac deinde gladio trucidata. Petrus de Natalibus lib. 6, cap. 131 paulo pluribus earum martyrium describit: Niceta & Aquilina sorores martyres, in Lycia, civitate Amon * passæ sunt. Hæ speciosæ puellæ de corporis sui prostitutione viventes, cum beatus Christophorus martyr in eadem civitate a rege Dagno in carcere detineretur, jussu ejusdem regis ad ipsum sanctum Martyrem missæ sunt, promissis eis muneribus, si eum secum peccare facerent, & ad deorum sacrificia provocarent.

[8] Quas B. Christophorus ad Christum convertit, ut dicetur in Passione ejus ad VIII Kal. Augusti. [varia] Quod audiens rex, Puellas comprehendi fecit: quas ad deorum sacrificia invitavit. Quæ dixerunt, ut jussu regis plateæ mundarentur, & omnes populi ad templum congregarentur. Quo facto, cum illæ templum introissent, cingula solventes, in colla deorum posuerunt, & ad terram trahentes confregerunt. Quapropter rex Dagnus iratus, eas catenis suspendi fecit, & dudum torqueri, & dehinc in ignem copiosum jactari. Quæ cum inde illæsæ egressæ fuissent, jussit rex ambas pariter in Christi confessione gladio cædi: quæ passæ sunt VIII Kal. Augusti.

[9] Similis fere vel non melioris saltem, si non deterioris potius furfuris est Passio apud Vincentium Bellovacensem in Speculo lib. 13, [harum Martyrum] cap. 25, & S. Antoninum 1 part. historiarum, tit. 8, capitulo 1, § 41, inter Acta S. Christophori. In Missali Mediolanensi anno 1522 excuso, in præfatione ad. Missam S. Christophori refertur, quod Niceam & Aquilinam, publico lupanari, longo tempore sub meretricia sorde famulantes, ad castitatis habitum revocavit, easdemque sub tormentis martyrii, finiti agonis percipere coronam edocuit: quæ ex S. Christophori Actis desumpta esse, evincitur ex pluribus aliis, quæ indidem accepta sunt, & ex quibus ista præfatio constat; ac proin non merentur plus fidei, quam mereantur Acta ipsa. Porro nostrarum Martyrum gesta Passioni S. Christophori, cras dandæ e Ms. nostro Fuldensi, & illi, quæ est apud Mombritium immixta, adeo in longum extrahuntur, ut partem ejusdem Passionis bene magnam absumant; quæ cum ibi legi possint, & scenice adornata sint, otiosum foret, rursum illa huc transcribere.

[10] [& discutiantur Acta;] Accipe tamen parvum aliquod specimen, ut cetera præteream, e quo rei totius valorem æstimare possis. Ingressæ autem ad Christophorum, viderunt faciem ejus tamquam flammam ignis: & ceciderunt in facies suas ab hora tertia usque ad horam sextam … Et interrogabat eas, dicens: Quod est artificium vestrum? Et responderunt: Ora pro nobis, famule Dei, ut dimittat Dominus peccata nostra. Opera autem nostra maritorum * est: & quod accipiebamus de corpore nostro, pauperibus erogabamus, nudos vestiebamus, captivos redimebamus, esurientes satiabamus. Quæ quisnam satis cum patientia nedum cum fide legat in dicto mox Ms.? Cui in substantia consonant, quamquam verbis aliquantulum discrepent ea, quæ Passio S. Christophori apud Mombritium obtrudit de hoc argumento, ut alia exemplaria non commemorem; de quibus erit sermo opportunitate Actorum ejusdem Sancti nobis die crastino offerenda: & tunc de illis ratio habebitur cujusnam sint circa istum Sanctum ac proin nostras etiam hasce Sanctas characteris. Interea temporis observa, multo breviora ac tolerabiliora de iis tradi in Passione S. Christophori apud Surium, & in compendio, quod indidem contraxit Franciscus Haræus.

[11] [uti & varia alia,] Atque hæc quidem sunt, quæ de hodiernis hisce Martyribus colligere nobis licuit: finem iis imponemus, postquam pauculas observationes subjunxerimus ad pleniorem intelligentiam eorum, quæ toto superiore decursu exposita sunt. 1. Non mirum imprimis, eas coli apud Græcos IX Maii; nam apud eos tunc colitur S. Christophorus. Quod a Martyrologis Latinis hæ memorentur hoc die XXIV hujus currentis mensis; ille vero XXV ejusdem, mirum magis, nec causam diversitatis assignare promptum. 2. Singularia sunt Mss. Divionensia in supplicio Martyribus, punctura subularum inflicto: alibi alia, ut vidimus, non tamen ubique eadem recensentur. 3. Niceta, quam quasi a νικάω victricem dicas, voce quidem dissonat a Callinica, quæ alibi scribitur; sed rei significatione fere consentit; quam egregiam victricem recte interpretari possis. Prima nominis efformatio adhibetur a Latinis, secunda a Græcis: utra sit antiqua magis ac genuina, non facile quis dixerit. De Aquilinæ notione inferius. Interim de mulieribus hic agi, certum est: recteque observavit Rosweydus in notis ad S. Pauli eremitæ Vitam pag. 23, col. 1, num. 23, Nicetam, cujus istic mentio, ab hac Niceta plane diversam esse. 4. Vitæ professio non eadem ab omnibus notatur.

[12] [ad harum Martyrum notitiam] Virginum quippe titulus illis datur ab Adone; quem etiam Rosweydus loco citato tribuit nostræ Nicetæ, Adonem haud dubie secutus. Si Actis cum Slavo-Russico, ac præfatione Missalis Mediolanensis credimus, fuerunt meretrices seu peccatrices: alibi ab utroque titulo abstinetur. 5. Sorores vocat Petrus de Natalibus; quod & indicatur in Actis earum, tacentibus de illa re Hagiologis, quos supra dedimus, Græcis ac Latinis; ac proin valde fit verosimile, quod illud adjunctum illi non legerint in antiquioribus Actis, seu, si mavis, documentis, quæ in annuntianda istarum duarum Martyrum memoria sibi præluxere. 6. Non sunt passæ sub Constantio, anno 355, nedum sub Dagno, plane nobis imaginario; at sub Decio, eadem saltem ratione, qua & inferius ille notatur, & qua passionem S. Christophori sub illo imperatore figemus.

[13] Videre id pluribus dabitur in Commentario prævio, [spectantia] quem ad ejus Acta prælo jam paratum servamus, & ad quem pro pleniore rerum ad Sanctas nostras spectantium notitia lectorem remittimus. 7. Palæstra forte fuerit in Lycia, quam designat annuntiatio Martyrologii Romani, sed a qua Ado, Usuardus ac Wandelbertus determinanda tutius forte abstinent. Dicti tamen Martyrologii exemplo, Lyciam palæstram martyrii nos quoque superius in titulo designavimus: pro qua forte Samos aliqua extra Lyciam adoptari possit juxta ea, quæ in dando Commentario disputabimus de loco palæstræ S. Christophori; qui de hoc item argumento consuli poterit. 8. Castellanus in notula marginali ad textum suam Gallicum Martyrologii Romani asserit, Sanctas hasce incognitas fuisse ante Wandelbertum; sed an vere, & non nimis crude & confuse id asserit? Dicamus itaque, incognitas fuisse ante seculum nonum, eo saltem sensu, quod non sciatur Martyrologus Latinus ante Bedam seu Florum, Adonem, Usuardum ac Wandelbertum superius citatos, qui earum memoriam consignarit: quamquam dubium nobis non sit, quin alibi cognitæ fuerint in iis saltem Fastis seu documentis, e quibus ipsi suas annuntiationes desumpsere, & quæ a Græcis, ut probabilissime putamus, fontibus ad Latinos hagiologos derivata sint. Nam præter ea, quæ de palæstra martyrii præmisimus;

[14] Huic nostræ opinioni favet etymologia nominum Græca. [proferuntur] De Niceta seu Nicea66 uti & de Callinica jam id ostendimus. Nomen Aquilina quamquam prima fronte radicem Latinam præferat, apud Græcos tamen etiam usitatum fuisse, tametsi ab his modicissimo cum discrimine Ἀκυλίνα scribatur, liquet ex die VII Aprilis, pag. 662; & pag. 663. Notatu dignissimum est, quod occasione Aquilinæ junioris, de qua ibi agitur, ponatur hujus nostræ Aquilinæ elogium ex duplici Ms. codice Menæorum, Taurini in bibliotheca Ducis Sabaudiæ, ubi ista reperta ac descripta fuisse a nobis, ibidem dicuntur: Et certamen sancti martyris Rufini diaconi, & sanctæ martyris Aquilinæ, & Sanctorum ducentorum, qui cum illa martyrium compleverunt. Hi ab impio imperatore Decio ad sanctum Christi martyrem Christophorum comprehendendum fuerant missi: sed visis miraculis, quæ Sanctus hic patrabat, crediderunt in Christum, & coram tyranno divinitatem hujus confessi, mandato ejus capite plexi sunt. Quanta hic brevitas & simplicitas! ut mirum non sit, hæc aut similia vel eorum saltem fontes a Græcis ad Latinos dimanasse. Ceterum de Niceta aut Callinica hic nihil.

[15] [atque examinantur.] Aquilina rursum (ne quis illud nomen opinioni nostræ officere existimet) apud Græcos celebratissima, data fuit a nobis die XIII Junii a pag. 672. Aquila item, nomen proprium virile (Græce Ἀκύλας) notatur XXI Januarii, pag. 349; XX Martii, pag. 84; & VIII Julii, pag. 534. Apud Suidam vero ad nomen Ἀκύλας ponitur Aquila duplex & unus quidem philosophus, alter autem grammaticus & musicus. Sive vero illud nomen originem trahat a voce ἄκυλος, quæ significat glandem ilicis; sive ab ἀκυλέης pro ἀετὸς, aquila, sive aliunde; non est, quod illud nomen obstet, quo minus duæ istæ Martyres a Græcis primo cognitæ ac signatæ, ad Latinos deinde hagiologos transierint; atque adeo antea sacris Fastis saltem Græcis inscriptæ, quam a Wandelberto, aut aliis ejusdem ævi Martyrologis cognitæ fuerint.

[Annotata]

* Samon

* meretricum

DE SANCTIS MARTYRIBUS LEONTINIS IN SICILIA
CLEONICO ET STRATONICO
Ex Actis SS. Alphii, Philadelphi & Cyrini X Maii.

Forte sub Valeriano.

[Commentarius]

Cleonicus Martyr Leontini in Sicili (S.)
Stratonicus Martyr Leontini in Sicili (S.)

J. B. S. & ex Ferrario

Ea Acta dum cito, una me dicere memineris quidquid ad horum Sanctorum ætatem, gesta & martyrium pertinet, cum istic examinata illustrataque pridem omnia sint quæ de SS. Cleonico & Stratonico referri hic possent. [Ex prædictis Actis accepti sunt,] Neque vero noster Octavius Cajetanus tom. 1, pag. 75 alia producit quam quæ ex prædictis Actis accepta sunt, ut plane supervacaneum censeam, bis eadem in eodem Opere repetere. Satis igitur sit sola capita indicare ex quibus ea desumenda sint, nimirum partis primæ cap. 9, num. 59 & 60, pag. 526, tum vero partis tertiæ cap. 2, num. 78, pag. 532: de quibus omnibus quid sentiendum statuendumque sit habes ibidem in Commentario prævio fusius expositum. De ipsorum cultu dubitandum non video, cum eos tam fidenter ut sanctos Martyres memoret Cajetanus, tum in majori opere, tum in Martyrologio Siculo, ubi ita scribit; Leontinis, natale sanctorum martyrum Cleonici & Stratonici, persecutione Decii & Valeriani. Et vero Ferrarius eosdem etiam annuntiat, elogium de suo adjungens, quo eadem historia continetur: illud descripsisse, erit totam Actorum medullam abunde proposuisse. En ipsa ejus verba:

[2] [unde Ferrarii elogium.] Cleonicus & Stratonicus cives Leontini Tertulli præsidis crudelitatem declinantes, in prædio S. Teclæ una cum B. Thallelao; qui morte præventus obdormivit, & aliis habitabant latentes. Qui divinitus excitati, omnique timore deposito, cum in urbem redeuntes, apud prætorium idolorum cultores publice arguerent, a Tertulli militibus præsidi sistuntur: quibus ille: Quis vos tam impudenter ingredi, nosque, deos nostros contemnentes lacessere impulit? Immo illi; Quis te Deum, qui te creavit, contemnere, & servos illius persequi docuit? Quibus præses ad iracundiam concitatus, primum earum dentes lapidibus contundi, deinde illos a quatuor tortoribus nervis bovinis dirissime cædi jubet. SS. vero Martyres ita orabant: Demitte, Domine, peccata nostra, nosque SS. Martyribus dira supplicia perpessis, adnumera. Denique dum carnifices, jubente Tertullo, linguas Martyribus uncinis ferreis crudelissime evellerent, illi, sanguine copiosissime profluente, in eo supplicio animas Deo reddiderunt IX Kal. Aug. Quorum corpora in puteum projecta S. Neophytus episcopus, cum ex urbe Romæ rediisset, Deo revelante, invenit, & in templo SS. trium fratrum honorifice sepelivit.

DE S. CHRISTINA VIRG. ET MART.
TYRI APUD LACUM VULSINIUM, UT VOLUNT, IN TUSCIA.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Christina virgo martyr, Tyri apud Vulsinium, ut volunt, in Tuscia (S.)

AUCTORE J. P.

PARS PRIMA.

§ I. Cultus ex Fastis Græcis ac Latinis; elogia; tempus martyrii.

Commentarium hunc in duas præter morem partes dispescimus: nam aliquot ejusdem paragraphis jam ad prælum paratis, delatus ad nos liber, de quo dicetur suo loco, recentissime in Italia excusus, suppeditavit novam nobis materiem, [Datur ratio, cur hic Commentarius bisariam sit divijus.] eamque diffusiorem, quam ut commode prioribus istis paragraphis interseri vel attexi posset. Visum itaque est, ordinem eorum, quæ jam ex hoc Commentario confecta erant, non interturbare; at superaddere notitias, quæ nuperrime ad nos pervenerunt. Hæ partem secundam, illa vero partem primam absolvent; utraque, res ad Sanctam pertinentes illustratura quasi mutua atque alterna opera; eritque pars secunda continuatio primæ. De quo hic præmonere lectorem, putavimus esse opportunum. Nunc vero ad ipsum Commentarium progrediamur.

[2] Quo minus eum, uti fieri assolet, incipiamus a notitia loci suprascripti topographica, [Fasti Græci tam typis editi,] in causa est, quod cum paucis ea absolvi non possit, videatur futurus infra opportunior ad hoc locus, ubi præmiserimus ea, quæ ad hujus Sanctæ cultum & elogia pertinent. Celeberrima hoc die ipsius memoria agitur in Fastis Græcis tam manuscriptis quam typo editis. Ex editis eam memorant Typicum S. Sabæ, Menæa magna Græcorum cum Maximo Cythereo, Kalendarium Syriacum seu Chaldaicum, Romæ excusum anno 1624, Græcum apud Genebrardum, Horologium anni 1601, Synaxarium Basilianum, Menologium ex interpretatione Sirleti a Canisio vulgatum, Ephemerides Græco-Moschæ ante tomum primum Maii; Horologium anni 1607 cum titulo megalomartyris, quem etiam ei tribuunt laudata Menæa magna; quæ canone seu cantico sacro, de quo dicetur infra, illam prosequuntur, totumque hujus diei Officium ipsi soli impendunt, subnexis annuntiationi ejus secundæ tribus versiculis, qui Latine sic sonant:

Τὴν Χριστίναν ἥνωσε Χριστῷ νυμφίῳ
Νύμφην ἄμωμον αἷμα τοῦ μαρτυρίου.
Πέλτοις Χριστίνα εἴκαδι ἠδὲ τεταρτῇ βλήθη.

Sponsam alligavit, Christe, Christinam tibi
Intaminatam, quem fudit pro te, cruor.
Bis dena pelta & quarta Christinam ferit.

[3] Ex Fastis Mss. illam referunt supplementum Sirmondo-Chiffletianum, [quam Mss. hanc Sanctam signant;] Menæa vel Synaxaria Mazarinianum, Mediolanense bibliothecæ Ambrosianæ; Menologium item Slavo-Russicum, Martyrologium Arabico-Ægyptium, a Gratia Simonio Maronita Latine redditum: unde liquet, eam, magni apud Græcos ac vulgatissimi nominis Martyrem fuisse. Nec sane minoris fuit apud Latinos, vetustissimis quibusque ac classicis Martyrologiis inscripta; sicut ex eorum annuntiationibus planum fiet.

[4] [uti & antiquissima Martyrologia Latina] Apographa Hieronymiana habent ista: In Tyro civitate, natalis S. Christinæ virginis. Romanum parvum: Circa lacum Vulsinium in Italia, Christinæ virginis. Beda a Floro auctus: Natale Christinæ virginis. Ado: Apud Italiam in Tyro, quæ est circa lacum Vulsinium, natale S. Christinæ virginis; addens elogium ex Actis contractum, de quo mox: unde Usuardus decerpsit ista: In Italia, civitate Tyro, S. Christinæ virginis, quæ in Christum credens, primo sub duobus judicibus tormenta constanter perferens, novissime per successorem eorum, abscissione linguæ & sagittarum confixione, cursum martyrii sui complevit. Rabanus annuntiationi Bedæ, quem auxit, aliunde præfixit Tyro civitate. Wandelbertus solum Martyris nostræ nomen proferens, eam cum duabus aliis conjungit:

Mox nonam Christina, Aquila & Niceta sacrarunt.

[5] [cum Romano moderno; ubi Sanctæ elogium.] Atque hæc de Fastis Latinis & Græcis, quibus superaddo Martyrologium Romanum, quod sic habet: Tyri in Tuscia apud lacum Vulsinium, S. Christinæ virginis & martyris, quæ in Christum credens, cum patris idola aurea & argentea comminuisset, ac pauperibus erogasset, ejus jussu verberibus dilaniata, aliisque suppliciis dirissime cruciata, & cum magno saxi pondere in lacum projecta, sed ab angelo liberata: deinde sub alio judice, patris sui successore, acerbiora tormenta constanter perferens, novissime a Juliano præfide post fornacem ardentem, ubi quinque diebus illæsa permansit, post serpentes Christi virtute superatos, abscissione linguæ, & sagittarum infixione, martyrii sui cursum complevit. Nunc ab hoc ad alia elogia progrediamur.

[6] [Alia Sanctæ elogia Græca] Synaxarium sub nomine Basilii imperatoris a nobis citari solitum, Sanctam prosequitur elogio sequenti, quod ex Græco sic reddo: Christina, Christi martyr, exstitit ex civitate Tyro. Dum vero patrem (πατέρα non παρόντα, quod mendose excusum fuit) exercitus ducem haberet, in altam ab ipso deducta est turrim, ut a nemine videretur: qui etiam deos suos illuc deferens, in mandatis ei dedit, ut eisdem sacrificaret, & genua flecteret. Sed illa imbecillitatem eorum animadvertens, neutiquam eo adduci potuit: quin imo cæli pulcritudinem per fenestram conspicata, & ex rebus creatis intelligens Creatorem, idola contrivit, & humi dejecit. Postquam vero esset deprehensa atque educta ex turri, omnigenis cruciatibus a suo patre afficitur. In carcerem conclusa, ab angelo pascebatur; & in mare projecta, aquas in baptismum accepit. Cumque e mari egressa esset, rursum carceri includitur. Post mortem patris sui præfecto Dioni ad examen oblata, ac vehementer cæsa, patravit miracula, multosque ad Christi fidem perduxit. Et abscissis mammillis; ad cor spiculis transverberata, martyrium consummavit.

[7] Quamvis vadem me ponere non ausim, omnia & singula, [proferuntur] quæ in producto elogio continentur, ita vera & sincera esse, ut omni prorsus adornatione dramatica, Græcis adeo familiari, careant; præplacent tamen præ iis, quæ Menæa magna memorant in suo elogio, quod scenam magis spirat; quamquam in multis quoad substantiam, cum eodem Basiliano conveniat. Differt penes ista, quod patrem Sanctæ Urbanum vocet; quod projecta in mare, a Domino divinum baptisma accipiat; quod tria millia virorum converterit ad fidem; quod tres ibidem inveniantur præfecti vel judices, nempe Urbanus, Sanctæ pater; post hunc e vita sublatum Dion, & post Dionem quidam Julianus, sub quibus Martyr nostra passa fuerit; & sub hoc quidem ultimo caminum ignis & venenosos serpentes. Additur, ex abscissis mammillis lac pro sanguine fluxisse: quod tamen postremum ipsemet elogii auctor vel compilator suspectæ fidei habuisse videtur, addendo φασὶ, dicunt; quasi tacite significans, a se illud referri ex aliorum fide.

[8] Palmam præ duobus istis elogiis longe refert illud, quod habetur apud Canisium, quia ab ornatu magis recedit. [& expenduntur.] Accipe ejus textum: S. martyris Christinæ, quæ fuit ex urbe Tyro Urbani cujusdam ducis exercitus filia, quæ propter Christinæ fidei confessionem, cum patris idola confregisset, & pauperibus distribuisset aurum & argentum, ex quibus idola ipsa confecta erant, variis suppliciis a patre subjicitur, postremo a Juliano quodam præside venenatis serpentibus tradita est, abscissis mammis & lingua: quæ omnia forti & constanti animo perpessa, Deo spiritum commendavit. Vides hic majorem simplicitatem. Verum quæ elogia spectant, lucem accipient ex observationibus nostris in S. Christinæ Acta, e quibus elogia ista deprompta fuerunt. Quæ etiam usui esse poterunt in elogiis Latinis; de quibus ista subjicio.

[9] Ado suum quoque haud dubie desumpserit ex Actis, in quo cruciatus Sanctæ a patre inflictos singulatim, sed breviter, [In suo elogio multa satis liberaliter adoptavit Adoinon Rabanus & Notkerus.] determinat; quæ, crudelissimæ tolerata corporis laniena, de carnibus suis, patris in faciem projecit. Adde rotam, ignes, & fusum desuper oleum; cumque torreretur, erumpentem flammam, quæ mille gentilium interfecit; visitationem angeli in carcere &c. Mare autem, in quod cum magno saxi pondere Sanctam jactatam fuisse scribit, & angelico præsidio liberatam; lacum Vulsinum interpretatur. Narrat præterea, sub Dione simulacrum Apollinis, quod adorare jubebatur, in favillam precibus ejus subito redactum, eoque miraculo tria millia hominum ad fidem Christi conversa. Sub Juliano babet fornacem candentem, ubi quinque diebus illæsa permansit; qui post serpentes a venefico immissos, sed Christi fide superatos, post abscissionem linguæ, sagittis eam configi præcepit; in quibus partim convenit, partim discrepat a superioribus elogiis, suum concludens his verbis: Sicque martyrii cursum consummavit anno ætatis suæ undecimo. Ubi multa Ado adoptavit satis liberaliter; quæ prudenter prætermisit Rabanus, parvo elogio usus, cum tamen nullus dubitem, quin Acta Sanctæ tam ipsi quam Adoni præluxerint. Cautissime hic se gessit Notkerus, Sanctam notans In Italia civitate Tyro .. juxta quosdam, sed omni elogio abstinens. Hæc de elogiis plus satis.

[10] [Tempus martyrii;] Tempus martyrii nuspiam clare in Actis nostris determinatur. In illis, quæ leguntur apud Petrum de Natalibus lib. 6, cap. 130, apponitur annus 287; apud Mombritium notatur passa sub imperatore Adriano. Nullos porro præ se tulisse temporis characterismos Acta, quæ Græcis, ac Latinis præluxerunt in concinnandis suis elogiis, persuasissimum habeo ex eo, quod nullos exprimant, non magis quam Latini Martyrologi classici ac Baronius in notis; qui si in binis Actis, de quibus ibi agit, aut alibi indicia aliqua chronologica martyrii legisset, haud dubie verbulo id indicasset, prout alias sæpius id facere consuevit, vel ibi, vel in textu Martyrologii Romani. Interim Florarium nostrum, circa medium seculi 15 manu exaratum, nescio unde ista descripserit: Cursum sui martyrii complevit anno salutis CCCII sub Diocletiano & Maximiano imperatoribus, ætatis suæ anno XII; persecutionis vero nonæ anno vigesimo sexto.

[11] [incertum;] Designatur hic persecutio Aureliani (de qua Pagius videri potest ad annum 275) quæ cum brevissimo tempore duraverit, intellige hic annum 26 post inchoatam sed non continuatam persecutionem Aureliani; sicque anno circiter 275 adjectis annis 26, pervenies ad annum circiter Christi 301, aut 302. Ab hoc anno plurimum recedit Menologium Slavo-Russicum, quod S. Christinam vixisse scribit anno 200, ac sub Severo passam. Maurolycus, Felicius, ac Ferrarius temporibus Diocletiani eam accommodant, quorum penultimus mortem illius alligat anno 287. Galesinius dicit, alios sub Diocletiano, alios sub Adriano martyrium ponere. Quid est palpare in tenebris, si hoc non est? At demus ipsis hanc veniam in tanta antiquitatis obscuritate. Nobis certe ob eamdem causam adeo felicibus esse non licet, ut certi aliquid de isto martyrii tempore determinemus; quidquid Pennatius infra § 11 illud anno 290 illigare conetur.

§ II. Palæstra martyrii; Sancta hæc cum alia confusa; neque ab aliquibus satis distincta.

[De Tyro in Italia, quæ fuerit Sanctæ palæstra martyrii,] Quæritur hic, quænam sit ista Tyrus in Italia apud lacum Vulsinium, vulgo dictum il lago de Bolsena; de quo inter alios varia collegit Philippus Cluverius tomo 1, lib. 2, a pag. 559. Baronius in notationibus ad Martyrologium Romanum de hac re ita disserit: Ponitur hæc (Christina) passa Tyri apud lacum Vulsinium, qui ab eadem civitate nomen accipiens, dictus est lacus Tyrensis. Sic enim appellatus reperitur in edicto Desiderii regis Longobardorum (de quo laudatus auctor ad annum 756, & pluribus aliis locis:) Tyri enim S. Christinam passam esse, cum vetera illorum locorum monumenta, & firma certaque a Majoribus accepta traditio, tum etiam veteres manuscripti codices confirmant. Porro Tyrus civitas illic olim posita a lacus excrescentia absumpta est, ut Vulsinienses oppidani, olim illi urbi vicini testantur.

[13] Eumdem locum adoptat Maurolycus; ubi & Sanctæ natales ponit Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ. [proponuntur] Officium S. Christinæ Neapoli excusum anno 1591, lectione quarta, Christina, inquit, nobilibus parentibus orta, de civitate Tyro provinciæ Romanæ, sita prope Viterbium. Et in lectionibus aliis item typo editis, non addito loco impressionis, dicitur de Thiro. Ortelius decreto eodem Desiderii nixus Tyrensem vocari dicit a Tirena ibidem urbe. Ferrarius in Lexico geographico Tyrum accipit pro Bisentina insula intra lacum Volsinium, in quo Sanctam passam refert. Sed nullam antiquitatem affert, citans solum Martyrologium Romanum. Cluverius loco allegato tradit ista: Cum S. Christinæ corpus hodie Volsinienses apud se venerentur (in quo multum fallitur) nec usquam alibi Tyrus urbs monstrari possit; facile ego suspicer, ipsos Volsinios aliquando sic appellatos fuisse. Baudrand de hac Tyro dicit, ubi fuerit non constare.

[14] Castellanus in tabula topographica ad suum Martyrologium universale pag. 1062 notat Tur in Tuscia eversum. [varia] Sed debile est argumentum, quod a recentioribus petitur, quando non proferunt antiquum aliquod monumentum; qui non raro aliena transcribentes, eunt non qua eundum est, sed qua itur. At nihil fortius urget hujus urbis situm vel in Italia, vel ad lacum Vulsinium, quam verba Romani parvi & Adonis, superius relata; e quibus formatur argumentum, Tyrum hanc seculo octavo & nono tamquam veram & realem a scriptoribus si non cognitam, saltem designatam fuisse. Atque hæc quidem pro Tyri existentia ac situ. At contra faciunt ista:

[15] Antiquissima apographa Hieronymiana, cujus primus Martyrologii auctor saltem ad seculum sextum spectat, [in utramque partem,] tantum scribunt in Tyro civitate, ut supra vidimus, præscindendo ab ejus situ. Beda autem noster nullum locum posuit, sive nullum invenerit, sive inventum non probarit. Porro Romanum parvum non nomen Tyri habet, sed circa lacum Vulsinium in Italia: ut mirum sit, Adonem, qui Romanum parvum constanter sequi solet, hic a suo ductore recessisse, apponendo apud Italiam in Tyro, quæ est circa &c. Sed plane judico, ipsum ex Sanctæ Actis Tyrum accepisse, iisque quæ invenerat in laudato Romano apposuisse, & sic in unam annuntiationem ea, quæ in duplici legerat, conjunxisse. Neque mihi videtur totam suam annuntiationem ex Actis decerpsisse: nam exemplaria bene multa, de quibus nos postea, Tyrum quidem ponunt, sed sine characterismo, qui situm istius loci indicet. Idem fit in Menæis magnis Græcorum, Maximo Cytherorum episcopo, Synaxario Basiliano, ac Menologio apud Canisium. Atque ex his Tyrus ista Tusciæ non parum infirmatur. Usuardus, Adonis sectator, ex parte tantum ejus topographicam annuntiationem mutuatus, habet in Italia civitate Tyro.

[16] [& excutiuntur,] Edictum vero Desiderii supra a Baronio citatum, quodque in notationibus ad diem IX hujus affirmat, Aldum Manutium ex tabulis Viterbiensibus descripsisse; edictum, inquam, illud falsum atque commentitium esse demonstrat Cluverius a pag. 563. cujus initium recitat; ex situ urbium male cohærente suspicans, illud esse figmentum Joannis Annii, eruditis notissimi: de quo agitur in Bibliotheca scriptorum Ordinis Prædicatorum, anno 1721 Lutetiæ Parisiorum edita, tomo 2, pag. 4 & seqq.; ubi producitur elenchus virorum eruditorum, tam eorum qui contra, quam qui pro ipso scripserunt; auctorque Operis accusationem quæ Annio imputatur, de saxeis æneisve ab ipso fictis cælatisque, prout libitum erat, monamentis, terræque furtim conditis, indeque postea magna ostentatione erutis, prolatisque seu vetustissimis, traducere conatur tamquam sabellam. Certe postquam Cluverius acriter hunc Annium depexuisset, sic concludit ad rem nostram: Quapropter amplissimum inclytæ hujus urbis (Viterbiensis) populum fidus monuerim, ne fidem istiusmodi inscriptionibus, quibus hactenus plurimum gaudent, temere habeant.

[17] [sed omnibus perpensis,] Florentinius pag. 680 edictum quoque illud rejicit, tamquam purum Amnii (Annii) figmentum. Quæ addit ex Usuardo & Notkero, locum hic controversum non evincunt; multoque minus rem conficit, dum Tyrum profert ex Menologio Græco: etenim ex eo quod illud tradat, Sanctam natam fuisse ex urbe Tyro, non sequitur Tyrum hic indicari Italam aut Tuscam. Ad vetera monumenta, quæ vocabat Baronius supra; respondeo, sciri non posse, cujus ea ætatis, fidei, & auctoritatis sint; cum ea non proferat. Firma vero certaque a majoribus traditio vereor ne inter populares censenda sit, quamdiu solidis documentis non probatur. Ad veteres manuscriptos codices, repono proferenda fuisse verba, ætatem & alia adjuncta, ut aliquid ex iis solide confici posset. Illustrissimus Franciscus Maria de Aste, archiepiscopus Hydruntinus, in Disceptationibus ad Martyrologium Romanum, hanc Tyrum non reperit; tandem, ut salvet Martyrologii istius annuntiationem, eo confugere compulsus, ut proferendum censeat Tyri vel apud lacum Vulsinium disjunctive, satis insinuans, utrumque locum copulari non posse.

[18] [longe probabilius censemut eam numquam exstitisse] Interim quamdiu solidioribus argumentis non probatur existentia Tyri in Tuscia circa lacum Vulsinium, putamus longe probabilius, numquam eam ibidem exstitisse (argumenta Pennatii in contrarium expendentur § 10) non magis quam Interamnam Tyriam in Italia, de qua actum in Tractatu præliminari ad tomum primum Julii pag. 7, num. 31. Potuit tamen S. Christinæ corpus ex alia Tyro in Oriente, seculo fortasse quarto aut proxime sequentibus eo delatum fuisse, & sic in Hieronymianis in Tyro civitate, in Romano autem parvo circa lacum Vulsinum in Italia annuntiari, confuso forte ab Adone, ut diximus, & in unum conflato utroque isto loco. Translationes sane hujusmodi plures ex Oriente in Italiam factas esse, notius est, quam ut probari debeat. Quærenda itaque in illa hypothesi esset Tyrus extra Italiam in Oriente, si vere martyrio perfuncta fuerit Tyri, ut volunt Græca elogia & Acta Sanctæ Latina cum apographis Hieronymianis; per quam non tam æssevero (cum id satis solide probare non possim) quam suppono, intelligi posse Tyrum in Phœnicia.

[19] Meminit quidem Eusebius de Martyribus Palæstinæ cap. 7, [in rerum natura,] Urbani, præsidis Palæstinæ, sub quo Cæsareæ fuerit passa Theodosia virgo ex urbe Tyro oriunda; & sub quo etiam passus fuerit in urbe Tyro Ulpianus. Sed Urbanus iste differt ab Urbano, quem Acta referunt exstitisse Sanctæ patrem ac judicem, & in palatio officium gessisse magistri militum: mors utriusque differt; differunt utriusque successores; qui, si Actis in eo credimus, fuerunt huic nostro Dion & Julianus; at de suo Eusebius cap. 8 affirmat Firmilianum præsidem Urbano successisse.

[20] Quid? quod illustrissimæ martyris Christinæ nomen nusquam in Eusebio invenire potuerim; [Sanctamque in Oriente passam, inde in Italiam transvectam fuisse.] quam puto non omissurum fuisse, si sub isto Urbano martyrium subiisset. Atque hinc argui etiam potest contra tempus martyrii & palæstram Tyrum; eo potissimum, quod Eccl. histor. lib. 8, cap. 7 agat de iis, qui in Tyro urbe Phœnices passi sunt; & quod cap. 13 habeat Tyrannionem, in Phœnice Tyriorum ecclesiæ episcopum. Argumentum tamen illud non adeo concludit, quin opponi possit, ita recensitos esse ab Eusebio illustrioris notæ Martyres, ut facile aliquot omiserit. Fateor interim longe mihi videri verosimillimum, S. Christinam in Oriente passam esse: quod puto abunde confici tum ex solennissimo Officio, quo, ut supra dicebam, honoratur in Menæis excusis, tum ex adeo multiplici & constante Græcorum Fastorum in ea annuntianda consensu, præsertim cum Græci Sanctos pure Latinos raro vel numquam suis tabulis inserere soleant: atque adeo hic præter morem id fecisse, modo præsertim adeo singulari ac solenni, neutiquam præsumi debeant.

[21] Molanus cum alia confudit Sanctam nostram, quando notavit, [S. Christina cum S Crispina confusa; nec satis alicubi distincta.] de ea meminisse S. Augustinum in psalm. 120. Eodem errore lapsus Galesinius. Baronius in notationibus, Putarunt, inquit, aliqui de hac agere S. Augustinum in psalm. 120. Fefellit fortassis eos mendosus codex: non enim de Christina, sed de Crispina agit, perillustri martyre in Africa: de qua plures ejusdem locos citat idem Baronius ad V Decembris. In Prætermissis ad diem X Maii monuimus S. Christinam virg. & mart. isto die ob ejus sacras reliquias, Panormum delatas, celebrari a Bellino, Molano & aliis; inter quos Galesinius, qui eamdem esse illam censet cum ea, cujus nobile martyrium IV (vult dicere VI) Idus Maii expositum est. Maurolycus videtur utramque distinguere; non Baronius, traditionem de identitate secutus. Octavius Cajetanus, editor Panormitanæ istius translationis, tomo 2 de Vitis Sanctorum Siculorum, Sanctam eamdem esse affirmat. Ferrarius minus affirmate loquitur, sic ad Acta ex Adone notans: Eadem de Christina virgine Panormitana narrantur: ex quo vel hæc eadem est cum illa; vel Acta unius alteri attributa sunt. Atque hæc conducent ad ulteriorem notitiam Sanctæ, unius an plurium, de qua re paragrapho proximo.

§ III. Translationes variæ, unius, ut volunt, S. Christinæ nostræ ad diversa loca.

[Sancta dicitur,] Duas diversas translationes indicat Ferrarius pag. 455 his verbis: Corpus S. Christinæ secundum alios Venetias delatum; secundum alios Panormum: neutram alii videntur admittere, dum, sicut addit, asserunt permansisse in Thuscia. Noster Octavius Cajetanus loco citato a pag. 145 habet translationem ex Vulsiniis ad castrum Sepinum, topographice paulo post a nobis describendum, ex Sepinensis ecclesiæ Actis, in lectiones divinorum Officiorum olim digestis. Rem gestam sic exponit: Narrant vero (S. Christinam) ad Volsinium lacum olim sepultam, ibi celeberrime cultam fuisse eo præsertim prodigio, quod singulis annis in anniversaria mortis die, ejusdem Virginis caput ter, ad horam nonam, tertiam, & vespertinam in eo lacu, in quem vivens a tyrannis demersa olim fuerat, per dimidium fere horæ, spectante hominum multitudine illuc accurrente, enatare videretur. Cum autem duo e Gallia ad sacra loca Hierosolymitana peregrinari decrevissent, in Italiam devenere: ibi vero celebriores Sanctorum reliquiis urbes ac templa venerabundi lustrabant.

[23] [ex Vulsiniis] Quare ad Tyriam urbem Volsinio lacui proximam delati, animadverso parum caute ibi S. Christinæ virginis corpus custodiri; de eo surripiendo, & clam in alium locum, ubi honorificentius coleretur, transferendo cogitarunt. Imo eam sibi mentem divinitus injectam credidere: neque enim rem aggressi sunt, nisi præmissis ad Deum & virginem Christinam precibus, quorum honori amplificando & internis jussis inservire voluerunt. Processit facinus, nemine prohibente. Reliquias ergo in culeum ex humero dependentem apte repositas læti tacitique deferunt, & urbe abscedunt ad mare Adriaticum, ut navi solverent Hierosolymam. Cum nullius vero navigii opportunitas se daret, per Apuliam vagabantur: ibant, redibantque Sæpinum; illuc sæpe divino confilio reducti, unde discesserant.

[24] [in castrum Sepinum delata,] Interim regente Numine eorum linguas, manare cœpit fama sacræ sarcinæ, & Sæpinensem populum illico pervasit. Quare illius concursu mox factum est, ut inter pia vota agnoscerentur S. Christinæ reliquiæ… Mox ad venerationem in pompa ad S. Salvatoris deferuntur a clericis & magistratu: sed cunctari tunc visæ, & immotæ nulla vi deportari poterant. Hic populus flere, se tanto indignum munere, & Virginem nihilo minus ne Sæpino abire vellet, deprecari. Nuncupato tandem omnium voto de celebrandis festis diebus inventionis, translationis, & passionis ad cultum S. Christinæ, illatum est ejus corpus in sacram ædem. Ita ille.

[25] [cum mirabilibus, at non mox credibilibus adjunctis;] Prodigiosa ista capitis enatatio a nobis probari non potest, donec idoneis documentis ostendatur: hanc narrant, inquit Cajetanus: sed an satis vere ac solide eam narrent, non ausim asserere. Vulsiniensibus incumbit hoc factum stabilire ex antiquis ac fide dignis documentis: nam omnibus, quæ in hujusmodi lectionibus referuntur, non statim credere, jam pridem nos docuit longa & crebra experientia. De Tyro, urbe Volsinio lacui proxima, jam satis disseruimus. Sunt & alia in tota hac narratione, quæ verentur, ut absque aliis certioribus testimoniis mox ab omnibus admittantur. Ego certe id unice desidero, ut tota etiam narratio translationis prædictæ ita ab ipsis, quorum interest, stabiliatur, ut plenam fidem facere possit. De voto Sepinensium inferius alia occasione recurret sermo. Atque hæc de prima corporis translatione.

[26] Laudatus Cajetanus ibidem pag. 145 secundam narrat, [unde Panormum migraverit.] qua idem corpus Panormum in Sicilia transvectum sit sub Guilielmo I Siciliæ rege, & Panormitanæ ecclesiæ antistite Hugone, anno circiter 1160, rei eventum ita memorans ex lectionibus olim decantatis inter divina Officia apud ecclesiam prædictam: Cum olim Panormi Hugo Molisinus comes, Regerii * Siciliæ regis gener, idemque Sæpini dominus cum aliis e prima nobilitate viris de sacrorum corporum reliquiis dissereret … se suumque Sæpinum merito felicissimum esse exclamavit comes ob sacra lipsana sub nomine Martyris nostræ. Qua arrepta occasione Hugo Panormitanus archiepiscopus exorat hominem .. ut Panormum tanto velit munere ac thesauro locupletare … satis ad incolumitatem, satis ad splendorem fore Sæpino, si exigua lipsanorum pars ibi resedisset.. Cum tandem precibus & suasionibus archiepiscopi & primorum, qui aderant, annuisset comes, abductæ Sæpino fuere reliquiæ: mox Panormi, quo par erat cultu ac veneratione exceptæ Nonis Maii… Adeo vero gloriosum sibi existimavit Hugo antistes hanc virginis Christinæ translationem, ut suo sepulcro ita inscribi voluerit: Hugo præsul primus S. Christinam exaltavit.

[27] Sepinum (Ptolomæo lib. 3, pag. 73 Sæpinum) oppidum est Samnii in regno Neapolitano, [Quædam observationes in documenta, huc de istis translationibus cirata.] situm in provincia vel comitatu Molisino ad Tamari fluvii fontes intra Appenninum, & in provincia Terræ laboris. Guilielmum 1 Siciliæ regem dicit Rocchus Pirrus pag. 114, credi anno 1150 coronatum fuisse ab Hugone archiepiscopo laudato; de quo agit pag. 110. Porro Panormitanam-translationem paucis perstringens idem Pirrus pag. 118, adjungit ista: Marmoreo ac porphyretico lapide convestitum in delubrum, regio sumptu affabre ornatum, illatæ sunt religuiæ.

[28] Duabus hisce translationibus superaddimus tertiam, [Sunt, qui ejusdem Sanctæ corpus] qua Venetias Sanctæ corpus translatum fuisse nonnulli volunt: inter quos est Petrus de Natalibus, lib. 6, cap. 130 ita scribens: Corpus delatum Venetias, in monasterio monialium S. Marci de Amianis episcopatus Torcelli ab incolis loci nunc quiescere perhibetur. Torcelli apud moniales S. Antonii, quæ sunt Ordinis S. Benedicti, asservari corpus S. Christinæ virginis & martyris, tradit Ferdinandus Ughellus tomo 5 Italiæ sacræ per quam intelligi Sanctam martyrem hodiernam, liquet ex inscriptione ibidem quæ Sancta ex laudato S. Marci monasterio illuc translata sit anno 1431. Galesinius ad hanc diem XXIV Julii: Corpus, inquit, Venetias transfertur, quæ translationis celebritas hoc ipso die agitur.

[29] Saussayus in Martyrologio Gallicano ad eamdem hanc diem refert istam translationem Venetam, [Venetias translatum volunt.] plura peccans, quando addit Sanctæ palmam quarto (imo sexto) Idus Maii, quo die triumphum egit, ab Ecclesia honorari: nam & alio die triumphum egisse, contra ipsum, qui quantum scimus, solus hic & singularis est, ab omnibus passim notatur, & alio die ab Ecclesia honoratur. Florentinius in notis de ista translatione loquens, censet, vel partem corporis dicendam esse, quæ Venetias translata sit; vel Sanctam, cujus corpus integrum eo translatum sit, a Tyrensi diversam esse. Cajetanus in Animadversionibus vult vel pro Venetiis legendum Volsiniis, penes antiquiores, uti putat, libros; unde manaverit error aliorum; vel rem ita intelligendam, prout eam retulimus ex Florentinio.

[30] [illud item Boevrarienses] Quartam translationem nobis suggerit duplex ecgraphum, quorum unum Rosweydi manu transcriptum, ex Ms. Lectionario prioratus Bœvrariensis (Beuvry, Bevry, Bœurieres) apud Bethuniam in Artesia, qui est Vedastinorum Atrebatensium monasterii, Ordinis S. Benedicti. De cellis seu præposituris Hasprensi ac Berclausensi, isti monasterio annexis, agit Miræus in Originibus cœnobiorum Benedictinorum in Belgio cap. 6 & 7; de his item duabus, uti & de Gorrensi ac Bœvrariensi Hippolytus Helyot in historia Ordinum monasticorum, religiosorum ac militarium, non ita pridem Gallice edita, tomo 6, cap. 33, pag. 262, quibus ibidem adjungit alias minoris notæ. Porro de dicta translatione meminerunt Saussayus & Arturus a Monasterio. S. Christinæ virg. & mart. corpus illic asservari, tradit etiam Bucelinus in Sacrario Benedictino. Ceterum quamnam S. Christinam Bœvrarienses intelligant, indicat titulus dicto ecgrapho præfixus: Translatio S. Christinæ virginis & martyris, ex Tyro Italiæ in Bœvrariam Artesiæ. Rei narratio nullam auctoris notam præferens, & ideo exiguæ fidei, dispescitur in novem parva capita: in quorum primo, præmissa brevi præfatiuncula, sic loquitur auctor: Nunc solum explicandum prædecessorum nostrorum, & etiam scriptorum attestationibus proposuimus, qualiter has exteras terras sanctæ reliquiæ corporis ejus subintraverunt. Si indicasset quales, cujus fidei, temporis aut ætatis hic prædecessores intelligat; quales item scriptorum attestationes, aliquantum lucis dedisset, ut & de illis, & de tota narratione statui posset pro merito: jam vero dum nihil simile dicit, non video, quid præ oculis fere habuerit, quam Vitæ vulgaris exemplar, quam in compendium contractam refert cap. 2 ac 3. Nec magis constat, quam hic vocet Majorum traditionem, novamne an antiquam? quæ crediderit illud corpus, quod eo fuerit translatum, fuisse S. Christinæ, celeberrimæ martyris hodiernæ.

[31] [sibi vendicant;] Capite 4 tradit auctor corporis transvectionem ex Italia in Belgium, simillimo fere modo, quo Sanctæ exuvias Sepino Panormum translatas exhibebat supra Cajetanus. Si vero translatio Panormitanorum subsistat; quomodo subsistet Bœvrariensium? qui non partem dumtaxat corporis, sed totum corpus B. Christinæ, & ejusdem quidem, ad se avectum volunt, ut habetur ex eodem ipsorum ecgrapho, citato cap. 4: unde etiam habemus, die huic Martyri sacra hanc translationis historiam vel in modum homiliæ auditoribus propositam, vel ab iis, qui tenebantur ad Officium ecclesiasticum, recitandam fuisse: nam dicit auctor: Non enim nisi ea, quæ ad diem festum hunc pertinere videntur, & ea potius quæ præclaro adstrui possunt testimonio, scribere deliberavimus. Capite 5 narratur transvectio sacri corporis ad parochiam agri Bethuniani, nomine Ekam. cap. 6 alia exponitur ad monasterium in monte Ekensi; ac denique cap. 7 subnectitur translatio Bœvrariam: capite autem octavo deferuntur reliquiæ in ecclesiam ad Sanctæ honorem constructam; ubi eadem miraculis claruerit. Hic habes rei schema: ejusdem vero contextus dabitur post Acta. In uno e duobus ecgraphis istius translationis notatur alia translatio exstare apud D. Schenckinck; quæ qualis sit nescio.

[32] Jam vero ea, quæ hactenus diximus, quis combinet cum Leandro Alberto, [Leander Albertus Vulsinii ipsum coli affirmat; alius alibi.] qui in descriptione Italiæ de Tuscia & Vulsiniis agens pag. 104 editionis Latinæ ita enuntiat: Colit urbs corpus D. Christinæ virginis: cujus etiam vestigia pedum ad hanc usque memoriam ostendit lacus, in quem fidei nostræ causa cum præcipitata fuisset, salva tamen evasit. De hoc miraculo, quod auctor iste, ni fallor, acceperit ex populari & nimium credula traditione, quid sit sentiendum, facile deduces ex dictis de palæstra martyrii. Florarium nostrum Ms. die IV Octobris aliam translationem memorat his verbis: In Africa apud Coloniam Thebestinam, translatio S. Christinæ virginis & martyris, in civitate Tyro passæ: cujus meritis Dominus mira ostendere dignatus est miracula. Habet hic lector bene multas unius, ut volunt, ejusdemque corporis translationes; adeo ut quot civitates de natalibus Homeri inter se contendisse memorantur, totidem pene hic inter se loca contendere possint de translatione ac possessione corporis S. Christinæ. Unam unicam, eamque celeberrimam id nominis Virginem & martyrem, sicut superius innuebam, in Oriente passam, & inde in Italiam translatam existimo, ob rationes ibi tum allegatas. An & ubi hodiedum sacræ ejusdem exuviæ quiescant, sicut defectu documentorum non possum definire, ita nihil in promptu habeo satis firmi ac solidi, quo veram vel creditam singulorum possessionem manifeste evertam. Litem itaque ipsi suam inter se vel dirimant, vel subministrent meliora monumenta, quibus probari possit, penes quos stet potior titulus possessionis. Sed imprimis probandum iis incumbit, corpus, quod contendunt se habere, esse hodiernæ Virginis ac martyris, & non alterius homonymæ, cum adventitio nomine e catacumbis extractæ.

[33] In libello de sanctis Tutelaribus diœcesis Cracoviensis, anno 1617 Cracoviæ edito, [Nostra de istis translationibus] ponuntur SS. Sixtus & Christina V., martyres Romani, sub Paulo V summo Pontifice Romæ in cœmeterio S. Calixti, anno MDCVI, mense Septembri inventi, & patribus Societatis Jesu in Polonia ejusdem anni & mensis die XVIII donati ab illustrissimo Petro Tylicki ep. Crac., duce Severien, anno MDCXII, mensis Decembris die 2 ad templum Cracovien. S. Barbaræ ritu solemni translati. Quid si postea quis lapsu temporis, corpus illud, quod certo quidem nunc constat, non esse hodiernæ Christinæ, ob homonymiam hodiernæ esse contendat, sequentibus ipsum aliis; & sic paulatim invalescat opinio ista apud vulgus: jam hic orietur nova lis: vel si hoc non vis; fieri sane potuit, ut eodem modo, quo ista Christina Romana ad Polonos transiit; sic alia corpora sub eodem nomine alio translata fuerint, quorum possessores voluerint ea esse S. Christinæ hodiernæ. Etenim non est novum, Sanctorum exuvias confundere, eorum possessoribus ex nominis homonymia & affectu particulari illos sibi per ideas adjectitias Sanctos vindicantibus, qui celebritate nominis præ aliis magis excellunt, & plus honoris allaturi putantur ædibus sacris & urbibus, in quibus asservari creduntur: unde non levis tum hic supra, tum alibi in Actis nostris tricarum materies, & contentionis apud competitores talium exuviarum causa.

[34] [sententiæ exponitur.] Ceterum de corporibus Sanctorum diverso loco adscriptis longum hic in re notissima catalogum non texam; pauca suppeditans e multis. Habes corpus S. Benedicti Casini & Floriaci, tom. 3 Martii, pag. 299; S. Monicæ, Romæ & Aroasiæ, tom. 1 Maii, a pag. 481; SS. Gervasii & Protasii, Mediolani & Brisaci, tomo VI Junii, a pag. 213; SS. Artemii, Candidæ uxoris, & Paulinæ filiæ, Romæ, Placentiæ & alibi, tom. 1 Junii, a pag. 634; SS. Naboris & Felicis, Mediolani & Coloniæ, tom. III Julii, a pag. 283. At nulla Sanctæ nostræ corporum multiplicitate similior Marina; de qua tom. IV Julii, pag. 278. Videri interim potest V. C. Josephi Antonii Saxii Dissertatio de possessione Sanctorum corporum Gervasii & Protasii MM. Mediolano vindicata pag. 211, num. 133; & pag. 237, num. 147. Jam vero cum e pluribus corporibus integris, sub unius ejusdemque Sancti nomine venerationi publicæ expositis, unum dumtaxat unicum, verum talis Sancti ac legitimum esse possit; nisi dicamus Sanctum bicorpotem aut bilocatum fuisse; sequitur, ut unico tantum loco hodiernæ Christinæ integrum corpus requiescat; siquidem alicubi illud tamquam hodiernæ requiescere, ullo modo suaderi queat: quod quamquam ex fide dignis monumentis suasum iri diffidam; nil vetat tamen, quo minus omnes illi, qui bona fide ejusdem corpus possidere se putant, pie ac religiose sub isto nomine illud venerari pergant, eaque, magna cum fiducia, exspectent per illius seu alterius Sanctæ intercessionem beneficia, qua exspectarent, si certo constaret, illam ipsam Sanctam apud se requiescere; quæ jam ibi requiescere ab ipsis putatur: nam, uti est apud S. Gregorium lib. 2 Dialogorum, capite ultimo: Sancti illic majora signa faciunt, ubi minime per semetipsos jacent; de quo loco vide infra num. 136. Idem cum proportione statue de Sanctæ reliquiis, de quibus postea agendum.

[Annotata]

* Rogerii

§ IV. Officia Sanctæ propria; festi dies.

[Officium] Noster Antonius Beatillus anno 1637 Neapoli huc misit libellum, cui titulus Officium S. Christinæ virginis & martyris, ad formam novi Breviarii reductum, & excusum Neapoli anno 1591, in quo sequentia in ejusdem Sanctæ nativitate, & per Octavam, quæ ab ea excurrit, demptis, ut videbimus, aliquot diebus, legenda præscribuntur. In primis Vesp. antiph. Qui in splendoribus Sanctorum Christe refulges, Christinæ precibus nostri miserere rogamus. Psalm. Dixit Dominus. Antiph. Omnia implesti mandata fidelia Christi: fac & agone tuo nos vitam habere perpetuam. Psalm. Confitebor. Antiph. Gloriæ & divitiæ tibi sunt, Christina beata: atque Dei summi denique cuncta bona. Psalm. Beatus vir. Antiph. Quem pueri laudant, humilem te duxit ad astra: nos inopes morum releva virtute bonorum. Psalm. Laudate pueri. Antiph. Cum populis gentes Dominum laudate decenter, si cupitis Christinæ virginis intercessione gaudere. Psalm. Laudate Dominum omnes gentes.

[36] Capitulum: Confitebor tibi, Domine rex &c. Hymnus: [in natali Sanctæ] Nunc psallat nostra patria Suprema cum lætitia, Christinæ sumat gaudia Cæli tonantis præmia. Hæc Virgo sponsa cælica Multos in forte bellica Manu stravit angelica, Vox jussit ut prophetica. Cujus adventum corporis Hymnis colamus consonis, Nos ut reorum æstibus Pulsis deponat pestibus. Virgo Christina nobilis, Fide nequaquam mobilis, Nos, nostræ natos sobolis, Gaudere tecum fac polis. Gloria tibi Domine &c. ℣. Ora pro nobis beata Christina. ℞. Ut digni efficiamur promissionibus Christi. Ad Magnificat Antiph. Ætheris alta petit gaudens Christina beata. Curia cælestis super eam est exhilarata: martyrii, suæ palmam atque præmia virginitatis accipiendo, choris est consociata beatis. Oratio: Deus, qui B. Christinæ virginis & martyris tuæ fidem & constantiam in passione tribuisti: concede propitius, ut sicut illa horrenda vicit tormenta; sic & nos ejus intercessione sævissimi hostis vitia vincere valeamus. Per &c.

[37] Ad Matutinum invitatorium: Regem Virginum Dominum venite adoremus. [ac per Octavam,] Hymnus: Fontem perennis gratiæ Aperi nobis Domine, In laudem tantæ Virginis, Jam nunc paratis servulis. Hæc namque, cujus hodie Percolimus solemnia, In isto manens carcere Ut sponsa tibi placuit, Spernensque pompas seculi, Inter rosarum germina, Gemmis micantem fulgidis Gestat coronam luminis. Vere peractis fructibus, Semen affert centuplum Cum grato fuso sanguine In almo fulget æthere. Patri superno gloria, Virtus tibi sit Filio, Cum Spiritu paraclito Per seculorum secula. Amen. In I Nocturno: Virgo sancta Christina, Italiæ gemma, urbis Tyri gloria, nobile Sæpini depositum, Urbani præfecti erat filia. Psalm. Beatus vir. Antiph. Specie corporis ac decore nimis enituit; sed fide pulchrior sponso superno magis placuit. Psalm. Quare fremuerunt. Antiph. Hæc jubente patre alapis affligitur, verberibusque dilaniata in carcerem conjicitur. Psalm. Domine quid multiplicati &c. ℞ Specie tua & pulchritudine tua. ℣. Intende, prospere procede, & regna. Lectiones de libro Ecclesiastici Confitebor, ut in communi Virginum & Martyrum 2 loco. In lectione I in fine pro eo, quod legit Breviarium Romanum, a lingua injusta, perperam hic ponitur a viro injusto. ℞. Digna Deo, virgo meritis Christina beata: pro nobis roga divinam bonitatem. ℣. Ut mereamur tecum astare ante thronum divinæ majestatis. Pro nobis roga.

[38] Lectio II ℞. Ante Dei faciem mors est pretiosa Christinæ: quæ moriens mundo vivit super æthera Christo. [recitandum] ℣. Martyris est hodie festum; gaudete fideles: Quæ moriens &c. Lectio III. ℞. Virgo dicata Deo nobis Christina faveto: Sit salus atque quies omnibus ista dies. Plebs tibi devota in tuis laudibus instat. ℣. Poscit in auxilio tuo manere semper. Plebs tua &c. In 2 Nocturno Antiph. Nobilis atque prudens, virgo Christina, puella, flagrans amore Dei spernit vana gaudia mundi. Psalm. Cum invocarem. Antiph. Martyrium sitiens patris idola confregit, & pauperibus, Christi pio amore confracta distribuit. Psalm. Verba mea. Antiph. Pugnat sexu fragili cælitus imbuta, sed fit insuperabilis fidei virtute. Psalm. Domine Dominus noster. ℣. Adjuvabit eam Deus vultu suo. ℞. Deus in medio ejus non commovebitur. Lectio IV, & reliquæ tum hujus secundi Nocturni, tum aliorum ejusdem numeri, per octavam occurrentium constant fragmentis, ex Passione Sanctæ desumptis: de quibus fiet mentio, ubi de Actis martyrii agemus. ℞. Mente satis stabili tulerat tormenta tyranni: ut cælestem patriam lætanter possit adire. ℣. Rebus abundans nimis cum mundo cuncta reliquit. Ut cælestem &c.

[39] [& ad normam Breviarii] Lectio V. ℞. Ad lætitiæ summam per sanguinis venit undam. Martyribus semper fuit ista merces parata. ℣. Gaude sancta Virgo tanto cumulata trophæo. Martyribus &c. Lectio VI. ℞. Quam pia, quam sancta, quam felix Christina videris. Est tibi concessum scelerum dissolvere nexus. ℣ Omnibus ergo modis te poscimus, annue votis. Est tibi &c. In 3 Nocturno Antiph. Permanet ante Deum confessio Martyris ejus: atque decor carnis, qui nulla labe notatur. Psalm. Cantate 1. Antiph. Lux hodie justis [&] rectis corde refulget; in qua lætatur summis Christina triumphis. Psalm. Dominus regnavit. Antiph. Vocibus & psalmis sapienter modo psallamus, ut Salvator noster comites nos faciat esse Christinæ. Psalm. Cantate 2. ℣. Elegit eam Deus & præelegit eam. ℞. In tabernaculo suo habitare facit eam. Lectio sancti Euangelii secundum Matthæum: In illo tempore dixit Jesus discipulis suis parabolam hanc: Simile est regnum cælorum decem Virginibus Homilia S. Gregorii PP. de communi. ℞. Judicium verum trepidanti corde timemus: quando Deus Sanctos * & justos judicat omnes. ℣. Nostri te petimus memorem in fine dierum. Quando Deus &c. Lectio VIII. ℞. Virgo tuis precibus nostros dissolve reatus: ne nos pro culpa perdat lex judicis ulla. ℣. Si poteris veniam, poteris & poscere curam. Ne nos &c. Lectio IX.

[40] [concinnatum] Ad Laudes & per Horas Antiph. Induerat te Rex cinctus virtute decoram. Justitiæ armis nos indue maxima Martyr. Psalm. Dominus regnavit, decorem. Antiph. Rite Deo jubilat læto jam corde Christina, ejus in conspectu, ad quem sic intrare meremur. Psalm. Jubilate. Antiph. Ante Deum vigilat felix de luce Christina: in quo quoniam nimium mens ejus sitiverat semper. Psalm. Domine, Dominus noster. Antiph. Quantas tribus pueris rex intendebat tribuere pœnas, tanta tibi miseri tormenta dedere tyranni. Psalm. Benedicite. Antiph. Gloria, Vita, Deus Sanctis est in omnibus ejus, cum quibus est semper vitam sortita perennem. Psalm. Laudate Dominum de cælis &c. Capitulum: Confitebor. Hymnis. Exultet terra laudibus, Resultent corda gaudiis, Virginisque victoriam Omnes canant encomiis. Christina virgo cælica Dum pura extat corpore Cum hoste pugnat fortiter, Ardenter orat spiritu. Carnem mundumque subdidit, Orbisque pompas respuit: Jam enim bene didicit Tormenta cuncta spernere. Ut sponsa Christi fieret, Hinc seque sursum tolleret, Plenus vacat affectibus & Christo se consociat. Dicamus omnes Flamini, Nato, Patrique gloriam, Qui fragili dat sexui Viriliter victoriam. Amen.

[41] ℣. Ora pro nobis beata Christina. ℞. Ut digni efficiamur promissionibus Christi. Ad Benedictus Antiph. Ecce tuum roseis sertis superaddita lilia illustre caput exornant, [hic;] timor hostilis est tibi nullus. Directa manu nos cerne semper precamur, & a nostris tutos fore fac inimicis. Ad tertiam Capitulum. Confitebor. Ad sextam capitulum. Liberasti. ℣. Adjuvabit. Ad nonam capitulum. Laudabit &c. ℣. Elegit. In 2 Vesp. Antiph. Qui in splendoribus &c. ut in 1 Vesp. Ad Magnificat Antiph. Magnificat Dominum Christinæ spiritus almus; gaudet, & exultat, nec contristabitur ultra. Hanc humilem ut Christus foris respexit, & intus auxit, & ornavit, ac cæli super astra locavit. Prima die infra Octavam fit de S. Jacobo Apostolo; secunda die de S. Anna; tertia, lectiones I nocturni de Scriptura occ.; secundi nocturni ex Passione; tertii ex homil. S. Gregorii PP.; idem fit die 4. Die 5 de SS. Nazario, Celso, & Victore MM.; sexta de S. Martha; septima in 2 nocturno ex Passione, in 3 ex homil. S. Gregorii PP. Die octava in 2 nocturno ex Passione; in 3 homil. S. Hieronymi, quæ incipit, Hanc parabolam, id est similitudinem decem Virginum fatuarum &c.

[42] Sequitur ibidem Officium de translatione S. Christinæ Sepinum. [uti & translationis Sepinensis,] Ad Vesp. Antiph. In splendoribus Sanctorum, ut in festo. Ad Magnificat Antiph. O quam splendet ista dies glorioso lumine: Nam de cælo summa lætitia proditur ex numine: Christus a Magis adoratur, novo duce sydere, noster populus lætatur novo sumpto munere. Oratio ut in festo. Ad matutinum hymnus. Fontem. In I noct. Antiph. Nos veneramur Christinæ translationem: dulcibus ergo modis colamus ejus inventionem. Psalm. Domine Dominus noster. Antiph. Plebs dotata dotis * tabulis est hodie nostra, per quam * in nostris oris fiunt semper maxima monstra. Psalm. Cæli enarrant. Antiph. Hæc dum nollet diis thura dare, mandat pater pœnis dari necis auctor filiæ. Psalm. Domini est terra. Lect. I noct. Confitebor. ℞. I. Dignis laudibus colatur Virginis inventio, Per quam nostræ plebi datur utraque redemptio ℣. Celebratur multis modis Christinæ translatio. Per quam. ℞. 2. Plebs devota sumit dona corde puro, mente bona, currit, ut condatur, quod de cælis sibi datur. ℣. Plebs anxia donis abjectis omnibus curis. Currit. ℞. 3. Adest virginis Christinæ translatio, quam immensis plebs nostra colit laudibus: ut ejus subsidiis cæli fruamur gaudiis. ℣. Huc propere concurrite, morasque noctis rumpite: mentem manusque tollite, & ipsi canendo plaudite. Ut ejus.

[43] In 2 nocturno Antiph. Tormentatur hæc in Tyro Christi Virgo more miro, [producitur] sed tuetur & in gyro Sepinensem populum. Psalm. Eructavit. Antiph. Hujus Virginis adventum celebramus in augmentum: nam pro nobis facit semper centum mirabilia. Psalm. Deus noster, refugium. Antiph. Hic est dies valde lætus, in quo procul omnis metus, jam cernitur hostium. Psalm. Magnus Dominus. Lectiones 2 nocturni constant ex historia, quam supra habes in compendio ex Cajetano: nihil tamen hic lego de annua enatatione prodigiosa capitis, quam supra ex eodem auctore retulimus. ℞. I. Quidam Galli voventes sacrum sepulchrum Christi videre, desiderant perficere, quæ promiserunt, opere. ℣. Unde sumpta pera ac baculo, factoque crucis signaculo. Desiderant. ℞. 2. Dum iter cœptum perficerent, sacrum templum virginis Christinæ intraverunt: de quo sacras reliquias auserentes secum tulerunt. ℣. At illi trementes propere curant inde recedere. De quo sacras reliquias. ℞. 3. Jucunditatur nunc Sæpini populus sacra dona possidens. Sæpe psallant senes, juvenesque sæpius. ℣. Plaudat organo & cythara immensis ornatus muneribus. Sæpe. Gloria. Sæpe. In 3 noct. Antiph. Campaniæ partes lapsis procurrens habenis huc venit ad nostra [ut] levaret colla catenis. Psalm. Cantate. Antiph. Munere divino populo collato fideli gaudeat omnino mundus de culmine cæli. Psalm. Dominus regnavit. Antiph. Venit partibus remotis Francus quidam secum portans dignis votis recolenda pignora. Psalm. Cantate. Lectio sancti Euang. de decem Virginibus. Homilia S. Hieronymi.

[44] [cum approbationibus.] ℞. I Tollentes salutare munus, maria sulcare contemnunt, sed non possunt hoc patrare, non repertis puppibus. ℣. Ter circumvagantes & Apuliam lustrantes, huc coguntur remeare, quo vult Virgo repausare. Non repertis. ℞. 2 In hac die celebratur Christinæ translatio, in qua Christus carne natus, & a Magis adoratus novo sumpto munere. ℣. Oriens ab oriente nova stella claruit. Et a Magis. Gloria. Et a Magis. Ad Laudes Antiphonæ, sicut in festo. Ad Bened. O bone custos, qui numquam lumina claudis, respice psallentes famulos tibi cantica laudis, & nos Christinæ precibus consocia Sanctis. Per Horas omnia ut in festo. Secundæ Vesperæ, ut primæ. Antiph. ad Magnif. O flos campi, & lilium convallium Jesu Christe, qui es sponsus & amator virginum, quam jucundum est astare tuo semper conspectui: quem laudantes persequuntur virginales cunei: ubi dulcis harmonia resonat perenniter, atque virgo Christina cum his omnibus frequenter ingeminat: Tibi Christe sit laus, & gloria nunc & semper. Facultatem prædictum hunc libellum imprimendi concessit, qui apponitur Brutus Farnetus Vic. Gen. Neap., & paulo infra: Frater Petrus Robertus a S. Martino Ordinis Minorum de Observ., theologus archiepiscopatus Neap. vidit, & ad formam novi Breviarii Romani prædictum Officium reduxit. Die XXV Aprilis MDXCI.

[45] [Tres olim dies S. Christinæ sacri.] Inventio ac translatio hic supra in uno Officio conjunguntur; alibi in diversa festa incidisse, patet ex verbis, quæ leguntur in eodem Officio lectione sexta: Vovet (qua occasione, vide supra in fine numeri 24) universus populus, & promittit fideliter pro se, & suis posteris, istos dies in anno celebrare solemniter, primum inventionis, secundum translationis, tertium sacræ passionis ejusdem Virginis gloriosæ (Christinæ) &, tactis sacrosanctis Euangeliis, a minimo usque ad maximum jurant his tribus diebus ab operibus servilibus abstinere. Diversitas ista festorum etiam conficitur ex Animadversionibus Cajetani pag. 59, ubi ex Breviario Venetiis edito, anno 1564, ad inventionem sequens profertur Oratio: Deus, qui hodierna die, inventione corporis, martyris tuæ Christinæ Sæpinensem populum sublimasti &c. Ad translationem vero ista: Omnipotens æterne Deus, salutifera semper assuetus largiri, qui Sæpini prævidens sine custode castrum existere, ei cælitus hodie virginem destinasti Christinam &c. Deinde ex lectione nona divini Officii citat hæc: Non absque divino nutu, triplici solemnitate virgo Christina celebratur, quæ trino sub judice, ter senis pœnis afficitur. In eamdem quoque diem duo hæc festa recurrisse, probat laudatus auctor ex antiphona ad 1 nocturnum, ubi dici asserit: Nos venerando votis Christinæ translationem, dulcibus ergo modis colamus inventionem. Et e Lect. 8 producit sequentia: Fiat autem hæc celebritas inventionis & translationis tempore novæ stellæ, cum Christus primitiæ gentium revelatur. Nonnulla circa Officium Sanctæ habes infra parte 2, § 16.

[Annotata]

* forte sontes

* forte notis vel novis

* quas

§ V. Notitia alterius Officii; orationes propriæ; nomen Sanctæ in Litaniis; hymnus e breviario Mozarabico; ædes sacræ; gloria posthuma.

Aliud præterea habemus Officium proprium de S. Christina, typis quidem editum, at non notatum, [Aliud Officium incerti loci ac temporis hic describitur, at non datur,] ubi, a quo, pro quibus, & quando editum sit; & ideo illud infra vocabimus anonymum. Panormitanæ fortassis ecclesiæ, aut alteri certe, in qua corpus Sanctæ depositum creditur, præscriptum fuisse, argumento est oratio propria ad Sextam, in qua dicitur: quæ (B. Christina) in præsenti requiescit ecclesia. Singulare hoc habet inter alia illud idem Officium, quod præter istam orationem, aliam præterea afferat ad Nonam. Lectiones vero, quæ prima die, die Dominica per Octavam, & in ipsa Octava numerantur quot vicibus octo, in reliquis vero per Octavam occurrentibus diebus solummodo tres, continent Passionem Sanctæ. Alia, quæ in eo singularia occurrunt, non annoto, ne longior sim in re hic minime necessaria.

[47] In Missali secundum institutionem sancti Ambrosii, Mediolani typis edito anno 1522, [orationes variæ] pag. 189, sequentes præscribuntur orationes. Super populum: Crescat, Domine, semper in nobis sanctæ jucunditatis affectus, & B. Christinæ, virginis & martyris tuæ, veneranda festivitas augeatur. Per. Super syn. Intercessio nos, Domine, quæsumus, S. Christinæ virginis & martyris tuæ semper confoveat, ut ejus sacra natalitia & temporaliter frequentemus, & conspiciamus æterna. Per Super oblat. S. Christinæ, virginis & martyris tuæ, Domine festa recolentes, preces offerimus, & hostias immolamus; præsta, quæsumus, ut cum præsidio temporalis vitæ, præbeat & incrementa perpetuæ. Per. Postcomm. Adjuvent nos, quæsumus, Domine, & hæc sancta mysteria, quæ sumpsimus, & S. Christinæ, virginis & martyris intercessio veneranda, ut ab omnibus tueamur adversis, & ad mansiones perducamur æthereas. Per. Breviarium Coloniense, anno 1497 typis Venetis editum, propriam quoque de Sancta collectam habet; uti & Breviarium Romanum, excusum, sicut eidem adscribitur, anno 1522. Litaniis Anglicanis, quæ habentur inter vetera Analecta Mabillonii, non ita pridem recusa Parisiis, pag. 168, quasque probat earum editor pag. 169 labente seculo 7 in Anglicana ecclesia usitatas fuisse, Sanctæ nomen inseritur; quod etiam notatur in Litaniis Breviarii Tungrensis excusi sol. 93 verso. Paucula huc spectantia dantur inferius in secunda parte § 16.

[48] [uti & hymnus proprius,] Ritu annuo S. Christinam Mozarabibus in Hispania etiam esse venerabilem, diximus supra: & quamvis in eorum Breviario (anno 1502 Toleti excuso, de quo uti & de aliis ad istam liturgiam pertinentibus, agere ex professo statuimus in tractatu aliquo singulari, quem tomo proxime secuturo præmittemus) quamvis, inquam, in Mozarabum Breviario omnia de nostra Sancta unius virginis ritu dicenda præscribantur, hymnum tamen singularem ipsi condunt, quem a mendis aliquot expurgatum hic exhibemus: Virginis sacræ triumphum prosequamur laudibus: Quæ viriliter certando hostem vicit improbum: Et servando castitatem meruit præconium. Hæc namque Virgo dum esset parvula temporibus, Concupivit regem Christum adorare Dominum, Et neglectis simulacris thus offerre pudicum. Quæ paterna deridendo flagra vel supplicia, Non attendit prava verba: cor ad hæc nec posuit: Sed sereno pœnam vultu sustulit viriliter; Christi nomine beata, quod Christina dicitur Appellari virgo pia: sed a Christi nomine Derivatum patet suum esse sic vocabulum. Paternam fide probata iram temnens despuit Celso gaudio oblectata divinitus: Gratis tuis * depellebat, ac supernis incumbebat præmiis.

[49] [e Breviario Mozarabico.] Nulla hanc tormenta fregere: nulla mors perterruit: Sed alacri corde cuncta perferens certamina Inridebat: cruciatur perdita vesania. Cæditur namque suspensa: virgisque pertunditur: Æneumque vas repletum resina, & oleo, Picis simulque torrente: ibi alma mittitur. Undis impressa marinis a Christo eripitur: Serpentium omnigenam depulit sævitiam, Mortem simul ac tormenta reputans pro nihilo. Tribus itaque devictis profanis judicibus, Trinitatem confitendo triumphat feliciter. Sic a seculo vocata migrat ad cælestia. Tuo namque in honore, Virgo sancta, canimus: Juva cunctos supplicantes: tege tuos famulos: Funde preces pro delictis Christo regi domino. Et tu Christe, rex immense, audi preces supplicum: Vota accipe: cunctorum culpas dele scelerum, Hæc in festa hic orantes esto in subsidium. Gloria & honor Deo usquequo altissimo: Una Patri, Filioque, inclytoque Paraclito: Cui laus [est] & potestas per æterna secula. Amen.

[50] [Variæ sub nomine S. Christinæ reliquiæ recensentur in Oriente & Occidentes] Sacras olim S. Christinæ exuvias in Oriente celebratissimas fuisse, habemus e Typico S. Sabæ, quod sic testatur e Græco redditum: Ad altitudinem cæli requievisti illustris Christina: unde tuum gloriosum festum celebramus, cum fide venerantes reliquiarum tuarum thecam, e qua scaturit omnibus divina vere medela animæ & corporis. Magna reliquiarum congeries honorari asseritur Romæ, teste Carolo Bartholomæo Piazza in Hemerologio sacro parte 2, pag. 75: nimirum caput ad S. Mariam Majorem in capella Paulina; pars capitis ad S. Cæciliam; cor ad S. Apolloniam; illuc translatum e monasterio delle Muratte, vulgo dicto, & ab Clemente PP. IX suppresso; item reliquiæ ad S. Mariam Ægyptiacam & S. Susannam; quales etiam ad S. Franciscum & apud monachos Jesu Mariæ asservari, tradit Masinius in Bononia perlustrata pag. 419. Os S. Christinæ V. & M. notatur apud Caracciolum Neapolis sacræ pag. 229. Varias quoque recenset regium Scorialense S. Laurentii in Hispania monasterium, quod prætendit se habere sequentes, prout notatur in Lipsanologio seu Inventario reliquiarum ibidem asservatarum: e quo ista ex Hispanico translata sunt: Una costa dextri lateris, quæ longitudinem habet octo digitorum: præterea caput ejus integrum, confixum in tempore sinistro: unum ferrum sagittæ, qua interiit. Adde sex alias reliquias minores; inter quas verosimiliter numeranda erunt tria ossa S. Christinæ virg. & mart., una cum aliis pluribus sacris lipsanis missa ad Philippum II, Hispaniarum regem, Colonia a PP. Augustinianis: de qua re videsis Commentarium prævium S. Margaritæ ad diem XX hujus, num. 31 sub finem.

[51] Testimonium, quod de capite isto habetur in dicto Inventario, [inter quas caput apud Scorialenses in Hispania esse fertur;] sic sonat: In nomine Domini. Amen. Nos Anna Von Gudden priorissa, Joanna Von Erchren suppriorissa, Catharina Von Breitbach procuratrix, Maria Von Orkbeck celleraria, & Elizabetha Huppe, custos sacrorum, conventus sanctæ Gertrudis, Ordinis sancti Dominici in civitate Coloniensi, testatum facimus universis, nos summa reliquarum sororum nostrarum consensione dono dedisse admodum reverendo domino patri Baltasaro Delgado, invictissimi ac potentissimi regis Catholici commissario (prævio tamen episcopi ordinarii loci indulto) sequentes Sanctorum reliquias, quas ex Majorum nostrorum archiepiscoporum ac fundatorum traditione accepimus, piaque hactenus religione asservavimus ac veneratæ sumus.

[52] Videlicet: caput S. Christinæ, virginis & martyris; [cujus rei] prout constat vita & martyrium ex litteris incisis argento, quo ipsum sacrum caput, cui affixum apparet sagittæ ferrum, quo martyrium feliciter consummavit, adornatum reperitur. Item alia tria capita ex societate undecim millium Virginum: attento scilicet summo flagrantique desiderio, quo sua paternitas, ut in Deum ejusque Sanctos, sic & in venerandas eorumdem reliquias, Spiritus sancti electa quondam organa & habitacula, ferebatur pietatis affectu; habita non minima etiam ratione horum patriæ nostræ motuum, quibus pretiosissimo huic ecclesiæ thesauro a profligatæ pietatis hominibus merito metuendum est, & in plerisque patriæ nostræ locis præstantissimas illas opes nefando quodam furore ac sacrilegis manibus a male feriatis & plus quam diabolicis hominibus direptas & turpiter abjectas (heu dolor!) conspeximus.

[53] Confidimus igitur hac via sacras has Sanctorum reliquias a nefariorum hominum manibus, [hic datur testimonium:] & petulantia non modo magis fore tutas, & quodammodo etiam vindicatas, verum etiam complurimis piis mentibus non mediocrem pietatis accessionem facturas. In quorum omnium fidem & testimonium præsentes litteras manibus propriis subsignavimus, sigilloque nostro conventuali munivimus. Datum in dicto conventu anno MDXCVII, die quarta mensis Septembris. Subscribuntur: Anna Von Gudden Priorissa. Joanna Von Erchren suppriorissa. Catharina Von Breitbach procuratrix. Maria Von Orkbeck celleraria. Elisabetha Huppe custos sacrorum. Georgius Braun ad gradus B. Mariæ Colon. Dec. comiss. Apost. de mandato reverendissimi domini Braunii com. Apost. Rolandus Weierstras notarius publicus. Testimonium illud, quatenus Sanctam hodiernam spectat, exigui est ponderis, sicut constabit ex dicendis.

[54] [quod caput & alibi putatur asservari. Aliæ reliliquiæ.] Sanctæ item Christinæ virg. & mart. caput Abulæ attribuitur apud Ægidium Gonçalez Davila in Theatro ecclesiarum Castellæ, tomo 2, anno 1647 Matriti edito, pag. 212. De capite Sanctæ, ut volunt nostræ, quod translatum fertur ex Italia in Hertzebrock, pagum territorii Osnabrugensis, dicetur post Acta. Interim si allata hactenus de Sanctæ exuviis subsistant, sequitur ut vel ipsa fuerit multiceps, quod admitti non potest; vel ut caput, quod habere volunt, revera neutiquam habere possint omnes, imo ne quidem habere dici possit, ex omnibus aliquis, quamdiu id solidissime non probatur. Litem hanc omnibus, & singulis illis, qui ex possessione se jus habere putant ad verum Sanctæ hodiernæ caput, derimendam relinquo. Jam pridem dictum fuit tom. 2 Januarii, pag. 612, sacra lipsana allata fuisse Olyssiponem; in prætermissis autem ad diem X Maii mentionem fecimus de parte costæ ejus, & alterius ossis apud Pragenses; ad diem vero XXI ejusdem mensis, pag. 10 in numeroso reliquiarum, monialibus excalceatis Viennensibus ab Eleonora Augusta consessarum Catalogo notatur S. Christinaæ V. mart. Gelenius ad Magnitudine Coloniæ Agrippinæ pag. 708 brachium ponit in ecclesia Franciscanorum Conventualium Coloniæ (de quo etiam meminit in indiculo ad sacrarium Agrippinæ, anno 1607 editum, Erhardus Winheim Cartusianus Herbipolensis) & pag. 571 hermam notat cum reliquiis S. Christinæ; sed minus distincte, nostræne Sanctæ, an alterius eas esse putet.

[55] [Ædes sacræ sub nomine hujusce Sanctæ CPoli,] Sacris exuviis, quæ sub nomine Sanctæ nostræ honorantur, subjungo ædes sacras, in quibus peculiarem cultum habuit. Inter quas censendæ imprimis veniunt eæ, quas CPoli exstitisse colligimus ex Supplemento nostro Ms. Sirmondo-Chiffletiano, sæpissime alias citato, in quo leguntur ista: Τελεῖται δὲ ἡ αὐτῆς σύναξις ἐν τῷ μαρτυρείῳ αὐτῆς, τῷ ὄντι ἐν τῷ νέῳ παλατίῳ, καὶ ἐν νύμφαις ταῖς μεγάλαις, καὶ ἐν τῷ μαρτυρείῳ τοῦ ἁγ. Τρύφωνος πλησίον τῆς ἁγίας Εἰρήνης ἀρχαίας καὶ νέας. Celebratur ipsius (S. Christinæ) synaxis in æde sacra, quæ est novo palatio, & in Nymphis magnis, & in æde sacra S. Tryphonis prope S. Irenen antiquam ac novam. De novo Palatio agit Cangius CPolis Christianæ lib. 2, pag. 119; de duplici æde S. Tryphonis lib. 4, pag. 140; de illa vero item duplici, quæ est S. Irenes, antiqua & nova eodem lib. 4, pag. 147; apud quem non invenio, uti nec apud Gyllium & Bandurum, qualis proprie locus hic indicetur in Nymphis magnis. Inter Epigrammata veterum poëtarum apud eumdem Bandurum tomo 1 Antiquit. CPolit. lib. 7, pag. 143 reperio unum cum hoc titulo: In simulacrum Nympharum: harumne an aliarum? Varia item loca Romæ, in quibus publica veneratione Sancta martyr honoretur, recenset Piazza supra nominatus, videlicet ad S. Mariam Majorem; ad S. Apolloniam; ad S. Mariam Ægyptiacam.

[56] Masinius in Bononia perlustrata ad diem X Maii signat S. Christinam virg. & mart. cum festo in ecclesia ejus parochiali, [& in Italia] in via vulgo della Fondazza; ubi sint indulgentiæ plenariæ, per Gregorium XIII concessæ die XXV Februarii MDLXXXII; addit, jam ab anno 1225 eam fuisse possessam a monachis Camaldulensibus; & ab anno 1247 concessam ejusdem Ordinis monialibus, quæ ex territorio Bononiensi huc translatæ, anno 1602 eam reædificarint, superstitibus adhuc in præsenti earum monasterio, teste supra dicto auctore, ecclesiæ antiquæ vestigiis; illasque pag. 210 & 609 moniales S. Christinæ vocat. Die autem XXIV hujus rursus Sanctam recenset, eum festo in ecclesia ejus parochiali altera in Petra lata. Adde ecclesiam S. Christinæ Vulsinii; ubi contigisse fertur celeberrimum toto orbe miraculum hostiæ consecratæ, sanguine manantis, anno 1264; propter quod festum venerabilis Sacramenti ab Urbano PP. IV institutum est. Videsis Vitas Pontificum apud Ciaconium tom. 2, col. 148, & Raynaldum in Annal. eccl. ad dictum annum. S. Antoninus Historiarum parte 3, titulo 20, capitulo 1, § 1, ecclesia, in qua illud miraculum contigerit, cujus Sanctæ habuerit nomen, non exprimit; sed in loco non multum distanti apud Bulsenam in quadam ecclesia illud contigisse scribit.

[57] Sanctuarium Capuanum, anno 1630 Neapoli excusum, [variis locis;] pag. 522 tradit ista: Fuit olim ecclesia S. Christinæ cum suo pago in via S. Angeli ad Formam: tandem diruta, translata est capella in cathedralem; & est capella canonicorum. In Vita S. Guilielmi abbatis Divionensis tomo 1 Januarii, pag. 61, mentio fit monasterii S. Christinæ virginis; & cœnobium sub eodem nomine in diœcesi Mediolanensi ad Olenam fluvium notatur apud Mabillonium Annal. Benedict. tomo 4, pag. 94 & 95; de quo pariter egerat tom. 2, pag. 478, ubi de antiquitate ejus ac privilegiis, addens a Gregorio XIII Pontifice, collegio Romano urbis Romæ unitum esse. Cœnobium sacrarum virginum sub nomine S. Christinæ anno 1190 exstructum Tarvisii, ac anno 1357 destructum, habes tomo 2 Junii pagg. 484 & 485. Abbatia seu monasterium extra muros Sutrinæ civitatis, unitum ejusdem civitatis ecclesiæ sub titulo S. Christinæ notatur in abbatiarum Italiæ notitia apud Augustinum. Lubin pag. 379. Adde quod patrona sit in Udenbrinck; de quo loco post Acta; ut nihil dicam de ædibus sacris in dicto Hersebrock, & Bœvrariæ, sicut ibidem latius exponetur. Singulari Sanctam venerationis testificatione prosequuntur Panormitani jam tum a tempore, quo sacrum ipsius corpus eo transvectum putatur: de qua re juverit audire laudatum supra Cajetanum pag. 145, qui isti translationi subdit hæc:

[58] Jam tum patronam Christinam virginem senatus populusque Panormitanus delegit. [Panormi in Sicilia colitur tamquam patrona.] Corpus argenteæ inclusit arcæ, quæ deinde ad annum salutis MDLVII in elegantiorem formam redacta est, insculptis ad latera suppliciorum imaginibus, quæ ad Tyrum, patriam urbem, olim constantissime pro Christi fide tuenda subiverat. In sacello vero a regibus olim extructo, elegantissime culto, intra ferreas crates ad custodiam detinetur. Eadem ex argento theca annuis prima mensis Maii Dominica die, solemnibus etiam nundinis, ad hominum frequentiam e propinquis oppidis facilius convocandam institutis, per urbem celebri pompa, & confluentis populi pietate circumvenitur: nec innumera desunt beneficentissimæ Patronæ beneficia, in eos præsertim, qui a malo genio male torquentur. Colitur etiam solemniori cultu dies festus S. Christinæ die XXIV Julii, in quem recurrit anniversaria felicissimæ mortis memoria.

[59] [Fama Sanctæ posthuma ex Venantio Fortunato;] Ad famam Sanctæ posthumam potissimum spectant ea, quæ veteres scriptores de illa habent. Venantius Fortunatus, Piclaviensis episcopus in Bibliotheca Patrum editionis secundæ per Margarinum de la Bigne anno 1589 Parisiis excusæ tomo 8, col. 923 inter alias illustres virgines nomen ejus sic refert, Christina, Euphemia &c. In Broweriana tamen editione, pag. 186 legitur Euphemia; sed nomen Christinæ, ibi adjunctum non invenio. S. Aldelmus ex abbate Malmesburiensi in Anglia, Schireburnensis ibidem episcopus (qui claruit versus finem seculi septimi; & cujus Acta illustravimus ad diem XXV Maii, a pag. 77) in libro de Laudibus virginitatis prosaïco, qui habetur tomo secundo Orthodoxographiæ a pag. 1677, ita excurrit in S. Christinæ laudes a pag. 1707;

[60] [S. Aldelmo] Secunda autem (Christina) in tantum divinæ charitatis faculis accensa, & jam antequam baptismi rudimenta susciperet, fuisse memoratur, ut statim ab undecimo ætatis anno phanaticæ superstitionis contemptrix, & supernorum decretorum cultrix exstitisse narretur; cujus pater in palatio magistri militum officio fungens, cum eamdem sobolem suam liberalibus sophismatum disciplinis imbueret, turrem eidem minaci proceritate in edito porrectam, & forte lituræ compagi constructam erexit. In qua cum bis senis puellis juxta ritum indigenarum, mutis diis, ut adoleret & holocausta thurificaret, a patre culturis delubrorum dedito inconsulte cogeretur, sed cum se ab unica filia merito spretum comperisset, & deauratas simulachrorum effigies, Jovis scilicet & Apollinis, simulque Veneris stuprorum amatricis minutatim in frusta confracta animadverteret, illico diversa tormentorum genera, eamdem filiam vexatura, cruentus carnifex, & truculentus parricida potius, quam pius pater crudeliter machinatur.

[61] [Schireburnensi in Anglia ep.,] Verumtamen mens Deo dedita nec olidos ergastulorum squalores horrescit, nec scopulum collo connexum, & marinis gurgitibus immersum pavescit; nec sudibus crudeliter tenerrima membra cædentibus mollescit, nec vel usti capitis deformatio, quamvis flava cæsaries raderetur, & per publicum decalvata traheretur, statum cordis inclinat: nec torrida fornacis incendia Chaldaici regnatoris machinas æquiparantia obstupuit, nec venenatos aspidum rictus, quas Marsi incantationum carminibus irritabant, pavefacta puella pertimescit; imo hæc omnia, Christo patrocinium præstante, salvo pudoris thesauro feliciter superat. Postremo geminis spicularum vulneribus sauciata, & purpureo perfusa cruore, pro Christo martyrizavit.

[62] [& S. Josepho apud Græcos] S. Josephus, qui floruit apud Græcos seculo 9, & de quo disseruimus tomo IV Julii in Commentario prævio ad Vitam S. Alexii pag. 247, famam Sanctæ posthumam illustravit canone seu cantico sacro, in ejus honorem condito, ac per odas novem deducto; cujus hæc notatur acrostichis:

Χριστοῦ σε μέλπω τὴν ἐπώνυμον χόρην. ΙΩΣΗΦ.

Christi Puellam te cano cognominem. Joseph.

Circa nomen auctoris hic appositum quædam notavimus loco citato. Porro nil suadet, canonera e Græco huc Latine integrum transcribere, qui a curiosis Græce legi potest in Menæis magnis excusis, & Latine nunc versus est, uti dicetur parte 2, § 16; sufficiat indicasse, quod ejus auctor modo longe tolerabiliori, minusque adornato & scenico martyrium Sanctæ, quæque ad ipsius res gestas pertinent, obiter perstringat, carptim nonnulla puncta delibans; quam ille qui Acta, prout hodiedum circumferuntur, ad posteros transmisit; ut suo loco postea ostendetur. Unum hic observo ex verbis exapostilarii (de quo, quid sit, non satis liquet, sicut dictum est in Dissertatione onomastica ad Acoluthiam Officii Græci ante tomum secundum Junii, pag. XXXIII; num. 35) unum, inquam, observo, S. Christinam infantibus patronam indicari his verbis: Ἰατὴρ δὲ δαψιλὴ ἀνεδείχθης πρὸς Θεοῦ τοῖς βρέφεσιν τοῖς νηπίοις. Alma medicatrix a Deo exhibita es infantulis.

[63] Seculo undecimo versus aliquot diverso metro de S. Christina panxit Alphanus, [nec non Alphano, archiep. Salernitano.] ex Casinensi monacho ac deinde abbate S. Benedicti Salerni, ibidem archiepiscopus: de quo videsis Petrum Diaconum, laudati Casinensis monasterii monachum, in libello de Viris illustribus Casinensibus, Romæ cum notis Joannis Baptistæ Mari anno 1655 edito, cap. 19. Prædictos versus habes apud Ferdinandum Ughellum in appendice ad tomum secundum Italiæ sacræ a ubi a producitor Passio Sanctæ, quam teste eodem Petro, idem auctor composuit nudo & lucidissimo sermone; sed an & quousque hoc verum sit, dispiciemus paragrapho sequenti. Certe qualis sit istius Petri auctoritas, notavimus die XVIII Julii, pag. 485. Interim gloria Sanctæ nostræ posthuma pluribus notitiis illustratur parte 2, § 13. Nunc ejusdem Acta inspiciamus.

[Annotata]

* forte Armis suis

§ VI. Actorum notitia & observationes.

Majores nostri Bollandus & Henschenius variorum exemplarium Passionis S. Christinæ notitiam nobis notatam reliquere in schediasmate chartaceo, [Majores nostri plurium exemplarium notitiam notarunt;] ad Vitam ejusdem Sanctæ, quam habemus ex Ms. Windbergensi in Germania, collatam cum manuscripto S. Maximini apud Treviros, ac S. Audomari. Ibidem dicitur eadem Vita exstare in Catalogo P. Beatilli ex Passionali num. 49, & gemina, sed aliquantum discrepans verbis, in 2 Mss. D. Schenckinck; nec non in Ms. ad S. Hubertum; sed præfigitur, Temporibus Diocletiani imper. erat, & finis discrepat; item in Ms. Valcellensi nostro, quod antea fuerat Domini Moreti, ac Ms. num. 13 Reginæ Sueciæ, hinc inde variantibus verbis fere cum aliqua correctionum ad prædictam Windbergensem positarum conveniens.

[65] Exstat præterea Vita ejusdem Sanctæ in codice Aquicinctino fol. 46. [quæ hic enumerantur,] In Ms. Cardinalis Mazarini hoc notatur exordio: In illo tempore erat quædam puella de Tyro, in spe Dei virginitatem custodiens, quæ nondum erat annorum undecim; in fine convenit cum dicto Ms. nostro Valcellensi. Huc præterea adde Ms. Heinsbergense comitis de Geleen in 4, in quo Vita incipit: Erat quædam sancta & sacra puella ex stirpe regia de Tyro genita, nomine Christina. Atque hæc ex iis, quæ ibi notarunt illi; quibus nos sequentia superaddimus. Specimen aliquod manuscriptum anno 1641 huc misit noster Joannes Gamans, ex Bodecensis cœnobii Regularium S. Augustini, diœcesis Paderbornensis, Passionali pergameno Ms. insigni, mensis Julii fol. CXII, pag. A, cujus illud est exordium:

[66] [additis aliis tum manuscriptorum,] In diebus sævissimæ persecutionis, cum impleretur illud euangelicum: Tradet frater fratrem in mortem, & pater filium vel filiam, fuit apud Italiam juxta lacum Vulsinium quædam sacra virgo, nomine Christina, quæ spem & fiduciam habens in Domino Jesu Christo. Sanctæ quoque Passionem continet codex noster membranaceus antiquæ notæ, at satis hinc inde in ea mendosus, qui olim spectavit ad collegium Societatis Jesu Molsheimense; item alius noster membranaceus perquam antiquus acephalus anonymus, a fol. verso CLVII. Ea, quam nos hic damus, desumpta est ex nostro Passionali Ms., in pergameno antiquis characteribus exarato, qui olim fuit collegii nostri Fuldensis: quamquam parum puto referre, quænam ex dictis exemplaribus potissimum Passio detur; cum persuasum plane habeam tam ex iis, quæ notata protuli jamjam a Majoribus nostris, quam ex iis, quæ observavi ego ipse in exemplarium Mss. lectione, omnes convenire in substantia, quamquam verbis, stylo, brevitate aut prolixitate, aliisque adjunctis istiusmodi dissonare possint: ejusdemque generis prorsus esse credo Acta bina, quæ citat Baronius in notationibus ad hunc diem.

[67] [tum excusorum exemplis.] Alphanus supra allatus ea conscripsit, & legi possunt apud Ughellum loco supra citato a col. 1125: de quibus infra erit dicendum. Petrus de Natalibus Acta fere eadem in substantia ad majorem brevitatem contraxit. Edita quoque leguntur apud Mombritium, & in Lectionibus anonymis, aliisque Neapoli excusis; de quibus supra. Vincentius Bellovacensis in Speculo historiarum lib. 12 puncta quædam per capita 86, 87, 88 ac 89 deduxit. S. Antoninus parte 1 historiarum, titulo 8, capitulo 1, § 17, habet compendium. Syllogen historicam dat Tillemontius Monum. eccles. tom. 5, a pag. 538. Legendista Gallus neotericus hanc Vitam collegit, ac suo Operi inseruit hoc die, ut præteream Silvanum Razzi, Ordinis Camaldulensis, qui gesta Sanctæ jam pridem ex variis edidit Italice in Vitis Sanctorum Tusciæ parte 1, a pag. 71, editionis secundæ. Henschenius in schediasmate, quod præ manibus habeo, varias Lectiones ac differentes a Mombritio notavit ex 1 codice monasterii S. Cæciliæ Romæ: at tanti non sunt Acta, ut de minutiis hujusmodi magnopere laboremus.

[68] [Acta exiguæ esse finei,] Dolendum est Sanctam adeo illustrem non habere Acta melioris notæ, quæ vel inviti compellimur notare pessimo calculo, re ipsa edocti, verissima esse, quæ Papebrochius in Ephemeridibus Græco-Moscis ante tomum primum Maii pag. XXXIV jam pridem notaverat his verbis: Obscura sunt ejus Acta .. nec levi examine ac censura indigent, ut plurium Sanctorum hujus generis. Etenim quaquaversum oculos conjicis, occurrunt identidem res novæ ac mirabiles, & mutatio scenæ continua. Nec vero tres judices, sub quibus illa fuerit passa (de quibus etiam meminit collecta Sanctæ in Breviario Tungrensi excuso) nec tormenta; tot, tamque varia, singularia, & horrenda videntur in tantillam Puellæ undecim annorum ætatem cadere. Adde visiones seu apparitiones, dialogismos, orationes ad Deum, & plura alia, ne singula enumerem, quæ cordatis viris merito displeceant. Et vero si liceat aperte rem ipsam sine ambagibus eloqui, ut plurimum nobis videntur præferre ista Acta puram putam texturam, quæ consarcinata sit ex sarragine rerum mirabilium, tales characterismos exprimentium, ut videatur hic quasi in unam, ut ita loquar, massam congestum, quidquid sere in pluribus aliis mirabile, ne dicam incredibile, ab hujusmodi rerum gnaris observari solet.

[69] Nec porro scimus, quo tempore, quove auctore Acta ista conscripta sint; [nec levi censura indigere] & quamquam fere in substantia conveniant, tamen in rerum adjunctis parum sibi constant, ut liquido se prodat varia eorum interpolatio, neque satis credibilia in iis narrentur, aut minimam veritatis speciem præ se ferentia. Res exemplis prebetur. Suspecta est num. 1 turris, cui Sanctam includi jusserit ejus pater Urbanus; suspicionem auget lectio 1 Officii in natali Sanctæ, Neapoli excusi; quando hanc facti reddit rationem: Sperabat enim insanus pater, si (Christina) diis virginitatem dicaret, ac in eorum cultu maneret, ipsi gratitudinis memores, admirabili pulcritudine puellam, ut deam venerari præcepissent; ea propter in quadam turri .. Christinam cum duodecim puellis clausit.

[70] Num. 11 in Actis nostris narratur Sancta in mare projecta, [probatur,] sed ab angelis suscepta, ibidem & petiisse & obtinuisse baptismum: de quo baptismo nihil habet Ado, sive nihil de eo invenerit, sive suppresserit tamquam calamo suo indignum. Id quod per se incredibile, modo longe incredibiliori exponunt Lectiones anonymæ superius memoratæ, in ea quæ præscribitur primo loco die Dominica per Octavam S. Christinæ, ubi habentur ista: Et cum hæc dixisset B. Christina, nocte in medio maris facta est vox de cælo dicens: Christina, exaudivit dominis Deus tuam deprecationem: & statim de cælo venit nubes candida super caput ejus, & ab angelis sublevata est, & a Christo ibidem sic dicente baptizatur; Baptizo te in Deo Patre meo, & in me Jesu Christo, Filio ejus, & Spiritu sancto; & commisit eam Michaëli archangelo, qui eam ad terram reduxit.

[71] Petrus de Natalibus eadem brevius: Christus vero ad eam descendit, [& ostenditur] & ipsam in eodem loco manibus propriis baptizavit; crescitque paradoxum, quando addit, nomenque suum eidem imposuit. Bœvrariense Ms. In fluctibus eam baptizavit (Christus) & sic a Christo Christina nuncupata est. In apographo Fuldensi num. 4 ab Urbano patre, num. 8 a matre vocatur Christina, quo ultimo loco Sancta dicit, se habere nomen Salvatoris: & postea num. 11 narratur ejus baptismus. Si vero in baptismo dumtaxat hoc nomen acceperit, quomodo a parentibus ante baptismum isto nomine nuncupatur? Scio equidem, in rebus hujusmodi recurri posse ad ὕστερον πρότερον, sive ad prolepsin: sed illa non videntur hic congrue suffragari debere: quia plurima alia adeo inepte & inconcinne cohærent in hisce, de quibus in præsentia agimus, Actis. In Lectionibus propriis Neapoli excusis angelus non Christus illam baptizat. Razzius de baptismo nihil.

[72] Paradoxus ille baptismus merito displicuit S. Antonino, prout colligitur ex verbis ejus, loco supra indicato, ubi sic loquitur: [ex variis speciminibus.] De baptismo ejus mirandum est, nec tamen incredibile, vel Deo impossibile; quia omnia potest, & supra legem communem homines justificare. Sed bona sanctissimi Præsulis venia, non illud hic quæritur; sed quo potius fundamento res adeo inusitata & mirabilis stabiliatur, ut ex mirabili fiat credibilis. Sufficiens enimvero fundamentum non sunt Acta, exiguæ utique auctoritatis. Unde ergo mirandum illum baptismum censet sapientissimus Antistes non esse incredibilem? Ratio ejus, quam petit ab omnipotentia Dei, id unum probat, quod res ista potuerit fieri, non autem quod facta sit, vel quod facta prudenter saltem credi possit, cum destituatur idoneis motivis credibilitatis. Adde, quod argumentum S. Antonini videatur nimium probare: nam si ex eo, quod Deo omnia sint possibilia, velis omnia fieri credibilia, quæ credibilia aliunde non probantur; jam sequitur, ut Actis omnibus etiam ineptissimis & fabulosissimis assentiendum sit, neque utendum discerniculo, ut vera a falsis, genuina a spuriis discriminentur, quo tamen noster potissimum in prosequendo hoc Opere collimat labor. At plura vide in hanc rem parte 2, § 9. Jam nos ad Acta Sanctæ nostra redeamus.

§ VII. Earumdem observationum continuatio.

[Specimina alia] Num. 6 habes mirabilem ascensum & descensum adminiculo fasciæ; num. 7 lictores prodeunt duodecim, ut teneram Virgunculam virgis cædant. Quis id credat? Num. 16 duo aspides, in Sanctæ interitum frustra accersiti, currentes suspenderunt se ad mamillas ejus, velut infantes lactentes: de qua re melius tacent Lectiones anonymæ, Mombritius ac Razzius. In codice nostro membranaceo anonymo supra citato referuntur ista: Exiit idolum ambulans, & stetit in loco, ubi (Sancta) jussit ei stare. Quod Mombritius ita narrat: Tibi dico idolum sine anima, in nomine Domini nostri Jesu Christi exi de templo isto: & statim idolum ambulavit. Officium anonymum excusum in Lectione octava diei octavæ rem pluribus extrahit his verbis: Stabat autem S. Christina in templo ante Apollinem & Damaum, & magna voce dicebat: Tibi dico idolum sine anima, in nomine Domini nostri Jesu Christi exi de templo hoc, & ambula per spacium quadraginta pedum: & sta illic in loco, quo præcipio tibi. Exivit idolum, ambulavit, & stetit in loco, ubi ea præcepit Sancta. Viden' ut gradatim crescat oratio? Quod Passio nostra num. 13 narrat de craticula, Lectiones Neapoli excusæ, consonantibus in re anonymis, sic memorant:

[74] [ex variis textibus] Judex jussit cunam æneam fieri, picemque, resinam & oleum in eam mitti, & subtus valde incendi: miseruntque Virginem milites intus, & quatuor ex eis cunam agitabant. Credite posteri. Alphanus scenam hic novam adornat, dicens Sanctam sese in ollam ferventem citissimo cursu projecisse. At quo teste id dicit? Apud Latinos scribitur sagittis interiisse: ast apud Græcos in Menæis magnis excusis, notatur capite truncata; ut videre ibidem datur hoc die versus finem. In Ms. Bœvrariensi dicitur in visceribus gladio percussa, cum paululum supervixisset … migrasse ad Christum. Quis vero nisi excors credat id, quod habet codex noster Molsheimensis, cui fere consonat alius item noster anonymus, de Sanctæ depositione seu sepultura? Venit autem quidam de genere ejus, qui & ipse crediderat per B. Christinam: fecit martyrium (ejus, sicut addit anonymus citatus, id est ædem Martyri sacram) in templo Apollinis, & collocavit eam ibi. Lectiones Neapoli impressæ ad finem diei octavæ: Martyrium ejus in templo Apollinis celebravit. Ms. Bœvrariense rei incredibili aliquam verisimilitudinis speciem appingit his verbis: Aliqui Christiani .. sepelierunt eam diligenter in templo Apollinis, quod ipsa, fusa oratione ad Deum, prostraverat, contriverat, ac funditus destruxerat. Combina ista, si possis, cum loco, tempore, aliisque adjunctis; cum medios inter gentiles hæc facta fuisse oportuerit.

[75] Alphanus Acta scenicis ornamentis infarsit, ac dialogismis supra modum & fidem interpolavit, [his proferuntur.] magis solicitus, ea ut belle comeret, quam ut vera ac sincera diceret; quo factum est, ut non tam historicum agens quam oratorem, misere rem totam depravarit. En tibi specimen ex descriptione tribunalis: Erat autem in medio templi tribunal, argenteis parietibus in sublime erectum, cujus fastigia ebore nitidissimo tegebantur, in qua aurea solis imago micantibus e cæsarie radiis coruscabat, quæ quasi stellarum repetendo zodiacum cursu citissimo ferebatur: signa quippe sex a dextris, totidemque a sinistris occidere & exsurgere alternatim bina sibi quæque ex adverso obsistentia videbantur: ibi horæ, ibi dies, ibi menses, ibi anni suis spatiis circumibant. Aureus axis erat, radiorum argenteus ordo per juga chrysoliti fulgebant ordine ducti. Ecce nos tandem sensim sine sensu in medium, si Superis placet, abductos Parnassum. Tu de ceteris, lector, ex hoc specimine fer judicium; quidquid infra a Pennatio Alphanus defendatur § 10; ubi plura dicentur.

[76] Deinde Actis S. Christinæ vulgaribus non modice officere videtur, [Historia Sanctæ in Mediolanensi Breviario correcta;] quod lectio de hac Sancta, continens compendium historiæ vulgaris, & Breviario Ambrosiano ecclesiæ Mediolanensis, edito anno 1593, ad Matutinum die XXV hujus inserta, postmodum in nova editione istius Breviarii, quæ accurante Frederico Cardinale Borromæo, ejusdem ecclesiæ archiepiscopo, anno 1625 in lucem prodiit, longe aliter referat Passionem; ut merito suspicari liceat, ejusdem fidem circa res in illa prioris Breviarii lectione contentas, postea vacillasse; cum alia deinde ei fuerit substituta; quod haud dubie non contigisset, si prior probatæ fidei habita fuisset, & correctionis non indiga. At quandoquidem de correctione hic incidit sermo, juverit circa hanc sequentia observare.

[77] [at corrigi vix potest; quamquam non omni auctoritate careat, ex S. Aldelmo,] Difficillimum enimvero est, Acta ista ad sanam & historice probabilem revocare correctionem; quia regula in promptu non est, ad quam illa fieri possit. Itaque quantum ex iis factis, quæ vulgo circumferuntur, retinendum sit; quæve & quomodo mutanda, ignorare me profiteor. Pondus aliquod habet compendium supra productum ex S. Aldelmo ob antiquitatem scriptoris: unde arguas, aliqua tum temporis exstitisse, e quibus ille sua delibarit. Acta Græca nec vidimus, nec visa ab aliis novimus: supponere tamen liceat, ea aliquando scripta fuisse, tum ex elogiis supra datis, tum ex singulari veneratione, qua Græci nostram Martyrem prosequuntur. Adde, quod S. Josepho in suo canone videantur aliqua Acta præluxisse, o quibus puncta quædam delegerit; quæ indicent congeriem historiæ multo tolerabiliorem præ ea, quæ hic prælo datur, quæque ad fidem ejusdem canonis aliquo saltem modo videtur posse emendari; prout faciendum monuimus circa historiam S. Alexii, tom. IV hujus mensis, a num. 33 Commentarii prævii ad istius Sancti Vitam. Josephus itaque S. Christinæ ista accinit: Ode 1: Omnem paternum errorem & impietatem reliquisti. Ode 3: Ligno graviter alligata es & rasuras perpessa. Ode 4: Ludibrio habuisti flagra … pater impiissimus & sævus tormentorum injurias tibi minatur.

[78] [& S. Josephos] Ode 5: Tamquam angelicam in corpore naturam sis nacta, cibo angelorum te angeli cælestes paverunt.. Te ligarunt inimici, & in aquas projecerunt. Ode 6: Genitor cum videret abs te, Martyr, patrem amari cælestem, barbaricam ostendit mentem, & multimodis pœnis te subjecit: nam impius propriæ naturæ limites ignoravit. Ode 7: Tibi cum ardente igne versanti non fuere curæ ardentia membra. Sanguinis tui imbre insani deorum cultus fluenta exsiccasti: nunc vero maria sanitatum pluis. Ode 8: Nocivum tentationum & pœnarum mare indemnis pernavigasti divina gubernatione. Serpentem demersisti, o Martyr, in profundo tuorum certaminum. Vivo verbo ad vitam revocasti mortuum ex morsibus .. venenosorum serpentium. Terribili serpenti vivacibus tuis certaminibus mortem intulisti, precumque tuarum quasi incantationibus sopivisti immites feras, & a damno, quod illæ inferunt, mansisti procul.

PARS SECUNDA SEU POTIUS CONTINUATIO PARTIS PRIORIS.

§ VIII. Notitia Operis, ad propugnanda Sanctæ Acta, nuperrime in Italia editi.

Deducto jam huc usque in illustrandis S. Christinæ rebus gestis Commentario nostro prævio, submissæ nobis sunt novæ circa idem argumentum notitiæ; [Daturidea] uti jam indicavimus: quas ne lectoribus subtrahamus, prioribus paragraphis sequentes duximus superaddendos. Anno 1725 Montefalisci edita sunt Italice Vita & martyrium S. Christinæ, in sex libros divisa, ac dedicata Eminentissimo S. R. E. Cardinali Petro Otthoboni, Vice-Cancellario. Vitæ isti a pag. 249 subnectitur idiomate Latino opusculum, hoc titulo inscriptum: Engyotheca sacra, tribus distincta partibus, didascalia, propugnaculo, & myrotheca. Sive autem per vocem Engyothecam (Græce ἐνγυοθήκην) intelligas scrinium, in quo veluti in fidejussione deponuntur nummi & pretiosa supellex; sive arcam sue vas, in quo servantur instrumenta vel arma; eodem fere redit, cum constet, in eo tamquam armamentario condere voluisse, quæ ad Acta Sanctæ defendenda ac illustranda maxime conducere judicabat, istius Engyothecæ auctorem, reverendum admodum atque amplissimum dominum Splendianum Andream Pennatium Surianensem, protonotarium Apostolicum, & vicarium generalem civitatis Urbisveteris. Et vero in Isagoge sua ad Engyothecam sacram pag. 251 satis diserte illud indicat, quando ista scribit: S. Christina in Fastis Latinis & Græcis recensita quantum honoris & gloriæ apud omnes est consecuta; tantum salsuginis & criterii, illius passa sunt Acta, licet digna Argivo clypeo; quæ tamen nullo furfure sunt conspurcata, ex quibus historiam conteximus.

[80] Quod reipublicæ litterariæ bene vertat! Mira certe sunt, [istius operis;] quæ magno adeo hiatu de Actis illis, e quibus historiam contexuit, ille scriptor prædicat. Exposita itaque trium partium, in quas suam Engyothecam distribuit, notione, & rerum in eis tractandarum materia, quoad Acta Mss. inquit pag. 252, quatuor exemplaria nacti fusus; videlicet Acta ex codice Urbevetano, quæ NOSTRA vocitamus; ex archivo S. Mariæ Majoris, quæ Liberiana; ex bibliotheca S. Mariæ de Vallicella, quæ Vallicellana; & ex archivo cathedralis Castellanæ, quæ Fescennina. Habemus quidem hic Engyothecam instructam codicibus magni in speciem nominis, velut totidem armis, utinam magnæ rei, &, ut ipsius phrasi utamur, Argivi clypei vim habentibus, ad propugnanda Sanctæ gesta. Quo vero, uti mox pergit, ad edita; distinximus auctores, qui uberiori stylo, ab illis qui contractiori ediderunt; unde epitomarii possunt appellari. Hi omnes dantur, servata auctorum chronologia, de quibus singillatim agitur; hoc ordine: de Actis Mombritianus a pag. 377; Alphani a pag. 392; Vincentii Bellovacensis a pag. 415; Jacobi de Voragine a pag. 423; S. Antonini a pag. 427; Petri de Natalibus a pag. 432; Jacobi Philippi Bergomensis a pag. 436.

[81] Parte autem prima prædictæ Engyothecæ, quam Didascaliam vocat; [& notitia] ut quæ contineat documenta varia historiæ a pag. 253 plures notitias suggerit de suis Actis primævis, uti vult, Urbevetanis. Narrat itaque invenisse se in civitate Urbevetana die XXI Martii anno 1722, sacrum, frustra a se alibi quæsitum, thesaurum litterarium, in duos dispertitum magnos codices seu tomos in folio pergameno maximo augustali, & charactere antiquo cubitalibus litteris circa annum MCC exaratos… Hi codices cura & magnis impensis presbyteri Guidonis Valloclensis S. Constantii ecclesiæ parochialis, & SS. Virginis Mariæ ecclesiæ cathedralis capellani, qui vixit anno MCC, fuerunt exarati… In primo igitur tomo prædictorum codicum fol. CLIV, a col. 2 … exarantur ipsius (S. Christinæ) integra Acta… Quis hæc scripserit Acta, nos latet: fuisse vero sacerdotem, qui S. Christinæ lavacrum sacri baptismatis contulit, conjectura, non asseveratione assequi possumus. Quicumque verumtamen fuerit scriptor, cælesti sapientia ac phrasi illorum temporum fuisse imbutum, ipsamet Acta docent.

[82] [Actorum Urbevetanotum;] Quod autem fuerit scriptor testis oculatus, ideoque hæc historia sit reponenda in primo gradu, ex ipsis narrationibus videtur posse autumari. Stylus simplex est, ac devotione refertus, si eodem spiritu, quo scripta sunt, legantur… Nos grandi sumus perfusi gaudio in horum inventione Actorum, ea merito putantes megalographiam, & electro lucidiora; cum in his, licet tenues, non quod pueri in faba, sed cælestis sapientiæ thesaurum invenerimus. Non ita tamen hæ Acta laudat eorum inventor & editor, quin sateatur pag. 255, ea in aliquibus partibus intellectu esse difficillima: ut videre est, inquit, præcipue in orationibus & responsionibus S. Christinæ, & in aliquibus scriptoris narrationibus… Et quidem ex parte S. Christinæ orationes & responsiones, difficultates multas & graves involvunt; quia cum anima excelsæ perfectionis esset, & cælestis sapientiæ splendoribus irradiata, ac in actu loqueretur martyrii, dictante Spiritu sancto .. sæpissime symbolis & allegoriis multa velantur mysteria & arcana recundita: eloquium enim & lingua Christinæ, lingua angelorum.

[83] [quæ eorum editor] Ex parte vero scriptoris operosa redduntur, & frequentes difficultates complicant Acta: hic enim sanctitate pariter ac cælesti lumine imbibitus, multa ex gestis in martyrio, & in Martyre sanctissima, prudenter variis occulit symbolis; ne fidei mysteria ethnicis, quorum manibus teri poterant Acta, innotescerent. Pagina vero 256 sic pergit: Multæ in his quoque Actibus recensentur angelorum apparitiones, synaxis sanctissimæ administratio, eximia quoque miracula, ipsius Christi apparitio, animarum conversiones, & hujuscemodi alia mirabilia: ex quibus hypercritici quidam, fide parum stabiles, fidem adimunt Actis, eaque dilacerant tamquam fabulosa, quando Dei omnipotentia, bonitas & providentia esset ipsis extollenda atque laudanda. Et pag. 257: Inter tot Acta hæc nostra, inquit, esse primæva, sinceriora, & uberiora, suadet imo probat lectio ipsa: nam in his nostris multa sunt, quæ in aliis desiderantur, ut inter alia quædam responsiones & apparitiones; dies martyrii & sepultura. Si conferas sedulo hæc nostra Acta cum aliis, nobiscum convenies, esse primæva & sinceriora, ut suo loco repetemus.

[84] [summis laudibus extollit;] Proximitas quoque, uti censet, hujus civitatis Urbisveteris loco martyrii, & patriæ S. Christinæ, videlicet Vulsinio, magnum est argumentum veritatis & sinceritatis: cum Sanctorum gesta in proximis locis elucidiora semper appareant. Eadem sunt Acta, quæ reperiuntur in codice civitatis Castellanæ, & a nostris exemplata putamus… Sunt quoque eadem, quæ nostra, uti asserit pag. 258, Acta Vallicellana, a numero videlicet primo usque ad septimum inclusive: nam ab octavo usque ad finem conveniunt Vallicellana cum Liberianis… Ceterum in his Actis nostris desideratur baptismus a sacerdote S. Christinæ collatus, qui unice refertur in Actis Liberianis; sed in his nostris supponitur uti collatus; ut suo loco probamus. Desiderantur etiam disputationes, & catechismus S. Christinæ, quæ omnia unice pariter habentur in Actis Alphani: omissa vero a nostro scriptore; quia unicam assumpsit provinciam narrandi martyrium, & ea omnia, quæ ipsum respiciebant. Ita Pennatius.

[85] Porro inter alia, quæ præmittit Actis S. Mariæ Majoris seu Liberianis a se editis, [tamquam antiquiora] memoratus Pennatius, observat hæc pag. 351: Videntur posteriora nostris Actis (Urbevetanis) quia multa, quæ lato calamo in nostris, inquit, narrantur, in his constringuntur per epitomen; breviarium autem est suo uberiori fonte posterius. In notis autem ad prædicta Acta Liberiana pag. 361, ponit a numero quinto usque ad numerum decimum finalem concordare hæc Acta cum Vallicellanis a numero octavo usque ad numerum decimum tertium. Denique, ut compendio utamur, vult Acta Vallicellana esse posteriora Actis suis pag. 363; Mombritiana item pag. 378; a Bellovacensi edita, pag. 416; ubi fatetur, hæc quidem apud Bellovacensem Acta magnam habere affinitatem cum Actis suis Urbevetanis .. illorumque esse quoddam breviarium & epitomen: aliquando tamen ab his discrepare .., & tunc ab ejus Actis deviare, cum scriptor epitomen agit eorum, quæ diffuse latoque calamo in Actis, inquit, nostris narrantur.

[86] Hoc evidens signum, hæc Acta esse nostris posteriora; [sint præ aliis,] quod eodem imo potiore jure juxta Pennatii principia dicendum erit de aliis Actorum abbreviatoribus; Jacobo de Voragine, de quo, juxta dicta, agit pag. 423, S. Antonino pag. 427, Petro de Natalibus pag. 432, ac Jacobo Philippo Bergomensi, pag. 436. Acta vero sua Urbevetana longissime aliis omnibus antecellere, disertis verbis testatum voluit, quando Engyothecæ parte 2, seu in Propugnaculo pag. 484, ita eorum auctoritatem ac fidem supra alia omnia commendavit: Qui ergo Actis S. Christinæ vulnera contra justitiam addiderunt, duplici ex capite sunt decepti: vel quia Acta nostra sincera præ manibus non habuerunt; vel quia irrationali censura sunt usi. Rara esse Acta S. Christinæ, quæ censura & correctione aliqua non indigeant, aperte fatemur .. sed non ideo omnia spuria.

[87] Et pag. 450 suorum Actorum sinceritatem eo usque extollit, ut nullam in illa censuræ notam cadere censeat: [ac sinceriora.] nam relatis Papebrochii verbis e collectione Ephemeridum Græco-Moscarum, quæ nos supra protulimus, & quibus ille apud Græcos æque ac Latinos obscura esse Sanctæ Acta, nec levi examine ac censura egere, ut plurium Sanctarum hujus generis, recte observat; ista reponit Pennatius: De obscuritate, verum fatetur, ut patet ex notis ad Acta, ait, nostra: & de censura quoque, si de Actis corruptis, non autem de nostris sinceris sermo est. Habet itaque hic lector Acta S. Christinæ summa accuratione, teste eorumdem laudatore atque editore Pennatio, exarata, nec minore omnium ac singularum partium symmetria composita, historice vera, neutiquam sublestæ fidei suspecta, sed pura ubique, ubique sincera narrationis serie constantiæ; ut alia omnia Acta, huc tamquam ad lapidem Lydium admovenda ac probanda esse, terminis minime dubiis aut obscuris indicarit Pennatius. An & quam recte, discutiemus paragrapho sequente.

§ IX. Nostrum de isto opere judicium.

[Seculum 12, quo exemplar Urbevetanum exaratum sit,] In discutiendo Opere, quod Pennatius V. Cl. nuperrime in lucem edidit, non pauca nobis se offerunt, diversi quidem ea generis, tametsi ad unum idemque sanctæ Martyris nostræ argumentum spectent: sed ab Actis Urbevetanis, quibus tamquam fundamento potissimum superstruxit totum ad vindicandam ejusdem Sanctæ historiam propugnaculum, incipiamus. Probat quidem suum codicem, in quo Acta ista continentur, fuisse exaratum seculo XII; id quod nos non inviti, ipsi concedimus; at edicat nobis, amabo, quid præsidii aut commendationis sperari jure possit ex tantilla antiquitate, respectu Martyris, cujus res gestas codex iste describit, quam laudatus auctor Vitæ Italicæ lib. 5, cap. 8, num. 2, martyrio perfunctam vult anno 290? Atque adeo inter illam, tunc secundum ipsum mortuam, atque inter ejusdem Acta, post annorum circiter nongentorum intercapedinem exarata, quænam vel per umbram inveniri potest proportio, satis ad faciendam fidem accommodata, quod istud exemplar sit primævum, genuinum ac sincerum?

[89] [nihil conducit] Enimvero post interjectum tot seculorum prope immensæ durationis chaos, immane quantum furfuris ac sordium Actis primævis adspergi sæpe consueverit; ignorare potest nemo, qui in hujusmodi rebus paullo peritior est; nos certe illud probe novimus, experientia edocti fere quotidiana, quantum interjectu ætatis Vitæ Sanctorum a primævo suo candore degeneraverint; quantum posteriorum transcriptorum manus, ad res ornandas prurire visæ, earum sinceritatem detriverint, non tam solicitæ ut vere, quam ut belle & compte scriberent. Et, quæso, unde constat Pennatio, sui exemplaris fontem adeo diu mansisse illæsum, intactum & a sordibus vacuum, ut nihil umquam fœcis ei adspersum fuerit; cum, vel ipso teste, rara sint Acta S. Christinæ, quæ censura & correctione aliqua non indigeant? Sævitum ergo ab interpolatoribus & corruptoribus in alia fere exemplaria omnia; ast Urbevetano, si ipsi credimus, unice parcitum. Sed de hac re paullo post Virum eruditum conveniemus: nunc de ætate istius exemplaris, in quo vim bene magnam ponit, quod seculo XII exaratum sit, paucula superaddamus.

[90] [ad probandam historiæ hujus sinceritatem;] At seculum istud XII respectu historiæ, quæ seculo, uti editor censet, tertio contigerit, non antiquitas, sed juventus est; quia novem seculis junior est re antiqua, quam describit; ac proin nullum ex prætensa ejus antiquitate pro rerum, quas exponit, genuina ac primæva sinceritate desumi potest argumentum, si illa aliunde careat, uti revera caret. Nam ut facta mere historica, adeo ex genere suo mirabilia, fiant credibilia ex sua præcise antiquitate, proportio aliqua accedat necesse est inter rem scriptam, atque ejusdem scriptorem; qui si synchronus fuerit, fidem meretur maximam, si suppar vel subæqualis, minorem; si ne vel sic quidem vicinus, iterum minorem; & sic porro deinceps pro majore vel minore distantia; quæ quia adeo hic magna est inter eum, qui exemplar Urbevetanum transcripsit; neque conjectura quidem ulla assequi possumus, quando & a quo scriptum fuerit illud exemplar, quod Urbevetano isti transcriptori præluxit, sequitur, ut argumentum valde debile sit, quod ex antiquitate istius codicis petitur ad conciliandam nedum asserendam primigeniam Actis S. Christinæ sinceritatem.

[91] Jam vero quoniam istorum Actorum propugnator codicem suum seculi XII toties & tam magnificis verbis debuccinare non cessat, [non magis; quam tres nostri codices, illo antiquiores;] audire ne gravetur, tres codices penes nos asservari, optimæ notæ & antiquo prorsus charactere exaratos in membrana, Fuldensem, Molsheimensem, & aliam æcephalum anonymum, superius memoratos, ad seculum circiter decimum vel undecimum referendos, certe seculo XII antiquiores; in quibus Acta S. Christinæ conscripta leguntur. Non videmus itaque cur, ratione ætatis, major codici Urbevetano debeatur sinceritas, quam tribus hisce nostris, in quibus æque atque aliis omnibus in hoc argumento exemplaribus, quorum quidem notitiam nancisci potuimus, primævam omnem sinceritatem desiderari diximus, cum Acta, quantum scimus, omnia quæ vulgo circumferuntur, massa sint ejusdem substantiæ, ex corrupto ac male sibi cohærente materia coagmentata. Sane dum videremus, Acta Urbevetana adeo multis elogiis efferri supra alia omnia exemplaria, a suo editore; cupido nos incessit, incomparabilia ista Acta conferendi cum Fuldensibus, quæ typis destinaveramus: quod & factum est.

[92] Ecce autem, unum exemplar si noris, utrumque noris in substantia; [tam Acta, a Pennatio edita cum nostris in substantia conveniant.] utrumque enim in substantia convenit; rebus utrumque consentit, quamquam ambo circa ea, quæ rebus accidunt, non raro dissentiant. Atque illud imprimis observari volumus, Acta Urbevetana hinc inde Fuldensibus esse diffusiora, atque auctiora; atque adeo, si ex illo capite Fuldensibus non sint deteriora, non ideo saltem ad primævam simplicitatem magis accedentia; quidquid vel ob hanc causam Urbevetana sua aliis, ut vidimus, anteponat eorum editor; cum tam ipsi quam nobis propter Actorum corruptelam, atque incertitudinem inde exortam, regula desit; cujus adminiculo majorem vel minorem a veritate historica circa dicta ac facta Sanctæ, accessum vel recessum tuto ac prudenter dimetiri queamus, vel aliquo saltem probabili indicio de illis conjectare. Consequens itaque est, ut insignes adeo sinceritatis primigeniæ dotes, quas Actis suis attribuit Pennatius, plane ex dictis evanescant; cum illas neutiquam mereantur, donec probetur, Acta ista habere melioris notæ characterismos, quam habeant tot alia superius enumerata: quam in re frustra laborabit Pennatius.

[93] Itaque ut dicta hactenus circa partem longe præcipuam memorati Operis, [Plurima incommoda circa dotes,] a clarissimo Pennatio in lucem editi, quam Progugnaculi titulo indigitavit, concludamus, plura puncta, quæ asserit in favorem Actorum suorum, probanda ipsi incumbunt. 1. Quod nullu surfure conspurcata fuerint illa, e quibus historiam suam contexuit. 2. Quod fuerit sacerdos, qui S. Christinæ lavacrum sacri baptismatis contulit, conjectura non asseveratione assequi se posse. 3. Quod Acta Urbevetana sint melioris notæ, quam Leberiana, Vallicellana ac Castellana, aut alia plura, tam ab ipso edita, quam a nobis superius allata. 4. Quod fuerit scriptor Urbevetanorum, testis oculatus, ideoque hæc historia sit reponenda in primo gradu, ex ipsis narrationibus, videri posse autumari. 5. Quod orationes ac responsiones, sanctæ Martyri adscriptæ, non sint purum putum dramaticum ornamentum. 6. Quod eodem non sint referendæ angelorum apparitiones, synaxis sanctissimæ administratio, eximia quoque miracula, ipsius Christi apparitio, animarum conversiones.

[94] [a quibus Acta sua extollit Pennatius,] Septimo. Quod recurrendo ad Dei omnipotentiam, bonitatem & providentiam, non nimium probetur; nam sic quælibet fere Acta, etiam aperte fabulosissima, fient optima; imo vero vix ulla omnino dabuntur mala. Deus quidem tam in hac nostra, quam in aliis Sanctis, mirabilia ista, imo etiam plura efficere potuit (quis enim infinitæ omnipotentiæ ejus terminos ponat?) Sed quod Deus ista effecerit re ipsa hic, illud quæritur, & non probatur. 8. Probandum item Pennatio incumbit, quod ideo, quia in Actis Urbevetanis multa sunt, quæ in aliis desiderantur, ut inter alia quædam responsiones, & apparitiones, dies martyrii & sepultura, sint potius indicium primævæ sinceritatis, quam posterioris interpolationis. 9. Quod proximitas … civitatis Urbis veteris loco martyrii, & patriæ S. Christinæ, videlicet Vulfinio, magnum potius sit argumentum veritatis & sinceritatis, quam nova suspicionis non temerariæ occasio, quod ex incertis factis conflata sint tam hæc Acta, quam alia omnia, superius enumerata; cum juxta dicta, de loco natali ac martyrii omnia incerta sint.

[95] [fovenda proponuntur;] Addit Actorum propugnator, quod Sanctorum gesta in proximis locis elucidiora semper appareant; sed bona verba, quæso; novit quidem, quod Acta Urbevetana seculo XII ibidem transcripta sint; sed unde novit, quod exemplar, ex quo transcripta tunc fuerunt, ibidem loci primo scriptum sit? Scimus quidem, Sanctorum gesta, ceteris paribus, in proximis locis elucidiora apparere; sed quid lucis his speres, ubi tam loca ipsa, quam alia gesta Cymmertis tenebris obtecta sunt? atque hæc qudem sunt, quæ tam amplissimo Pennatio, quam aliis eruditis proponenda censuimus; ne, si forte incidant in opus Pennatianum, severioris, quam par sit, adversus Acta hodierna censuræ nos merito arguant, Magnam quidem laudem meretur Pennatius, quod summo & indefesso labore, diligentia singulari, atque operosa indagatione omnes, ut ita loquar, angulos excusserit, unde aliquid erui poterat, quod ad S. Christinam attinebat; sed sine delectu & criterio plurima ex iis, quæ invenit, mox tamquam vera & certa avidissime arripuit, in chartam congessit, ac luce digna censuit; incertis ac mere popularibus traditionibus plus æquo tribuens.

[96] [qui in pluribus] En pauca tibi specimina. In Vita Italica lib. 1, cap. 4, pag. 17 asserit, in insula Martana videri, sicut ego, inquit, vidi turrim descriptam in Actis nostris S. Christinæ; & habet easdem circumstantias: nimirum est alta, imo altissima respectu lacus inferioris. Habet formam turris &c. Et post nonnulla, quibus suum inter hanc turrim, & illam, quæ in Actis exprimitur, continuat parallelum, addit inter alia, remansisi in umo cubiculo, turri contiguo, picturam, quæ distingui non possit, qualis sit, inducique se ait, ut credat, quod sit cubiculum S. Christinæ, in quo ipsa sese inclusit, quando se vestivit veste candida, a patre sibi transmissa, & ubi apparuit ei angelus, & eam communione impertivit: unde fideles istorum temporum illud depinxerunt, & in veneratione illud habuerunt; & fortasse illud commutarunt in sacellum, ad celebrandam ibi sanctam Missam. Cap. 4, pag. 114 vult, extra civitatem Tyri fuisse famosum templum Apollinis, & hodiedum adhuc videri; in cujus frontispicio circumcirca portam marmori insculpta erant diversa animalia, quæ hodiedum ex eadem sublata, videntur in frusta disrupta & abjecta, in ecclesia seu oratorio antiquo S. Angeli, hodiedum derelicto; & recognoscitur a peritis esse sculptura istorum temporum.

[97] Engyotheca parte 1, cap. 1, pag. 277 in notis ad sua Acta Urbevetana censet, [nimium credulus fuisse] hanc Virginem (Christinam) ante baptismum fuisse a genitoribus appellatam Tyriam, ex universali & constanti TRADITIONE, quæ Vulsinii adhuc viget; cui profecto, inquit, TRADITIONI fides est adjungenda: nam Christinam a Christo derivari, & pueros haud latet; quo nomine parentibus ethnicis exoso fuisse denominatam, nemini est credibile. Traditiuncuculæ ac ratiunculæ hæ adeo aperte leves sunt, ut refutatione non egeant. Et ibidem pag. 296 in nota ad ista verba Actorum suorum Sancta autem Christina conversa est a dextris, & invenit panem positum candidum tamquam lac, & dulcem super mel & favum, parum abest, quin huic loco divini verbi auctoritatem attribuat; ut qui, si Pennatio credimus, recondita nostræ fidei arcana & mysteria altissima redoleat; quæ si quis criticastulus suæ ignorantiæ & cæcitatis trutina expendere voluerit, Acta lacerare … non erubescet. Sed facessat cæcutiens humanus quisque intellectus in divinis, ipsumque IN OBSEQUIUM FIDEI CAPTIVET, ut instruit S. Paulus.

[98] Quod, quid est aliud, quam omnem in factis mere historicis discutiendis ac secernendis crisim, [ostenditur.] omnino sæpius necessariam, e medio tollere; cujus tamen usu post Eminentissimos ac sapientissimos Cardinales, de republica utique litteraria cumulatissime meritos, Baronium ac Bellarminum; ut plures alios, ac nos eorum exempla secutos prætereamus; cujus, inquam, usu id boni in Ecclesiam catholicam invectum fuit, ut, eliminatis anilibus ac mere popularibus næniis, verisque a falso discretis, debitum historicis monumentis pretium, quod hæretici doleant, strenue vindicatum sit, suusque etiam falsitati ab illis designatus sit locus. Criticastulos hic non moramur, qui leviusculis nixi suspicionibus, omnia pene facta arrodunt, vellicant, in dubium revocant, & sic Acta lacerare non erubescunt. Verum hic, uti & alibi, rei etiam optimæ ex se, & ad publicum bonum conducentissimæ, datur usus & abusus: tolletur hic, manebit ille, si declinato utroque nullius ac nimii criterii extremo, in medio sanæ ac prudentis censuræ spatio sistatur, modusque semper adsit ac certi fines, quos ultra citraque nequit æqua crisis consistere. Atque ex his non obscure liquet, quid de recenti isto Opere, quatenus propugnare contendit Acta S. Christinæ, sit sentiendum. Nunc porro ad alia progrediamur, quæ ad illud spectant.

§ X. Aliæ circa nonnulla, in dicto Opere contenta, observationes.

Notæ, quas jam aliquoties citavimus, & quibus Acta sua Urbevetana explananda dilucidandaque censuit Pannatius, adeo magno labore ac molimine sunt undique conquisitæ, ita singulis fere textus vocibus singulæ accommodatæ, ac sæpenumero etiam affectatæ, ut non tam notas quam Commentarium confecisse visus sit, non magno admodum operæ pretio, extensum a pag. 276 ad usque paginam 350, ac variis lectionibus, sententiis Scripturæ sacræ ac Patrum, nec non inductionibus aliorum Sanctorum &c. infartum. Erit haud dubie, qui majorem & hic in Pennatio brevitatem ac delectum requirat. Certe quod Melchior Canus, maturi judicii censor, pronuntiavit alia occasione lib. 11 de Locis theologicis cap. 6, videtur nostri, quo de agimus, auctoris lucubrationibus non incongrue accommodari posse. Sic ergo loquitur Canus:

[100] [videtur quadrare locus e Melchiore Cano desumptus;] De Vincentio Belvacensi, & divo Antonio * liberius, inquit, judico; quorum uterque non tam dedit operam, ut res veras certasque describeret, quam ne nihil omnino præteriret, quod scriptum in schedulis quibuslibet reperiretur. Ita ad historiam unamquamque existimandam, momentoque suo ponderandam, non artificum statura, sed ne populari quidem trutina usi sunt. Quamobrem boni licet ac minime fallaces viri, qui tamen nec auctores eos, a quibus suos exscripsere libros, diligenter examinarunt, nec res justis libratas ponderibus memoriæ prodiderunt, apud criticos, graves atque severos auctoritate carent. Historicus autem, qui theologiæ decreto (cur non & historiæ criterio?) probandus erit, nec omnes schedas, lectione etiam indignas excutiet, nec anilibus fabulis accommodabit operam; nec prius lecta, auditaque describet, quam ea prudenti accuratoque judicio expendat ac seligat. Ita Canus, emunctæ naris criticus, non criticastulus; quæ cum proportione aliqua in Pennatium cadere videntur; quem certe dolemus, convenientem rei, quam tractavit, & parem diligentiæ, quam adhibuit, delectum non conjunxisse.

[101] [cujus judicium plurimi æstimandum est.] Nec vero nos latet, istum scriptorem Engyothecæ suæ parte 1, cap. 6 inter alia, quæ præmittit Actis a Vincentio Bellovacensi scriptis, dicere, quod eum a Melchioris Cani criteria * egregie vindicat modernus scriptor in sua historia ecclesiastica tom. 5, colloq. 5, pag. 399. At pluris enimvero hic valet unius Cani judicium, communibus passim eruditorum suffragiis approbatum, quam ut recentioris alicujus, & nullius vel certe non magnæ notæ scriptoris historici vindiciis elidi queat; qui certe pluris valere nec potest, nec debet, quam valeant rationes, ex accommodata argumento, quod probare is intendit, auctoritate desumptæ.

[102] [Acta ab Alphano scripta, perperam vult Pennatius esse sincera;] Acta ab Alphano interpolata vindicare conatur Pennatius Engyothecæ parte 1, cap. 5, pag. 393, quasi, ipso judice, magnæ temeritatis & impudentiæ crimen sit, hunc notare scriptorem eximium de fabulositate, utpote a se de quibusdam adinventis proprio marte, qui .. sanctitate ac sapientia præstitit apud omnes. Et sic concludit: Tali ergo & tanto præsuli fides est omnino in omnibus adjungenda, omniaque ab eodem exarata atque narrata non ex ideali propria inventione (hoc enim nefas est de tam celebri viro in Sanctorum gestis cogitare) sed vigili cura atque solertia ex antiquissimis & authenticis manuscriptis desumpsisse ac delibasse, prorsus cuique sano judicio pollenti fatendum est. Tanti vero facit ista Acta Pennatius in sua Vita Italica concinnanda, ut illa identidem citet, quasi continuo verum ac sincerum sit, quidquid ille auctor narrat; quod contra nobis superius num. 75 visum est; quo lectorem remittimus. Et ne plura consectemur; quod orationem composuerit Alphanus, rhetoricis ornamentis phaleratam, ut alia indicia omittamus, potuisset clarissime perspicere bonus Pennatius, si modo in ejus Acta, quæ edit a pag. 393, oculos conjecisset cum attentione, & seposito partium studio.

[103] Ita enim incipit prologus seu orationis exordium: In claro & exornato triumpho Christinæ virginis dicere existimavimus aliquid, [quæ nos ostendimus, orationem esse potius,] & ex admirandis ejus Actibus posteritatis memoriæ tradere, atque id potissimum prosequi &c. Peroratio sic habet: Cur insensate furis Urbane? Cur Idion æstuas perditissime? Ad quid truculentissime niteris Juliane? Excogitare nova, & prioribus graviora supplicia, multiplicare verbera, accumulare pœnas… Ecce jam speciosissima Virgo post fustes, & vincula: post ignem, & rotam: post torturas, & verbera: post cunam & tonsuras: post truncationes, jacula &c. Quæ certe luculentissime demonstrant artem rhetoricam compte figuratam. Audi nunc apostrophen, ad Sanctam creberrimis repetitionibus consarcinatam: Sed tu, o devotissima sponsa Filii Dei, amica Patris omnipotentis &c.

[104] Nunc per amœna convallium purpurei cespitis carpis florentes violas: [rhetoricis ornamentis phaleratam.] colligis immarcescibiles rosas: metis nardostaceas spicas. Tu modo secus aquarum decursus, & vitrei fontis marginem sedes .. Tu inter virgineos choros… Tu solio Christi assides… Salve perenniter puellare decus, pudor virgineus, virtutis exemplum. Salve perenniter, quæ tuos speciosos artus &c. Salve perenniter, quæ totius libidinis nescia &c. Salve perenniter, quæ amplas porticus &c. Salve perenniter, quæ tanta exaggerata suppliciis &c. Salve perenniter, quæ principum jussa contemnens &c. Salve perenniter, quæ cæli jam sublimata fastigio &c. Quanta hic verborum ac sententiarum oratoria luxuries! Quid est Ciceronem perorare in Rostris, si hoc non est? Sed vel Alphanus ipse satis clare indicat in fine, se non tam historiam quam sermonem, homiliam aut orationem condidisse, quando auditores suos ipsa Sanctæ festa luce ita compellat: Igitur, fratres beatissimi, quia B. Christinæ triumphalem diem celebri solemnitate deferimus, nobis, quod possumus, de ejus virtutibus vindicemus. Quod itaque hæc oratio inter genuina, uti vult Pennatius, Sanctæ Acta sit reponenda, non concipimus.

[105] Tyrum in Italia ad lacum Vulsinium, frustra superius § 2 a nobis quæsitam, [Tyrum in Italia olim exstitisse,] invenire conatur Pennatius Engyothecæ suæ lib. 6, cap. 8, in notis ad Acta Urbevetana, pag. 280, sic loquens: Tyrum fuisse apud lacum Vulsinium, & civitatem quidem … ex Martyrologiis omnibus, & quidem antiquis, sicut & ex Actis omnibus S. Christinæ, certissimum est, & in confesso apud omnes. De Martyrologiis diximus supra. Acta Sanctæ omnia, quæ saltem novimus, tot titulis merito nobis aliunde suspecta, illud suadere neutiquam nobis possunt. Dispiciamus itaque, an circa loci existentiam hic controversam melius aliquid suggerat laudatus auctor. Sed quæret quis, ait, quando & qua occasione Vulsinium vocitatum Tyrus? Responsum ex duabus traditionibus est referendum. Prima traditio .. est .. Tyria, nomen nostræ S. Christinæ ante baptismum, ideoque ab illius Martyris tempore vocitatur antiquum Vulsinium Tyrus, in honorem tantæ Martyris. Auctores alios, ac præcipue Octavium Cajetanum, asserentes a Tyro Tyriam fuisse appellatam, dicit in hanc ire sententiam, quia latuit ipsos constans & generalis traditio Vulsinii asservata; sed nos istius qualisqualis ac certe mere popularis traditionis infirmitatem jam ostendimus. Antiquitatis monumentis probe stabilitis, pro eo ac debemus, plurimum deferimus; non autem judicio popularis opinionis.

[106] [adeo infirmis suadere salagit argumentis,] Pergamus itaque cum Pennatio ad secundam traditionem: Secunda, ait, traditio est, Tyrum fuisse quamdam partem seu regionem Vulsinii, civitatis antiquissimæ, ut testabatur & narrabat codex quidam Ms. antiquissimus, e latebris subterranei cuniculi erutus; sed ad præsens in manibus cujusdam vetulæ deperditus: quem tamen vidit & legit adhuc in humanis homo grandævæ ætatis, & fide quidem dignus, ut ipsemet mihi retulit. A codice in manibus vetulæ deperdito, quid præter aniles nænias exspectes? Tantumdem probat homo ille grandævus ac fide dignus, quamdiu ipse codex non profertur: & vero quis proferri poterit adeo antiquus, ut de traditione, quæ prætenditur, sufficientem fidem facere possit? Ad hæc, quam facile codices antiquos esse credunt illi, qui codices antiquos esse volunt! Alexander Donzellinus, de quo pluribus agit pag. 465, quem pro ista traditione allegat pag. 281, ac post eum Coronellus nihil probant quidquam. Denique Pennatius tam nihil habens amplius, quod superadderet, quam causæ quodammodo suæ diffidere visus, si cui, inquit, hæc non arrident; meliora proferat, & assentimur: hujuscemodi enim apinis & tricis criticis .. libenter vale dicimus.

[107] [ut persuadere id neutiquam possit.] Nos certe nostrum profitemur nomen inter eos, quibus hæc non arrident; & quia meliora proferri posse diffidimus; ideo longe probabilius censemus, Tyrum in Tuscia circa lacum Vulsinium numquam exstitisse. Ceterum quæ ab eadem pagina 281 Pennatius profert de situ Vulsinii antiqui; an idem sit cum moderno; & an antiquum ex toto, an ex parte tantum absumptum sit, ad nos adeo prope non spectant, ut pluribus hisce immoremur. Interim suis sese vidisse oculis affirmat viarum vestigia … & signasse in sua topographia, una cum curruum signis ..; exstare item, adhuc, licet inter vepreta & nemorosos frutices, amphitheatrum usque ad secundam sedem; aquæductus, parietinas plurimas &c. domicilia quoque inferiora & subterranea fornicata; cuniculos, vias civitatis siliceas curruum vertigine consumptas, columnas porphyriticas, numismata Romanorum &c. de quibus ipse viderit: & post pauca concludit, partem minimam, &, ut ipsi videtur, suburbium quoddam antiqui Vulsinii, esse a lacu absorptum, totam civitatem vero excisam; addens, multos ex geographis & scriptoribus in varios impegisse errores circa Vulsinium seu, ut ipse censet, Tyrum, & insulas lacus, quia ea asserere sunt ausi, quæ propriis oculis non conspexerunt. Dum vero dicit, Vulsinium modernum seu recens, ipsimet conterranei Vulsinienses affirmant, fuisse quoddam suburbium antiqui Vulsinii, a piscatoribus præcipue inhabitatum, traditionibus mere popularibus aut incerta vulgi opinione iterum scitatur, ne hilum quidem ad rem facientibus, donec sufficienter probentur.

[108] Verum ne in discutiendo Pennatii Opere longiores simus, [Baptismus Sanctæ, ab Alphano narratus,] quam par est, suffecerit, alia quædam summatim ex eo delibasse. Circa baptismum, a Christo, uti volunt, Sanctæ collatum, plura superius a num. 70 præmissa fuere. Ex verbis S. Antonini, ibidem num. 72 ista occasione citatis, de baptismo ejus mirandum &c., colligit Pennatius pag. 428, S. Antoninum non legisse Acta Liberiana, in quibus .. narratur baptismus collatus S. Christinæ per manum sacerdotis. Sed cur Actis istis plus fidei dandum, quam aliis; ac proin quid refert, utrum illa legerit vel non legerit sanctus iste Præsul? Cum omnia, sive materiam sive formam spectes, ejusdem sint valoris. Exempla quæ affert de aliis Sanctis a Christo baptizatis, ex Metaphraste, Petro de Natalibus, ac Gobato, parum nos movere debent, etiamsi ex convenientibus documentis stabilirentur; fac enim ita stabiliri; nihil faciunt ad rem præsentem: nam pag. 313 Pennatius hunc baptismum negat: ex eo quippe quod juxta exemplar Urbevetanum, petat Sancta signaculum, lavacrum, & illuminationem, quæ tria aliquando baptismum indicant; hinc aliquos occasionem sumpsisse asserendi, opinor, inquit, S. Christinam expostulasse baptismi sacramentum, illudque e manibus Christi accepisse.

[109] Sed hoc asseverare ausi numquam fuissent, [& eadem occasione istius auctoris fides discutiuntur] si hæc nostra, aliaque primæva Acta sincera perpendissent, in quibus S. Christina sacramentum baptismatis ante martyrium sumpsisse narratur: & quidem explicite, ut a Liberianis Actis; aut implicite, ut a nostris Urbevetanis; in quibus nulla prorsus de posteriori conficto baptismo fit mentio: quem ut mantissam seu potius fabellam rejicit, ab imperitis vel heterodoxis, adnitente diabolo, in Acta primæva intrusam, ut inimicus homo illa conspurcaret. Unde sequitur 1. Ut hinc confirmentur ea, quæ nos supra de isto baptismo diximus. 2. Ut Acta, quæ toties debuccinat tamquam sincera, corrupta hic & conspurcata fuisse pateat: si vero hic, cur non etiam alibi, & quidem pluries? Seu potius, si hic eis fidere non potest Pennatius, cur alibi toties eis fidere ausit; imo cur toties eis fidi jubet, quoties ea citat (citat autem sæpissime) facta bene multa ex eorum fide pertexens in sua Vita Italica? Vidit tamen ex oratione seu petitione Sanctæ superiore Actorum Urbevetanorum, clare indicari aliquem baptismum, & salvo, eorum textu, hunc negari non posse: illud ergo habuit reliquum, ut, exsufflato baptismo fluminis, confugeret ad baptismum igneum seu flaminis. Idcirco mox ponit illam conclusionem: S. Christina in lacu non recepit a Christo Domino baptismum aqueum, sed igneum, rem extrahens per paginas omnino decem & amplius. Sed fixum habemus, ipsum non sequi, ac tempus perdere, quamdiu certius nobis non constat, ulla Acta esse tantæ sinceritatis vel auctoritatis, ut ex eorum verbis veritas talis baptismi ullo modo suaderi queat; quod merum videtur effugium, ad propugnanda hic Acta tamquam sincera: quæ neutiquam nobis ejusmodi probantur.

[Annotata]

* Antonino

* criterio

§ XI. Ratio chronologica, canonizatio, epitaphium, lapis sepulcralis &c., responsiones item Pennatii ad objectiones contra Acta, expenduntur.

[Idoneis neutiquam documentis ad rationem Sanctæ chronologicam] Quæ ad rationem Sanctæ chronologicam spectant, omnia prorsus obscura atque incerta sunt, juxta ea, quæ superius § 1, num. 11 diximus. Sed Pennatius ex fide Actorum suorum Urbevetanorum, in quibus notatur complevisse … martyrium … quinta feria, conatur in suis ad illa notis pag. 350 ex assignatione hujus feriæ, extundere annum præcisum martyrii; de quo uti & de chronologia historiæ pluribus egerat in Vita Italica lib. 5, cap. 8, martyrium innectens anno 290 sub imperatoribus Diocletiano & Maximiano. Sed Pennatius hanc rationem temporis probat potissimum ex verbis S. Antonini. Verum quid ex S. Antonino (& aliis, ut vult, sed eos ibi non nominat) subsidii exspectes ad ordinandam etiam dumtaxat conjecturalem, qualem vult Pennatius, historiæ chronologiam; cum iste Sanctus post duodecim primum secula, & quod excurrit, a martyrio S. Christinæ scripserit?

[111] [utitur Pennatius,] Aliam notam temporis ad texendam istam chronologiam assumit ex die festivo, quem solennem habuerit Urbanus, ejusdem pater; & duabus istis epochis superædificat suum systema chronologicum a pag. 184; & ita quidem, ut a die XXII Junii, anni 290, usque ad XXIV Julii, ejusdem anni, vitæ ipsius postremi, singulis successive diebus singula Sanctæ gesta accommodata exhibeat. Sed illa nullam prorsus, ne conjecturalis quidem, chronologiæ speciem habent; nam omni prorsus etiam conjecturali fundamento carent, quia Acta, unde ista chronologica rerum a Sancta gestarum series desumpta, & ordine anni, mensium ac dierum deducta est, ne probabilem quidem circa illa conjecturam fundare possunt, cum adeo obscura, dubia, incerta ac corrupta sint; e quorum numero non eximimus Urbevetana, & alia, quibus utitur Pennatius; sed dicimus, ea nobis haberi generis ejusdem, donec aptis documentis probentur esse melioris.

[112] [& ejusdem, ut vult, canonizationem, epitaphium,] Nec melioris furfuris nobis est S. Christinæ canonizatio pag. 202, facta, ut censet, a S. Caio PP. anno 290; de qua item egerat pag. 155 contra eos, qui hanc attribuerunt S. Gregorio PP. VII; quorum ineptiæ commiseratione potius, quam refutatione dignæ sunt, atque ex allatis circa antiquum sanctæ Martyris nostræ cultum Martyrologiis solidissime convelluntur. Epitaphium, quod profert & explanat in Vita Italica lib. 5, cap. 10, a pag. 191, & cujus schema repræsentat lib. 4, cap. 5, tamquam pium symbolum admitti potest; & vero tamquam tale exhiberi Pennalius indicat, quando Sanctam alloquens, permitte, inquit, ut ad gloriam Dei, & ad tuum honorem nos inscribamus mausoleo tui sepulcri gloriosi istos cordis nostri affectus &c. Ast verum, uti vult, ectypum, inscriptionis sepulcralis repræsentat pag. 152, & mox pagina proxime sequente dicit, eam per specialem Dei providentiam hodiedum inveniri apud PP. Conventuales S. Francisci, inconventu Tuscaniæ. Lapis hic, inquit, est e marmore rubro, & habet litteras has incisas; ac sine dubio sunt characteres istius seculi.

[113] Copia istius lapidis, cretæ aut argillæ impressa ex suo originali, [lapidis sepulcralis ectypum,] fuit subministrata a P. magistro Andrea Adami, tunc provinciali & Commissario generali Minorum Conventualium.. Dicitur communiter a cictis patribus Conventualibus, quod duo isti peregrini, qui furto abstulerunt corpus S. Christinæ, transeuntes Tuscaniam, ibi reliquerint supra dictum lapidem cum aliquot ossibus S. Christinæ, ut liberum haberent transitum. Sed quia tum furtum duorum istorum, ut volunt, peregrinorum, de quibus supra; tum filia Urbani de civitate Tyri, prout inscriptio illa exprimit, nobis plane suspecta sunt; tum denique temporis antiquitas, quæ pro ista inscriptione accersitur, plane nobis non probatur; liceat nobis istum lapidem, adeo debili patrum Conventualium ac plane populari testimonio roboratum, non probare, ac dicere, melius multo Actis Sanctæ consulturum fuisse Pennatium; si hæc & cetera id genus majore aviditate quam discerniculo Operi suo non inseruisset. Est porro Tuscania (vulgo Toscanella) oppidum Italiæ ad Martham fluvium, inter lacum Vulsinium ac mare Thyrrenum fere medium.

[114] Lapis, qui Sanctæ collo, ut facilius submergeretur, alligatus fertur; [ac lapidem item, Sanctæ collo appensum, ut facilius submergeretur.] quique maris superficiei supernataverit, Virginem ministerio angelorum eidem impositam sustinuerit supra mare, ac prodigiose, deposita naturali duritie, mollis factus, impressa ipsius vestigia exceperit; (de qua re Pennatius a pag. 85; quemque lapidem Sanctæ vestigiis notatum hodiedum adhuc spectari asserit pag. 88, atque in æs incisum exhibet tabula 4 ante paginam 141) lapis, inquam iste, idoneis antiquitatis testimoniis destitutus, majorem non meretur fidem, quam piæ ac popularis traditionis; quo prodigio adeo sublimi, ut habes pag. 89 (id quod nos, pie credi posse non negamus) voluerit Christus Jesus similem sibi reddere istam suam dilectissimam sponsam Christinam, & simul prædicare illam gloriosam & admirabilem toti mundo. Ceterum de vestigiis Domini Jesu in monte Oliveti relictis, agit Baronius ex S. Hieronymo, ad annum 34. Verum de his satis. Jam autem ne Pennatio ansam præbeamus conquerendi, quasi visa a nobis non sint, vel certe neglecta, quibus parte 2 suæ Engyothecæ objectiones, ibi a se propositas, diluere satagit; visum est subjicere sequentia.

[115] Porro objectiones illas distribuit in varias classes. [Juxta responsa,] Cap. 3 respondet objectionibus ex dictis & gestis S. Christinæ. Cap. 4 & 5 Acta a fabulositate vindicat. Cap. 6 dat solutiones ad objectiones a discrepantibus & contrariis. Cap. 7 agit de aliis quibusdam variis objectionibus; quæ omnia cum apud ipsum videri possint, & non minus spongia indigeant, quam Acta ipsa, quæ auctor defendit, supervacaneum judicamus, ea huc singulatim transcribere. Observare tamen ne gravetur Pennatius 1. Nulla Acta adeo esse fabulosa, corrupta & absurda, quin id semper caverint quilibet impudentissimæ etiam, dicamus potius nullius frontis, fabricatores eorum vel corruptores, ne chimæris seu somniis, physicam implicantiam involventibus, nugas suas infarcirent; & nisi hoc cavissent; ecquos, amabo, nugarum suarum emptores habuissent? 2. Hoc posito, nulla jam Acta etiam fabulosissima & ineptissima dabuntur in rerum natura, quin exponere aliquo saltem sensu & excusare queas & elidere objectiones omnes, quæ in Acta fieri possunt, ut Pennatu pag. 487 verbis utamur, tam literales, quam intellectuales, theologicas, chronologicas, atque historicas, etiam minoris notæ.

[116] [quibus Actæ] Fac enim illa pugnare cum locis, temporibus ac personis; dicam vel anticipatione usum esse auctorem, vel hæc mondose transcripta, vel ab imperito superaddita esse, ceteris salvis ac sinceris; vel, sicut ait Pennatius pag. 524, responde quoad annum, non fuisse præcise assignatum ab scriptoribus.. Quoad tyrannum & diem corrigenda sunt Acta Mombritii (& quid ni sic etiam alia auctorum suspectorum aliorum Acta?) ex omnibus aliis Actis, & scriptoribus (ejusdem quamquam omnibus notæ.) Error est autem & lapsus amanuensis (ut mihi quidem, ait, videtur) qui pro Diocletiano aut Maximiano (in Actis Sanctæ nostræ, & quid ni sic idem applicetur aliis?) scripsit Aureliano; & pro VIIII, scripsit VIII, ut sæpissime contigisse, afferit Pennatius aliis Actis vitio scriptoris: qui item, ad solvendas quasdem particulares objectiones, quas recenset circa Acta Sanctæ; pag. 506, responde, inquit, cum S. Thoma, hoc Dei speciali egisse instinctu; pag. 508 has omnes criticorum objectiones & dicteria a fidei defectu suam originem trahere … ideoque his merito aptari illud Christi Domini: “O stulti & tardi corde ad credendum”! Si vero aliquid occurrit, quod quamdam sapit impossibilitatem secundum ea quæ Pennatius habet pag. 509, responde cum Vita Sanctæ Italica lib. 1, cap. 2, num. 4, pag. 8:

[117] [S. Christina] Debere nos vehementer dolere, quod inter fideles, tales infideles & increduli inveniantur, insipida sua sapientia inflati, ut de illis, sicut de Hebræis incredulis debeat dici, quod non intellexerint mirabilia opera Dei &c. Et ex dicta pag. 509 insuper adde, impossibilitatem ab adversariis somniatam se tenere ex parte naturæ, non autem ex parte divinæ gratiæ, ad quam primo loco mentis oculos convertere debent hypercritici isti, si fidem retinent. Pluribus referendis supersedemus, hæc delibasse contenti; quæ eo valent, ut nulla jam (si Superis placet) sint Acta improba adeo & insulsa, ut coassumptis uno aut pluribus istorum principiorum (quidquid pluribus aliunde suspecta characterismis non valeant ut sana ac sincera defendi) defendi tamen sic possint ac debeant. Quod, quid, amabo, est aliud, quam omnem sanam historiæ trutinam e medio tollere, & apertissimam invehendis in Ecclesiam Catholicam fabulis portam referare, plenis mendacioram plaustris futuram perviam, non sine dispendio veritatis, & hæreticorum cachinnis. Quidnam igitur boni fecerunt duo lucidissima Ecclesiæ Catholicæ lumina Baronius ac Bellarminus; quorsum collimarunt plurium aliorum virorum eruditorum curæ, si hoc consecuti non sunt, ut plura facta mere historica, ad sani criterii regulas exacta, vel approbanda vel reprobanda evicerint?

[118] [ab objectionibus vindicare conatur Pennatius; jam Acta quælibet etiam pessima excusabis.] Omnis itaque, ut ad propositum redeamus, objectionum, quas Pennatius adversus Acta S. Christinæ format, & solvere conatur, farrago eo tendit, ut ostendat, quod quælibet in speciem secundum ipsum difficultates sano aliquo sensu exponi possint, quodque hoc vel isto modo expositæ nulla censuræ nota perstringi mereantur, cum res sic potuerint contingere. Sed quæritur hic, non quid potuerit contingere; sed quid re ipsa contigerit; quod vero ita contigerit, desumi debet ab auctoritate; & hæc a notis, adjunctis, & characterismis scriptoris aut rei scriptæ, quæ sint ejusmodi, ut cum majore vel minore proportione pro majore vel minore rerum, quas proferunt, exigentia, accomodatam præ se serant suadam; quæ virum prudentem moveat ad assensum. Id assecutus non est hactenus, nec porro umquam postea assequetur Pennatius circa sua Acta S. Christinæ; quæ sincera, genuina atque omni prorsus fide digna vult esse; probare tamen id non potuit, uti superius ostendimus. Abundet vir clarissimus in suo sensu, per nos licet; sed nobis fixum sedet, sanioribus, uti putamus, principiis prælucentibus, adeo de Actis magnifice non sentire, donec vel sua Urbevetana, superius rejecta, vel ulla alia sincerioris esse notæ ostenderit.

§ XII. Alia quædam pro Actis ab eo corrasa argumenta diluuntur.

Telum, Pennatii, ut videtur, opinione fatale, quia ultimo loco id sibi reservavit, & quo partem 2 suæ Engyothecæ seu Propugnaculum concludit, [Imbelle etiam argumentum pro suis desumit Actis] contra Actorum impugnatores evibrat, quando pag. 226 monet, singulari esse animadversione expendenda Acta Sanctorum martyrum Aciscli & Victoriæ virginis, relata a Tamayo in suo Martyrologio Hispano XVII Novembris, pag. 204, quæ non solum in tormentis, sed & in ipsis tyranni interrogationibus, & sanctæ Virginis responsionibus, orationibus, animarum conversionibus, Christi & angelorum apparitionibus, sunt adeo Actis S. Christinæ assimilia, ut ab his videantur exemplata, utpote posteriora… Alia eorumdem sanctorum Martyrum Acta, præcipue a Lippeloo pag. 204 ex Joanne Maldonato relata, tantam similitudinis speciem, inquit, non præ se ferunt.

[120] Sed telum hoc non adeo esse fatale, sed imbelle potius sine ictu, [ex Tamayo] ratio evincit non una. Acta ista expendenda & discutienda erunt suo tempore. Nunc interim singulari animadversione expendenda relinquimus Pennatio hæc paucula. 1. Relata quidem a Tamayo citat, in suo Martyrologio Hispano; at figlinam sciat id esse, ex ineptiis & fabulis coagmentatam; sicut sexcentis locis alias in nostris Actis probatum est. 2. In Actis istis apud Tamayum signatur annus martyrii 303; quo judicari possit, quod non sint valde antiqua, juxta id, quod observat Tillemontius Monumentorum eccles. tom. 5, pag. 59. Consuli etiam possunt Observationes ad Usuardum, jam ab annis aliquot a nobis illustratum, pag. 680.

[121] 3. Dat quidem ea Tamayus ex tribus legendariis Mss., [admodum suspecto, ac sæpius refutato.] Asturicensi, Segobiensi, & Toletano Montis Sion, nec non ex edito Hispalensi. At cujus temporis, notæ ac pretii tria ista legendaria Mss. fuerunt, ut illi, tot nobis aliunde de causis suspecto, credere tuto possimus, hæc esse vera & genuina Acta horum sanctorum Martyrum, prout affirmat pag. 207? 4. Ea, quæ Pennatius dicit, in pluribus esse Actis S. Christinæ assimilia, non probat magis esse sincera ac genuina, quam alia eorumdem sanctorum Martyrum Acta, quæ citat, ac tantam similitudinis speciem non præ se ferunt. Unde ergo hæc ultima tam ipsi non obsint potius, quam alia ista prosint? 5. Cur Actorum apud Tamayum hinc similitudo, inde aliorum dissimilitudo cum Actis S. Christinæ, fundatam suspicionem non moveant, Acta ista duo non esse ambo genuina ac sincera, cum sint dissimilia inter se, atque adeo videantur vel addendo vel demendo non mansisse primigenia, sincera, & intacta? Hæc itaque singulari animadversione expendenda proponimus Pennatio. Verum ne quid hic præpropere circa illa Sanctorum Acta statuamus; hæc & alia discutienda erunt die XVIII Novembris, quo inscribuntur Martyrologio Romano.

[122] [Frustra etiam] Laudatus auctor in sua appendice pag. 557 in patrocinium Actorum S. Christinæ, hic controversorum, describit partem præfationis, qua inchoatur martyrium S. Margaritæ, sub nomine Metaphrastis a Surio editum die XX hujus mensis; eamque addendam monet ad paginæ 484 versum secundum suæ Engyothecæ. Agitur quidem in illa dictæ præfationis parte de non paucis Sanctorum Actis adulteratis, corruptis, sordidatis, conspurcatis & profanatis; & in altera ejusdem præfationis parte, in hoc ipso tomo apud nos die XX Julii, martyrium S. Margaritæ a se emendandum, promittit ejusdem auctor; verum quamquam juxta promissum pluribus illud a sordibus expurgarit, non paucas tamen ipsum sordes expurgandas in eo reliquisse, ibidem tunc diximus pag. 31. Acta item S. Margaritæ alia aliis longe corruptiora sunt, prout ibidem ostendimus; aliqua etiam, quamvis non undequaque bona, minus tamen mala, uti habes pag. 33; id quod eodem prorsus modo dici non potest de Actis S. Christinæ; cum uniusmodi fere sint in substantia (nisi forte extracta ex Actis proferas compendia) reque conveniant, quidquid differant penes illa, quæ rebus accidunt, secundum dicta § 6 hujus nostri Commentarii.

[123] [subsidium petit Pennatius] Ecquid itaque subsidii ex verbis memoratæ præfationis, ad tutanda S. Christinæ Acta habere queat Pennatius, neutiquam concipimus. Sed eo ibit utique, ut reponat, inde haberi, quod Acta martyrii S. Margaritæ corrupta fuerint; lubensque etiam ex supradictis concedet, quædam Acta nostræ hujus Sanctæ corrupta fuisse; sed sua in illorum non esse numero habenda. Sed ad hoc ipsius effugium satis superque supra respondimus, ut necesse non sit plura nunc superaddere; hoc enim aliud nihil est, quam mere asserere, gratisque velle, supra quam vel in speciem probari possit. Quod spectat ad locos Engyothecæ sacræ part. 2, cap. 3, num. 1; & cap. 5, num. 5 & 7, in quibus agitur de responsionibus S. Christinæ, de miraculis, ac de multis Christi, & angelorum apparitionibus, varia, inquit Pennatius in eadem appendice, pag. 558, possumus addere egregia exempla ex Actis eximiæ sanctæ virg. & mart. Margaritæ; cujus sacrum corpus Montefalisco magna veneratione servatur, &c.

[124] [ex Actis S. Margaritæ.] Sed addat ista, ac superaddat, quantum voluerit, Pennatius, per nos licet; quidnam hac via promoverit? De exemplis hic nulla est quæstio: neque exempla S. Margaritæ ista, prout vulgo narrantur, tametsi supponantur esse genuina, quæ tamen sunt suspecta, umquam efficient, ut gesta S. Christinæ, eisdem similia, vera sint aut falsa, quæ solis stant vel cadunt idoneis documentis. Itaque quæ ibidem addit Pennatius, quod viderit S. Christina in carcere lucem magnam, & crucem præfulgentem, supra quam columba erat, Spiritum sanctum præfigurans, qui & Ave dixit, & beatam Virginem allocutus est, eamque a plagis sanavit, & secundo apparens baptizavit. In ipsius vero pretioso natali, Christus ipse cum angelorum exercitu apparuit; ista, inquam, neutiquam huc pertinent; & satis superque colligi potest ex Commentario prævio ad illa Acta, § 4 & 5; quidnam circa hæc & similia statuendum sit. Interim ut rem cum Sancta nostra conciudamus; neotericus legendista Gallicus, qui asserit, Ecclesiam Romanam .. videri rejecisse vulgatam historiam martyrii: cum non sufferat, ut vel ultima inde lectio fiat Officii istius diei, pluribus refutatur a Pennatio Engyothecæ sacræ part. 2, cap. 2, pag. 490; quia a S. Pio V decretum sit, ut in vigiliis tres lectiones legantur de homilia in Euangelium vigiliæ; de festo autem, sub simplici ritu occurrente in vigiliis, fiat tantum Commemoratio. Vide rubricas generales Breviarii Romani tit. VI, num. 4; tit. IX, num. 2; & tit. XI, num. 10. Hæc quomodo ignorare potuit dictus legendista?

[125] Atque hæc quidem hactenus deducta, diffusiora videri possunt, [Datur ratio, cur hæc diffusius tractata sint.] quam res ipsa postulabat, quatenus opus Pennatianum spectant; quia tamen illud Sanctæ hodiernæ Acta ita propugnat supra eorum meruum quam longissime, ut lector quilibet, præsertim rerum hujusmodi haud satis peritus, qui in illud Opus inciderit, censuræ nos circa ista Acta plus æquo rigidæ ac parum fundatæ condemnare facile possit; visum nobis fuit, non abs re futurum, si paullo productius præsentis controversiæ statum, argumenta, objectiones proponeremus; quo fieret, ut lector quilibet per se, non perfunctorium sed integrum ac maturum de hac controversia judicium ferre posset, qui rationes nostras circa eam, debita cum attentione expenderit.

§ XIII. Fama posthuma ex eodem Opere novis notitiis illustrata, circa ædes sacras, officium divinum, imagines, ecclesiam collegiatam, hospitale, confraternitatem ac miracula.

Fama Sanctæ posthuma potissimum illustratur ædibus sacris in honorem ejus erectis; quas nos ita enumeravimus supra, [Fama Sanctæ posthuma inclaruit ex ædibus sacris; & imaginibus,] ut aliæ nobis deinde innotuerint ex Vita Italica amplissimi Pennatii lib. 6, cap. 1, & 2; de quibus ibi consuli potest laudatus auctor. Singulare circa cultum est, quod eodem cap. 2, pag. 209 refert fieri in ecclesia S. Christinæ, quæ est in Montanso, hodiedum adhuc dicto Montarso, qui est pagus medio milliari dissitus ab oppido Ficulle vulgo appellato, in diœcesi Urbevetana; nam feria secunda Rogationum, adit dictam ecclesiam S. Christinæ clerus Ficullensis cum consueta processione; & antequam ecclesiam intrent, cantatur Euangelium commune unius Virginis & Martyris cum sua oratione. Deinde intrant ecclesiam, & cantant Missam de Rogationibus; qua finita, a plebano ter cantatur versiculus: S. Christina, ora pro nobis. De aliis supplicationibus infra § 16. Missa & Officium ritu duplici primæ classis fit Vulsinii, Panormi ac Sepini, tamquam de patrona principali; Urbeveteri autem ac in ejusdem diœcesi, ritu duplicis minoris, uti tradit Pennatius lib. 6, cap. 3. Ad famam item Sanctæ posthumam conducunt effigies, statuæ ac picturæ; de quibus agit Pennatius cap. 3. Primam & antiquiorem censet esse illam, quam æri incidi curavit, adjecta eidem gloria, per mysterium sanctissimæ Trinitatis expressa, quam invocarit & prædicarit S. Christina; & cum aliquot angelis, qui sæpius eidem apparuerint.

[127] [quarum hic una] Additur prospectus lacus, turris ac fornaculæ; qua re alluditur ad ejus historiam. Figura hæc, ipso teste, conspicitur depicta in tabula antiquissima artis optimæ & excellentis, tunc temporis; & a Petro Castellucci pictore Urbevetano judicatur esse pictura Petri Cavallini, Romani pictoris, qui floruerit anno MCCCXLIV, sicut scribit Georgius Vasari, quem citat. Imago itaque ista sita est in sacello sanctissimi Rosarii in cornu Epistolæ … & vestita est Sancta veste candida, quæ ad amussim repræsentet illam, quam induit existens in turri; juxta prædictam historiam. Supra hanc alia est vestis cum fundo rubro, in signum sui martyrii; variegata floribus candidis, in signum virginitatis ejus, & aquilis interspersa, in signum, sicut conjici posse censet, quod orta fuerit sanguine Romano ac regio. Illæ duæ vestes ad pulsus arteriæ prope manus, sunt spectabiles; super quas gestat chlamydem quasi viridis coloris, in signum virtutis. Supra pectus sustinet dextra unam sagittam, elevata penna aut ala sursum, ac cuspide deorsum; in signum quod sit victima amoris; sinistra autem stringit librum clausum; symbolum doctrinæ ejus & divinæ sapientiæ Scripturarum. En tibi nunc imaginis schema, ex ectypo Pennatiano a nobis æri incidi jussum; ad minorem tamen formam contractum, quam in dicto ectypo sit.

Effigies S. CHRISTINÆ V. et M. ex Tabula antiquiss.

[128] [in æs incisa exhibetur:] Exhibitæ porro imaginis descriptionem prosequitur Pennatius his verbis: E capite ipsi dependent duo retorta capillamenta, aliis reclusis & involutis in calantica reticulata, quæ in fronte est ornata filo unionum, in signum, quod sit Virgo electa; sicut margarita est unio paradisi, quam divina gratia sit piscata in mari hujus mundi. Vultum habet bellissimum ac gratiosissimum; prout ad amussim in Actis describitur dotata fuisse venustate maxime singulari. Habet hic lector mysticam dictæ picturæ explicationem juxta vulgarem Sanctæ historiam, ex tabula antiquiss., prout indicat epigraphe Pennatiani ectypi; cum tamen non sit antiquius prototypon seculo decimo quarto circiter medio; ut mirum nobis sit, priorem aliquam & antiquiorem ad ejus notitiam non pervenisse. De aliss picturis, ac statuis Sanctæ agitur ibidem pag. 214 & sequentibus. Huc spectant ecclesia collegiata, hospitale ac confraternitas, Vulsinii in honorem S. Christinæ erecta; de quibus Pennatius a pag. 218, tradit ista; quæ Latine reddita sic sonant.

[129] Quando contigerit erectio ecclesiæ collegiatæ cum suo capitulo, [Item ex ecclesia collegiata Vulsiniensi,] non constat; asserere dumtaxat possumus ex documentis cancellariæ hujusce episcopalis, antiquissimam esse memoriam anno MCXLIX, Idibus Aprilis; ex cod. signat. litt. B, fol. 89, col. 1, num. 2. Et legitur in una donatione: Prior sanctæ Christinæ cum suis fratribus. Anno MCCXI, & annis posterioribus semper legitur: Præpositus ecclesiæ sanctæ Christinæ, ex eodem codice fol. 113, col. 1; sicut etiam leguntur collationes canonicatuum ecclesiæ S. Christinæ. Præter canonicos leguntur etiam capellani ecclesiæ S. Christinæ, sicut anno MCCCXXX, sub die XXIX Maii; ex cod. signat. litt. A, fol. 146 b; & in visitatione anni MCCCLVII, sub die XX Novembris; ex cod. signat. lit. B, fol. 25 a. Legitur etiam capellanus capellæ imaginis S. Christinæ, prout alibi dictum. Ex Brevi Innocentii III, expedito Viterbii XV Kal. Octobris, pontificatus nostri anno XII, qui fuit annus MCCIX; (creatus enim fuit anno MCXCVIII, VIII Januarii) constat, canonicos convixisse secundum sanctissimum ritum antiquum in domo canonicali, quæ stabat ad latus dextrum ecclesiæ antiquæ S. Christinæ: ubi in præsentia est capella SS. Trinitatis, spectans ad D. præpositum Vincentium Brenciaglia; & in hac domo dormiebant & comedebant simul &c.

[130] En tibi ipsum Breve Innocentii PP. III, quod laudatus Pennatius habet Engyothecæ sacræ part. 1, [circa cujus canonicus profartur hic breve Innocentii PP. 3.] cap. 15, a pag. 481, quodque a se extractum dicit, e codice pergameno signato lit. B, existente in cancellaria episcopali Urbevetana, fol. 91, col. 4. Sic itaque sonat: Innocentius Episcopus, servus servorum Dei: Dilectis filiis, præposito & capitulo sanctæ Christinæ, salutem & Apostolicam benedictionem. Cum inter vos de communi vita ducenda, & in communitate, omnibus ecclesiæ vestræ proventibus redigendis quæstio verteretur; Nos ita duximus providendum, ut quemadmodum communiter sub eodem tecto dormitis, & in eodem refectorio manducatis, ac vinum habetis commune; ita panem, & cibos alios habeatis. Quocirca universitati vestræ per Apostolica scripta mandamus, quatenus omnes proventus ecclesiæ vestræ in commune redigi facientes, tantum reservetis ex eis, quantum sufficere debeat communi victui juxta ipsius ecclesiæ facultatem; residuum inter vos pro vestibus, & aliis necessariis divisuri. Datum Viterbii XV Kal. Octobris, pontificatus nostri anno XII; Christi 1210.

[131] [Hospitale sub titulo S. Christinæ;] De fundatione hospitalis Vulsiniensis sub titulo S. Mariæ & S. Christinæ, quæ facta sit anno 1284, sub die XX Novembris meminit idem Pennatius ex cod. signat. lit. A, fol. 220 b; ubi comparet aliquis Benincasa recto confraternitatis S. Mariæ, & S. Christinæ, & narratur, quod quidam Audigerius Rossi Vulsiniensis reliquerit suam domum prædictæ confraternitati, ut ad honorem SS. Virginis Mariæ fieret hospitale ad usum pauperum & infirmorum. Ex hac notitia sciri affirmat Pennatius, quod ad majorem S. Christinæ venerationem, ejus confraternitatem erexerint, cum titulo S. Mariæ & S. Christinæ; de qua confraternitate, ac de prædicto Benincasa fieri etiam addit mentionem in instrumento, quod refertur in codice nigri intrinsecus assumenti (di fodere, uti Italice vocat, negre) ubi fol. 147 legi dicit: Discretus vir Benencasa rector fraternitatis sanctæ Mariæ, & sanctæ Christinæ de Bulseno, Urbevetanæ diœcesis, sub XXIV Novembris MCCLXXXIV.

[132] [quæ miraculis fulsit,] Famæ Sanctorum posthumæ splendor maximus accedit ex miraculis, eorum ope patratis. Recensebimus hoc loco illa, quæ apud Pennatium Vitæ Italicæ lib. 5, cap. 7 referuntur, & S. Christinæ hodiernæ adscribuntur. Ex oratione, excusa in Breviario, uti vult, antiquo, quod existat Romæ in bibliotheca Alexandrina, excerpit ista: Omnipotens sempiterne Deus, qui B. Christinam virginem & martyrem merito constantiæ, ac miraculorum flore decorasti &c. Mox commemorat apparitionem mirabilem festa ejusdem Sanctæ luce, super aquas lacus Vulsiniensis; item quando reliquiæ ipsius a duobus peregrinis transportatæ fuere Sepinum, magnum exstitisse miraculum significat, quod illi inde discedere haud potuerint; eademque occasione alterum huic miraculum accenset, quod thesaurus ille sacer amoveri non potuerit, nisi post emissum votum. Videsis, quæ nos supra ex Cajetano diximus. Sequamur ulterius præeuntem Pennatium. Ex Alexandri Donzellini (de quo pluribus agit Engyothecæ parte 1, cap. 14) historia sanctissimi corporis Christi, pag. 61, juxta relationem Sepino acceptam, indicat, quod ibi resplendeat numerosissimis miraculis.

[133] [pestem Panormo fugavit: annonæ caritatem] Translatis autem Sepino Sanctæ exuviis Panormum, sicut pergit Pennatius, fugavit ex illa .. urbe pestem; & prima Dominica Maii, qua festa translationis lux celebratur, innumera quotannis operatur miracula, præsertim liberando a dæmonibus obsessos; (adisis libri 5 citati, cap. 4) Romæ item continua fieri miracula per sacrum Sanctæ cor, ad mulieres gravidas delatum, affirmat laudatus auctor; qui mox subjungit notitiam beneficii plane singularis, Panormitanis concessi, ex Roccho Pirro; sed illud nos propriis Pirri verbis tom. 1 Notitiarum Siciliensium ecclesiarum ad annum 1591, huc transcribendum putamus. Sic ergo habet: Annonæ caritate laborabat eo anno Panormus; ac ad preces publicas ventum est, ne fame enecti cives perirent. Per antistitem D. Christinæ Tyriæ virginis, sacræ reliquiæ, argentea inclusæ arca, solenni inambulatione per urbem circumductæ; ac prope divinitus navis, quæ alio cursum intenderat, Panormum appulit opportune: cum vix ad alteram diem, quod frumenti in urbe supererat, alendis civibus satis esset.

[134] Rem prodit hæc, quam subdo, inscriptio in S. Mariæ de Catena; [ibidem mitigavit; cujus rei, publica testis est inscriptio.] his verbis expressa: Quod pop. Panor. laborante supplicatio per senatum decreta est, Christinæ sanctæ patronæ capsa ab æde maxima ad Mariæ de Catena per antistitem, ac cæterum sacerdotium pridie Idus Jan. religioso ministerio delata, quasi cælitus sub XVIII Kal. Febr. onerariam navim, quæ Liburnis Messanam solverat, mutato cursu in nostrum portum suppetias venit subsidio frumenti, quod vix in alterum diem suppetebat: & per id tempus Dom. Henricus Gusman comes Olivarius prorex in Siciliam destinatus Neapoli, instinctu divinitatis annonæ abunde providendum C. P. beneficio accepto memoris, & gratantis animi significatione PP.

[135] Ad majorem miraculorum ope S. Christinæ patratorum, [Antiquis miraculis] splendorem ac confirmationem; saltem quatenus ea hodiernæ nostræ Sanctæ attribuuntur, intermiscere paucula hic liceat. Ex Officio translationis Sepinensis, de qua superius, habemus, quod per eam in nostris, inquit, oris semper fiunt maxima monstra; id est res supra communem naturæ cursum, seu miracula. Et ibidem habetur paulo post: Nam pro nobis facit semper centum mirabilia. At nunc recentissima quædam miracula nos vocant, quæ ex Italico Pennatii Latine vertimus; damusque in fide ipsius, tantum ponderis habitura, quantum eis deferendum suadent testimonia, quæ pro illorum veritate affert; & eodem modo accipi volumus, quo accipienda diximus plura miracula, quæ hodiernæ nostræ Sanctæ adscribuntur, iterum monentes, quod Sanctii illic majora signa faciunt, ubi minime per semetipsos jacent, apud S. Gregorium Magnum loco citato; cui sanctissimus idem Pontifex mox subdit ista:

[136] Ubi in suis corporibus sancti Martyres jacent, [qua hic ratione] dubium non est, quod multa valeant signa demonstrare, sicut & faciunt, & pura mente quærentibus innumera miracula ostendunt. Sed quia ab infirmis potest mentibus dubitari, utrumne ad exaudiendum ibi præsentes sint, ubi constat, quia in suis corporibus non sint; ibi necesse est, eos majora signa ostendere, ubi de eorum præsentia potest mens infirma dubitare. Quorum vero mens in Deo fixa est, tanto majus habet fidei meritum, quanto illic eos novit & non jacere corpore, & tamen non deesse ab exauditione.

[137] Quæ cum proportione ad rem nostram applicari volumus, [subdantur nova.] & eo valent, ut intelligamus, Deum per Sanctos suos, qui magna cum fiducia ac viva fide invocantur, aut quorum reliquiæ singulari pietatis sensu ab hominibus ita honorantur, tamquam hæ vel illi ibi sint; cum tamen ibi non sint; aut sic non sint, sicut optima fide, a piis clientibus ibi putantur esse; vel alii Sancti homonymi, ibi tantum sint; Deum, inquam, non raro ita coronare magnam istorum piorum hominum fidem, ut miracula etiam non deneget, tamquam vere physice ibi sint, quos clientes isti ibi esse firmiter sibi persuadent: adeo ut miracula in tali casu non fiant in confirmationem historiæ popularis Actorum Sancti, aut reliquiarum, sed ob singularem fidem illorum, qui Sanctorum patrocinium implorant. Et hoc sensa, non illo, verissimum est epiphomena, quo paullo inferius utitur Pennatius: Tantum valet bona, ac vera devotio, ad incredulorum confusionem!

§ XIV. Recentissima miracula indidem desumpta, aliud ibidem relatum, hic examinatur.

[Mulier a dæmone liberata] Pennatius Vitæ Italicæ lib. 5, cap. 7, a pag. 177: Subjungemus, inquit, nonnulla e miraculis, Vulsinii a S. Christina patratis, quorum notitiam habere potuimus; aliis omnibus notari neglectis, quæ magno in numero occurrerunt præteritis temporibus. Ista, quæ accepimus, relata sunt ab eo, qui illa vidit; aut narrata ab iis ipsis, qui gratias acceperunt; omnesque sunt personæ fide dignæ, ac suo testantur juramento. Domina Dionysia, conjux D. Francisci Piccioni, longo a dæmonibus tempore obsessa, in multorum aliorum sanctuariorum visitatione numquam liberata; tandem postquam venisset Vulsinium festa die S. Christinæ, XXIV Julii, vi ad ecclesiam Sanctæ conducta fuit, spiritibus infernalibus, in ingressu portæ vociferantibus: Christina, Christina (in Italico est Cristinaccia, Cristinaccia, per contemptum.)

[139] [ad aram S. Christinæ.] Postquam pervenisset ad altare antiquum S. Christinæ, præsentibus præposito quondam Joachimo Valeri, & D. canonico Adamo Mariottini, qui totum hoc narrat, ac supplicante, qui accurrerat, populo pro ejus liberatione, prout injunxerat supra dictus præpositus, liberata fuit, relinquentibus ipsam spiritibus hisce malignis, lampadem exstinguentibus ac vociferantibus: Alius, quam tu, potuit nos expellere, Cristinaccia.

[140] [Alia pluraæ beneficia] Multis abhinc annis Vulsinii vivebat mulier quædam, dicta Lucretia Persiani, erga S. Christinæ fornaculam valde devota, quæ ab eadem sæpenumero erat visitata. Dum ad ætatem annorum 75 pervenisset, luce corporis privata, nolensque suam relinquere devotionem visitandi fornaculam prædictam; eo se conduci curabat per comitatum cujusdam neptis suæ, nomine Flaminiæ; quo dum pervenisset, faciebat orationem; & post in discessu accipiebat lapillum aliquem ex illo sanctuario pro sua devotione: quem domum delatum reponebat in capsa: & quando male se habebat, fide viva S. Christinam invocando, lapillus serviebat ipsi pro præsenti medicina. Tantum valet bona fides, ac vera devotio ad incredulorum confusionem!

[141] [narrantur contigisse ad Sanctæ fornaculam,] Dum Paulus Brocchi gravi laboraret infirmitate, conjux ejus Flaminia supra nominata, periclitari de vita eum videns, indusium ipsius accepit, & invisum ivit S. Christinæ fornaculam, prædicto indusio parietes ejusdem tangens; domumque reversa Paulo marito suo illud adhibuit; qui paucis post diebus omni gravitate mali liber permansit.

Clericus Joannes Angelus Piccioni, ecclesiæ S. Christinæ ædituus, juratus testatur, quod a corrogando tritico redux, iret invisum fornaculam sanctæ Virgunculæ; & quando eidem erat vicinus, senserit se correptum certo quodam timore & horrore: unde hæserit suspensus, an accedere deberet. Sed sumptis animis, recitavit hymnum, Jesu corona Virginum, cum oratione Sanctæ, intravit fornaculam, mutato, quantus erat ante, timore in tantam devotionem, affectum & amorem erga sanctam Virgunculam.

[142] Octo bonæ animæ, quas inter sacerdos est fide dignissimus, [suaves odores] & multæ bonæ virgines, quæ non nominantur, quia vivunt; quando supra dicta fornacula purgabatur, suo cum juramento testantur, quod sub diebus XIX, XX, XXIII Julii anni currentis MDCCXXIV visitantes cum devotione prædictam fornaculam, ibidem perceperint diversos suavissimos odores (quos breviter enumerat auctor) & optime cognoscebant, quod exhalaretur mixtus ille odor e fornacula supra dicta. Sacerdos, qui olfaciebat odorem nardi suavissimi, dubius an non deciperetur & erraret; quærebat ex adstantibus, num gestarent odores: cumque responsum esset ei datum ab omnibus, quod odores haberet nemo, certior fiebat, odorem illum exhalari a fornacula.

[143] Una e supradictis virginibus aut puellis, valde timens Deum, [exhalantem:] accepit unum lapidem ex iis, qui fumo erant tincti in igne, ac posuit in sinu, & continue percipiebat suavissimum odorem incensi, a matutino tempore usque ad vesperum, tam intra quam extra domum; & monita a socia animadvertit, istum odorem exhalari e lapide prædicto, ut, ubi eum naribus admovisset, bene cognovit. Non est mirum, quod in hujusmodi sanctuario, in quo fuit S. Christina cum choris angelorum ad laudandum Deum inter flammas cum tantis miraculis manifestis, percipiantur odores angelici & paradisiaci. Mirum autem est admodum, quod nonnulli increduli, amissa quasi fide, quamvis existant inter fideles, recusent præstare fidem similibus narrationibus. Deus est mirabilis in Sanctis suis; & hoc solum debet sufficere.

[144] In fundo supradictæ fornaculæ scaturit aqua; [cujus etiæm aqua] quæ accepta cum devotione & fide, operata est miracula. Angela Filandri, annorum sexaginta, sentiens oppressum caput gravissima fluxione, ivit visitatum cum devotione fornaculam S. Christinæ, & accepta lagena aquæ, quæ ibidem assurgit, domum redux, lavans caput dicta aqua, & sanctæ Virgunculæ se commendans, subito sanata, & in capite purgata fuit. Dumque eadem etiam lavisset quamdam suam nepotulam dicta aqua, nomine Hieronymam, mensium septemdecim, quæ nec poterat pedibus subsistere, nec stare sedibus innixa, recepit subito gratiam, ut in suis stabiliretur membris.

Maria q. Angeli, acerbissimo dentium dolore correpta, nec remedii quidquam inveniens post unius mensis spatium in tormento continuo exactum; ad fornaculam S. Christinæ se contulit, & positis ibidem humi genibus, Sanctæ se commendavit; bibit ex supradicta aqua, & partem offensam ea lavit: & eodem tempore sanitatem recuperavit, non sentiens amplius ullum dolorem.

[145] Mathia q. Caroli, magno dolore supra genu sinistrum per duos menses afflicta continuos, [salutifera est.] ubi tumor etiam apparuerat, dum sine gravi incommodo incedere non posset, jussit sibi dari a Rosa, sua nepte, ex aqua fornaculæ S. Christinæ, lavans ea partem offensam vespere, invenit se sanam & liberam tempore matutino sequente.

D. Horatius Pillei, civis Vulsiniensis, febri laborans, malo partis sinistræ correptus; & motu, sensu & loquela privatus fuit: unde judicatum malum immedicabile. Camilla filia ejus, audiens de patris salute conclamatum esse corporali, ivit visitatum saxum vestigiorum S. Christinæ; cui ex animo se commendans, vidit, quod supradictum saxum sudore stillaret in magna abundantia: unde illud sudario abstersit; cumque eo domum reversa, tetigit partem offensam sui patris versus vesperam; & postridie mane perfecte se sanatum invenit, recuperato motu, sensu & loquela.

[146] [Alia miracula dicuntur colligi.] Atque hæc sunt miracula, quæ ex Vitæ Italicæ libro 5, cap. 7 a Pennatio notata, huc transscribi potuerunt; qui in appendice, Engyotheca suæ subnexa, pag. 557 monet, præter miracula ibi relata, esse & alia multa, addenda post numerum XIII, pag. 180 (id est post miraculum ultimo loco a nobis mox prolatum) quæ, uti addit, typis currentibus, vel deinceps a Deo intercessione sanctæ virginis Christinæ sunt patrata; & ad præsens a vigili cura D. præpositi Vincentii Brenciaglia colliguntur. Collectio ista quousque pervenerit; absolutane sit & typis edita, an nondum etiam, nos latet: neque Commentarius hic noster proximis hebdomadibus prælo subjiciendus, eam moram temporis, quando hæc scribimus, patitur, ut si jam nunc in lucem prodierit ista miraculorum collectio, eam satis commode ac tempestive ex Italia nobis comparemus. Quare sufficiat nunc, confusam saltem meditati, & forte nunc absoluti istius Operis notitiam lectori exhibuisse.

[147] [Miraculum de capite S. Christinæ quotannis apparente,] Nunc nobis conveniendus est Pennatius super insigni admodum, patentissimo, ac primæ notæ, modo idoneis antiquitatis documentis probari queat, miraculo; de quo laudatus auctor Vitæ suæ Italicæ lib. 2, cap. 10; apparitione, inquam, annua capitis Sanctæ, miris modis apud ipsum ex Cajetano ibidem relatæ, uti & apud nos superius § 3 ex codem Cajetano. Dicimus, modo idoneis antiquitatis documentis probari queat, juxta ea, quæ ibidem a nobis dicta sunt, & quo lectorem remittimus. Debent, inquit ibid. Pennatius, hic redargui critici illi terreni, quibus, prout sibi videntur, oculatis, nauseam creant similes narrationes; qui condemnati sunt, tamquam infideles per simile exemplum, quod legitur in Actis sinceris S. Febroniæ, monachæ, virginis & martyris; quæ quotannis die suæ festivitatis, inchoato a monialibus divino Officio, apparebat in aëre tamquam vivens, omnibus visibilis; & (si Menæis credimus) cum ipsismet psallebat. Sed redargutio ista nihil probat, sed sola verba dat, nihil rei, ac proin nihil ad propositum facit.

[148] [a Pennatio] Oportet enim distinguere inter exotice criticos & exotice simplices & credulos; hi quippe omnia credunt sine ullo discerniculo; illi omnia negant vel arrodunt sine justo discrimine: utrobique abusus; hic quidem per excessum, ibi vero per defectum. Media tenenda est via; adhibenda, inquam, in punctis mere historicis est æquis rerum ponderibus librata censura. Hac si usus fuisset. Pennatius, non voluisset rem suam stabilire exemplo S. Febroniæ, de qua in Actis nostris tom. V Junii, die XXV: nam cum Vita & martyrium istius Sanctæ, auctore Thomaide, magistra Sanctæ & teste oculata conscripta sint, exotice criticus sit, & supra modum incredulus, qui Actis illis atque adeo apparitioni, in eisdem narratæ, vel nullis vel leviusculis nixus ratiunculis, tum quod res mira sit, tum quod a femina referatur, fidem historicam deneget: Actis, inquam, illis, quæ solidissime in Commentario eisdem prævio, § 1 stabiliuntur his verbis:

[149] Gloriosa S. Febroniæ pro Christo certamina, tanto ubique per Orientales ecclesias celebratiora fuerunt, [non satis stabiliri,] quanto luculentiori testimonio scripta ea habebantur, fide scilicet oculata Thomaidis sanctimonialis, locum secundum tenentis in eo monasterio, ubi Febronia ab infantia fuerat educata, sub disciplina amitæ suæ Bryenes. Etenim illa, & cum Virgo cruciaretur, præsens sub habitu seculari interfuit … & quæ circa cultum ei institutum reliquiasque (adde & circa dictam apparitionem) acciderunt, per decem aut plures annos Martyri superstes, scire certissime potuit debuitque. Nihil simile habemus in ecclesiæ Sepinensis Actis, in lectiones divinorum Officiorum olim digestis, quæ pro apparitione S. Christinæ proferuntur: cum incerti sint temporis, antiquitatis, notæ, auctoritatis, ac proin fidei etiam incertæ.

[250] Pennatius itaque ex Actis sinceris S. Febroniæ, male arguit alios hic, [hic ostenditur.] quasi condemnati sint tamquam infideles per simile exemplum; cum arguendus potius sit ipsemet: nam tametsi simile quidem utriusque apparitionis sit exemplum; quia tamen auctoritas unius exempli seu apparitionis præ alia toto cælo dissimillima ac diversissima est (qua tamen auctoritate, ubi cetera desunt, hujusmodi apparitionum veritas & stat & cadit) arguendus, inquam, potius ipsemet Pennatius, quod utramque istam apparitionem similis exempli, at dissimillimæ auctoritatis, simili vel eadem fide admittendam contendat; ita ut proin eruditis atque æquis rerum arbitris si non nauseam merito creent, saltem suspectæ videantur similes narrationes, donec sufficienter probentur. Alia exempla, quæ ibidem profert, nihil moramur: danda quippe ei erat sui facti probatio idonea, quod non sit per aliorum exempla.

§ XV. Auctarium de Sanctæ reliquiis, & inventione corporis, ut quidam volunt, ex laudato Pennatio; præsens indidem apud Torcellanos corporis status.

De variis reliquiis, sub nostræ Sanctæ apud nationes plures per Europam asservatis, sermo nobis fuit in prima hujus Commentarii parte satis longus; [Varia proferuntur] supersunt jam nonnullæ prioribus illis addendæ ex sæpe laudato Pennatio, ne neglexisse culpemur, quæ diligens iste collector circa præsens argumentum annotavit Vitæ Italicæ lib. 5, cap. 5; ubi imprimis affirmat, Vulsinii .. in ecclesia PP. Conventualium S. Francisci inveniri partem maxillæ S. Christinæ, quæ non videatur, involuta videlicet taffetano, ut vocat, seu panno tenuissimo ex serico rubro. Addit, sacras hasce exuvias a P. magistro Petro Guicciardi, ministro ac socio Ordinis Minorum Conventualium in omnibus provinciis Ultramontanis, & ministro provinciæ S. Ludovici, donatas fuisse patri magistro Francisco de Monte Varco, ministro Tusciæ, cum pacto & conditione, ut deberet illas consignare conventui S. Francisci PP. Conventualium Vulsiniensium, juxta scriptum sub die .. Julii MDIX.

[152] [circa reliquias S. Christinæ,] Anno autem sequente MDX sub die XVI Junii idem P. magister Petrus Guicciardus præsens adfuit Vulsinii in prædicto S. Francisci conventu, & recognovit, supradictas sacras reliquias S. Christinæ esse easdem, illasque ipsas, quæ a se donatæ fuerunt; & de novo ratam fecit donationem, conventui S. Francisci Vulsiniensi PP. Contualium factam, eo pacto & conditione, ut supra dictæ sanctæ reliquiæ perpetuo retinendæ & venerandæ sint in supra dicto conventu; & casu quo vellet eas alienare & transferre e dicto conventu, vult & determinat, ut guardianus Montepessulanus .. aut syndicus ejusdem conventus, possit ac debeat repetere & recuperare supradictas sanctas reliquias. Eodem die & anno facta fuit comparitio, uti vocat, contradictoria reliquiis, at non subsistens, vicarii foranei Vulsiniensis, tunc temporis Constantini Puri, ac præpositi Ludovici Laurenti.

[153] [quæ Vulsinil esse memorantur:] Sub die XVII Junii MDX apparet fides ac testimonium, facta a P. magistro Francisco de Monte Varco, ministro Tusciæ, quod supradictæ sanctæ reliquiæ a se absportatæ fuerint Montepessulano, sibi donatæ a prædicto P. magistro Petro Guicciardi, hunc in finem, ut eas collocaret in conventu PP. Conventualium Vulsiniensium. Tota hæc narratio apparet e scriptura authentica, ad nos, inquit Pennatius, transmissa a P. magistro Carolo Andrea Adami, Conventualium Minorum provinciali (cujus documentorum seriem producit laudatus auctor in sua Engyotheca, idiomate Latino expressam, parte 1, cap. 15, a pag. 476) unde notum fiat, quod supradictæ sanctæ reliquiæ, maxillæ S. Christinæ, sint veræ, & authentice recognitæ. Quod veræ sint hæ reliquiæ, suadet earum possessio; quod sint authentice recognitæ, persuadent documenta; quod vero sint reliquiæ S. Christinæ hodiernæ; hoc opus hic labor est, aliqua id saltem satis idonea & antiqua testificatione aut ratione probare; idque potissimum ob illas causas, occasione aliarum, huic nostræ Sanctæ attributarum exuviarum superius parte 1 a nobis allegatas. Quæ, cur & hic non obtineant, hactenus non videmus.

[154] [& discutitur,] Suspicamur, difficultatem Pennatio hic esse subortam (& vero suboriri ea merito poterat vel debebat) quo modo istæ reliquia, a quo, quo tempore, quave occasione Montempessulanum pervenissent; prout non obscure colligimus ex ejus verbis: Debemus, inquit, nunc indagare, quomodo istæ sanctæ reliquiæ S. Christinæ pervenerint Montempessulanum, præcipuam Occitaniæ inferioris in Francia civitatem. Quando duo devoti peregrini Franci executioni mandarunt Vulsinii sacrum furtum reliquiarum S. Christinæ, quas coacti fuerunt relinquere Sepini, uti narravimus, ait, cap. 3 (& nos superius ex Cajetano) non debet dubitari, quin peregrini isti aliquam earumdem portionem acceperint, quam postea in patriam reduces, ibidem reliquerint. Unde rationabiliter persuadere nobis possumus, quod hoc modo remanserint Montepessulani, quæ & patria fortasse fuerit devotorum peregrinorum. Omnis itaque ratio, quod maxilla, apud PP. Conventuales S. Francisci Vulsinienses asservata, Montempessulanum pervenerit, & inde Vulsinium; ac proinde, quod ista maxilla sit vere maxilla hodiernæ S. Christinæ, & non sit maxilla alterius cujusdam Sanctæ homonymæ vel anonymæ, a Pennatio refunditur in historiam duorum istorum peregrinorum.

[155] Sed contra hanc tum recurrunt hic eædem difficultates, [an & quo modo] quas attigimus part. 1 hujus Commentarii, tum illæ, quæ allatæ sunt jam mox contra apparitionem annuam Sanctæ super aquas; cum utraque ex eodem hausta sit fonte, non satis a nobis probato. Viderit haud dubie Pennatius istas difficultates omnes vel saltem ex iis aliquas; nam lib. 5, cap. 3 memoratæ pluries Vitæ, a pag. 160 sequentes sibi objicit, & sic solvere conatur: Quomodo umquam, ait, duo peregrini in domo aliena habuerint tam facilem aperturam, complendi abscondite furtum adeo famosum tam magni thesauri, quem rationabiliter supponere debemus, retentum fuisse cum aliqua zelosa custodia? Sed evanescunt istæ oppositiones criticæ, si serio animadverterimus, quod primis seculis corpora Sanctorum præ timore persecutionum absconderentur, & muris munirentur: sed dum seculis posterioribus illæ cesiarent, cessavit etiam tanta cautela; & scimus (sed quod scire se dicit, parum hic ad rem facit) quod nostri antiqui ne quidem sigillarent reliquias, procedendo sancta cum simplicitate.

[156] Hodieque videtur locus, in quo, per antiquam traditionem, conservabatur corpus S. Christinæ; [illuc Montepessulano] & quamquam ibi sit aliqua crates ferrea; cognoscitur tamen, non multum esse tuta; & aperta portula, intratur in locum vacuum aut parvum cubiculum retro altare. Ceteris supersedeo; tum quia præter bonum, pium, simplicem ac popularem discursum nihil magnopere continent; tum quia ex custodia minus cauta, modoque furti, & judiciis Dei occultis, id unicum suaderi potest, nihil obstare, quo minus furtum illud fieri potuerit, illudque spectata rerum, ac adjunctorum, quæ eam circumstant, natura, moraliter fuisse possibile: id demum unicum totus Pennatii discursus probat; quod nemo quisquam umquam negaverit. Frustra itaque adjungit, casum hic controversum, essa extra omnem quæstionem, cum consistat in facto, Sepini, Panormi atque alibi manifesto: appellat item ad Mss. antiqua, contra quæ non valeant argumenta negativa cum contemptu venerabilis antiquitatis.

[157] At quam nimis liberaliter vocet Mss. antiqua & venerabilem antiquitatem, [delatæ fuerint.] tam ne vel semel quidem aliqua antiquitatis specie illam probat, in qua tamen probatione omnis rei totius cardo vertitur. Multi vero auctores, qui furtum illud referant, sicut citatus Cajetanus, Carrera & alii; quia neoterici sunt, ne vel tantillam credibilitatis micam superaddere possunt; tanti utique & non pluris valentes, quanti valent testimonia, quæ proferunt. Ut vero rebus a se narratis suadam majorem conciliet Pennatius, exemplis utitur denuo, quibus ostendat, alibi obtinuisse similia furta; sed nihil exempla huc faciunt, ubi non quæritur, quid alias aut alibi contigerit, atque adeo hic contingere potuerit; sed sola auctoritas, qua factum fuisse probetur, quod factum fuisse asseritur. Exempla quippe potissimum ad concionatores spectant in formandis auditorum suorum moribus, non item ad historicos, quatenus facta expendunt. Sed nunc ad alias cum Pennatio Sanctæ reliquias progrediamur.

[158] [Notitiæ aliarum reliquiarum,] Particulam aliquam de ossibus S. Christinæ virg. & mart. asservari in sua civitate Urbevetana, interque alias reliquias populo ostendi in solennitate Paschæ post Vesperas, refert pag. 168. Quo autem tempore ac modo sacrum hoc pignus Urbemveterem pervenerit, nescire se fatetur, conjecturas dans. Aliquot fragmenta ossium honorari Tuscaniæ apud PP. Conventuales, ac servari in lipsanotheca inaurata formæ pyramidalis, ibidem asserit, quæ a duobus istis famosis peregrinis, ex traditione, ut fertur, illic relictæ fuerint. At vide quæ supra diximus de lapide, ut fama est, Sanctæ sepulcrali. His autem, quæ nos supra retulimus de capite in sacello Paulino basilicæ S. Mariæ Majoris Romæ, addi potest, quod sacrum illud caput una cum multis aliis sacris reliquiis missum fuerit ad Paulum V ab Antonio Albergati, Vigiliensi episcopo (de quo Ughellus Italiæ sacræ tom. 7, & Aquisgrano acceptum; saltem juxta probationem, quam Pennatius affert: ita enim legi asserit in litteris ejusdem episcopi ad supra dictum Paulum V, relatis ab abbate de Angelis, quem citat in descriptione supradictæ basilicæ lib. 11, cap. 15, pag. 231.

[159] [quæ variis Italiæ locis] Quomodo autem illud sacrum caput translatum fuerit Aquisgranum, & a quo inde Vigilias, incompertum habet, & suggerit suam conjecturam. Quæ de corde memoravimus, ulterius illustrari possunt ex Pennatio pag. 169, ubi & hoc sacrum lipsanum, & ejusdem thecam describit, quæ partem quoque ossis contineat, cum hac inscriptione: De corde, & brachio S. Christinæ virg. & mart. Sepini os integrum brachii relictum, quo translatum corpus, & inde Panormum transportatum fertur, in statua Sanctæ asservari, tradit Pennatius pag. 170 ex relatione D. Dominici Bini, archipresbyteri cathedralis Sepinensis. De corpore ac reliquiis S. Christinæ hodiernæ suppositis, agit Pennatius toto cap. 6, a pag. 171, quo super argumento satis superius a nobis dictum est, ac porro dicetur infra post Acta.

[160] [adscribuntur.] Cyprianus Manente, & Monaldus Monaldeschi apud Pennatium pag. 154 citati, qui in historiis Urbevetanis narrent, anno 1084 corpus S. Christinæ a comitissa Mathilde inventum fuisse in insulis Vulsiniensibus; auctores, inquam, isti lectorem morari ne vel tantillum quidem debent: nam in eo sunt varii, ipso Pennatio judice, & discordes, atque adeo suspecti. Porro de incomparabili illa viragine Mathilde vide Acta S. Gregorii PP. VII apud nos die XXV Maii, pag. 125; & Chronicon Virdunense Hugonis abbatis Flaviniacensis synchroni, a Labbeo editum tom. 1 Novæ bibliothecæ Mss. librorum, pag. 228; ubi honorificentissimum ipsius elogium invenies una cum laudati S. Gregorii epistola, ad ipsam data. Vide etiam, quæ hoc die de illa inter Prætermissos dicuntur pag. 490.

[161] De corpore Torcelli asservato actum fuit superius parte 1, [Træsens corporis apud Torcellanos status.] § 3, num. 28; quibus addi potest modernus ejusdem corporis status ex Pennatio, Vitæ Italicæ lib. 5, cap. 6, pag. 171, juxta notitiam, ab illustrissimo domino Justiniani, episcopo Torcellano acceptam, suam apud hunc præsulem interponente auctoritatem eminentissimo domino Cardinale Otthoboni; uti liquet ex humanissimis litteris, ab eodem episcopo ad laudatum Cardinalem datis, apud Pennatium loco citato pag. 172; quarum fragmentum ex Italico sic reddo: Eminentissime ac reverendissime Domine, D. patrone colendissime. Missione quadam perfunctus, quæ Dominica ad vesperam, finem habuit, omnem, quam potui, diligentiam adhibui, ut venerandis Eminentiæ vestræ mandatis morem gererem. Hisce itaque paucas adjungo notitias, quæ circa corpus S. Christinæ V. & M. supersunt; quod totum integrum, & incorruptum hactenus una cum capillis in veneratione habetur hodiedum in ecclesia monialium Benedictinarum S. Antonii Torcelli; illuc translatum ex insula S. Marci de Anianis &c. Transmitto etiam seriem gestorum, depictorum a celebri Paulo Veronensi, & partim ab alio auctore non parvæ æstimationis.. Si benignitas Eminentiæ vestræ recognoscat in me facultatem, ut ei serviam in rebus majoribus … cum sacræ purpuræ osculo ero semper E. V. humillimus, devotissimus, obligatissimus servus Marcus, episcopus Torcellanus. Et notatur hæc epistola data Murani XI Septembris MDCCXXIII.

§ XVI. Additamenta de acoluthia Sanctæ apud Græcos; de orationibus, hymnis, Officio & Missa apud Latinos; ac festis diebus cum bina supplicatione apud Vulsinienses.

De acrostichide, in honorem Sanctæ nostræ a S. Josepho Græcis modulis seu odis concinnata, ac Menæis Græcis inserta, [Exponitur, quid præstiterit Pennatius circa Officium Sanctæ apud Græcos;] meminimus parte 1 hujus Commentarii. Quia vero illa magnam acoluthiæ, in dictis Menæis præscriptæ, partem constituit, & hujusmodi acoluthiæ seu Officia sacra passim, & promiscue in Opus nostrum transcribi non solent, nisi aliqua ratio vel nova notitia secus faciendum suadeat; ideo neque ibi data est, nec porro hic dabitur ista acoluthia e Græco versa: adde, quod puncta, quæ ad nostrum propositum facere possint, ex illa delibaverimus ad finem primæ partis hujus Commentarii. Suffecerit itaque indicare, quid in gratiam prædictæ acoluthiæ præstiterit sedulus ac laboriosus rerum ad Sanctam spectantium collector Pennatius. In Engyotheca itaque sacra, cap. 13, pag. 451: Ex Græcorum Menæis, inquit, totam acoluthiam sive Officium in Latinum transtulimus, desumptum ex tertio tomo sub die XXIV Julii, pag. 116; & iterum pag. 118, editionis Venetæ apud Nicolaum Dulcem de Joanninis anno MDCLXXI. Interpretatio, quoad fieri potuit, ad verbum Latine est reddita, non sine tamen Latinæ venustatis jactura; sed hoc factum fidelitatis servandæ gratia &c.

[163] Idem auctor in Myrotheca sua cap. 1, a pag. 528, orationum de S. Christina collectionem exhibet. [orationes &c. apud Latino.] Ibidem pag. 530 inventes, quod in quodam libro, cui titulus: Litaniæ omnium Sanctorum cum selectis aliquot hymnis & orationibus, serenissimorum Belgicæ Principum mandato excusæ Antverpiæ ex officina Plantiniana MDCXXI; quod, inquam, tam in isto libro, die X Maii & XXIV Julii, inter alios Sanctos & Sanctas invocetur S. Christina; quam sub XXIV Julii in libello, Romæ anno 1590 apud Jacobum Tornerium edito, cum hoc titulo: Nomina Sanctorum omnium, qui habentur in Martyrologio Romano, redacta in formam Litaniarum. Hisce addit antiquum, uti illud vocat, opusculum; quod inscribitur Antidotarium animæ; ubi fol. 115, col. 2 in Litaniis pro defunctis Sancta invocatur, ut intercedat pro animabus omnium fidelium desunctorum. Minutiora quidem hæc esse fatemur, & ejusmodi, ut non tam Sanctæ gloriam multum illustrent, quam commendent collectoris diligentiam plane singularem: apud quem capite 3 hymni; cap. 4 epigrammata, & ode Sapphica producuntur; quæ vel indicasse, sit satis.

[164] [Incognitum] Sequitur caput 5 de Officio & Missa S. Christinæ; ubi notat Pennatius, penes Sepinenses Officium proprium de natali, ac Missam fuisse, uti & de translatione S. Christinæ: additque, Vulsinienses sibi esse testificatos, charactere Gothico fuisse exarata: omnia tamen, etsi sedulo perquisita, consueta hominum incuria deperdita; &, ut siquidem, inquit, opinamur, occasione reformationis Breviarii, & Missalis Romani, ex quo tempore illorum recitatio in clero fuit omissa. Licet ergo imparibus viribus, jacturam hanc nova Officii atque Missæ structura compensandam existimavimus. Cujus Officii ac Missæ œconomiam, a se servatam profert; quam pluribus huc transcribere, nihil attinet. Mox vero recte, uti debuit, monet, ea recitari non posse, nisi accedente Congregationis sacrorum rituum calculo; cujus censuræ omnia subjicit. Quidquid sit de charactere Gothico, quo Vulsinienses volunt, Officium illud proprium ac Missam de natali ac translatione exarata fuisse; observari cupimus, nihil a nobis inveniri in nova ista Officii ac Missæ structura, quod translationem Sepinensem spectet: cujus Officium nos protulimus ex impressis.

[165] [ipsi fuit Officium translationis Sepinensis; non aliud,] Mirum certe, illud Pennatio adeo incognitum fuisse, ad omnes Sanctæ notitias etiam tenuissimas adeo impense intento; præsertim cum in Italia publicis typis excusum fuerit. Fatetur quidem in Appendice pag. 556, translationis Sepinensis se Officii ardore ac studio rapi; sed præviis diligentiis non esse adhuc inventum. In eadem appendice inveniet lector Officium S. Christinæ, idem cum eo, quod nos superius dedimus ex libello, Neapoli anno 1591 typis edito, & a nostro Antonio Beatillo postea huc ad nos misso. Notas Pennatii in illud Officium habes a pag. 577. Qua vero occasione illud, quamquam justo serius, ad Pennatium pervenerit, exponit his verbis, quibus inchoat suam appendicem.

[166] [quod tandem accepit,] His diebus extremis, quibus hoc opus sub typico prælo colophonem manumque supremam absolvit, ad meas, inquit, manus transmittitur diu concupitum Officium antiquum S. Christinæ manuscriptum a D. Francisco Horatio Valerii, ab ipso repertum inter patrui sui scripturas Joachimi Valerii, præpositura S. Christinæ superiori seculo insigniti, viri solertis, & in suam patriam Vulsinium bene meriti. Testatur præfatus D. Canonicus per epistolam [se] quam pluries hoc Officium incassum perquisivisse; die vero Octava S. Christinæ ex miraculo, ut inquit ipse, animo exultanti invenisse.

[167] Quanti itaque illud fecerit Officium, ejusdem inventor uti & editor, [acedidit.] satis pathetice declarant; sed longe supra meritum: nam ejusdem editor Pennatius primo quidem absolute antiquum illud vocat; sed mox in eadem appendice antiquitatem illam valde restringens, id traducit tamquam aliquam sapiens antiquitatem; sive primo obtutu optimæ notæ id illi apparuerit; sive æstimatio ista prior postmodum, textu propius inspecto atque discusso, decreverit. Utut est; certe non sibi satis constitit Pennatius. Adde, quod in citatis ad illud notis satis clare indicet, quidnam de illo sentiat, quando dicit ejusdem lectiones esse interpolatas, & non multum antiquitatis sapere; idque patere ex multis, & præcipue ex lectione quarta festi, dum affirmat, Tyrum provinciæ Romanæ prope Viterbium. Certe si antiquos saltem Martyrologos legisset Officii compilator, dixisset potius, vel Tyrum apud lacum Vulsinium; vel Tyrum in Italia.

[168] De duobus diebus festis apud Vulsinienses, tam de illo, [Festum cum supplicationibus apud Vulsinienses,] qui potissimum die XXIV hujus ob Sanctæ martyrium celebratur, & quo statua ejus in supplicatione circumfertur; quam de alio, qui incidit in diem X Maii, dedicationi ecclesiæ ipsius sacrum, ac solenni quoque supplicatione honoratur (in qua ex antiquo usu circumferuntur duæ grandes machinæ, ex floribus artificiose compositis &c.) tractat Pennatius Vitæ Italicæ lib. 6, cap. 3, pag. 212. Singulare est, quod ad illud festum promovendum etiam conspirare voluerit territorium Marthanum, prout ibidem refert, lato decreto, quo quædam solvenda imponuntur vendentibus pisces ac piscantibus, nec non pœna pecuniaria impedientibus piscationem &c. rebus eidem festo celebrando convenientibus applicanda. Adjuncta ista accipe ex Engyotheca sacra, pag. 480, ubi sic legitur:

[169] Transumptum publicum capituli lacus Vulsiniensis, [publico statuto promotum.] statuti a communitatibus & locis circumjacentibus prædicto lacui, id est, Montisfalisci, Vulsinii, Marthæ, Gradularum, Cryptarum, S. Laurentii, Bisenti, & Capitismontis, cum assistentia sereniss. Farnesii, celebrati in insula Bisentina sub die III Novembris MCDLXIII, extracti a libro capitulorum, existente in cancellaria priorali Marthæ. Sequitur ibid. pag. 481 ipsum statutum Italico sermone conscriptum, cum testimonio Latino notarii publici de fideli ejusdem extractione & transcriptione; & apponitur datum Marthæ die 1 Novembris MDCC.

[170] Atque hæc quidem sunt, e quibus utramque hujus Commentarii prævii partem condendam potissimum duximus. [Hujus Commentarii conclusio.] Nec longiore circa Acta ipsa annotatorum farragine lectorem morabimur; tum quia eadem Acta adeo parvi sunt meriti, ut longa plurium observationum coacervatione majoris fieri non possint; tum quia superius satis & abunde multa a nobis prævie notata sunt; tum denique quia si quis plus in hoc genere desiderat, inveniet in Actis, tam magno in numero a Pennatio editis, ejusque ad illa notis, unde etsi non ad præsens argumentum semper erudite, pie tamen sese occupare queat. Atque his nunc finem imponimus, cumulatissimas clarissimo Pennatio, pro eo ac debemus, habentes atque agentes gratias, quod magna nobis hic accessio facta sit ex non paucis documentis, quæ solius diligentissimi eruderatoris studio accepta referimus. Quod circa puncta, ipsum inter ac nos controversa, plene, planeque ac libere sensa nostra exposuerimus, hanc nobis veniam dabit; omnia, sicut in votis habemus, accepturus eodem, quo scripta sunt, animo, videlicet in charitate pro veritate, a nobis hic, quantum nobis persuademus, contra ipsum stante: quæ omnia salvo semper in omnibus meliore judicio dicta sunto. Mirum interim esset, si Pennatius non legisset Acta sanctorum Martyrum, novo ac miro modo vindicata, & ab Odoacre Ilbachio Romæ anno 1723 edita; quem paucis convenimus in Prætermissis hoc die, pag. 489. Superest itaque, ut Acta nostra subjiciamus.

PASSIO
Ex Ms. nostro membranaceo antiquo Fuldensi, ad plura alia exemplaria collato,
AUCTORE ANONYMO CONSCRIPTA.

Christina virgo martyr, Tyri apud Vulsinium, ut volunt, in Tuscia (S.)

BHL Number: 1751

EX MS.

CAPUT I.
S. Christina blanditiis, minis ac cruciatibus frustra a Dei cultu avocatur; idola frangit; ab angelo pascitur.

[S. Christina a parentibus solicite custodita,] Fuit quædam sacra virgo a Deo, nomine Christina, spem habens in Domino, benignitatem custodiens, annorum circiter undecim, habens patrem in palatio a officium gerens magistri militum; & mater ejus de genere Aniciorum b descendebat. Hanc parentes ejus, unicum pignus viscerum suorum, dulcem susceperant sobolem, quam omni doctrina sapientiæ imbuerunt. Et post hæc pater ejus Urbanus fecit ei turrim altam c, & induxit eam illuc, & fecit sibi deos aureos & argenteos, & statuit eam intra turrem cum duodecim ancillis: & præcepit, ut eos adorarent, & a sacrificiis eorum die noctuque non cessarent, & ne in publico facies ejus ab aliquo videretur: pulchra enim erat nimis, & multi eam nobiles sibi petebant, atque in matrimonium accipere volebant. Mater autem ejus dicebat: Nulli dabo filiam meam; multum enim misericordes dii nostri. Sancta autem Christina erat in dilectione Dei firmata; & accipiens thymiama, ut idolis adoleret incensum, posuit illud in fenestra, quæ respiciebat ad Orientem, & stans ibi, respiciebat in cælum, & intuens flebat, & non obtulit idolis incensum diebus septem.

[2] [tentatur, ut diis sacrificet, a suis ancillis,] Dicunt ei ancillæ ejus: Domina nostra es; jam dies septem sunt, ex quo dii sacrificium non acceperunt neque incensum: ne forte irascantur, & pereamus nos. Christina dixit: Ut quid hæc loquimini animæ pollutæ? Ego enim cæcis lumen non offero, nec a surdis auditum requiro; sed offero sacrificium veritatis Deo, qui est amator castitatis, qui fecit cælum & terram, mare & omnia, quæ in eis sunt. Et procidentes ancillæ ad vestigia ejus, dixerunt. Domina nostra, regalem habes potestatem: ut quid erras, ut Deum alienum colas; quem nos non videmus? Quod si hæc audierit dominus noster, pater tuus, perdet nos & genus nostrum, dicens: Vos eam docuistis colere Deum, qui a Pilato flagella sustinuit; & quo fugiemus a facie ejus? Christina dixit ancillis suis: Ut quid seducimini a diabolo & angelis ejus? Accedite ad Dominum cælestem, & ad Jesum Christum, Filium ejus, & liberabit vos a diabolo. Et cum hæc loqueretur, introivit ad eam Urbanus, pater ejus, ut adoraret deos suos, & offerret eis sacrificium; & exspectabat filiam suam, ut secundum consuetudinem suam idolis adoleret incensum. Et contemnens eum sancta Christina, venire nolebat, sed aspiciebat in cælum, & virtutem Dei intuebatur.

[3] Dixerunt autem ancillæ patri ejus: Precamur te, [& a patre;] domine, potestatem habes omnium nostrum; nam domina nostra, filia tua, ecce sunt dies novem d, ex quo diis omnipotentibus non sacrificavit. Pater autem ejus dixit ad eam: Domina filia mea Christina, quid est hoc, quod tibi placuit, aut quis error mentem tuam invasit, ut colas Deum, qui a Judæis est crucifixus, & qui seipsum non potuit adjuvare? Unica filia mea, quia pro te laboro, & misericordes deos pro tua salute adoro, ecce accede, adora deos, qui te fecerunt in hanc ætatem venire, ne forte irati perdant te. Christina dixit ad patrem suum: Noli me vocare filiam tuam, sed ejus me dic filiam, cui me dixisti sacrificium offerre cælesti Deo; quoniam ipsum decet, gloriam, & honorem, & magnificentiam habere.

[4] Hæc audiens pater ejus gavisus est, quia putabat eam de diis ejus dicere: [sed frustra.] & occurrens ibat osculari eam, & dixit patri suo: Ne polluas os meum: mundum sacrificium volo offerre cælesti Deo. Dicit ei pater ejus: Domina mea Christina, noli uni Deo offerre sacrificium, ne alii irascantur tibi. Sancta Christina dixit ei: Invitus locutus es veritatem: nam offero Patri, & Filio, & Spiritui sancto, ut Trinitas glorificetur super omnem terram; cæli & terræ dominum ipsum benedico, ipsum adoro, ipsum glorifico, ipsi offero sacrificium atque sanguinem in voce laudis. Urbanus dicit: Christina filia, mea, ecce tres adoras. Christina dixit: Ego cupio adorare Deum cælestem, qui est una divinitas; quare ergo mihi vim facis, ut adorem deos alienos? Sed offer * mihi munera immaculata, ut offeram sacrificium sine sanguine Deo cælesti. Pater autem ejus putabat eam de idolis loqui: & transmisit ei omnia quæcumque præceperat. Et dixit Christina ministris: Ite, & dicite domino vestro: Transmitte mihi tunicam incontaminatam, ut exspoliem me pollutione coinquinationis, & induam me tunicam sine dolo, & offeram incensum, & cor mundum Deo cælesti, & creatori omnium, regi seculorum, qui nos vocat in sacrificium veritatis, ut indulgere dignetur meis peccatis, quia seducta sum ab impiis hominibus in abominatione idolorum e. Et induens se tunicam, lavit manus ac faciem, & cœpit cum lacrymis orare & dicere:

[5] [Deum invocat; ab angelo visitatur,] Domine Jesu Christe, fili altissimi, Deus qui ab immortali Patre venisti in mundum; qui ipse fecisti omnia & carne hominem induisti, quem a peccato & morte perpetuali liberasti; oro & deprecor tuam deitatem, ut indulgeas peccatis meis, quæ multum erravi per dementiam vanitatis conscientiæ meæ; adesto in pœnis, quæ mihi præparatæ sunt, ut timeant omnes nomen tuum per unigenitum Filium tuum. Et cum orasset, angelus Dei stetit ante faciem ejus, & ait: Audivit Dominus orationem tuam; viriliter age, & confortetur cor tuum: contra [tres] judices pugnas; eos [si] viceris, coronaberis. Christina dixit ad angelum: Domine meus, da mihi signaculum æternum salvatoris Domini Jesu Christi, ut neminem timeam. Et cum orasset, angelus super caput ejus dedit signaculum crucis. Sancta Christina conversa ad dextram, invenit panem positum nimii candoris, & immensæ suavitatis: & accipiens dedit angelo, & dixit: Benedic domine, & da mihi vitam æternam; ecce sunt duodecim dies, quibus panem non gustavi.

[6] [& pascitur, & idola confringit.] Angelus autem accipiens & benedicens panem, fregit, & dedit ei manducare escam immortalitatis; & accipiens sancta Christina oravit, & invocavit Patrem & Filium & Spiritum sanctum, & dixit: Domine Jesu Christe, gratias tibi ago, quia dignatus es me accipere panem incorruptionis. Et accipiens gustavit. Vespere autem facto accepit idola patris sui, Jovis & Apollinis & Veneris, confregit, & deposuit ea per tres scalas, & fasciam suam ligavit in fenestram, & descendit per eam. Et confringens idola dedit pauperibus; & reversa iterum ascendit per fasciam. Die autem facto venit pater ejus Urbanus adorare idola sua, & non ea inveniens, vocavit ancillas & dixit: Quid factum est diis? At illæ procidentes ad vestigia ejus, dixerunt: Filia tua, domine, confregit eos, & projecit in plateam.

[7] [Dire cæsa lictores fatigat,] Hæc cum audisset, furore diabolico armatus, apprehendens eam, jussit alapis cædi; cui & dixit: Dic mihi, Christina, ubi abscondisti deos? Quod si nolueris dicere, per misericordes deos: quia membra tua ferocissimis bestiis dabo. Accede ergo & adora cælestes deos, ne irascantur tibi & male pereas. Christina dixit: Juste locutus es, ut adorem cælestem Deum, & Filium ejus Jesum Christum. Tunc iratus jussit eam alligari & plumbatis cædi; & post hæc exspoliatam jussit eam virgis cædi, & mutatis duodecim f militibus, super eam nihil prævaluit. Urbanus autem hæc faciebat inscia uxore sua. Ii autem, qui cædebant eam, deficientes cadebant ante vestigia ejus. Sancta Christina dixit ad patrem suum; Urbane, ecce, qui cædunt, deficiunt, & idola tua non possunt eis dare virtutem. Hæc audiens Urbanus, in magna erat angustia, quia talia audiebat a filia sua, & jussit eam ferro vinctam pertrahi ad carcerem. Veniens Urbanus tristis ad domum suam, noluit manducare neque bibere. Et prostravit se in faciem propter filiam suam.

[8] Hæc audiens autem mater ejus de filia sua, quia talia perpessa fuerat a patre suo, conscidit vestimenta sua, [nec matris ælloquio movetur,] & sparsit cinerem super caput suum, & abiit in carcerem ad filiam suam, & cecidit ad pedes ejus cum lacrymis & dicebat: Filia mea Christina, miserere mihi matri tuæ, quia propter te morior; quia unicam te habeo, & omnia mea tua sunt; tu es lumen oculorum meorum. Scis quia te ego genui, & meas mamillas suxisti. Quid factum est tibi, ut Deum colas alienum? Aperiens os suum sancta Christina dixit: Quomodo me filiam tuam vocas? Aut quis ex genere vestro Christina vocata est g? Mater autem ejus dixit; Nemo. Christina dixit: Quod ergo me dicis, nescis; quia nomen habeo Salvatoris; ipse est qui me amavit, & dedit mihi victoriam ad vincendum eos, qui Deum non agnoscunt. Hæc audiens mater ejus, reversa est ad domum suam, & renuntiavit omnia viro suo. Urbanus ira commotus, dixit ad milites: Ite, adducite Christinam. Ministri vero trahebant eam ad prætorium: & videntes eam mulieres a militibus trahi, voce magna dicebant: Deus adjuva Christinam ancillam tuam.

[9] Et cum venisset, jussit eam ante suum tribunal stare. [aut novis tormentis.] Cui dixit: miserere tibi, Christina, quia filia mea es; accede & adora deos, ut tibi repropitientur, & liberent te ab errore, quem pateris; quod si nolueris; variis te faciam suppliciis interire, & non vocaberis filia mea. Christina dixit: Magnam mihi præstitisti gratiam, ut me filiam tuam vocare noluisti: quod ex te natum est, caro est; quia non es pater meus spiritalis. Urbanus hoc audiens, furore repletus jussit tenera membra ejus fustibus dissipare. Cum a duodecim cæderetur hominibus, & carnes ejus ab ossibus solverentur, accipiens de carnibus illis, projecit in faciem patris sui, & dixit: Desiderasti carnes filiæ tuæ manducare in confusione vultus tui. Urbanus dixit: Aut adora deos, aut faciam te variis tormentis interire, & non te eripiet de manibus meis, ille, quem occiderunt Judæi. Christina dixit: Impie & sine Deo, ignoras quia Filius Dei vivi propter nos de cælo descendit, ut nos a morte liberaret? Propter ipsum has pœnas sustineo, qui prosternere habet tyrannidem tuam sub pedibus meis.

ANNOTATA.

a Tenebras offundit hic locus, quando non dicit, ubi aut cujus illud palatium fuerit.

b In codice Windbergensi pro Aniciorum est ethnicorum. In Molsheimensi male ethn icorum. Lectiones Neapoli excusæ ponunt: mater de regali progenie. In Ms. Bœvrariensi scribitur fuisse .. de clara imperatorum progenie. Porro non est insolitum, Sanctis attribuere natales ex Aniciorum stirpe: nam esse qui velint, ex ea descendisse S. Benedictum, & Augustissimam Domum Austriacam cum imperatoribus hodiernis atque Hispaniarum regibus, indicavimus in Commentario prævio ad Vitam istius Sancti die 21 Martii, pag. 267. Interim videri potest Wion in tractatu singulari ante partem primam Ligni vitæ; Lambecius in Bibliot. Vindobon. lib. 1 a pag. 49. Porro Passionis nostræ auctor, tot aliunde titulis suspectus, negligi potius hic meretur, quam refutari.

c Similem machinam invenies in martyrio S. Barbaræ; quæ discuti poterit die 4 Decembris.

d Paulo ante ponuntur dies septem.

e Non videtur ulla veri species inesse his verbis, si attendas rerum adjuncta.

f Auxesis, si consideres Sanctæ hic assertam ætatem; quæ erat annorum circiter undecim, uti supra dixit auctor. Similis scena importune recurrit paulo post.

g Difficultates circa Sanctæ nomen expendimus in Comm. prævio, num. 71.

* al. affer

CAPUT II.
Novis tormentis cruciatur; idolum conterit; gentiles multos convertit; in igne ambulat; aspides superat; mortuum suscitat; lac fundit pro sanguine; sagittis interimitur.

[In oratione & patientia omnia suffert tormenta.] Pater autem ejus non ferens injuriam, jussit eam extendi in rotam, & igni exuri præcepit. Illa autem adoravit de medio ignis, & dixit: Noli me derelinquere in hoc certamine Pater domini Jesu Christi, sed extende manum tuam, & angeli ignem hunc extinguant, & non prævaleat in me. Et cum orasset, ignis qui circumdederat eam, comedit in circuitu cultores idolorum quasi animas quingentas a; ipsam autem in nullo tetigit ignis. Et convocans eam Urbanus dixit: Unde tantam artem didicisti maleficiorum? Christina dixit: Christus docuit hanc patientiam, qui est lumen cæcorum, vita mortuorum, gaudium tribulantium. In nomine ipsius vinco virtutem patris tui diaboli. Urbanus hoc audiens jussit eam iterum in carcerem recipi; & cum esset ibi, apparuerunt ei tres angeli: & venientes refrigerabant eam, & cibo spiritali refecerunt corpus ejus. Sancta Christina orabat ad Dominum dicens: Domine Deus meus, cælestis auctor, curator vulnerum secretorum, scio & recognosco, quia memor es mei, & misisti prandium salutis per sanctos angelos tuos, qui me confortaverunt & recreaverunt viscera mea.

[11] [In mare projecta ab angelis suscipitur, baptizatur, pater moritur.] Per noctem autem misit Urbanus pater ejus quinque pueros, & jussit eam ligari ad saxum, & medio mari dare præcepit: cumque hoc fieret, saxum disruptum est, & ipsa ab angelis suscepta est, & ita pedibus super aquas maris ferebatur, & oravit dicens: Domine Jesu Christe, ostende tua mirabilia, & jube me accipere signaculum baptismi b in hac hora, ut renata per lavacrum sanctificationis, & a sordibus originalibus mundata accipiam spiritum redemptionis. Ex vox facta est ad eam dicens: Christina, exaudivit Dominus orationem tuam: & missa est ei corona de cælo, & stola purpurea, & induit se, & angeli præcedebant eam, odorem suavitatis reddentes: & iterum oravit dicens: Domine Jesu Christe, qui es sine macula, qui propter ancillam tuam super has aquas hodie dignatus es majestatem tuam ostendere, ut per lavacrum sanctificationis acciperem peccatorum remissionem, exaudi me, & redde Urbano hac nocte secundum quæ gessit in me, quia crastina die vult me interire c. Et hæc dicens pervenit ad litus maris, & invenerunt eam servi, & reduxerunt eam iterum in carcerem. Pater autem ejus in ea nocte cruciatus & vulneratus reddidit spiritum.

[12] Sancta autem Christina cum audisset mortuum, [Novis crutiatibus afficitur sub Dione,] ait; Gratias tibi ago domine Jesu Christe, quia exaudisti ancillam tuam, & misisti Urbanum ad tartarum inferorum, ubi est stridor dentium & fletus oculorum: & longe factus est a remuneratione Sanctorum. Transacto autem tempore venit alius judex in locum Urbani, nomine Dion, cultor idolorum & persecutor Christianorum: & cum ei gesta sanctæ Christinæ ab officio legerentur, cogitare cœpit & dicere: Ecce quanta sustinuit invicta tormenta & imperatorum contempsit præcepta. Ergo quid faciam ei, ut convertam eam ad deos? Et vocans eam ad se, blando sermone dicebat: Infans Christina, bene nata es, & de genere regali descendens, quis error invasit te, ut derelinquas misericordes deos, & propter culturam unius hominis, qui persecutionem perpessus de civitate in civitatem, & lapidatus * est, velis multa sustinere pericula? Qui nec poterit te adjuvare. Audi me, & adora deos; & propitientur peccatis tuis: quod si nolueris, variis te faciam suppliciis interire, & non eripiet te Deus tuus de manibus meis. Sancta Christina dixit: Immunde & sine Deo, Christus me liberabit de manibus tuis, quem non habes ante oculos tuos.

[13] Tunc judex ira commotus jussit eam fustibus cædi. [fustibus cæditur, ignita craticula torretur, at non laditur.] Christina dixit: Horribilis vultus, & pravus aspectus, non erubescis talia pœnarum mihi inferre tormenta, ut per Dominum meum Jesum Christum vincam te, sicut fratrem tuum Urbanum. Judex dixit: Adhuc suffero injuriam tuam, si forte convertaris ad deos, & misericordiam consequaris. Christina dixit: Quod nomen est tibi? Judex dixit: Dion. Christina dixit: Idolorum enim & cæcorum nomen d habes. Tunc iratus judex jussit afferre craticulam ferream ignitam, & eam supersedere præcepit, ut tenera membra ejus igni consumerentur; sed & eam non tangebat ignis. Dixit judex: Vides, Christina, hæc omnia; quomodo sufferunt te dii, ut non te tangat incendium? Christina dixit: Dominus meus Jesus Christus hæc operatur, qui te habet transmittere in tenebras, ubi cruciatur Urbanus frater tuus. Tunc judex jussit eam ablatis crinibus decalvari e, & nudam per publica trahi. Hæc videntes mulieres clamabant, dicentes; Injuste judicas & confundis genus mulierum. Sancta Christina respiciens in cælum, dixit: Gratias tibi ago, domine Jesu Christe, qui dignam fecisti me in hac die fieri omnibus, ut cognoscant omnes quia sum ancilla tua.

[14] [Precibus idolum Apollinis conterit, magna multitudo convertitur, & judex punitur,] Iterum judex dixit: Veni mecum, Christina, & adora magnum deum Apollinem: & venientes in templum, Christina elevans manus in cælum, oravit dicens: Deus cælestis, pater domini mei Jesu Christi, qui verbo fecisti omnia, qui super aquas maris descendisti, & me illuminasti per lavacrum sanctificationis; contere hoc idolum. Et cum hæc diceret, cecidit idolum ante pedes ejus, & factum est pulvis; & multi ex gentibus videntes crediderunt Deo, & voce magna dicebant: Deus cæli, & hujus Filius, domine Jesu Christe, jube convertere nos ad te, ut possimus ad te venire, & credamus in te, quia multum erravimus a te. Et crediderunt in illa die septem millia virorum f. Territus autem judex ex eo quod Apollo perisset, in alienationem mentis effectus emisit spiritum. Tunc adsessor ejus jussit sanctam Christinam in carcerem recludi.

[15] [In fornace accensa ambulat,] Alio tempore venit alius judex, & ipse impius defensor idolorum, & adversarius Christianorum, nomine Julianus: cumque gesta sanctæ Christinæ legisset, jussit eam ante suum tribunal adstare; cui & dixit: Audivi, quia multa magica arte gessisti: nunc ergo accede, & adora deos æternos: quod si nolueris, faciam te interire, & non tibi auxiliabitur ille, qui natus est de Joseph. Sancta Christina dixit: Non me tentabis verbis tuis, Tunc Julianus consilio diaboli armatus jussit incendi fornacem per dies tres, & jussit eam mitti illuc; & erat sancta Christina in fornace ambulans cum angelo, & glorificabat Dominum: & vox magna de fornace resonabat; & cum audirent milites, territi nuntiaverunt Juliano dicentes: Magni terrores & clamores exeunt de fornace. Hæc autem cum audisset, jussit aperire fornacem, & invenerunt eam tamquam de balneis procedentem; & adduxerunt eam ante tribunal: cui Julianus dixit: Dic mihi Christina, quomodo ignium naturam in pœnis per maleficia superasti? Christina dixit: Dominum habeo adjutorem; ideo non timeo tuos terrores.

[16] [aspides superat; qui Sanctæ abblandiuntur, veneficum vero interimunt,] Julianus jussit duos Marsos g adduci, & misit super eam, duos aspides h, & dixit ad eam: Numquid & has bestias poteris superare? Christina dixit: Incredule & insensate, quare non agnoscis virtutem Dei? Et credo in Deum meum, quia & nunc adesse dignetur; & vincet tyrannidem tuam. Et currentes duo serpentes conligaverunt pedes ejus, & lingebant vestigia ejus: & duo aspides currentes suspenderunt se ad mamillas ejus, velut infantes lactentes i: & non nocuerunt eam. Sancta Christina respiciens in cælum ait: Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, lumen meum, qui dignatus es per me diabolum superare. Julianus ad Marsum dixit: Numquid non & tu magus es? Irrita fortiter bestias, ut devorent eam. Marsus irritabat eas incantationibus suis; illæ autem bestiæ impetum facientes in eum, occiderunt illum, & nemo audebat serpentes abicere. Christina, oratione facta, dixit serpentibus: In nomine Domini mei Jesu Christi ite unusquisque ad loca sua, & neminem noceatis neque tangatis.

[17] [quem ipsa ad vitam revocat; ex mammillis abscissis fundit lac pro sanguines] Et post hoc oravit: Domine Jesu Christe, qui Lazarum quatriduanum resuscitasti, exaudi me ancillam tuam, & suscita hunc mortuum; & comprehendit manus ejus, & dixit: Suscita eum nunc Christe, ut omnes videntes glorificent nomen tuum; & vox facta est de cælo dicens: Confide Christina & viriliter age; quidquid petieris a me, dabitur, tibi, Et subito mugitum reddidit terra. Tunc beata Christina attingens mortuum clamabat, dicens: Tibi dico surge in nomine domini nostri Jesu Christi. Et statim surrexit, & prostratus pedibus ejus, dicebat: Gratias ago Deo tuo k. Tunc Julianus ad Christinam dixit: Ostende * mihi maleficia tua; & * convertere ad deos. Christina dixit: Insensate, & a Dei timore aliene; quare cæci oculi tui non vident virtutem Dei? Julianus ira commotus jussit mammillas ejus abscindere. Christina dixit: Lapideum cor & abominabile, mammillas meas abscidere jussisti; respice & vide, quia pro sanguine lac in terram defluxit. Et post hæc jussit eam in carcerem recipi; & venerunt mulieres, & invenerunt eam sedentem, eloquia Domini meditantem: & prociderunt ad vestigia ejus, ex quibus crediderunt septem matronæ l.

[18] Mane autem facto jussit Julianus suis aspectibus repræsentare eam, [denique sagittis icta martyrium consummat.] & dixit: Christina, tempus tuum impletum est: convertere ad deos. Christina dixit: Amodo tibi requies non est, nec in hoc seculo nec in futuro. Tunc Julianus jussit linguam ejus abscidere. Sancta Christina respiciens in cælum dixit: Dominus meus, respice super ancillam tuam, & jube me cursum meum in hoc certamine consummare. Ex vox de cælo facta est, dicens: Veni, accipe requiem æternam, & præmium, & coronam confessionis tuæ. Hanc vocem audiens Julianus, ira commotus, jussit abscidere linguam ejus; & accipiens sancta Christina a carnificibus linguam suam, projecit in faciem Juliani, & percussit oculos ejus, & cæcus effectus est m. Et dixit ad eum sancta Christina: Juliane, desiderasti manducare organum corporis mei, unde laudes canebantur Domino meo: ideo veniens in faciem tuam, excæcavit oculos tuos & conscientiam tuam. Tunc iratus Julianus duas sagittas [misit] in eam, unam ad cor ejus, & aliam contra latus ejus, & cum percuteretur, cum gaudio reddidit spiritum. Venit autem quidam de genere ejus, qui & ipse crediderat in Dominum per beatam Christinam, & condivit corpus aromatibus; & collocavit eam optimo loco, XIIII * Kal. Augusti n.

ANNOTATA.

a Petrus de Natalibus mille & quingentos gentilium. Lectiones excusæ anonymæ: ex paganis mille & quadraginta. Neapoli editæ: multos circumstantium infidelium.

b Quæ huc spectant, prænotavimus in Commentario.

c Dura Sanctæ adversus patrem oratio! uti & actio gratiarum, quæ proxime hic sequitur.

d Ad Venerem, Diones ex Jove filiam, Dionæam dictam apud Virgilium lib. 3 Æneidos, versu 19, respici hic putem; præsertim cum supra num. 6 inter idola a Sancta confracta ponatur idolum Veneris.

e Utriusque sexus Christianos, potissimum vero feminas, ignominiæ causa a ministris dæmonum tonderi consuevisse, invenies apud Antonium Gallonium de Martyrum Cruciatibus cap. 5, ubi & de forcipibus basilicæ Lateranensis; quibus S. Joannes Euangelista attonsus fuerit. Baronius in notationibus die 20 Septembris plura huc erudite collegit, occasione S. Faustæ virg. & mart. decalvatæ, & ad turpitudinem rasæ. Videri etiam potest Cajetanus in animadversionibus ad martyrium SS. Alphii, Philadelphi & Cyrini, tomo. 1 Sanctorum Siculorum pag. 53.

f Codex Molsheimensis tria millia, cum Lectionibus anonymis excusis. Mombritius tria millia homines.

g Lectiones anonymæ typis editæ: Julianus … jussit adduci Marsum, qui erat custos serpentum. In Lectionibus Neapoli impressis, & codice Windbergensi dicitur serpentarius, sicut & in codice Molsheimensi, ubi alio loco scribitur male serpentaneus. Apud Petrum de Natalibus est veneficus. S. Isidorus cap. 2 Originum, de Marsis tradit ista: Marsi, gens Italiæ, dicta a comite Liberi Marsia, qui usum illis vitium ostendit, & ob hoc illi statuam fecerunt, quam postea Romani, victis Marsis, tulerunt. Marsos autem Græci Tuscos vocant, quasi ὀφιούχους, quod multos serpentes habeant, & ὄφις serpens dicatur; illæsos autem esse carminum maleficiis. Inhabitant autem plagam Apennini montis simul cum Umbris. Cluverius tomo primo, lib. 2, cap. 15 hoc circa eorum auctorem, S. Isidori placitum fabulis accenset; neque ego illud probare ausim. De qua re plura ibidem congerit, uti & de eorum oppidis & finibus. Agrum ipsorum Pelignis, Vestinis, Sabinisque conterminum, ad lacum Fucinum, pandit in mappa ad caput 8 ejusdem tomi. Porro & alii nomen Marsorum populi gesserunt, ut videsis apud Geographos. Ὀφιοῦχος partim componitur ex verbo ἔχω, habeo. Eodem nomine dictum sidus cæleste; de quo Cicero lib. 2 de Natura deorum: Anguitenens: quem claro perhibent ὁφιοῦχον nomine Graii. Similis fere huic occurrit compositio in voce σκηπτοῦχος, id est, sceptriger, ab Homero adhibita Iliad. α vers. 279.

h Duos aspides, duas viperas, & duos colubros ponit Petrus de Natalibus.

i Habes observationem nostram in Commentario.

k Sancta hunc ad Christum convertit, si credimus Actis apud Petrum de Natalibus.

l Scenam exornat hæc mulierum inductio.

m Lectiones anonymæ supra dictæ nihil memorant de linguæ abscissione & projectione, uti nec de cæcitate hac. Lectiones Neapoli excusæ in octavo die sic habent: Julianus jussit ejus linguam abscindi; & paucis lineis interjectis iterum: Julianus citius abscindi linguam ejus jussit: quo vitio etiam laborat codex Molsheimensis: non vero codex alius noster membranaceus anonymus. Porro virtutis a Deo Sanctis datæ impios excæcandi exempla in promptu sunt. Sic olim S. Paulus Elymam magum excæcavit, uti habes Act. Apost. cap. 13. Sic S. Januarius episcopus Beneventanus præsidem Timotheum; de quo Baronius tom. 2 Annal. ad an. 305, num. 5.

n Communis Martyrologorum est sensus, quod Sancta martyrium consummarit die 24 Julii; cum tunc natalem ejus commemorent. Mirum ergo, quid sit, cur Doubletus in Templo Beatorum, anno 1606 Gallice edito, pag. 382, illud martyrium innectat diei 23 Julii; præsertim quia compendium extrahit ex Martyrologio Adonis; qui martyrium ejus signat dicta die 24.

* forte colaphizatus

* al ostendisti

* al. veni &

* lege VIIII

TRANSLATIO CORPORIS
Ex Tyro, ut volunt, Italiæ Bœvrariam in Artesia, desumpta ex Ms. Lectionario prioratus Bœvrariensis apud Bethuniam, qui est Vedastinorum, auctore anonymo conscripta.

Christina virgo martyr, Tyri apud Vulsinium, ut volunt, in Tuscia (S.)

BHL Number: 1761

EX MS.

Translationem hanc non obiter attigimus in Commentario prævio a num. 30; circa quam cum puncta quædam se mihi offerrent elucidationis indiga, [Variæ notitiæ ad rem spectantes aliunde submissæ,] recurrere visum fuit per litteras ad R. P. Rectorem collegii nostri Bethuniensis, J. B. du Cambge, die XII Martii, anno 1725 datas, quibus promptissime & humanissime, quamquam sub illud tempus totus esset in laboribus apostolicis, die XXX mensis ejusdem respondit, primum diem ab operibus charitatis liberum impendens in visitando loco, & ceteris inquirendis, de quibus instrui rogaveram. Quæsieram 1, an & quem cultum ibidem haberet S. Christina? Respondit, ibidem coli, & magno concursu undique affluente. Ad 2, an corpus illud ibidem etiamnum sit, vel saltem putetur esse? Respondet, totum ferme dicitur illic esse, exceptis quibusdam ossibus, quæ abbas S. Vedasti Atrebati voluit in abbatia servari. Ego ipse, inquit, vidi duas lipsanothecas argenteas in summo altari dicti prioratus insertas, in quibus ipse Prior asseruit, corpus illud esse contentum, & brachium argenteum in medio altari inter illas lipsanothecas collocatum, in quo ossa brachii S. Christinæ continentur, & mediante vitro osculantur.

[2] Ad 3, de pago Eka, qui infra num. 8 nominatur, quemque frustra quæsiveram, respondet, ipse pagus Eka (scribunt Echa) in monte situs, [hic præmittuntur.] adjacet prioratui Bœvrariensi, & ex ipso prioratu, qui etiam in monte situs est, vidi templum istius pagi Echa: sola vallis interjacet, in qua habentur adhuc parietes parœciæ S. Petri. Hoc templum pertinet ad pagum Bœvrariensem, & in eodem sepeliebantur parœcii… Notandum, quod Eka & Echa pronuntiantur eodem modo. Ad 4, occasione illius, quod num. 9 dicitur de B. Amato; ad quæstionem, an Eka patronum habeat S. Amatum? Respondet; habuisse, quando parochus istius pagi has reliquias accepit. Ad 5, de monasterio in Eka vel in Ekensi monte, de quo agitur num. 11, respondet; Non audivi, fuisse aliud monasterium, quam in ipsa valle prope templum S. Petri, in quo habitaverunt monachi Carrofenses. In Echa vero altare olim S. Amati (de quo ibidem proxime) jam est mutatum in altare S. Vedasti. Ex aliis, a laudato collegii Rectore ad me perscriptis, nonnulla conjicientur in annotata sub nomine notitiarum Bethuniensium. Reliquum est ut qualemqualem translationis historiam subdamus, quam in compendium contraxit Rayssius in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii Joannis Molani fol. 143. Antiqua capita hic ad marginem notantur.

Cap. I

[3] Quia dilectissimi, semper, & ubique gloriam Domini magnificare dignissimum est, ad laudem nominis ipsius; [Prologus auctoris.] gesta gloriosæ virginis & martyris Christinæ, piæ devotionis affectu, omni ecclesiæ propalare curavimus, ut ipse rex regum & dominus dominantium, Deus noster [dum] pro nobis virgo Christina de diaboli satellitibus, de mundi gloria, de carnis inquietudine, multis afflicta cruciatibus, notabiliter triumphavit, ipse etiam per ejusdem Virginis victoriam semper & ubique glorificetur. Et quia sacrosanctæ passionis ejusdem Virginis superest præclara descriptio, non solum hoc explicandum prædecessorum nostrorum, & etiam scriptorum attestationibus proposuimus, qualiter has exteras partes, sanctæ reliquiæ corporis ejus subintraverunt. Hic sequebatur compendium Passionis, per capita duo deductum, de quo meminimus in Commentario prævio; verum eo rescisso, pergamus ad translationem, & ad caput 4.

IV.

[4] Contigit autem ut duo alienigenæ a viri, [Duo alienigenæ] sicut rei veritas ore multorum attestatur, partes Tyriæ b civitatis pertransirent; & ore paucorum, qui post persecutionem Wandalicam c supererant, cognoscentes eximiæ Virginis magnalia, sepulcrum ejus adire; & ibidem adorare disposuerunt. Ad sepulcrum ergo venientes, aliquamdiu orarunt; & videntes vix aliquem superesse d, quem timerent, tractaverunt apud se, quod thesaurum ibi reconditum inde secum asportarent.

[5] [tumulum S. Christinæ evacuantes] Audaciores autem effecti tumulum evacuant, & invenerunt capsulam nimiæ levitatis, aureo sigillo bullatam, & litteras aureas, contestantes, quod in vasculo illo caput cum membris, id est totum corpus beatæ martyris Christinæ reconderetur. Lætiores ergo effecti accipiunt feretrum, & quam citius possunt, elabuntur a loco, festinanter recedunt cum thesauro, de mora valde pavidi ne periclitentur. Læta quidem sed non lenta in abeundo, imo prorsus tuta fuit illis progresso, quia præclara virgo & martyr Christina eas in corpore proprio conducebat. De pondere non præjudicant onus, præ nimia levitate, quia eis videbatur, quod sacra Virgo, quæ portabatur, ipsa penitus ad se portandum eos adjuvaret.

[6] [corpus ejus transferunt] Recedunt ergo duo aliegenæ viri cum corpore sanctæ martyris Christi Christinæ, quod a proprio ipsius Virginis monumento abstulerant, & festinanter ad sua propria redire moliuntur: quia patriam suam e tanto thesauro ditare deliberaverunt. Quos occursus in primo fugæ suæ articulo habuerint, vel quomodo Italicam regionem evaserint, sub silentio præterimus f, quia ad ea, quæ modernis temporibus contigerunt, festinamus: non enim nisi ea, quæ ad diem festum hunc pertinere videntur, & ea potius, quæ præclaro adstrui possunt testimonio g, scribere deliberavimus.

[7] [in Flandriæ partes, Virginis, ut creditur, instinctu.] Hoc tamen pro certo scimus, quia cum thesauro illo aliter quam Deus, vel ipsa eadem Virgo disposuerant, prosperari minime potuerunt. Etenim si voluntati suæ gratum iter habuissent, jam cum thesauro illo, prospero cursu, patriam suam h, sicut deliberaverunt, subintrassent. Sed pia Virgo, quæ ab eis se a proprio auferri permisit, ex tunc apud se præfixerat, ubi vellet relocari. Et ideo, prout voluit, eis subsidia viæ præstitit, &, quo placuit, eos divertere fecit. Inde, ut credimus, beatæ Virginis instinctu, sanctæ reiliquiæ ipsius ad partes Flandriæ delatæ sunt, & pia Domini nostri Jesu Christi voluntate remanserunt, quod quomodo acciderit, subsequens sermo declarabit.

[8] Duo igitur viri fuerunt, qui beatas præclaræ Virginis reliquias, a proprio locello abstulerunt; [Uno autem ex iis ægritudine præpedito,] sed uno de duobus, retro in itinere magnæ, ut aiunt, ægritudinis causa remanente, alter solus fines Flandriæ cum thesauro suo subintravit, & in pago Bethuniæ i, apud quemdam presbyterum, vespera cogente, hospitatus est. Vir igitur ille, qui corpus beatæ virginis & martyris Christinæ, secum ab Italia detulerat, apud quemdam presbyterum in parœcia, quæ ab incolis circummanentibus Eka k dicitur, hospitans declinavit.

[9] Cum autem ibi cum thesauro suo quiesceret, aliquantula infirmitate depressus est. [alter in Flandriam profectus, & in mordum lapsus, corpus Sanctæ clam condit;] Inde plurimum perturbatus, ignorabat, quid de thesauro suo facere posset, & exspectans aliquod infirmitatis suæ levamen, nulli secretum suum propalavit. Sperans autem quod post diutinum tempus convalesceret, ingressus oratorium, cui presbyter deserviebat, retro altare B. Amati l, in cujus honore locus excolebatur, thesaurum suum, capsula sigillo aureo adhuc bullata, solus diligenter sepelivit, & nec tunc cuiquam revelare voluit.

[10] Post diutinum autem sui languoris tempus, cum se discessui propinquare videret, [eoque e vita erepto, presbyter aliquis illud invenit,] vocavit presbyterum, hospitem suum, & ei omnia, sicut contigerant, magno cum gemitu denudavit. Facta autem confessione, sicut decebat Christianum, salutaribusque sacramentis suffultus, ab hac vita decessit, & a presbytero, & incolis ibidem cum reverentia sepultus [fuit]. Presbyter itaque de secreto sibi commisso valde solicitus nulli voluit indicare tam cito, quid audierit, sed demum maturius agens, assumptis quibusdam secum boni testimonii viris fidelibus, venit ad locum sibi designatum, & fodiens invenit capsulam sigillo aureo bene communitam, & omnia sicut prædictus hospes suus jam defunctus in vera confessione ei prænuntiaverat. Tenuit autem presbyter secum consilio bonorum capsulam integram, sicut invenerat, aliquantis diebus, nec disrumpere præsumpsit, usquequo dignitas reliquiarum evidentius quolibet signo demonstraretur.

VI.

[11] Quia igitur presbyter, cui gloriosæ virginis & martyris Christinæ corpus tali eventu commissum fuerat, [ac transfert ad monasterium in monte Ekensi, ubi claret miraculis.] in quadrivio super callem publicum habitabat, cum etiam ecclesia ipsius vel mansio nullius esset firmitatis, ne quolibet modo, tanto thesauro defraudaretur, ipsam capsulam, sicut eam invenerat integram, & sigillatam, ad aliud m ejusdem parochiæ monasterium, quod in Ekensi monte parietibus lapideis & grandi munitione tunc temporis erat firmatum, consilio bonorum transtulit, & ibi retro altare S. Vedasti n, cujus orationes ibidem florebant, sub multorum testimonio o diligenter sub terra tumulavit. Ex tunc, & deinceps, locum illum sæpissime suavissimus odor respergebat, & multotiens cantilenæ cælestes ibi audiebantur, & per noctes aliquotiens, inopinata claritate tumulus ipse resplendebat: Sic ibi per plures annos jacuisse dignoscitur; donec evidentiori miraculo eam glorificavit Deus deorum omnium, rex altissimus.

[12] [Cæca visum recipit:] Erat quidem in interiore Flandria quædam bonæ opinionis mulier, quæ lumen amiserat oculorum, & in cæcitate per plures annos pene senuerat. Hæc cum quadam die in conclavi sedens super cæcitate sua in cordis anxietate lamentaretur, quasi in excessu mentis effecta, audivit vocem dicentem sibi: Mulier quid ploras? Et respondit mulier: Quomodo non plorem, quomodo non doleam; quæ in tenebris sedeo, & lumen cæli non video? Et vox ad mulierem: Si vis, inquit, a cæcitate quantocius liberari, tuum iter accelera, & vade ad villam, quæ vulgariter Eka dicitur; & ibi ad tumulum gloriosæ virginis & martyris Christinæ cum piis precibus, devotas offer supplicationes: & statim Virginis interventu a cæcitate tua liberaberis. Quod audiens mulier, hilaris effecta statim iter præsignatum arripuit. Cum igitur cæca mulier iter suum arripuisset, ad villam sibi compromissam, Ekam nomine, venit, oratorium intravit, & ad tumulum virginis Christinæ humiliter excubans, preces, & supplicationes indesinenter, cum gemitibus & lacrymis offerre non destitit.

[13] [fama hujus miraculi quaquaversum didita propagatur.] Mox illi divina virtus adfuit, & interventu piissimæ virginis & martyris Christi Christinæ, omni prorsus cæcitate depulsa, lumen integrum recepit oculorum. Quid gaudii, quid lætitiæ tum ibi contigerit, quis potest verbis explicare? Omnes exultabant in Domino; omnes gratias agebant, & præcipue mulier illa, quæ in probatione miraculi omnibus se illuminatam ostendebat. Aliquantisper ibi mulier in miraculi testimonium excubavit. Sed demum immensas, quantum plus potuit, gratias persolvens Deo, & beatæ Virgini, quæ cæca advenerat alieno conductu, gaudens & exultans, recepto plenius oculorum lumine, rediit ad propria. Fama igitur hujus miraculi universam perculit regionem, & maxime nobiles viros, qui viciniores erant de Bœvraria, qui tunc temporis in opulentia rerum, & in studio disciplinæ militaris, circumquaque præfulgebant.

VII.

[14] Hi vero bona æmulatione imbuti corpus gloriosæ virginis Christinæ ab Eka virili conamine transtulerunt ad Bœvrariam, [Bœvrariam translatum corpus ab aliunde eo evocatis monachis custoditur:] & in oratorio B. Petri honorificentius relocaverunt. Postmodum vero nobiles viri ejusdem villæ tantum de possessionibus suis Beatæ manumissione propria in eleemosynam contulerunt, unde tres monachi possent vivere, & inibi Deo, & beatæ Virgini per secula deservirent. Et quia tunc Karafensis * p ecclesia bonæ opinionis, & magnæ religionis sibi nomen acquisierat, abinde tres monachos abduxerunt, eisque corpus sacræ virginis Christinæ, cum omnibus beneficiis, quæ Deo & Virgini contulerant, deleberaverunt q. Postquam igitur monachi Karafenses venerunt ad Bœvrariam, claustrum & ceteræ monasticæ conversationi congrua sibi juxta B. Petri monasterium r ædificia construxerunt, & locum ad serviendum Deo, & sanctæ virgini Christinæ, cujus ibi reliquiæ quiescebant, sicut monasticus mos exigebat, decentissime præparaverunt.

[15] Et cum jam per plures annos in exaltatione ecclesiæ suæ plurimum profecissent, [cujus virtute incendium exstinguitur.] invidus omnium bonorum diabolus undequaque grande permovit incendium; quod grandi ventorum impulsu tamquam tempestas valida officinas s monachorum, & circummanentia quæque consumere conabatur. Et cum nec aquis extingui posset incendium, fideliores Christiani beatissimæ Martyris Christi reliquias, flammis supra modum sævientibus, prætulerunt, & ceteris S. Christinam cum lacrymis invocantibus, mox mirum in modum prævaluit virtus reliquiarum incendio, & post grande periculum facta est de subica liberatione ingens exultatio. His itaque hujusmodi evidentibus signis, præcedente Christi gratia, usquequaque excrevit gloriosæ Virginis cultus, & reverentia.

VIII.

[16] Subinde nobiles viri de Bœvraria, quia in cœmeterio B. Petri non nisi in aquis defuncti illorum poterant sepeliri, [Ecclesiam in ejus honorem ædificant Bœvrarienses: contracta sanatur.] consilio monachorum & voluntate in summo prope villam construxerunt ecclesiam sanctæ martyris Christinæ, & cœmeterium ad opus defunctorum, & in ipsa ecclesia beatæ Virginis reliquias reverenter posuerunt; sed & mansiones monachorum ibi restitutæ sunt: nec ibi beata Virgo mansit absque miraculo. Erat quippe in eadem villa mulier miserabiliter contracta, quam tota villæ cognitio, numquam absque scamellis t viderat ambulare. Hæc frequenter causa salutis recuperandæ discumbebat ante reliquias martyris S. Christinæ, profundis gemitibus expetens, ut per eam desideratæ diu sospitati redderetur. Quid plura? Venit dies subventionis; & cum omnes surgerent, & egrederentur, & ipsa ope præclaræ Virginis & Martyris resiluit in pedes, & mirabiliter erecta, omnes in laudem & gloriam Dei, & beatæ Virginis provocavit u. Hæc & hujusmodi insignia per B. Christinam Jesus Christus, quando vult, operatur. Nunc ipsa pro nobis impetrare dignetur, ut hic sine macula, & in æternum cum gloria vivamus & gaudeamus, & nunc, & semper, & per omnia secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Si duos illos viros aliquibus adjunctis auctor vestivisset, melioris historici hic munus explevisset: certe individua vaga fidem in historicis vix merentur.

b Tyrum haud dubie, ut passim solent scriptores, Italiæ intelligit historicus: quæ si numquam, ut putamus, exstiterit in rerum natura, vide quo redigatur tota hæc narratio.

c Varios barbaros sub initia seculi 5 invasisse Romanum imperium, notissimum est: persecutionem Wandalicam hic vocat historicus, tametsi Wandali in Gallia atque Hispania potissimum partes suas egerint.

d Ore paucorum, qui post persecutionem Wandalicam supererant cognovisse eximiæ Virginis magnalia duos alienigenas, mox asseruerat auctor. Fac superfuisse paucos (quod tamen non credo) nonne verisimile est, istos paucos non omnino neglexisse, sed loco saltem utcumque securo celeberrimam. Sanctam deposuisse, vel ut minus ita occlusisse, ut a quolibet adventante surripi facile non posset?

e Gallos fuisse narrat historia translationis ad Sepinenses, de qua diximus in Commentario prævio § 3: quæ multum accedit in substantia ad Bœvrariensem.

f Hic auctor videtur hærere; diceres, velle potius tacere, quam inepta loqui: unde mox se expediens, ad alia pergit.

g Nec auctor anonymus & incerti temporis verbo suo fidem facit, nec alterius testimonio, quod non profert.

h Nec hic nec paulo ante, patriam illam determinat scriptor.

i Bethunia est oppidum Belgii in comitatu Artesiæ ad amnem vulgo la Biette, octo leucis Atrebato distans.

k De hoc loco jam diximus.

l Die 13 Septembris dari poterit S. Amatus, episcopus Senonensis, seculo 7 apud Gallobelgas clarus: de quo haud dubie hic agitur.

m Per τὸ aliud indicare vel supponere videtur auctor, se antea egisse de aliquo monasterio; quod non fecit: vel tunc aliud ibidem fuisse. De Carrofensi paulo post. Vide notitias Bethunia huc missas supra num. 2.

n Actum de isto Sancto ad diem 6 Februarii, a pag. 782, qui obiit circa annum 540.

o Factat hic iterum auctor testimonium; at non sufficienti fide nixum.

p De Carrofensi S. Salvatoris apud Pictones monasterio, vulgo charrou, sæpe meminit Mabillonius in Annalibus Ordinis S. Benedicti. De monachis istis ad Morinos evocatis agit idem auctor tom. 5 Annal. ad an. 1084; ubi alterius sacri lipsani furtum, simile fere aliquousque ei, de quo hic paulo ante diximus, recensetur. Quod attinet ad tempus, quo laudati monachi venerunt ad istum prioratum; affirmat Rector collegii nostri Bethuniensis in notitiis inde ad nos missis: Ut potui conjicere, Benedictini Carrofenses anno MC fuerunt in isto prioratu; sed nihil scitur certo de eorum adventu: additque, a centum & quinquaginta annis Vedastinos monachos esse in hoc prioratu.

q Id est, dederunt, vel præbuerunt: Gallicismus est ex livrer, vel potius delivrer.

r Tenebras rursum offundit auctor, dum illud monasterium non magis determinat.

s Hinc collige, alicujus notæ hoc monasterium exstitisse; de quo tamen nihil invenire potui in Annalibus Bened. apud Mabillonium.

t Vox ista significat scabellum: sed proprie tum hic, tum alibi usurpatur pro iis scabellulis, quibus repentes manibus innituntur. Exempla dat Cangius in Glossario.

u De statua Sanctæ, a Bœvrariensibus erecta, indicium quæ sit non novæ pussimi erga eam affectus symbolæ, ita memorat laudatus Rector in notitiis suis Bethuniensibus: Ego ipse ivi ad locum, in quo situm est .. sacellum, quod est adinstar columnæ quadratæ ad altitudinem septem aut octo pedum, ex lateribus confectum. Tres lateres continet in latitudinem: forulus est in suprema parte columnæ, in quo sita est statua S. Christinæ: ducentos circiter passus distat hoc sacellum a prioratu: est in media via: pedes istius columnæ fons amœnissimus alluit: a multis annis ita minatur ruinam, ut vix concipi possit, quomodo aqua, quæ omnes ferme fundamenti lapides corrosit, & procellæ ingentes, quas illic experti sunt, necdum prostraverint. Palulo tantum a multis annis hanc ruentem columnam fulcierunt incolæ: putridus licet, & multo debilior, quam ut tantum pondus sustineat, injuriis omnibus resistit.

* Carrofensis?

TRANSLATIO
Capitis S. Christinæ V. & M., ex Tyro, ut putatur, Italiæ in parthenonem Hertzebrochianum diœceseos Osnabrugensis in Westfalia.

Christina virgo martyr, Tyri apud Vulsinium, ut volunt, in Tuscia (S.)

BHL Number: 1762

EX MS.

In Commentario prævio abunde actum est de variis Sanctæ translationibus: unde quæ huc spectant, desumenda sunt. [Notitia in strumenti, quod hic datur.] Misit ad nos instrumentum noster Joannes Gamans, in hæc verba scribens Paderborna die XIX Aprilis; annus non additur: Ab octiduo absens, heri reversus sum, nec absque fructu sancto: quippe Hersenbrochii in monasterio virginum reperi miraculosam omnino translationem Capitis S. Christinæ, martyris Tyriæ, ex Italia Osnabrugum, & inde factam ad hoc monasterium anno Christi CM per Egilmarum episcopum Osnaburgensem quintum (imo sextum, saltem juxta annotata inferius danda lit. a) miraculose eodem in monasterio a cæcitate liberatum. Instrumento translationis adjunctas reperio annotationes quasdam de fundatione istius monasterii cum catalogo abbatissarum Germanice scriptas; cui apponuntur ista: Hæc descripta sunt ex copia quadam extracta ex litteris fundationis, & episcopo Osnaburgensi antehac transmissa. Sequuntur annotationes Latine expressæ. Quæ in rem nostram erunt, conjiciemus in annotata. En tibi nunc instrumentum, ad aliud ejusdem argumenti apographum collatum:

[2] Eggilmarus * a, Osnaburgensis episcopus, quondam in Italiam profecturus, divina disponente providentia, [Caput hoc Osnabrugam delatum,] pervenit Tyrum b, ibique ei cum plurimis aliis reliquiis Caput Sanctæ virginis ac martyris Christinæ dabatur: quod ingenti lætitia & gratiarum actione suscepit. Cum ergo reverteretur Osnaburgam c, altare ad Dei beatissimæque virginis Christinæ honorem exstrui fecit, Caput sanctissimum desuper imponens. Cumque transacta nocte (rutilanti solis jubare super terras passim diffuso) repedasset ad templum, Caputque sanctissimum ante aram reperisset, admirabatur, & magna illud reverentia sublevans, altari denuo imposuit. Secundo autem die templum ingressus iterum Caput sanctissimum ante altare invenit. Quod cum tertio sole terris reddito ita invenisset, vehementer expavit.

[3] Considerato igitur tam grandi miraculo divina commonefactus inspiratione, [miraculo e transfertur] capsulam, in qua venerandum Caput habebatur, levavit, tergoque indomiti equi imponens, quam potuit firmissimis strinxit funibus, & sic brutum animal absque ullo ductore dimisit; sed ipse episcopus cum suis famulis a longe sequebatur, exploraturus, quo tandem Caput perventurum esset. Manifestissimis enim indiciis alium venerabile Caput requiei suæ locum elegisse, didicerat. At irrationabile animal divino impulsu ac dispositione versus Hertzebrock d agebatur, venitque tandem in locum, ubi modo summum habetur altare; in quo id temporis spina erat, silvestres rosas producens, quæ ejusdem altaris muro postea cingebatur. Apud eamdem spinam equus subsistit, ac propius accedens, movendo tergum, onus deponere moliebatur, acsi diceret: Hic est locus, quem Deus prævidit, sanctaque virgo Christina elegit.

[4] [in Hertzebrock;] Tunc episcopus, famulorum comitante caterva, accessit, capsellam, in qua venerandæ reliquiæ servabantur, de equi indomiti tergo deponebat, inque eamdem rosigeram sentem ponebat. Deinde in eodem loco sacellum in honorem sanctæ Christinæ virginis ædificabatur, in quo scrinium, sancto plenum Capite, magna reverentia firmissime obseratum ponebatur, & semper ibi lumina accendebantur. Et hoc idem monasterium duobus temporibus combustum est, antequam in hoc loco ædificabatur.

[5] [ubi Eggilmarus ep. Osnabrugensis] Postea cum episcopus Eggilmarus sanctas reliquias istum locum elegisse videret, & mirabilia signa atque miracula, quæ Deus per sanctam virginem ac martyrem Christinam operabatur, audiret; venit quodam tempore in Hertzebrock, sanctum Caput videre desiderans. Cui virgines responderunt dicentes; se non libenter ostentare * Caput, nisi in die, qui sanctæ Christinæ sacer est. Quod episcopus ægre ferens, aiebat: Quamvis hæc virgo Christina sancta sit, & apud Deum magna & potens, non tamen est tam sancta & bona quam venerabile Sacramentum Domini nostri Jesu Christi, cujus nobis quotidie videndi datur copia. Cum talia perstaret * memoratis, fixusque maneret, instantissime perseverans in petitione, eique virgines obsistere non auderent, tradebant ei capsam, & clavem, qua claudebatur.

[6] [importuno tempore illud detegens, cæcus redditur.] Ille ergo accipiens eam, virginibus consensum non præbentibus, patefecit: &, ecce, quamprimum aperta capsula sanctum Caput intuitus fuisset, utroque privatus est oculo: exuti enim de suis foraminibus, parvis adhuc, instar filorum purpureorum fixi venulis, ad genas usque dependebant. Hoc miraculo viso pavefactus ac stupens, curvatis genibus procidit, implorans sanctam Christinam virginem, ut pro se Dominum nostrum Jesum Christum interpellaret, ut visum reciperet; se eam in veneratione cunctis diebus vitæ suæ habiturum, monasterioque ob ejus amorem & venerationem, prædium aliquod, quod in præsentiarum in possessione habemus e, daturum promittens. Postulavit etiam abbatissæ cunctarumque virginum pro se ad Christinam orationes, quas & impetravit, & votum, quod beatæ Christinæ voverat, ingenti lætitia persolvebat.

[7] [Præ scrinio ornatiore] Quædam deinde abbatissa hujus monasterii, Siburga f nomine, in honorem beatæ Christinæ virginis, deauratum formosis undique iconibus elucentibus arte sculptoria fabrefieri faciebat scrinium. Cum ergo sacer festi ejusdem Virginis dies celebraretur, abbatissa cum omni reverentia & devotione venerabiles more solito ostentabat reliquias; postea sanctum Caput in deauratam capsellam reclusit, reservans tamen eam nigellam ipsam capsulam, in qua Caput sanctum ex Italia & Tyro, & super indomiti equi tergum in Hertzebrock asportatum fuit. Venerabilis autem abbatissa deauratam capsam firmiter obseravit: &, ecce, revoluto anno cum celeberrimus beatæ Christinæ dies reciproco more rediret, [&] fores pulsaret, abbatissa deauratum scrinium accessit, sanctas ostentatura * reliquias. [Cum autem illud reserasset, sacrasque reliquias] minime invenisset, obstupuit atque vox faucibus hæsit, & ultra modum expavit, præque stupore tam grandis miraculi seipsam non capiens satis admirari nequibat.

[8] Tandem nigellum patefaciens scrinium, ingentem istum sanctarum reliquiarum thesaurum in eo reperit. [placuisse Sanctæ minus ornatum, miraculo declaratur:] Ex qua re eximiam sanctæ Christinæ humilitatem abbatissa intellexit, & quod in nigro scrinio, in quo ad nos allata est * requiescere, neque alium habere requiei locum vellet, consideravit, & in eodem in præsentiarum requiescit: &, mirabile dictu [quod] cum tanta temporum evoluta sint spatia, ex quo ad nos pervenit g, integra & ab omni corruptionis macula aliena perduret. Aliud tamen scrinium, reliquiis & ossibus plenum, eodem tempore cum Capite beatæ Christinæ ad nos translatum est, quod ante annos plurimos ruptum & confractum est. Cum monasterium hoc adhuc in alio loco situm esset, abbatissa sanctæ Christinæ virginis Caput ex sacello in templum ferebat, quod mane iterum in sacello invenit. Hoc & tertia vice ei contingebat.

[9] Deinde abbatissa quædam hic primatum tenuit, [quæ patrona oligitur monasterii & pagi Hersecrochiani.] Odradis h nomine, sub cujus temporibus monasterium hoc, quod tunc situm erat in loco appellato Udenbrinck, igne consumebatur. Hæc cum universis virginibus consilium iniens, sanctas sequi reliquias statuit: apertis enim signis sanctam Virginem hunc locum elegisse, nec in ullo alio loco eam esse velle, prospexerat. Monasterium istud tam penitus combustum erat, ut ex integro illud reædificare cogerentur. Prædicta ergo abbatissa suorum amicorum consilio, atque Alberti parochi sui, qui etiam ad hoc multas opes contulit, & ceterorum monasterii præpositorum freta auxilio, in honorem Dei, beatæque ejus Genitricis Mariæ, nec non sanctæ Christinæ virginis, in loco, in quo sacellum ante erat, monasterium ædificare cœpit. Summum denique altare in loco rofigeræ sentis, in quam sonipes sanctum Caput deposuerat, exstruebatur. Per hæc accidit, ut sacra Virgo suprema hujus monasterii, atque totius parochiæ efficeretur patrona. Grates ergo meritas referre Deo, qui nos tanto ditavit clenodio i, nequimus. Ideo sanctam ac venerabilem Virginem obsecremus, ut nobis, hic ita vivere impetrare dignetur a Deo, ut ad æternæ felicitatis gaudia mereamur pervenire. Amen.

Salve virgineas inter præfulgida turmas,
Christina, eximiis sancta tuis meritis.

ANNOTATA.

a Apud Cratepolium in Electorum ecclesiasticorum catalogo scribitur Egelmarus, poniturque istius cathedræ ordine sextus, ac annis 33 eidem præfuisse; unde etiam colligimus ipsum floruisse versus finem seculi noni, & sub initium decimi.

b Quid de hac urbe sentiamus, dictum plus satis.

c Ossenburgum, Osnaburgum, Osnaburga & Osnabruga urbs est Westfaliæ, a Carolo magno episcopali cathedra ornata.

d Walburga vidua, inquiunt annotationes Latinæ, statim post octingentesimum annum recuperatæ salutis, & obitum Eckhardi, mariti sui, propriis impendiis incepit ædificare & fundare ecclesiam in Hertzebrock, & Dudam, natam suam,in Liessborn ad Rosteyndam, Caroli magni germanam, ibidem abbatissam, ut in timore Domini, dum monasterium ædificabatur, educaretur, aliquamdiu misit. Mabillonius in Annal Bened. ad an. 822 hoc monasterium vocat Libomense, notatque primam ejusdem loci abbatissam, nomine Roschwindem, Pippini regis filiam, Caroli magni sororem perperam dici Apud Cointium in Annal. Franc. ad annum 768, num. 19 inter liberos Pippini ponitur Rothaides. Pergunt prædictæ annotationes: Post eam revocans, primam omnium abbatissam in Hertzebroch constituit, totum patrimonium ejus una cum ipsa ibidem Deo offerens. Præscripta vidua ab Eckhardo defuncto viro suo duos filios sustulit, videlicet Lutbrandum & Ovonem, qui matris erga hoc cœnobium vestigia pari diligentia secuti sunt: namque Lurbrandus omne patrimonium suum monasterio contulit, & factus est ibidem præbendarius; nihil aliud ad vitæ suæ sustentationem, quam victum atque vestitum petens & accipiens. Ovo vero germanus suus, advocatus ibidem fiebat, villam in parochia Eunigerloe [Note: ] [Eunigerlo.] sitam, nomine Bockentorp cum sex modiis avenæ & quinque hordei annuorum redituum nobis conferens. Hæc fundatio completa est, & recte disposita fuit anno DCCCLX, confirmata ab Egberto, quinto episcopo Osnabrugensi, qui tam in suam, quam omnium successorum curam & defensionem hoc cœnobium Hertzebroek perpetuo defendendum suscepit. Litteræ confirmationis ex antiquissimo originali, uti dicitur, descriptæ, ad manum sunt; quarum finis est talis: Facta est ipsa traditio seu confirmatio illa in eodem loco sub die XII Kal. (mensis non exprimitur) Indictione IV, anno ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi DCCCLX: quo fuit Indictio III, non IV: dissonat etiam epocha Egberti ab ea, quam signat Cratepolius, ponens eum præfuisse annis decem, & e vita migrasse anno 884.

e Hinc, & ex sequentibus, ad nos allata est, arguo hanc narrationem vel ex traditione vel ex scriptis monialium acceptam fuisse; ab aliquo forte parochorum vel præpositorum monasterii (quales infra memorantur) conscriptam.

f In annotationibus Germanicis Mss., de quibus supra, notatur Sigisburga cum anno 976.

g Non itaque magnæ antiquitatis præsens instrumentum censeri debet, ut clarius patebit ex sequentibus.

h Abbatissa hæc Oderadis vocatur in annotationibus Germanicis; & ponitur undecimo loco; quæ electa anno 1329, ibidem dicitur præfuisse annis 46. Unde statues de instrumenti hujus non magna antiquitate. Nisi forte hæc, quæ ipsius tempore contigisse, hic narrantur (propterea quod novus titulus & majusculis quidem litteris Odradis abbatissa Udenbrinck illis præfigatur) suspicari quis velit, diu post alia, quæ præcedunt, adjecta fuisse. Quod mihi non satis probatur.

i Clenodium est res quælibet pretiosa; de qua voce, uti & de ejus etymo plura dabit Cangius in Glossario. Ne pluribus lectorem moremur; hic tandem rebus, quæ ad S. Christinam spectant, finem imponimus,

* al. Egilmarus

* al. ostendere

* al. præstæret.

* al. ostentura

* al. sanctum Caput alla tum est.

DE SS. MARTYRIBUS SEBASTENIS
THEOZONO, VICTORE, EMERITA SEU EMERITO, CUM DUOBUS FRATRIBUS, STATIANO, CAPITONE, SILVANO, STERCATIO, ET CARITONE.
Ex Hieronymianis.

[Commentarius]

Theozonus, Martyr Sebasteni in Armenia (S.)
Victor Martyr Sebasteni in Armenia (S.)
Emerita seu Emeritus Martyr Sebasteni in Armenia (S.)
Duo fratres Martyres Sebasteni in Armenia.
Statianus Martyr Sebasteni in Armenia (S.)
Capito Martyr Sebasteni in Armenia (S.)
Silvanus Martyr Sebasteni in Armenia (S.)
Stercatius Martyr Sebasteni in Armenia (S.)
Cariton Martyr Sebasteni in Armenia (S.)

J. B. S.

Ex Hieronymianis, inquam; sed quoquomodo restituendis, nam eo quo signati Martyres in codicibus referuntur, non est qui ordinem, tum in hisce, tum in aliis turbatum, satis commode complanet. Id ut plane perspicias, [Si Hieronymiana recte componantur,] tricæ tibi mecum devorandæ sunt. Audi jam Hieronymianorum apographorum textus, ut a Florentinio relati sunt. Præmitto laterculum vetustissimi Epternacensis: In Armenia minore, Sebasti, Theogenis … Aut ego vehementer fallor, aut Sebasti hic non est nomen martyris, sed urbis ipsius Sebastenæ, quam codices alii in Sabatiæ & Sabbaiæ transformarunt, sensu non magis intelligibili. Etenim in Lucensibus sic habetur: In Armenia civitate, quod ineptum est, natalis sanctorum Sabatiæ, Theozoni … ubi siquid dicere voluit scriptor, sic constructio ordinanda est, ut sensus sit; In Armenia civitate Sebastena, natalis sanctorum Theozoni… Neque Corbeiensis codex exactior est per In Armenia civitate, natalis sanctorum Sabbeiæ, Theozoni … Initiis ad eum modum turbatis, sequentia æque implexa apprime respondent; quod ut clarissime perspicias, en reliquum annuntiationis in Epternacensi. Post Theogenis sic sequitur: Victoris & aliorum LXXXIII. Romæ Victorini militaris, Aciani, Capitonis, Silvani, Stercati, Athenogeni, Cartonis.

[2] Contorta sunt omnia. Victor ad Sebastenos omnino spectat, sed alii LXXXIII minime: sintne ii martyres an milliaria, [hi decem Martyres] infra dispiciemus. Romæ, Victorini militaris, æque quidquam significat: Victorinus Amiternum reducendus est; reliqua nomina lævigare & combinare conabimur. Lucenses sic post Theozoni pergunt; Victoris militaris, qui multa tormenta passus est, Emerita cum fratribus II, Statiani, Capitonis, Silvani, Stercati, Athenogine, Caritonis. Habes hic undecim pugiles, binos anonymos, ceteros novem propriis nominibus expressos. Liceat Emeritam pro nomine martyris accipere, & si ita vis, mutare in Emeritum ut ex laterculo diei sequentis magis patet, inveniemus S. Athenogenem de quo egimus XVII Julii (quique proinde in classe prætitulata omissus est) sociis suis seu discipulis decem admixtum; ipsus fortasse est qui in nostris codicibus Hieronymianis die sequenti notatur sub nomine Agathenis sive Agathoni. Neque hinc procul aberit Corbeiensis, si interpunctionem dempseris, & τὸ militaris cum Victoris conjungas. Sic ibi post Theozoni; Victoris militaris, Emeritæ cum fratribus duobus, Statiani, Capitonis, Silvani, Stercati, Athenoginæ, Caritonis. Conveniunt nomina, convenit numerus, ut, omnibus rite perpensis, equidem vix dubitem, quin nodus, alias inextricabilis, eo vel non absimili pacto solvendus, aut scindendus sit. Plerique Sancti isti in laterculo diei sequentis iterum signati sunt.

[3] [ex ipsis educendi sunt.] Rotundius ea nomina, nescio ex quo fonte, collegit Castellanus in notula ad Martyrologium Romanum, diserteque S. Athenogenis discipulos appellavit, hoc ordine: Sebaste, sanctorum Emeriti, Victoris, Melitonis (pro Capitonis) Theozoni, duorum fratrum Emeriti, Statiani, Caritonis, Silvani & Stercatii. Verte citatos Hieronymianorum textus quocumque modo volueris, non nisi hoc vel pari aliqua ratione sensum extundes aliquatenus tolerabilem. Si quæras, cur hoc die signati fuerint S. Athenogenis socii, cum ipso magistro suo eodem die martyrio coronati, cum ipse XVII Julii relatus sit; facilis responsio est, quod Græcos secuti, eum diem S. Athenogenis martyrio sacrum invenerimus, potius quam XVIII Januarii, ubi eum Baronius collocaverat, ut ibi pluribus explicatum invenies. Respondet autem Castellanus, acceptam hic vigesimam quartam mensis Græci (haud dubie Macedonici) Loüs, qui non cum XXIV mensis nostri Julii, sed cum XVII confundi debuit. Verum in hac qualicumque difficultate explananda equidem laboro minime, longe major superest alia, non facile superanda, si ad omnimodum rigorem exigatur.

DE SS. MARTYRIBUS EMERITENSIBUS
VICTORE, STERCATIO ET ANTINOGENO
Ex Martyrologio Romano.

[Commentarius]

Victor Martyr Emeritæ in Hispania (S.)
Stercatius Martyr Emeritæ in Hispania (S.)
Antinogenus Martyr Emeritæ in Hispania (S.)

J. B. S.

Tres hosce Martyres cum superiori annuntiatione connectere, hic Rhodus, hic saltus est, quem qui apposite exscindat, neminem facile repertum iri existimo. Hoc ipso die sic in Martyrologio Romano expressissime annuntiatur: [Difficultas est in hac annuntiatione] Emeritæ in Hispania, sancti Victoris, viri militaris, qui cum duobus fratribus Stercatio & Antinogene in persecutione Diocletiani per diversa supplicia martyrium consummavit. Agnosco textum, ejusque genesim & analysim me novisse testari possum. Sic primus scripserat (quod sane pridem miratus sum) auctor Romani parvi: Apud Emeritam Hispaniæ, Victoris militaris. His non contentus Ado plusculum adjunxit hoc modo: Apud Emeritam Hispaniæ, Victoris militaris. His non contentus Ado plusculum adjunxit hoc modo: Apud Emeritam Hispaniæ civitatem, natalis S. Victoris militaris, qui cum duobus fratribus Stercatio & Antinogeno, diversis examinatus suppliciis, martyrium consummavit. Ducem perpetuum sequi non dubitavit Usuardus. Hunc vero describens Baronius persecutionem determinavit, & quidem in Annalibus annum se reperisse putavit, quo hi tres pugiles in Hispania martyrium consummaverint, nempe annum 103, ut vide ibi num. 139.

[2] [cum priori apte connectenda]Veneror equidem & suspicio auctoritatem Romani parvi (seu veteris ut ipsum vocavit Rosweydus) totiusque ejus progeniei, de qua, dicere liceat, nemo hactenus me melius meritus est; ast una fatebor ingenue, primum hunc non fore errorem, quem in eo codice manifeste deprehendi, quique in Adonem, Usuardum & modernum Romanum usque inobservatus gliscere potuit, etiam hodie ibi notabilis; ut proinde, rebus æqua lance perpensis, præferendos omnino censerem codices nostros Hieronymianos, siquidem tales hoc die essent ut plena fides eis tuto haberi posset. Quidquid interim de rei veritate sit, rem omnem exacte retuli, quemadmodum in Martyrologiis signatam inveni, nihil solicitus de Actis a Tamayo productis, quem satis est nominasse. En ex eisdem codicibus nostris cum Martyrologio Romano collatis, controversiam alteram.

DE S. VICTORINO MARTYRE ITEM ALIIS LXXXIII ANONYMIS
AMITERNI IN VESTINIS ITALIÆ.
Ex Martyrologiis.

[Commentarius]

Victorinus martyr, Amiterni in Vestinis Italiæ (S.)
Alii LXXXIII anonymi, Amiterni in Vestinis Italiæ

J.B.S.

Clarissima est hoc die & nitidissima codicum Lucensium annuntiatio in laterculo Floretinii: In Amiternina civitate, milliario LXXXIII ab urbe Roma, via Salutario (pro Salaria) natalis sancti Victorini. In Epternacensi lucis nihil, quin potius tenebræ, unde confusio suboriri potuit; miscet enim sus deque omnia, ut ex relato superius textu abunde constat. Codex Corbeiensis Lucensibus persimilis est: In Amiternina civitate, miliario octogesimo tertio ab urbe Roma, via Salaria, natalis sancti Victorini martyris. Atque hic procul dubio genuinus textus est ex aliis minoribus apographis confirmatus, notanter ex codice contracto Reginæ Sueciæ, ut proinde affatim sudet Florentinius ad hæc cum Romano concilianda, si Martyres isti LXXXIII ex Hieronymianis accepti censeantur; quandoquidem ibi & in brevioribus Armeniæ tribuantur; aut si cum Victorino conjungendi sunt. Dicamus potius, ab Adone nescio unde productos, sic eos descripsisse Usuardum, quo modo hoc die celebrantur a Romano, in quo S. Victorinus Amiterninus episcopus ex iisdem suis fontibus ponitur V Septembris: idem an alius ab eo qui hoc die in Hieronymianis refertur, usque adeo exploratum non est: maluimus nos hodiernum Victorinum, quisquis is est, loco suo ex citatis codicibus servare, atque una adjungere classem alteram undecumque desumptam, quidquid dubium non nullis sit, an non ex mera jam satis indicata confusione proficiscatur.

DE S. VINCENTIO MARTYRE
ROMÆ VEL TIBURE.
Ex Martyrologiis.

[Commentarius]

Vincentius martyr, Romæ vel Tibure (S.)

J. B. S.

De hoc sancto Martyre cursim meminimus die præcedenti, eum ex Hieronymianis, in quibus ibi signatur, huc ex aliorum majori numero auctoritate remittentes. Incipimus igitur ab antiquiorum istorum codicum annuntiationibus, [In Martyrologiis notissimus est,] quos inter vetustissimus Epternacensis sic eo die legit: Romæ, Vincentii: Lucensis; Romæ via Tyburtina mil. XVIII, natalis S. Vincentii, quem Notkerus plane secutus est: Corbeiensis habet: Romæ via Tiburtina, miliario nono decimo, natalis S. Vincentii martyris, quo modo etiam legit Corbeiensis brevior. Atque hactenus vetustiores isti codices, in eo solum diversi, quod Romam aliqui distinctius enuntient, alii locum remotiorem designent. Inter contractos Rhinoviensis cum Epternacensi convenit, uti & Richenoviensis, Augustanus, Labbeanus & alii, in quo tanta difficultas non est, cum ea Romæ ipsi facile tribuantur, quæ in vicinia gesta sunt. Id miror maxime, a Romano parvo totaque ejus progenie, atque adeo & a Romano hodierno in hunc diem transferri Sanctum, ut ex iis quæ in Observatione ad Usuardum diximus, apertissime constat.

[2] [verum de gestis nihil superest.] Habes istic annuntiationes laudati Romani parvi, Adonis & Usuardi inter se collatas (Florus enim seu Beda, nec proinde Rabanus, nec etiam Wandelbertus de eo meminerunt) tum vero memoratur, quod de Sancto unicum superest monumentum, nempe ecclesia Tiburtina S. Vincentii, verosimillime, teste Baronio, de hujus nomine sic appellata, quidquid multi aliter credant; neque eo retrahi posse videtur Vincentius Portuensis, qui XXIV Maii colitur, multo minus celeberrimus martyr in Hispania; neque ex tot aliis synonymis Italis aut extraneis aliquis; Tibure tam procul martyrio affectus; neque demum Vincentius alter Romanus, qui cum Eusebio, Pontiano & Peregrino XXV Augusti coronatus est. Recentiorum Martyrologorum annuntiationes huc congerere, operæ pretium non existimavi, ubi fontes patent, ex quibus sua hausisse ceteros certissimum est. Porro an ultra an citra Tiburim passus sit, frustra modo quæsieris, dum Acta ipsa, siquæ umquam exstiterint, plane interciderunt, ut quis Martyr iste fuerit, aut sub quo tyranno palmam consecutus, alta oblivione sepultum, fateri necesse sit.

DE SANCTIS MARTYRIBUS
HYMENÆO ET CAPITONE
Ex Fastis Græcis & Martyrologio Romano.

[Commentarius]

Hymenæus Martyr apud Græcos (S.)
Cariton Martyr apud Græcos (S.)

J. P.

Ecgraphum nostrum, excerptum ex Menæis Mss. bibliothecæ Ambrosianæ Mediolani f. O n. 148 a Novembri ad dimidium Augustum, duos hosce Christi Pugiles ita annuntiat: Ἄθλησις τῶν ἁγίων μαρτύρων Ὑμεναίου καὶ Καπήτονος. [E Fastis Græcis, ubi versiculis honorantur,] Certamen sanctorum martyrum Hymenæi & Capetonis. Et mox adscribitur manu Henschenii Taurinense utrumque. Plus non habet Synaxarium collegii Claromontani Parisiis seu Sirmondi; quod pro Καπήτονος scribit Καπίτονος. Plusculum tradit Synaxarium Divionense seu Petri Francisci Chiffletii nostri, mortis genus exhibens his verbis: Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ὁ ὅσιος Καπίτων ξίφει τελ. Eadem die (XXIV hujus) S. Capiton gladio peremptus. Cui hoc distichon accinitur:

Ψυχῆς μὲν ὄμμα παντεπόπτῃ Δεσπότῃ
Τείνει Καπίτων, τὸν τράχηλον δὲ ξίφει.

Domini intuenti cuncta tendit Capiton
Mentis oculum, sed ictui gladii caput.

[2] [in Romanum transcripti fuere hi Martyres.] De S. Hymenæo ibidem leguntur ista: Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ὁ ἅγιος Ὑμεναῖος ξίφει τελ., ut supra de S. Capitone, addito sequenti disticho:

Ἔχαιρεν Ὑμεναῖος ἥκων πρὸς ξίφος,
Ὥσπερ πρὸς ὑμεναῖον ἥκων νυμφίος.

Lætus Hymenæus ensis ad pœnam venit,
Ut ad hymenæum progredi sponsus solet.

Notissimum est, vocem hymenæus, in qua hic luditur, significare nuptias. Menologium ex interpretatione Cardinalis Sirleti, a Canisio editum, ambos Martyres hoc die consignat: unde in Martyrologium Romanum transcripti sint; sed utrobique Menei nomen pro Hymenæo exaratum legitur. Nihil interea suadet, a nostra lectione recedere, quam alteri isti anteferimus, tamquam sinceram ac genuinam. Ceterum quæ ad ætatem, palæstram, aliaque adjuncta pertinent, incomperta habemus.

DE S. PAVACIO EPISC. CONF.
CENOMANIS IN GALLIA.

Sec. IV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Pavacius episc. conf., Cenomanis in Gallia (S.)

AUCTORE J. B. S.

§ I. Ætas, cultus, reliquiarum primæ translationes, & Acta.

De primis duobus sanctis episcopis Cenomanensibus Juliano & Thuribio jam pridem actum ad dies ipsorum natales XXVII Januarii & XVI Aprilis, ubi de eorum gestis alia referri non potuere quam quæ suggesserat tenuitas materiæ, [Quæ circa ætatem ambigua erant,] nec a Corvasserio nec a Bondoneto, notissimis istius urbis hïstoricis, multum amplificata, nedum illustrata. Neque post varios Majorum nostrarum motus, ipsorumque eruditorum Cenomanensium conatus, eo perduci res potuit, ut de primis urbis ipsius apostolis fusiora aut solidiora obtinerentur, ad primorum seculorum elucidationem conducentia, quidquid Joannes Morellus Lavallensis, academiæ Parisiensis doctor theologus & Cenomanensis canonicus, in Nomenclatura seu Legenda aurea pontificum Cenomanensium vetustissimos codices allegaverit. Puriorem fontem aperire visus est, sed & ipsum satis sterilem Mabillonius, dum anno 1682 Analectis suis inseruit; Nomina vel tempora vitæ justorum vel injustorum pontificum Cenomanis in urbe degentium, quorum partem, quæ ad priores episcopos pertinet, dudum Ms. ad nos miserant laudati Cenomanenses, ex qua quæ ad S. Pavacium spectant, cum Mabillonii editione contulimus.

[2] Historiam istam in suis principiis eatenus satis confusam, [utcumque in hoc opere pridem explicata sunt.] ut pridem notaverat Henschemus agens de S. Thuribio ad XVI Aprilis num. 5, & S. Pavacium sec. IV diserte innectens, elucidare aggressus est Papebrochius, occasione S. Innocentis seu Innocentii, octavi Cenomanensium episcopi, ad XIX Junii, nempe tomo III a pag. 854, ubi Commentarium prævium eo dirigit, ut tam ipsius S. Innocentii quam decessorum episcoporum chronologiam ad calculos paulo justiores reducat; § 11 SS. Liborii, Pavacii & Thuribii tempora, ex Severi & Gregorii de primis Galliarum apostolis sententia, sic determinans, ut cum totis jam quinque lustris, quibus ea edita fuerunt, nihil accuratius prodierit, iis quæ ibi stabilita sunt, hactenus inhærendum censeamus, neque proinde hic repetenda sint quæ de S. Pavacii gestis, ex jam dicta Mabillonii editione, eo loco Papebrochius abunde discussit, titulos ipsos de temporibus Maximini & Aureliani imperatorum, ceteraque de ordinationibus, de ecclesiarum consecrationibus, de censu luminarium ceræ & olei ita explicans, ut ea omnia pro insertis hic haberi cupiamus: inde & ætatem accipe, eamque ita fige, ut verosimiliter ordinatus fuerit S. Pavacius anno CCCIII, XXII Augusti, sederit annis XLIII, obierit XXIV Augusti (lege Julii) CCCXLVI. Cultum modo & Acta qualiacumque prosequamur.

[3] De Sancti cultu dubium prorsus nullum relinquitur, nam & in vetusto Kalendario Cenomanensi, quod penes nos est, [Patet cultus ex Officiis & Martyrologiis] diserte signatur, uti etiam in Martyrologiis atque Officiis ecclesiæ Senonensis, ut videre est in Breviario anni 1625; & reliquiæ ejus ad varia loca translatæ, semper venerationi expositæ sunt: ab Aldrico quidem ritu soleniori, ut habes in instrumento relato XVI Aprilis, ubi de S. Thuribio, qui cum decessore S. Juliano & successore S. Pavacio in altari senioris ecclesiæ decenter & rationabiliter collocatus est; atque ibi notanter exprimitur corpus S. Pavacii jam dictæ urbis tertii episcopi & prædicatoris optimi. Etiam alteri sanctum Pavacium conjungit Florarium nostrum Sanctorum Ms. dum hoc die ita annuntiat: In Paderborna, depositio SS. episcoporum Cenomanensium Pavacii, Thuribii & Gundanisoli. De hac annuntiatione actum est ad dictam diem XVI Aprilis, ubi S. Thuribius cum Pavacio Paderbornæ adadscribi dicitur etiam in Usuardis Coloniensibus, ubi tamen Cenomanis tribuuntur. Id verum est, Wernerum Rolevinck lib. 3 de situ & moribus Westfalorum cap. 8, pag. 176 scripsisse, quod Badueradus solenniter transtulerit corpora SS. Liborii, Pavacii, Turibii, Gundanisoli epp. Cenomanicæ civitatis ad suam ecclesiam, cum multa gloria miraculorum.

[4] [in quibus cum S. Liborio,] De S. Liborio die præcedenti explanata res est; non ita de aliis conveniunt Cenomanenses, quidquid in Monumentis, Kalendariis, Breviariis & Sanctuario Paderbornensibus SS. Thuribii Pavacii & Gundanisoli memoria a multis seculis recolatur, idemque de S. Pavacio asserat noster Joannes Velde in Fastis Westfalicis Mss., Wernerum sese sequi aperte professus. At qualiscumque fuerit ea translatio, cum ipsa Liboriana conjungenda omnino videtur. Habe hic modo textus ipsos Usuardorum Coloniensium seu Edit. Lubeco-Col. & Greveni. Sic illa: Cenomanis, depositio sanctorum Pavacii, Turribii & Gundanisoli episcoporum & confessorum, inserit Grevenus hæc verba, præfatæ urbis. Molanus Pavacium Liborio conjunxit die præcedenti. Nulla alibi, quod sciam in Fastis paulo antiquioribus S. Pavacii memoria; Saussayus elogium adjunxit, sed Sanctum ipsum male Panacium appellavit. Sic ad hunc diem loquitur: Ipso die Cenomanis, S. Panacii episcopi & confessoris, qui tertius sedis ejus antistes omnem civitatem hanc ac circumjacentem regionem, adhuc spurcitiis gentilibus magna ex parte inquinatam, prorsus ad Christum convertit; primusque clericos ad communis vitæ rationem sua in diœcesi adduxit: editisque tot miraculis quot sanctissimæ vitæ actibus, glorioso exitu munus episcopale absolvens, stolam gloriæ in cælis recepit a Domino.

[5] [aliisque translatus dicitur.] Nihil istic de translationibus, quas mirum est Saussayum ignorasse: Westfalicam autem, etsi non adeo aperte exprimant Usuardi Colonienses, certe satis insinuare videntur, dum ad Florarii nostri Ms. exemplum tres Sanctos Cenomanenses uno die conjungunt. Quam vero aut quantulam partem ipsorum possideant Paderbornenses, mihi quidem conjicere integrum non est: id certum videtur, translationem istam, ut jam dicebam, cum Liboriana connectendam, ut uno eodemque tempore sacra ea lipsana in Westfaliam deportata fuerint, anno nempe Hludovici pii imperatoris 24, ex quo Augustus nominatus est: ut sit anno Christi 837. Et vero brevior translationis S. Liborii historia, ut olim a Bollando observatum est, multas aliorum Sanctorum reliquias, una cum S. Liborii corpore Paderbornensibus a S. Aldrico datas, tradidit, ut vide ibi num. 16. Qui aut qua causa factum sit ut Gundanisolus, Cenomanis de cetero ignotus, aliis accesserit, id vero est quod minime hactenus explorare potui, ut neque proinde licuerit reliquis Sanctis eum annumerare, uti in Prætermissis superius dictum est.

[6] Porro quamcumque demum sacrarum S. Pavacii reliquiarum partem cum S. Liborio Paderbornam translatam dixeris, [Translatio anni 840 certissima est.] ex indubitatis monumentis colligitur, longe potissimam corporis ejus partem apud Cenomanos relictam fuisse, quæ corpus ipsum appellari potuerit, utpote quod tribus post annis S. Aldricus ipse in cœnobium S. Salvatoris, a se non procul Cenomanis conditum, solenniter transtulerit, cujus rei instrumentum adduxit Baluzius Miscellaneorum tom. 3, pag. III in hunc modum: Anno incarnationis Domini nostri Jesu Christi DCCCXL, Indictione III, anno vero imperii Hludovici piissimi Augusti XXVII, & anno VIII Aldrici, hujus parochiæ episcopi atque hujus cœnobii fundatoris, VII videlicet Iduum die, solenniter translatum est a præscripto episcopo & ab aliis episcopis & sacerdotibus, & reliquis sacris ordinibus corpus S. Pavacii & brachium dextrum S. Liborii in hanc S. Salvatoris ecclesiam, hucque in nobilissima urna decenter a præfixis episcopis & sacerdotibus, subsequentibus signis humatum, quorum precibus ab omnibus petimus liberari malis, & cunctis frui æternaliter bonis, ipso auxiliante, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen.

[7] Et hæc quidem postrema translatio dicenda est, cujus memoria ex monumentis Cenomanensibus hactenus erui potuerit;0 [Vita prout eam edidit Boscius,] de posterioribus, magis obscuris, utpote Normannorum grassationibus implicitis, agemus paragrapho sequenti, ubi paucula de vulgatis Sancti Actis hic præmiserimus. In variis ecclesiis ea olim lecta fuisse atque in Officiis ecclesiasticis hodiedum recitari, indubitatum est, in iis præsertim ad quas reliquiæ pervenerunt, aut certe cultus aliquis, quacumque demum de causa stabilitus fuit, quemadmodum me docuit sæpius hic laudandus vir Clar. R. D. Le Beuf canonicus & & succentor ecclesiæ Autissiodorensis, de S. Pavacio optime meritus, dum ad repetitas instantias meas nonnulla disquisivit, in subjicienda Vitæ appendice commodius discutienda. Ad Acta autem ista, seu potius Vitam quod attinet, testatur ipse, eamdem plane passim ubique in Officiis ecclesiasticis circumferri, nempe meram miraculorum paucorum collectionem, quam ex Amberti cœnobio olim typis edidit Joannes a Bosco monachus Cælestinus, hic a nobis, cum nusquam alia exstet, de integro recudendam.

[8] Quo demum seculo aut a quo Vitæ ista coagmentata sit, [mera est miraculorum series.] frustra modo quæsiveris, ex toto contextu facillime conjicies, meram esse, ut dixi, miraculorum recensionem, quæ qua satis fide nitatur, æque incertum est. Principium ex populari traditione, receptiorique olim de Galliæ apostolis historia omnino coaluit, cui finis apposite correspondet, testante nescio quo Deodato, Se, jubente domno Liborio … magna parte descripsisse, qui nempe Libörius, ejus patronus ecclesiam prædictam, Cenomanensem, sancte ac pie devoteque rexerit a tempore Valeriani usque ad Constantinum Imperatorem, quæ vulgi opinio est hodie non facile admittenda. Boscianam istam editionem contulit Henschenius noster cum paulo auctiori ejusdem Vitæ exemplo in codice Ms. Reginæ Sueciæ, cujus additamenta præcipua uncis inclusa observabis, nihil magnopere ad historiæ puritatem conferentia. Annotationibus parcendum censui, cum exordium, quod solum ad historiam pertinet, jam a Majoribus nostris restitutum dixerim, cetera vero sic explicata sint, ut majori illustratione minime indigeant. Ad alias translationes progredimur.

§ II. Aliæ reliquiarum translationes; præcipua ad Castrumrainardi.

[Unde, quando & quomodo ad Castrumrainardi pervenerint,] Quam proxime retulimus sacri S. Pavacii corporis seu reliqutarum translationem, mirum plane est, factam eam putasse Tillemontium tom. 10 Commentariorum ecclesiasticorum pag. 308 Cenomanis ad Castrumrainardi in Vastinium, id enim a sensu relatorum verborum plane alienum est, præterquam quod ridiculum sit asserere, translatas fuisse reliquias ad locum tunc necdum existentem in reram natura. Etenim castrum illud esse non potuit ante conditorem suum comitem Rainardum, alias Reginardum, a quo indita ipsi appellatio; hic vero scitur non vixisse ante seculum decimum, notissimus in Chronico S. Petri Vivi, auctore Clario, apud Acherium tomo 2 Spicilegii a pag. 726. Ut certum itaque statuendum est, sacrum S. Pavacii corpus ante seculum X jam adultum ad Castrumrainardi deferri non potuisse. Unde porro, quo anno, & qua ratione eo pervenerit, id vero ænigma prope est, quod nemo explicuit hactenus, neque mihi promptum esse definire, ultro & libens agnosco: id tamen ad rei elucidationem conferre conabor, quod nec Corvasserius nec Bondonetus scivisse videntur, dicturi procul dubio, si ad eorum notitiam pervenisset.

[10] [non docuerunt scriptores Cenomanenses.] Ita primus Cenomanensis historicus Gallice scripsit pag. 86, quæ Latine verto: Corpus ejus primo depositum fuit in ecclesia Pratensi, apud decessores suos; deinde translatum ad S. Juliani tempore Aldrici XXIII episcopi Cenomanensis: demum, sive Deo ita volente, sive ob bella Anglorum & Normannorum, provinciæ templa expilantium, & sacra ac pretiosa quæque profanantium, ad Castrumrainardi, diœcesis Senonensis deductum est, ubi hodiedum summa veneratione a populis frequentatur, ob multiplices gratias ibidem ejus intercessione quotidie impetrari solitas. Vides hic rem satis implexe delibatam, quam alter intactam reliquit, nihil habens quo explicatiorem redderet, tacita etiam translatione anni 840, ab utroque haud dubie ignorata. Ab Anglis ablatas, aut in Angliam deportatas fuisse S. Pavacii reliquias, vulgi traditione aliqua superstite, audire aliquando potuerit Corvasserius; quod contigisse oportet Normannis Gallias sæpe infestantibus sub finem seculi IX aut sub decimi initium: certe ex Anglia reduces, docet diploma Lotharii regis datum anno 958 apud Mabillonium seculo 5 Benedictino pag. 245, in hæc verba:

[11] Lotharius Dei gratia Francorum rex. Notum fieri volumus fidelibus nostris, [Ex Anglia in Franciam reductas, docet diploma anni 958;] quod Burchardus miles, filius Alberici ducis, adiit serenitatem nostram obsecrans, ut quoddam monasterium, quod ipse constituerat de consensu Hildegardis uxoris ejus, & de consilio Theobaldi domini de Centumliis fratris ejus, super Sequanam fluvium, prope Briacum in honore domini Salvatoris, ad collocandum, servandum & colendum corpora sanctorum Paterni martyris & Pavatii confessoris, quod ultimum corpus ex Anglia attulit cum aliquibus religiosis, quos avunculus ejus rex Ædredus ei dederat de cœnobio de Persora, ut stabilirentur & servirent Deo in dicto monasterio sub professione regulæ S. Benedicti, & nos in perpetuum stabile & firmum fore concederemus, & nostræ majestatis vigore corroboraremus quæcumque eidem loco largiebatur de bonis suis sine advocatione. Cujus petitioni annuendo &c. Datum in palatio Laucduni Clavati, apud monasterium S. Joannis X Decembris, anno V regnante Lothario rege gloriosissimo; qui ipsus est annus Christi quem notavimus 958, quo jam S. Pavacii reliquiæ in Franciam redierant.

[12] Hisce plane consonat Clarius pag. 725. Hunc autem Pavacium confessorem alium esse a Cenomanensi, [neque estæ alterïs quam Cenoman. episc. dicendæ.] nihil est quod suadere possit, quidquid Benedictinus aliquis, infra conveniendus, aliter senserit. Fatentur Cenomanenses ipsi, sacrum corpus nec apud se superesse, neque in eo monasterio ad quod a S. Aldrico anno 840 translatum est: nulla uspiam ejus mentio facta scitur toto reliquo seculo nono: reviviscit quodammodo ejus memoria in citato diplomate apud Braiacum anno 958: scitur ex cœnobio Braiacensi, violenter ablatum, depositum fuisse in turri Senonica a Rainardo comite; scitur postea restitutum ex toto aut ex parte: scitur modo celeberrime coli atque ab immemorabili cultum fuisse in Castrorainardi: dubium igitur esse non videtur, quin idem omnino corpus, sive integrum sive pro majori saltem parte in isto castro hodie conservetur, ut ea causa Pavacius duplicandus non sit. Quod aiunt monachi Ferrarienses apud Morinum in historia Vastinensi pag. 788, caput beati Pavacii ibidem asservari, id etiam verum esse potest, saltem de aliqua ejus portione: quin & Senonis & alibi fortasse partes aliæ reperientur, quemadmodum Paderbornam antea cum S. Liborii corpore, absportatam aliquam diximus. Hæc modo paulo clarius, saltem quoad fieri poterit, exponenda sunt.

[13] At primum candide profiteor, magnam, prope dicerem omnem operam huc contulisse laudatum jam a me R. D. canonicum Le Beuf, [Ad Castrumrainardi deduci non potuere ante sec. X,] per litteras non semel consultum, ut e labyrintho isto me extricandi planam aliquam viam commonstraret, exquirendo præcipue ab ipsis Castrorainardensibus, sacrorum pignorum possessoribus eximiisque cultoribus, a quo, qua occasione, quove tempore thesaurus iste S. Pavacii ad ecclesiam suam delatus fuisset. Verum spe mea frustratus sum: reposuit ipse, post susceptam mei gratia eo excursionem, consultumque Priorem & vicarios, tantam illic istorum ignorationem, ut ab angelis ad se deportatum existiment loci incolæ, qui ad fontem oppido vicinam, qua Autissiodorum itur, consederint; quasi ad Deum in machina recurrendum sit. Id saltem certissimum esse oportet, istuc nec per homines devenisse, priusquam castrum, ut supra dicebam, is, unde nomen sortitum est, condidisset, cum vero ipse anno primum 999 e vivis excesserit, evidentissime deducitur, non nisi annis ante aliquot castrum exstruxisse in quod sacra pignora reciperentur.

[14] [cum eo primum seculo ipsum condinum fit.] De Rainardi comitis obitu testem habemus citatum jam non semel Clarii Chronicum sub canonio prædicti anni 999 pag. 737 ex quo totum paragraphum describo. Sic ibi habet: Igitur Rainardus comes vetulus sanctæ Columbæ abbatiam tenens in beneficio, plurima ei abstulit, retinens in usus proprios. Similiter cœnobium sanctæ Faræ virginis, quod in dominio habebat, multis modis adgravavit, nec non & abbatiam sanctæ Mariæ Virginis destruxit quantum potuit; in cujus postessione castrum quod Joviniacus dicitur, firmavit. Aliud vero Castrum construxit in terra Ferrariensis cœnobii, quod ex suo nomine Castrum Rainardi vocavit. In parte vero quadam ipsius urbis turrim maximam ædificavit: sioque intentus curis hujus seculi SENEX ET PLENUS DIERUM OBIIT, sepultusque est in basilica sanctæ Columbæ virginis, cui ejus filius Frotmundus successit. Appellatur infra ab eodem Clario Frotmundus iste comes natus ex mala progenie, cujus filium Rainardum alterum nequissime se gessisse ex subsequentibus manifeste datur intelligi; quæ ad specimen Rainardi vetuli, filii & nepotis dixisse, hic satis sit.

[15] [Quomodo eo pervenerint, rhodus & saltus est.] Id nobis quærendum est potissimum, Rainardusne ille Vetulus, an alter nepos, S. Pavacii reliquias sibi vindicaverit. Braiacum seu Brayam certo delatas narrat etiam Clarius, ut dixi pag. 725 dum ait, Burchardum & Ildegardim ibi exstruxisse cœnobium monachorum in sua hereditate, in honore Domini Salvatoris, deferentes illic corpora SS. Paterni martyris & Pavacii confessoris. Id contigisse anno 958 supra ostensum est, ut ibi ad aliquod tempus S. Pavacii corpus quievisse oporteat. Audi modo Clarium pag. 726: In illis diebus erat quidam miles, Boso nomine, raptor fortissimus, versutusque moribus, qui ingressus in munitiunculam domni Burchardi apud Braiacum, deprædatus est cunctam provinciam, vivente adhuc Ildegarde uxore supradicti Burchardi. Igitur Rainardus comes indignatus super hac re, incendit munitiunculam ipsam, capto Bosone cum basilica nostri Salvatoris, deferens inde reliquias ecclesiæ cum corporibus sanctorum Paterni & Pavacii in turrim Senonicæ civitatis. Postea vero reddidit ea per deprecationem Tetbaldi comitis, sub cujus dominatione idem locus esse videtur.

[16] [Id verosimillime Rainardo vetulo adscribendum;] Atque hic ultimus locus est quo de prædictis reliquiis meminerit Clarius, nihil postmodum toto suo reliquo Chronico de ipsis memorans, ut proinde ex eo distincte erui nequeat, a quo demum ex monasterio Braiacensi (siquidem eo integræ relatæ sunt) ad Castrumrainardi fuerint perductæ, quod tamen eo circiter tempore contigisse necesse est. Neque vero ullus rei isti gerendæ aptior videtur jam dicto vetulo Rainardo, quem inter impios Clarius non semel connumerat, ut pag. 729, ubi Anastasium Senonensem archiepiscopum multam persecutionem sustinuisse ab impiis tradit; Rainardus namque, inquit, comes Vetulus semper contra Deum & contra ipsum contentiosa egit, multas injurias inferens &c. Qui hujusmodi præconiis exornatur, capax sane censendus est, ut corporis S. Pavacii potissimam partem sibi reservarit, monachis Braiacensibus ea quæ visa fuerint restituens, vel ipso latronum beneficio fortasse gaudentibus. Hæc mea quidem est & laudati etiam D. Le Beuf conjectura, non omnino repudianda, quando in iis tenebris nihil adduci hactenus potuit rei explanandæ opportunius. Nam ad angelorum ministerium identidem confugere, quid est aliud quam supinam ignorantiam fateri?

[17] Siquis forte contendat, nec a vetulo comite Rainardo procuratam fuisse S. Pavacii translationem; [ut probant variæ conjecturæ,] quæso & comitem alium Senonensem assignet, & tempora commodiora, ut hujusmodi translatio fingi possit. Præcipuus, imo fere unicus est Chronici Senonensis auctor Clarius, qui de prædictis reliquiis ultro citroque transportatis meminerit, in ipso Chronico autem nullum tempus determinatur cui translatio, quam quærimus, Castrirainardensis innecti queat, tametsi ad finem circiter seculi duodecimi perductum sit: aliunde vero certissime constat, S. Pavacii corpus in ipsissimo Rainardi castro conservatum fuisse seculo XIII; ut ex appendice Actis subjicienda manifestum erit; verosimillime itaque conjicimus, per sæpe dictum comitem Rainardum vetulum surreptum, forte ab ipsis monachis extorto dono pro magna parte acceptum; certe in eo castro depositum, ibidemque ad hunc diem retentum, summo in honore habitum fuisse, plurimisque claruisse miraculis omnino liquet, quidquid incolarum deploranda socordia eadem annotare neglexerit.

[18] Conjecturam nostram non parum confirmat citatum a sedulo meo adjutore Clar. Le Beuf parvum aliquod Martyrologium Romanum, [ex veteri Martyrologio confirmatæ.] cui Castellani ipsius manu adscriptum legit; Cenomannis, S. Pavatii, tertii hujus sedis episcopi, de quo titulus exstat parochialis apud S. Salvatorem prope Braium in Bria, ubi & corpus ejus quiescit partim, partim vero apud Castrum Reginardi prope montem Argisum. Atque hinc refellas auctorem Vitæ S. Paterni anno 1685 editæ, in qua pag. 27 & 29, ut ad me scribit D. Le Beuf, persuaderi sibi omnino sinit, alium esse S. Pavacium qui Braiaci, ac per consequens in Castrorainardi colitur, ab Episcopo Cenomanensi; nimirum quod monumenta ecclesiæ cathedralis Cenomanensis, nusquam de translatione Anglicana mentionem faciant: quod si quid evincat, id consequi necesse est, numquam e Cenomanis ablatas fuisse reliquias, cum id etiam nulla memorent vetera monumenta. Quasi vero non sufficiat, fateri Cenomanenses, sacrum corpus apud se a multis secuculis non existere, imo diserte asserere, ad Castrumrainardi, quacumque demum via vel modo olim perlatum fuisse: aliis certe argumentis opus est, ut S. Pavacius geminetur. Qua ratione Sancti corpus ipsum dici possint superstites in Castrorainardi reliquiæ, ex jam dicta appendice Actis subnectenda, utcumque colligi dabitur. En modo ipsa qualiacumque.

VITA
A Joanne Boscio Cælestino ex codice cœnobii Amberti edita.
Collata cum Ms. Reginæ Sueciæ.

Pavacius episc. conf., Cenomanis in Gallia (S.)

BHL Number: 6602

EX EDIT. BOSCII.

PROLOGUS.

[Licet omnium Sanctorum veneranda a piis animis reverenter ac dulciter gesta legantur & audiantur, ne quisquam possit, seu legendo, seu audiendo Sanctorum magnalia, piger aut fide tepidus remanere, ut non alacer ad exempla eorum infirmitatis suæ mente discuffus festinare contendat, quæ laudabilia in divinis operibus, seu imitabilia cernuntur, tacere pavescimus.]

CAPUT I.
De S. Pavacii ad Cenomanos adventu, variisque ejus miraculis.

[S. Pavarii tertii episcopi Genomanensis missio.] Tertius Cenomanicæ ecclesiæ fuit episcopus, sanctus Pavacius, Romana nobilitates ortus. Qui disciplinam Apostolorum secutus, ita morum ornamentis florebat, ut cunctis bonis placeret. Erat enim doctrina prudens, nobilitate præclarus, consilio providus, bonitate conspicuus, sermone verax, in commisso fidelis, in interventu strenuus, in universa morum honestate præcipuus; fuit namque prædictus sanctus Pavacius in doctrina Apostolorum sapienter eruditus, & prudenter edoctus, a beato Clemente Petri Apostoli tertio successore, sancto Juliano Cenomanicæ urbis primo episcopo & discipulo Apostolorum adjutor datus: atque cum eo ad prædicandum in archidiaconatus officio directus. Qui post decessum prædicti Juliani sancti, & post obitum ejus successoris, sancti videlicet Turibii, in sede Cenomanica episcopus est consecratus. Populus autem Cenomanicus diligebat eum, quasi animam suam, quia prædicationem & actus suos, signa & virtutes præcedebant.

[2] [Sanatur Casta matrona;] Restituebat ergo suis precibus, in nomine Domini nostri Jesu, cæcis visum, claudis gressum, surdis auditum, mutis loquelæ restaurationem. Spiritus immundos ex obsessis corporibus repellebat, & omnem amaritudinem a corpore humano, per cælestem gratiam auferebat. Et hæc faciens, laudem hominum fugiebat, & secreta loca petebat. Eo tempore erat quædam matrona nomine Casta in Cenomanico pago valde infirmata, quæ omnem substantiam suam & omnia propria sua, erga medicos expenderat: sed nihil ei profuerat. Cum audisset autem opinionem antedicti sancti Pavacii, & virtutem quam erga infirmos sanandos perficiebat, postulabat ut ejus visitatione frui mereretur. Quæ cum semiviva usque ad eum, a parentibus & amicis atque famulis deferretur, fide fisa, ejusque doctrina & virtute explorata, petiit prompto animo, ut ei sanctus Vir sanitatem tribueret. Qui pro ea orans eamque verbis divinis instruens, curavit eam ab infirmitate sua. Ipsa autem sana facta, ac ad pristinam sanitatem restaurata, omnes res proprietatis suæ, ei ecclesiæque sibi commissæ legaliter contradidit, atque deinceps in sancta vita degere studuit. Nominatim autem res quas ei tradidit, in gestis pontificalibus insertæ esse dignoscuntur. Ideo hic non inseruntur.

[3] Sequenti autem tempore, cognita Dei virtute, [item paralyticus,] multi infirmi atque debiles, ad eum venientes, ab eo petunt sibi dari sanitatem, inter quos unus paralyticus veniens, omnibus membris stridens, cœpit rogare, ut ejus misereretur, quia omnem facultatem suam in medicos erogaverat, & nullam ab eis medicinam, vel modicam perceperat. Ad cujus miseriam atque gravem infirmitatem, animo & misericordia motus, cœpit rogare Dominum ut ei auxilium, pro sua pietate præstaret. Qui & aliquibus diebus juxta sanctum Virum conversans, eumque die noctuque excelsa voce deprecans, prompto animo & fide fisus, postulabat sibi succurrere. Cujus assicuitate sanctus Pavacius motus, cœpit inter reliquas orationes etiam sacrificia Deo offerre, & missarum pro illius infirmitate solemnia celebrare.

[4] Quadam autem die dum hæc agerentur pro eo, [quem sapienter instruit.] liberatus est Dei nutu, meritis sancti Pavacii, antedictus paralyticus ab infirmitate sua. Ut autem se cognovit liberatum a sua infirmitate, dedit laudem Deo, qui sancto suo Confessori hanc coronam virtutis, & talem atque tantam curationis contulit gratiam. Sciens autem quia a nullo neque a divite neque a paupere aliquid accipiebat, quia secundum Domini jussionem gratis omnibus se petentibus dabat, occulte prædictus infirmus obtulit sancto Pavacio aliquid, non quod cupiditati, sed sanctitati conveniret. Quod cum nollet accipere, volvebat se ad pedes ejus, deprecans atque conjurans, ut parvum ejus suscipere dignaretur munusculum. Perpendens autem sanctus Pavacius nomen Dei sui, & ex terribilibus sacramentis unde precatus est, suscepit munusculum ejus, ne spernere videretur nomen Dei sui, per quod adjuratus est. Cui & majora dona largitus est, & Domino Jesu Christo diebus vitæ suæ servire præcepit, & qualiter ei servire deberet, sapienter instruxit. Hæc autem nota facta sunt per totum pagum illum, sive per alias regiones, & omnes credentes in fide confirmati sunt, & Deo gratias egerunt.

[5] Et illi qui perfecte adhuc non credebant, ad perfectam fidem conversi sunt, [Immanem draconem,] & credentes laudabant Dominum ac magnificabant, qui talem potestatem dedit hominibus. Sequente autem tempore, magna pestilentia orta est in prædicto pago Cenomanico, & inter reliqua infinita mala, quidam draco exoritur, qui homines comedebat, & pecora diversi generis deglutiebat. Cujus timor tantus in populo inolevit ut nec etiam usque ad quinque milliaria, in locis in quibus insistere solebat, manere homines, aut conversari auderent. Hinc autem factum est, ut vociferantes viri & mulieres, senes & parvuli, ad sanctum Dei Pavacium confugerent, & flexis poplitibus vociferantes dicerent: Adjuva nos Pastor bone, & misertus esto nostri, quia nisi nobis succurreris, peribimus a dracone: qui omnia nostra devorat, & nos ad devorandum insequitur. Quorum precibus & clamoribus, atque ululatibus sanctus Pavacius motus, deprecatus est Dominum Deum suum, ut succurreret populo sibi commisso, ne periret a dracone. Serpens namque prædictus draco magnus erat, & de ore ejus flamma ignis ebulliebat, ita ut arbusta & reliqua in transitu suo combureret.

[6] [Cenomanos infestantem] Cinctus ergo fide Vir Domini, cœpit ire quo draconem perdere homines & jumenta cognoverat. Erat enim indutus antedictus sanctus Pavacius lorica justitiæ, & galeam salutis gerebat in capite, & scutum fidei ante se ponens, gladium Spiritus ac verbi divini ferebat in manibus. Et his armis non terrenis, sed spiritalibus ornatus, ad debellandum draconem incedebat. At ubi signo Crucis protectus, obviam ei venit, & flammas de ore ejus exeuntes, illumque præcedentes, ac arbusta & ramos arborum incendentes prospexit, in viam per quam ad quemdam fontem ire solebat, virtute Dei armatus accessit. Cum autem serpens ille magnus memoratum sanctum Pavacium vidisset, ad devorandum eum citato gressu ire cœpit, cum autem ad illum appropinquaret, & ad devorandum eum se erigeret, nihil timens sanctus Pavacius, accepit stolam suam quam super humeros ritu sacerdotali ferebat, cum qua & Domino ministrabat atque sacrificabat, eamque injiciens in collum draconis, alligavit eum, & adjuratum quasi mortuum, jacere in prædicta via fecit, magnitudinem vero ejus, hic non descripsimus, sed tantum mensuræ æstimationem memoravimus, quia picta erat in domo episcopali, in nostra urbe constructa.

[7] [Sancti precibus terra absorbet.] Erat autem longitudo ejus, cubitorum decem, & grossitudo ejus eminens valde. Derelinquens namque sanctus Pavacius ipsum serpentem in prædicta via alligatum, ivit post fratres, & vocavit populum, quos secum primo voluit ducere, ne aliqua calliditate serpentis deviarent vel perirent. Ut autem cognovit populus jam dictum serpentem ita alligatum, ut nulli jam nocere valeret, Deo gratias agens, currebat post Pontificem, ut Dei magnalia videret. Tunc sanctus Pavacius, recepta stola sua, conjuravit serpentem, ut nulli amplius noceret, sed terram intraret. Cum autem videret populus eum vinculis absolutum, timuit valde, ne super eum irrueret, eumque devoraret, & cœpit paulisper recedere. Quibus sanctus Pavacius aiebat: Nolite fratres, nolite fugere, non est necesse vobis eum timere, quia licet mea stola, ac meis vinculis sit absolutus: vinculis tamen divinis ita est constrictus, ut nulli deinceps nocere valeat. Videns tamen sanctus Pavacius populum trementem ac paventem, oravit Dominum, ut aperiret terra os suum, & deglutiret serpentem. Exauditæ sunt ergo preces ejus, & aperuit terra os suum, & deglutivit serpentem illum magnum, sicut Dathan & Abiron in conspectu populi Dei sunt deglutiti, & amplius serpens nusquam apparuit. Tunc fecit sanctus Pavacius sermonem ad populum, dicens: Hæc, fratres carissimi, & alia multa quæ patimur, pro peccatis nostris scitote ingruere.

[8] In ista enim vita, si Dei servitium delectat, divitias terrenas debetis contemnere, [Hinc apposita] & spiritales appetere, dicente [Domino: Quærite primum regnum Dei & justitiam ejus, & hæc omnia adjicientur vobis.] Si vere fratres divites esse cupitis, veras divitias amate, & ad cælestem patriam quantocius properate. Vestras itaque divitias commendate illi, qui vobis eas integras illibatasque in cælesti regione restituet, in qua vobiscum jugiter manere possint. In ista enim vita, si vos divinum volueritis implere sermonem, quasi hic expensæ, ibi vobis multiplicatæ reddentur. Omnis quippe delectatio futuræ vitæ reservata, non perditur, sed melior efficitur. Si autem ista vita centum tendatur annorum spatiis, in die ultima statim videbitur non fuisse, ac sine memoria, hospitis uno die apud vos manentis, vestigia vix reliquisse. Illa autem vita manet jugiter, perseverat instanter, annis quoque labentibus virescit & pullulat; & inde renovationis sumit initium unde finis præsentis accipitur. O vere sancta voluntas & omnium bonorum intentio experta: quæ hujus tam formosæ vitæ amore non capitur. Qui non timet istam vitam tradere morituram, & illam accipere quæ penitus perire non novit, in qua deliciæ, & delectationes, & divitiæ, & gaudia sic inchoantur, ut terminum nesciant; sic principium capiunt, ut penitus finire non possint. [Qui hujus tam præclaræ vitæ amator esse voluerit, non solum istam perdet sed & illam non inveniet, verum etiam ut jam a perpetua morte capitur & tenebris, in qua est jugis flamma, perseverans tribulatio, & reliqua mala quæ sequuntur.]

[9] Quibus auditis, populus prostratus in terram, [ad suos admonitio.] oravit eum dicens: Adjuva nos, Pater, ne in hanc incidamus, sed ad cælestem patriam, una tecum tendamus. Quo audito, lætatum est cor ejus in Domino, & gratias egit Deo, qui salvat credentes, & corda fidelium illuminat. Quibus libentissime respondit sanctus Pavacius dicens; Justum est, fratres, ut lux a mortali mundo discedens, ad nostras mentes immortales accedat, & mentes in tenebris conversantes illuminet. Amplitudo vero nostræ obedientiæ, & bonæ voluntatis, Dei gratia est, non nostra: qui & illuminat abscondita tenebrarum, & manifestat consilia cordium. Beati estis, fratres omnes, qui obedistis voci Domini Dei dicentis; Venite ad me omnes qui laboratis & onerati estis, & ego requiescere faciam vos. Tollite jugum meum super vos, & discite a me quia mitis sum & humilis corde, & invenietis requiem animabus vestris: jugum enim meum suave est, & onus meum leve est, & cetera quæ sequuntur. Talibus & his similibus exhortans fratres sæpissime, multos ad Christum ita convertit, ut omnia sua derelinquerent, eique & ecclesiæ sibi commissæ cuncta sua traderent, & in ea una cum reliquis communem vitam, exemplo Apostolorum eorumque discipulorum ducentibus, sancte & communiter ducerent. O fratres dilectissimi, quam bonum est & quam jucundum habitare fratres in unum, canebat B. Pavacius continuis laudibus.

CAPUT II.
De aliis miraculis, obitu & sepultura.

[Adolescentes gemini,] Currente autem tempore, erat quidam vir in prædicta Cenomanica patria, nomine Benedictus, nobilis genere, cui erat uxor ex prosapia & genere principum, nomine Lopa: habebant enim varias & diversas possessiones, repletas omnibus bonis & innumerabilibus divitiis accumulatas. Erantque eis duo gemini filii, forma elegantes, & specie decori, vultu amabiles, & ingenio agiles. Quos prædictus pater & antedicta mater, ita amabant: ut nec adversum quid eis facere, aut dicere vellent. Senescentibus autem illis, & filiis eorum crescentibus, arripuit adolescentes tam gravis infirmitas, ut de vita eorum pater & mater desperantes fierent. Multos enim medicos ad sanandos eos invitabant, sed nihil eis proficiebat, & in tantum deterius eis erat, ut & amici & reliqui medici, & parentes eorum omnes de vita illorum nullam spem haberent. Pater namque & mater illorum, dolore cordis tacti, flentes [in conspectu amicorum & parentum super eos dicebant: Unde nobis decrepitatæ ætatis senescentibus jam partus adveniet, qui ambobus filiis simul orbamur. Taliter ergo cunctis lacrymantibus pater & mater deprecantur Episcopum] ut consolarentur ab eo.

[11] [a parentibus,] Diligebant enim valde eorum Episcopum, sanctum videlicet Pavacium, a quo & dilecti erant. Venit ergo citato gressu nuntius eorum ad januam sancti Pavacii. Et videns eum ostiarius ejus quidam clericus, ostiarii officio consecratus, interrogavit eum quid vellet? Ille autem advolutus genibus ejus rogare cœpit, ut sancto Pavacio episcopo mereretur præsentari. At ille ingressus ad eum dixit. Domine Pater, quidam vir præ foribus stat, & rogat, ut tuæ Beatitudini præsentari mereatur. Ut autem ei hoc nuntiatum est, nutu Dei cognovit quod Benedictus, dilectus suus ejusque uxor Lopa dirigerent ad eum, deprecantes pro filiis eorum geminis. Sanctus vero Pavacius consulens Dominum in oratione sua, utrum illuc iret an non, intra se quæsivit. Cui responsum divinitus est, ut iret, & sacerdotali medicamine sanaret eos, quia infirmitas eorum non erat ad mortem, sed pro gloria Dei, ut glorificaretur Deus in eis.

[12] [Sancto eurandi offeruntur,] Tali vero consultu sanctus Pavacius confortatus ac gaudio repletus, prostravit se Domino in oratione, & cum lacrymis dixit: Domine Jesu Christe, Rex regum & Dominus dominantium, qui mihi ultimo servo servorum tuorum, sanitatem puerorum revelare dignatus es, confirma per me in eis opera misericordiæ tuæ. Et jussit nuntium velociter ad se perduci. Ingressus itaque nuntius, provolvit se ad pedes ejus, rogans & dicens: Domine mi Pater, orat servus tuus dominus meus Benedictus, & ancilla tua domina mea Lopa ut venias ad eos, quatinus tuo adventu consolentur super filiis suis valde ægrotantibus, tuumque adventum exspectantibus. Fecit autem sanctus Pavacius ut deprecati fuerant, & veniens ad eos prædicavit illis regnum Dei, inter cetera autem ait illis; Plus amastis filios vestros quam oporteret. Tamen infirmitas hæc, auxiliante Domino, non est ad mortem, sed pro gloria Dei. Ut glorificetur Deus in eis.

[13] Tunc sanctus Pavacius oravit pro eis, & signo crucis facto, [& post modum clerici fiunt.] & oleo sanctificato unxit eos in nomine Domini: & oratio fidei salvavit infirmos. Hoc autem facto, elevaverunt se pueri, & in pristinam Dei virtute restituti sunt sanitatem. Tunc præ gaudio magno, pater & mater a lacrymis non potuerunt se continere, quæ erumpebant ab oculis eorum. Denique vero, consilio sancti Pavacii, voverunt prædictos pueros pater & mater Domino: & in ordine Deo servientium petierunt ordinari &, si digni fierent, volvente tempore consecrari. Ad ultimum autem, & se ipsos Domino voverunt, & in manibus jam dicti sancti Pavacii se tradiderunt. Et omnes res & possessiones suas & divitias sancto Pavacio ecclesiæque sibi commissæ legaliter tradiderunt, atque scriptis & stipulationibus & testibus, ut mos est, traditiones suas confirmaverunt. Quæ scripta hactenus in archivo nostro conservata habentur.

[14] Talibus autem & iis similibus bonis & traditionibus atque dationibus, [Rusticus Andegavensis] nostra mater ecclesia exaltata atque glorificata est: & Domino adminiculante, quotidie crescit, & oblationibus fidelium ad laudem omnipotentis Dei amplificatur. Pro quibus & assidue oramus, & fratres nostri ac cuncti Dei servi, in ea succedentes Domino orabunt & nunc & semper, & per futura seculorum secula. Interjectis autem quibusdam diebus quidam rusticus in pago Andegavo, egressus est quadam die ad metendum. Et dum post laborem, sumpto cibo, somno se dedisset, & aperto ore dormiret, serpens ingressus est per os in ventrem ejus. Ille autem expergefactus, non statim intellexit quod serpentem haberet in ventre, sed tamen venter ejus valide dolebat atque tumescebat. Cum autem ad cœnam se refecisset & post refectionem lectulo suo se collocaret, & dormire inciperet, cœpit serpens volutare se per ventrem ejus, eumque valde torquere. Ille autem præ nimio dolore & vexatione serpentis, cœpit evigilare, & voce magna clamare, jam se moriturum. Ad cujus vocem excitati vicini, cucurrerunt ad eum, & interrogaverunt eum, quid haberet?

[15] Quibus ille respondens ait, ventrem meum doleo, [qui serpentem deglutierat,] quia nimis me contristatur dolor ejus, atque tumescens crepare mihi videtur medius. Vocaverunt itaque medicos ad eum vicini & cognati ejus, ut sanarent eum. Sed nullam ei præstiterunt sanitatem, verum deterius atque in deterius illi omni hora fiebat. Tunc præcepit se duci per ecclesias Deo dedicatas, & loca divino cultui sacrata, frequentare cœpit. Quadam autem nocte, admonitus est in somnis, dum in quadam ecclesia in honore sancti Joannis Baptistæ sacrata infra urbem Andegavensem pernoctaret; ut ad sanctum Pavacium Cenomanicæ urbis episcopum pergeret: ut ab eo medicinam suæ infirmitatis percipere Domino auxiliante mereretur. Ille autem monitis divinis obediens, cœpit ire ad Cenomanicam urbem, ut ad sanctum Pavacium perveniret.

[16] [ab eo mirabiliter liberatur.] Cumque ad eum perveniret, cœpit rogare eum, ut sibi subveniret. Cumque videret eum sanctus Pavacius, in tanta infirmitate detentum, vocavit eum ad se, & interrogavit eum quid haberet? At ille narravit illi rem gestam per ordinem, inspiratione autem divina, cognovit sanctus Pavacius, quod per serpentem torqueretur, & tangens ventrem ejus, & signaculo Crucis immisso, præcepit ei ut inclinaret se valde: & misit digitum suum in os ejus, & signaculum Crucis super ventrem ejus faciens, compulsus serpens virtute Dei, cœpit exire per os ejus, & evomuit eum. Et ita, videntibus cunctis, liberatus est a serpente. Hæc cum vidisset omnis multitudo quæ aderat, laudem dedit Deo Patri & Filio Spirituique sancto: qui omnes salvat & neminem vult perire, sed omnes ad cognitionem veritatis venire, & cum Sanctis Dei, bonis æternalibus potiri.

[17] [Reliquæ Sancti virtutes.] [Ceteræ autem virtutes quæ meritis hujus Sancti multæ & innumerabiles claruerunt, in alio libello insertæ habentur, quæ propter prolixitatem & sarcinam legentium atque audientium hic non inseruntur, sed cui eas audire delectat, in archivo nostræ matris ecclesiæ hactenus reperire valebit. Reliqua autem gestorum ejus, & consecrationes episcoporum, presbyterorum, diaconorum, & reliquorum graduum ministrorum, ecclesiarum quoque consecrationes, & ab eo censuum earum statutorum, matrique ecclesiæ debentium, & multarum rerum adquisitiones, multorumque actuum ejus bona quisquis scire voluerit, legat libellum, qui de actibus pontificum, Cenomanica in urbe Deo degentium, conscriptus, atque in archivo prædictæ matris ecclesiæ habetur, & in eo quæ de actibus, & innumerabilibus bonis ejus conscripta habentur, plenius invenire poterit. Requievit denique beatus Pavacius nono Kalendas Augusti, atque ad locum sepulturæ ejus multa & innumerabilia præstantur beneficia populorum: ibi recipiunt ejus meritis cæci visum, debiles gressum, surdi auditum. Ibi sanantur ægroti, dæmones ejiciuntur, febricitantes, atque variis infirmitatibus oppressi sanantur, præstante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat per immortalia secula seculorum. Amen.

[18] [Finis principio respondens.] Deodatus Christi levita Vitam sancti Pavacii ad laudem & gloriam Dei omnipotentis, jubente domno Liborio patrono meo, magna ex parte descripsi, sed multa propter prolixitatem dimisi; quæ multi mecum videntes & audientes, adhuc qui in corpore manent, sapientiores meditari possunt, ut honestius & amplius describantur. Sanctus Liborius prædictam sancte, ac pie, devoteque rexit ecclesiam a tempore Valeriani usque ad Constantinum Imperatorem.]

APPENDIX
De reliquiis hæreticorum furori feliciter subtractis, anno MDLXII; de iisdem recognitis anno MDCXLIV; deque hodierno ipsarum statu & cultu.

Pavacius episc. conf., Cenomanis in Gallia (S.)

AUCTORE J. B. S.

Quanti pretiosum suum thesaurum facerent Castroræinardenses, quanta ipsum veneratione prosequerentur, [Metu transeuntium Hugonottorum,] quam zelosa cura in ejus conservationem invigilarent, tum patuit maxime, dum grassantibus per Gallias Calvinianis iconomachis, sacra Sanctorum lipsana fœde & sacrilege profanantibus, comburentibus aut dissipantibus, ut tot funestis exemplis in hoc opere sæpius demonstratum est; patuit, inquam, dum singulari ipsi tunc solicitudine sacras suas Sanctorum exuvias in tuto collocarunt. Est penes me instrumentum gallicum a D. Le Beuf descriptum, quo testibus adhibitis fidelissime narratur, qua ratione die Martis tertia Novembris anni 1562, inter nonam & decimam vespertinam, Prior seu curatus ecclesiæ ibidem parochialis R. D. Petrus Prevost, cum vicariis suis, sacrista & æditimis, seu templi provisoribus, aliisque spectabilibus ejusdem oppidi viris (quando eodem tempore alibi ardebant omnia) salvandis sacris lipsanis suis diligentissime prospexerit. Instrumenti verba singula, hinc inde extrita non prosequar, medullam ex eo delibasse contentus, quo tota rei series dilucide explicabitur.

[2] Turbatissima ea tempestate transiturus istac erat Hugonottorum exercitus diebus Mercurii & Jovis, [in arcem tempestive deportatæ,] IV & V ejusdem mensis, quatuordecim circiter aut quindecim millium militum, quorum aliqui Germani, alii Heiveti, alii Franci, Catholicis omnes infensissimi, ductore Andelotio hæreticorum antesignano famosissimo. Urgente præsentissima necessitate, collecti mox sacerdotes aliique, ad locum thesauri ecclesiæ admissi sunt, reserataque lipsanotheca, quamquam ab hominum memoria eam umquam reclusam fuisse nemo novisset; summa, qua decuit, reverentia, inde sacculum unum & alterum coloris cinericei, quibus reliquiæ S. Pavacii aliorumque Sanctorum erant reconditæ, affixis in membrana debitis inscriptionibus, continuo eduxerunt, atque in arcem satis munitam ut hæreticorum aggressiones non vererentur, deportari curarunt. Octo vero post diebus, dum jam prædictæ copiæ omnes Parisios versus processissent, periculo liberi, de iisdem reliquiis reportandis serio cogitarunt: accensis autem facibus & funalibus adhibitisque pluribus testibus, ipsas ibidem D. Prior visitavit recensuitque.

[3] Relata itaque ex prædicto loco sacra lipsana in arcam tantisper deposita fuerunt, [dein 21 Decembris solenniter in thecam repositæ.] donec XXI Decembris ejusdem anni, festo S. Thomæ apostoli, dictus D. Prevost, præsentibus denuo honoratissimis testibus, eadem ossa in novos saccos ad id præparatos decenter reposuit, adhibitisque debitis cæremoniis non sine cantu, thecæ S. Pavacii denuo restituit, ipsaque demum in pristinum locum deportata est. Instrumento legitime instituto, subscribunt cum D. Prevost bini ejus vicarii, sacrista, oppidi istius pro duce Aurelianensi locumtenens, æditimi seu provisores ecclesiæ, aliique quorum hæc sunt cognomina; Symonnet, Gastelet, Avignon, Audebert, R. Molinet, Voillequin, Renaut, Rouet, Cotaud, Garnier, J. de la Faye. Porro sic permansere prædictæ sacræ reliquiæ ab anno illo 1562 usque ad annum 1644, sedente in cathedra Senonensi Octavio de Bellegarde, cujus jussu facta est postrema recognitio; nos ex processu verbali ea etiam excerpemus, quæ ad præsentem earum statum & cultum potissimum conducunt.

[4] [Deputatus archiepiscopi Senonensis] Ad postremam eam visitationem seu recognitionem, flagitantibus id præcipue ecclesiæ ipsius curatoribus, archiepiscopi auctoritate deputatus est R. adm. atque eximius D. Henricus du Hamel doctor Sorbonicus, ad S. Mauricii non procul inde parochus, qui die XX Novembris hora quarta post meridiem discedens, circa sextam ad Castrumrainardi pervenerit, ipsomet die imperata peracturus; assumptisque adeo viris nobilibus D. Augustino de Liste, regio consiliario, prima istic dignitate fungente, ejusque filio Claudio, regio locumtenente & criminali assessore, circa horam nonam vespertinam ad templum perrexerit, advocatisque etiam, uti par erat, venerabilibus DD. presbyteris Carolo Blondeau, Huberto Jollyvet, Stephano Mandart & Jacobo Bardin vicariis domini ac magistri Joannis Coqueley consiliarii regii in Parlamento, & ejusdem ecclesiæ Castrirainardensis prioris, item viro nobili Stephano Bourgoing, procuratore regio, Antonio Bonnet scutifero toparcha de Bessay, Stephano Gallots & Francisco Cornier provisoribus seu æditimis, rem omnem accuratissime peregit, sic ut ad debitam legitimamque inspectionem testes sufficientes & omni exceptione majores minime defuerint.

[5] [easdem cum testibus visitat,] Ingressus templum cum selecto eo comitatu, præmissis precibus, invocatoque de more S. Spiritus auxilio, superpelliceo & stola redimitus, accensis pluribus facibus seu intorticiis, a DD. provisoribus Gallois & Cornier locum thesauri, ut vocant, in quo reconditæ erant S. Pavacii aliorumque reliquiæ, aperiri mandavit, statimque intromissus, suis & D. vicarii Mandart humeris impositam lipsanothecam, holoserico rubro & figuris nonnullis seu imaginibus, vulgatæ historiæ miracula repræsentantibus, eleganter vestitam, mensæ, post aram principem ad id præparatæ, imposuit. Hinc provolutus in genua cum ceteris, a fabro ferrario reserata thecæ fenestella per quam ad eam accessus patebat, saccum inde extraxit longitudinis circiter quindecim pollicum, cui hæc annexa erat vetusta epigraphe; Corpus beatissimi Pavacii, tertii Cenomanicæ urbis episcopi & confessoris, reconditum venerabiliter hic ab archidiacono Altisiodorensis ecclesiæ Stephano, & matre sua Godeburga, & a plurimis hujus loci fidelibus clericis sive laicis: simulque multorum reliquiæ Sanctorum, quorum nomina nequivimus scribere propter brevium vetustatem: & ipsa sunt scripta in libro vitæ.

[6] [singulasque partes recenset.] Stephani istius ætatem ex necrologio anni circiter 1250 rectissime collegit D. Le Beuf, ante annum istum obiisse prædictum archidiaconum Autissiodorensem, ut vere in Commentario dixerimus, seculo XIII, & quidem ineunte, ut apertissime liqaet ex brevium vetustate, in Castro Rainardensi indubitate exstitisse S. Pavacii reliquias, ac proinde diu ante eo translatas. Quot vero ossa supersint, atque an ea dici possint corpus integrum, ex ipsorum enumeratione intelliges; ita scribit visitator Hamelius: Os occipitis inferioris cum sex dentibus, quatuor ex latere dextro & ex sinistro, quarum una canina, tres lateris dextri molares, lateris sinistri quoque molares. Os omoplata. Particula ossis dodrantalis magnitudinis. Tres vertebræ cum fragmentis costarum. Os femur. Tibia sine perone. Os cubiti. Aliud præterea os cubiti, cum osse cubiti distracto, postulato, opinor, ab ipso D. Octavio archiepiscopo & in manus nostras, inquit idem visitator, deposito cum duobus fragmentis clavicularum. Alteri sacco etiam aperto apposita erat inscriptio, Reliquiæ sanctorum Armageli & Liborii. Liboriant corporis partem S. Pavacio conjunctam fuisse, patet ex Commentario prævio: de Armagilo (vulgo S. Ermel) agetur XVI Augusti: satis sit, instrumenti totam substantiam hic fidelissime exhibuisse.

[7] Porro hodiernam S. Pavacii apud Castrirainardenses incolas venerationem ita describit D. Le Beuf, [Eximia Sancti apud Castrirainardenses veneratio:] ut solennior & constantior vix alibi reperiri possit. Festus ipse dies celeberrime agitur, exposita lipsanotheca, qualem modo descripsimus, quæque hodie æque elegans est. Solebat hæc olim deduci Castellionem ad Lupiam usque, oppidum tribus leucis inde dissitum, occurrentibus ex ea parte cum sacro S. Potentianæ deposito Castellionensibus, de quarum thecarum spontanea quasi conjunctione seu agglutinatione mira narrant. Sæpius ostensa dicitur, in augurium non faustum accipi solita, ut contigisse perhibent anno 1661 adstantibus intuentibusque plusquam mille & quingentis hominibus. Similia etiam tradit Morinus in historia Vastinensi, addens & aliud miraculum, dum fures qui surreptum S. Pavacii loculum auferre meditabantur, deprehensi sunt clamoribus infirmorum, ad Sancti opem implorandam eo confluentium. Ab epilepticis potissimum invocari Sanctum ait idem Morinus: Le Beuf autem testatur, ad mala quælibet avertenda, morbosque repellendos Sancti patrocinium deposci, opinor ego & impetrari, unde tanta in eum, tota ea regione, fiducia accreverit. Jam supra deploravimus clientium incuriam in Patroni sui favoribus scripto consignandis.

[8] Occursus ille lipsanothecarum SS. Pavacii & Potentianæ, [processiones institui solitæ] de quo locuti sumus, non fiebat hac ipsa natali die, sed secunda Pentecostes festivitate, quæ apud Castrirainardenses solennis erat, præter XV Junii qua agebatur olim memoria translationis reliquiarum omnium istic depositarum, quæ subinde remissa est ad Dominicam proxime sequentem, dum ante Missam theca S. Pavacii, quæ omnes complectitur, per oppidum proceffionaliter circumfertur, vocaturque is dies a populo parva S. Pavacii festivitas: altera autem Castellionensis processio ab annis quinque aut sex plane intermissa est. Moris erat olim, sancta pignora in ipso altari collocare, parato ad id loco, adscriptis his sacris verbis; Custodit Dominus ossa eorum; unde non demittebantur, nisi festorum aut urgentis necessitatis gratia. Nescio qui deinde factum sit, ut modo in sacrarium theca referatur, festis solennioribus in ipso curatorum templi sedili venerationi populi exhibenda. Pictoris audaciæ aut saltem nimiæ libertati tribuendum censeo, quod Sanctum in altari effinxerit amictum pallio super casulam: quod vero draconem pedibus substraverit ex Vitæ historia accipi potuit. Ut ut ea se habeant, abunde patet, nihil neglexisse Castrirainardenses, quo Sancti sui festivitates quam solennissime celebrarent: de circumvicinis locis eadem fere ratio.

[9] [propagatusque ad circumvicinam regionem cultus.] A Senonensibus singulari etiam cultu honorari S. Pavacium, in Commentario prævio ex eorum proprio Breviario anni 1625 ostendimus. Martyrologium Senonense seculi XII adducit Le Beuf in quo diserte legitur: Senones, S. Pavacii confessoris; neque dubium quin Braiaci & in cœnobio Ferrariensi solennis quoque sit Sancti memoria; ut Paderbornenses non præteream ejusdem Sancti vetustissimos cultores. Est & apud Autissiodorenses, maxime in vicinia, receptissima Sancti veneratio, adeo ut istic in ecclesia aliqua municipii d' Appigny; nomine Esbrie, ut patronus habeatur, tametsi nullæ istic sciantur exstare reliquiæ; præterquam quod ad eam ecclesiam peregrinationes ab accolis non infrequentes suscipi solitæ sint: ceteras ecclesias sigillatim non dinumero. Monuit me horum ferme omnium accuratus collector meus; reliquias ab Octavio de Bellegarde archiepiscopo Senonensi ex sacro S. Pavacii loculo sibi reservatas, missas esse Autissiodorum ad S. Germani cœnobium, cujus tunc abbas erat commendatarius. Quo in honore ibidem sint, non significat; verum de monachorum populique erga eas veneratione dubitare non sinit Sancti apud Autissiodorenses summa & a seculis receptissima æstimatio.

DE S. URSICINO EPISC. CONF.
APUD SENONENSES IN GALLIA.

Forte sec. IV.

[Commentarius]

Ursicinus episc. conf. apud Senones in Gallia (S.)

AUCTORE J. B. S.

De hoc Senonensi pontifice meminit hoc die Martyrologium Romanum his verbis: Apud Senonas, S. Ursicini episcopi & confessoris An primus eum signarit Baronius, an a Galesinio acceperit, [Signatus in Martyrologio Romano,] dubium reddit adhibita ab hoc alia hujusmodi phrasis: Apud Senones, S. Ursicini episcopi & confessoris, divina virtute admirandaque pietate viri. Id saltem certum est, in antiquioribus Fastis nusquam recoli hujus S. Ursicini memoriam; neque vero Baronius ullum indicavit Martyrologium unde ipsum eduxerit. Nota ejus hodierna est: Successit hic S. Polycarpo adscribiturque in serie episcoporum Senonensium decimus ordine; claruit circa annum Domini CCCX, ut apparet ex tabulis Democharis lib. de Sacrificio Missæ: adde cap. 17, ubi Seriem archiepiscoporum Senonensium modo suo texit, sicque chronologiam digerit acsi tempora omnia ipsi exploratissima fuissent: Polycarpum nono loco inserens quem in aliis melioribus catalogis prorsus non invenias, quin & Polycarpo ea tribuens, quæ nec ipsi, nec Sancto nostro Ursicino adscribi commode possunt, si, quæ de ipso tradita sunt, ad fidem historicam exigantur.

[2] [a Saussayo elogio ornatur,] Sepositis igitur omnibus, quæ ibi Demochares arbitrarie statuit, usque etiam quæ ex ipso desumpsit Ghinius, Saussayi qualecumque elogium hic subjicio, qui & pro Ursicino male Ursinum substituit & alia ornatiora retulit quam probatiora. Ipsum audiemus: Senonis, sancti Ursini episcopi & confessoris, qui post Severinum Sardicensis ac Agrippinensis conciliorum suffragatorem, ea in metropoli sedens, illam admiranda sanctitatis laude direxit: amplificandæque religionis cupidus monasterium ædificavit sanctorum Gervasii & Prothasii martyrum; in quo aggregavit copiosum Christi famulorum sodalitium. Hinc ob fidei orthodoxæ studium, quam omni vigore sacerdotali astruebat, ab Arianis Gallias deturpantibus odio gravi habitus, ab iis ex Biterrensi synodo cum S. Hilario aliisque pietatis Christianæ strenuis pugilibus sede dejectus, & in exsilium pulsus est. At subinde fide in Oriente æque fortiter propugnata, cum ab ejus asseverandæ constantia nullo terrore vel pressura deduci posset gloriosus Athleta Christi, hac ex lucta in Galliam remissus, sedem recepit, magisque quam antea sanctissimæ vitæ exemplis, ac indefessis veritatis Catholicæ prædicationibus emicuit: sicque omni perfectione consummatus, ad æternæ felicitatis sedes beatificandus pro meritis commigravit. Beatum hunc Præsulem redux quoque ab exsilio sanctus Hilarius Senonis invisit; eaque in domo ab illo exceptus est, quam deinde populi devotio, ob tanti hospitis charam præclaramque memoriam, in ædem sacram commutavit, quæ etiamnum perstat, titulo S. Hilarii insignis.

[3] Quæ hic narrat & ornat Saussayus equidem asserere aut vindicare nolim, [non magis sincero aut vero,] penes ipsum fides sit; id sane fatendum, ut minimum incerta esse, tum quæ ad primorum episcoporum Senonensium seriem & ætatem spectant, tum quæ de corum rebus gestis memorantur, ut hic saltem recte pronuntiarit Tillemontius tomo 10, pag. 460, se de S. Ursino nihil reperisse, præter id quod vulgo fertur, ædificatam ab ipso ecclesiam sanctorum Gervasii & Protasii, quod cum ejus ætate difficillime conciliabitur, quandoquidem supponatur floruisse ineunte seculo quarto, sedemque tenuisse ab anno 310 ad 356, in qua hypothesi prorsus non video quam Sanctorum istorum martyrum Gervasii & Protasii notitiam habere ullo modo potuerit S. Ursicinus, cum ante annum 386 reperta non fuerint sacra corpora, unde tum primum per universam Ecclesiam eorum cultum propagatum ostendimus ad ipsorum natalem diem XIX Junii. Atque hinc a fortiori conjicias, quam inepte ecclesiæ istius ædificationem Polycarpo adscripserit Demochares.

[4] Polycarpo, inquam, prætenso S. Ursicini decessori, [quam sint alia quæ de Sancto traduntur,] quem inter Senonenses præsules, nec Catalogi Mss., qui penes nos sunt, nec probatissimæ editiones recensent: satis nobis sit, S. Ursicinum non die sequenti seu XXV Julii, ut male notavit Tillemontius, sed hoc suo loco retulisse cum propriis Officii ecclesiastici lectionibus ex ipso Breviario anni 1625, quas tamen Senonensibus hodie probari, equidem non ausim asserere. Sunt inter Mss. nostra Vitæ breves, haud multum absimiles, sola longiori verbositate commendabiles, ex quibus nec hilum haurias quod ad veritatem historicam reduci possit, ut hinc etiam de toto Saussayi elogio pronum sit statuere. De monasterio sanctorum Gervasii & Protasii jam diximus. Constantinus male passim adstruitur, cui certo sufficiendus est Constantius. Exsilium in Phrygiam nulla nititur auctoritate, neque vero aptum tempus reperitur, nisi ultra annum 356 vita ejus extendatur, quod Senonenses non facile, opinor, admiserint. Quid Jerosolymis, quid cum S. Basilio egerit, tam ambiguum est, quam quod Jovinianus Constantino successerit. Si non fallor, omnia hæc in recentiori Senonensi Breviario correcta sunt, non erit tamen ingratum, eadem hic ex instituto nostro descripsisse.

[5] [etiam in lectionibus Breviarii.] Lect. I. Tempore illo, quo sedem pontificatus Senonum beatus Ursicinus suscepit, per quædam loca inæstimabilis multitudo paganorum, adhuc invidens Christianis, latitabat, & quos Catholicæ regulæ viros invenire valebat, in occulto trucidabat. Quorum ignaviam stolidæ mentis Vir sanctus evacuavit, orando Deum pro eorum afflictionibus: & quotquot de eisdem paganis in proprio pontificatu invenire potuit, vitæ perenni baptizando confestim acquisivit. Tu autem. Lect. II. Cum autem posuisset pacem fines suos, unum monasterium in honore sanctorum martyrum Gervasii & Protasii construxit, possessionibusque dotavit, ac ibi monachos aggregavit: qui eosdem fratres visitans, inter eos stabat, quasi unus ex illis. Deinde a Constantino augusto tunc imperante, hæreticorum machinamentis obtemperante, jussus est cum pluribus aliis apud Phrygiam exsilio relegari. Sanctus vero Ursicinus post aliqua laborum itinera Jerosolymam adiit ad sepulcrum sanctæ resurrectionis Domini nostri Jesu Christi, visitandi gratia. Tu autem. Lect. III. Cumque parvo tempore apud episcopum Jerosolymorum commoratus fuisset, petiit ab ipso reliquias SS. Innocentium, & recessit. Inde Cæsaream Cappadociæ veniens, a S. Basilio pontifice petiit de reliquiis beati Mamerti martyris. Postea devenit Constantinopolim & iterum venit apud Phrygiam. Mortuo siquidem Constantino, Jovinianus subsequitur in imperio: qui ob amorem Christianæ legis, continuo fecit ipsos Sanctos, exsilio relegatos, revocari; veniensque beatus Ursicinus Senonas, in sede episcopali susceptus, multos cum pace postea vixit annos, & ivit ad Dominum, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen. Tu autem.

DE S. FANTINO CONFESSORE
TAURIANI IN CALABRIA.

Forte tempore constantini magni.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Fantinus conf., Tauriani in Calabria (S.)

AUCTORE J. P.

§ I. Sancti Fantini cultus ac patria.

Frustra hunc S. Fantinum quæsivi apud classicos seu antiquos Martyrologos. Recurrendum itaque ad recentiores, ut ipsius cultus sacer ex eorum annuntiationibus stabiliatur. De S. Fantino conf. agit Petrus de Natalibus lib. 6, cap. 160. [Stabilitur cultus ex Martyrologiis,] Grevenus ad XXXI Julii sic habet: S. Fantini confessoris. Qui a puero sanctæ conversationis, cum anno ætatis suæ XII patrem Fantium & matrem Deodatam ad fidem convertisset, cum eisdem pro fide Christi tenetur, plumbatis cæditur, & in carcerem mittitur. Tandem parentibus capitis abscisione martyrium complentibus, Fantinus ab angelo solutus, miraculis clarens, quievit in pace. Maurolycus ad dictum diem, & ex eo Molanus in editione secunda, paulo brevius Sanctum annuntiant: In Calabria, oppido Tabritano (lege Tauriano) Fantini confessoris Syracusani; cujus parentes Fantius ac Deodota Syracusis plumbatis cæsi, cum diis litare nollent, decollati sunt.

[2] Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ in annotatione ad elogium S. Fantini abbatis eodem die XXXI hujus meminit Fantini Syracusani ex laudato Petro de Natalibus. [aliisque documentis,] Octavius Cajetanus noster in Idea Operis de Vitis Siculorum Sanctorum hoc die XXIV Julii ita memorat: Syracusis S. Fantini confessoris sub Constantino Magno. Ex quo Rocchus Pirrus eumdem accepit, & in notitiam secundam ecclesiæ Syracusanæ retulit ad annum 303. Pantheon Siculum a nostro Francisco Carrera editum Genuæ anno 1679 eadem hac die XXIV S. Fantinum confessorem Syracusanum ponit, longo elogio ex vetusto Ms. codice Syracusano aliisque auctoribus eum prosecutus; quod est Actorum compendium. Cultum Sancti & ab antiquissimis quidem temporibus longe testatissimum facit Petrus episcopus Vitæ & miraculorum Sancti scriptor; qui infra inter miracula num. 52 ita loquitur, & cultum docens simul ac determinans cultus diem:

[3] Dies festus agebatur S. Fantino, quo frequens de more conveniebat populi multitudo, [uti & auctore Vitæ; nonnulla item notantur] publicis conventibus magnaque celebritate exornans sancti Viri memoriam, quæ quarto & vigesimo recolitur Julii die. At vel die non semper eodem, vel potius, quod existimo, die plus uno quotannis Sancti cultus rediit solennis, prout aperte alterutrum indicatur ibidem num. 46 in miraculo, quod narratur contigisse appetente aliquando S. Fantini festo die, sanctoque majoris hebdomadis instante sabbato; quæ Græcis Μεγάλη, vel σωθηρίου πάθους, salutiferæ passionis nuncupatur, ut videsis hæc & plura apud Leonem Allatium in dissertatione de Dominicis & hebdomadibus recentiorum Græcorum, edita post libros ipsius tres de ecclesiæ Occidentalis atque Orientalis perpetua consensione; estque tam Græcis quam Latinis hebdomas illa, quæ Pascha proxime antevertit; ac proinde festum S. Fantini proxime post Pascha celebratum fuisse, ibi indicatur. Vide interim quæ circa versionem loci, ex biographo proxime producti, observamus in annotatis.

[4] [circa cultu diem.] Utrumque hunc diem, cultui sacrum, vel non observavit, vel observatum notare noluit laudatus Cajetanus, in Animadversionibus ad Vitam primam S. Fantini, tomo 1 Vitarum Sanctorum Siculorum pag. 138 ita de uno solo loquens: Petrus episcopus Taurianensis memoriam S. Fantini, festumque diem Tauriani solitum peragi memorat IX Kal. Augusti; idem tradit Hieronymus Policastrensis; addens, eodem isto die in ecclesia Syracusana coli. Inter Officia propria Sanctorum pro regno Siciliæ, Messanæ anno 1624 edita, nihil de S. Fantino notatum reperio. Cultus insuper Sancti antiquus stabilitur ex hymno Græco postea commemorando, qui tamen nec locum nec diem istius cultus exprimit. Sic itaque ibidem legitur: Quare tuam sanctam commemorationem celebrantes &c. Memoriam tui percolimus… Clarissimam commemorationem tuam dignis hodie laudibus in cælum feram… Tui memoriam fideliter celebramus. Ex his verbis, quæ ibidem sequuntur, ex OCCIDENTE NOBIS ortus es, videretur utcumque præberi fundamentum suspicandi, venerationem hanc publicam ab Occidente in Orientem propagatam fuisse, nisi in eodem hymno diceretur: Tuam hodie sacrosanctam memoriam celebramus tuo sepulcro circumfusi; quod certo exstitit in Occidente. Huc etiam facit illud: Tuarumque reliquiarum tumulum amplectimur. Hæc de cultu, satis etiam olim solenni; neque enim vulgarem Græci hymnis adeo solennibus, qualis est hic, prosequi solent. Nunc de patria disseramus.

[5] [Controvertitur an Sanctus fuerit Taurianensis,] Petrus episcopus Taurianensis num. 17, hac, inquit, natus est patria, Tauriano ad Metaurum flumen, de quibus fuse disseruerat a num. 9. Et num. 24 tradit ista idem Petrus Taurianensis episcopus: Noster est: ex nobis enim ortum trahit. Num. item 58 invocat S. Fantinum; quippe, ait, nostrum. Contra vero auctor anonymus in Vita prima sic incipit: Syracusis natus est Fantinus. Syracusanum quoque eum appellat Cajetanus in Animadversionibus ad istam Vitam pag. 137, in locum hunc Vitæ ita commentans: Codex Madrensianus sic habet, inquit: Fantinus fuit filius Fantii, insignis inter proceres & barones de domo Modica civis Syracusani… Simul pergunt (Fantius & Fantinus) ad Deodatam in castro dicto Modica, quod est caput illius baroniæ. Tum ex Equilino subdit: Fantius de domo Demadica; Deodatam vero nobilem de Lentino appellante. Tum Cajetanus notat hallucinationem cujusdam Leontini, nomen non exprimens, qui illud (de Lentino) ad patriam retulit, ac proinde Deodatam inter Divos Leontinos adscripsit.

[6] Sed leve, uti recte pergit Cajetanus, est argumentum, ex depravatis Actis desumptum. [an Syracusanus:] At codex Syracusanus, qui apud ipsum citatur, Deodatam nobilem vocat feminam, de domo Comonii; sed Cajetanus optimo jure pronuntiat: Hæc nugamenta Actis immixta sunt a quopiam otioso: non enim ea ex antiquis moribus. Pro ævo Fantini, imperantibus Diocletiano & Maximiano, haud crediderim Syracusis fuisse familiam Demadicam vel Modicam. Hieronymus Marafiotus Policastrensis in Chronicis Calabriæ lib. 1, cap. 35 Taurianensem fuisse affirmat; at neutiquam id probat, errore non uno lapsus, quia e duobus Fantinis synonymis alterum pro altero accepit, prout postea dicetur. Res itaque tota jam eo redit, an Taurianensis, an Syracusanus exstiterit Sanctus noster; & Petro quidem episcopo Taurianensi Taurianensis, Cajetano autem Syracusanus fuit; hoc contra illum asserente, quod in Fantini patria scriptor hic falsus fit; prout videre datur in Animadversionibus ad Vitam Petri ep.

[7] Nam Fantinus, inquit, Syracusis in Sicilia natus; [quod ultimum] ut probatum a me est notis ad superiorem Vitam, id est primam, jam assignatam. Verum dispiciamus, an & quo pacto id probatum dederit. Profert ibi Equilinum, Maurolycum ac Galesinium, quos & nos paullo ante dedimus. Profert præterea e codicibus Madrensiano & Syracusano ea, quæ superius & nos citavimus; sed quia in codicibus illis partim nonnulla ex depravatis Actis desumpta, partim nugamenta, ut vocat, immixta esse a quopiam otioso rotunde fatetur; dabit, ut spero, & æquis lectoribus & nobis hanc veniam, ut codicibus hujusmodi continuo non acquiescamus sine formidine sublestæ fidei, etiam tum, quando alicujus Sancti patriam denotant. Quid ni enim eadem opera, qua intrusa eo videntur nomina imaginaria, ad stabiliendam patriam Sancti Syracusanam, ipsa etiam patria Syracusana intrusa eo forte sit? Tum præsertim quando alia plane diversa ab auctore si non majoris, at æqualis ut minus auctoritatis assignatur; ab illo, inquam, auctore, cujus textus non incusatur alicubi esse suspectæ fidei, prout incusatur textus alterius, qui diversam patriam consignat.

[8] Hinc pergens Cajetanus, quasi evicta re, erroris, inquit, [non videtur] causa scriptori duplex esse potuit. Prima, quod Fantinus Tauriani demortuus. Quam ob causam Taurianum natalis patria Fantini dici potuit, quod ex ea cælo natus sit. Inducitque exemplum Syracusani encomiastis in laudatione, quæ est de S. Marciano, Antiochiæ Syriæ orto, Syracusis autem demortuo; quam laudationem producit tomo citato a pag. 4, auctore anonymo sic alloquente istum Sanctum pag. 6 in fine: Gregem tuum abluis, & patriam sanctificas. Hanc siquidem decantatissimam, & tua causa celeberrimam Syracusanorum urbem, patriam tuam in terris jure censemus, ubi feretrum ac templum tuum manet, ac perpetuis miraculis illustratur. In cælis autem patriam te habere, haud ignoramus illam, quam divinus Paulus supernam Hierusalem appellavit. Ita de hac, sed & de alia causa conjectat in hunc modum:

[9] Altera erroris causa scriptori esse potuit corrupta in vulgus fama: [satis probare Cajetanus:] nam composita est hæc narratio a Petro episcopo ex iis, quæ per manus tradita adhuc circumsonarent, exstarentque in vulgus, ut ipse idem principio narrationis affirmat. Famam vero interdum errare, satis constat ex iis præsertim, quæ ab origine sui longe absunt, quæque nobis usurpare gloriosum est. Verum hæ conjecturæ non aliud conficiunt, quam Petrum episcopum errare potuisse; at revera errasse, minime suadent. Jam vero exemplum Encomiastis istius anonymi parum facit ad rem: nam diserte is indicat, agere se de patria cælesti, sumendo istam vocem in sensu anagogico, ut loquuntur interpretes, non in sensu obvio & naturali; Petrus episcopus contra, videtur clare loqui de Sancti patria in sensu proprio, obvio & naturali: nam hac NATUS est patria, & ex nobis ortum traxit, nemo, opinor, nisi inepte intellexerit, quod apud Taurianos Sanctus cælo natus sit. Quæro item ex Cajetano 1. Unde ei videatur verosimilius, Petrum episcopum errasse ex corrupta in vulgus fama, quam suum biographum anonymum? 2. Cur magis hic assentiatur exemplaribus, in quibus, ipsomet fatente, partim nonnulla ex depravatis Actis desumpta, partim nugamenta immixta sunt a quopiam otioso, quam exemplari alteri, quod de hoc vitio non accusat?

[10] [ac proin Sanctum Taurianensibus tantisper damus.] 3. Famam enimvero interdum, adde etiam sæpissime, errare pernovimus, ex iis præsertim, quæ ab origine sui longe absunt. Sed numquid, non dicam omnino vel fere æqualiter, sed magis remote ab origine rerum, quas narrat, distat biographus anonymus ille, quam Petrus episcopus? 4. Unde scit, eumdem biographum Syracusanum non fuisse, & non pronuntiasse temere, quæ sibi & Syracusanis usurpare gloriosum est? 5. An episcopi Equilini, Maurolyci & Molani non nimis recens est auctoritas, tot seculorum intervallo a Sancti origine distans, quam ut circa illam originem quidquam probabiliter decidere possit? 6. Quid si quis objectet, Cajetanum Syracusanum pro Syracusanis nimis facile hic rem determinasse, & quæ sibi suisque usurpare gloriosum est, credidisse veriora? Atque hæc quidem argumenta contra Syracusanos proposita, eruditis Syracusanis discutienda & dissolvenda relinquimus, non adeo vel minimo partium studio acti, ut nihil magis nobis sit in votis, quam ut S. Fantinum, quem suum esse volunt civem, suum probent civem fuisse contra Taurianenses, a quorum parte stabimus tantisper, donec certiora Syracusani nos doceant.

§ II. Parentes, nomen, ætas, dies obitus, genus mortis; Sanctus ab alio synonymo distinctus.

[Illustrantur ea, quæ ad Sancti parentes spectant; qui fuere Martyres.] Biographus noster anonymus natum esse Fantinum affirmat Fantio ac Deodata, nobilibus atque in re familiari copiosis parentibus, quorum mirabilem ab idololatria ad Christum conversionem, atque obitum deinde pro ipso martyrium describit. Cajetanus agit de illis loco citato pag. 122, eorum Acta tradens ex Vita S. Fantini, a laudato biographo conscripta, de quibus eum Cajetano post alios agi poterit die XXXI hujus mensis. At quæ Sancti nostri parentes spectant, in illa Vita adeo multis exposita, & ad pleniorem gestorum ejusdem Sancti notitiam non minus utilia quam accommodata, ne verbulo quidem unico a Petro episcopo tanguntur; quia forte ea nullibi invenerit (nam paucula admodum, prout testatur ipsemet, de eo dicere habuit) homiliam potius condens, quam historiam Vitæ, in iis, quæ profert; si miracula excipias, quæ satis multa collegit. Nomina Fantii & Deodatæ in dubium revocare nolumus; tametsi dissimulare non possimus, nonnihil eis officere depravata Acta, & nugamenta Actis immixta circa familiam eorum; sicut modo diximus. Cajetanus in Animadversionibus pag. 137 de tempore martyrii eorum tradit sequentia: Censemus, inquit, Fantini parentes extrema persecutione sublatos, quæ ab imperatoribus Diocletiano & Maximiano excitata est. Ast quod ita censet, neutiquam probat.

[12] De genuino ac vero Fantini nomine satis videtur constare, [Discutitur nominis Fantini] ab utroque utique antiquo biographo constanter ac signate expresso, atque ab aliis deinde, qui de ipso meminerunt, adoptato: cujus si etymon spectes, tantumdem significat ac clarus, splendidus, illustris a φαίνω, luceo, quod in tertia persona singularis numeri verbi passivi habet πέφανται; unde abjecto augmento syllabico, prout Græci id vocant, sit Φαντῖνος. Sed vocem illam neque in hoc neque in alio significato reperio apud Græcos cognitam esse, nedum usitatam; quidquid ad eam alludat Vita Græca Petri episcopi, e qua delibo ista: Οὗτος τοίνυν ὁ ἀοίδιμος τοῦ Θεοῦ θεράπων Φαντῖνος ἔκ τινος προμηθείας οὕτω κληθεὶς· καὶ γὰρ ἔπρεπεν τὸν ἐκ κοιλίας μητρὸς πρὸ διαπλάσεως ἐγνωσμένον τῷ Θεῷ, κατὰ τὸν θεῖον Ἱερεμίαν, φανεινῷ τινι ἐπικεκλῆσθαι ὀνόματι, ἵνα καὶ ἐξ αὐτῆς τῆς προσηγορίας δῆλον τοῖς πᾶσι ἤει, ὡς θείου φωτὸς μέτοχον εἶναι τὸν φερονύμως τῷ ὀνόματι τούτῳ καλούμενον εὐλαβέστατον ἄνδρα.

[13] Quæ interpres Latinus e Græco convertit ab hisce verbis num. 3: Igitur celeberrimus hic Dei servus &c. [etymon,] usque ad significatumque referre incluse; notante hic Cajetano satis conformiter ad mentem auctoris istius Græci, atque hæc ejus verba divinæ lucis participem esse, videri hic scriptorem nomen derivasse a prænomine, quod inter alia lucere significet. Utcumque res se habeat, hæc quidem nominis etymologia non displicet; in hujusmodi quippe argumento liberior solet esse interpretatio, & non raro tam longe petita, ut compulsa & contorta potius quam oblata videatur. Forte quis ad genuinum nominis etymon propius accesserit, si dicat, hoc nomen proprium derivatum postea fuisse ab Italico appellativo fantino, quod infantem denotat; cujus femininum φαντίνα habetur in Glossario Græco-barbaro Cangii.

[14] Tempus, quo Fantinus vixit, colligitur ex epocha parentum ejus, [tempus vitæ,] modo ea vera sit. Unde concludit Cajetanus pag. 137, eum ad Constantini tempora, quo principe pax Ecclesiæ reddita est, pervenisse. Verum tam incerta est parentum, quam ea, quæ inde deducitur ratio temporis, cum neutra videatur sufficienter probari, non prodente se utique ullo in ambabus Vitis sufficiente indicio, unde illud tempus elicias. Quamquam non diffitear, rimam aliquam aperiri in Vita anonymi, ubi habentur sequentia num. 11; Sancti tempore idolis serviebat Messana; ac post num. 12, propter gentilium metum fidem arcano pectoris concreditam abscondebat Sanctus noster. Addi his possunt, quæ habes eodem num. 11: Conquiritur a magistratu Mamertino, pœnam suæ fidei daturus. Quæ videntur utcumque indicare tempora imperatorum gentilium, aut initia circiter Constantini Magni. Atque hæc fortasse indicia satis conjecturæ præbuerunt Martyrologis, quos supra dedimus, uti & Cajetano; illis quidem eum ponendi sub tempora Constantini Magni; huic vero eum signandi anno 336. Quod ultra dicam, nihil suppetit. De anno exactæ ætatis certiora refert Vita anonymi, mortuum indicans, dum in annum ætatis tertium ac trigesimum ingreditur. Ex hoc aut altero, Petrus de Natalibus facit ipsum annorum 33.

[15] [ac mortis;] Dies obitus apud varios varius notatur. Vita anonymi seu Madrensianus codex, postremo, inquit, die mensis Julii … prædixit die Dominico, proxime ex hac vita se esse abiturum … & illucescente prædicto ab se die .. animam Deo restituit. Petrus de Natalibus hæc fatur: Die Dominica in ecclesia … migravit ad Christum pridie Kal. Augusti. Si dies obitus idem est, qui est cultus, ex hoc ille confirmari tum poterit, huc reducendo, quæ supra diximus. Plura nos latent, fatente Petro episcopo num. 18: Quinam autem beati hujus ac celeberrimi Viri exitus, aut qualis vitæ terminus fuerit, haud satis liquet. Porro an satis sibi constat laudatus auctor, quando a num. 19 recte probans, ex eo quod miraculorum magnitudine excelluerit, non sequi martyrem fuisse, tandem num. 24, duplicem ei coronam, miraculorum, uti ego quidem intelligo, & martyrii, ipsi adjudicat. Quando autem sese, inquit, martyrio libenter non dederit, vocante ipsum Deo?

[16] [mortis item modus.] Et vero illa, quæ ibi proxime præmittit; quod si præter divinas illas actiones virtutesque, & inauditorum efficaciam miraculorum, athleticaque certamina sanctus Vir, prostrato hoste, proprioque effuso sanguine mortem oppetens, martyris corona cinctus fuerit, id vero minime mirum cuiquam videatur; illa, inquam, quorsum alio pertinent, nisi ad martyrium? Altero itaque loco Viri exitus ac vitæ terminus incertus; altero autem martyrium asseritur. In quo adversatur anonymo, qui num. 19 Sanctum morte naturali defunctum dicit; sed & a Martyrologis supra non martyr, at confessor vocatur. Enimvero Cajetanus confessorem non martyrem ipsum vocat, uti supra ex ipso vidimus. Mirum itaque, quod in Animadversionibus suis locum hunc Petri episcopi inobservatum reliquerit.

[17] [S. Fantinus hodiernus a Marafioto & Ferrario] Præter S. Fantinum hodiernum colitur alius ei synonymus apud Græcos die XXX Augusti, quo die etiam notatur in Martyrologio Romano; apud Ferrarium in Catalogo Sanctorum Italiæ nescio qua de causa ad diem XXXI Julii retractus. Quod huc spectat, hic a nostro prorsus distinguitur parentibus, instituti professione, peregrinationibus, vitæ ætate, dieque ac loco depositionis, sicut fiet perspicuum tum, quando cum Martyrologio Romano eum dabimus. Hieronymus Marafiotus in Chronicis Calabriæ lib. 1, cap. 35 alterum ab altero non distinguit, cum utriusque tam Acta commisceat, quam vitæ institutum, dicens unum eumdemque Fantinum, servum, equi curatorem seu moderatorem, deinde monachum ac tandem abbatem exstitisse. Suum item laudatus Ferrarius abbatem & confessorem Taurianensem facit, datoque ejus elogio ex Menologio Græcorum, notat, diverse Fantini historiam ab aliis narrari, cum duo fuerint, unus Calaber, alter Syracusanus. Deinde Acta, inquit, ipsorum confunduntur.

[18] At dum aliorum confusionem indicat, confusionem commisit ipsemet, [perperam cum alio confusus;] cum mox subdat, agi de ALTERO in Romano Martyrologio ad diem XXX Augusti, qui ipsissimus est Fantinus monachus, quem ipse cum elogio dicta die XXXI Julii commemorat; qui an Taurianensis, & abbas fuerit, dispici poterit die XXX Augusti. Et vero clarissime mentem suam seu potius hallucinationem pandit idem Ferrarius in Catalogo Sanctorum, qui in Romano Martyrologio non sunt, die rursum XXXI Julii, ad annuntiationem istam Tauriani in Calabria S. Fantini abbatis; productisque fontibus, e quibus ipsum dat, nimirum Maurolyco, Galesinio, & Petro in catalogo lib. 6, cap. 160; hic, inquit, diversus esse videtur ab eo, de quo in Martyrologio Romano die XXX Augusti agitur. Quod, quid est aliud quam semel commissum confusionis errorem recoquere?

[19] Rocchus Pirrus in notitia secunda ecclesiæ Siracusanæ pag. 125, [uti & ab alio.] agens de S. Fantino nostro, dicit, quod Cajetanus in Idea de Vitis Siculorum Sanctorum pag. 90 narret, se habere in S. Fantinum Thaumaturgum carmen genethliacum, translatum ex Græco sermone; at satis liquet, Cajetanum, hunc a nostro distinguere: nam postquam dicta pagina indicarat: Vitam S. Fantini confessoris Syracusani, ac Petri Occidentis episcopi narrationem de Vita & miraculis Sancti ejusdem, mox subnectit jam dictum in S. Fantinum Thaumaturgum carmen, quo cognomine a Græcis vocatur Fantinus monachus supra laudatus; noster vero, quamquam illum titulum fuerit meritus, & alicubi, ut vidimus, is ipsi detur, non tamen eum sic sibi fecit proprium, ut communiter talis appelletur. Quod quia non apparet satis observasse Pirrus, ideo alium cum alio Sanctum videtur confudisse, ac carmen illud aptasse nostro, quod alteri convenit; & vero utrumque id satis cavit Cajetanus, nuspiam illius carminis memor, quando agit de Fantino nostro.

§ III. Fama posthuma ex æde sacra, reliquiis, sepulcro, miraculis, & hymno sacro; Vitæ auctores. Taurianum quandonam eversum?

Ædem quondam sacram S. Fantino propriam exstitisse una cum monasterio, ejusque sacras exuvias publica veneratione necnon frequentissimo populi concursu memorabiles fuisse, [Habuit Sanctus antiquitus ædem sacram, reliquiis suis celebrem.] intelligi datur ex antiquis monumentis. Anonymus in editis apud Cajetanum, inter miracula, quæ Vitæ Sancti nostri subnectit, de Theodoro quodam, cive Taurianensi agit, cujus ædes templo erant Fantini contiguæ. Item Taurianensium, inquit, ecclesiæ archidiaconus … deferri se jussit in ædem S. Fantini. Petrus episcopus num. 18 ita loquitur: Sacræ ipsius corporis reliquiæ cum apud nos, ait, asserventur &c.; in quarum deinde laudes egregie excurrit. Idem num. 47 sermonem instituit de puella a parentibus … ad S. Fantini ædem adducta, introductaque ad aram a patre, ubi sanctissimi Viri tumulus erat; quam acceptam antistita educavit in cœnobio.

[21] [cujus situs datur] De eadem æde agit num. 48. Rursum num. 49 narratur altare illustratum, ubi maxime venerabiles asservantur S. Fantini reliquiæ … inde ubi lux evanuit, multo suavique odore … tota ædes repleta. Videri etiam de hoc templo ac monialibus potest num. 44. Templum itaque hoc apud Taurianenses stetit, &, sicut exponitur num. 50, in montis descensu positum… Hanc autem ædem S. Fantino construxerant indigenæ, ubi illum, equas dum pasceret, egisse fama erat: ibique etiam Sancti aream esse ajunt, unde locum illum S. Fantini aream hodieque appellant.

[22] [Miracula ibidem facta stabiliuntur.] Fama vero Sancti posthuma mirifice inclaruit ex miraculis plurimis, quæ ad ejus sacra lipsana patrata sunt, adeo solida auctoritate stabilitis, ut pervicax sit, qui ea negare aut in dubium vocare ausit. Unde in hymno sacro vocatur thaumaturgus, titulus certe, qui magnis dumtaxat & insolitis prodigiorum effectoribus dari consuevit. Atque ex hoc hymno confirmabuntur & illustrabuntur ea, quæ de Sancti post mortem celebritate modo protulimus. Hymnus vero ille certum posteris monumentum est de antiquo Fantini cultu, uti palam fiet ex tempore, quo is conditus traditur; de cultu item solenni, qui recte colligitur talis fuisse ex hujusmodi instrumentis, accini consuetis in honorem Sanctorum, quorum præ reliquis venerabilis memoria habebatur. Hymnum porro istum dabimus post ambas Vitas; de quarum auctoribus hæc præmonenda occurrunt.

[23] [Auctor primæ Vitæ nos latet; cujus textus non satis sincere excusus.] Illius, quam primo loco damus, auctor nos omnino latet, latuitque etiam Cajetanum; qui tamen ex eo, quod de catenis a Sancto perfractis in illa refertur, hæ in præsentem usque diem Syracusana in ecclesia demonstrantur, elicere utcumque conatur tempus, quo Vita eadem scripta sit, nimirum ante Saracenorum in Sicilia dominatum, cum catenæ Sancti demonstrabantur: nam eorum barbarie cuncta dein pessum iere, seculo utpote 9 aliquantum adulto. Saracenorum in Siciliam adventum ex Joanne Curopalate & Cedreno innectit Baronius anno 827 contra Leonem Ostiensem, qui anno 820 illum ingressum ponit, captumque ab ipsis addit Panormum, ut videsis lib. 1, cap. 23 Chronici Casinensis. Vitam illam edidit Cajetanus, exscriptam, uti monet, ex vetusto libro manu exarato Josephi Madrensis I. Consulti Syracusani, dictione paululum expolita, ac levibus quibusdam recisis, utrumque non recte; desiderant quippe palæophili similia videre intacta. Et vero illa historia tum ob hanc causam, tum ob dicta superius, tum ob dicenda paulo post, multum nobis displicet.

[24] [Quædam in ea carpit Morabitus,] Carolus Morabitus in Annalibus Messanensis ecclesiæ satis immodeste & acriter invehitur in nostrum Petrum Salernum, qui ad perficiendas Vitas Sanctorum Siculorum pluries jam laudatas operam contulit; quasi opera ejus vitiata sint omnia, & studium suum omne contra Messanenses semper impenderit. Quid ita? Ansam utique expostulandi Morabito hic præbuit codicis istius expolitio, quasi magis poliendo addiderit, prout ipse Salerno imputat, quæ non sint consona: bolum in eo nimirum duriusculum, quod Messana etiam tum (id est tempore S. Fantini) idolis serviebat, decoquere non potuit, non magis quam istum: Conquiritur ergo (Fantinus) a magistratu Mamertino, pœnam fidei suæ daturus; quasi vero tum temporis Messana nondum ad Christum fuerit conversa; de qua re breviter dicetur in annotatis. Tædet interea omnia hic recensere, quibus auctor iste Salernum arcessit, nullo operæ pretio hic proponenda: sive enim Equilinus ex Ms. Madrensiano, sive contra Madrensianum Ms. ex Equilino desumptum sit, sive utrumque exemplar seorsim aliunde prodierit, non multum interest, cum ejusdem utrumque sit furfuris in substantia.

[25] Nam, sicut est in notis apud Cajetanum, eamdem quidem historiam pressius narrat Petrus Equilinus episcopus; [carpendus ipsemet.] sed nos addamus, corrupte; adeo ut non multum rationis habeat Morabitus, quare vocem verosimillime corruptam stradichone laudet in illa Vita, quasi antiquitatem conciliet. Non omittam, inquit, stratigoti nomen Messanæ supremi juris (quod solius ipsius est in absentia principis) ab antiquo & semper successione temporum non mutatum. Habet enim ille in Vita Sancti, quam diximus: Cum a Stradichone capitaneo quæreretur, ut diis &c. Sed vel bis idem dicit textus, vel vocem corruptam obtrudit: nam addit Morabitus: Quod nomen quidem non proprium, sed officii est, quo CAPITANEUM, sive militiæ ducem Messanenses appellant. Audiamus Ferrarium in Catalogo Sanctorum Italiæ ad XXXI Julii de ista Vita quid sentiat: Loca, inquit, depravate nominat, & quædam inverisimilia admiscet; quod ultimum de Vita nostri anonymi videtur pronuntiaturus fuisse, siquidem eam vidisset, eodem vel potiori jure, quæ pluribus verbis rem eamdem in substantia narrat. Quod addit Ferrarius; ut videtur, ex duorum Actis unius contexit, Petrus Equilinus, adeo nobis non videtur, ut Acta nostri Fantini toto cælo differant ab Actis synonymi monachi.

[26] De alterius auctoris, Petri episcopi, sicut scribitur apud Cajetanum in titulo ejusdem narrationis, [Auctor secundæ Vitæ videtur fuisse episcopus Taurianensis:] vel, sicut apud eumdem notatur in Animadversionibus pag. 138, Petri occidentis episcopi, Vitæ præfatione observantur ista ibidem: Episcopus fuit ecclesiæ Tauriani in Calabria. Multa id persuadent: sermo ipse habitus ad Taurianenses: quorumdam miraculorum non modo oculatum testem fuisse, sed ministrum se dicit: Nicetam appellat archidiaconum ecclesiæ suæ; ille vero Taurianensis ecclesiæ archidiaconus fuit, ex Actis Syracusanis. Demum plane appellat Taurianum patriam. Ab aliquo Græco dictus est Occidentis episcopus, id est in Occidente: quia forte dubitavit vel nescivit, quænam urbs ei subderetur. Verum quamquam hæc infulas Taurianenses ita suadent, ut, quod supra tamen ab ipso Cajetano dicitur fieri, non omnino persuadeant, satis tamen fundamenti præbent, ut prudenter id credatur.

[27] Quod ad istius auctoris ætatem attinet; de ea sic ibidem disseritur: Vixit is scriptor, ut extrema narratione ait, [de cujus ætate] imp. Leone hæretico, ad quem tertio ejus imperii anno legatus cum quibusdam Siculis a prætore Siciliæ missus est. Porro ab anno Christi Domini DCCXVI ad DCCCXIV Leones tres imperium tenuere; Leo Isauricus, Leo Porphyrogenitus, & Leo Armenus, qui omnes hæretici iconoclastæ fuere. Quis horum Leo hæreticus fuit, sub quo Petrus Taurianensis vixit, in ancipiti sum: cum nulla ex narratione lux affulgeat. Sed inclinat animus ad Leonem Porphyrogenitum, cujus imperii annus tertius incidit in annum Christi DCCLXXVIII. Movet me, quod is non nisi anno imperii quinto, qui extremus illi fuit, in scelerum suorum ultionem, occultum animi virus evomuit, & imaginum cultores persequi palam cœpit.

[28] [hic] Ante hunc annum tutus ad eum accessus fuit; ad Leonem Isauricum & Leonem Armenum accessus haud tutus fuit, qui inito imperio sacris imaginibus bellum indixere. Sed levis est conjectura. Quod certum; vixit Petrus episcopus Taurianensis post occupatam ac possessam a Saracenis Africam; quos Taurianum magna ex parte evertisse, idem Petrus narrat. Saraceni vero Africam penitus occupavere anno Christi DCXCVIII, Cedreno auctore. Leo Isauricus impium sub dolosa pietatis larva virus & quidem per annos plus quinque occuluit, quod palam tandem contra sacras imagines evomuit, ut videsis apud Baronium ad annos 716 & 723. Simulavit item Leo Porphyrogenitus, ibid. ad annos 775 & 780; Leo autem Armenus cum imperio cœpit persecutionem, ibid. anno 814: proinde satis quidem videmus, eum hinc supra excludi a Cajetano: at non satis perspicimus, cur iste Petrus episcopus potius se contulerit ad Leonem Porphyrogenitum, quam ad Leonem Isauricum, cum hæreticus fuerit uterque; uterque orthodoxiam mentitus, & quidem satis diu, ut in annum utriusque tertium Petri iter incidere potuerit.

[29] [disseritur.] Quod si sub Leone Porphyrogenito id contigerit; de quo tamen non constat, sequitur juxta calculum Baronii superiorem, Petrum potuisse instituere suam legationem ab anno 716, quo Leonis Isaurici imperatoris initium figit contra Theophanem, quem illud differre in annum proxime sequentem colligitur ex eo, quod illi assignet Indictionem XV. Errat itaque Cajetanus, dum putat Leonem Isauricum ab ipso imperii sui exordio bellum sacris imaginibus indixisse; qui error in causa fuit, cur legationem Petri potius aptarit imperio Leonis Porphyrogeniti. De occupata penitus a Saracenis Africa anno 698; unde Cajetanus Petri vitæ epocham superius determinavit, meminit Baronius ad istum annum. Hinc sequitur, ut falsum sit, quod tradit Marafiotus in Chronicis & antiquitate Calabriæ lib. 1, cap. 35 in fine, circa tempus, quo Taurianum fuit destructum: quod vult contigisse anno Domini 1075, quantum, inquit, ex antiquis scripturis colligimus. At cujus notæ ac temporis sunt illæ, quas vult, antiquæ scripturæ?

[30] [Taurianum quando eversum.] Eamdem epocham ex ipsius Descriptione Calabriæ lib. 1, cap. 20 & 25 producit Cajetanus in Animadversionibus pag. 137 (de ista destructione nihil invenio in Chronicis Calabriæ capitibus mox ab ipso assignatis, adeo ut suspicer, quod aliud Marafioti opus indicare voluerit) recte ex ratione temporis, quo vixit Petrus episcopus, ipsum corrigens his verbis: Taurianum .. a Saracenis Africam tenentibus eversum est ante annum Christi ferme octingentesimum, cum nondum Siciliam occupassent, ut constat ex Petro Tauriani episcopo, eorum temporum scriptore; ut videsis ipsius narrationem num. 10. Quamdiu vero ante istum annum eversio loci facta sit, indeterminatum relinquit: nam reliquiæ ejus, inquit, insigniaque ad nostram usque tempestatem manent, hinc inde ex utraque ipsorum fluminum parte exstantia … tametsi nunc inhabitabilis & inculta est altera pars propter eas, quas multis jam annis locus ille passus est eversiones. At quæ de biographis paulo ante disputata sunt, illustrari poterunt ex dicendis paragrapho proximo, occasione Vitarum, quarum & damus notitiam, & merita.

§ IV. Vitæ Græcæ notitia; Latinæ crisis; utraque, Græcæ tamen, uti & hymni sola versio Latina hic datur.

Vitam, quam secundo loco dabimus, seu elogium, narrationem aut homiliam potius eam dixeris, [Vitæ Græcæ] eodem redit; Vitam, inquam, illam typis vulgavit Latine sæpe laudatus Octavius Cajetanus inter Vitas Sanctorum Siculorum tomo 1, a pag. 152, fontem ita indicans in Animadversionibus suis: Narrationem (ita enim inscribitur) hanc exscripsimus ex Græco codice Ms. monasterii S. Salvatoris apud Messanam. Transtulit in Latinum P. Franc. Raiatus e nostra Societate. Exemplar ipsum Græcum nos habemus, ex eodem haud dubie codice vel aliquo ejusdem ecgrapho transcriptum; quod, prout isti apographo nostro præmittitur, anno 1697 curavit P. Joseph Denti, si recte viri cognomen lego. Ceterum prænotatur hoc titulo: Διήγησις εἰς τὸν βίον καὶ εἰς τὰ θαύματα τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου θεράποντος τοῦ χριστοῦ πατρὸς Φαντίνου ἡμῶν. Narratio in Vitam & miracula sancti ac gloriosi servi Christi, patris nostri Fantini. Titulus ille contractius sic refertur apud Cajetanum: Petri episcopi narratio de Vita S Fantini.

[32] Versionem istam antiquam contulimus cum nostro exemplari Græco, eamque satis fidelem & textui Græco satis consonam deprehendimus, [ac versionis,] ut supervacaneum judicaverimus, novam isti substituere: quamquam nonnulla locis variis ad majorem brevitatem contracta sint, quæ pluribus recenset nostrum Ms. Græcum; sive ea ita contraxerit ipsemet interpres, sive ea contracta repererit in exemplari, e quo suam versionem concinnavit: neque enim plane nobis constat, ex eodem exemplari Græco nostrum apographum, & ejus versionem prodiisse. Quidquid id est, res tantilla est illa contractio, & ad rei substantiam parum conducens, proinde intento digito identidem indicari non merita in nostris annotatis; ubi nonnulla tamen observata invenies, pluribus aliis minutiis prætermissis; de qua re lectorem præmonuisse, plus est quam satis. Rem porro totam in novos titulos ac numeros more nostro dispescuimus; adjectis etiam ad marginem antiquis numeris, qui miraculis præfigebantur in laudato Ms. Græco, non tamen eorum titulis, qui itidem ordine illa præcedebant.

[33] Atque ex his miraculis non gloria solum Sancti posthuma potissimum elucidatur, sed suppletur utcumque penuria, [uti & miraculorum notio datur.] qua, uti fateri cogitur candide ipsemet auctor, in rebus a Sancto gestis recensendis laboravit; ideo laudem hic meritus potissimum, quia ad nonnulla ex istis miraculis summum auctoritatis pondus addit, narrando illa nunc tamquam auritus, nunc tamquam oculatus testis, imo alicubi etiam in propria ipse persona ejusdem Sancti patrocinium expertus. Visum porro nobis est, miracula non separare a narrationis contextu, illis prævio, sed hæc illi subdere, sequendo exemplar nostrum Græcum, & Latinum, quod Cajetanus edidit. Jam vero circa miracula post S. Fantini Vitam (de his enim præsens nobis sermo est) paucula quædam alia nobis se offerunt observanda occasione auctoris anonymi, qui Vitam scripsit.

[34] [Utriusque crisis Vitæ,] Miraculum primum, quod agit de syngrapha amissa & reperta, anonymus ille contraxit; sed ex Petro episcopo illud accepit: is namque addit, a quo & hæc accepimus; quæ verba anonymus non habet. Hic insuper ex isto contraxit miraculum secundum: ubi enim Petrus tamquam in propria persona, archidiaconus, inquit, dum esset nostræ sanctæ ecclesiæ, aliud nobis dignum utique, quod litteris mandetur, miraculum commemoravit; anonymus illud narrat in aliena. Tum transilit ad miraculum, quod est apud Petrum ordine sextum; ac deinde rursum resilit ad illud, quod laudatus Petrus refert quinto loco; utrumque denuo anonymus contraxit. Atque hæc quidem ille ex Petro hausit, addente Cajetano, cetera in libro Ms. desiderari. Unde perspicimus, quod vel majorem juventutem præ se ferat iste anonymus, quam Petrus episcopus, vel quod post ipsum saltem scripserit, majore enimvero fide dignus, quando cum isto consentit (eumdem, uti suspicor, & in aliis nonnullis ducem secutus, quem sibi prævium habuerit in miraculis) quam dum solus ambulans, non pauca affirmat, quæ alter non habet:

[35] [auctoritas.] Et sane videtur affectare rerum inopinatarum ac mirabilium texturam; adeo ubique prodigia, inexspectatos eventus, & apparitiones obtrudit; ad scenam & theatralem apparatum compta potius, uti nobis apparet, & inventa, quam ad sinceram narrationem accommoda; quamdiu nos latet, quo ex fonte ea acceperit, tot seculorum intercapedine a suis temporibus distantia; præsertim ubi Petrus adeo est jejunus, ne dicam mutus, in Vita ac gestis Sancti enarrandis; paucula quædam circa ea delibasse contentus, cetera omnino ignorans. Jam vero unde, amabo, anonymus iste historiam eventibus adeo mirabilibus infartam derivare potuit; de quibus ne verbum quidem ullum Petrus episcopus? Cui tamen adjuncta nonnulla favere videntur præ isto alio, ut hoc ille instructior accederet ad loquendum, sive tempus consideres, cui utcumque ejus ætas atque adeo scriptio aptari possit; sive locum, in quo gessit episcopatum, qui fuit rerum a S. Fantino, dum in vivis degeret, gestarum spectator & testis; miraculorum vero, dum jam mortale corpus exuerat, ac gloriæ ipsius posthumæ theatrum; sive nomen spectes, quod diserte præfigitur ipsius narrationi.

[36] [ac valor.] Nulla autem ex tribus hisce prærogativis suffragatur nostro anonymo; qui tantus quantus est, undecumque nos latet. Memini quidem ex catenis a Sancto perfractis, & usque ad scriptoris tempora asservatis, de qua re diximus superius § 3, argumentum a Cajetano desumi, quo figatur ipsius tempus. Verum quandoquidem Vitæ contextus, prout apud Cajetanum editus legitur, non omnino editus est prout jacet, & aliunde ex capite non uno vel ipsi Cajetano videtur esse suspectus, uti liquet ex dictis: cur omni mox suspicione vacet locus ille de catenis? præsertim cum Petrus episcopus de illis non meminerit, fatente Cajetano, nonnulla apud anonymum ex depravatis Actis desumpta, & nugamenta immixta eis esse a quodam otioso.

[37] Non eo tamen illa quisquam a nobis dicta existimet, [proponitur.] quasi velimus omnem narrationi ejus fidem detrahere: neque enim ad hoc audendum satis nobis est rationis; sed ut sensum nostrum candide indicemus, quod, sicut gloriosa prorsus Sancto sunt, quæ anonymus ei adscribit, sic paulo solidioris roboris sint indiga, si istarum rerum defensores ac patroni statim credi omnia ab eruditis velint. Erunt fortasse (sint sane optamus) eruditi Siculi aut Calabri, qui tam his quam aliis, siquidem plura de Sancto sperare liceat, plusculum lucis & auctoritatis affundent. Interea temporis quia fieri potuit, ut auctor ille anonymus, cujuscujus ætatis & notæ, alicubi hauserit ex antiquis documentis, quæ Petrus non viderit, facta, quæ refert, si non omnia, saltem non pauca ex illis, ideo Vitam sub ignoto nomine tamquam ab ipso scriptam etiam exhibemus.

[38] Circa hymnum, quem ultimo loco ex impressis apud Cajetanum daturi sumus, [Nonnulla etiam observantur circa hymnum,] observari velimus sequentia. Is exscriptus est a me, inquit in Animadversionibus suis, ex Græco codice Ms. monasterii S. Philippi Fragalatis, juxta oppidum S. Marci, in diœcesi Messanensi (quod monasterium est de familia S. Basilii, ut videre est apud ipsum in Animadversionibus pag. 64.) Latine redditus est a patre Augustino Florito, nostræ Societatis, pluribus aliis e Græco in Latinum conversis noto, tam apud nos die III Aprilis, pag. 239 & 269; quam apud Cajetanum mox citatum pag. 35, 37, 64 & 67. Crediderim cum eodem auctore in Animadversionibus, hymnum hunc compositum esse a S. Josepho Hymnographo, cujus Acta illustrata fuere ad diem III Aprilis; qui cum obierit in grandæva senectute, seculo nono ad finem vergente; consequens est, ut, quo tempore etiamnum Sancti ac miraculorum præsertim ejus vigebat in animis posterorum memoria, potuerit cænonem istum concinnasse in gratiam Calabrorum aut Siculorum, Siculus ipse patria, & secundum quosdam Syracusanus (sed hoc ultimum a nobis rejectum fuit citato die pag. 267) sicut canonem seu odas de S. Pancratio in gratiam Tauromeniorum panxit, secundum dicta eodem die III Aprilis pag. 238, ubi de illo actum fuit, & XIV Junii pag. 788, occasione S. Marciani, episcopi Syracusani ac martyris. Varia interim, quæ hunc S. Josephum spectant, invenies in Bibliotheca Sicula, auctore Antonino Mongitore, anno 1708 Panormi edita, tomo 1, a pag. 384.

[39] Porro sive Josephus iste Hymnographus, sive alius ei homonymus, [ejusque auctorem:] Thessalonicensium episcopus, S. Theodori Studitæ germanus frater, hujus canonis auctor exstiterit, parum interest: ambo enim floruere seculo nono; & hic quidem sub istius seculi initium, ille vero versus finem. Consuli interim possunt ea, quæ de utroque novissime diximus tomo IV Julii, pag. 247. Si habuissemus laudati canonis exemplar Græcum, potuissemus, uti opinor, paucula alia circa illum observare: neque enim dubitamus, quin ejusdem conditor, more alias usitato, litteris acrostichis eum innexuerit, in præfixa ei acrostichide metrica expressis, quas suis deinde locis, id est odarum ac stropharum initialibus elementis aptarit. Odas subsecuta forte fuerit acrostichidis istius veluti coronis quædam seu clausula, e litteris nominis auctoris formata; quo indicio paulo certius nobis de ipso constare potuisset. (Adi citatam pag. 247.) Verum quia ista subsidia nos hic deficiunt, superest, ut acquiescat lector solis, quas damus, in re incerta conjecturis.

[40] Denique illud insuper unum superaddendum censemus; [qui forte olim fuerit pars Officis Græci] valde utique nos induci, ut credamus, quod sicut alii canones, Menæis Græcis excusis interspersi, adhiberi consueverunt in istius gentis Officio ecclesiastico, cujus utpote partem non parvam constituerunt; ita hymnum hunc Siculis Calabrisve Menæis insertum, atque in S. Fantini festivitate, majoris solennitatis gratia, quotannis ibidem usurpari consuevisse, tamquam antiquum, sicut supra dicebamus, pristinæ erga eum venerationis argumentum.

VITA
Ex Ms. Syracusano apud Octavium Cajetanum S. J. edita inter Vitas Sanctorum Siculorum tomo 1, a pag. 149, auctore anonymo.

Fantinus conf., Tauriani in Calabria (S.)

BHL Number: 2824

Ex editis apud Cajetanum.

CAPUT I.
S. Fantini natales; ipsius ac parentum ad Christum conversio; horum cruciatus; illius e carcere liberatio.

[S. Fantinus parentibus sterilibus,] Syracusis a natus est Fantinus, Fantio ac Deodata b nobilibus, atque in re familiari copiosis parentibus. Hi tametsi idolorum erant implicati cultu, tamen in pauperes natura erant propensi, & de suo sublevabant multos. Quod eo etiam liberalius præstabant ac libentius, quod ea ratione in spem veniebant, impetraturos se a diis suis liberos, quibus carebant. Sed dii eis nulli quidem, verus autem Deus, qui neminem vult perire, & lucem veritatis omnibus impertit, neque infrugiferam eleemosynarum esse sementem sinit, liberales precantibus aures dedit, & hoc inter dormiendum utrique visum injecit.

[2] [visis in somno sisti ante tribunal Dei,] Videbantur sibi ante tribunal Dei tamquam indicto die sisti, & idololatriæ nomine accusatos, ad extrema supplicia damnari. In magna trepidatione, nec opinatus adfuit patronus miseris Jesus Christus; cujus erat habitus talis: toto corpore plagis, ac vulneribus distinguebatur, unde sanguis atque horror quidem nullus, splendor plurimus eminebat. Is in conspectu judicis stans, hunc in modum orat: Hi, quas tu pœnas in eos cogitas, meriti quidem sunt, Pater; sed eas primum mihi, tum eleemosynis eorum condonato: precorque abs te, ut vitam iis, ac liberos concedas.

[3] [promittitur nasciturus;] Et ad superstites reos conversus, Vobis, inquit, filius olim, quem expetitis nascetur, qui duodecimum annum cum attigerit, fidem in me, Patremque meum concipiet; tum hanc vos edocebit, & ad martyrium viam aperiet. Ipsius autem monitis multi in veritatis viam traducentur. Postea Fantio ac Deodatæ potestas est abeundi facta, & nascituro filio, nomen ut Fantino imponant, eique ab anno duodecimo, verbo obsequentes sint, imperatum. A somnis evigilantes, mutuo visa cum narrassent, lætitiam simul cum spe capiunt. Tempore susceptus est filius, &, ut jussum, nomen huic indunt Fantino.

[4] In exortu, atque advocatione [in lucem] duo fuerunt digna, [prodigio non uno natalem ejus comitante.] quæ miremur. Unum, quod Infantis a parte læva pectus notatum est crucis signo, non subtenui ac parvo, sed alte impresso, & pro corpusculi portione, in ternorum digitorum latitudinem longius producto. Color ejus sanguineo erat similis. Alterum, quod in recentissima ætatula sæpe de lectulo surgebat, & repens per spondam demittebat se humi; sicque recubabat. Ejus rei causam cum sciscitarentur, Militare, inquit, Christo volo. In quo quidem illud est plenum admirationis; puerum hunc cum Jesu Christi nomen appellabat, ejus nominis memoriam fecisse; quod ab alio dictum ipse antea numquam excepisset.

[5] Inter hæc Fantino duodecimus appetiit ætatis annus, [Modo prorsus mirabili] atque cum ea tempestate venandi studiosus, uno cum comite, feras insectaretur, nactus est cervum proceritate mira, atque ardua, tum novo etiam miraculo spectabilem. Huic multæ inter cornua cruces exstabant: humana autem vox ejus ex ore prodiit, qua se ut sequeretur, hortabatur, &, Tempus, inquit, est, ut & capiaris, & capias; veneris, ac rursus te alius venetur. Ergo postquam per agrum Syracusanum ad duo passuum millia præeuntem cervum prosecuti [essent], propter quamdam se specum vident.

[6] Itaque cum descendissent de equis, offenderunt in specu hominem senem atque eremitam. [ad eremitam deducitur;] Huic præterita nocte nuntiaverat Jesus Christus, venturum ad se crastina luce adolescentem nobilissimum Fantinum, eum rectam fidem edoceret, deque sua divinitate, atque fidem edoceret, deque sua divinitate, atque humanitate instrueret; fore enim, ut hujus opera non pauci salutem consequantur. At postera quidem lux Fantinum eremitæ in conspectum tulit; quem sibi ad pedes accidentem cum sublevasset, parentum illi de suis natalibus visionem recitat, crucis signum impressum in pectore manifestat, &, Super hæc magnas enimvero, inquit, Fantine, gratias debes instauratori generis humani Christo, qui antequam sacro baptismatis flumine ad vitam transmittereris, sanctissimæ te crucis figillo notavit.

[7] Hic nudato pectore Adolescens, cum accepta a Christo Domino signa patefecisset, [ab eoque in fide instruitur apparente in cælo cruce, & simul cum Leontio baptizatur.] arrepta rursus occasione, in multam noctem senex dixit plura de Servatoris nostri cum in ejus vita, tum post obitum etiam confectis mysteriis. Ac quidem noctis tenebras dispulit admirabilis crux, circumfusa lumine, & in propinquo in cælo visa. Hoc autem veluti nuntio lucis a Deo accepto Fantinus, atque ejus comes Leontius abluti sacro fonte, Christiani facti sunt: & cum noctis reliquum sacris inter se colloquiis, atque ad Deum obsecrationibus transegissent, orto jam sole ad urbem redeunt.

[8] Cum vero patri Fantinus occurrisset, salutatione eum excepit, qua Jesu Christi mentionem faceret. [Sequuntur Sancti parentes cum familia, excepto uno misero.] At novum verborum genus pater demiratus, quamobrem se ea salute donaret, ab Filio quæsivit. Ille Spiritus sancti luce repletus, cum susceptæ paulo ante fidei principia, atque arcana explicasset, simulque in memoriam patri pristina visa revocasset; eo patrem adduxit, ut Christo per baptismum libentissime manus daret. Uterque autem postea Deodatam de suscepta religione docuerunt, & dominos Christianos universa imitata familia est, præter contumacem unum, qui ab teterrimo dæmone in obstinationis supplicium arreptus, sese in flumen præcipitem dedit.

[9] [Facultates in pauperes distribuunt, & apud proconsulem accusati, vapulant:] Christiani hi cum sunt facti, dictorum etiam Christi, Nisi quis renuntiaverit omnibus, quæ possidet, non potest meus esse discipulus, esse memores, atque etiam obsequentes cœperunt. Itaque divenditis, quæ possidebant, omnibus, magnam ex agris & fortunis suis pecuniam conflant, quam egentium subsidio ac victui largiter in dies erogabant. Eas ob res defertur eorum nomen ad proconsulem. Is in conspectum adductos interrogat, cujus essent religionis, ac sectæ. Christianos esse, & Christum se crucifixum colere respondent. Ob id jussu proconsulis, vehementissime plumbatis vapulant; tum in vincula, ac custodias conjiciuntur.

[10] [sed ab angelo reficiuntur; qui imminere eis martyrium; Fantinum vero ad alia reservari prædicit.] Ecce autem cum nox omnia opacasset, angelus Domini devolat in carcerem, & postquam luce locum illuminavit, appositis cibariis, refici custoditos, ac confortari jubet. A mensa prædicit Fantium quidem ac Deodatam mortem pro fide postridie esse obituros; Fantinum ad alia reservari: quamobrem excederet ex eo loco, atque in alias se partes reciperet. Tum arreptas catenas Fantinus facillime perfregit; quippe quas instar ceræ mollissimas virtus divina fecerat. Hæ in præsentem usque diem Syracusana in ecclesia demonstrantur. Deinde patefactas sua sponte fores cum offenderet, sensim cum comite angelo egreditur, usque ad portas urbis, quas signo crucis impresso reserat, atque aditum sibi facit.

ANNOTATA.

a Urbs est Siciliæ notissima; de qua meminimus die 14 Junii, occasione S. Marciani, ejusdem urbis episcopi. Ceterum an hæc urbs Sancto patria obtigerit, supra disputatum est.

b De Martyribus illis agitur ex hac Vita apud Cajetanum tomo 1, pag. 122, signato anno Christi 304, die autem 31 Julii.

CAPUT II.
S. Fantini parentes martyrio coronati; iter ejus in Calabriam, cura jumentorum, misericordia erga pauperes miraculo comprobata; heri conversio, obitus.

Interea illuxit, & producti illi duo, cum recusarent proconsuli obedire, & thura diis adolere; [Sancti parentes martyres fiunt; ipse, patrato in Si cilia miraculo, Calabriam petit.] capita iis præcisa sunt. Fantinus Messanam a appulit, & exceptus hospitio mulieris cujusdam, filium ei captum oculis luce iterum donavit, quem inter dormiendum nigerrima hominis species violenter exoculaverat. Id causæ fuit, quod Jesu Christo nomen familia universa daret. Ea res famam Fantini Messanæ, quæ etiam tum idolis b serviebat, disseminavit. Conquiritur ergo a magistratu Mamertino c, pœnam suæ fidei daturus; sed ille divino monitu, conscensa per noctem navicula, quamquam sine remigio ac velo, tamen cursum freto Rhegium d versus, cælesti ductu, tenebat: neque cum eum armata triremis insequeretur, consequi umquam potuit, quam objecto signo crucis impediverat.

[12] Ut est Rhegium deductus, in matronæ se cujusdam comum ab foro subduxit, [Vinum in aquam convertit Rhegii, suique contemptor] & frigidam sibi ad potandum datam, vinum merum facit: matrem autem familias victam rei miraculo & procidentem ad pedes, Christianam facit. Inde longius secessit, & tertio post die oppidum, cui Tauriano e nomen, ingreditur, seque Balsamio, locupleti homini, in servitutem locat. Sed cupido despectus sui ac vilitatis pro Deo, contra accidit: eo enim notior universis & carior habebatur. Erat Fantinus ingenio docilis, sermone non inelegans, castitate summa, atque honestate morum præditus, jejuniorum abstinentiæque amantissimus: verum propter gentilium metum, fidem arcano pectoris concreditam abscondebat.

[13] Itaque pascendis jumentis, amandatur ab Domino suo ruri, [pascit jumenta, & simul ex illis pauperes, cælestium meditationi intentus.] quod ille alacriter quidem, fideliterque præstabat, Moysis memor, greges deducentis, & Apostolici ejus dicti: Servi subditi estote dominis vestris, in omni timore. Æstas summa esse cœperat, quo tempore frumenta in areis congregantur ad trituram. Id occasioni sibi datum existimavit Fantinus ad sublevandos egenos. Ergo partem jumentorum locat ad terendum frumentum: pretium trituræ tribuit in pauperes f. Mos Fantino is frequens erat, inter terendam aream, preces post jumenta corde atque ore profundere, Deumque laudare: deinde solutum terendi cura, & pascentibus jumentis, cælum genuflexo suspicere, cælestiaque assidue meditari.

[14] Interim dæmone instigante, nuntius Balsamio perfertur, [Incusatur apud herum, quasi rem ejus male administrans:] male a Fantino jumenta tractari, pascuorum loco commodari terendis aristis: id avaritia fieri, & spe lucri, quod sibi asservaret. Balsamius, quod de probo Adolescente credere nollet, experiri maluit, quam audire, & simul in agrum perrexit, quid ferum fieret odoraturus. Fefellissetque Fantinum, nisi famulo suo pro tempore Deus accurrisset. Nam accedentem ad se Fantinus herum cum prospexit, procidit in genua, & factum suum Christo, cui laborabat, commendavit: inter orandum occupatur somno, & Balsamio propius accedenti, cum jumenta in aream circumirent atque aristas contererent, tamen in uberibus pascuis esse, atque pratuin omnino viride atque herbidum visa sunt depascere.

[15] [sed irrito primum conatu; deinde irati heri conspectum fugit] Quamobrem excitatum Fantinum de sedulitate sua laudat, confortatque, ut commissa fidei ac curæ suæ jumenta bene curet. Inde in urbem lætior redit, sed in in cepto suo cum perduraret Fantinus, rursum certior ea de re fama Balsamio per quosdam nuntiatur: cui quamquam principio nullas aures præbebat, & deferentes aversabatur, tamen facere non potuit, quo minus non nihil tandem auditis inclinaret. Itaque perrexit quæsitum, eo animo, ut, si vera offenderet, quæ illi accusarent, Fantinum in vincula conjectum affligeret: si vero secus, eos omnes invidiæ ac mendacii convictos ab familia sua rejiceret cum infamia, servum innocentem honore ac mercede majore donaret. Adventum heri & cogitationes Fantinus, quamquam absens, divino tamen spiritu providit, & ut iræ concederet, subsidium cœpit in silvam.

[16] [insigni miræculo, evaditque ejus manus.] Cumque ad Metaurum pervenisset, neque haberet, qua ratione flumen trajiceret, substitit, oculos huc illuc circumferens, ac vestigans aditum. Interea videt iratum dominum appropinquare. Tunc ille Deum, ne se ea hora desereret, etiam atque etiam exoravit, & perfecta oratione, virga aquas percutiens; Metaure, inquit, in Christi nomine paulum de tuo cursu siste. Hoc præcepto, aquæ duas in partes disceflerunt, & viam in ulteriorem ripam Fantino fecerunt: eo transvecto rursum coierunt.

[17] [Quo viso tam ipse, quam ejus familia] Hæc omnia cum vidit Balsamius, illico iracundiam deposuit, & humi stratus Fantinum ex adversa ripa precari extensis manibus cœpit, ne se in tenebris ignorantiæ desertum vellet; scire se, famulum veri Dei esse eum; cupere ejusdem Dei obsequio ac servitio addici, qui tantam suis potestatem largitur; seque veniam ab ipso petere, & vice versa famulum ejus velle esse, ac dici, ejusque præceptis obtemperare. His est vehementer lætatus Fantinus, & heri promptitudine cognita, Christi Jesu legem ei prædicat, conversumque in fide instruit.

[18] [ad Christum convertuntur.] Non multo post patris familias exemplum uxor Mathildis g, eorumque liberi, totaque est domus consecuta. Ea autem exinde Balsamii vita fuit, ut eam civitatem ad veram fidem traduxerit h. Ipsum vero multis miraculis Deus ornavit. Fantinus Baisamio segnior non fuit, nam congregata concione, sæpe populum de divinis rebus docebat, pauperes, egentesque comparata ope sustentabat, adeo ut brevissimo tempore idolorum fana, lucosque destrueret; ecclesias vero Deo, ejusque vero Filio Jesu Christo ædificaret. Hæc dum facit, in annum ætatis tertium ac trigesimum ingreditur: postremo die mensis Julii populum vocari jubet ad concionem.

[19] Cumque vehementissime de divinis rebus peroraret, prædixit, die Dominico proxime ex hac vita se esse abiturum, [Sanctus, prænuntiato mortis die, pie exspirat:] cum sacerdos rem sacram perfecisset. Paulo post corripitur febri, & illucescente prædicto ab se die, jussit intra chorum templi, in feretro se collocari. Peracto sacro, manibus in cælum sublatis, cum Christum Jesum ab se corporeis oculis cerni testaretur, atque subinde integraret, In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum; animam Deo restituit, tam expers doloris in morte, quam fuit criminis ac turpitudinis in vita.

[20] Ejus cadaver tanta luce, ac splendore lustratum est, [cujus sepulcrum fuit gloriosum.] ut per duas horas ne cerni quidem ab ullo posset. Odor autem, triginta integros dies, ecclesiam suavissimus perfudit: & ex sepulcro cœpit oleum redundare quoddam tantæ virtutis, ut cum omni morborum generi, tum universis etiam animæ tentationibus occurreret.

ANNOTATA.

a Civitas est & emporium Siciliæ celeberrimum, freto Mamertino ab urbe Rhegiensi dirempta.

b Bolum hunc, uti monebamus in Commentario prævio, digerere haud potuit Morabitus; ad annum 301 contendens, Messanam a principio nascentis Ecclesiæ Christo paruisse; pro quo asserto inter alia citat epistolam S. Eutychiani PP. ad Siculos episcopos datam; cujus exemplar protulerat ad an. 283. Eadem legitur apud Labbeum tomo 1 Concil. a col. 917. Epistola hæc si vere S. Eutychiani sit, qualis esse asseritur, facile tum suaderi poterit, diu ante S. Fantini tempora Messanam ad Christum conversam fuisse. Verum tam hæc quam alia ad sanctum istum Pontificem attinentia examinari poterunt die 8 Decembris, quo is inscribitur Martyrologio Romano.

c Mamertini populi olim e Samo insula ejecti, & a Messanensibus hospitio excepti, urbem occuparunt, ejusque incolas Mamertinos appellarunt. Vide Strabonem, & Cluverium Siciliæ antiquæ lib. 1.

d Civitas est antiquissima Brutiorum in Calabria littorali, nimium nota, quam ut pluribus describamus situm ejus.

e De hoc oppido satis multa diximus; plura infra.

f Quædam circa hoc factum observimus in annotatis ad alteram Vitam.

g Nihil de hac Mathilde Vita sequens; nihil de liberis ad Christum conversis.

h Suspecta nobis est ista conversio, donec testimonio majoris fidei roboretur.

VITA ALTERA SEU NARRATIO DE SANCTI VITA ET MIRACULIS.
Auctore Petro, episcopo Taurianensi, edita apud laudatum Cajetanum inter Vitas Sanctorum Siculorum tomo 1, a pag. 152, interprete Franc. Raiato ejusdem S. J., cum Græcis collata.

Fantinus conf., Tauriani in Calabria (S.)

A. Petro ep. Taurianen.

PROLOGUS.

[Auctor opera Dei celare periculosum, revelare autem honorificum ducens,] Mysterium regis, uti scriptum legimus, abscondere bonum est: opera autem Dei revelare & confiteri, honorificum. Regis quippe mysterium non custodire, ut revera periculosum, sic etiam perniciosum est. Ceterum Dei opera reticere, incredibile est, quantum animo periculum creet a. Nos igitur in divinis rebus uti silentio male metuentes, imminensque servo illi periculum suspectum habentes, qui domini sui talentum terra occultavit; cui dictum est: Serve male, & piger, oportuit te committere pecuniam meam nummulariis; sacram, animisque perutilem narrationem, haud obscure quidem, sed apertissime circumsonantem, quæque ad nos usque pervenit, non fuit consilium occultare silentio, sed vero eam potius per orationem in vulgus indicare, litterarumque monumentis tradere, ac veluti mensæ apponere, ut audivimus, & cognovimus, & patres nostri narraverunt nobis, ne esset occultata filiis eorum, ut in sacris Litteris didicimus, sed ad nepotes usque tantarum rerum cognitio propagaretur. Neve bona obliterarentur, aut oblivionis obscurata profundo (id quod etiam Numine afflatus quidam egregie juxta ac præclarissime dixit) intercluderent.

[2] [S. Fantini gesta pandere aggreditur.] Turpe nimirum est, vitas quidem impiorum hominum memoriæ proditas esse; contra vero eorum, quos veros Christi servos novimus, virtutes silentio contegi; ita sacro oraculo monente: Aperi os tuum verbo Dei. Et nos etiam, præterquam quod fas erat, ausi, sordidumque & inutile os nostrum reserantes, sic ad narrationem aggredimur. Memoria justorum cum laudibus, quæ fuit sapientissimi Salomonis sententia: Benedictio Domini super caput justi. Ad ipsius enim laudes, populi gestient b. Igitur cum anniversaria sancti Viri memoria populo huic lætitiæ sit argumentum, age jam, & nos pro viribus, haud certe laudationum legem secuti, per verborum amplificationem, sed debitum veritati solventes, pedestri quadam, & minime compta oratione hominis facinora exponamus, id ipsum pro laude ponentes, testimonium videlicet rerum ab ipso gestarum, ad legentium atque audientium utilitatem. Nimirum hæc prudentibus vera lætitia, quam utique capiunt, dum justorum usurpatur memoria, inde spiritale quoddam gaudium, inde bonorum æmulationem, imitationemque colligentes; ex iis, quæ rite audiunt incitati.

ANNOTATA.

a Juxta nostrum apographum, τὰ δὲ Θεοῦ ἔργα σιωπᾷν παράδοξα ψυχῆς φέρει τὸν κίνδυνον. Dei autem mirabilia reticere opera, animæ affert periculum.

b Dictum apographum habet: Μνήμη δικαίων μετ᾽ ἐγκωμίων· ἐγκωμιαζομένου γὰρ δικαίου εὐφρανθήσονται λαοὶ πολλοὶ, ὁ σοφώτατός φησι Σολομών. Memoria justorum cum laudibus: quando enim laudatur justus, lætabuntur populi multi, sapientissimus ait Salomon. Vide librum Proverbiorum cap. 10, ℣ 6 & 7. Caput item 29, ℣ 2 ex versione LXX Interpretum.

CAPUT I.
Sanctus ab hero, cui servit, pascendis armentis equorum adhibetur; orationem & opera misericordiæ exercet; accusatur.

Igitur celeberrimus hic Dei Servus divino quodam consilio Fantinus est appellatus. Decebat quippe eum, [Qui magnum nomen sortitus, servit cuidam Balsamio,] qui priusquam in matris utero formaretur, Deo cognitus fuerat, ut divinus Hieremias ait; illustri aliquo nomine nuncupari, ut vel ex ipsa certe appellatione perspectum omnibus foret, divinæ lucis participem esse piissimum hunc Virum, moribusque nominis sui vim, significatumque referre. Namque is divinitus nomen sortitus, Balsamio a quidem nescio cui serviebat, tum forte rempublicam gerenti. Sed propter ingenii præclaram indolem, vel potius ob inspiratam illi ab rerum omnium præscio Deo divini luminis illustrationem, ad firmitatem quamdam summumque disciplinæ amorem b pervenit.

[4] Novit enim Dominus celebres reddere suos c. Quos autem prædestinavit, [omnes integerrimæ vitæ partes explens.] inquit Apostolus, hos & vocavit conformes imaginis Filii sui. Erat autem clandestinus, at verus Christi cultor, mandata Domini servans, nihilque ab iis umquam declinans, abstinens ab omni opere malo, jejuniis, precibusque indesinenter insistens, purum se a mundi deliciis, integrumque conservans, interdiu, noctuque cum Deo per preces colloquens, omnino ad monasticam normam vitam traducens. Porro sicuti de Mose divinas Litteras accepimus docentes, dum oves pasceret Jethro soceri sui, in solitudine Madian d, dignum effectum, qui Deum ipsum per ignem in rubo apparentem conspiceret, divinaque usum consuetudine, formidanda scilicet edidisse miracula: ita plane & huic contigit. [Pascendis equorum armentis adhibetur; unde occasionem arripit liberius orandi,]

[5] Cum enim illi a Domino creditum esset equorum armentum ad pascendum, cum iis ipse degebat in montibus, ac solitariis locis. Ita convictum hominum fugiens, solitudinem potius, & quietem elegit; in d uti minime distractus, in divinas sese precationes liberius effunderet. Igitur equas agens, eas nunc e pascuis educebat ad pascua, nunc ex aquis ad aquas, & herbescentes campos, ut pulchras e, pinguos, lectas f suo ipsius hero exhiberet. Itaque hoc munere fideliter, reverenterque g fungebatur, divinum Apostolum audiens docentem: Servi, obedite dominis vestris carnalibus cum timore & tremore, in simplicitate cordis vestri, sicut Christo: non ad oculum servientes, quasi hominibus placentes, sed ut servi Christi, facientes voluntatem Dei ex animo, cum bona voluntate servientes non modo bonis, & modestis, sed etiam dyscolis: sicut Domino, & non hominibus: scientes quoniam unusquisque quodcumque fecerit bonum, hoc recipiet a Domino, sive servus, sive liber, sive gloriosus h.

[6] [& opera misericordiæ exertendi.] In his igitur beatus Vir ita se gerens, simulque puritate, ac temperantia præditus, atque in precationibus, abstinentiaque persistens, aliis etiam a Deo muneribus est insignitus. Ad tanta enim, quæ divinitus homini fuerant congesta bona, illud item accedebat, quod & in pauperes egregie animatus, & valde misericors erat secundum illam Domini vocem; Estote misericordes, sicut & pater vester misericors est. Nimirum is misericordia, vel maxime commovebatur adversus egentes, quibus cum benigne facere statutum haberet, idque vero, quippe servus, haud facile posset, commiseratione victus, cum aliud nihil suppeteret, quod illis erogaret, messis tempore, pauperum mendicorumque manipulos cum iis, quas pascebat, equis triturabat: idque adeo noctu, ne scilicet herum deserere i, aut excitare turbam videretur.

[7] [Unde apud herum accusatur,] Neque enim per noctes vana quadam spe ductus, nefariis operibus, actionibusque distinebatur, sicut in Isaia scriptum est: Qui in nocte, inquit, spes mala; sed contra potius boni in Deum operis spe mentem sustentante, nocte * in egestate laborantium auxilium impendebat k. Sed interea dum isthæc Vir sanctus exercet, bonorum hostis dæmon pauperes quiete privare, beatumque Hominem a proposito, ac bene agendi studio avocare studens, eum malevolorum hominum calumniis subjicit: qui ipsius dominum adeuntes, Fantinum insimulant, quasi vero equas affligeret, dum in amicorum, & consanguineorum gratiam, per noctes earum opera utitur ad triturandum. Quæ cum ille accepisset, furore inflammatus exsurgit; an ita res habeat, inspecturus abit.

[8] [tamquam male officio suo functus.] Sed jam illuc appropinquantem herum suum, ubi beatus Fantinus, spiritu docente, persensit, manu flagelloque l equas diverberat super manipulos: tum vero hos quasi virentem herbam in agro vidistes: illæ autem tamquam subter herbam quiescentes accubabant. At ipse humi recubans dormiebat. Igitur herus cum advenisset, eumque dormientem, equas vero super herbam cubantes vidisset, beatum Virum compellans; Quid, inquit, equæ tuæ, Fantine, quid rerum exercent? Hic ille quasi a somno per herum excitus, consurgens, Ecce, ait, ut vides, here, super herbam interquiescunt. Quibus auditis, oculisque ipsis perspecta re, inde, homine relicto, concedit. Ceterum sanctus, divinusque Vir ab ejusmodi opere, quippe bono, neutiquam destitit, sed id usque diligenter exercuit. Rursus igitur sycophantæ illi, quibus honestum odio, obtrectatio contra curæ erat; ad ipsius herum Balsamium accedentes, Quid ita, inquiunt, famulum tuum pateris, equas atterere in alienis laboribus? Ecce enim ejus opera factum est jam, ut & specie turpes, & corpore tenues sint, plane ut inutiles jam nunc sint in posterum ad opus.

[9] Id ergo cum ille sane quam moleste ferret; Si lubet, [Ideo herus rei veritatem cogniturus discedit ad Metaurum fluvium,] adjiciunt improbi, certo rem cognoscere, jam, & vide m. Ad hæc surgens, conscenso statim equo abit, quæ dicta jam ab iis fuerunt, plane perspecturus, an dictis veritas concineret. Sed Fantinus opus jam confecerat; atque ubi herum jamjam adventantem sensit, consueto equo proficiscitur, equas agens, uti proximum flumen, cui nomen Metaurus n transmitterent, qui ex alto monte præceps defluit, & decursu velox, & ipso aquarum strepitu terribilis fremit: ejus quippe dilabentes aquæ eo aliquando, præsertim vero hyeme, feruntur impetu, ut retineri vix possint. Porro Metaurus appellatus est, ut puto, non modo, quia Meteoros o, hoc est, sublimis ex alto ruit e saxosis, ac præruptis locis; verum etiam quia meta auras p, id est una cum aura violenti flatus de monte, unde ipsius aquæ defluunt, impellitur, fluxionemque ex ipso discessu, quasi irritatus efficit vehementiorem, sæpiusque sine pluvia exundat, atque impetu ruit validissimo, plane ut ipsum trajicere haud facile queas.

[10] Vel certe quia multa in illum confluunt flumina, [pluribus hic descriptum.] ex quibus ingens aquæ vis; ac proinde Metaurum dixerit quispiam, quasi Metaphris q, hoc est, ut ita dixerim, confluxiones; omnes enim fluviorum in ipsum influentium aquas excipiens, rursusque in mare distribuens, unus ipse Metarrhus appellatur. Nisi certe, & alia quædam sit super hoc nomine conjectura. Etenim Taurus r quidam exstitit urbis fundator, qui ipsius amore captus, eam pro suo nomine Taurianum s indigitavit, haud certe ignobilem, imo vero quam illustrissimam: cujus reliquiæ, insigniaque ad nostram usque tempestatem manent, hinc inde ex utraque ipsorum fluminum parte exstantia, veteremque splendorem, atque ipsius magnificentiam ostendentia: tametsi nunc inhabitabilis & inculta est altera pars, propter eas, quas multis jam annis locus ille passus est, eversiones. Quoniam igitur mediam Tauri urbem flumen interfluit, proin jam tum Metaurus est dictus, idemque in præsenti retinet nomen.

ANNOTATA.

a In apographo nostro omittitur hic Balsamius, & tantum dicitur Sanctus οἰκέτης μὲν ὑπῆρχεν, famulus quidem exstitisse &c. ubi etiam nihil de officio reipublicæ, quod hic in textu sequitur.

b Apogr. nostrum εἰς εὐσίβειαν καὶ ἄκραν φιλοθεΐαν, ad pietatem & summum Dei amorem.

c Apogr; nostrum, ἔγνω γὰρ Κύριος τοῦς ὄντας αὐτοῦ. Novit enim Dominus suos.

d Apogr. nostrum νέμων τὰ πράγματα (lege πρώβατα) Ἰωθὼρ τοῦ πενθεροῦ αὐτοῦ ἱερέως Μαδιὰμ (juxta textum Scripturæ sacræ Exodi 3, ℣ 1) pascens oves Jethor soceri sui sacerdotis Madian. Interpres noster vel aliter in suo exemplari legit, vel illud iterum non recte reddidit.

e Apogr. nostrum καλὰς αὐτὰς τῷ εἴδη (lege εἴδει) id est specie, forma vel visu pulcras.

f Apogr. nostrum ἐκλεκτὰς ταῖς σαρξὶ, electas carnibus.

g Apogr. nostrum φόβῳ καὶ πίστει πολλῇ, timore & fide multa.

h Addit apogr. nostrum εἴτε ἄδοξος, sive inglorius; sed tam hoc, quam sive gloriosus non legitur in textu sacro ad Ephes. 6.

i Interpres legerit παραλείπειν vel παραλιπεῖν, a verbo παραλείπω, relinqure. Sed videtur rectius legi cum apographo nostro παραλυπεῖν, lædere, officere: ut sensus sit hic aut similis, ne hero damnum inferre videretur.

k Actio hæc prout hic & infra describitur, utpote domino Sancti damnosa, excusari non potest a culpa, nisi ex eo, quod Deo inspirante aut ex simplicitate & bona fide posita fuerit; & vero excusandam esse, patet ex sequenti proxime miraculo; & proximum item spiritu docente, videtur hoc suadere.

l Apogr. nostrum τύψας τῇ ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ μάστιγι, postquam verberasset flagello, quod manu tenebat.

m Substitue ex Apogr. nostro ἔρχου καὶ ἴδε. Veni & vide.

n Metaurus amnis, teste Philippo Cluverio, hodieque antiquo vocabulo, nisi quod depravato, vocatur Marro fiume. Alterum ei synonymum in Umbria, Romanorum victoria Asdrubalisque internecione memorabilem, alterum item in Sicilia notat Baudrand in sua Geographia. Μάταυρος, inquit Cluverius, habere Stephanum; sed cum is designet urbem Siciliæ, uti mox addit, a Locris conditam, arguimus, Cluverium ibi non satis discrevisse hanc urbem a fluvio cognomine in Brutiorum agro, de quo agit textus hic nosler; quique est fluvius Calabriæ ulterioris satis parvus, atque ex Apennino monte ortus, prope Seminaram castrum labitur, & auctus fluviis minoribus, juxta Metaurum oppidum in mare Thyrrenum se exonerat, uti notat laudatus Baudrand. Consule mappas geographicas. Locum ex Strabone lib. 5 ἀπὸ δὲ τοῦ Μεταύρου ποταμοῦ, Μέταυρος ἕτερος … Ab hoc autem Metauro fluvio, Metaurus alter; sive, ut locus apud ipsum vertitur, Ceterum iste Metaurus fluvius diversus est ab eo … partim corruptum, partim mutilatum esse, recte notat Cluverius ex eo, quod duo inter se contermini nominantur Metauri amnes, quorum alter nemini alii scriptori memoratus sit. Deinde locum corruptum conatur restituere.

o Dicuntur μετέωρα, non a θεωρεῖν, quod Albertus credidit, inquit Vossius in Etymologico linquæ Latinæ, sed a μετὰ & ἐώρα, quod Græci scholiasta dicunt poni pro αἰόρα: hoc vero inter alia ὕψωσιν sive exaltationem significat, ab ἀείρω, tollo: ut μετέωρα proprie sint, quæ in altum sunt sublata, sublimia. Paulo aliter etymologiam hanc accipit hic auctor noster pro eo, quod e sublimi sive ex alto ruit; quæ non videtur satis genuina: quamquam quis in similibus verum speret assequi, quæ mere plerumque divinatoria sunt, ac sæpius etiam nugatoria?

p Parum habet salis hæc etymologia: nam αὖρα ventulum seu ventum leniorem proprie significat.

q Quidnam sibi velit Metaphris, non satis intellexerit interpres, neque nos id satis intelligimus. Ex nostro textu non satis recte expresso elicimus ista: Καὶ διὰ τοῦτο Μέταυρος, ὡς ἂν εἶποί τις, μεταῤῥοῦν ἀπὸ τοῦ ῥεῖν· τὰ γὰρ πάντα τῶν εἰσρεόντων ἐν αὐτῷ ὔδατα δεχόμενος ποταμῶν, καὶ μεταδιδοὺς εἰς τὴν θάλασσαν, αὐτὸς μόνος λέγεται Μέταυρος. Et ideo Metaurus: dixerit aliquis metarrhum (meatum, confluxum) a fluxu. Omnes quippe fluviorum, qui in illum influunt, aquas excipiens, ac in mare distribuens, ipse solus dicitur Metaurus.

r Tauri civitas dicta fuit Taurianum, teste Bæudrand in descriptione hujus loci; & Tauri urbs vocatur infra. An ab suo, qui hic indicatur conditore, an alia de causa? Nobis certe adeo multus circa loci istius etymologiam auctoris conjecturis, novas superaddere non lubet.

s Fuit urbs olim Brutiorum in Calabria ulteriore seu Magna Græcia, in Hippontatum tractu; & admodum insignis quidem, prout mox fidem facit noster auctor. Prius episcopalem fuisse sub archiepiscopo Rhegino, quam a Saracenis exscinderetur, eique Miletum urbem successisse in dignitate episcopali anno 1087 (forte scribendum 1078) invenies apud laudatum Baudrand; neutram tamen urbem nos reperimus inter episcopos suffraganeos metropolitæ Rhegiensis apud Ughellum tomo 9 Italiæ sacræ, col. 422; a cujus jurisdictione Miletum urbem immunem fuisse, asseritur, sicut idem auctor notavit, ad vocem Miletus, eoque sedem episcopalem Taurianensem translatam fuisse a Gregorio PP. VII, anno 1075; quæ epocha pugnare videtur cum superiore; nisi forte dicta successio seu potius jus successionis episcopalis, & ipsa cathedralis sedis translatio diversis annis contigerint. Utut est, ista sane successio fieri haud potuit anno 1087 sub S. Gregorio PP. VII, qui jam tum obierat, mortuus anno 1085, die XXV Maii, uti habes apud nos ad istum diem. In Collectione Conciliorum, post Labbeum a Joanne Harduino nostro novissime edita, tom. 3, col. 1130, Georgius episcopus.. Taurianæ ecclesiæ, provinciæ Calabriæ subscribit in Concilio CPolitano 3, quod celebratum est anno 680. Alii item Taurianenses episcopi aliis ibidem conciliis subscribunt; nempe Laurentius Lateranensi anno 649, tom. citato, col. 929; Nicæno 2, anno 787 Theodorus, tomo 4, col. 459; Paulus denique post Leontium ep. Rhegiensem CPolitano 4, anno 870, tom. 5, col. 929.

* noctes

CAPUT II.
Insigne Fantini miraculum; patria ac gesta; sacræ exuviæ miraculis clarissimæ; an inde martyr probetur?

Igitur hunc fluvium cum equis, ut dictum est, trajicere dum cupit Fantinus, eas ut consuetum in locum reduceret; eum valde tum per totam crepidinem redundantem videns, [Virga Metauri aquas dividit, ut transeat ipse,] cognoscensque, haud facile se posse illum transmittere; ad hæc herum suum pone insequentem conspicatus, precationis armis accinctus, quasi ille magnus Moses, mentis, ut puto, auribus divinam illam vocem accipiens; Quid clamas ad me? equum a gebat leniter, virgamque manu extendens, eaque fluminis aquam percutiens, quasi illud animatum esset, Siste, inquit, Metaure, Fantinus enim Dei servus transit. [Et vero] stetere hinc atque inde aquæ: [&] ita Vir sanctus quasi per aridam humum, cum equis trajecit. Ceterum herus, tamquam Pharao, dum a tergo hominem persequitur, miraculum hoc omni dignum admiratione contuitus, magna vocis contentione post illum exclamavit, ac, Mei miserere, inquit, Serve Dei altissimi, meque ad te venire jubeto.

[12] [deinde etiam herus, rei miraculo compunctus;] Neque enim ipsius cor, ut olim Pharaonis obduruerat; tametsi insequebatur: verum novæ, atque inusitatæ rei metu perculsus, repente e vestigio ad Dei cognitionem accessit. Porro autem Fantinus, ubi etiam preces pro illo fuderat, effecit, ut is quasi per aridam, sicco pede transiret, [aquis] interim proprium in locum redeuntibus. Hic miraculo conspecto, Balsamius obstupefactus, atque horrore correptus, ad sancti Viri pedes accidit, veniam ab eo petens, lacrymansque, Nunc demum, inquit, vere te Dei Servum esse cognovi. Jam nunc igitur tu mihi dominus eris, tu herus. Atque illud etiam, quod in hoc miraculo contigit, considerandum est. Etenim per virgam, quæ ab sancto Viro gestabatur, haud simplicem quidem, sed pelliceis loris constrictam (siquidem hujusmodi lora gestare, qui equos pascunt consuevere; hæc autem taureas a appellant) miraculum editum est maximum.

[13] [quod Vitæ auctor] Namque per virgam quidem Mosis b, per flagellum vero pelliceum, Eliæ c & Elisæi d miraculo simile fuit, quod a sancto Viro patratum est facinus. Ut enim ii, virga quidem alter Erythræum e mare, alter ovina pelle Jordanem fluvium percutientes, siccis trajecere vestigiis; haud secus Vir iste plane admirabilis. Neque vero id mirum: & horum siquidem virtutes Beatus expresserat, eoque paribus etiam donis affectus est. Neque enim ei quidquam nocuit servitutis nomen, ut qui Deo mente ipsa serviret, in eoque collocatum haberet animi desiderium, quem etiam imitaretur. Quippe ille, (quæ summa ipsius benignitas est, ac misericordia) servi formam nostra causa suscepit, seque ipse ad nostram omnium salutem ad mortem usque demisit.

[14] [meritis laudibus] Nimirum eum, qui recte vivere statutum habeat, nihil impedit, tametsi servitutis jugo pressum circumagi aliquando contigerit. Ita Josephus cum in servitutem venditus, caste tamen, pieque vitam traduxisset, totius Ægypti princeps constitutus est; regni gloriam consecutus atque sortitus. Ita & Onesimus f ille (scientes alloquor) qui certe is fuit, ut vel ipsius Apostoli testimonio comprobari meruerit, quasi aptissimum pietatis instrumentum, ad obsequium paratissimus; imo etiam [quasi] liber, & genere ipso nobilis. Hos namque pluris æstimat in gloria Deus ille, qui quæ stulta sunt mundi, & ignobilia, & contemptibilia, & ea, quæ non sunt, elegit: eaque in regno suo cælesti nobilitat. Non enim est personarum acceptio apud Deum. Siquidem in Christo Jesu non est, inquit divinus Apostolus, gentilis, & Judæus, circumcisio, & præputium, barbarus, Scytha, servus, liber; neque mas, & femina; sed omnia, & in omnibus Christus.

[15] Etenim cujusque opus in horribili illo die planum fiet, [prosequitur,] atque unusquisque propriam mercedem accipiet, non secundum dignitatem, nobilitatemque seculi hujus, sed vero prout quisque laboraverit, habita videlicet ratione observationis mandatorum Dei, quemadmodum ea confecerit. Tum vero non divites, non sanguinis claritate præstantes, sed justi fulgebunt, sicut sol, in regno patris sui. Qui habet aures audiendi audiat, dicit Dominus. Ceterum hæc vita est, hoc institutum, hæc supra hominum cogitationem miracula cælestesque conatus percelebris ac ter beati viri Fantini.

[16] His virtutum laboribus fortiter constanterque institit, [uti & Sanctum ipsum.] celsoque animo contra obsistentem hostem dimicavit: ac de manu Domini præmium accepit: Euge, serve bone, & fidelis (loquentem Dominum audiit) g: quia super pauca fuisti fidelis, super multa te constituam, intra in gaudium Domini tui. Ingredere jam, atque in cælo cum cælestibus mentibus una choros ducito h, digna laboribus præmia consecutus. Ac prius quidem rationis expertes pascebas animantes, nunc autem pascito Domini populum i. Jam vero de hominis vita, quam in corpore vixit, perorata hactenus narratio est; hinc jam ad majora ipsius miracula convertamus orationem.

[17] Egregius hic pietatis Armiger, ac tolerantiæ adamas, [Patria ejus indicatur;] hac natus est patria: quamvis enim servili sit conditione prognatus, at certe noster est. Unde majore etiam Hominem amore prosequimur, menteque complectimur; quippe nostrum, domesticumque decus, & ornamentum. Ut enim arbores fructuosæ, quos enutrierunt fructus, nativo solo quasi in cœnam apponunt, ita & is, nostro e solo existens, atque ad supremum gloriæ fastigium in miraculis edendis evectus, & quasi florescens palma, aut cedrus, quæ in Libano est, auctus ei quæ ipsum & protulerat, & aluerat, terræ mercedem retulit pietatis, fructum sui, ad æmulationem, imitationemque vitæ suæ volentes excitans.

[18] Quinam autem beati hujus ac celeberrimi Viri exitus, [latet autem vitæ exitus, sacra tamen lipsana clarescunt.] aut qualis vitæ terminus fuerit, haud satis liquet. Neque enim auditu percepimus, nisi quod sacræ ipsius corporis reliquiæ, cum apud nos asserventur, morbis, languoribusque omnibus remedio sunt, plurimosque passim revocant ad sanitatem. Proinde quasi operum admirabilium fons propositæ, aut diversarum ægritudinum medicinæ. Non enim uti Mosis, sic & beati hujus Viri sepulchrum, incertum est; verum illius manifesta quidem mors, tumulus vero occultus k hominibus est. In hoc sanctissimo Viro contra accidit; Pretiosa namque, de Davidis sententia, facta in conspectu Domini ipsius mors, nos etiamnum latuit: at vero illustris jam, & clara sepultura est, quæ in ipsius templo ad hanc usque ætatem, quasi jugis quidam medicamentorum fons salutares iis emanat aquas, qui fide recti, & desiderio ardentes accurrunt.

[19] Unde obstupefacti quidam magnitudine rerum, [Ex magnitudine miraculorum] quas supra naturæ vim & ordinem; post mortis quietem is edit, in eam venere sententiam, hunc martyrum loco dignum effectum. Ad ea siquidem miracula respicientes, non levem quamdam arbitrantur fuisse beati hujus, ac celeberrimi Viri actionem, pro collata ipsi gratia, ad tot, tantaque opera patranda. Nisi enim is, aiunt, per certamen obierit diem, quomodo talibus ac tam admirandis operibus divinitus nobilitatus est? Haud sane recte, ut arbitror, sentientes. Quod enim virtutis opus in Mose prius invenimus, quam Deum in rubo vidisset l? Quod in Elisæo, ante frequentem ad Eliam accessum; quando duplicem m ab eo spiritum cum accepisset, miranda illa edidit miracula?

[20] [non sequi, Sanctum fuisse martyrem,] Quod vero certamen subierat tum, cum etiam post obitum, ipsius ossium solo contactu, qui mortuus fuerat, in vitam repente est revocatus n? Nam & beatum ipsum, ac cæli cursorem Eliam, qui necdum obiit, quas confecisse pugnas ante novimus, quam tot, tantaque patraret miracula? Nihil aliud profecto præcesserat, quam certa in Deum fides, egregiaque adversus proximos, egentesque misericordia. Cujus certe rei divinæ Litteræ testes sunt. Quamquam & alia quædam iis inesse speciatim perspiciuntur, & Mosi quidem mansuetudo, ut & Davidi; simplicitas autem Elisæo juxta ac Jacob: Eliæ vero zelus. Patietur quippe oratio illum tametsi indigentem, pietate certe atque intima cum Deo familiaritate eximium, ac primum fuisse. Quæ certe omnia virtutum fastigia, non minus argumenta sunt profusi sanguinis, quam certæ, ut dictum est, inseparabilis atque ignitæ fidei, per quam & tanta conficere virtutis opera potuere.

[21] [probat auctor] Id enim indicat Domini sermo in Euangeliis, dicentis: Amen dico vobis, si habueritis fidem, sicut granum sinapis; dicetis monti huic; Transi hinc illuc, & transibit, & nihil impossibile erit vobis. Id quod nimirum & in beato hoc Viro videre est. Quomodo etiam Abraham patriarcha, justus ex una fide reputatus est; sic enim scribitur; Credidit Abraham Deo, & reputatum esti illi ad justitiam. Hieremias item unus inter Prophetas ad misericordiam sciendam aptissimus, & prius Deo cognitus erat, quam formaretur, & antequam ex utero prodiret in lucem, sanctitate donatus, magnam in gentes regesque potentiam consecutus. Nam caprarium quidem Amos, sed prophetiæ munere donatum, volentes prætermittemus: ut & Davidem prophetam item, ac regem, quo de nunc singillatim dicere non licet.

[22] [ab inductione] Quæ enim exponi de eo possent, norunt ii, quos sacrarum Litterarum mysteria non latent: quomodo eum Dominus a pascendis ovibus evocarit ad pascendum Jacob servum suum, & Israël hereditatem suam. Sed operæ pretium est, & illud intelligere, nempe non donorum laborumve multitudinem, sed minime dubiam sinceri animi fidem acceptam habere Deum. Etenim ea, cujus in Euangeliis mentio est, vidua, minutis assibus duobus cæleste regnum coëmit. At quinque virgines post sudores, susceptosque ad virginitatem custodiendam labores plurimos, propterea quod nulla alieni mali commiseratione, aut humanitate tangerentur, ex illo deturbatæ sunt. Namque hujuscemodi perturbationes ferinum arguunt, impiumque animum. Ita & Joannes Baptista infideles, ingratosque Judæos, quod nulla in alios misericordia moverentur, viperis comparat: hortaturque, fructus faciant pœnitentia dignos.

[23] De duabus item tunicis dent indigenti; idemque de cibis, [plurium aliorum; quamquam non mirandum,] ut faciant, præcipit. Quid autem latronem, quamvis e cruce penderet, cæli heredem momento temporis fecit, nisi vera, qua, eadem ipsa hora, collustratus est, Dei cognitio, minimeque hæsitans fides, & probum sincerumque propositum? Igitur non volentis, neque currentis, sed miserentis Dei: Miserebor enim, inquit, cujus misereor, & misericordiam præstabo, cui miserebor. Quod si præter divinas illas actiones, virtutesque & inauditorum efficaciam miraculorum, athleticaque certamina, sanctus Vir, prostrato hoste, proprioque effuso sanguine, mortem oppetens, martyris corona cinctus fuerit, id vero minime mirum cuipiam videatur.

[24] Fuit sane servus, haud inficiamur. Quomodo autem sese martyrio libenter non dederit, [si martyr fuisset:] vocante ipsum Deo, cum talis, tantusque in virtutibus exstiterit ac sublimitate miraculorum, inhærente sibi sancti Spiritus virtute & gratia corroboratus? Quare si hæc ita se habent, uti dictum est, duplex hinc nobis venit exultationis gloria: quippe duplex est Athletæ nostri corona. Præterea noster est: ex nobis enim ortum trahit. Quoniam vero & aliorum miraculorum, quæ beatus Vir post depositionem tabernaculi atque ad cæli sedes ascensum edidit, mentionem fecimus: age, producamus & alia quædam ab ipso patrata, uti per hæc, & ea quoque, quæ ante memoravimus, vera esse confirmet oratio.

[25] Non enim aniles fabulas secuti istæc dicimus, [cujus nonnullorum miraculorum idem qui est scriptor, est & testis oculatus.] scribimusque, sed nonnullorum ex iis oculati testes sumus, ac ministri o. Quæ vero ista sint, accipe. Purgatio leprosorum, paralyticorum restitutio, vexatorum a dæmonibus sanitas, ægrotantium curationes, visus cæcis redditus, status claudis erectus; sed & mortuorum suscitationem si quis adjiceret, haud quidem a recto aberraret. Ad hoc in somnis visa, locutionesque, rerum conducibilium admonitiones, præceptionesque, & calamitatum solutiones, in marinis periculis apparuisse periclitantibus, qui ipsum nominatim invocarent, opemque illis præstitisse: atque a periculis erutos, a variis, ut diximus, calamitatibus liberasse. Sed illud miraculorum ejus initium.

ANNOTATA.

a A voce ταῦρος, taurus, est ταυρέη vel ταυρείη, videlicet δορὰ, pellis; sed tropice accipitur pro scutica & flagello, e corio bubulo confectis. Vide etymologos, & nostri Joannis Ludovici de la Cerda Commentarios in Tertulliani librum Ad Martyras, cap. 5.

b De istius Sancti gestis agendum erit cum Martyrologio Romano die 4 Septembris.

c De S. Elia egimus die 20 hujus; ubi & de hoc facto habes ex sacris Litteris pag. 19.

d S. Elisæum dedimus die 14 Junii, a pag. 784.

e Id est rubrum; Græce ἐρυθραῖον.

f S. Onesimum, episcopum Ephesinum ac martyrem ex gentili ac servo Philemonis factum, habes die 16 Februarii, a pag. 855.

g Apud Cajetanum est audi; sed substituimus audiit juxta nostrum apographum Græcum ἀκούσαντος.

h Videntur hæc, incipiendo a tui, efferenda affirmative potius quam imperative, saltem juxta nostrum Græcum apographum, quod ex correctione nostra sic sonat: εἰσελθόντός τε καὶ σὺν ἀγγέλοις ἐπουρανίοις συγχορεύοντος, ἄξια τῶν πόνων τὰ γέρα κομισαμένου.

i Ms. nostrum τὸν λαὸν περιούσιον, ζηλωτὴν καλῶν ἔργων. Populum peculiarem, zelatorem bonorum operum.

k In libro Deuteronomii cap. 34, ℣. 5 & 6, sic dicitur: Mortuusque est ibi Moyses servus Domini, in terra Moab, jubente Domino: & sepelivit eum in valle Terræ Moab contra Phogor: & non cognovit homo sepulchrum ejus usque in præsentem diem.

l Res gesta longe notissima describitur Exodi 3.

m Qualis fuerit duplex ille spiritus, quem sibi Elisæus postulavit, disquisitum est dicto die 20 hujus pag. 19.

n Factum hoc exponitur lib. 4 Reg., cap. 13.

o Addit ecgraphum nostrum Græcum καὶ χεῖρες ἡμῶν ἐψηλάφησαν, & manus nostræ contrectaverunt.

CAPUT III.
Miraculorum ope Sancti patratorum pars I.

Miraculum I.

Theodorus quidam, urbanis dignitatibus illustris, cum aurum ab eo, qui tum rerum potiebatur, [Theodorus quidam soluta pecunia, sed perdita apocha denuo solvere coactus,] mutuum petiisset, accepissetque; eo pro libidine usus est. Inde autem non multo exacto tempore, repetenti aurum principi persolvit debitor, accepta insuper syngrapha, quod nomina jam expedisset. Rursus autem non multo post, princeps sive oblitus, sive de industria a agens, aurum exposcebat, negans redditum sibi a Theodoro: syngraphamque postulabat, qua pateret, num illud recepisset. Hic repente Theodorus ad sua ipsius scripta currit, cautionem exquirens principis. Ubi multa perscrutatus est, rimatusque, invenire illam haudquaquam potuit. Tum lacrymis luctuque conficere se, gemensque ac gravissime suspirans Deo supplicare cœpit, vellet ipsum ab ea calamitate vindicare, sanctique Viri nomen invocans, ait: Ades hic misero mihi, sancte Dei Fantine, meque hoc periculo, ac necessitudine circumventum libera.

[27] [videt in somnis S. Fantinum,] Inde ubi supervenit nox, somnusque in hominem irrepsit, videt in somnis Fantinum ad sese accedentem, equitis habitum præ se ferentem, sudoreque perfusum ipsius equum, quasi post longum iter, cursumque vehementissimum eo tandem advenisset. Qui sic mœstum alloquitur: Cedo mihi, quid habes, quidve tanto, domine, mœrore tabescis? Cui ille, Animi crucior, inquit; quoniam, quod minime interverti, aurum a me exigitur, maleque metuo, ne cum familia mea universa, pro auri ratione divendar Hic pavitantem excipiens Fantinus, Novit, ait, optime Deus, huc me tua causa, tot passum millia emensum advenisse. Ecce enim equus meus, ut vides, multo sudore manat. Nam quis tandem es tu, Domine? subjecit ille.

[28] Vicinus ego tuus sum, respondit Fantinus, [qui ipsi epocham ostendit.] Taurianæ urbis accola b: nam quod scriptum inquirebas, in isto est tomo, ad finem chartæ. Quibus dictis, abscessit. Pro! rem admirandam! rogatus quippe, quis esset, nomen celavit, ex loco dumtaxat proprium templum manifestans, ubi pretiosæ ejus reliquiæ asservantur. Igitur consurgens Theodorus, chartamque a sancto Viro per quietem indicatam investigans, quam inquirebat, syngrapham in calce conscriptam invenit. Ita profectus, euamque apud judicem proferens, impune abiit, Deum inde rite dilaudans; divinum enim Hominem, quem invocaverat, eum ipsum esse agnovit, qui jam apparuerat, ipsumque periculo explicarat. Quare jam tum sancti Viri memoriam quotannis recolebat, oleum abunde suppeditans ad fovenda templi lumina: ac sane quam comiter, liberaliterque tractans eos, qui apud ipsum eo die convivio exciperentur c. Tanta nimirum erat ipsius in sanctum Hominem fides, & amor; tam ardens, & immutabile, quo adversus illum tenebatur, desiderium.

II.

[29] Porro Nicetas hujus hominis filius d, a quo & hæc accepimus, archidiaconus dum esset nostræ sanctæ ecclesiæ, [Scabiosus] aliud nobis dignum utique, quod litteris mandetur, miraculum commemoravit. Sic autem ille aiebat: Adolescens cum essem, gravem in morbum forte incidi, plane ut corpus mihi præ fera scabie totum scateret ulceribus. Igitur sic affectum domestici equo impositum me ad sanctum Virum adduxere. Noctu autem aliquando video secundum quietem stantem Sanctum, comitesque viros duos episcopali habitu augustos, quos ille nominatim compellabat, hunc quidem Georgium, illum vero Joannem.

[30] Porro hi sancti episcopi munus obierant in loco sanctæ & catholicæ ecclesiæ, [a Sancto sibi apparente] non sine pietatis eximiæ testimonio: quorum etiam in S. Fantini æde reliquiæ servantur. Hos ego quasi e propriis tumulis egressos videbam Sancto adhærere. Is igitur ad me: Surge jam, inquit. Tum ego e vestigio consurgens in pedes steti. Rursus ille. Exuere, ait. Inde dum jussa pavidus exsequor, alterumque indusium exuor, alterum vero corpori adhærescens relinquo, repetit ille: Exuere.

[31] Quod præstare cum erubescerem, acerbius locutus, [sanatur miro modo.] Exuere, inquit. Igitur eo exspoliatus indusio, nudus constiti totus ulceribus horridus: sed ille, cum mihi rursus, ut exuerem, imperaret; Quid mihi sic aspere loqueris? inquam. At idem illo repetente, tum ego propriis manibus corporis mei pelle apprehensa, illam ipsam conabar detrahere, quam ubi manibus extendi, totam inde quasi vestem exui, in terramque projeci. Tum Sanctus; Ecce, inquit, convaluisti; induere jam vestibus tuis, tuasque sedes repete. Adhuc eo loquente excitus, cognovi me, depulso morbo, plane valentem. Cum enim repente purgatus surrexissem, ad ædes meas abii, immortales Deo gratias agens.

III.

[32] Cum nummos tres a nescio quo mutuos accepisset quidam, [Quidam pejerando abusus nomine S. Fantini] cujus nomen, facinoris horrore commotus, volens præteribo, aliquo autem tempore præterlapso debitum a creditore repeteretur, pernegabat ipse, nihil omnino se ab eo accepisse dictitans. Ille vero negantem ipsum, debitumque reddere minus valentem, neque adeo volentem, ubi animadvertit: Hic tu mihi, inquit, si jurejurando S. Fantinum testem feceris, debere te mihi omnino nihil, a controversia desisto: nihil jam tibi de hoc molestus ero. Igitur cum ad ædem Divi uterque concessissent, juravit infelix, per sancti Viri sepulchrum, nihil se illi debere. Inde abscedentes ad sua quisque exiere.

[33] [punitur morte violenta.] Paucis vero post diebus, operæ pretium fuit, eum, qui pejerarat, proprium quoddam ipsius negotium expediturum proficisci. Profectus igitur, confecta re redire voluit; ceterum in medio itinere cum esset, parumque de via publica deflexisset, & ex equo desiliens, illum alligasset arbori (cujus truncus cum radice etiamnum exstat, facinoris argumentum) stetit mutus, ac veluti mente captus, multoque horrens ulcere, huc atque illuc circumspectans. Igitur incondita demum emissa voce, sanctique Fantini nomen invocans, quasi ab eo excruciaretur, illisus in arborem, concidit super eam, subitoque animam efflavit miser, exemplum factus pejeraturis.

ANNOTATA.

a Nonnulla sub initium hujus miraculi aliter exponit noster textus Græcus.

b Ex iis, quæ sequuntur in apographo nostro Græco, conficio sequentia, & sic restituo: πλησίον οἴκων τοῦ δεῖνος πρεσβυτέρου, prope ædes cujusdam presbyteri.

c In Martyrum natalitiis epulum in sacris ædibus olim celebrari solitum; deinde autem cum mores sanctissimos tempora corrupissent, eam agapen a templis sublatam, observatur hic apud Cajetanum; ut videsis in Animadversionibus ejus pag. 139.

d Theodori videlicet; de quo facta est mentio in miraculo superiore.

CAPUT IV.
Miraculorum pars secunda.

IV.

Alius quidam ex optimatibus civitatis, pedibus æger, [Pedibus laborans curatur.] vehementique dolore confectus; neque jam perferre valens cruciatus vim, ad Sanctum accedit, eademque ipsa nocte, dum una cum aliis, qui cum ipso erant, dormit; videt in somnis ex ejus pueris quidam, pedes ipsius loris quibusdam adstrictos usque ad crura. Hærere hic puer, ac secum ipso cogitare, quid tandem hoc esset, quisve heri sui pedes circumligasset. Hæc dum secum ipse volutat, virum quemdam conspicatur terribilem, aspectuque venerabilem, juxta dominum suum adstantem, quem & puer quidam comitabatur. Ad quem is, qui apparuerat, Quis, inquit, iste est, qui hic cubat? Cui ille, hominis nomen subjiciens, Talis est, ait; sed pedibus laborat. Inde subsellio quodam cum sedisset is, qui jam se videndum attulerat, augustus Vir, Solve, inquit, ipsius pedes. Extemplo ille utraque manu ex hominis pedibus eximere lora aggreditur: cumque alterum expedisset, Solve, & alterum, ait Sanctus. Paret puer. Tum Sanctus: Dimitte hominem; jam abire licet. Atque his dictis, evanuit. Igitur cum statim ille mane surrexisset, valens gaudensque abiit in domum suam. Ceterum isthæc nobis ejus familiaris narravit.

[35] Puella quædam, tenella admodum ætate, alterum propemodum agens annum, cum matre dum noctu dormit, [Paroula quædam dæmonis vi capta visu,] aliquando percussa, mediasque in ædes excussa est. Excita parens, puellamque in cubili non inveniens (neque enim quidquam senserat, quemadmodum ea e suo ipsius sinu sublata esset, id videlicet agente dæmone) festina exsilit, mediisque, uti dictum est, in ædibus sedentem, luminibusque captam videt. Ambigebat porro, quid hoc esset; sed nihil quidquam ejus pater moratus, prehensam filiam ad Sanctum deduxit. Igitur prima nocte dum in æde Divi domirent puellæ pater, avusque, ingentem in foribus templi strepitum sentiunt, quasi impellentis alicujus, aut illas irrumpentis. Hic genitor timore percitus, puellamque complexus, cum ea accubuit. Avus autem animo confidentior, abiit inspecturus, ecquisnam ostium impelleret.

[36] Quod cum reserasset, ac neminem conspexisset, [sospitata per Sanctum sibi suisque restituitur.] rursus occluso revertit, suoque in lecto recubuit. Extemplo autem collidi iterum mutuo concursu fores cœpere a, Agnovit ille, dæmonem esse, quem Sanctus templi aditu prohiberet; ita nihil jam id pensi habuit. Ceterum proxima nocte templi fores commotæ. Tum ab ancillis, quæ in templum advenerant, profunda nocte, visus dæmon, quasi prægrandis canis extra januam stans. Inde tertia nocte post auroram, die jam illucescente, apertis repente oculis, puella suum patrem agnovit. Eam igitur valentem lætus accipiens pater, domum repetit, laudes Deo gratus persolvens. Porro autem puella hæc cum adolevisset, Deique gratia, vitæ instituto, virginitate non minus atque ætate profecisset, trigesimum fere annum agens, digna judicata est, quæ sacrarum virginum, in Sancti ipsius monasterio, antistita crearetur, nomen autem illi Gregoria.

VI.

[37] David quidam, scientia medicus, genere Syrus, religione Christianus, cum acri aliquando laboraret oculorum dolore, [Alius ab oculorum dolore, & cæcitatis periculo liberatur,] ut ne parietem quidem præ nimia corporis spissitate, ac crassitudine videre posset; vehementer dolore cruciabatur. Cumque ea, qua pollebat arte, multa expertus esset, sanare certe se ipse non potuit. Quare cum præ diuturna, laboriosaque ægritudine oculis se plane privandum præsentiret, iter maturat ad Sanctum, descendensque ad sepulchrum, quod infra positum erat, quo in loco prius pretiosæ, ac venerabiles sancti Viri reliquiæ servatæ dicebantur, paululum invenit aquæ, e foramine quodam effluentis. (Quippe humidus est locus:) Eam igitur ut accepit b, laudesque referens Numini, discessit; ei scilicet haud absimilis, qui in Siloë cum lavisset, cæcitate pulsa, recepto gavisus est lumine.

VII.

[38] Eunuchus quidam, presbyteri dignitate clarus,[uti & alius, gravissime morbo,] hæc nobis de se ipse commemorans, Cum nondum ex ephœbis, inquit, excessissem, gravissimum aliquando in morbum cecidi; qui me sex ipsos menses divexavit. Igitur ad S. Fantini ædem a consanguineis adductus, dies ibi non paucos mansi Morbi autem gravitate pressus, sancto Viro supplicabam, me uti respiceret, ac misereretur. Itaque rogabam: Deo cumprimis carissime sancte Vir, qui multos misertus es, atque servasti, tute nunc & me famulum misertus, benigne servato. Inde nocte quadam, videre mihi videor secundum quietem sanctum Virum, speciem figuramque pulcherrimi adolescentuli præ se gerentem, præcinctum chlamyde, calceatumque.

[39] [a Fantino sibi apparente jussus surgere.] Porro anteibat illum puer quidam, accensam facem manu gestans. Is ubi e sepulchro ascenderat, festinus al altare ingreditur, fusisque precibus, accessit ad me. Mox puero facem præferenti, Quis, inquit, iste est? Cui ille: Æger est, Domine. At Sanctus; Nihil illi, ait, mali est. Dumque hæc loquitur, fragrans mihi thus præbet: additque: Surge, jam sanus es: tum ad januam abiit, quæ occidentem spectat. Hic ego somno excitus, odoratusque sensi e manu mea fragrantissimum afflari odorem, statimque consurgens meas ad ædes, restituta sanitate, concessi, Deum laudans.

VIII.

[40] Alius quidam toto corpore dissolutus ac sindone sublatus a quatuor, [Toto corpore dissolutus convalescit:] ac ne in suo quidem lecto paululum sese alio convertere se ipso valens, adductus tandem a domesticis, in S. Fantini porticu constitutus est; quem & nos misere laborantem conspeximus. Is intra paucos dies recepta sanitate domum propriis pedibus regressus, Deo gratias egit. Inde autem & nos hominem vidimus operantem: ab eoque modum edocti, quo sanitatem obtinuisset, Deo laudes obtulimus, Davidicum illud usurpantes: Mirabilis Deus in Sanctis suis.

IX.

[41] Sed illustre quoque illud in illustri viro miraculum. [vir illustris de Fantini sanctitate temerarie garriens punitur;] Namque Andreas quidam eximia quidem in urbe dignitate florens, sed elato superboque animo tumens, eo pervenit audaciæ, ut & S. Fantini præclara, quæ passim divulgabantur miracula, parvi pendens, illud etiam temere garriret; Quis tandem iste Fantinus est? Quippe illum & famulum scimus, atque adeo equarum pastorem. Enimvero & ipse, si lubet, parem possum mihi brevi colligere sanctitatis famam. Sic insaniebat miser, in se non minus, atque in cælum: declarabatque his verbis, minime magnam fuisse gloriam Fantino divinitus datam. Igitur venatum egressus aliquando, justas dedit impiæ temeritatis pœnas: siquidem ex equo forte præcipitans, confracto miserum femore, vehementer afflictabatur, sed afflicto graviter corpore, rediit ad sanitatem mens: tetigit namque animum despecta ab se S. Fantini memoria, atque hanc reputabat unam tantæ calamitatis causam.

[42] Errorem igitur, impietatemque cœpit pœnitendo corrigere, [sed facti pœnitens pristinam consecutus est valetudinem.] ac suam acerbius infidelitatem accusare. Inde ad beatum Virum preces infimas effundere, etiam atque etiam rogare, sibi benignus parceret, contritoque femori mederetur. Adfuit repente exspectatum auxilium. Quidquid erat doloris, morbique, levatum, depulsumque. Ergo ille ubi convaluit, meritas Deo laudes gratus persolvebat; Fantinumque pro viribus efferens, Vere, aiebat, egregia hujus Viri sanctitas, incredibilis virtus. Neque vero gratus animus in posterum quidquam deferbuit. Namque jam tum sancti Viri memoriam summa deinceps quotannis religione, ac fide colebat, præclarum eo die, lætumque convivium apparans, ingentemque cum familiaribus lætitiam agitans.

[43] Puella quædam impubes, atque ætate tenerior, cum ab impuro cacodæmone divexaretur, ad sanctum Virum a matre deducta est, [Puella cacodæmone, ]monasteriique antistiti tradita; quæ cum sancti Viri opem, auxiliumque imploraret, una cum universo sororum cœtu, uti malo dæmone misera liberaretur, candide quidem puellam commiserabatur. Igitur ubi preces effuderat, accepto de extincta sancti Viri lampade oleo puellam perungentes, brevi sanam, incolumemque accepere c. Ceterum ea monasticum induta habitum, cœnobio sese addixit, monasticam in eo vitam cum ceteris degens, puritate ac virginitate laudabilem: atque in S. Fantini obsequio sedula noctu, diuque persistens.

XI.

Alius item nequissimo spiritu correptus, Sancti ædem ingressus,[uti & alius liberantur.] paucosque in ea dies commoratus, mox sanitatem consecutus, domum abiit, justum persolvens debitum gratiarum d.

ANNOTATA.

a Exemplar nostrum Græcum adjungit: καὶ διέμειναν οὕτως ἕως ὄρθρου, & sic permanserunt usque ad auroram.

b Locum hunc ita restitue ex apographo nostro Græco: λαβὼν οὖν καὶ νιψάμενος εὐθέως παραχρῆμα ἀνέβλεψεν. Postquam itaque accepisset & lavisset, statim sine mora visum recepit.

c Apographum nostrum Græcum rectius rem sic exponit: καὶ ἡμεῖς εὐχὴν ποιήσαντες, καὶ ἐκ τῆς τοῦ Ἁγίου ἀσβέστου κανδήλας χρηματίσαντες ἔτι ἔλαιον ἡγιασμένον, αὐτὴν ἀλείψαντες … ὑγιῆ ταύτην ἐθεασάμεθα ἀπὸ τῆς ἡμέρας ἐκείνης τοῦ δαίμονος φυγαδεύοντος ἀπ᾽ αὐτῆς. Et nos postquam precibus vacassemus, & ex lampade, quæ non exstinguitur, sacrum oleum accepissemus, ipsamque inunxissemus .. sanam eam conspeximus, ab isto die dæmone ab ipsa fugato.

d Notari meretur ex sæpe dicto apographo, quod sanatus ille ἑξαετίαν ἔχων ὑπὸ τοῦ ἀκαθάρτου δαίμονος βασανιζόμενος, annis sex ab impuro dæmone vexatus fuerit.

CAPUT V.
Miraculorum pars tertia.

XII.

Theoctistum quemdam appellabant, eunuchum hominem ac monachum a; [Sanctus in somno cuidam visus,] is mihi narravit, adiisse se aliquando S. Fantinum, precatumque, domum repetivisse. Nocte autem appetente, ubi accubuerat, dormieratque, visum sibi in Sancti templo se versari, atque una cum sororibus canere consuetas laudes. Inde vero iis concinentibus, Adolescens quidam, ait, æqualis meus adstitit, nigris, crispisque capillis, prorsus eximia specie. Is baculum manu tenens antistitæ adstabat, concinebatque cum illis innixus baculo, in quo inscriptum erat: Exsurge, Domine, adjuva nos, & libera nos propter nomen tuum. Tum in subsellio quodam cum sedisset, canebat.

[45] [canere Dei laudes cum monialibus.] Cui antistita, Nobis, inquit, id a patre nostro, Domine, traditum non est. Atqui ego, respondit Adolescens: Et id probe novi; verum apud me ita assolet. Nam unde es? ait antistita. Ad quam ille, protensa ad templum dextera: Hinc ego sum, atque hæc ædes mea est. Igitur consurgens, ad dexteram abiit templi partem, Orientem versus. Tum illa: Ergone abis, Domine? Abeo jam, inquit, quandoquidem ad ministerium dimissus sum; quod obiturus jam pergo. Mox autem rediens, vobiscum una morabor. Tum antistita: Propitium nobis, Domine, tuis precibus Deum reddito. Igitur ille conversus, signoque venerandæ crucis illis obsignatis, eam in partem abiit, quæ Orientem spectat. Hic ego, inquit Theoctistus, qui spectator fueram, experrectus, maximopere miratus sum, Deumque laudavi. Quæ cum ego a monacho illo accepissem, annotavi b.

XIII.

[46] Appetente aliquando S. Fantini festo die, [Succurrit periclitanti in mari,] sanctoque majoris hebdomadis c instante sabbato, cum ascetriarum præfecta angeretur animo vehementer, quod nec ad templi lumina, neque ad sororum usum, olei quidpiam esset in cœnobio: ecce tibi sub horam diei sextam, vir nescio quis, vas affert, oleo plenum, sextariorum d fere duodecim. Quod cum obtulisset; Sanctissimus, inquit, urbis episcopus, hoc ad S. Fantinum oleum mittit: cum enim in mari periclitaretur, in eoque fluctuans, cum in conspectum Sancti venisset, eum precatus, præsentem opem sensit, atque ex marinis fluctibus evasit. Ea re oleum hoc misit. Igitur oleum accepit antistita, immortales Deo gratias egit, effecitque, consueto uti niteret ecclesia decore, sororumque necessitati satis provisum foret in sancto ac festo Christi reviviscentis die. Hæc nos ubi perspeximus, accepimusque, Deum laudavimus inexplicabili providentia universa moderantem.

XIV.

[47] Puella vero prope quadrima, cum a parentibus aliquando ad S. Fantini ædem adducta esset, [puellæque morituræ apparet. ] introductaque ad aram a patre, ubi sancti Viri tumulus erat, acceptam antistita educavit in cœnobio, sacrasque litteras edocuit, ac monasticum institutum, sororibusque adjunxit. Cumque aliquod tempus in cœnobio egisset, morbo implicita est, qui & vitæ postremus fuit. Natam igitur parentes accipientes, ut ipsi debita in infirmitate præstarent officia, (neque enim a cœnobio longe aberant) ei ministrabant. Cum autem ea jamjam esset obitura, ad matrem hilari vultu conversa, Mater, inquit, ecce S. Fantinum. Nam ubi, o filia, S. Fantinus est? ait parens. Cui puella: En, ubi stat; ecquid illum non vides? Statimque animam exhalavit. Igitur allatas ipsius reliquias in cœnobium sepulturæ mandarunt. His nos ab ejus parentibus acceptis, divinum Numen extulimus.

XV.

[48] Acerbius desæviens morbi vis mulierem quamdam sic afflictaverat, ut jamjam animam exhalatura videretur. [Mulierem cum morte luctantem sanat:] Eam ergo familiares ad ædem S. Fantini, sanitatem exoraturi, deducunt; sed minime tamen tum febris decessit; immo vero sic omnes exhauserat corporis vires, ut & omnis pene sensuum usus deperditus videretur. Nam neque cibi quidquam capessere, neque aquam degustare omnino poterat: sed & auditus illi, aspectusque nullus: omnino cadaver potius dixisses, nisi pertenuis dumtaxat ei spiritus superfuisset. Ita sepulturæ mox mandanda videbatur. Verumenimvero naturæ conditor instauratorque Deus, inusitato quodam modo Fantini sui virtutem explicavit. Cum enim ægram afflictamque mulierem, ne ibi potius moreretur, domum lugentes familiares reportassent; ecce tibi repente valens, incolumisque exsilit: ad venerabilem S. Fantini ædem læta festinat, gratias, quam potest maximas, agit optime de se merito: atque ad sacrum ipsius tumulum anathema suspendit, grati animi monumentum.

XVI.

[49] Cum aliquando sacrarum virginum antistita, unaque ipsius cœtus, templum diluculo essent ingressæ, [ reliquiæ ejus miraculosa luce illustrantur;] consuetam Deo hymnodiam persoluturæ eaque peracta jam esset, atque omnes, Christe eleison, ut in absolutione matutina assolet, enuntiassent, derepente visa ex altari quasi lampas ignea, parvaque, quæ paulatim crescens, ut nobis relatum est, totum altare luce complevit, ubi maxime venerabiles asservantur S. Fantini reliquiæ. Id ubi monachæ conspexere, timore concussæ, plane obmutuere, nihil omnino canere, atque adeo loqui præ ingenti stupore valentes. Inde ubi lux evanuit, multo, suavique odore quasi unguenti plurimi tota ædes repleta est. Extemplo igitur erupere e templo monachæ, pavore non minus, atque ingenti affectæ lætitia: iis quippe timorem ac stuporem injecerat admirabile spectaculum.

XVII.

[50] Neque porro absimile fuit, quod viro cuidam accidit, nomine Salomoni, quem id commemorantem audivimus. [ædes vero ei sacra] Cum enim is aliquando, ut aiebat, cum amico quodam de monte descenderet; vesperaque appetente, de via declinantes, ad S. Fantini templum in montis descensu positum accessissent, jucundam inibi quietem capturi (hanc autem ædem S. Fantini exstruxerant indigenæ, ubi illum, equas dum pasceret, egisse fama erat: ibique etiam Sancti aream esse aiunt, unde locum illum S. Fantini aream hodieque appellant) Igiturii, quos ante diximus, templum hoc ad quietem ingressi, vident aperte intempesta nocte per visum, viros quosdam plures albis amictos vestibus, equis insidentes; ex eisque descendentes, templum ingressos: mox ædem conspiciunt larga omnem luce compleri, claraque illos voce cantantes. Porro equi foris stantes hinniebant.

[51] [a cælestibus, civibus boneratur.] Ego vero, inquit Salomon, ea perterritus cum aspectarem, stupefactus obmutui, tum ad proximum comitem, qui dormiebat, Audin, inquam? Surge jam, & miraculum vide. Sed cum ille gravi adhuc somno pressus jaceret, iterum manu percutiens hominem, aio; Eia, miser, consurge tandem, ac mysterium intuere. Igitur trium circiter horarum exacto spatio, cantuque ab iis, qui albati apparuerant, viris peracto, templum undique clausum video, nullamque accensam lampadem, visos denique homines evanuisse. Hic ego, Quam terribilis, inquam, est locus iste! Non est hic aliud nisi domus Dei. Inde consurgens illico, conterritus abscessi, Deum laudans. Hæc nobis ille cum lacrymis enarrabat, timorem, ut arbitror, juxta ac gaudium miraculi memoria faciente. Nos autem ubi hæc accepimus, tempus diemque accurate perquisivimus, itaque plane comperimus, ut ille docuerat.

XVIII.

[52] Nam * id, quod parum abfuit, quin me præteriret, [Saracenorum in Christianos frementium] quasi coronidem adjiciam narrationi; quod scilicet hujus urbis indigenæ propemodum omnes in ore habent, atque a majoribus acceptum, tamquam hereditatem quamdam per manus nepotibus tradunt. Id autem est hujusmodi. Quo tempore adversus Christianos, tamquam immanes belluæ, fremebant impii Saraceni, erupere ex Africa aliquando magno cum exercitu omnia depopulaturi Christianorum loca, ac devastaturi, prædamque ipso die facturi spoliorum, ac populorum, qui dies festus agebatur S. Fantino, quo frequens de more conveniebat populi multitudo, publicis conventibus, magnaque celebritate exornans sancti Viri memoriam, quæ quarto & vigesimo recolitur Julii die.

[53] [navis Taurianum appulsa, a Sancto apparente incenditur;] Forte igitur in urbem hanc navis impiorum illorum quædam appulit, apparuitque contra S. Fantini templum; ubi derepente commovetur turbine pelagus, magnaque excitata tempestas, tum navis nimborum, undarumque impulsa vi, atque ad scopulos appulsa, subito afflicta, dissolutaque est. Ceterum ex iis, qui in ea erant, hostibus, alii in imo gurgite periere; alii ab iis, qui eo concurrerant, Christianis comprehensi sunt: quibus & illud memorabant, se cum eo navi applicuissent, virum quemdam in scopulo conspexisse, ætate juniorem, accensam facem manu gestantem, juxtaque purpuratam quamdam mulierem adstantem, cujus nutu, quam manu tenebat facem, cum ille in navim conterminam jaculatus esset, omnes repente combustos.

[54] [qua de causa Saraceni, qui capti superant, convertuntur ad Christum.] Hæc ubi a Saracenis audivere, qui ad festum diem agitandum confluxerant, divinum Numen psalmis, hymnisque & spiritalibus canticis extulere, qui se præter opinionem servasset per S. Fantini patrocinium. Maximo igitur gaudio, lætitiaque triumphantes, festum diem confecere. Qui vero captifuerant fuerant Saraceni, ex eo quod ipsis acciderat, edocti magna esse, ac salutaria Christianorum mysteria, fide illustrati, sacroque abluti baptismate, Christo nomina dedere, neque jam suas repetere sedes voluere.

[55] Sed quid ego singula sancti Viri miracula commemorem numeremque? [Plurima Sancti miracula ab eorum scriptore præterita.] Quippe narrantem me tempus deficiat: multa namque, ac magna & inusitata sanctus ac felicissimus Christi servus Fantinus edidit: quæ quia prope innumerabilia sunt, narrari aut litteris mandari neutiquam possunt. Hæc autem de multis pauca scribimus, hinc uti constet, quam libere, familiariterque cum Deo ageret, propter vitæ puritatem.

ANNOTATA.

a Ms. nostrum sic do & verto: Θεόκτιστός τις, οὕτως προσαγορευόμενος, εὐνοῦχος μονάζων ξενικῶς παρῴκισεν τῷ τόπῳ τούτῳ χρόνον τινά. Theoctistus quidam (sic enim vocabatur) eunuchus, monachus peregrinorum more inhabitavit hunc locum aliquo tempore.

b Nempe, uti addit Ms. nostrum, καὶ τὸν μῆνα, καὶ τὴν ἑβδομάδα, καὶ τὴν ἡμέραν, mensem, hebdomadem & diem.

c In Ms. nostro τοῦ ἁγίου σαββάτου, sancti sabbati, non addito majoris hebdomadis.

d Sextarium vel sextarius est mensura liquidorum & aridorum, de qua voce Cangius breviter in Glossario Latino.

* Jam

CAPUT VI.
Miraculorum pars quarta.

XIX.

Quæ vero mihi quamlibet humili tenuique homini ex Dei gratia benignitateque, ac S. Fantini deprecatione contigere, silentio involvere, [Horum miraculorum scriptor] prorsus iniquum duco Quare quæ tandem ea fuerint, aut quomodo contigerint, paucis explicabo. Quo tempore Leo hæreticus tertio a jam anno imperabat, mandatum mihi, atque aliis quibusdam Siculis ab eo, qui id temporis, in Sicilia rei bellicæ ducem agebat, uti ad imperatorem legati adiremus, de quibusdam ad provinciam spectantibus capitibus corrigendis. Itaque navigium nacti, Bizantium profecturi, conscendimus: solventesque e Sicilia, opportuno perflante vento, ad mare Adriaticum venimus

[57] Ubi contra nos excitatus est ventus turbulentus, qui vocatur Euroclydon b, ut in Actis sanctorum Apostolorum scriptum est: [horribili maris tempestate jactatus,] quæ certe appellatio vera est; late siquidem hic ventus, violenterque spirans, magnam, ut arbitror, quæque vix sustineri queat, toto mari tempestatem excitat, eury namque vel eureos, late; clydon c tempestatem, fluctuationemque significat. Igitur cum tumeret pelagus, undæque vento impellente, nunc attollerentur, atque ad montes ipsos ascenderent, nunc in sola, camposque descenderent: nautæ construxere navigii vela, gubernaculoque intro portato, navigium permisere pelago jactandum. Tanta igitur dum nos tempestate vexamur, tresque adeo dies, totidemque noctes periclitamur, & cum asperis illis fluctibus una ad ipsum modo cælum attollimur, modo in ima prope tartara detrudimur, non mediocri sane molestia, animique mœrore afflictabamur.

[58] [& salutis exspes,] Jam enim ablata erat spes omnis salutis nostræ. Ut enim apud Jonam legimus: Cum navis periclitaretur, timuerunt nautæ, & clamaverunt ad Deum suum. Ita & nobis prope idem accidit. Qui enim navigio vehebantur, Deum quisque invocabant. Sanctos item, quos norant, atque adeo & S. Æmilianum d, ut navigantibus mos est. Nos autem una cum Deo, nostram quoque Dominam, sanctamque Dei Parentem, ac reliquos Divos, sanctum itidem Fantinum, quippe nostrum, implorabamus. Hæc dum agimus, precesque cum lacrymis effundimus, cubare me nautæ credidere. Ita gubernator, cui Elias nomen, exclamans ad me, Surge, inquit, domine, ac precare, nobisque a Deo, præsenti periculo depulso, salutem exora.

[59] [S. Fantini patrocinio] His ego auditis, majore nimirum timore perculsus sum, in me ipse mentem, animumque convertens: quippe ad hæc me haud satis idoneum, nec quidquam posse cognoram. Verum a spe tamen in Deum haudquaquam decedimus, ac tametsi vitiis nos contaminatos agnoscebamus, haud certe quidquam destitimus a supplicando. Ita benignum ac misericordem Deum exorabamus, nostri misereretur, ac per Sanctorum suorum deprecationem, ex ea cunctos necessitate explicaret, multa fessos inedia, graviterque afflictatos. Jam tertio postridie e, qui mecum erat diaconus (de quo in ultimo capite) cum paululum cubuisset, videt in quiete Sanctum, eodem plane habitu, figuraque, qua mortalibus apparere consueverat, celeriter ad aquas accurrentem, generoso insidentem equo, tum navigii ad proram astantem, flagello, quod dextera gestabat, terundas percutere.

[60] [ab interitu liberatur;] Extemplo igitur excitatus diaconus nobis omnibus visa narravit. Nos autem ubi hæc accepimus, obstupefacti, Deum laudavimus, vocesque gratiarum emittere exsultantes cœpimus, ciboque sumpto vires recreavimus: & quidquid reliquum erat pavoris, omne depulimus. Igitur eo ipso die, mare, pulsa tempestate, sedatum est; summaque procellam excepit tranquillitas. Inde cursum, belle flante vento, confecimus, Deo gratias, laudesque persolventes, qui nos per S. Fantini patrocinium, auxiliumque de tristi leto liberasset.

XX.

[61] Jam vero unum dumtaxat sancti Viri miraculum si memoravero, [uti & a calamitate per malevolos apud imperatorem CPoli ei intentata;] finem narrandi faciam. Etenim, ut postremum sit, certe memoria dignum censeo. Id autem Constantinopoli contigit. Cum enim ad imperatorem nos, itemque alii legati essemus, & Constantinopolim appulsi, convivioque ab imperatore excepti, apud eum comedissemus; invidi quidam, lividique, imperatoris animo in nos concitato, res nostras perdere adnitebantur, in primis vero meas, nempe quia causæ auctor essem. Exsilium igitur ac triste supplicium, quantum sane nondum exspectabamus, in nos moliebantur. Equidem hic ego tristari vehementer, Deoque supplicare cœpi, illam a nostris capitibus calamitatem depelleret, ne publicæ nos ignominiæ, atque infamiæ in alieno solo exponeremur, unde infideles hostes gaudio exultarent.

[62] His ego precibus ubi dies aliquot institi, mœstitiaque & curis confectus (siquidem in acie novaculæ positus eram) Deum pro viribus exoraveram, [dum ad Deum & S. Fantini patrocinium confugit,] ad sanctum etiam Fantinum preces converti, mihique, ut in ea causa præsto esset, supplicabam, ac me a gravissima, qua circumventus jam eram, calamitate vindicaret. Eum igitur sic ex intimo animi sensu deprecabar: Sancte, Deoque carissime Fantine, siquidem ego te novi vere sanctum esse, exhibe mihi jam virtutem tuam, teque mortalibus auxilio esse posse, cognovero.

[63] Inde ea nocte ei, qui mecum erat, diacono visum objectum est hujusmodi. [præmissa alteri visione,] In aula degere sibi videbatur, sedentemque imperatorem videre in ea, quæ dicitur Magnaura f, irato ac sane quam turbato vultu, meque illi adstantem, eumque mihi acerbe interminantem, dicentemque: Quæ mihi dedisti, jam accipe: nihil omnino tibi debeo. Mox ubi hæc dixerat, argenteos quoidam e sinu projecisse. Ea dum imperator ageret, virum quemdam diaconus aspicit senem, gloriosi nescio cujus ex nostratibus habitum præ se ferentem.

[64] Qui cum ad eum accessisset; Abi, inquit, omnem ex animo metum, [salviis evadit, & ab imperatore honoratur.] ac mœrorem evacua, abstine modo: equidem ego pro te imperatorem alloquar, tuaque curabo. Atque his dictis evanuisse. Ibi expergefactus diaconus, illucescente jam die, me convenit, somniumque exponit. Inde ego bonam in spem adductus, ad aulam hilaris, alacrisque contendi, paulatim ac latenter abfumi sentiens ex animo mœrorem. Statim igitur una cum comitibus ab imperatore accersitus, multisque ab eo donatus muneribus, auro, vestibus, dimissi ab eo sumus ingenti cum gaudio; Deum laudantes, qui spem in ipso collocantes, conservat incolumes. Cui omnis gloria, honor, & adoratio Patri, Filio, & Spiritui sancto, nunc & semper, & in secula seculorum: Amen.

ANNOTATA.

a Exemplar nostrum Græcum habet: ἐν ἔτει πρώτῳ τῆς βασιλείας Λέοντος τοῦ αἱρετικοῦ, in primo anno regni Leonis hæretici.

b Græce εὐροκλύδων. Ventus Typhonicus, qui vocatur Euroaquilo. Act. 27 ℣ 14. De quo plura dat a Lapide hic.

c Duas hasce etymologicas notiones non invenio in nostro Ms. Græco. Mendose apud Cajetanum eurinamque pro eury namque (Græce εὐρὺ) vel eureos (εὐρέως) &c. Porro vocis εὐροκλύδων etymon nos derivandum censemus partim a voce Εὖρος, qui dictus putatur ἀπὸ τῆς ἕω ῥέειν; aliis vero est ἀπὸ τοῦ εὖ ῥέειν apud Vossium in Etymologico linguæ Latinæ; partim, uti per se patet, a voce κλύδων, cujus significatio hic redditur in textu.

d Varios hactenus synonymos Sanctos dedimus in Actis; nullum ex iis novimus patronum navigantium. Is forte, uti hic observatur apud Cajetanum, nos eorum temporum; additurque, isto ævo patronum navigantium esse S. Erasmum. Inter collectanea Mss. nostra, signata ✠ Ms. 186 a, de Sanctis patronis opificiorum, morborum ac locorum, invenio varia, a nostro Rosweydo notata & excerpta ex libro quodam Flandrico improbæ notæ in 8, anno 1578 in lucem dato per L. P., in quo patronus nautarum ponitur S. Nicolaus; in schedæ autem alterius manu exarata, quam inter dicta collectanea asservamus, signatur eorumdem patronus Salvator mundi; juxta illud, quantum suspicor, Matth. 8, ℣. 25: Domine, salva nos; perimus. Proinde nullum videtur dubium, quin electiones istæ patronorum prorsus fuerint arbitrariæ, & pro temporum, locorum ac nationum varietate diversæ. Vide interim de S. Æmiliano 18 Julii pag. 371.

e Græce apud nos μετὰ τὴν τρίτην ἡμέραν, post tertium diem.

f Trulinium seu palatium fuit CPoli; de cujus conditore, situ atque etymo agit Anselmus Bandurus in Commentariis ad Antiquitates CPolitanas a se editas tomo 2, lib. 1, pag. 478.

HYMNUS
Forte a S. Josepho hymnographo aut alio synonymo, ipsique synchrono concinnatus;
Ex Ms. Græco codice monasterii S. Philippi Fragalatis editus apud Cajetanum eumdem, qui supra, a pag. 161.

Fantinus conf., Tauriani in Calabria (S.)

ex editis apud Cajetanum

[Auctor hujus hymni] Splendidissimo virtutum lumine divinitus corde, & animo illustratus, pravarum libidinum tenebras dissipasti, Vir admirande; ac perenni miraculorum gratia ditatus, letales morbos, Fantine, curas. Quare tuam sanctam commemorationem celebrantes, tuum sepulchrum pie veneramur, unanimique voce conclamamus: Impetra a Christo Domino peccatorum nostrorum condonationem. Beate Fantine, quem divina gratia afflavit, lucem in terris præbuisti, sole ipso clariorem; virtutum splendoribus, ac miraculorum radiis universos terrarum fines illustrans, dissolvensque densissimam malorum caliginem. Quocirca memoriam tui percolimus, tuarumque reliquiarum tumulum amplectimur.

[2] [paucis perstringit] Beatissime Fantine, divinitus illustrate, cæcis visum, claudis gressum, languidis sanitatem restituisti: multos a fera maris tempestate incolumes servasti: magnum domui tuæ splendorem attulisti: nova prodigia in terra patravisti. Precare, quæso, Deum, ut nos, te cohonestantes, juvet. Fantine undequaque beatissime, ac sapientissime, cælesti cœtui immixtus, ac sorte feliciore ineffabiliter Deo adhærens, gaudio, gloriaque incomprehensa auctus, memineris, tuere, serva tuis precationibus ab omni nos miseria, & calamitate. Sancti Spiritus lumine cum præluceas, Fantine, cordis mei tenebras aspelle; mentem, animumque meum, per tuas preces, luce perfundens, uti clarissimam commemorationem tuam dignis hodie laudibus in cælum feram.

[3] Divinus te, Fantine, amor a puero succendit, quo duce, pravas corporis voluptates perfecte domuisti, teque redemptori tuo vas mundissimum obtulisti. [S. Fantini virtutes;] Cum divinis te præceptis dicto audientem præbueris, merito miraculorum gratia a præpotente Deo donatus, es, ad procurandos difficiles hominum morbos, & ab obsessis corporibus dæmones expellendos. Ac proinde te beatum prædicamus, ac tui memoriam fideliter celebramus. Instar magni solis, virtutum splendoribus auctus, ex Occidente nobis ortus es: nimirum ut nos omnes tuo lumine illustrares, qui cum fide tuam memoriam veneramur. Insigni commiseratione permotus ejus, qui te, beate Vir, invocabat; nihil cunctatus es innocentiam ostendere: nam per quietem perspicue & dilucide syngrapham homini ostendisti.

[4] Lucidam immortalitatis vestem indutus, jam ei, [ac miracula non pauca,] qui gravi cum morbo conflictabatur, præclare te videndum obtulisti, jubens omnem morbi saniem veluti saccum exuere. Omnem tartarei hostis fastum, ac superbiam fortiter deposuisti, abjiciens, demittensque te ipsum a summa virtutum tuarum celsitudine. Quod mentis tuæ acies divino lumine esset illustrata, jam diu cæco, divina virtute, videndi usum restituisti. Ad sanandos hominum morbos, pravosque spiritus effugandos sacrosancta reliquiarum tuarum tumba, Fantine, omnibus posita est.

[5] Hominem diuturno morbo tabescentem, quæ tua fuit commiseratio, [in narratione Petri episcopi] thure accepto, pristinæ incolumitati reddidisti. Commiseratione mirum quantum excelluisti, Fantine: cumque inter homines quasi angelus a materiæ fæce alienus vitam egeris, misericordiam a Deo maxime misericorde hausisti: a quo etiam curationum gratia, veluti quibusdam radiis, munificentissime ditatus es. Haud obscure ei te ostendisti, qui divinam tuam gratiam perjurio conspurcavit, jubens ex hominum cœtu scelestum derepente rapi ac tolli; quo nimirum facto arrogantium hominum fœdissimam pervicaciam reprimeres.

[6] Hominem pedum usu destitutum, gravi morbo laborantem, [pluribus recensita] & multis, quibus cruciabatur doloribus, levas; & ad recte incedendum, valetudinem reddis ea, qua a Spiritu sancto, beatissime Fantine, gratia donatus es. Cum rebus a te præclare gestis, Deum Optimum Maximum honore honestavisses, ab eodem multa miraculorum vi cohonestatus es; quæ ex tuis reliquiis quotidie dimanant. Vir paralysi detentus ad tuas reliquias cum accessisset, ea liberatus est. Quibus etiam vehementer attritus, misericordiam nactus est, qui sacrilego ore in tua dona per blasphemiam fuerat invectus.

[7] [paucis indicat:] Despondetur Christo puella, ex qua immundum spiritum ejeceras. Hominique per visum apparens, admiranda mysteria detexisti. Moysis mansuetudinem, Eliæ zelum, Davidis simplicitatem, atque innocentiam, Fantine, imitatus, gratiam ad curandos hominum morbos cælitus adeptus es. In templo, quod tibi positum est, in noctem lux ingens iis visa, qui Deo laudes decantabant; qua te dilucide agnoverunt. Radiis undequaque circumfusus Agarenis apparens, eos immani excitata tempestate in mare præcipites demersisti, cum tamen regenerationis filios salvos, incolumesque ab eodem periculo liberaveris, Thaumaturge Fantine.

[8] [& laudibus meritis] Populum Dei Optimi Maximi cultorem, a marinis fluctibus mirifice servavisti, sub specie angelica visus, & mare tempestate inquietum celeriter tranquillans, Fantine, prodigiorum auctor, ac Jesu Christi famule. Pravis animi motibus jactatos, omnimodisque tentationibus, quasi fluctibus, misere divexatos, divina virtute ad salutis portum quotidie adducis, Sanctissime, ac magna cum fiducia, gloriose Fantine, tuam hodie sacrosanctam memoriam celebramus, tuo sepulchro circumfusi, quæque ab eo promanant sanitates pie haurientes.

[9] [ea extollens,] Domine Jesu, qui famulum tuum omnibus admirabilem reddidisti, ejus, quæso, precibus mirifica in me Christe misericordias tuas, integramque peccatorum da nobis condonationem. Cujusvis morbi curationes effundis, difficilesque animarum ægritudines sedas, ac moderaris, patrans mira prodigia, teque animarum ac corporum præbens medicum peritissimum. Magnus animæ tuæ decor, mira domus pulchritudo & species, ubi conditum tuum corpus venerandum languidos ad salutem revocat, illustrat tenebris obductos, putrescentia vulnera sanat, pellit dolores, morbos curat.

[10] [Sanctumque invocans, rem concludit.] Jam sancto Prophetarum, Apostolorumque ac Martyrum cœtui adjunctus es in cælo, qui sacros eorum in terra mores imitatus [es] pugnans fortiter, divinisque jussis te dicto audientem præbens: ac proinde, Fantine, te egregiis titulis Deus Optimus Maxi mus insignivit. Sepulchrum vitalem redolet odorem, ac memoria, ut sol terræ, illucescit, piorumque animas mirifice illustrat. Quam rite percolentes, oramus te, o Fantine, ut a Conditore nostro peccatorum veniam digneris impetrare.

DE S. DICTINO EPISCOPO CONFESS.
ASTURICÆ IN HISPANIA.

Sec. V.

[Commentarius]

Dictinus episc. conf., Asturicæ in Hispania (S.)

J. B. S.

De hoc S. Dictino nihil comperisse Majores nostros, quod ipsum magnopere commendaret, in confesso est: colitur enim in ipsa ecclesia Asturicensi 11 Junii, nulla tamen prorsus in Actis ejus eo die memoria, [Colitur 2 Junii, a Tamayo hoc die relatus,] ne in Prætermissis quidem; suspicor ob deplorandam eam negligentiam, qua necessariis documentis privati, singulis ecclesiis debita reddere, omnino non potuerunt. Neque nobis ejus cultus innotuisset, nisi in Directorio ejusdem ecclesiæ, ab octo circiter annis edito, & ad nos casu transmisso, signatam eo die ipsius reperissemus festivitatem. Eo nos opportune manu duxit, cetera plerumque fallax Tamayus, Sanctum hac XXIV Julii referens; sic tamen ut observet, coli etiam hodie ab Asturicensibus consuevisse die illa 11 Junii; se vero diem obitus, eatenus ignotum, reperisse. An satis certo, alii viderint, nobis sane non placet fons lutosus ex quo & annum & diem mortis se invenisse testatur, nempe carmen sepulcrale Auli Hali, rejecti pridem a nobis sive veri sive supposititii auctoris, quem nemo facile explicabit, nisi qui versus ipsos contorsit, forte Tamayus ipse. En bina disticha æd numeros suos probe revocata:

Ter tria commemorat Sextilis sæpe Kalendæ [Æra CCCCLVIII. Annus CCCCXX.]
Mensis, quo Pastor sidera celsa petit.
Binæ centenæ duplicatis numeris Æra est,
Decies hinc quinque octoque simplicibus.

[2] [cujus Legendam prætermisimus.] Neque vero placent Acta ab eodem Tamayo de more exornata. Cum enim Asturicenses ipsi nihil habeant quod de sancto Præsule suo in Officio recitent præter lectiones de Communi Pont. conf., satis patet, opinor, nullam istic exstare historiam S. Dictini, quæ fidem ullam promereatur. Mecum haud dubie senties si scaturiginem propius inspicias, unde ea prostuxere potissimum, quæ de eo nobis orator Martyrologus venditat: Flavium Dextrum scilicet in Chronico ad annum 388 num. 3 his verbis, quæ Tamayus allegare non veretur: Aliquot episcopi Priscillianæ factionis ad Ambrosium Mediolanensem episcopum, Hispaniæ episcopis Catholicis fidei ac amicitiæ fœdere conjunctissimum, confugiunt, qui anteactæ vitæ & suorum errorum valde dolentes, confessione, ad gremium Ecclesiæ redire satagunt. In quibus Dictinus, tunc presbyter, postea vero episcopus Asturicensis, Symphosius episcopus in Gallæcia, & etiam alii complures. Quo loco Bivarius fol. 413, num. 3 plura in hujus rei probationem congerit &c. Sicui Legendam ex id genus centonibus contextam evolvere libuerit, adeat laudatum Tamayum, nos ex specimine muneri nostro satisfecisse existimamus. Præcipuum est, quod S. Dictinum hic inter Sanctos debito loco restituerimus, sive hoc sive alio die mortalitatem exuerit.

DE S. VALERIO SEU VALERIANO EPISCOPO CONFESSORE
NICIÆ IN PROVINCIA GALLIÆ.

Sec. V.

Sylloge de cultu, ætate & gestis.

Valerius seu Valerianus, Niceæ in Provincia Galliæ (S.)

AUCTORE J. B. S.

In Prætermissis die præcedenti S. Valerianum Niciensis, seu mavis veteris Cimeliensis, Cimeneleensis, seu Cimeleonensis urbis, imo utriusque episcopum, a Claudio Castellano in finibus Provinciæ & territorii Monœcensis signatum, [In monasticis signatus est valerius,] soloque ibi homiliarum aliquot scriptarum titulo notum, huc remisimus, quod opinati fuerimus, magisque etiam modo censeamus, ipsum omnino confundendum esse cum fere synonymo S. Valerio, quem in suo Ligno vitæ suggessit hoc die Arnoldus Wion Martyrologorum monasticorum præcursor his verbis: Nicææ in Provincia, depositio S. Valerii episcopi & confessoris, qui ex monacho Lerinensi ad episcopatum assumptus, boni pastoris officium implere studuit, & in gaudium Domini sui introductus, audire meruit, Euge serve bone. Notatio autem est hujusmodi: De quo tabulæ Lerinenses. Res ejus gestæ hactenus me latent, cum, quod quando floruerit, tabulæ illæ non referant, tum etiam, quod Catalogum episcoporum illius civitatis nondum videre contigerit. Quas hic Lerinenses tabulas appellat Wion, vellem paulo distinctius explicuisset, quandoquidem Vincentius Barralis in Chronologia Lerinensi nihil habuerit quod proferret, præter recitata modo Wionis ipsius verba.

[2] [ab Ughello recte utrumque nomen confusum.] Catalogum porro aliqualem Niciensium episcoporum, quem Wion non viderat, concinnavit Ughellus tomo 4 a ubi inter alios sic de Sancto nostro, & plane ad mentem nostram loquitur. Sic habet Ughellus: S. Valerius, vel Valerianus, ex monacho Lerinensi episcopus, insignis sanctitatis vir, cujus dies festus agitur XXV Julii apud Lerinenses; de quo Ferrarius in Catalogo, Martyrologium Gallicanum Andreæ du Saussay ad hanc diem. Quo tempore floruerit, non tradunt monumenta: fuisse tamen virum doctum, docent ipsius homiliæ, novissime ex bibliotheca monasterii S. Galli in Germania in lucem emissæ. Sequantur monastici reliqui qui de Sancto non XXIII aut XXV, ut aliqui signant, sed hoc die cum antesignano Wione agendum censuerunt. Brevissimæ Dorganius: S. Valerii episcopi & confessoris. Paulo latius Menardus: Niciæ in Gallia, S. Valerii episcopi & confessoris, qui ex monacho Lerinensi &c. quæ ex Wione ad verbum descripsit. Bucelini longior oratio ex elogiis infræ citandis coaluit, solis phrasibus turgens, ac turpi præter cetera errore infecta quod sanctum Præsulem seculi V, ad annum 800 confidenter retrahat.

[3] Audiantur potius Ferrarius & Saussayus, quidquid & ipsi solas ferme phrases venditent. [Ferrarii & saussayi elogia,] Sic scribit ille hoc die: Valerius monasticam vitam in præclaro cœnobio Lerinensi professus, litteris & moribus præditus, cum plures annos in observantiæ disciplinæque regularis exercitatione insumpsisset, in eaque ceteris præstaret, ad Niciensem ecclesiam regendam evocatus, illi sanctissime præfuit; nec tamen de vitæ prioris austeritate aliquid remisit; cum ita vigiliis, orationibus, jejuniis, piis meditationibus & aliis religiosis exercitationibus, ut ante episcopatum, quantum per occupationes pastorales licebat, operam daret: cumque aliquot annos eam ecclesiam pie administrasset, tandem plenus meritis migravit in cælum X Kal. Augusti, miraculis clarus. Wionem in notis allegat ex monumentis Lerinensibus; verum non satis advertit, quod tamen observare debuit, XXIV Julii, quo Sanctum recte collocat, non cum X sed cum IX Kal. Augusti coincidere, quemadmodum recte scripserat Martyrologus monasticus. At Ferrario non adeo insolitum est, in Romanis Kalendis hallucinari.

[4] Saussayi encomium modo accipe: Niciæ sub Ebredunensi metropoli, [de ætate aut rebus gestis nihil docent.] sancti Valerii episcopi itidem & confessoris. Hic ex Lerinensi monasterio, in quo se Christi jugo dedicaverat, ob præclara sapientiæ & sanctitatis ornamenta, invite ad eam cathedram sublimatus, sic boni pastoris partes omnes explevit, ut tempora, quibus sub modio delituerat, fidei & pietatis clara lucerna gregi suo dolenda redderet; quibus vero sub candelabro (an non supra candelabrum?) positus huic præluxit, posteris desideranda relinqueret. Ad cumulum igitur sanctitatis cum pervenisset multis miraculis declaratæ gloria insignis, ad sempiternam transiit beatitudinem. Ceterum hæc omnia, utut nitide exornata sint, meri loci communes dici possunt, Saussayo æque ac Ferrario satis familiares; ex quibus neque de ætate Sancti, neque de rebus certo gestis vel hilum extuderis, ut proinde nec seculum divines quo S. Valerius fuerit in rerum natura. Nec plura eruit Claudius Robertus, verum a Sammarthanis plusculum affusum est lucis, eaque paulo uberius dilatata in postrema editione synonymi P. Dionysii tomo 3 a unde quæ ad rei illustrationem spectant, opportune decerpemus.

[5] Titulus præfigitur de episcopis Niciensibus & Cemeleonensibus, exclusoque S. Basso, primus numeratur Amantius, [In novissima Gallia Christiana,] secundus Valerianus noster, de quo constare asserit, quod anno CCCCXXXIX adfuerit Reiensi concilio, in quo de negotio Armentarii actum est. Accepta S. Leonis epistola ad Flavianum cum aliis plurimis ad ipsum scripsit, illam summis laudibus extollens, eique se in omnibus assentiri professus est. Fuit etiam unus ex iis quibus respondit S. Pontifex gratulatus ipsorum orthodoxorum fidem, & Eutychen ac Discorum in concilio Chalcedonensi damnatos significans. Orta gravi controversia Theodorum Forojuliensem episcopum inter & Faustum abbatem Lerinæ, quæ tunc ab ea diœcesi pendebat, scandaloque maximo ex ea emerso, adeo ut abbatem a sua pace & ab ecclesiæ communione episcopus rescidisse videatur: cumque Valerianus noster & Maximus Reiensis episcopi, partes in eo jurgio, & quidem Lerinensium amplexi fuissent, Ravennius Arelatensis episcopus, tanto malo remedium allaturus, in sua urbe concilium coëgit ad XXX Decembris. Adfuere cum eo & Rustico Narbonensi undecim antistites; convenerunt quoque cum Lerinensibus monachis Maximus & Valerianus; non nominantur tamen inter judices, forte quia ut partes aderant. Lis tandem amice composita fuit. Quo præcise anno habitum fuerit incompertum, certe inter annos CCCCXLIX, quo ad episcopatum evectus est Ravennius, & CCCCLXI, quo ad immortalem vitam migravit. Annum assignat CCCCLV Sirmondus, antea Tillemontius. Rivierus Carthusianus notat mentionem fieri anno CCCCLI Valeriani Nic. episcopi.

[6] [& scriptæ ejus homiliæ] Exstant viginti homiliæ cum epistola ad monachos quas primus edidit Jacobus Sirmondus Soc. Jesu & post ipsum Theophilus Raynaudus ejusdem Societatis, quas Valeriani esse jam apud omnes in confesso est. Certe primam, quæ est De bono disciplinæ, illius esse constat; ceteras vero ex styli argumentique similitudine, prioris illius germanas sorores esse conjicit primus editor, & ejus conjecturam ceteri deinceps admisere. Asserit Sirmondus, eas plenas esse gravi ac splendida, & dignitate succoque referta facundia. Semipelagianismi errorem spirare visæ sunt viris doctis; illarum apologiam suscepit Theophilus Raynaudus, qua non obstante, undecimam ad catholicum sensum detorqueri non posse videtur Tillemontio tom. 15, in Eucherio art. 3, pag. 126. Sinatur ipse in suo sensu abundare. Pergit auctor:

[7] [& gesta aliqua] Heribertus Rosweydus apud Joffredum putat, nostrum hunc antistitem eum esse Valerianum Eucherii Lugdunensis cognatum: illustrissimæ nobilitatis virum, cui sanctus præsul disertam illam paræneticam epistolam scripsit, quæ incipit: “Bene alligantur vinculo sanguinis, qui vinculo consociantur amoris”. Sed fallitur, videtur enim adhuc seculo servisse anno CCCCLVI, quo panegyrim Aviti imperatoris ad eum mittit Sidonius Apollinaris. Alias hujusce nostræ assertionis rationes vide apud Antelmum De init. eccles. Forojul. pag. 212. Idem esse videtur ac Valerius monachus Lerinensis, qui Niciæ ut episcopus colitur XXIV Julii: quod & opinatur Theophilus Raynaudus, cui concinit Martyrologium monasticum Arnoldi Wionis.

[8] [melius ad suæ tempora revocantur.] Certe Valerianum nostrum fuisse Lerinensem monachum vix negari potest, si is sit, ut esse creditur ab omnibus, qui Synodo 3 Arelatensi interfuit; sic enim in epistola qua invitantur episcopi dicitur: “Ad eos qui ex ipsa insula sunt; sic quippe legendum, non vero, ad eos qui in ipsa insula sunt”: scribitur enim epistola, non ad monachos, sed ad episcopos; idque innuunt sequentia verba: “Beatitudinem vero vestram præcipue adesse convenit, quos insula ipsa velut sinu quodam genitricis fovens, ad eam gratiam quæ nunc in vobis est, Domino instigante produxit” quorum postrema episcopatum aperte significant. Quin & initio causam esse inter Theodorum Forojul. ex una parte, & Valerianum ac Maximum episcopos, atque Faustum satis indicat, “causam quæ inter S. episcopum Theodorum & S. Valerianum vel S. Maximum item episcopos, atque abbatem Faustum, necnon & reliquos fratres insulæ Lerinensis accidit”. Id porro si ita est, ex epistola quam scripsit, patet, eum absentem monasterii cujusdam abbatem communibus monachorum votis electum fuisse, iis responsum dedisse, eosque exhortatum fuisse ad pietatem. Circa hæc tempora videtur facta a S. Leone conjunctio cathedrarum Cemelii & Niciæ, & utraque diœcesis a Valeriano gubernata.

DE SS. WULFHADO ET RUFFINO MM.
STONÆ IN ANGLIA.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Wulfadus Martyr Stonæ in Anglia (S.)
Ruffinus Martyr Stonæ in Anglia (S.)

AUCTORE G. C.

§ I. Sanctorum cultus & reliquiæ.

Stona est mercatorium oppidum in comitatu Staffordiæ, ut testatur Camdenus in sua Britannia apud nos pag. 439, quod Saxonico seculo enatum, nomen a saxis invenit, quæ solenni ritu majores congesserant ad designandum locum, [Horum Sanctorum cultus ex heterodoxis,] ubi Wolpherus rex Merciorum paganissimus filios Vulfaldum & Rufinum, quod Christo nomina dedissent, immani scelere trucidavit: quo loci cum posteritas in eorum memoriam ecclesiolam sacrasset, oppidum statim succrevit, cui ab illis saxis Stone (fione Anglice lapidem significat) nomen inditum fuisse memorat historia Petroburgensis. Quidquid sit de cæde a Wulfhero patre in filios patrata, quam postea ad examen revocabimus, saltem Camdeno hæretico a Catholicis debentur gratiæ, quod de antiquo horum Martyrum cultu testimonium perhibeat, & templum in eorum memoriam ædificatum fuisse fateatur. Huic adstipulantur heterodoxi editores Monastici Anglicani, qui tomo 2 istius operis a pag. 127 typis vulgarunt ex pervetustis Mss. pias donationes huic ecclesiæ factas, in quibus Wulfhadus ubique sancti titulo ornatur. Quod autem in iis diplomatibus non fiat mentio S. Ruffini, id compendii causa factum arbitror, sicut vulgo ecclesiam, duobus aut pluribus sanctis dedicatam, breviter solemus tantum prioris Sancti nomine appellare. Ceterum nemo miretur, quod ad probandum horum Sanctorum cultum heterodoxos testes adduxerim: minime enim in hac re suspectum esse debet testimonium eorum, qui alias antiquam Sanctorum venerationem dissimulare aut obscurare consueverunt. Jam ad scriptores Catholicos progredior.

[2] Inter auctaria Usuardina codex Altempsianus, de quo in præfatione Usuardi nostri illustrati pag. LXIII nonnihil dictum est, [& Catholicis scriptoribus,] solum Wulfhadum sic memorat: In territorio Conventiensi, Stanes monasterio, sancti Wlfadi martyris, qui pro fide Christi a rege Wlfero patre suo, gladio interemptus coronam meruit accipere sempiternam, signis se signans vivere manifestis. Martyrologium Richardi Withfordi, seu Sarisburiense Londini anno 1526 Anglice excusum, ambos fratres cum elogio atque ut martyres diserte prædicat, non hoc die, sed XXXI Julii, forte quod istic ob peculiarem rationem alio die eorum festivitas celebrata fuerit. Ferrarius in Catalogo Sanctorum die 1 Junii utrumque Sanctum ita annuntiat: Petroburgii in Anglia, SS. Martyrum Rufini & Wlfadæ fratrum. In notis autem indicat, sese eos ex Martyrologio Anglico accepisse. At nescio, cur ipsos Petroburgi collocet, cum juxta utramque istius Martyrologii editionem Stonæ in Staffordia coli diserte dicantur. Forte viderit Ferrarius, in margine citatas Petroburgenses tabulas, aut alicubi legerit occasione istius martyrii constructum fuisse Petroburgense monasterium, atque inde putaverit, festivitatem eorum Petroburgi celebrari. Utut est, in assignando martyrii aut cultus loco erravit, ut ex dictis dicendisque facile colligetur. Porro in notanda annuæ festivitatis die secutus est Martyrologium, quod anno 1608 Anglice editum est. Sed in secunda Martyrologii Anglici editione, quæ anno 1640 facta est, rectius ad diem XXIV Julii referuntur: nam in ipsis Actis, quæ huic Commentario subjungemus, num. 26 clare ita legitur: Passi sunt autem nono Kalend. Augusti. Post hæc omnia Castellanus, in suo Martyrologio Universali pag. 904 quasi in tenebris palpans, hos duos Martyres inter Sanctos aëmeros retulit, ac eos ita obscure recensuit: Sanctus Vulfadius, qui in Anglia martyrio affectus est cum quodam S. Rufino. Hæc sunt, quæ apud Martyrologos invenire potui.

[3] [atque ex ipsis Actis probatur.] Probatur etiam immemorabilis istorum Sanctorum cultus ex Actis, quæ ex Ms. Petroburgensi habemus, in quibus num. 28 leguntur sequentia: Prudentissima regina … ad locum martyrii eorum accessit, & corpora colligens illorum in uno saxeo sarcophago simul honorifice sepelivit. Et congrue, Domino disponente, a filia lucis in pace sepulta sunt corpora eorum, quorum animas introduxit Dominus in splendoribus Sanctorum, ut vivant nomina eorum, libro vitæ inscripta, in secula seculorum. Processu vero temporis regina venerabilis venustiori opere de lapidibus ecclesiam ibidem fabricare fecit; in quo loco magnus Dominus Martyrum suorum merita magnificans, quando fides promeretur, miraculis multimodis mirificare consuescit. Exhinc multitudo debilium diversisque languoribus laborantium, & aliorum quærentium Dominum, & beneficia beatorum Martyrum deposcentium, consuevit locum illum frequentare, & ad ædificium lapides illuc deportare. Unde & locus ille stanes nuncupatur, quod nomen ex Anglico sermone in Latinum versum lapides interpretatur. Deinde circa finem Actorum hæc habentur: In illo autem loco, vocabulo stanes, ubi sanctorum martyrum Wlfadi & Rufini corpora in pace sepulta sunt, collegium Canonicorum regularium divinis obsequiis mancipatur, ubi signis coruscantibus multa beneficia salutem postulantibus ad laudem Domini nostri Jesu Christi meritis Sanctorum præstantur, cui est gloria & imperium in omnia secula seculorum. Amen.

[4] Hisce Actis in Monastico Anglicano tomo 2, pag. 125 annectitur quoddam fragmentum, [Vera Martyrum gesta & miracula verosimiliter porierunt.] ex quo facile colligitur, quomodo antiqua horum Martyrum miracula & forte etiam solennior eorum memoria perierint. Auctor anonymus ibidem sic scribit: Omnipotens Deus irritatus & iratus peccatis Anglorum, Christianam legem prævaricantium, tradidit eos in manus gentium Christum ignorantium. Danorum dirissima & durissima barbaries multoties in multitudine gravi, & præcipue sub ducibus Inguar & Hubbi, qui martyrizaverunt sanctum Edmundum, totam inundavit Angliam, omni annisu elaborans, ut evacuaret a Christianismo & ab indigenis insulam. Ecclesias namque cum ministris, monasteria cum monachis, mares cum mulieribus, senes cum junioribus flamma, fame destruxerunt, libros in divinæ legis [contemptum], Vitas Sanctorum atque Sanctarum cum miraculis descriptas incendio deleverunt. Duravit hæc perniciosa clades vario rotatu fortunæ, quandoque vincens, aliquando victa, usque ad excellentissimi regis Edgari tempora, quibus nulla umquam feliciora experta est Anglia. Vetus Chronicon Saxonicum, anno 1692 Oxonii Latino-Saxonice editum, hanc Danorum irruptionem anno 880 consignat. Inter alia autem monasteria vastatum est cœnobium Petroburgense, de quo Camdenus pag. 379 post narratam illius originem, ita loquitur: Floruit deinceps hoc monasterium magna sanctitatis opinione annos plus minus CCXIIII ad gravissima illa Danicæ devastationis tempora: tunc enim monachi interfecti & monasterium funditus eversum suis ruderibus annos CIX quasi inhumatum jacuit. Nil igitur mirum, quod post tam longum ruinæ tempus certiora de horum Martyrum gestis ac miraculis testimonia non habeamus.

[5] De sacris istorum Martyrum exuviis hic multa inquirere frustraneum arbitror: [De capite S. Wulfhadi,] nam quis facile dixerit, an & ubi hodiedum, post eliminatam ex Anglia Catholicam religionem, illæ conserventur? Non possum tamen, quin de capite S. Wulfhadi hic subjungam quamdam narratiunculam, quæ in Monastico Anglicano pagina proxime citata refertur his verbis: Studebant plures religiosa devotione patriæ suæ Sanctos exaltare, pia solicitudine Vitas illorum investigare, summique Pontificis auctoritate ipsos canonizare, illaque de causa nonnulli satagebant Apostolicam sedem visitare. Hujus rei gratia procurator tunc temporis ecclesiæ beatorum martyrum Wlfadi & Rufini Romam adiit, attulitque secum contra voluntatem omnium fere fratrum ibidem Deo servientium caput beati Wlfadi, cujus sanctitate facilius impetrare posset, quod petere proposuit. Domini autem Papæ præsentiæ se præsentans postulabat attentius, ut ipse vicarius Christi dignaretur Sanctos suos, immo paternos canonizare, ac eorum nomina juberet inscribi Martyrologio Sanctæ Romanæ Ecclesiæ. Ne quis vero de Martyrum dissideret seu ambigeret sanctitate, licet miracula de illis scripta paganorum fuissent deleta rabie, ultro se obtulit cum eodem capite rogum ignis pertransire velle, atque ob hanc causam asseruit, se secum illud illuc apportasse. Sanctus Papa, discretionis spiritu pollens, respondit: Illud fieri vetat Dominicum dictum, Non tentabis Dominum Deum tuum. Non enim examinationem ignis vel aquæ, sive cujuslibet generis monomachiam fieri sacri sanxerunt canones, sed illam adinvenerunt superstitiosi homines. Compatiens tamen itineri laborioso, ipsorum justis postulationibus annuit, & Ecclesiæ sedis Apostolicæ Martyrologio Sanctorum illorum nomina inseri, diemque martyrii eorum in terra & ecclesia propria solemnizari statuit. Cum S. Wulfhadus hodie nulli Martyrologio Romano, quod sciam, inscriptus legatur, totam hujus narrationis fidem relinquo penes auctorem anonymum, qui ibidem addit sequens miraculum.

[6] [prodigiose in alio loco remanente,] Tanto negotio ad votum expleto, inquit, in magna mentis lætitia domi * revertentes apud civitatem Biterinum pernoctaverunt, ibique in ecclesia sancti Laurentii martyris illa sola nocte sanctum caput custodiendum commendaverunt. Mane facto, iter maturare attentantes, sacrum illud [caput] resumere, ac repatriare voluerunt; sed nullo conamine a loco illud amovere valuerunt. Operuit ergo confusio faciem magnaque mœstitia mentem illorum, amisso tanto thesauro, repetentium natale solum. Liquet ergo non esse bene placitum Deo & sancto Wlfado martyri ob probationem sanctitatis de regno ad regnum per varia loca, quasi ad spectaculum, caput ipsius deferri, & etiam, quod pejus est, gratia lucri vel honoris seu favoris adipiscendi. Caput ergo sancti Martyris in illa urbe remansit, crebrisque miraculis coruscantibus, illum cum martyribus in cælo manere cunctis innotuit.

[7] [dubium quoddam proponitur.] Cum hæc legerem, cœpi dubitare, quid auctor per civitatem Biterinum vellet significare. Post non levem hujus obscuræ expressionis investigationem, omnibus expensis, verosimiliter videtur intellexisse urbem Bituricensem in Gallia, tum quia ab itinere Anglorum ex Italia in patriam redeuntium non admodum remota est, tum quia in illa invenio ecclesiam S. Laurentii, in qua caput S. Wlphadi depositum fuisse narratur. Didici equidem ex Patriarchio Bituricensi, quod Labbeus noster in Nova Bibliotheca manuscriptorum librorum edidit, in eadem urbe & ecclesia honorifice conservari reliquias cujusdam S. Wlphadi; sed is dicitur fuisse archiepiscopus Bituricensis, ut patet ex verbis anonymi monachi San-sulpitiani, qui cap. 48 Patriarchii apud Labbeum tomo 2, pag. 67 ita scribit: Quadragesimus octavus præfuit sanctus Wlphadus nobilitate insignis, sanctitate clarus, doctrina præcipuus, diligentia ac solicitudine tum in rebus divinis tum in humanis admiratione dignus. Iste (ut mea quidem fert sententia) apud sanctum Laurentium Bituris in divorum pontificum Davidis & Asclepii conditorio visitur, venerationique ibidem habetur sub appellatione sancti Florentii; idque tum conjectura probabile est, tum quibusdam etiam vestigiis indicatur. Nam cum debeat ipse, ut olim, nominari populari lingua (saint Vulphant) nunc tamen per errorem, ut publica habet loquendi consuetudo, vocatur saint Florent. An hic forte facta sit aliqua reliquiarum aut nominum confusio, Biturigibus disquirendum relinquo, & temere ex sola S. Wulfhadi homonymia ac loci similitudine judicium ferre nolo.

[Annotata]

* lege domum

§ II. Scriptor Actorum & eorum auctoritas.

Ignoro, quis nostrorum Martyrum Acta concinnaverit. Camdenus ea perperam adscribit Roberto Swaffam, [Camdenus Actorum scriptorem] monacho Petroburgensi, qui post medium seculi XII sub Henrico II Anglorum rege floruit, ut Clemens Reynerius in Appendice ad Apostolatum Benedictinorum in Anglia, scriptura 64, pag. 141 testatur. Deinceps, inquit Camdenus in descriptione Britanniæ pag. 379, Petriburgus, Petropolis, Peterborow & Burgh dici cœpit, monasteriumque fuit longe celebratissimum. Verum quibus initiis ac fundamentis exstructum fuerit, operæ pretium existimavi e Roberto illo de Swapham auctore satis vetusto paucis perstringere. Dein sub istius Roberti nomine incautis lectoribus totam sequentem vendit historiam: Peada, filius Pendæ, qui primus Christianus Merciorum rex, anno salutis DCLVI ad propagandam Christianam religionem fundamenta monasterii ad Medeshamsted in Giruiorum regione jecit, quod malis uxoris artibus sublatus perficere non poterat. Peadæ successit Wolpherus ejus frater, qui cum a Christiana religione aversissimus esset, Wolphaldum & Rufinum filios barbara immanitate trucidavit, eo quod Christo se addixissent; ipse autem paucis post annis Christianam religionem amplexus, ut hanc suam impietatem pio aliquo opere elueret, monasterio a fratre incepto manum admovit, quod ope Etheldredi fratris, Kineburgæ & Kineswithæ sororum perfectum anno DCXXXIII (lege DCLXXIII) sancto Petro consecravit (unde locus Petriburgus dici cœpit) amplissimis proventibus ditavit, Sexwulfumque virum admodum pium, qui præcipuus operis suasor erat, primum abbatem instituit.

[9] Cum Camdenus ea tam confidenter asserat, quis non crederet, [perperam assignat.] hæc omnia a Roberto Swaffamo affirmari? Interim Robertus de cæde Wulfhadi & Ruffini, a patre Wulfhero patrata, nullum facit verbum: imo in manuscripta monasterii Petroburgensis historia, cujus aliqua fragmenta ad diem XIII Februarii in Vita S. Ermenildæ § 3 dedimus, post mortem Peadæ primi fundatoris sic ait: Ubi frater Wulfherus regnum adeptus est, bonum opus, quod frater ejus inchoaverat, bene ipse diligere, honorare, terris & aliis rebus ditare, ac per ipsum Saxulphum, virum strenuissimum & religiosissimum, & tam mundanis quam ecclesiasticis rebus doctissimum, cœpit instantissime ædificare, adjuvantibus sibi fratre suo Ethelredo & sacris sororibus Kynelburga & Kyneswitha. Hæc non indicant, Wulfherum a Christiana religione aversissimum fuisse, cum pium fratris opus statim continuaverit, ubi regnum adeptus est. Scriptor fundationis Petroburgensis (sive is Robertus Swaffam sive alius fuerit) qui in Monastico Anglicano tomo 1, pag. 63 editus est, nullam etiam de hac barbara Wulfheri regis crudelitate facit mentionem; contra vero dicit, cultum divinum latius propagatum fuisse sub Christianissimis & beneficis regibus Peada, Oswio, Wlsero atque Ethelredo, qui sibi successerant, Wulfherumque adeo flagrasse in Christi cultura, ut non solum patrias gentes, verum etiam subjectos sibi Australium reges & populos regiis muneribus & ampliatis regnis ad veram Dei sectam accenderit. Ex his concludo, Camdenum lectoribus suis imposuisse, dum Robertum Swaffamum hujus fabulæ auctorem pronuntiavit.

[10] [Auctor est anonymus, qui diu post martyrium ex populari traditione scripsit,] Frustra inquiram, quis primus hanc Martyrum cædem Wulfhero regi affinxerit. Ego quidem suspicor, illam fabellam primo ex populari traditione ortam & etiam litteris mandatam fuisse, postquam Dani Angliam misere devastaverant, & inter alias monasteriorum ruinas vera istorum Martyrum historia perierat, uti ex num. 4 colligi potest. Suspicionem meam auget, quod ipsemet Actorum scriptor innuat, totum narrationis suæ fundamentum esse admodum debile ac incertum: nam historiam suam ita exorditur: Beatos adolescentulos Wlfadum & Ruffinum natura generando germanos edidit; sed eos gratia regenerationis in fide atque sanguinis effusione feliciori germine germaniores reddidit. Dicuntur enim fuisse filii Wlferi regis Merciorum & sanctæ reginæ Erminildis. Viden', verbo dicuntur non obscure indicari, quod auctor post diuturna martyrii tempora ex vulgi fama aut populari traditione hos filios Wulfhero regi Merciorum attribuerit? Eo tamen fundamento tota ipsius historia nititur, quo corruente, præcipuam verbosæ narrationis partem concidere necesse est. Non parum etiam contra hanc recentiorem tragœdiam facit silentium veterum Angliæ historicorum, qui de illis Wulfheri filiis non meminerunt.

[11] [& varia asserit, quæ historiæ Anglia] Præterea Wilhelmus Malmesburiensis lib. 1 de gestis regum Anglorum cap. 4 ita diserte scribit: Wlpherus, ne spem civium falleret, sedulo satagere, magnis & animi & corporis viribus utilem se principem ostentare. Denique Christianitatem vix in regno suo palpitantem & per fratrem initiatam favore suo enixissime juvit… Habuit in matrimonio filiam Ercomberti, regis Cantuariorum Ermenhildam, & ex ea genuit Kinredum & Werburgam virginem sanctissimam, quæ Cestræ jacet. Ingulfus abbas Croylandensis initio historiæ suæ eumdem Wulfheri filium agnoscit his verbis: Successit in regnum Kenredus, filius Wulferi, & hic regnavit quatuor annis, & in quinto anno, regno relicto, Romam peregre profectus est, ibique ad Apostolorum limina vitam finivit. Utrique adstipulatur Ranulphus Higdenus, inter alios quindecim Angliæ scriptores Oxoniæ anno 1691 impressus, qui lib. 5 Polychronici in dicta editione pag. 236 de Wulfhero agens ait: Ermenildam filiam Ercomberti regis Cantiæ in conjugem accepit, ex qua Kenredum & Wereburgam progenuit. Imo auctor Vitæ S. Ermenildæ, quam die XIII Februarii exhibuimus, ita habet: Nata est autem sanctæ Erminildæ proles unica sancta Werburga. Forte hic proles unica significat unicam filiam; quæ phrasis sic accepta masculum non excluderet. Quidquid sit, mirum est, hos aliosque veteres Anglicarum rerum scriptores de his duobus Wulfheri filiis, martyrio illustribus, nullam mentionem fecisse.

[2] Henschenius noster ad diem XIII Februarii in Vita S. Ermenildæ §§ 2 & 3 ex variis Bedæ aliorumque veterum auctorum testimoniis erudite ostendit, [ac veræ chronologiæ repugnant,] maximam Actorum partem veræ chronologiæ ac Anglicæ historiæ repugnare. Ut alia omittam, venerabilis Beda lib 3, cap. 24 testatur, rebellasse adversus regem Oswium duces gentis Merciorum, levato in regem Wulfhero filio ejusdem Pendan adolescente. Dedit autem Wulfherus anno Domini DCLXIIII, regni sui VII, diploma in gratiam monasterii Petroburgensis, quod in Monastico Anglicano tomo 1 a pag. 63 integrum exhibetur. Si Wulfherus anno 657 adolescens regnum susceperit, quomodo ante annum 664 filios, jam venationi aptos, in odium Christianæ fidei interfecit? Quomodo, obsecro, ante annum 664 habuit Wereburgam filiam nubilem, ut in Actis num. 5 refertur. Sunt & alia argumenta, quibus hæc narratio fictionis convincitur; sed ne actum agam, lectorem ad citatam S. Ermenildæ Vitam remitto, præcipuos fabulæ parachronismos & errores in Annotatis breviter indicaturus.

[13] Non solum de hisce Martyrum Actis ita judicarunt primi operis nostri conditores Bollandus & Henschenius, [ut Alfordus noster fatetur.] verum etiam Alfordus noster in Annalibus ecclesiasticis Angliæ tomo 2 ad annum Christi 669 num. 10 opinioni eorum suum suffragium addit his verbis: Solet quidem fama, certo fundatis argumento, incerta assuere: quæ si ex antiquorum scriptis, habito rerum & circumstantiarum delectu, discreveris, dubiis vera non vitiasti. Mihi persuasissimum est, regios juvenes Ulfaldum & Ruffinum innocenti morte sublatos esse, orationi reique Christianæ intentos; atque ita recte inter Sanctos poni, ut ponuntur in nostro Martyrologio ad XXIV Julii. Ceterum quod a Ceadda, Lichfeldensi episcopo, docti aut baptizati fuerint, aut in ejus cella occisi a Wolfero rege pagano circa annum DCLXVIII, ab omni veritate alienum est. Nec enim eo anno Lichfeldiæ sederat sanctus Ceadda, & diu ante eum annum Wolferus Christi fidem acceperat; imo, statim rex factus, Christianam rem promovere, ecclesias & monasteria fundare & ditare cœperat, adeo ut de eo scripserit Malmesburiensis ita: “Wolferus Christianitatem vix in regno suo palpitantem, & per fratrem initiatam favore suo enixissime juvit”. Duo igitur in narratione displicent, nec componi possunt: juvenes a Ceadda Lichfeldensi doctos, & a Wolfero pagano rege interfectos anno DCLXVIII. Dicendum itaque baptizatos illos prius ab aliquo Lichfeldensi vel potius Merciorum episcopo, priusquam Wolferus regnare cœpisset, præsertim Pendæ parentis tempore, qui Christianum nomen exstinguere, pluribus exstinctis regibus, laboravit.

[14] Alfordus tamen ibidem subjungit, sibi non displicere Camdeni sententiam, [Rejecta Camdeni opinione] qua innuit SS. Wulfhadum & Ruffinum a Wulfhero pagano ante regni ingressum interemptos fuisse. At neque ea opinio nobis placet: nam præterquam quod a Camdeno pro libitu sit excogitata, supra laudatus Beda asserit, regnum Merciorum a Wulfhero adolescente susceptum fuisse. Sed adolescens dici non potest, qui jam filios venationi aptos & religionis Christianæ tenacissimos habebat. Præterea quis credat, regem Ercombertum, qui omnia in regno Cantiorum idola primus destruxit, filiam Ermenildam Wulfhero idololatræ nuptui tradidisse? Haud dubie imitatus fuisset patrem suum Eadbaldum, qui Edwino Northan-Hymbrorum regi necdum Christiano, & Edelburgam uxorem petenti, teste Beda lib. 2, cap. 9 responderi jussit, non esse licitum Christianam virginem pagano in conjugem dari, ne fides & sacramenta cælestis regis consortio profanarentur regis, qui veri Dei cultus prorsus esset ignarus. Sic etiam Peada sive Penda junior, Wulfheri frater, teste eodem Beda lib. 3, cap. 21, venit ad regem Nord-Humbrorum Oswi, postulans filiam ejus Alchfledan sibi conjugem dari; neque aliter, quod petebat, impetrare potuit, nisi fidem Christi ac baptisma cum gente, cui præerat, acciperet. Quare nullo modo videtur probabile, S. Ermenildam cum Wulfhero adhuc gentili matrimonium contraxisse.

[15] [conjectura quædam proponitur,] Potius cum Henschenio conjicio, istos Martyres passos esse, aut olim in antiqua sub Romanis mota persecutione, aut sub Penda, acerrimo Christianorum hoste, de quo Malmesburiensis lib. 1 de gestis regum Anglorum cap. 4 ita scribit: Anno Dominicæ incarnationis DCXXVI… Penda quidam … bellis industrius, idemque phanaticus & impius, apud Mercios regis nomen præsumpsit, cum jam quinquagenarius frequentibus contra finitimos excursionibus nutrisset audaciam. Itaque arrepto regno æger quiete animus, & qui nesciret, quantum scelus esset sociali vincere bello, urbes proximas quatere, compatriotarum fines regum inquietare, prorsus magno tumultu & terrore agere. Quid enim non auderet, qui lumina Britanniæ Edwinum & Oswaldum reges Northanimbrorum, Sigebertum, Egricum, & Annam reges Orientalium Anglorum, in quibus generis claritas & vitæ sanctitas conquadrabat, temeritate nefaria exstinxit… Jam vero onerosum est dictu, quod omnibus occasionibus cædium inhians, & velut corvus ad nidorem cadaveris advolans ultro Cedwallæ in auxilium accurrerit, & ad recuperandum regimen magno emolumento fuerit. Ita per triginta annos in cognatos grassatus, nihil adversus exteras gentes memorandum commisit. Sed invenit tandem effrænis cupiditas idoneum meritis finem. Siquidem ab Oswio, qui Oswaldo fratri successerat, magis per Dei virtutem, quam per manum militarem cum auxiliis fusus, infernalium numerum animarum auxit. Habuit ex regina Kineswitha filios Wedam (ab aliis vocatur Peada) Wlpherum, Ethelredum, Merewaldum, Mercelinum; filias duas Kineburgam & Kineswitham ambas sancta continentia præcellentes. Ita parens perpetuo in Deum rebellis sanctissimos cælo fructus effudit. Si Penda in primo idololatriæ furore (circa finem vitæ erga Christianos placatior fuisse videtur) aliquos ex nepotibus aut consanguineis ob Christianæ religionis professionem interfecerit, facile hoc crimen in Wulfherum Pendæ filium derivari potuit, cum vera martyrii notitia periisset, & post aliquot secula popularis fama crevisset eundo, ut non raro in similibus traditionibus contingit. Nihil tamen ex sola conjectura statuo; sed tantummodo hoc parricidium a Wulfhero, S. Ermenildæ marito, prorsus amovendum esse existimo.

[16] Huic Commentario finem impositurus pauca de diversis Actorum circumstantiis præmoneo. [& de diversis Actorum adjunctis lector præmonetur.] Guilielmus Camdenus tradit, Wulfherum, a religione Christiana aversissimum, filiis suis necem intulisse, ac paucis post annis fidem Christanam amplexum esse, ut supra num. 8 retuli. Nescio, an id ex aliquibus monumentis eruerit, an ex cerebro suo finxerit, ut verisimiliorem redderet historiam. Contra in Actis, quæ ex Ms. Petroburgensi accepimus, & postmodum in Monastico Anlicano tomo 2 a pag. 119 typis edita sunt, dicitur Wulfherus post susceptum baptismum a fide Christi defecisse, & consiliis impii Werboldi ante altare Wulfhado filio caput amputasse, ac Ruffino fugienti letiferum vulnus inflixisse. posteaque monasterium Petroburgense construxisse, ut crimen suum expiaret. Joannes Spedus in Theatro magnæ Britanniæ lib. 1, cap. 28, pag. 55 nova inventione Wulfherum etiam facit martyrem his verbis: Wolpherus Merciorum rex amplissimum & magnificentissimum monasterium sancto Petro sacrum inchoavit, scilicet ut expiaret cædem duorum filiorum suorum, quos in Christianismi causa trucidaverat; sed cum ipse eadem de causa, quod Christianam religionem amplecteretur, a matre sua sublatus esset, frater ejus Penda operi incepto manum admovit. Quot lineæ, tot ferme errores! Peada enim, qui ante Wulfherum regnavit, cœnobium Petroburgense exstruere cœpit; & is juxta Bedam lib. 3, cap. 24 periit proditione, ut dicunt, conjugis suæ. Hæc autem Spedus contra antiquos Angliæ scriptores summa rerum confusione imperite Wulfhero adscribit. His adde errorem chronologicum anni 546, quem in margine posuit. Nunc ipsa Acta qualiacumque ex Ms. Petroburgensi hic subjicimus, iisque prologum, qui in Ms. nostro deest, ex Monastico Anglicano præfigimus.

ACTA
AUCTORE ANONYMO
Ex Ms. monasterii Petroburgensis, quod cum editione Monastici Anglicani tomo 2, a pag. 120 collatum est.

Wulfadus Martyr Stonæ in Anglia (S.)
Ruffinus Martyr Stonæ in Anglia (S.)

BHL Number: 8735

EX MS.

PROLOGUS.

Si Tullianæ facultatis fœcunda facundia penetrans pectinasset pectus meum, & ad liquidum limasset linguæ plectrum, [Præfatur auctor,] sederet proposito prædicare ac panegyrico stylo beatorum Wlfadi & Ruffini fratrum, puerorum profecto illustrium, illustrare martyrium: ipsorum namque triumphales titulos ab ipsa sapientia Patris accipimus commendatos, credimus consecratos. Cum enim Salvator noster suos athletas ad agonem armaret ac animaret, multimoda certamina pro nomine suo toleranda præmonens & præmuniens prædixit inter cetera: Trademini a parentibus, cognatis & amicis, & morte afficient ex vobis. Iterum alibi dicit expressius & manifestius, quod istis congruit martyribus: Tradet pater filium in mortem &c., ut tanto Sanctorum patientia probaretur propensior, ac merces in cælo copiosior, coronaque celsior, quanto fuisset sanguinis linea proximior persecutor.

[2] [se ex propriæ devotione hoc martyrium conscripsisse.] Quis enim digne pensare poterit, quos quantosve cruciatus cordis cum corporis tormentis pertulerit proles, dum suum carissimum, cruentum carnificem, & proprium patrem perpetitur sui peremptorem? Quod quidem a Domino prædictum, qualiter in prænominatis Pueris fuerit adimpletum, aggrediatur [oratio] a, agresti licet relatu, enodare notitiæ posterorum. Et quidem ad id agendum propria me incitavit devotio. Et ut plurimorum discretio ceniet, passio præfatorum antiquitus descripta b ob stylum incultum & falsam grammaticam, quibus tota scatet, potius contemptui quam lectioni patet. O dolorem indicibilem! o coronam immarcescibilem, quando non trepidat aut tardat martyri mortem inferre, qui jure naturæ pro illius vita tuenda tenetur mortem suffere c!

ANNOTATA.

a Hic oratio, calamus, manus aut simile quid subintelligendum est; alioqui sensus non est perfectus.

b Videtur igitur fuisse aliqua antiquior martyrii Legenda, quam tamen post Danicam vastationem, conscriptam fuisse suspicor ob ea, quæ in Commentario num. 4 dicta sunt.

c Hunc prologum, qui in Ms. nostro non erat, ex Monastico Anglicano excerpsi, ut monui in Coment. prævio num. 16.

CAPUT I.
Utriusque Martyris parentes, & prioris conversio ad fidem Christianam.

[Wulserus, suscepto baptismo S. Ermenildam uxorem ducit;] Beatos adolescentulos Wlfadum & Ruffinum natura generando germanos edidit, sed eos gratia regenerationis in fide atque sanguinis effusione feliciori germine germaniores reddit: dicuntur enim fuisse filii Wlferi a regis Merciorum, & sanctæ reginæ Erminildis b, qui quarto anno c post patris sui Pendæ d paganissimi principis internecionem, paternum jure successivo susceperat sceptrum. Is namque baptizatus a Tinano e episcopo votum vovit Domino, se delubra dæmonum destructurum & omnia idola de regno suo deleturum, & Christianæ religionis cultum pro posse dilaturum *. Hoc etiam iteravit promissum, quando egregiam Erminildam duxit in matrimonium: hæc enim beatissima, erat præclara genere & specie, sed fide præclarior & sanctitate. Ex Erberto f rege Cantuariæ genita ex atavis Francorum illustrissimis regibus descenderat atque ex sanctissima regum Orientalium Anglorum stirpe originem duxerat g.

[4] Et quoniam præfatus Penda, tum dolis tum martii campi casibus alludentibus sibi, plures reges Angliæ tulit de medio, [sed a fide Christi deficit, instigante quodam impio,] qui postremo ab Oswio h, fratre sancti Oswaldi i, cæsus cum cunctis pene principibus, satrapis atque satellitibus suis ob illorum vindictam interiit justo Dei judicio, formidavit cor Wlferi filii ejus, ne ob inimicitiam patris pari periret exitio. Prospiciens proinde sibi & suo regno, desponsavit k sanctam Erminildam, cunctis regibus extinctis consanguinitate vel affinitate connexam destricto discretoque consilio, ut in tempore iracundiæ gratia ipsa fieret reconciliatio. Wlferus igitur regis nomen nactus & insigne, vota sua, quæ distinxerunt labia ejus, Domino reddere distulit; imo instigante quodam pravo atque perverso, nomine Wereboldi * l, qui erat ei a secretis, pene in apostasiam lapsus, a fide retrorsum abiit. Erat idem Werboldus * idololatra, vir Belial, satelles sathanæ, minister immo mali artifex, quod pater ejus Penda perpetraverat, quem sibi auricularium m & consiliarium velut alterum [Col. 576B] Achitophel ac rectorem a se secundarium in toto regno suo, sicut Assuerus quondam Aman constituerat. Exstitit corde versutus, ore vafer, opere versipellis, carne lubricus, mente tumidus.

[5] Hic in tantam elationem prorupit, ut peteret a rege dari sibi conjugem filiam ejus, ætate adhuc parvulam, [qui Wulfheri filiam conjugem petit, matre] Werburgam n vocabulo, quam ei regina peperit: æstimabat enim hujusmodi fœdere nuptiarum se in regno regi successurum, & in præsenti non modicam partem regni possessurum. Et quidem rex ipsius petitioni assensum præbuit; sed regina maturius & consultius hoc omnino fieri prohibuit, disposuit despondere illam uni viro, virginem castam exhibere Christo, quod & fecit in tempore opportuno: venerabilis enim Werburga, spretis regii germinis procis, totius mundialis gloriæ pompaticum fastum fastigiumque fastidita, velut viola viroris inviolati vernabat decore, & quasi lilium florens hortum Domini suo virgineo venustabat candore.

[6] Prænominati Adolescentes, germani virginis Werburgæ, [& fratribus reluctantibus] insolentiam hominis, pagani præsertim, indigne tulerunt & ejus præsumptuosæ petitioni ne videlicet auditu digna judicaretur, in faciem restiterunt Ab illo ergo die versutus ille doli artifex insidiabatur Pueris, factus illis quasi lancea in latere, ac velut sudes in oculis. Illi vero proficiebant ætate & gratia Sancti, dilecti Deo & hominibus; & quamvis nondum regenerati per baptismum in Christo, quemdam tamen sacri lavacri candidatum præferentes placebant bonis operibus & optimis moribus. Erant autem specie clari, sed morum elegantia clariores, gestibus facetis, astuti ingenio, diserti eloquio, supra senes intelligentes, ultra sapientes, erga omnes munifici & liberales. His & aliis similibus adornando artibus in benedictionibus dulcedinis suæ prævenit eos Dominus.

[7] Prior natu Wlfadus, exuta pueritia, jam ad adolescentiæ limen attigerat, [Wulfhadus in venatione cervum insequens,] & ut decet genus regium, aliquoties aucupio, venatui tamen potissimum indulgebat; sed miro moderamine miserantis Dei, dum feras venari concupiscit & consuescit ad mortem; a Domini venatoribus sagittatur, comprehenditur ad salutem. Quadam namque die dum venatum pergeret, offendit cervum miræ magnitudinis, quem fugientem diutius solus solum insequebatur. Sociis dispersis, nutu divino fatigatis, cervus opaca silvarum irrumpens ad habitaculum viri Dei Ceddæ infra nemoris condensa supra cujusdam fontis marginem constructum pervenit, seque in eumdem fontem latitando lassitudinem requie refrigerioque recreando projecit. Famulus Christi Cedda misericordiæ visceribus affluens erga creaturas Dei frondibus & foliis arboreis, cervum occultando & refrigerando contexit, quoniam, ut in fine rei claruit, aliquid divinitus actitari per ejus obsequium intellexit: nam collo ejus postmodum funem circumposuit & requie refocillatum ad pabula carpenda in silvas abire præcepit.

[8] [invenit sanctum Ceaddam,] Erat sanctissimus Cedda o, teste Beda, ecclesiæ Lichefeldensis episcopus, virtutibus & signis præclarus, qui profecto partem meliorem Mariæ sibi eligens, secretius & sacratius dulcedini contemplativæ inhians solitariam vitam ibidem ad tempus ducebat, radicibus herbarum & fructibus arborum silvestrium se sustentabat. Venerabilis adolescens Wlfadus diutino * terens vestigia cervi, devenit ad cellam hujus hominis Dei, no quem intuens & salutans sciscitabatur ab eo, quo devenisset cervus, quem tota die cum tanto sudore fuerat insequutus. Cui respondit Sanctus: Numquid custos cerui tui sum ego? Non curo, non custodio feras silvarum, seu pecora campi vel volucres cæli; sed agnovi & suscepi ductorem salutis tuæ ministerio cervi: voluntas enim Domini præparantis cervos revelavit tibi condensa sacramentorum suorum, ut credas in nomine ipsius & baptizeris in remissionem peccatorum tuorum, perpulchro prænostico *; immo indicio certi præsagii portendit, & præostendit tibi cervus, demerius in fontem, salutaris baptismi lavacrum, quatenus ex sententia discere possis illud Davidicum: Quemadmodum desiderat cervus ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te Deus. Sitivit anima mea ad Deum fontem vivum, quando veniam & apparebo ante faciem Dei.

[9] [a quo monitus de fide Christi suscipienda,] Per plura etiam peroravit Sanctus persuadens & docens, qualiter in mysterio irrationalium animalium mysteria sua revelare dignata sit divina sapientia in salutem fidelium. Nempe Noë nuntiavit post suum naufragium mundi reparatricem siccitatem per columbam, & ore subjugalis asinæ Prophetæ cohibuit insipientiam, & obsequio corvi prophani * eximium pavit Heliam. Jure vero Dominus Prophetarum tendens Jerosolymam, ascendere dignatus est asinam & pullum, in conversionis utriusque populi figuram. Narravit nihilominus ei quod de beato Eustachio legitur, qualiter in specie cervi ei apparere Dominus dignabatur, & multa subjunxit, quæ in gestis beatorum Martini, Jeronymi & aliorum sanctorum patrum patrata signa de brutis animalibus inveniuntur.

[10] [post visum miraculum] Venerabilis Wlfadus, vas electionis, respondisse fertur p ad verba sancti sacerdotis: Vere venerande Pater, a sanctitate tua prolata testimonia credibilia facta fuissent nimis, & mihi ad credendum, quæ persuades, conducibiliora, si cervus, quem capere conabar, quem in fonte occultasti, & tune collo ipsius circumligato in silvam abire jussisti, tuis precibus aut præcepto appareret continuo in nostra præsentia. Sanctus sacerdos protinus se in orationem prostravit, & ecce, cervus memoratus funem in collo gestans, e nemore prorumpens, eorum se conspectui exhibuit. Tunc Sanctus surgens ab oratione ait adolescenti: Intellige vel nunc quia omnia possibilia sunt credenti, & si quis petierit Patrem quidquam in nomine Filii, fiet ei. Audi ergo, fili, & inde inclina aurem tuam ad obediendum Christianæ fidei ad percipiendam gratiam baptismi: Qui enim crediderit & baptizatus fuerit, juxta Salvatoris promissum, salvus erit.

[11] Confortatus & corroboratus in fide Wlfadus provolvit se ante pedes viri Dei, [eam amplectitur.] postulavitque sibi tribui regenerationem salutaris lavacri. Videns beatus Cedda Juvenem in fide radicatum & fundatum, exultavit in Domino, gratias agens Deo salutari nostro, qui inchoavit in ejus pectore habitationis suæ locum, impositaque manu cathezizavit * eum; benedicens denique fontem in eodem loco baptizavit illum in nomine sanctæ Trinitatis, eidem effectus paternus * & pater spiritualis. Et quoniam advesperascebat & inclinata erat jam dies, pater sanctus secum filiolum pernoctare fecit, & cibo corporalis & spiritualis alimoniæ, prout potuit, illius utrumque hominem refecit. Perpulchrum simul spectaculum ibidem apparebat. Sicut sanctus Cedda cum sancto Wlfado manebat, sic cervus cum jumento, agreste animal cum domito, in omni mansuetudine stabat, accu. babat, fœnum carpebat. Mane facto, sanctus sacerdos Missam celebravit, & neophytum suum Dominici corporis & sanguinis participatione communicans eum Ecclesiæ copori tamquam proprium & perutile membrum associavit. Cervus nihilominus ad jussionem patris Ceddæ nota nemora repetiit, & animus tironis Christi magis ac magis in fide ac charitate Dei profecit.

ANNOTATA.

a Nomen hujus regis diversimode scribitur: aliquando enim vocatur Wolpherus, Wlferus, Wulfherus, Ulferus &c. Idem de Wulfhado dictum puta. Quare eorum nomina promiscue scripsi, prout apud auctores inveni, quod semel monuisse sufficiat.

b De hac sancta regina egimus ad diem XIII Februarii.

c Chronicon Latino Saxonicum, quod anno 1692 Oxoniæ impressum est, anno 655 mortem Pendæ consignat, & anno sequenti post Peadæ mortem Wulfherum regem Merciorum facit. Alii ejus regnum anno 657 inchoant.

d Vide, quæ de hoc pagano rege diximus in Commentario prævio num. 15.

e De hoc sancto episcopo actum est die 17 Februarii. Sed ibi ex Beda lib. 3, cap. 21 tantum fit mentio de baptismo, quem Peadæ, Wulfheri fratri, contulit.

f Beda in Historia ecclesiastica gentis Anglorum, quæ anno 1601 Coloniæ edita est, lib. 3, cap. 8 eum vocat Earcombertum, ubi plura vide de ipsius gestis.

g De S. Ermenildæ stirpe plura habet Henschenius noster in ejus Vita § 1.

h A venerabili Beda lib. 3, cap. 24 vocatur Oswi, ubi etiam vide ipsius victoriam de Penda relatam.

i De hoc sancto rege, cujus Acta ad diem 5 Augusti examinanda sunt, consule Bedam lib. 3, cap. 8.

k Auctor hic manifeste indicat, Wulfherum post patris mortem, id est post annum 655, Ermenildam uxorem duxisse. Quomodo autem hæc cohærent cum ætate filiorum, & diplomate Wulfheri, ac tota historia Anglica, ut in Commentario prævio § 2 observavimus?

l Nullam hujus hominis memoriam inveni apud veteres Angliæ scriptores.

m Auricularius, inquit Brito apud Cangium, id est secretarius ab auricula, quia secreta solent dici in aure. Eadem significatio habetur in sacris Litteris-lib. 2 Regum cap. 23.

n Acta hujus sanctæ virginis ad diem 3 Februarii illustrata sunt.

o De hoc sancto Cedda vel Ceadda actum est ad diem 2 Martii, ubi tomo 1 istius mensis pag. 146 Beda affirmat, eum successisse Jerumanno Merciorum episcopo. Jerumannus autem Merciorum episcopus in Monastico Anglicano tomo 1, pag. 65 subscriptus legitur privilegio, quod Wulfherus Merciorum rex anno 664 concessit monasterio Petroburgensi. Qua ergo verisimilitudinis specie ante illud tempus Ceadda, tamquam Merciorum episcopus, hic in scenam inducitur?

p Recte Auctorum compilator adhibuit subinde phrases fertur, dicuntur & his similes, quia merito judicabat, sibi a posteris in his occultioribus colloquiis aliisque rebus fidem non adhibendam. De hoc modo loquendi aliquid annotavi in Commentario prævio num. 10.

* lege dilataturum

* ed. Werebod

* ed. Werbodus

* ed. e vicino

* id est prognostico

* ed. prophetam

* lege catechizavit

* ed. patrinus

CAPUT II.
Ruffini conversio ad fidem & utriusque fratris martyrium.

[Wulfhadus in fide confirmatus] Ingressus Wlfadus viam veritatis, de fratris sui salute solicitus, suppliciter sanctum Ceddam deprecabatur, quatenus precibus suis impetrare satageret a Domino, ut fratri suo Rufino perveniendi ad Christianæ fidei religionem affectum & effectum largiretur. Cui sanctus senior ait: Quid postulas a me exiguo præstari, quod impetrare poteris a Domino in instanti: fides enim tua fratrem tuum salvum faciet, & infra triduum ad agnitionem veritatis perducet: qui enim vos segregavit ex utero matris vestræ, ambos vocabit per gratiam suam ad se, justiticabit in se, glorificabit ex se. Post hæc valefaciens Wlfadus viro Dei sanctum osculum illi libavit, benedictioneque ab eo petita & percepta, robustus in fide ad sua remeavit. Cumque appropinquaret castro patris sui, a quo discesserat, quod nunc vocatur Wlferecestria a, obviam habuit fratrem suum Rufinum magno mœrore afflictum ex ipsius absentia: suspicabatur illum ab aliqua discerptum bestia, sive ab aliquo adversario peremptum fuisse, vel illi aliquid aliud adversi accidisse.

[13] Hac de causa perplures suorum adunavit, & illum per concava vallium, per condensa nemorum, [ad eamdem hortatur fratrem,] per lustra ferarum quærere disposuit. Illo vero viso, tristitia vertebatur in gaudium, trepidatio in tripudium, solicitudo in solatium. Sciscitabatur ab eo, quo demoraretur, vel si recte omnia circa se agerentur. Respondens Wlfadus, prospera cuncta erga se actitari asseruit, secretiusque illum alloquens omnia, quæ gesserat, indicans illi, eadem facere attentius admonuit. Rufinus vero, divina præventus gratia, gratias multiplices reddebat Deo, affirmans, se diu desiderasse atque deliberasse pervenire ad fidem, quæ est in Jesu Christo, ex qua verbum vitæ primum audierat a sancto Germano b Anglorum Orientalium episcopo. Is namque pontifex cum venerabili Erminilda superius memorata ad partes illas advenerat, & aliquanto tempore ibidem degens verbum Dei multis euangelizabat.

[14] Magnificavit igitur anima Wlfadi Dominum, & exultavit spiritus ejus in Deo cunctorum salutari, [qui ab eodem cervo,] quia respexit, & lumen suæ visitationis illustravit mentem fratris sui. Ut igitur maturius manciparetur effectui, quod illorum divinitus inspirabatur affectui, prudenti usi consilio progrediuntur mane cum canibus quasi venatum, ut, dum certam & tritam viam non tenentes pervenirent ad sancti Ceddæ cellam, celaretur ceteris ipsorum propositum. Nondum in silvam longius processerant, & ecce cervus, qui primus beato Wlfado apparuit, fune collum circumplexum habens, illi se repræsentavit & usque ad mansionem viri Dei pervium * præbuit. Rufinus e vestigio præcurrentem sequebatur.

[15] Sed Wlfadus, quid bruti animalis præsentia & præcursio prætenderit, [ad sanctum Ceaddam deducitur,] intelligens, clamando, & cornu clangendo illum revocare nitebatur, ne forte fera, ferens ferculum salutis, ab ipso sagittaretur. Puer tamen non intelligens neque intendens clamorem aut cornicinium fratris sui, præcurrit citius illo, & venit prior ad habitaculum hominis Dei. Cervus vero sicut prius, projecit se in fontem famuli Christi, ut potenter daretur intelligi, quod indicio, quo poterat, Puerum perduceret ad vitalis fluenta baptismi. Referunt plures, sanctissimum Ceddam fontem illud de terra suis precibus produxisse, qui usque in hodiernum diem vocatur fons sancti Ceddæ c, multisque, variis incommodis laborantibus, præbet salutiferæ haustum medelæ. Animadvertens homo Dei auditu & visu, quæ fiebant, exivit e cella, sub divo infixis oculis ac manibus cælo pro utriusque hominis salvatione devotas preces profudit Deo vivo.

[16] Cumque orationi instantissime antistes astaret, Rufinus appulit: ipsumque beatum Ceddam esse, [a quo in religione Christiana instructus,] de quo multa & magna, germano narrante, audierat in ipso ictu oculi statim animo persuasum habuit; & cum omni reverentia salutans eum ait: Tune es, Domine pater Cedda, dilectus Deo & hominibus, amicus Annæ, d quondam Orientalium Anglorum regis Christianissimi doctor, & ductor ad salutem Wlfadi fratris mei? Quo respondente, Sum, procidit ad pedes ejus, obsecrans obnixe, ne tardaret se Christianæ fidei regulis initiare impartiendo salutare lavacrum. Admirans & animo amplexans almus antistes devotionem tantam in pectore Pueri, sed sensu cani, fervere, gavisus est gaudio magno valde. Sed & Wlfadus interim adveniens, dum agnoscit fraternum desiderium de ipsius certioratus conversione, impletum est gaudio os ejus & lingua exultatione.

[17] [baptizatur,] Sanctus Cedda continuo cathezizavit * & baptizavit eum in ipso fonte, Wlfado ipsum ecclesiastico more tenente atque de lavacro suscipiente. Sic qui prima in generatione frater fuerat illius uterinus, in secunda effectus est ei paternus *. Celebravit sacerdos altissimi postea Missarum solennia, ipsosque agnos novellos effectos de grege tonsos ascendentes de lavacro satiavit Agni immaculati libatione sacrosancta, mente voceque præsaga prævidit, prædixit eos ascensuros ad montem Galaad; hoc est martyrii fastigia. Denique docebat eos observare mandata Dei, prædicans eis præcepta & legem vitæ & disciplinæ, quia sciebat, quod corrigerent adolescentiores vias suas in custodiendo sermones legis divinæ. Declaratio itaque sermonum Dei tantum intellectum dedit Parvulis suis in Christo, ut neque mors, neque vita, neque instantia, neque futura, neque aliqua creatura posset eos separare a charitate Dei, quæ est in Christo Jesu omnium Domino.

[18] [& cum fratre Wlfhado sæpius ad S. Ceaddam redit.] Discessuri electi Dei a præsentia præsulis sancti, & ad sua reversuri, humili quidem & devota precum instantia virum Domini rogabant, ut propius castrum patris sui Wlferecestriam dignaretur habitationem suam construere, quo liberius ad eum convenire divinis mysteriis celebrandis, horisque canendis frequentius interesse, ac verbum Dei valerent crebrius audire. Placuit petitio Puerorum in oculis pontificis, cellamque cum oratorio competenti loco ædificans, viciniorem exhibuit illis * copiam sui se visitaturis. Ipsi quotidie ad virum Dei venientes divinis officiis assistebant; aliquando in divinis morabantur, studioque venandi simulato, Christianam religionem, quam susceperant, obumbrabant, ne in eis deprehenderentur.

[19] [Impius Werbodus, deprehensa regiorum filiorum conversione,] Verumtatem quia scriptum est: Semper diligit qui est amicus, & econtrario, in tempore suo non absconditur inimicus, Werbodus vir Belial, longe superius memoratus sedebat in insidiis, quasi arcus dolosus, ut sagittaret immaculatos, ut interficeret innocentes Pueros illos. Plerumque pedetentim proditor ille instar pavonis post illos gradiens vespere ac mane ad cellam Sancti euntes, exploravit itinera & actus eorum; omni autem nisu tempus & occasionem aucupabatur, quo regis animum inflammaret in odium immo perniciem eorum. Cumque indagine certiori explorando didicisset, ipsos Christianissimos effectos divini cultus gratia oratorium illud frequentare, hominemque sic visitare, accedens ad regem, idipsum illi studuit intimare verbis delatoriis, ac malignis circumlocutionibus circumscribens, eum in iræ furorem non cessavit incitare. Erat enim idem rex Wlferus, sicut & Penda pater ejus, naturali conspersione iracundus, & tempore commotionis suæ fera ferocior, fera [magis] furibundus.

[20] Nactus igitur tempus opportunum malitiæ ac nequitiæ suæ, [de ea regem monet,] inventor & incentor totius mali fertur ad regem in hunc modum prorupisse: Diu, Domine mi rex, est deliberandum, quod semel est statuendum; quoniam ad puerilem levitatem spectat, immo in ignominiam regiæ maturitatis redundat. convellere plantata, ædificata destruere, decreta dissipare, sancita immutare. Placuit proinde prudentiæ sublimitatis vestræ propensioris providentiæ ponderare discreto libramine, utrum Christianorum nova secta debeat eligi, an cultura deorum a temporibus avitis approbata retineri. Sub illa enim pater tuus diu victoriosissimus vixit, feliciter, diis propitiantibus, regnavit, splendide de tyrannis & regibus triumphavit. Si vero illum abjicere atque de regno vestro delere vestræ placuerit majestati, cum consilio magnatum vestrorum illud condecet fieri. Nunc autem filii tui Christicolæ effecti animo irreverenti & infrunito vestrum dispositum despicientes quotidie Christianæ legis fanum frequentare non cessant, quod infra condensa silvarum in regiæ majestatis vestræ contumeliam contumaciter ferri * fecerant. Nisi ergo animadversione districta talis præsumptio punita fuerit, auctoritas vestra quamcitius deperibit, & quilibet quamlibet sectam sibi eliget, quæ oculis suis plus placuerit.

[21] Hæc & his similia rex audiens, ira totus incanduit, [& illum incitat ad eos ab hac religione avocændos,] seque graviter in illos vindicaturum, si sic se res haberet, juravit: Malignitatis autem ministrum secum nocte illa demorari fecit, in crastino cum ipso sole volens explorando experiri rei veritatem, quam ei detulit. Idcirco illum accusatorem solum secum ducere consultius arbitratur, ut siquid gravius in filios ira dictante perpetraret, ejus solius notitia perceptum imposterum cunctis celaretur. Summo sequentis diei diluculo, cum adhuc tenebræ essent super terram, rex cum filio tenebrarum, accinctus gladio iter arripuit versus locum. Sciens autem, se fore impotem impetum iræ suæ refrehandi, præmisit ante faciem satellitem illum diaboli, qui annuntiaret filiis suis adventum sui, si forte in oratorio illo fuissent reperti, ut sic saltem perterriti se absentarent ab eo, beneficio fugæ atque latibuli.

[22] Missus minister atque magister sceleris clanculo ad oratorium accedens & per fenestrellam introspiciens illos solotenus prostratos orationi devotissime procumbere perpendit, [tantumque mendaciis efficit,] & nec verbolum aliquod aut sonitum saltem in visitando emittens, sed latenter cum omni silentio recessit, & ad regem reversus ait: Assunt filii tui contumaces & rebelles mandatis vestris in proposito suo pertinaces & obstinati Christum colunt & adorant, & non solum a facie vestra non formidant, sed etiam convicia & improbria * ingerentes mihi multiplicia, vos non regem aut patrem, sed blasphemum & apostatam nominant. Hæc vir Belial omnia mentiens protulit, & regem supra modum motum in sanguinem filiorum suorum ire compulit. Ibat ergo rex cum perstifero illo spirans minarum & cædis in filios suos, jam discipulos Christi, & non verba jactando, sed potius fulminando præ furore appropinquabat septis oratorii.

[23] [ut pater in furorem actus] Beatissimi Adolescentes audientes tonitruum vocis ejus solicitabantur pro patre suo spirituali, timentes ne nimio succensus furore mitteret manum in ipsum sanctissimum Ceddam, christum Domini. Nihil enim aliud patrem illaturum sibi nisi verborum injurias aut plagas virgarum poterant suspicari, cum tamen ipsi promptum paratumque cor haberent pro nomine Jesu contumelias & terrores & quælibet mortis genera pati. Beatus Cedda sciens, quod teste Salomone sicut fremitus leonis sic ira regis, ipsis pueris cogentibus, dans locum iræ a facie regis Wlferi, sicut David a facie Saüis, declinavit & ad interiores ulterioresque partes procedens silvarum se abscondit. Hoc quidem faciens, mortem minime formidavit, quam sibi lucrum deputavit, sed meliorem fructum ex vita ejus adhuc conservata, quam de instanti morte suscepta multis fore proventurum intellexit.

[24] [filios in sacello S. Ceaddæ orantes,] Rex Wlferus (si tamen rex recte in hoc loco debet nominari, qui se ipsum regere non potuit aut noluit) irrumpens in capellam illam invenit filios ante Salvatoris imaginem orationi attentius expositos & ait, ad illos: Quid facitis degeneres & contumaces, novas sectas colentes & culturam Christianæ legis in regnum meum absque mei permissione palam inducentes? Si sectæ huic confestim non abrenuncietis, abjuro jura me totius paternitatis ulterius erga vos tenere: quoniam ipsi vosmet privastis mei filiatione, vosque damnabo perpetua carceris intrusione, aut exilii relegatione, seu membrorum mutilatione mulctabo, vel morte.

[25] [& in Christi lege constantes,] Ad hæc Wlfadus respondit: Non est in conscientia nostra, suscipiendo cultum Christianæ fidei, genus regium aliqua degeneri depravasse infamia, sive vobis in aliquo voluisse rebellare, præsertim cum & vos baptismum dudum suscepistis, & per totum regnum vestrum idololatriam penitus delere, legemque Christi, prout putavimus, propalare aut promulgare proposuistis. Noveritis, domine rex reverende, ac pater charissime, quod nullius carceris squalor aut exilii terror seu membrorum abscissio sive supplicii cujuslibet vel mortis intentatio vel illatio poterunt nos separare a catholica fide, quam suscepimus in baptismate. Si vero immeriti, ob fidem & dilectionem Christi, affectu vestro paterno primavur, illius filii sumus & erimus effecti, a quo omnis paternitas in cælo & in terra nominatur.

[26] [propriis manibus occiderit.] Cumque in hunc modum sermones sanctus proferret, Wlferus fera ferocior omni & effrenatior *, naturam exuens, instigante sathana ejusque satellite stimulante, gladio extracto, Wlfadi athletæ Christi caput amputavit, Christoque martyrem, licet invitus vel inscius, consecravit. Rufinus junior hæc videns fugam iniit; quem pater furibundus insequens letiferum illi vulnus inflixit; quo accepto, in terram corruens, post modicum spatium temporis exspiravit, fratri suo commartyr effectus ad cælestem gloriam demigravit. Sic quos in terra couterinos fecit natura, ipsis junctis * in fide ac charitate cor unum & animam unam in Domino tribuit gratia, utrosque adunavit & univit in cælestibus martyrii glori *. Passi sunt autem nono Kalend. Augusti.

ANNOTATA.

a Id est castrum vel urbs Wulferi, ni fallor: nam vocabulum ceaster (unde cestria) a Latinorum castro deflexum, inquit Camdenus in sua Britannia pag. 235, majoribus nostris civitatem, urbem, sive castrum significavit. Hinc haud dubie Dorcestria, Colcestria & similia Britannicarum urbium nomina oriuntur.

b Germanus orientalium Anglorum episcopus alibi ignotus est. Forte est Jarumannus Merciorum episcopus, qui in versione Saxonica Bedæ lib. 3, cap. 30 vocatur Germanus. Hujus obitus passim refertur ad annum Christi 669, cui tunc successit Ceadda. Imo Beda loco proxime citato narrat, Jaramannum ab ipso Wulfero missum fuisse, ut Sigherum Orientalium Saxonum regem ab apostasia revocaret. Quis hæc omnia cum Actis hisce conciliet?

c In Actis S. Ceaddæ, quæ ad diem 2 Martii ex Beda dedimus, nulla fit mentio de hoc prodigioso fonte, uti nec de aliis quibusdam miraculis, quæ hic auctor satis liberaliter congerit. Facile tamen credam, fontem quemdam S. Ceaddæ nomen retinere, quod nempe Sanctus circa illum habitaverit & ex eo biberit, vel forte eum suo labore construxerit.

d De hoc rege Beda lib. 3, cap. 18 scribit, quod fuerit vir optimus atque optimæ genitor prolis. Occisus autem est a Penda Merciorum rege.

* edprævium

* lege catechizavit

* ed. patrinus

* ed. illic

* forte fieri

* ed. improperia

* ed. efferatior

* ed. unitis

* ed. gratia.

CAPUT III.
Impii consultoris punitio, honorifica Martyrum sepultura, & regis Wulfheri pœnitentia.

Tanto piaculo perpetrato, rex cum sæpius memorato mortis ministro, [Cæde revelata, & Werbodo divinitus punito,] concito gressu divertit se a loco, parricidii conscio. Ne vero nefarium opus in notitiam deveniret reginæ vel populi, provisum est utriusque consilio, totum habitaculum illud nocturno tempore ab illo filio necis debere destrui, corporaque occisorum in aliquo loco latebroso sepeliri. Sed, teste Salomone, non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra Dominum; quia quod factum est in tenebris, molimine cujuslibet obstare non prævalente, in lumine fuerat * revelandum. Cum enim rex castrum cum illo pessimo, qui ei erat a secretis, introisset, & in sua se recepisset, ante fores domus regiæ in atrio in conspectu multorum simul astantium invasit spiritus malignus machinatorem mortis martyrum germanorum fratrum, velut mancipium & vasculum proprium, manus enim suas & brachia propriis dentibus dilaniabat & quidquid per sui ipsius funestam instigationem in filios pater cruentus commiserat, vociferans in auribus omnium vocibus inconditis divulgabat. Spiritus vero Domini malus illum tamdiu non cessabat vexare, quoadusque compelleret eum spiritum fœtidum exhalare.

[28] [mater filiorum corpora honorifice sepelivit,] Fama facti detestandi, licet perplures gravi cruciatu percusserit, ex quo sanctæ reginæ aures attigerat, tum pro regiæ conscientiæ atque famæ læsione, tum pro natorum suorum interfectione ipsius animum inæstimabilis doloris gladius transverberavat. Quia vero quod factum est, non potest non fieri, prudentissime regina maritum, ut ad pœnitentiæ remedia recurrere deberet, sedulo studuit exhortari. Ipsa vero ad locum martyrii eorum accessit, & corpora colligens illorum in uno saxeo sarcophago simul honorifice sepelivit; & congrue Domino disponente, a filia lucis in pace sepulta sunt corpora eorum, quorum animas introduxit Dominus in splendoribus Sanctorum, ut vivant nomina eorum libro vitæ inscripta in secula seculorum.

[29] [& postmodum super ea ecclesiam condit.] Processu vero temporis regina venerabilis venustiori opere de lapidibus ecclesiam ibidem fabricare fecit: in quo loco magnus Dominus Martyrum suorum merita magnificans, quando fides promeretur, miraculis multimodis mirificare consuescit. Exhinc multi modo debilium diversisque languoribus laborantium & aliorum quærentium Dominum & beneficia beatorum Martyrum deposcentium consuevit locum illum frequentare & ad ædificium lapides illuc deportare: unde & locus ille Stanes a nuncupatur, quod nomen ex Anglico sermone in Latinum versum lapides interpretatur. Ab illo autem tempore sancta Ermenilda regina, conjugis consortio carere cupiens, non solum a maritali thoro abstinere, sed etiam a regali throno discedere proposuit, & cum beatissima Werburga virgine filia sua sanctimonialis fieri fixum in corde constituit, sicut & postea fecit.

[30] [Wulfherus facti pœnitens] Rex Wlferus ob necem natorum intolerabili animi angustia confossus, lecto languoris decubuit, ex cujus salute suos omnes desperatio depressit. Amici autem & proximi ejus ad eum appropinquaverunt & steterunt, doloremque cordis quo tactus erat intrinsecus, lenire gestientes, ut venationi vel aucupio insisteret, musicæ melodis instrumentis intenderet, illi suaserunt. Regina vero cum suis monuit eum ante omnia de divina misericordia numquam diffidere, sed potius sanctos episcopos Germanum & Ceddam consulere, corde contrito & humiliato pœnitentiæ formam ab eis suscipiendo satisfacere, ad arbitrium eorum idololatriam de regno suo funditus ejicere, vitamque suam deinceps corrigere. Rex autem hujusmodi consiliis animum accommodabat, & sanctum Ceddam visitare ac quidquid injungeret illi, facere firmiter apud se statuit.

[31] [ad S. Ceaddam se confert,] In crastinum cum suis vadens venatum, veniendi ad virum Dei tali occasione spem conceperat, sicut & filios jam martyres actitasse ante audierat. Beatus Cedda pontifex ad priorem mansionem secus fontem statim post interfectionem sanctorum Adolescentium reversus fuerat, ibique solitarie degens secum habitabat. Cum autem rex processisset paululum longius infra condensa silvarum, omnibus suis nutu divino per diversa dispersis solus existens perspexit eminus salientem cervum multoties memoratum, habentem collum fune circumligatum. Qui viso lætus effectus illum sequebatur præambulum, tamquam suæ salutis nuntium ac bajulum, donec perveniret ad servi Dei S. Ceddæ videlicet habitaculum. Pertransiens cervus & transiliens, quasi peracta legatione sua, regem reliquit, seque ob refrigerium vel potus haustum fonti præsulis immersit.

[32] Desilivit rex confestim de equo, & accedens ad fenestram oratorii vidit virum Dei sacerdotalibus indutum Missam celebrantem altaribus adstare; [a quo post celebratam prodigiose Missam] stansque foras, obstante rata * conscientia, antequam absolutus a pontifice introduceretur, non audebat intrare. Cum autem canonem inchoans sacerdos Domini extolleret manus suas in sancta, tanta lux cælitus emissa emicuit per parietis foramina, ut sacrifex & sacrificium & circumposita ejus texerentur * fulgore perfusa. Hac intuentis obtutus obtenebrantur, quoniam in hujus Deifici luminis comparatione lux meridiana quodammodo nulla vel perexigua putabatur. Et quod mirabile satis fuit, splendor ille nullatenus minuebatur, donec Missæ sacrosanctæ celebratio consummaretur. Expleta vero Missa, lumen illud cælicum disparuit & sol materialis per fenestras & foramina ingrediens secus astare radios porrexit. Adventus autem regis hæc videntis, divino lumine interius & exterius se illustrante, pontifici sancto innotuit, & quid exspectaret & expeteret agnovit.

[33] Celebrata Missa, sacris vestibus cum festinatione se exuens, [humiliter peccatorum veniam postulat,] & æstimans, illas super reclinatorium ligneum secus altare ponere, super radium solarem nescius projecit, regemque foras oratorium existentem adiit. Solaris vero radius indumenta sacerdotalia super se posita, ne in terram caderent, sustentavit b, manifesto miraculo satis indicans, quod filius ille lucis Soli justitiæ fide atque dilectione firmiter adhæserit. Egressus sanctus invenit regem ante ostium ecclesiæ in terra prostratum, pro peccato suo valde confusum, atque nimio animi languore afflictum. Sanctus antistes elevavit eum infundens vulneri animæ illius cum vino asperæ increpationis, exemplo boni Samaritani, consolationis oleum, ne in desperationis laberetur vitium. Multotiens, inquit, rogavi clementissimum conditorem omnium, ut transferre dignaretur peccatum tuum, quod in filios commisisti, mortis mancipio te instigante, qui jam effectus est inquilinus infernorum; Dominus autem, ut ostenderet in te divitias bonitatis suæ, dedit tibi precibus meis locum pœnitentiæ, si consiliis meis volueris adquiescere. Respondit rex cum magna humilitate, se per omnia velle illius consiliis obtemperare, & quod impie gessit, ad ejus arbitrium emendare.

[34] Injunxit sanctus Cedda regi Wlfero sub clavi pœnitentiæ, [& accepta pœnitentia,] quatenus sub omni celeritate in toto regno Merciorum faceret tota delubra dæmonum destrui, radicitus idololatriam evelli, ecclesias exstrui, monasteria fundari, clerum ordinari, Christianæ legis instituta juberet edicto publico firmiter observari: admonuit, ut judicium & justitiam inter virum & virum faceret, orationibus crebris intenderet, operibus misericordiæ secundum exhortationem sanctæ Scripturæ peccata redimeret, a pravis actibus omnimodis se contineret, ac conjugali thoro fidem custodiret. Cum hæc & iis similia vir Domini dixisset, divertens parumper a rege, ad orationem se contulit, ipsi etiam regi, ut faciem Domini deprecaretur indixit.

[35] [visoque miraculo,] Prostravit se rex pœnitens juxta verbum sancti sacerdotis in oratione, levansque oculos vidit vestimenta sacerdotalia super radium solis dependere non absque ingenti admiratione. Surgens ergo protinus accessit, ut videret visionem hanc magnam, suasque chirothecas & baltheum posuit super radium; quæ statim ceciderunt in terram. Intellexit vir altioris ingenii sanctum Ceddam consortem, concivemque decretum esse supernorum civium Solisque justitiæ dilectum, cui adhuc in terra degenti tale sol solvit obsequium. Paulo post pontifici, ab oratione regresso, rex rem recolendam retulit, & necdum animadvertendum insigne suum, indignum occultatione, ad oculum ostendit. Qui statim accedens vestimenta illa resumpsit, & super altare deponens veræ luci, quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum, devotas gratias, actionesque exhibuit. Rex ædificatus ac valde .. delectatus in Domino sanctum sacerdotem secum adducens, ad sua & suos reversus est, in brevi studens opere complere, quæ Deo coram sancto viro pollicitus est.

[36] [ad expiandam filiorum cædem varia pia opera exercet.] Beato Cedda commonente, & cooperante sancta Ermenilda, rex infra temporis spatium totum regnum suum ab omni spurcitia idololatriæ purgavit, & quidquid sanæ fidei adversum agnoscere poterat, eliminare curavit. Ecclesias congruis in locis exstruxit aut exstrui fecit: monasteria utriusque sexus plura & præclara ædificavit, amplisque possessionibus locupletavit; inter quæ illud nobile cœnobium in Medeshamstede c prædiis & possessionibus ditavit, [&] ob facinus in filios commissum expiandum specialiter fundasse perhibetur, quod hodie Petrisburch, id est civitas sancti Petri nominatur. Ibi enim in ecclesia, in honore Principis Apostolorum dedicata, multos cives Sanctorum in se continet, & plures ad consortium civium supernorum, beatissimo Petro conducente ac regni januam aperiente, transmittere solet. In illo autem loco vocabulo Stanes, ubi sanctorum martyrum Wlfadi & Ruffini corpora in pace sepulta sunt, collegium Canonicorum regularium d divinis obsequiis mancipatur, ubi signis coruscantibus multa beneficia salutem postulantibus ad laudem Domini nostri Jesu Christi meritis Sanctorum præstantur, cui est gloria & imperium in omnia secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Ita etiam legitur in editis. Sed alibi locus ille vocatur Stone, quod Anglice lapidem significat.

b Simile prodigium in vitis Sanctorum non raro recurrit, quod tamen sine idoneo auctore non facile credimus.

c Camdenus in sua Britannia pag. 378 scribit Petriburgum situm esse, ubi in flumine immensæ profunditatis fuisse voraginem Medeswell dictam, appositumque oppidum inde Medeswellhamsted & Medeshamsted appellatum tradunt auctores.

d Monasticon Anglicanum tomo 2 a pag. 127 exhibet varia diplomata, huic Canonicorum collegio seu Prioratui concessa.

* ed. fuerit

* forte reatu conscientiæ

* an non tegerentur?

DE S. ARNULFO MARTYRE
MOSOMI IN GALLIA.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Cultus, reliquiæ, Acta, & translatio.

Arnulfus martyr, Mosomi in Gallia (S.)

G. C.

Mosomum, munitum Galliæ oppidum in Campania, quod in confinio ducatus Luxemburgici Mosæ fluvio adjacet, XXIV Julii veneratur S. Arnulfum, quia sacra ejus ossa eo die non sine miraculis ad Mosomense S. Mariæ monasterium translata sunt. [Sanctus colitur die suæ translationis,] Nescio, cur auctaria Usuardina in posterioribus Molani editionibus, & Castellanus in Martyrologio universali Sanctam quinto Nonas Octobris collocaverint, cum auctor chronici Mosomensis, qui ante medium seculi XI videtur scripsisse, in Spicilegio Dacheriano tomo 7, pag. 642 diserte asserat, eam corporis translationem factam esse anno nongentesimo primo Dominicæ Incarnationis, indictione quartadecima, mense Julio, nono Kalendas Augusti. Occasione hujus translationis Mosomense beatæ Mariæ cœnobium ab Adalberone archiepiscopo Rhemensi concessum est monachis Benedictinis, qui etiamnum illud incolunt, & præcedenti seculo a Patribus congregationis S. Vitoni in meliorem statum restituti sunt, ut Mabillonius loco mox citando testatur. Porro qui hujus cœnobii originem, & vicissitudines nosse cupit, adeat Mabillonium in Actis Sanctorum Ordinis S. Benedicti seculo V a pag. 355, & Marlotum in Metropoli Remensi tomo 2 a pag. 3.

[2] Quamvis iste S. Arnulfus plerisque Martyrologis sit ignotus, [ejusque reliquiæ in abbatia Mosomensi] tamen de antiquo ejus cultu satis constat ex Actis infra dandis & instrumentis monasterii Mosomensis, ex quibus laudatus Marlotus tomo 2 Metropolis Remensis pag. 13 profert sequentia: Bernerus S. Arnulphi martyris corpus e theca lignea, in qua primo delatum fuit e Warco, in argenteam transtulit, quam a Gandavensibus mnemosyni loco acceperat illustris Adalbero… Decessit Bernerus XIV Januarii MLXIX. De eadem, ni fallor, sacri corporis transpositione anonymus chronici Mosomensis continuator, qui usque ad annum 1212 pervenit, apud Dacherium tomo 7, pag. 633 ita scribit: Anno Dominicæ Incarnationis MLXV, indictione III, regnante Philippo rege Francorum adolescente, anno regni ejus VI, pontificante Gervasio Remorum archiepiscopo, anno sui archiepiscopatus X, Domno abbate Bernero, ceterisque sanctæ Mosomensis ecclesiæ fratribus cum summa devotione facientibus, præsente domno Hugone S. R. E. Cardinali, per manus ejus elevatum est corpus sancti Arnulfi martyris de theca priori, & cum devotis laudibus & hymnis repositum est in aliam sub die IX Kalend. Augusti, præsente ibi ipso repositionis die plurima utriusque sexus & ordinis multitudine altisonis vocibus Christi gloriam collaudante.

[3] [honorifice conservantur.] Marlotus ibidem pergit: Guido majorum vestigiis insistens brachium sancti Arnulfi a reliquo corpore separatum theca argentea decoravit, ut versus sequentes eidem inscripti testantur:

Martyris Arnulfi radiat manus inclyta signo:
Hanc abbas Guido vestivit tegmine digno.

Reliquias ejusdem Sancti adhuc hodie honorifice ibidem custodiri disco ex Itinere litterario duorum Benedictinorum, non ita pridem Gallice edito, in quo part. 2, pag. 150 tamquam oculati testes affirmant, corpora SS. Arnulfi & Victoris ibi hodiedum in pretiosis lipsanothecis conservari. Veneratio autem illa ortum duxit ex frequentia miraculorum, quibus moti accolæ jam a multis seculis ecclesiam construxerunt, in quam istius Thaumaturgi corpus transferrent, ut infra num. 11 refert anonymus chronici Mosomensis scriptor.

[4] [Vitæ tempus; aliaque Sancti Acta ignorantur;] Quod ad S. Arnulfi vitam & gesta attinet, ea in memorato Chronico breviter & obscure traduntur. Neque id mirum est, cum seculo X loci istius accolæ, ab Adalberone archiepiscopo Remensi de sancti stirpe, patria, Actisque interrogati, num. 23 ita respondeant: Genus … & vitam, quam duxit, ignoramus, præterquam, quod locum sepulturæ ejus habemus in proximo, ubi terram terræ contulit, cæloque spiritum reddidit; ubi etiam aliquamdiu jacens & meritis vigens, diversis infirmitatum incommodis, Deo præstante, obtinuit remedium salutis. Nec certiora dici possunt de tempore, quo is Sanctus vixit aut obiit: nam in Actis infra dandis num. 9 de ejus sepultura hæc referuntur: Ignotum est, quamdiu jacuit, quousque illum divina virtus revelari voluit. Defuncta namque & e medio viventium sublata omni generatione illa, quæ eum terræ mandaverat, nomen quoque ipsius prorsus jam tacitum & oblivioni traditum erat. Deinde numero sequenti narratur, quomodo nomen ipsius & sanctitas innotuerint divina revelatione, cuidam ægrotanti facta, in qua ita nuntiatur: Ibi enim sepultus ex diutino tempore requiescit sanctus martyr Arnulfus, quem generatio illa, quæ tunc eum sepulcro obruit, minus curans oblivioni contradidit. Si igitur seculo X aut XI tempus vitæ, mortis, ac sepulturæ ignotum fuerit, frustra ego jam illud indagabo. Ceterum quæ auctor chronici Mosomensis de Actis S. Arnulfi tradit, haud dubie ex incolarum traditione acceperit.

[5] [sed de illius translatione certiora memorantur.] De prodigiosa reliquiarum translatione, anno 971 Mosomum facta, certius quidpiam memorare possum, utpote quam conscripsit auctor synchronus aut saltem suppar, qui ad annum 1033 chronico suo finem imposuit. Exiguum quidem discrimen occurrit circa annum hujus translationis inter primum chronici scriptorem, ejusque continuatorem: hic enim in Appendice apud Acherium tomo 7 Spicilegii pag. 663 initio quædam repetens ita scribit: Anno Domini nostri Jesu Christi DCCCCLXIX. Hoc anno ordinatus est Adalbero Remorum archipræsul. In secundo anno ordinationis suæ, id est DCCCCLXX ab Incarnatione Domini venit sanctus Arnulfus ad hanc Mosomensem ecclesiam. Nos priori, qui eam anno Christi 971 diserte consignat, ob antiquitatem potius credimus. Porro utrumque chronici istius auctorem secuti. S. Arnulfum in titulo appellavimus martyrem, quamvis illud martyrii genus in latiori significatione accipiendum sit, ut in simili casu alias sæpe monuimus. Denique hic S. Arnulfus distinguendus est ab altero homonymo martyre, cujus Vitam die XVIII Julii illustravimus, & quem tomo IV ejusdem mensis pag. 398 ab hoc nostro differre probavimus, uti manifestum fiet Acta illa conferenti cum iis, quæ hic jam subjungimus.

ACTA ET TRANSLATIO
AUCTORE ANONYMO
Ex chronico monasterii Mosomensis, quod ab Acherio tomo VII Spicilegii a pag. 623 editum est.

Arnulfus martyr, Mosomi in Gallia (S.)

BHL Number: 0702

EX IMPRESSIS.

PROLOGUS.

Sanctorum solemnia quotiescumque agimus, fideli mente, fratres, pensare possumus, quia cum sit pro humanis laboribus apud Deum jugis omnium Sanctorum deprecatio, [Auctor dicit, Sanctos hono randos,] de illis hoc pro nobis tantopere fieri, tunc potissimum sperare debemus, quando in Dei laudibus pro illorum gloria attentiores sumus. Ideo nobis pia intentione curandum est, ut quod exterius per speciem significamus, interius in veritate teneamus; & inde foris solidemur in opere, unde intus reformamur in mente. Solemnitas enim Sanctorum, salus est & lætitia fidelium, qui de illa jam gaudent inventione; unde nos per spem hilarescimus in itinere, certi per gratiam Dei ad eorum nos pertinere & perventuros esse consortium, quorum per fidem & operationem imitamur exemplum. Illi fidei firmiter servantes propositum, spei anchoram tenentes per desiderium, imitati sunt Christum in morte sua, & per calicem passionis adepti sunt præmia æternæ felicitatis.

[2] Igitur eorum nos in quantum possumus, Deo largiente, [& imitandos esse,] vestigia prosequamur; & si eos digne imitari per omnia non valemus, tamen in quantum virtus suppetit, & ex affectu cordis diligamus, & corporis devoto servitio celebremus; ut dum eorum merita recolimus, patrocinia sentiamus. Nec enim dubitandum est, eos semper esse avidos salutis humanæ, pro qua Deus misericorditer homo fieri dignatus est, & quam nobis suo sanguine Christus comparavit, ipsamque in se assumptam in dexteram Patris in cælestibus collocavit; ut ubi præeminet in capite, ibi conservetur in corpore. Sed idcirco impensius Sancti salutem nostram apud Dominum efflagitant, & per compassionem … scientes quia quanto magis nostræ corruptionis labore premimur, tanto magis necesse est ut divino auxilio sublevemur. Proinde, dilectissimi fratres, Sanctorum memoria fideli semper est cogitatione veneranda, & pia admiratione suscipienda. Qui enim carnis materiam portantes, sed tamquam de carnali corruptibilitate assumpti, præter carnem vixerunt, & per spiritum vivificantem ea, quæ carnis sunt, calcaverunt, dignum valde est, ut & vitæ sanctitate insignes habeantur, & victoriarum suarum titulis coronati, honore & admiratione pariter reverendi laudabiliter prædicentur.

[3] [& propterea celebrat S. Arnulfi translationem,] Unde quia hunc diem pro B. Arnulfi martyris præsenti patrocinio solemnem recolimus, ipsi Domino Deo multiplices gratias referimus, cujus adoranda semper clementia tanti benedictione suffragii, nos in hac die voluit feliciter prosperari. Hodie namque patribus nostris a & prioribus hujus loci, Mosomensis videlicet ecclesiæ, quod minus sperabant, divina bonitas optabile satis contulit donativum, quod & sibi ac posteris suis per succedentia temporum curricula posset esse salutiferum, mœstis & dolentibus consolatorium, fessis & laborantibus tranquilla requies, profligatis & pro peccato mœrentibus præsentissima sedes recreationis. Hodie namque, Deo faciente misericordiam, Mosomensis ecclesia hujus sancti Martyris suscepit pignora, accepit patrocinia, meruit fidissima orationum ejus beneficia. Excepit die ista b, lætantibus angelis, exanime corpus, sed quod miraculorum famulante testificatione comitabatur cælica virtus. Suscepit, inquam, loculum & corpus cum ossibus exstinctis, sed quæ foris abjecta videbantur, intus erant jucunda & vivida meritorum lumine.

[4] [quæ non absque miraculis peracta est.] Ostendebat nimirum omnipotentia divinæ majestatis, quod latebat oculos nostræ carnis: repræsentabat vivæ virtutis indicium, unde mens nostra nimis ambigeret, cum eam fidei argumento solidatam veritas ipsa miraculorum ad magis credendum attraheret. Mirum erat, quod cæca mulier visum reciperet, & cum virtute miraculi lumen surgebat fidei. Stupendum erat prodigium, quod ignis suarum oblitus virium nequibat præbere inter arida ligna incendium. Prorsus erat mirificum, & antea seculis nostris insolitum, vere novum cælestis virtutis opificium, navim per fluctus ire sine remige, contra fluminis impetum adlabi placidissime; & dum fluctus deorsum sensim labitur, navim, aquila præsidente, cum solo Sancti corpore gratanter undis invehi c Sed jam ratio postulat, ut causas tantarum rerum series narrationis expediat.

ANNOTATA.

a Ex hoc modo loquendi satis patet, scriptorem anonymum fuisse monachum Mosomensem.

b Crebra illa diei repetitio indicat, eam fuisse anniversariam concionem, quæ huic chronico inserta est.

c Miracula ista, hic breviter præmissa, postea fusius narrantur.

CAPUT I.
Sancti peregrinatio, cædes, mors, sepultura, corporis revelatio ac veneratio.

Venerabilis igitur Arnulfus, vir vere Deo dignus, Lothariensis a terræ fuit accola, atque ut ex miraculis claruit, [Arnulfus sanctitate illustris] totius innocentiæ & sanctitatis arripuit tenere vestigia. Quibus insistens, & fideliter Deo in timore & justitia deserviens, magis ac magis in bono proficiens, sicut palma in dies multiplicabat, sicut lilium odorem virtutum coram Deo germinabat, pro quo modo electus & assumptus habitabit in atriis semper cælestis vitæ beatus. Hic itaque vere bonorum operum studiis augmentatus, per simplicitatis oculum corpus suum exhibebat lucidum. Sed cum divina gratia sic ejus disposuisset opera, ut lucerna in domo Dei fieret quatenus intrantibus lumen præberet ipse, quod nescientibus rectum & velut obscurum erat in tenebris. Positus super candelabrum bonæ operationis dare cœpit flammas, quibus accensus fuerat, divini amoris.

[6] Audiens namque quod ait Apostolus: Quamdiu in hoc corpore sumus, [varia Sanctorum sepulcra invisit,] peregrinamur a Deo: per fidem enim ambulamus, & non per speciem. Itemque illud: Non habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus; hanc vitam peregrinationem intellexit esse, non patriam, carcerem servitutis pro domo libertatis, exsilium captivitatis pro civitate & regno supernæ inhabitationis. Idcirco corpus castigans servituti subjiciebat; attenuans carnem male illecebris seducentem, & spiritum roborans virtutum plantaria fructificantem. Unde bonus Adolescens, peregrinatione suscepta ad ultra Mosanos b ac Mosellæ c sinus, Belgicam d, Celticamque Galliam e petiit orandi gratia, & Sanctorum, qui in eis sunt, frequentandi suffragia. Quid ibi negotii habuerit, quid commercii cum ipsis, sancta ejus suspiria & piæ lacrymæ in precibus assidue profusæ egerint, non multum est necesse dicere, cum satis sit perspicuum, eum, quæ sancte poposcerat, efficaciter promeruisse, & quæ juste quæsierat, feliciter obtinuisse.

[7] Itaque lustratis multorum Sanctorum patrociniis, tam in urbibus quam in vicis, [& in Campania a latronibus graviter vulneratus,] mente & corpore sospes repedabat, & alacris ambulabat solicitus cum Deo suo, innocens manibus, & corde mundo, quia non acceperat animam suam in vano, nec in dolo juraverat proximo suo. Et quoniam hæc generatio quærentium Dominum, quærentium faciem Dei Jacob, accepit benedictionem a Domino, & misericordiam a Deo salutari suo, ut ascenderet in montem Domini, & staret in loco sancto ejus. Interim Porciensem * comitivam f ingressus, prope jam egrediens perlimitabat eam, cum ecce a latronibus, vitæ vel pecuniis transeuntium insidiantibus, occursu improviso exceptus, in loco qui dicitur … in silva, quæ cum toto circumposito sibi montuoso territorio Frigemons g appellatur, usque ad mortem verberibus & plagis dirissimis toto corpore dilaniatus, tandem vix ad villam, quam Gruerias h appellabant, pervenit, & ducente se via, regio, ut dicunt, Pergio substitit: quem cum inibi villæ populus diutissime residentem vidisset, nec inde se promoventem, lassum quidem prius credentes, fageto autem & umbra silvæ, quæ dextrorsum præeminet, æstimantes obumbrari; ac deinde, cum nullatenus removeretur, putantes speculatorem, vel alicujus prædæ aut rapinæ exploratorem, vadunt, quisnam sit, percunctari. Nam villa tunc illa & viris habitabatur admodum honestis & divitibus, & populi frequentia, ruralique negotio satis erat composita.

[8] [perceptis Ecclesiæ Sacramentis,] Venientes autem, & quam male se ille Vir sanctus haberet invenientes, humana miseratione commoti nuntiaverunt apud villam celerrime causam facti. Quod audientes concives a majore usque ad minorem convenerunt fere omnes dolentes cum dolente, infirmati cum infirmante. Matronæ vero villæ illius, quibus & humanissimus & devotus erat affectus, cupientes eum domibus suis adducere, ut in sancta administratione illius participarent gloriæ remunerationis ejus, offerebant ei suam christianissime sedulitatem in omnibus, secundum quod immensitatem considerabant dolorum & plagaturæ ipsius. Quibus ille publice loquens: Ego, inquit, jam delibor, & tempus resolutionis meæ instat, non erit diutissimum sedulitatis hujus ministerium; quia jam fatiscentibus hujus corruptionis artubus, jam sopitis venarum pulsibus, mox deposito carnis onere spiritus, suo pergens itinere, repræsentabitur Dei misericordiæ. Subvenite potius, ut subveniat vobis Deus. Procurate misericordius, quatenus sacerdotum manibus Dominicæ communionis Eucharistiam merear suscipere, ut accepto viatico defensionis contra occursum insidiantium spirituum munimen habeam redemptionis pretium.

[9] [pie moritur.] Protinus … accito presbytero, facta oratione, & dicto symbolo, participans vivificis mysteriis, unitus corpori æternæ salvationis: Peregrinum, inquit, me cernitis, peregrinum in hoc loco & in hac via hujus meæ sepelite peregrinationis. Post hæc facta & dicta, pedes suos colligens, & oculos ac manus in cælum intendens: Domine, inquit, Jesu Christe, qui hanc fecisti & redemisti animam, tibi eam trado & commendo tuæ redemptionis electis animabus connumerandam. Quo post beata vota in morte resoluto, procuraverunt ei cives illius loci honestum sepulturæ loculum, qui viæ regiæ contiguus in promptu est videri transeuntibus. Ubi positus ignotum est, quamdiu jacuit, quousque illum divina virtus revelari voluit. Defuncta namque & e medio viventium sublata omni generatione illa, quæ eum terræ mandaverat, nomen quoque ipsius prorsus jam tacitum & oblivioni tradiditum erat, præterquam quia fidelis cujusdam peregrini sepultura nota erat, & tumulus desuper aggestus ibi præminebat *.

[10] Cum autem supernæ providentiæ placuit & nomen & meritum manifestare dilecti Servi sui, [Sanctitas ejus revelatur,] accidit, unum e vicinis gravi febrium languore torqueri, & diu vexatum dureque detentum ad mortem usque affligi: in quo dolorum angustiatus cruciatu vidit ex revelatione divina [&] visione somnii sui quemdam placidi vultus hominem apparentem, sibique dicentem: Gravi detineris dolorum incommodo, pessimæ infirmitatis artaris vinculo: unde & te jam relaxari oportet, & auctorem salutis venerari condecet. Vade propere absque hæsitatione ad locum illum tumuli, secus viam in dextra positi, &, facta oratione tua cum fide, convalesces ocyus ex hac incommoditate. Dicam tibi mysterium, enunciabo veritatis arcanum. Ibi enim sepultus ex diutino tempore requiescit sanctus martyr Arnulfus; quem generatio illa, quæ tunc eum sepulcro obruit, minus curans oblivioni contradidit. Tu ergo ne dubites, quin ipsius meritis salutem, quam desideras, consequaris.

[11] Abiit ille, humiliter accessit, precibus fusis paululum dormitavit: [& ædificatur ecclesia, in quam corpus transferri non potuit.] excitus a somno, Deo & sancto Martyri gratias & laudes referens, incolumis remeavit. Quod ubi contiguis finibus auditum est, accessit infirmus unus & alter, oraverunt fideliter, redierunt salubriter. Fiebat istud non paucis diebus, donec infinita multitudine conveniente, & manifesta sentiente remedia, quotquot cum fide veniebant, Dei & sancti Martyris ejus redeuntes prædicabant,quæ experti erant, magnalia. Hinc vicini cum incolis inter se colloquentes consilium habuerunt, ut collatione facta pro viribus præparatis impensis, ecclesiolam facerent, in qua cum sepulcro suo S. Arnulfi corpus transferentes ponerent. Quibus omnibus paratis, ecclesiam ex communi faciunt, tecturam superponunt, ad tumulum ea veniunt intentione, ut quia ibi, utpote in via regia, super eum non quibat fieri ecclesia, ad præparatum loculum ferrent arcam sepulcri lapideam cum corpore. Sed effosso circumquaque tumulo, & egesto terræ aggere, nulla vi hominum, nullo ingenio conquisito artium amoveri potuit inde: Mirum, non sine magna quidem circumstantium & intuentium admiratione, cum sepulcrum inspicerent quantitatis modicæ & multæ brevitatis, quod etiam quadruplicatum portaret facile tantorum virtus coadunata virorum. Unde cum stupore & timore præsumptionis suæ ab incepto desperantes penitus restitere *, reservantes illud factum, cui Deus annueret generationi posteræ. Ecclesia tamen mansit multo tempore distans a sepulcro Sancti, quantum potest jacere …, cujus adhuc manent vestigia, fruticibus & arbustulis circumsepta, vetustate & imbrium infusione diruta omni maceria.

[12] Erat adhuc eo tempore in eadem villa ex majorum successione, [Ager, in quo jacebant Sancti reliquiæ,] quorum juris fuerat fundus ille, una linearis prosapia, quæ juxta abusivam consuetudinem mundani tumoris arrogabat sibi veterum suorum ventosam defensionem in pretiositatem generosi germinis, & superbi nobilitatem sanguinis. Unde contentione facta ex multiplicatione litis accidit inter eos dissidium. Nam quidam miles nomine Airannus, ex ipsis unus, sed ut videbatur, aliquanto inferioris germinis, cetera omnia pro se vir bonus, inter eos sortem habebat hereditatis: in parte tamen illa, ubi corpus requiescebat sancti martyris Arnulfi, quæ viæ vicinior & exitui opportunior (per eam quippe & in silvam erat iter & in pascua) quidquid sati vel graminis habebat inquietudine peculii totius villæ perdebat. Hinc sæpe clamans, sæpe contendens, cum neque legem judicio, neque civili contubernio, quæ sua erant, quiete possidere potuisset, verborum contumeliis & nimietate injuriæ provocatus, arma capit, armis rem suam defendere repromittit: injuria iteratur, damnum cumulatur, homo contemnitur, in facinus properatur. Quid multa? Adeo res processit, ut quidam eorum, Fulcherus nomine, interceptus in damni crimine, confossus truculenter, cum peccato suo moriens spiritum exhalaverit vitæ.

[13] [venditur cuidam cemiti,] Quo facto, post ultionem injuriæ & admissionem piaculi, Airannus in sese rediit, & quia manum propinquorum effusi sanguinis sustinere non posset, secum ipse æstimans reputare cœpit. Unde continuo fugitivus per devia quæque & silvosa, delitescens timore mortis, patronum sibi & tutorem contra potentes potentiorem quærens, facit pactione suæ fidelitatis & manu commendationis cum omnibus quæ erant sui juris … quemdam virum bellicosum, qui fasque nefasque pensabat æque, famosus opere, potens & viribus, & genere. Hic habitabat in villa sui juris, prædicto fundo satis proxima, quæ appellatur Avia *: frater enim erat comitis Goëranni, qui castellum sui dominii tenebat, quod Cantaranna nomen habebat. Airannus ergo propter compendium auxilii & liberationis, advocatum habebat interim virum hujusce qualitatis. Inde ad altiora tendens, & tutiora perquirens, Otthonem comitem adiit, qui forte tunc in illis partibus commanebat: quia ibi propter defensionem & opportunitatem alodiorum i suorum castellum fecerat, quod Warcus k nomen habebat. Hunc ita virum tunc Airannus expetiit: de suis fortunis verba facit, causas aperit, susceptionem postulat, fidelitatem servaturum insinuat, spondet, & firmat. Comes Ottho viri fortis & nobilis gerens animum, suscipit hominem, annuit gratiam, præbet necessaria, repromittit adjutorium & defensionem suam sibi non defuturam, si fidem in eo inveniat stabilem & firmam.

[14] [qui eas in castri sui sacellum transferri jubet.] His factis pactionibus adeptus familiaritatem gratiæ ejus: Est, inquit, cum coheredibus meis in villa Gruerias alodii non modica mihi portio, quam cum cespite suo nobilitat beati Arnulfi, in tumulo adhuc quiescentis, pretiosa confesso; qui gloriosus meritis, sacris virtutibus fulget venerabilis. Hunc si tu, domine mi, comparare volueris, leviori pretio, quam aliquis hominum, me vendente & tribuente, sub tuo jure acquirere & possidere poteris. Lætus comes de patrocinio Sancti, quia certa esset tuitio sui castri, secundum commune placitum illi solvit, quæ inter eos convenerat, pecuniæ summam; ille promissam donat beati corporis glebam. Comes facti commercii non negligens negotiator, properans mature antequam fama vulgaret, accitis peditum & equitum copiis, matutinus venit ad tumulum, & per manus presbyterorum levans, in feretro corpus sanctum, cum ingenti gaudio inspicientibus rusticis, de quorum possessione tollebatur, transtulit Guilledium, & in ecclesia sancti Hilarii Pictaviensis episcopi, cujus ibi memoria veneratur, posuit aliquamdiu custodiendum, donec in castello facta capella, cum majori reverentia servaret tantum thesaurum. Quo ad nutum ordinato, & capella constructa, transfert ibi pretiosa Sancti pignora cum multa populorum frequentia. Qualiter autem ab illo loco ad hanc Mosomensem ecclesiam gratia Dei Sancti hujus voluerit pervenire præsentiam, quamquam prolixitate orationis digressionem facere videamur, tamen plena fide relationem historiæ texentes explicare aggredimur.

ANNOTATA.

a Cum Lotharingia seu Lotharii regnum olim varias regiones complecteretur, non facile dictu est, ex qua provincia S. Arnulfus fuerit oriundus. Incertitudo illa crescit, eo quod vocetur Lothariensis terræ accola, non autem incola, quamvis hic forte idem significet.

b Per ultra-Mosanos intelligo populos habitantes ultra Mosam, notissimum fluvium, qui in Campania oritur, & varias provincias præterfluens tandem in Oceanum Germanicum se exonerat.

c Mosella est fluvius, qui oritur ex monte Vogeso in Lotharingia, & multis fluminibus auctus, variasque regiones rigans ad Confluentes e regione Hermanstenianæ arcis Rheno miscetur.

d Belgica olim dividebatur in primam & secundam, de qua vide Valesium in Notitia Galliarum pag. 78, uti & de Belgica, vulgo Balchhusen, vico inter Marcomagum & Tolbiacum. Quænam hic indicetur, ignoro.

e Gallia Celtica, quæ & Lugdunensis a metropoli Lugduno appellata est, olim latissime patuit, ut videri potest apud Cellarium in Notitia orbis antiqui part. 1, pag. 125.

f Is est comitatus Portianus in Campania, quem Frodoardus in Historia ecclesiæ Remensis & in Chronico non semel pagum Porcensem vel Porticensem appellat.

g Hunc locum, uti & alios plures, frustra quæsivi. Forte a topographis aut in mappis geographicis non exprimuntur, quia nomina sua mutarunt. Saltem videntur esse in Campania, nec a se invicem multum distare, ut ex aliis quibusdam jam enumeratis ac porro enumerandis colligitur.

h Suspicor esse locum, qui in mappis geographicis vocatur Gruyer, & non procul Maceriis & Warco versus Retelium, agri Retelensis caput, collocatur. Mabillonius seculo 5 Benedictino pag. 355 in margine notat, Gallice nominari Gruyeres.

i Alodium est fundus, prædium, vel hereditas; de qua voce vide plura apud Cangium in Glossario.

k Est castellum ad Mosam & Sulmonam flumina situm, quod sequenti capite num. 18 satis describitur.

* al. Porcuensem

* al. permanebat.

* forte destitere

* al. Ania.

CAPUT II.
Orta inter Otthonem comitem & Adalberonem archiepiscopum Remensem discordia, reliquiæ S. Arnulfi mirabiliter in præsulis potestatem rediguntur.

[Udalrico archiepiscopo Remensi succedit Adalbero,] Udalricus * a sanctæ Remensis ecclesiæ archiepiscopus naturæ concedens legibus, humanis rebus erat exemptus. Francorum rex gloriosus in sceptris agebat domnus Lhotarius; qui audiens vacuam pontifice sanctam sedem Remensis ecclesiæ, Dei permittente gratia, & ordinante clementia, cum totius cleri & populi electione, & assensu procerum occidentalis Franciæ, domnum Adalberonem regali munificentia præfecit & constituit summum antistitem, virum, ut credimus, Deo dignum, in rebus ecclesiasticis strenuum, carne nobilem, genere potentem, consilio prudentem, magnanimitate singularem, fidei virtute invincibilem. Hic sibi commissi ovilis pastor solicitus, ne quando periclitaretur, & urgente mundi pressura a recto deviaret, curis anxius, pia sedulitate infirmos consolabatur cum fortibus. Erat ei sermo doctrinæ congruus ad ædificationem audientium in gratia sale conditus: unde formam virtutum ac disciplinæ daret subditis, unde redarguendo improbos viam eis significaret humilitatis.

[16] [qui contra varios injustos aggressores jura sua fortiter tuetur,] Interea dum pax creditur, dum meliora sperantur, insurgunt contra hunc bonæ spei virum mille insidiarum stimuli, tumultuantur adversus eum quidam proceres regni: Dum enim, sicut ait Euangelium, dormirent homines, venit inimicus homo, & superseminavit zizania. Dum dormit justitia in regum & principum cordibus, dum resolvuntur in suis cupiditatibus, & sicut scriptum est: Quia in diebus illis non erat princeps & propheta & dux in Israël, sed unusquisque, quod sibi videbatur rectum, hoc faciebat, cœpere se, prout quisque poterat, in majus efferre, majores minores suos, ut est hodie malæ consuetudinis, opprimere, potentiores impotentes venari, & quasi prædam sequi, timore Dei abjecto, jure legum seculi spreto, ecclesias affligere, familias ecclesiarum, quas minus gladius & scutum defensionis tueretur, apposita quacumque injuriæ occasione, aut gratuito potius servituti addicere. Quos cum vir prædictus in familiam suæ ecclesiæ nimis grassari cerneret, &, quæ libera esse debuisset, servitutem plangeret, primum quidem verbis & suasionibus suis missionem quærere, inde cum minus proficeret, quia & militiæ sibi erat copia, & sui generis hoc pati indigne perferebat potentia; reclamando aperte minari, & resistendo tuitionis remedium defensionisve subsidium conquirere cœpit manu militari.

[17] [& comitis Otthonis] Unde factum est, ut & quibusdam adversariorum audendi talia metum incuteret, & ab infestatione ecclesiæ alios temperare faceret. Aspernantes autem, & in suæ pravitate feritatis persistentes, promptissimo sæpe aggrediens ausu, victoriarum glorioso superans mutilaret occursu. Inter hos & omnium quidem præcipuus jam nobis superius dictus Ottho erat comes, Otthonum scilicet Romanorum imperatorum, & adhuc tunc temporis sceptra nobilitantium, clarissima & germanissima progenies, sanguis patricius, &, ut ex amplissimi paterni & materni juris ditissimo patrimonio apparet, fundis vir & opibus & dignitate satis præditus. Hic ergo tantus homo graves discordiarum inimicitias cum isto nostro Adalberone susceperat archiepiscopo. Quæ specialis causa tunc extiterit, nos quidem latet hodie, quia oblivio mater negligentiarum, quæ nimis in partibus nostris viguit, posteris suis hæc & multa alia tacendo invidit, tamquam ea senium vetustatis antiquaverit. Tamen vir iste protervo animo & minaci causa contendens cum episcopo, sese vastaturum ejus ecclesiam, oppressum ire familiam minabatur, & gravibus eumdem verborum contumeliis exasperabat, & diversis injuriarum modis lacessere ipsum vel inquietare non trepidabat.

[18] Sed ecce tamquam ex improviso noster episcopus paratus ascendere ex adverso, [castrum oppugnat,] & opponere se murum pro domo Israël, callens ingenio, cautus consilio, fultus parentum & amicorum præsidio, collectis copiis militiæ ecclesiasticæ fortibus auxiliariis, præfati comitis castellum, quod Warchum superius diximus appellari, cum exercitu circumvallat, turmas peditum circumfundit, ballistas & fundibula intendit, negotium, pro quo convenerant, gnaviter peragi & poscit & imperat. Ad certamen venitur, missilibus & jaculis res geritur, foris acriter pugnatur, intus fortiter resistitur. Istis nitentibus pro gloria, illis confligentibus pro vita, fit interdum anceps victoria: locus enim non tam naturali munitione firmus, quam humano labore & opere manuali factus, modo aggere terræ, modo pastophorio b, interdum, ubi opportunum fuerat, … roboratus non faciles præbebat accessus. Nam & Mosa fluvius profundissimis inibi gurgitibus, vel equo vel pede non transmeabilis, parte una castrum ipsum præterfluit, parte vero altera veniens Sulmona, c flumen non modicum, gratanter alluit. Hic loci situs tunc erat, modo turrium altitudine & fortissimo murorum ambitu præter ipsa fluviorum fundamina, nisi sors altera fiat, robur habet inexpugnabile.

[19] Interim nostro archiepiscopo rem variabilem & nimis asperam non æquis oculis aspicienti, [ad quod junix miro modo viam præmonstrat militibus,] subitæ novitatis opus apparuit, quod suo prodigio, & animos bellatorum quam fortiter erexit, mentemque archiepiscopi, quem spes incepti negotii frustrabatur, licet eam quam strenue vultu præferret, ex Dei tamen adjutorio refovens sublevavit. Nam militibus fluminis profunditate viam aggrediendi & manus conserendi inhibente, per media castra junix una transitum habuit, &, videntibus omnibus, vadum, quod penitus ignorabant, sensim legens alveum permeavit, neque ut natura est animalium, enatando vim fluviorum transadiit, sed pedetentim quacumque pervium fuit, passim iter monstrando, ne tantus labor frustra esset, tamquam dux, [&] auctor itineris ulteriores ripas voti compos ascendit. Quo viso, nec stuporem movente, sed quod erat in rem audendi * & faciendi operam prænuntiante, episcopus cum assistentibus, Divina nos, inquit, comitantur beneficia, quibus rem facti per bruta denuntiat animalia. Sequamur, qua nos, non fortuna, sed Deus evocat, qui populo Israëlitico maris rubri arenas ad calcandum dividendo discrevit, & Pharaönem demersit: credo, spero, audenter etiam dico, ipse nobis pecudem præsignatricem misit, ut sicut hoc animal jugo assuetum humanæ vitæ suis laboribus fit accommodum; ita nobis, si vestræ militiæ non pigeat & pudeat, bos ista vincendi & superandi, quidquid putatis arduum, sequendo & experiendo sit argumentum. De laboribus animalis hujus sic Scriptura refert: Ubi plurima seges, ibi manifesta fortitudo boum. Acsi dicat, ubi bellantium virtus vivida, ibi victoria sequitur & corona. Quapropter, milites fortissimi, virtute accingimini, nec segnities redarguat, quos bucula lasciviens ad exasperandum informat. Sequimini præostensam viam: nullus labor arduus virtutem vere amantibus.

[20] [qui illud occupant ac incendunt,] Talibus excitus adhortationibus & junicis vestigiis præeuntibus, Godefridus comes, frater archipræsulis, qui simul aderat, Heynodarios d & Ardennenses e, quos secum exhibuerat, lituo buccinante aggregat, quo ceteri sequantur, ipse primus, ut decebat, virum fortem insinuat. Qui mox lorica trilici & hamata indutus, galea cristata fulgentique caput, armis accinctus, vultu terribilis, impetu formidabilis, qua bucula præcesserat vadum ingreditur cum suis. Intentis acerrime omnibus prælio, Godefridus ignem jubet sepibus apponi subito, ut & suis audendi fiducia, & illis introrsum fiat inaccessibilis pugna. Ignis interim accensus undecumque perquisitis ambustionibus flammas ad cælum evomit, dextra lævaque errabundus obvia quæque demetit, urente vento arreptus magis magisque vires accipit, spinis & sepibus, facili quippe materia, celerrime cedentibus, patet amplissimus intrandi aditus. Oppidani, relicta statione pristina, quaquaversum palantes, fugæ præsidio diversa quærunt latibula: milites ocyus conscenso domnione * f, domo scilicet principali & defensiva, rebus suis diffidentes, decernunt inter se pacisci pro vita. Vident enim totum castrum teneri undique ab ignibus, &, si quid ignis nondum attigerat, prædam fieri hostibus, equos scilicet phaleratos cum burdonibus g & omnem supellectilem concupiscibilem domus. Ignis ignorans parcere, nesciens mitescere, proprie habens misereri nolle, consumptis omnibus, flammis semper potentioribus ecclesiæ propinquabat foribus.

[21] [illæso mirabiliter S. Arnulfi corpore.] Ecclesia ibi erat lignea, in qua sancti Arnulfi quiescebant pignora: lignea, inquam, quia nec maceriarum adhuc ibidem existebant fundamenta; etenim vorago paludis nulla inibi sinebat fundari pro hiemalibus aquis. Ad hanc ergo ecclesiam cum appropiassent flammæ, ignis resedit repente, & quasi totis Æoli flatibus relisis aversus, continuo recessit retrogradus. Divinum namque quiddam intuens, & mirabile quoddam in ipsa intendens, oblitus naturæ perdebat vires potentiæ suæ; nec erat dubium, si hæc flammis urgeretur, quin statim omnis defensiva domus cum fugitivis & latentibus cremaretur. Sola hæc causa erat, quæ moras victoriæ protrahebat.

ANNOTATA.

a Iste est præcessor Adalberonis, cui a variis diversus mortis annus assignatur.

b Pastophorium hic videtur significare munimentum, ut ex sensu colligitur. Aliam significationem habet in sacra Scriptura & passim alibi.

c Nomen hujus fluvii vel rivi non exprimitur apud Valesium aut Massonum. Sed in mappa geographica circa Warcum signatur rivulus anonymus, qui ibidem in Mosam influit. Unde suspicor, hunc rivum vocari Sulmonam. Mabillonius Gallice vocat Sormonne.

Intelligo Hannonios, quos Fulco apud Valesium in Notitia Galliarum pag. 240 tradit, olim vocatos esse Nervios, & de quibus lib. 1 circa annum 1100 ita scribit:

Rector Montensis, populus quem nomine prisco
Nervius assequitur, Heinodariusque moderno.

Ab anonymo auctore nostro, qui eodem seculo XI scripsit, etiam vocantur Heynodarii. Unde non adeo certa est Valesii opinio, qua putat pro Heinodarius apud Fulconem legendum esse Heinoarius.

e Sunt incolæ Arduennæ silvæ, quæ partem Belgii & Galliæ occupat, & satis nota est.

f Domnio Gallice donjon est altum propugnaculum, vel editissimus arcis locus.

g Aliqui volunt, hac voce significari asinos, alii mulos. Alterutrum hic commode intelligi potest.

* al. Odalricus.

* al. audiendi.

* f. Gal. donjon.

CAPUT III.
Mira translatio corporis S. Arnulfi Mosomum.

Episcopus miratus, & novitate facti stupore perculsus: Quid, inquit, hoc novum, quid significat rei hujus miraculum? [Archiepiscopus Remensis, viso miraculo,] Vetus tabulatum & arida lignorum materies illæsa inter flammas durat, & ignis, qui etiam ferrum domat, attentare ligna reformidat? Mirum! o viri, mirum! nobis sic ista videri:

Fit res mirifica, nec frustra visio tanta.
Sed vellem scire, quid rei possit inesse;
Hæc sine prodigio non sunt, quæ ludicra cerno.
Si sit divinum, dignum est venerarier ipsum.
Si qui concives estis, qui talia nostis,
Pandite perspicui tuto jam mystica facti.

Assistentes quidam, qui etiam pagenses a erant: Mirum non est, inquiunt, domine, quia opus cernitis virtutis divinæ: Hic meritis sanctus, virtutum luce coruscus, corpore servatur Arnulfus martyr laude dignus, & honore verendus.

[23] Hactenus nobis propitius fuit, & pietate insignis; [audit, reliquias S. Arnulfi illic conservari,] nunc aversus, facientibus malis nostris, reliquit in angustiis iniquam gentem cum peccatis suis. Male namque ei serviebatur, nec honor suis meritis congruus referebatur. Monstrat modo, quid possit, ostendit, quid nolit, tuetur suam ab ignibus domunculam, & donec in ea pausaverit, adversus eam ignis nihil poterit. Et quis, inquit episcopus, quo sanguine cretus? Unde domo genitus? Civis an incola? Peregrinus an advena? Genus, aiunt, & vitam, quam duxit, ignoramus, præterquam quod locum sepulturæ ejus habemus in proximo, ubi terram terræ contulit, cæloque spiritum reddidit, ubi etiam aliquamdiu jacens & meritis vigens, diversis infirmitatum incommodis, Deo præstante, obtinuit remedium salutis. Quod Otto comes audiens, & experimento cognoscens, dato pretio incolis, quorum juris erat locus (villam enim illam Gruerias dicunt; auctor autem commercii miles quidam Airannus exstitit, sub cujus possessionis titulo Sanctus quiescebat in tumulo) comes, inquam, Otto, vallatus multo populo, corpus Sancti tulit inde cum honore debito, & in ecclesia antiquissima sancti Hilarii in hac proxime villa Guilledio cognomine (nominatissimus quippe fuerat nundinarum locus) pausavit tempore aliquantulo, donec miraculis crebrescentibus propter frequentiam populorum timens furtim perdere, usus sibi viso consilio transtulit huc novissime.

[24] [easque alio transferri jubet;] Cumque hæc & talia audiret patienter episcopus, mente pertractans, & rem quam videbat, quæque satis congruenter dicebantur, sapienter pensans: Ite, inquit suis, qui eum circumstabant, sacerdotibus & clericis: Ite intro, & quæque Sanctorum intus invenietis, cum diligentia exhibete hic nobis. Quo facto & expositis omnibus, miro modo & opere stupendo ignis, qui antea timide languens & quasi pene deficiens residebat, vires subito resumens, & sicut ventus vehemens irruens, quidquid prius intactum reliquerat, profunda consumendi voragine, ecclesiam scilicet cum domo majore absorbebat. Unde magis in admirationem ductus episcopus, lætus, quia facti, quod cœperat, compos & victor, existebat. Certus autem quia quæ mira de hoc Sancto audiebat, jam ipse miranda præ oculis habebat, reverentiam erga Sanctum tenens; causas justitiæ, ait, mihi habens adversus hoc castrum veni: sed ut mihi videre videor, & Deus ex hoc facto ostentat, meritum hujus Sancti, ut venirem, exegit, & ne diutius in hoc malorum & negligentiæ jaceret cœno, promeruit. Paretur, inquit ergo episcopus, jam festinanter cum suis rectoribus una navis, quæ eum cum testimonio & auctoritate nostra perferat Bracas b, ubi confessor egregius vita & meritis requiescit archiepiscopus Viventius. Est enim ibi canonia duodecim clericorum Remensis parochiæ, quam, vita comite, auspice Deo, in votis habeo regulari monachorum proposito honestius ordinare.

[25] [sed navis, cui impositæ erant, sine gubernatore,] Ad nutum jubentis mox parata navi, cum illa sui exercitus frequentia per se idem episcopus ad feretrum veniens, & manu apposita altrinsecus tenens cum impositione Antiphonæ, Pretiosa in conspectu Domini, & prosecutione Psalmi, ad navim jussit ferri, & in ea imponi, cum campana una, flammis ecclesiæ subtracta. Interim archiepiscopo a navi regresso, ordinante, qui remiges, quive clericorum & hominum pariter irent comites; Deus, cujus sapientiæ & scientiæ altitudo divitiarum inenarrabilis, cujus viæ sunt investigabiles, qui solummodo mirabilis in altis Dominus, qui dat virtutem & fortitudinem plebi suæ, dignatus est judiciorum suorum ostendere secreta, & operum suorum notificare mirabilia propter hujus Sancti sui merita. Namque cum navis in ripa fluminis, affixa substiteret, * sustinens rectorem qui duceret, nullusque in ea hominum ex voluntate Dei præter corpus Sancti remansisset, aquila desuper advolans, in fronte navis nauta certissimus assedit, & mox navim ipsam a littote in medios fluctus virtute divina emovit, & aquis itinere suo deorsum fluentibus, navis contra fluminis incedebat excursus, angelica, ut credimus, illud administrante creatura, & virtute, ut patuit, cooperante & regente divina, directoque pergens cursu anteriora sibi semper petens, celerrimo sibi properabat gressu.

[26] Cujus rei stupendum indicium cum ad episcopi venisset audientiam, [excepta aquila, quæ in puppi sedebat,] plusquam credi possit admirans, & in laudibus Dei attollens animum, divinum adorabat consilium, exsultans in illius misericordia, in cujus gloria sancti Arnulfi lætabatur anima. Prosequantur, ait, aliqui nostræ fidelitatis per crepidinem alvei, navisque * vestigio subsequantur pignora Sancti. Nam mira video, nec minus miranda considero. Ubicumque enim navis * hæc substiterit, absque dubio ibi divini nominis gloria & laudis ejus per successiones fidelium prædicabitur potentia. Hæc avis, quam cernitis, figuras gerit mysticas, multiplices intendens in dicendo sententias: nam per Ezechielem prophetam loquens Dominus ad Israël proponit ænigma sub persona regis Babyloniæ, atque sub specie regis Ægypti, dicens: Aquila grandis magnarum alarum, longo membrorum ductu, plena plumis & varietate. Et, Facta est aquila altera grandis, magnis alis, multisque plumis. Quotiens hujus avis nomen in Proverbiis assumitur, regum potentium figura subintelligitur. Hæc avis inter ceteras quasi regii juris obtinet dominium, avibusque reliquis principans, facti sui gestat mysterium: hæc avis sublimia penetrans & sublimius evolans, speculando inreverberatis solem ardentem contemplatur oculis. Sub qua specie typica Johannes signatur Apostolus & Euangelista, qui omnem supervolans creaturam incarnati Verbi mysterium, & divinitatis ejus ineffabile patefecit arcanum. Quod aptissime convenit remotis ab omni hujus vitæ negotio Deo famulantibus monachis, contemplativæ vitæ insudantibus, & per juge mentis desiderium spiritalia semper & cælestia pia cogitatione meditantibus, fideli nihilominus intentione, quæ sursum sunt, ubi Christus est in dextera Dei sedens, indefesse quærentibus. Locum ergo, quicumque sit, quem navis ista expetit, monachorum religiose conversantium famulitio & ordine insigniri convenit.

[27] Aliis ergo post hæc verba assentientibus, atque aliis multo aliter opinantibus, Si, [adverso flumine ultra defertur] ut dicitis, inquit episcopus, Guilledio apud sanctum Hilarium, ubi prius aliquamdiu pausavit, consistere voluerit, non est diutina exspectatio. Vix enim uno distat stadio ab hoc, in quo consistimus, loco. Si autem apud sanctum Sulpicium in villa, quæ appellatur Pirorum, nec aliud erit diutius attendendum: solum quippe milliarium hoc nobis facit… Si vero ulterius processerit, nec ad dexteram nec ad sinistram diverterit, sed sicut cœpit intendere, posteriora dimittens in anteriora prodierit: Advertite unum, quod vobis enarro: sicut intelligo divinæ gratiæ arcanum, quia Mosomi nostræ diœcesis loco pausare & venerari habet, annuente Deo. Jam tunc episcopus intendebat animum, hunc locum decussare c regulari institutione monachorum, sicut post fecit Remis sancti Theodorici locum d, quem de manibus Rotgeri comitis, injuste illum tenentis, vi & sagacitate retraxit; & remotis duodecim præbendariis, non Deo & Sanctis ejus, sed sibi ipsis & comiti servientibus, abbate ex monasterio sancti Remigii accepto, Airardo nomine, cum monachis Deo fideliter militantibus religiose restituens ordinavit.

[28] Ita etiam ad præsens Braguis * optabat fieri propter amorem & reverentiam sancti Viventii, nisi hujus intercessisset causa miraculi. Sed quia jam antea non suppetebat possibilitas, pro eo quod devenerat in manus externas, promptissima tamen manebat implendi voluntas, opperiens opportunitatem, siquando Dei largitas, quam desiderabat, efficeret facultatem. In his & hujuscemodi operibus fere totus erat iste noster episcopus, & simili desiderio mentis flagrare cœpit erga locum ecclesiæ Mosomensis. Insequentibus ergo navim, quibus antea jussum fuerat, jam nullatenus, ut primum cœperat, segnius ibat; regebat namque illam bonitas illius, qui facit angelos suos spiritus. Cum ineundo per villas circumpositas tanti facti rumor exisset, omnibus undique circumvolantibus, absque numero confluebat populus pro merito & gloria Martyris, laudans Deum in operibus suis.

[29] [Torciacum, ubi muliere cæca] Adhuc laudes erant in ore ipsorum, & virtus Dei recentiori miraculo paravit exhilarare ad credendum mentes eorum. Nam in villa, Torciaco e nomine, quædam erat mulier vidua, quæ post viduitatem gravis cæcitatis infirmitate oppressa, ad glorificandum Deum aliquamdiu plus anno integro luminibus manebat orbata; quæ dolens & viri sui desolationem, & rerum suarum futuram defectionem, magis autem corporis debilitatem (erat enim honestis & liberis parentibus progenita) in angustiis multis & doloribus vivebat: habebat tamen ex legitima nuptiarum viri sui copula unicum admodum parvum filiolum, ad augmentum suæ dolorositatis satis macram spem posteritatis. Rumore itaque per populos diffuso pro sancti Arnulfi adventu glorioso, hæc mulier, ubi audivit, salutis avida, cum jam Sanctus per alveum fluminis navi impræsentiarum posita veheretur, unum camisilem f, quem optimum habuit, de domo sua secum sumpsit, & gressu conducibili sese eo loci minari fecit. Ubi cum pervenisset, genua flectens cum multis obsecrationibus Dei misericordiam & sancti Arnulfi exorabat præsentiam, ut per ipsius meritum sibi redonaret Dominus Deus amissi luminis usum.

[30] Petiit ergo navim ad littus appelli, ut perficeret oblationem voti sui. [visum recuperante,] Qua appulsa, appropians illa cum fide multa, corrigiam sibi in collo posuit g, ancillatui Sancti se subdidit, capitaticum suum h & se, & posteritatem suam post se daturam, si salutem optatam mereretur, repromisit; camisilem, quem secum detulerat, extulit, super corpus Sancti posuit, & mox dicto citius salubri facto commercio, videntibus, qui aderant, omnibus, lumen pristinum optatumque recepit. Hinc laudes Deo, hinc gratias referebat Sancto, hinc omnium ora & corda multis ex pietate lacrymis profusis laudabant misericordissima Dei magnalia, & quæ sola venerat cum dolore, cum multis & inter multos lætabunda repedabat cum salute. Quæ quamdiu supervixit, salutem suam ipsa prædicans, semper singulis annis capitis sui censum Sancto persolvit, & post mortem illius, unicus, quem diximus, filius ejus annis, quibus matri supervixit, fideliter donavit.

[31] Harum omnium rerum certissimus Mosomum tendens pervenit nuntius, [tandem Mosomum appellit.] dictitat clero præsenti & populo, quæ fuerit in glorificatione Sancti divina illuminatio, quæ fuerit episcopi votiva transmissio. Indicitur interim & paratur processio; currit Mosomensis populus cum gaudio; excipit sanctum corpus lætantibus animis, gestat suppliciter in humeris, faciunt vota & preces, quibus mereantur fieri ejus intervenientibus meritis æternæ vitæ consortes. Sonantibus ecclesiæ signis, adsunt Clerici cum crucibus & cereis, thurificant sancti glebam i odoribus, suscipiunt cum hymnis & dignis psalmorum laudibus: sicque ingredientes ecclesiam principalem, divinam adorant majestatem, supplicantes pietatis ejus dono & B. Mariæ semper Virginis suffragio, istius & omnium simul Sanctorum jugi in perpetuum muniri patrocinio. Sicque dimissa turba & populo, abierunt quique in sua cum exultatione & gaudio, illum magnificantes in gloria, qui vivit & regnat unus in Trinitate Deus per æterna secula. Amen.

ANNOTATA.

a Per pagenses existimo indicari incolas vicinorum pagorum.

b Gallice locus iste vocatur Braux, situsque est versus silvam Arduennam non procul a castro Renaldi supra Mosam.

c Decuffare idem est quod ornare vel honorare, ut plurimis testimoniis probat Cangius. Quomodo autem Adalbero Mosomum ornaverit institutione cœnobii Benedictini, videri potest in prosecutione chronici Mosomensis, & apud Mabillonium & Marlotum locis jam sæpe citatis.

d De hujus monasterii institutione vide Marlotum tomo 2 Metropolis Remensis a pag. 17.

e Suspicor esse locum, qui in mappis geographicis vocatur vulgo Torcy, notaturque in adversa Mosæ ripa e regione Sedani, quæ Campaniæ urbs Mosomo quatuor leucis distat.

f Camisilis, sicut etiam camisia, varias habet significationes. Videtur hic significare velum aut vestem ex lino vel cannabe factam.

g Qui corrigiam sibi in collo ponit, se alterius famulum profitetur, ut pluribus exemplis ostendit Cangius in Glossario ad vocem corrigia.

h Id est promisit capitis censum seu tributum, quod singulis annis pensitatur.

i Gleba idem est quod corpus, uti sæpe alias diximus.

* lege subsisteret

* f. navim, atque

* f. avis

* lege Braccis.

DE S. DECLANO EPISCOPO
ARDMORIÆ IN HIBERNIA.

SEC. VI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sancti cultus; locus ac tempus vitæ; Acta.

Declanus ep. conf. Ardmoriæ in Hiberni (S.)

AUCTORE P. B.

Geminos Ecclesiæ Declanos dedit Hibernia, sive, ut olim vocitari consueverat, Scotia; utrumque Sanctum, utrumque apostolum; sed alterum juniorem, diaconum, S. Virgilii episcopi Salisburgensis socium, [S. Declanus episc.] ab eoque Frisingam destinatum; ubi & mortuus est versus finem seculi octavi, & & adhuc una cum S. Marino episcopo claret miraculis, coliturque Kalendis Decembribus, teste Radero nostro in Bavaria Sancta tom. 2, pag. 113: alterum vero tribus circiter seculis antiquiorem, & gentilium suorum, Desiorum, inquam, quos ad agnitionem veritatis adduxerat, episcopum; quem hoc die, quo & vita defunctus esse in Actis dicitur num. 79, celebrari apud Hibernos tradunt Henricus Fitz-Simon noster in Catalogo præcipuorum Sanctorum Hiberniæ, primum Duaci edito anno 1615, tum recognito auctoque Leodii anno 1619; & Joannes Colganus tum alibi sæpius, tum præcipue in Triade thaumaturga, seu tomo secundo Sanctorum Hiberniæ pag. 613; idque ex Martyrologiis Hibernicis; quorum tamen ibi textus non citat, præterquam unius Sanctilogii, quod vocat Genealogicum, ceteros reservans ad Acta danda die XXIV Julii, ad quæ lectorem remittit, frustra hactenus Acta ultra Martium promissa desiderantem. Cum ergo Martyrologia illa servari scirem Lovanii in conventu FF. Minorum Hibernorum, inde ad stabiliendum S. Declani cultum subsidium per litteras expetii, quibus perhumaniter respondit R. P. Franciscus Friell, ejusdem Ordinis & conventus, in hæc verba:

[2] Martyrologium Dungallense (de cujus valore ac merito lege Colganum tom. 1, [hoc die celebratur apud Hibernos,] pag. 5) XXIV Julii habet sequentia: Declanus Ardmorensis episcopus & confessor; qui Roma regrediens, in provincia Tyrolensi vita functus dicitur. Ex oblivione reliquit quamdam campanam, ipsi cælitus missam, in quodam saxo sito in littore quod appulit. Postea autem idem saxum miraculose comitatum fuit navim quamdam, in qua asportabantur urna & reliquiæ S. Declani in Hiberniam, cum hoc vaticinio, quod nempe ubicumque dictum quiesceret saxum, ibidem in honorem S. Declani ecclesia exstruenda foret. Dicta ecclesia exstat in baronia Desmoniensi in Momonia. Hæc ibi: ad quæ Friellus, Notandum, inquit, hæc non adeo antiquo charactere esse scripta; transumpta tamen fuisse ex antiquissimis monumentis, ostendunt archiepiscopi Hiberniæ, dictum Martyrologium approbantes. Ut ut est, præferendum non videtur hoc elogium Actis nostris, aliter de loco mortis affirmantibus num. 79. Deinde multum fallor, si miraculum hic narratum non sit vitio fugientis memoriæ confictum ab aliquo, qui oscitanter olim legerat vel audierat, quæ de saxo illo, & campana seu cymbalo atque ecclesia S. Declani narrantur in Actis infra a num. 29. Sed pergamus cum Friello ad aliud melioris notæ Martyrologium: Item eadem die, inquit, S. Ængussius (qui scripsit Martyrologium metro Hibernico sub finem seculi VIII, juxta Waræum & Colganum ibidem pag. 4) versu valde antiquo, stylo Hibernico composito, habet sequentia, saltem quoad sensum (vix enim apices ob antiquitatem manuscripti legibiles sunt modernis:) O Ibernia, magnæ tibi & indicibiles divitiæ ex patrocinio S. Declani accrescunt! Hoc sane testimonium mihi quidem in hac re non parvi ponderis videtur: additur tamen & aliud: Marianus eadem die ponit nomen tantum & Sancti episcopi & confessoris titulum. Floruit B. Marianus hic seculo XII; ut citatus Colganus asserit.

[3] Præter hæc vero venerationis ejus publicæ domestica testimonia, [cujus sanctitatem vulgo agnitam] externa alia reperimus nulla (si unum excipias & quidem recentissimum, Castellani; qui nescio cur hujus Sancti natalem referat ad diem XXV Julii,) quantumvis Martyrologia nostra omnia perscrutati. Sed ut etiam hæc deessent, ne hoc loco tamen Declanum prætermitteremus, satis ipsa suaderent Acta tum ipsius Sancti nostri, tum alia, quæ de illo tamquam Sancto meminerunt, uti faciunt Acta S. Kierani apud Colganum tom. 1, pag. 459, num. 9, & S. Ailbei apud eumdem tomo 2, pag. 251. Hæc enim, tametsi fabulis haud raris respersa sunt, nec tam antiqua, quam ea Colganus credidit; antiqua tamen satis esse, ut sanctitatis ejus opinionem ab immemorabili tempore ante Urbani PP. VIII decreta receptam vulgo apud Hibernos ac stabilitam demonstrent, inficiari non possumus; quandoquidem ut vetustatis Hibernicæ instrumenta nobilia citantur non solum a Colgano passim; verum etiam ab Usserio in Britannicarum ecclesiarum primordiis cap. 16, & Waræo in Commentario de præsulibus Hiberniæ, ubi de episcopis Imelacensibus pag. 174.

[4] Imo quemcumque demum & cujuscumque ætatis aut fidei auctorem hunc nostrum fuisse statueris, numquam ea certe finxisse in Hibernia credi potest, in quibus nisi vera scripsisset, vel ab infima plebe continuo redargutum iri se sciret. [antiqua ipsorum monumenta testantur.] Cum ergo legis num. 11, Lapis, super quem S. Declanus natus est, hodie (cum scilicet hæc Vita scriberetur) petra Declani vocatur; & num. 15, Locus, in quo natus S. Declanus est, Atrium Dobrani prius vocabatur, modo autem Atrium Declani vocatur; item cum num. 32 & 36 Ardmora vocatur civitas S. Declani; & quod habetur num. 57, Tunc S. Declanus benedixit lapidem quemdam ibi (in campo Femhin ad plagam Australem in Momonia) qui ab illo die usque hodie Lapis sancti Declani vocatur; & num. 58, Et construxit ibi (apud Temoriam in Midia Orientali) sanctus Declanus monasterium in agro sibi dato canonicorum, quod ex nomine sancti Declani nominatur; & num. 70, Acervus lapidum collectus est in illo loco cum cruce in signum miraculi, qui dicitur.. Acervus S. Declani; & cum de cella, quam S. Declanus sibi struxerat haud procul Ardmoria, dicitur, quæ vocatur Desertulum S. Declani: cum hæc, inquam legis, dubitare non potes, quin vere talia tunc nomina locis illis, tamquam olim indita, & ad illud usque tempus vulgo usurpata convenerint. Erat ergo tam & vetus & vulgo recepta traditio, non modo exstitisse olim Declanum illum, a quo hæc loca nomen acceperant, verum etiam pro Sancto ab omnibus fuisse habitum. Idem formari potest argumentum ex iis, quæ narrat in fine Vitæ; sepultum scilicet esse S. Declanum in sua civitate Ardmor … ubi magna signa & miracula semper per eum fiunt &c.

[5] [Locus episcopatus ejus & sepulturæ.] Fuit autem Ardmoria, sive Ardmor Deaglain, (ut Hibernice a Sancti nostri nomine dicitur teste Usserio de Britann. eccles. primord. cap. 17, pag. 867) urbecula olim; nunc vero est vicus Hiberniæ in Momonia, & comitatu Waterfordiensi; habetque portum, Dungarvanum inter & Yogalliam positum, huic tamen aliquanto, quam illi propiorem. Adjunctum est illi territoriolum, quod olim occupasse armis familia Desiorum dicitur in Actis infra; unde & modo vicecomitatus Dessee appellatur. Ardmoriæ primordia debentur monasterio, quod ibi primum condidisse creditur S. Declanus, ut ex Actis discere est num. 37. Canonicorum regularium S. Augustini illud fuisse cœnobium censet auctor Historiæ monasticæ Hiberniæ, anno 1690 Parisiis editæ, pag. 54; sed nihil habet, quo opinionem hanc suam confirmet. Colganus de eo agit in Actis Sanctorum Hiberniæ tom. 1, pag. 608; verum iis, quæ traduntur in Actis modo dandis, nihil ausus est addere. Itaque monasterium illud peculiarem S. Declani institutionem sectatum potius videtur. An vero id postea ad canonicos regulares devolutum sit; an, ut alia plura apud Hibernos, in parœciam degeneraverit, aut quamdiu substiterit, incertum est; interiisse tamen jam olim verisimilius apparet, quando nihil de illo nec Waræo in Antiquitatibus Hibernicis, nec alii cuiquam, quod sciam, innotuit, præter id quod Acta nostra prodidere. Sedem insuper episcopalem Ardmoriæ locavit Sanctus noster, ut in Actis habes num. 30, & alibi. Ea subinde episcopatui Lismoriæ, a qua duodecim tantum passuum millibus distat, annexa est; uti de suo tempore fidem facit Usserius paulo ante assignatus. Quando id contigerit, inveni nuspiam. Anno certe Christi 1152 notus amplius non erat episcopatus Ardmoriensis, ut colliges ex Waræo Antiquitatum Hibern. cap. 16.

[6] De tempore, quo vixisse credendus sit Sanctus noster, [Tempus quo sit natus, incertum est:] hoc unum mihi certum videtur, nihil illo quidquam esse incertius: neque enim plura novi utcumque antiqua monumenta, quæ de illo meminerint, quam tria illa, quibus ad ejus chronologiam texendam usi sunt Colganus atque Usserius; Acta scilicet ipsa S. Declani, quæ subjiciemus; Vitam deinde S. Ailbei, ac tandem Acta S. Kierani apud Colganum supra citata: in his autem omnibus tam insulse distributa sunt tempora, ut satis mirari nequeam, attendere ad illa vires eruditos potuisse, & sic Sancti nostri natales ad tempora Constantii imperatoris, sive ad medium circiter seculi quarti, reducere; episcopatum vero ad annum Christi 402, annis scilicet triginta antequam a Cælestino Papa S. Patritius in Hiberniam mitteretur. Adisis Usserium de Britann. eccles. primord. cap. 16. Non diffiteor equidem, hæc recte affirmari juxta auctores illos; sed aio, juxta eosdem, id non minus recte negari; ac proinde indignos esse, quos in rationibus chronologicis sequantur eruditi. Rem exemplo demonstratam invenies infra in annotatis ad cap. 4 Actorum nostrorum littera c.

[7] Sed eccum aliud insigne ex eodem capite. Romano ex itinere revertens S. Declanus, num. 28, [obiit seculo sexto.] invisit S. Davidem, episcopum jam tum Menevensem; atque adeo post annum Christi 516, quo primum ad infulas S. David evectus est, ut ad diem 1 Martii, quo colitur, ostendimus: nego igitur natum esse Declanum anno 347, secundum auctorem nostrum; nisi tam ineptum hunc esse velis; ut Senem annorum circiter centum ac septuaginta Romam adire confinxerit. Et vero tam ineptum esse diffiteri nolim; sed vel inde chronotaxim ejus prorsus abjiciendam contendo. Quid enim in ea homini fidas, qui post visitatum a Declano S. Davidem episcopum Menevensem, & collocatam Ardmoriæ sedem episcopalem, aliaque, quæ capite quarto & initio quinti narrantur, subjicere potuerit num. 39: Interea gloriosissimus archiepiscopus Patritius missus a Cælestino Papa venit in Hiberniam, & quæ sequuntur? Sane qui adventum S. Patritii, quem ad diem XVII Martii sub Cælestino Papa anno Christi 432 accidisse docuimus, postponit episcopatui S. Davidis, hoc est anno Christi, ut minimum, quingentesimo ac decimo sexto, is tam supinam prodit ignorantiam temporum, ut ne confutari quidem hic pluribus mereatur. Adiri possunt, quæ ad Acta S. Patritii die XVII Martii, S. Kierani die V ejusdem mensis, & S. Ibari die III Aprilis a Majoribus nostris in hanc rem dicta sunt. Mihi satis est, obitum S. Declani referre ad seculum sextum, quo & æqualium ejus SS. Kierani & Ibari illi referendum putarunt, non repugnante Colgano tom. 1, pag. 608, ubi mortem ejus post annum Christi 548 vel etiam 557 defixit; tametsi non ignoraret, juxta chronologiam suam sic Sancti nostri vitam ad duo circiter integra secula protrahendam esse; de quo me quidem assentientem non habet.

[8] Porro ex dictis patet, procul abesse, ut auctorem Actorum nostrorum tam antiquum esse credamus, [Acta non sunt auctoris Sancto supparis,] quam credidit Colganus tom. 2, pag. 250; ubi eum ante circiter mille annos scripsisse existimat; vel tom. 1, pag. 608, ubi illum S. Ultano (qui S. Declani discipulus & in præfectura cœnobii Ardmoriensis successor ab ipso constitutus fuisse dicitur) forte æqualem fuisse asserit. Nam quis parachronismos tam enormes excidere credat potuisse ei, qui ipsa illa tempora, in quibus tantum exerrat, vivendo scribendoque attigerit? Eruditum Colganum ad ita sentiendum impulerint, credo, quæ habentur num. 72: Et ipse Ultanus post obitum sanctissimi Declani secundus abbas & pater mirabilis multorum miraculorum exstitit, cujus vita clara miraculis REFULGET: hoc enim verbum videtur significare viventem adhuc Ultanum, cum scriberet hic auctor: item illa, quæ leguntur num. 77: Et inde fertur nobis ab antiquis ejus (S. Declani) discipulis, quod magnus exercitus in comitatu ipsius consuete fuerat. Sed neutro loco quidquam evincitur: ad primum enim responderi potest, historicis satis esse frequens, ut quæ præterita sunt, tamquam præsentia narrent: Deinde Vitam sæpe accipi pro historia vitæ; in qua si miracula multa describuntur, dici potest fulgere miraculis etiam post annos mille & amplius, quam Sanctus vixerit. Ad secundum dicendum videtur, per discipulorum S. Declani narrationem intelligi hic, non ore coram ac verbis ab eis auctori nostro prolatam, sed litteris posteritati traditam; ita ut sensus sit: Fertur nobis ab antiquis ejus discipulis in scriptis veteribus, quæ nobis olim consignarunt, & quæ adhuc supersunt, quando hæc nova ejus Acta conscribimus, quod &c. Qua quidem ratione patet, nihil ex illo textu extundi posse, unde interpolatoris hujus ætatem qualemcumque assequamur. Neque vero temere hoc a me dictum videri debet; quando ipsemet auctor noster antiquioribus scriptis usum se fuisse fatetur num. 28: Vulgus dicit, inquit, quod S. Declanus multis vicibus Romam visitavit; sed in VETERIBUS SCRIPTIS non invenimus plus quam tribus vicibus.

[9] [sed seculis aliquot junioris,] Non eo tamen hæc dicta sunto, ut omnem scriptori huic antiquitatem abrogem: facile enim antiquum haberi patiar, si modo seculis aliquot a S. Declani temporibus, quæ prorsus ignoravit, amoveatur: neque vero eatenus quidquam esse video, quod vel Colgano aut sociis, quos in operis sui præfatione merito laudat, vel Usserio aut Waræo reponi solide possit: quippe qui, cum viri omnes fuerint in antiquitatibus Hibernicis versatissimi, quique hæc Acta in pervetustis codicibus manuscripta legerint, id saltem suo quodam jure exigere videantur, ut quæ ipsi antiqua judicaverunt, ea pro talibus haberi quoque a ceteris debeant, donec vel ratio afferri nulla potest vel auctoritas gravior ex contrario; qualem nobis deesse non diffitemur, ut scriptorem hunc vel seculo decimo juniorem probemus; quidquid aliter senserit Papebrochius, vitioso Actorum nostrorum apographo deceptus, ut infra dicetur in annotatis ad cap. 6, litt. c. Quin imo ad vetustatem, quantam possumus, biographo nostro vindicandam non parum conferre videtur, quod pleraque monasteria, ecclesiæ, ceteraque, de quibus tamquam vulgo notis & adhuc subsistentibus agit, neque Colgano, neque Waræo, neque aliis, quos viderim, nota sint, nisi ex solis hisce, quæ citant, S. Declani Actis.

[10] [& respersa fabulis;] De quibus quidem Actis quid senserint Majores nostri, quamque prodigiosis ea fabulis infarta judicaverint, loco non uno significarunt, sed præcipue ubi de S. Patritio est actum die XVII Martii pag. 581. Fallor, si aliter statuere quisquam poterit, qui voluerit integra pervolvere. Et quæ quidem toto capite primo genealogia texitur, eam ne Waræus quidem Antiquitatum Hibernicarum cap. 4 commemoratu dignam censuit, cum de regibus Hiberniæ, ibi, & alibi diversimode enumeratis, ita pronuntiaverit: Ad prædecessores Lœgarii quod attinet, eos certe consulto osnisi; quia pleraque quæ de iis traduntur (ut quod sentio, dicam) vel fabulæ sunt, vel fabulis & anachronismis mire admixta. Legesis; & crede, si potes (neque enim vacat suis hic singula momentis expendere:) lege, inquam, quod narratur a numero 4 usque ad 6 de Ænea; quod num. 10 de sanctitate Declani in utero matris ethnicæ, & adjunctis nativitatis ejus; quod num. 20, 21 & 22 de Lunano, filio regis Romanorum, & mirabili cymbalo seu campanula; quod num. 29, 30 & 31 de petra per mare navis instar natante. Certe ignorabat suo tempore hujusmodi prodigium vir in historia Britanniæ facile princeps Venerabilis Beda; cum illa in Marci Euangelium scriberet, quæ in Officio S. Gregorii Thaumaturgi XVII Novembris universa quotannis Ecclesia recitat. Quid memorem alia? Num. 34 & 35, 63, 73 quam stupenda narrantur, quam parum verisimilia, si tantillum consideres! Plura sciens prætereo; non possum tamen, quin lectorem ad numerum 71 remittam, hoc est ad nautas in saxa magna conversos, quæ sunt in ora maris non longe a terra, & altiores mari constant. Credite posteri.

[11] Hæc & similia mentem non semel injecerunt mihi, [neque tamen ideo hic omittenda.] ut hæc S. Declani Acta supprimerem; quod tamen subinde faciendum non duxi, primum quidem quia valent saltem ad comprobandam publicam olim in Hibernia sanctitatis ejus opinionem: deinde quia utcumque antiqua sunt eorum judicio, qui de antiquitatibus Hibernicis non sine laude scripserunt: denique quia nonnullum eorum aliquando inspiciendorum desiderium excitatum jam pridem est a Waræo, & Usserio, qui ex iis fragmenta non pauca deprompserunt, sed maxime a Colgano, qui ea insuper, ut erant, integra atque illustrata promisit: unde licet conjicere, non fuisse rarissima Vitæ hujus Mss. per Hiberniam exemplaria. Nos eam accepimus pridem a RR. PP. Minoritis Hibernis e conventu Lovaniensi, ubi etiamnum servatur litteris Hibernicis exarata, ut illam ex antiquissimo codice desumpsit, teste Friello supra laudato, Frater ille Michael Clery, cujus est elogium insigne apud Colganum in præfatione tomi primi de Sanctis Hiberniæ. Quoniam vero apographum nostrum & errata multa, & plures habebat lacunas, illud conferri Romæ curavimus cum alio exemplari integro, quod erat in collegio S. Isidori, cum ibi degeret Franciscus Haroldus, jam tum scriptis & meritis clarus, & ipse Hibernus; qui nobis hæc Acta fideliter per se ex suo exemplari emendata ac suppleta restituit anno 1679, qualia nunc edimus.

VITA
Ex Ms. Lovaniensi collato cum Ms. Collegii S. Isidori Romano.

Declanus ep. conf. Ardmoriæ in Hiberni (S.)

BHL Number: 2116

EX MS.

CAPUT I.
Genealogia S. Declani.

[Reges Hiberniæ inde a temporibus SS. Petri & Pauli Apostolorum] Beatissimus episcopus Declanus de nobilissimo Hiberniæ regum genere, qui multos temporum cursus regnum totius Hiberniæ in civitate Themoriæ a tenuerunt, oriundus fuit; sicut ex sequenti genealogia ejus apparebit. Fuit potentissimus rex, qui fines fui imperii dilatavit, nomine Equitius Fedhlech b: hic genuit tres filios, quorum unus Lecharius c genuit Luguidh Sriubhnearg d, qui habuit tres circulos roseos Zonarum instar in corpore suo a nativitate, & erat specie formosus, viribus fortis, & in rebus arduis ab infantia tractandis nominatissimus. Hic aviti regni gubernacula suscepit eo anno, quo Cajus Cæsar e occisus est, & postquam viginti sex annis in Themoria regnasset, a gente Lageniensium occisus est eo anno, quo Petrus apostolus & Paulus doctor gentium a Nerone morti traditi sunt f; & ipse habuit filium, nomine Crimthun niudh nuaruir g, qui decem annis tantum regnavit, & obiit.

[2] [recensentur,] Hic autem reliquit filium nomine Feruduch Finfectnach h, qui in Themoria triginta annis regnavit. Iste genuit Fichudh Finnfaluidh i, & regnavit tredecim annis, & occisus est in Themoria: genuit autem filium Tuathal Teachmear k, qui diversas regiones in magna potestate obtinuit, & regnavit in Themoria viginti tribus annis: tandem occisus est a gente Ultorum l, genuit tamen filium Feidlimidh Reachtmear m, qui magnas leges in regno suo condidit, & regnavit novem annis, & genuit tres filios, id est, Conn Cheadcha, Eochaidh Fionn, Fiachu Suighde n. Major natu o XX annis p regnavit, cujus bonitatis, pacis, & fertilitatis fama æterna memoria digna est. Interfectus est a duce Ultorum Tyberiade Cyrech q in campo Coba. Hujus nomen in Themoria perpetuo regnat. Equitius Candidus r, secundus natu perrexit ad provinciam Lageniensium, ubi habitant nepotes ejus semper in diversis locis, de quibus comites & viri potentes sunt, qui inter Lagenienses numerantur.

[3] [a quibus genus duxere majores S. Declani.] Fiachu Suighde, tertius filius prædicti Feidhlimidh, habitavit in regione circa Themoriam, sed sine regno Hiberniæ mortuus est, habens III filios egregios, Rossa, Ængus, Eoghun *, qui erant belligeri & peritissimi in militari disciplina; & præ ceteris Ængus heros intolerabilis iræ & insignis fortitudinis erat. Cum jam Cormac, mac Airt, mac Conn chadchaidhe s, avitum regnum suscepisset, quidam nobilis & potens homo, qui erat inimicus regis, volens t rex pacem cum illo inire, numquam ille voluit, nisi rex Cormacus dedisset ei Ængusum, vel Æneam prædictum cum fratribus suis defensorem incolumitatis corporis sui. In primis hoc noluit rex facere; sed postea concessit; & accipiens illum Æneam cum fratribus in defensionem venit ipse ad regem & concordiam fecit cum illo: sed post aliquot dies Cenllach, filius regis Cormaci, apprehendit illum virum nobilem sine licentia patris sui, regis scilicet, & eruit oculos ejus.

[4] Hoc audiens Æneas, repletus est nimio furore iræ, [de quibus fabulosa] & illico cucurrit ad Themoriam, ubi ille filius cum patre suo rege erat, ante suos omnes, nemine volente ipsum comitari; & viso multorum armatorum concursu, & maximo viro ante eos ad Themoriam, jussit rex ostia munitionum firmari, dicens: Vere Æneas est ante fratres suos, volens vindicare in nos suam defensionem. Hoc verbo a rege audito, corda omnium tepefacta sunt, cognoscentes u & timentes audacissimam illius fortitudinem. Et videns Æneas ostia munitionum clausa contra se, furore percitus, in fortitudine ac velocitate sua se leviter elevavit in aërem, & stetit supra altitudinem extremæ munitionis; & de munitione ad munitionem transiluit, usque dum fuit in medio Themoriæ cum armis suis, & intravit palatium, in quo erat rex, quærens Cenllach, filium ejus, ut illum sine mora occideret.

[5] Ille autem, omnibus fugientibus huc atque illuc, [narrantur facinora.] stetit coram patre suo rege, volens se & illum defendere, & comes civitatis Themoriæ, vir fortis; & volens ipse regem defendere, venit & stetit inter regem & filium suum: sed impetum eorum pro nihilo Ængus reputavit; vibrans enim ipse lanceam suam venenatam contra illos, fixit eam in pectore Ceallach x filii regis, & per eum exiit in pectore prædicti comitis, & per dorsum ejus in oculum regis Cormaci pervenit: & filius regis & comes ille illico in terram super lanceam ceciderunt, &, nisi ipsi super lanceam caderent, ipsa per caput regis adhuc cum illis intraret. Et ita Ængus uno ictu Ceallach filium regis, & comitem Themoriæ occidit, & oculum Cormaci regis fregit. Rursumque regem aggreditur, eum jugulare volens; rex vero advenientem adjuravit per deos & consanguinitatem suam, ut sibi parceret: ipsi enim tunc gentiles erant, colentes deos, imo idola, secundum velle suum. Videns itaque Ængus filium regis cum glorioso comite mortuos, cœpit furor ejus quiescere, & motus consanguinitate pepercit regi, & reversus est a Themoria cum triumpho magno.

[6] Deinde jam Cormacus rex Hiberniæ erat, [Iidem ejecti ex Media, ubi reges Hiberniæ residebant,] qui regnavit quadraginta duobus annis. Dolens autem de filio suo & comite magno & de damno oculi sui perditi, collegit turbas militum non mediocres; & cœpit Ængusum cum suis fratribus a finibus suis, a regione Themoriæ, quæ dicitur Na nDesi y, & non solum, sed & de omnibus Aquilonis finibus expellere: timebat enim eos valde; quia regnum ad eos jure erat venturum, & pertinebat ad eos, sicut ad ipsum. Illi autem secundum nobilitatem suam fortiter & animose aliquo tempore resistebant, & septem prælia inter se commiserant, in quibus Ængus cum suis fratribus magnas cædes fecit; sed postremo ipsi superati sunt cum magno furore, militum damno. Unde ipsi postea non valentes magnis regiis agminibus in diversis Hiberniæ regionibus resistere, reliquerunt suam patriam, regionem Midiæ, & venerunt in provincias Lageniensium, & inde post annum ad Momoniam pervenerunt; sed gens Ossoriæ, quæ est occidentalis Lageniensium plaga juxta Momoniam, z, fecit eis injuriam in transeundo.

[7] [Momoniæ & Lageniæ confinia occupant,] Et pervenientes ad regem Momoniæ Oilill Oluim *, qui habuit uxorem speciosam, regiam & optimam secundum naturæ bonitatem, id est Soidhb, filiam Cuinn cedchathui aa patrui eorum, dedit eis condignum honorem, & concessit ut sibi regionem in confinio Momoniæ armis acquirerent; vel, si [vellent,] contra Conachtos, bb vel contra Lagenienses, seu contra suam patriam regionem, Mediam, partem de Momonia & partem de aliena regione contenderent: nolebant enim aliam regionem ab ea accipere, nisi si quam in quodam confinio gladiis suis causa liberalitatis arriperent. Et elegerunt bellare contra gentem Ossoriæ, quæ sine caussa injuriam sibi fecit. In confinio jam illo Momoniæ & Lageniensium circa flumen Surium cc magnam & optimam vero regionem, quatuor commissis præliis, contenderunt, duobus contra Lagenienses, id est contra gentem Ossoriæ, & duobus contra Momonienses; in quibus Ængus intolerabilis extitit.

[8] [pulsis indigenis;] Fugarunt gentem Ossoriæ a medio campo Femhyn contra orientem usque ad rivum Cinnan, qui est modo confinium Lageniensium & Momoniensium in illa plaga, dividens terram Na nDesi & Osruighe *: & de medio prædicti campi habitatores regionis, quæ quondam Tyrfene dicebatur, modo autem Firmuighe, usque ad campulum, in quo est civitas Brighdband, per manum validam destruxerunt: habitatores vero regionis Liuthuin a flumine, quod quondam Nemh vocabatur, modo autem Obhann Mhor, usque ad rivum Kille Cobhtuig, qui est nunc in confinio Na nDesi & Traliathuin, post bellum forte in illis superatum expulerunt. Et post illa quatuor prælia magnam & fructiferam regionem ex terra & aqua apprehenderunt, ab Aquilone videlicet in Austrum rivo Luase usque ad mare, & ab Occidente in Orientem a supra dicto loco, id est, Cill Cobhtuig, usque ad fretum, quod dividit modo Lagenienses & Momonienses inter ipsam gentem Na nDesi, & gentem Firgulrun. Et illi tres fratres, scilicet Ross, Eogan, Ængus, ipsam regionem in tribus partibus inter se diviserunt cum magna concordia, campos, montes & silvas. Ex eorum nominibus terra adhuc nominatur dd.

[9] [quæ regio ab ipsis etiam num Desiorum appellatur.] Nepotes quoque eorum pristino nomine apud Themoriam Na nDesii, duces gentis Na nDesi, de semine Locani, filii Fiuchuidh, filii Fedlimidh Reacht mair, per seculum sunt, ex quo natus est Carbricus Rigreudh, dux potens Na nDesi, qui genuit Conru Cathbhudhach: Cathbhudhach autem dicebatur, eo quod in bellis erat triumphator: Conru genuit Cranu Comb Readhach, qui non erat æquus in judiciis; ex quo natus est Mesfore; ipse genuit Mosgrui, ex quo Moscorp natus est, qui genuit Ardcorp, ex quo secundus Eogan natus est, ex quo Briun, ex quo Niut, ex quo Luaghiudh, ex quo Trer, qui genuit Ercum ee, patrem sancti Declani. Hi duces sunt gentis Na nDesii, ex tempore quo & ipsi a Themoria venerunt usque ad nativitatem sancti Declani.

ANNOTATA.

a Temoria, alias Temrach, seu Tamra, nunc Taragh, & Terragh, urbs in Media, seu Midia Orientali, sub Lagenta Hiberniæ provincia, regum olim totius Hiberniæ summorum sedes usque ad seculum sextum ac Dermitium primum, uti dictum ad Vitam S. Rodanï die 15 Aprilis pag. 385.

b Ms. S. Isidori habet: Eochu Fedlech, qui in Sanctilogio genealogico apud Colganum in Actis SS. Hiberniæ tom. 2, pag. 447 numeratur inter insulæ suæ monarchas vigesimus quartus, & scribitur Eochodius Fedhleach. Eochodii autem, seu Eachodii nomen non inepte Latinis Equitium verti ab Ech Hibernico, quod equum significat, idem Colganus ibidem docet pag. 563.

c Sanctilogium genealogicum jam citatum, hunc appellat Bressium Finnium; nec regem fuisse significat, sed filium & patrem regis.

d In Sanctilogio dicto scribitur Lugadius Sriebdearg.

e Cognomento. Caligula, qui a conjuratis confossus est anno Christi 41.

f Nos SS. Petri & Pauli martyrium alibi retulimus ad annum Christi 65: Petavius, Labbeus, & alii illud alligant anno 67; quorum sententiæ congruunt hic anni 26 assignati Lugadio.

g In Sanctilogio genealogico, vocatur Crimthannus Nianair.

h Sanctilogium hunc simpliciter appellat Feradacium.

i At juxta Sanctilogium nuncupatur Fiachus Finnfholaidh.

k Sanctilogium, Tuathalium Techtmuir.

l Ultorum gens ab Ultonia dicitur, quæ provincia est Hiberniæ Septemtrionalis.

m In Sanctilogio est Fethlemidius legifer, quod epitheton idem Latine sonat, quod Hibernice Reachtmear; ut notat Colganus in Actis SS. Hibern. tom. 2, pag. 563; ubi & addit, Fethlimidium hunc regnare cœpisse anno Christi III, obiisse autem anno regni nono, Christi 119, juxta quatuor Magistros (de quibus videri potest præfatio ejus, tomo suo primo præfixa;) cum tamen secundum Acta hæc nostra & annos in iis supputatos regnum dici debeat adeptus esse primum anno Christi circiter 141, defunctus vero anno fere 150.

n In Vita quarta S. Brigidæ apud assignatum Colganum pag. 546 sic enumerantur bi filii: Fiacha Suighe, Eochaidh Fionn, Cond Keudchathach, de quibus vide Annotata Colgani ibidem pag. 563.

o Nempe Cond Keudchathagh, sive, ut in Sanctilogio appellatur, Constantinus Cedchathaig, qui solus ex tribus regnum Hiberniæ post Fethlemidium tenuisse scribitur, & juxta auctorem nostrum natu maximus fuit; non item juxta auctorem Vitæ S. Brigidæ mox citatum; neque juxta alium scriptorem Vitæ S. Itæ sive Midæ apud Colganum tom. 1, pag. 66.

p Apud Colganum in Actis SS. Hiberniæ tom. 1, pag. 71 Ketenus & quatuor Magistri scribunt, Constantinum hunc occisum esse anno regni 35, Christi 157: in quo neque secum Magistri, neque cum auctore nostro conveniunt. Non secum: nam anni 35 additi ad annum Christi 119, quo obiisse Fethlemidium volunt, excurrunt anno Christi 154: non etiam cum auctore hujus Vitæ; quippe qui & Constantino tantum annos 20 tribuit, & eos ipsos, si computum annorum superius ab eo notatorum ineas, producit usque ad annum Christi 170.

q Idem narratur in Vita memorata S. Itæ apud Colganum; sed ibi interfector constantini vocatur rex Ultorum, Tybraide Tireach.

r Exemplar S. Isidori habet, Eochidh Fionn; quod eodem redit: prius enim nomen recte vertitur Latina voce Equitius, ut ante dictum est; Fionn autem Hibernis Candidum sonat. Vide Colganum tom. 2, pag. 563.

s Id est, Cormacus, filius Arturi, filii Constantini Keudchathach: in hujus enim avi sui regnum post patrem successisse Cormacus fertur. Nota tamen, hæc non sub Cormaco; sed sub Arturo, Cormaci patre, facta narrari in Vita 4 S. Brigidæ apud Colganum, tom. 2, pag. 546.

t Est nominativus pro ablativo absoluto satis in Actis nostris frequens, & infra identidem recurrens.

u Solœcismus est, ut patet, pro cognoscentium &c.

x Ita hic scribitur, cum superius identidem scriptum sit Cenllach.

y Na nDesi, id est, Desiorum: Gens enim illa tunc & hodie vocatur gens Desiorum, inquit Colganus tom. 1, pag. 71: hic tamen pro ipsorum ditione accipitur.

z Momonia una est de quatuor, in quas dividitur Hibernia, provinciis, versus Meridiem & Occidentem porrecta.

aa Id est, Constantini Cetchathaig, de quo supra.

bb Conachtia provincia est Hiberniæ Momoniensibus a Septemtrione conjuncta.

cc Vulgo Sewer, Camdeno Suirus, sicuti & appellatur infra non semel, qui in comitatu & portu Waterfordico, qua Momonia Lageniæ jungitur, in mare se exonerat. Ceterum cum ex hac generali locorum descriptione satis intelligi possit, ubi fere res hic narratæ contigerint, singularia, quæ sequuntur, operæ pretium non est observare; maxime cum jam plus notarum dederim, quam res quibusdam mereri forte videbitur.

dd Appellatur enim etiamnum vicecomitatus seu regio Desiorum, & Desia sub comitatu Waterfordiensi in Momonia.

ee In Sanctilogio genealogico Ercus legitur; & sic etiam legit hic Acta nostra Usserius de Britannicarum ecclesiarum primordiis cap. 16, pag. 782; nostrum tamen exemplar hoc & sequenti numero habet Ertus; at num. 15 legebatur Ercus; sicuti & in exemplari S. Isidori. Notandum vero hanc S. Declani genealogiam non parum differre ab illa, quam profert Colganus tom. 2, pag. 613: quantum autem utrivis tribuendum videatur, satis insinuavimus ad diem 17 Martii pag. 518, num. 7, & hic supra in Commentario prævio num. 10.

* al. Eogan.

* al. Alillium Olum

* id est Osseriæ.

CAPUT II.
Sancti natales, institutio, discipuli.

Ercus dux Na nDesii, pater sancti Declani, vocatus venit cum multis ad domum cognati sui, [Sancti nativitas prodigiosa:] qui dicebatur Dobranus, id est, Dobhran, & uxor ejus, nomine Dethein, Deiefthion vel Dechiden a (id est, Cura) cum eo. Tempus parturiendi advenit: prægnans enim erat, habens Declanum in utero suo; & peperit sine difficultate illico propter sanctitatem infantis in utero latentis. Mater vero in parturitione volens surgere, elegantem infantulum edidit, cujus caput forte ante se super lapidem cecidit magnum: &, ecce, signa jam & miracula Dei gratia cum Sancto ex vulva matris suæ apparuerunt; sicut scriptum est per prophetam: De vulva sanctificavi te, & prophetam in gentibus dedi te, propheta jam inspiratus a Deo beatissimus Declanus in gentibus apparuit, qui habitatores multorum locorum de gentilitate ad Christum, sicut audituri estis, convertit. Vertex igitur capitis mollissimi Infantis super lapidem sancti Declani, sicut prædictum est, cadens durissimum, concavam secundum capitis formam fossam fecit & nihil capiti nocuit.

[11] Hoc videntes miraculum, qui ibi erant, admirabantur valde de Puero. [editus enim lapidem mollem reddit & salutarem;] Tunc jam Hybernia gentilitati dedita erat; & eo tempore raro singuli Christiani inveniri solebant, nec poterant ibi esse sine persecutione. Et lapis, super quem sanctus Declanus natus est, hodie Petra Declani vocatur; qui est modo foris in atrio, & per aquam, quæ stat super eam de pluvia in vestigio capitis S. Declani, per ejus sanctitatem operante divina gratia, morbi & dolores solide repelluntur.

[12] In nocte siquidem nativitatis sanctissimi Declani aliud magnum apparuit inibi miraculum: [sed globo igneo & angelico concentu honoratur:] globus enim igneus multis vicinis juxta illum locum habitantibus ardens, de cacumine domus, in qua sanctus Declanus natus erat, apparuit, extendensque se sursum usque ad cælum, & angeli circa globum illum sursum atque deorium euntes, & harmonicis vocibus psallentes videbantur secundum similitudinem scalæ, quæ in somnis apparuit sancto Jacobo Patriarchæ. Hæc videntes & audientes gaudebant de mysterio sibi viso; illæ autem gentes nesciebant, quia Deus omnipotens magni faciebat, a nativitate Sanctum, illico suum famulum futurum, tunc in terra genitum.

[13] Hominibus hæc narrantibus in conspectu cujusdam Christiani, [baptizatur a S. Colmano,] cujus nomen Colmanus b fuit, qui erat religiosus & sanctus presbyter, & postea præclarus episcopus exstitit, venit cum gaudio magno, repletus spiritu prophetiæ, ad locum, in quo natus erat infans sanctus Declanus, & prædicavit parentibus illius de fide Christi, qui coram eis in Filio suo gratiam ostendit suam, & prophetavit de gloria & honore Filii eorum coram Deo, & prædixit seriem ejus vitæ futuræ in hoc seculo. Illi nutu Dei credentes sancto Colmano sacerdoti, tradiderunt ei Filium suum, ut baptizaret illum. Tunc sanctus Colmanus baptizavit sanctissimum infantulum, Declanum nomen ei imponens.

[14] [futuram ejus sanctitatem & opera prædicente.] Et post baptismum ait prophetice coram præsentibus tunc ad Puerum: Tu vere, Fili mi, imo Domine, altus & honorificus coram Deo & hominibus in cælo & in terra eris, & fama sanctitatis, & charitatis atque bonitatis tuæ per omnia, replebit quatuor plagas Hiberniæ, & nationes Na nDesii de errore diaboli ad Christi viam convertes, & illico fraternitatem tecum habebo; & commendo me sanctitati tuæ. Post talia jam dicta & facta beatus Colmanus ad locum suum cum magno gaudio recessit, commendans ut diligenter nutriretur sanctus Infans, & septimo anno ad legendum traderetur, si Christianus litteratus inveniretur. Et apparebat magna in vultu sancti Infantuli hilaritas in præsentia baptizatoris sui; & omnes illi sentiebant, quod ipse intus spiritualiter gaudebat.

[15] [Traditur educandus Puer Dobrano,] Omnia hæc audiens & videns Dobranus, prædictus cognatus Erci Ducis, patris sancti Declani, rogavit multum parentes sancti Declani, ut sibi traderent eum ad nutriendum; in cujus villa sanctus Declanus natus est. Et traditus est ei sanctus Declanus, ut nutriret eum. Locus, in quo natus sanctus Declanus est, Atrium Dobrani prius vocabatur; modo autem Atrium Declani vocatur. Ipse enim Dobranus, nutritor sancti Declani, obtulit ipsum locum sancto Declano; & movit castrum suum in alio loco, in quo post multum tempus sanctus Declanus, cum esset pontifex, cellam Deo ædificavit; & ipse locus in Australi plaga Na nDesii est, in oriente scilicet campi, quem Scoti c vocant Magh Sceithi *, id est, campus Scuti, a quo non longe abest clara civitas sancti Carthagi d, quæ dicitur Liosmor. Et per septem annos sanctus Declanus cum magna diligentia apud prædictum nutritus est Dobranum, cognatum patris sui, quem sanctus Puer multum diligebat.

[16] [& post septennium erudiendus datur sancto Dymmæ,] In quibus videlicet annis in infantia sancti pueri Declani per eum magna ostendit Deus miracula: in quibus quoque ipse sanctus Puer, inspirante in eo mirabiliter Christi gratia, abstinuit se ab omnibus illicitis gentilitatis ritibus, quasi religiosus & expertus Christianus. Completis igitur septem annis ætatis, sanctus Declanus traditus est a parentibus ad legendum & a nutritoribus, sicut beatus Colmanus mandavit, sancto Dymmæ e (qui fuit vir religiosus & sapiens, atque probatus in Christi fide, qui nutu Dei nuper illo tempore ad Hiberniam, unde erat ipse natus, venit, factus fidelis Christianus, & cellam in illa regione ædificavit ad litteraturam discendam) sanctus puer Declanus traditus est, & alius puer nomine Carbre, filius Coluim, qui postea sanctus & venerabilis episcopus fuit, fuit simul cum sancto Declano traditus sancto Dymmæ ad legendum: & ipsi ambo apud eum sedulo legerunt.

[17] [tantumque proficit, ut & ipse discipulos colligat.] Septem viri f qui habitabant in isto campo Scuti, viderunt prædictum globum, qui de cælo apparuit in nocte nativitatis sancti Declani cum ceteris; sed ipsi gratia Dei præ aliis dotati sunt spiritu prophetiæ; & hi septem simul venerunt ad sanctum Declanum; & accipientes eum dominum ac magistrum suum, prædicaverunt coram omnibus, ipsum futurum episcopum suum, & dicebant prophetice: Veniet jam dies, in quo, fili Declane, serve Dei magni, nosmetipsos & loca nostra tibi offeramus. Et sic factum est: ipsi videlicet in Deum credentes, baptismum in nomine S. Trinitatis acceperunt & viri sanctissimi effecti sunt, & septem claras construxerunt Deo cellulas in circuitu prædicti campi Scuti. Apud prædictum siquidem sanctum Dymmam beatissimus Declanus multo tempore legit, & dulcia diversarum pocula Scripturarum g exhausit, & subtilis ac facundus in illis effectus est. Plures jam scientes nobilitatem sancti Declani, & videntes & audientes sanctitatem, religiositatem, & charitatem ejus per omnia, venerunt ad eum, & sub jugo disciplinæ ejus sponte sua colla posuerunt.

ANNOTATA.

a Usserio pag. 782, Dethidin.

b Tot sunt hujus nominis episcopi sancti apud Hibernos, ut nequeam statuere, quis hic designetur; quando neque Colganus tom. 2, pag. 251, neque Usserius loco mox citato, ubi ex Actis nostris fragmenta recitant, quidquam lucis afferunt.

c Scoti, id est Hiberni, qui Scoti olim dicebantur, ut sæpe alias monuimus.

d De S. Carthago, alias Mochudu seu Machudda, episcopo Lismorensi actum est ad diem 14 Maii, eaque occasione de civitate ejus, quæ Lismora dicitur, sita in Momoniæ comitatu Waterfordiensi.

e Neque sanctus hic Dymma, neque qui sequitur, S. Carbre seu Coirbre, aliunde noti sunt mihi: nam ex SS. Carbreis quatuor, quos recenset Colganus tom. 1, pag. 313, solummodo primum novimus, qui non potest is esse, de quo hic agitur, cum ad seculum nonum pertineat: ut merito proinde cum Majoribus jam pridem nostris doleam, non vulgari tandem aliquando Acta Sanctorum Hiberniæ, a Colgano olim per tres tantummodo menses typis commissa; cum cetera promissa sint toties, tantoque opere ab ejus magistris per totam Hiberniam conquisita.

f Horum nomina habes infra num. 25.

g Usserius pag. 784 legit, scriptarum disciplinarum.

* Usserius legit, Mag Scethih.

CAPUT III.
Iter ejus Romam, consecratio episcopalis, reditus in Hiberniam, conversio Desiorum, ecclesiarum & monasterii ibidem erectio.

Tunc in mentem sancti Declani Romam ire venit, ut ibi mores ecclesiasticos disceret, [Romam petit cum discipulis aliquot;] & gradus acciperet, & licentiam prædicandi a Sede Apostolica haberet, & ordinem & regulas secundum institutionem Romanam adduceret; & ipse quosdam assumens in comitatu discipulos transnavigavit, & perrexit Romam, mansitque ibi multis diebus. Eodem tempore sanctus Albeus a erat Romæ multis annis in discipulatu sancti Hilarii episcopi b, ex cujus jussione atque rogatu a beato Papa Albeus ordinatus est episcopus; veniensque sanctus Declanus Romam cum discipulis suis magna lætitia in adventu ejus gavisus est, & de nobilitate ejus & sanctitate populo Romano indicavit, & magnum honorem & dilectionem apud populum & clerum Romanum invenit beatissimus Declanus, intelligentes bonitatem ejus.

[19] [ubi consecratus episcopus mittitur in Hiberniani,] Sanctus enim Declanus forma pulcher erat, nobili habitu humilis & incessu, dulcis eloquio, magnus consilio, strenuus sermone, charitate ardens, conversatione hilaris, largus donis, vita sanctus, frequens & clarus in prodigiis & miraculis: & post multos dies sanctus Declanus a Domino Papa, multis suadentibus, ordinatus est episcopus: & postea, traditis sibi libris & regulis, missus est ad patriam suam, scilicet in Hiberniam, ut prædicaret in ea: acceptaque licentia & benedictione a Domino * & populo Romanæ ecclesiæ, sanctus episcopus Declanus iter cœpit arripere ad Hiberniam.

[20] [& profectus occurrit S. Patritio Romam eunti.] Et multi Roma secuti sunt sanctum episcopum Declanum, volentes in peregrinatione sub eo vivere; inter quos filius regis Romanorum, Lunanus c nomine, venit, quem sanctus Declanus multum diligebat. Obviamque venerunt sibi invicem in Italia sanctus Declanus & sanctus Patritius, qui postea a Cælestino Papa missus est ad prædicandum Hiberniensibus, & ipse totius Hiberniæ factus est archiepiscopus; & sese invicem salutantes, pacifice fraternitatem inter se fecerunt, & in osculo pacis sanctus Declanus venit ad Hiberniam: sanctus autem Patritius Romam perrexit.

[21] [Sacrificans, de cælo accipit cymbalum nigrum,] Offerenti beatissimo pontifici Declano in quadam ecclesia in itinere missum est ei a Deo de cælo parvum cymbalum nigrum; & venit per ecclesiæ fenestram ad eum, & super altare stetit ante eum: quod sanctus Declanus cum gaudio accipiens, gratias Christo reddidit; & de tali munere Vir sanctus firmabatur contra barbaram ferocitatem gentilium: & illud tradidit supradicto Lunano, filio regis Romanorum, ut portaret & custodiret illud; quod cymbalum Scoti vocant Duibhin Declain, dantes ei nomen ex nigredine sua & adscribentes ipsum sancto Declano. Per quod sanctum cymbalum ab illo die usque hodie multa signa Dei gratia per sanctitatem sui possessoris facta sunt: & manet honorifice in civitate sancti Declani d.

[22] [quo pulsato navim obtinet, qua in Britanniam trajicit,] Deinde sanctus Pontifex cum suis discipulis ad mare Ycht e, quod dividit Galliam, & Britanniam, non potuit navigare; quia navigatores naulum ab eo superfluum quærebant. Hoc videns Vir sanctus, accepit prædictum cymbalum in manu sua, & pulsans illud, oravit ad Christum Deum omnipotentem, ut se adjuvaret: & illico divina adductione navem vacuam sine homine & velo de unda ad undam ad se venientem viderunt. Et ait sanctus Declanus suis: Intremus in Christi nomine in illam navem; & qui ad nos eam duxit, faciet nos portantem tranquille natare trans mare. Ad verbum jam Sancti intrantes navem, ea ipsa illico Dei nutu est reversa in pelagus, & cœpit marinos currere sulcos & cum omni tranquillitate, veloci cursu pervenit ad portum Britanniæ natatione. Descendens sanctus antistes Declanus cum suis in portum, navis illa, unde venit, rediit.

[23] Scientes & videntes tale miraculum, Christum Dei filium in suis Sanctis magnificaverunt. [inde in Hiberniam; ubi prædicavit cum aliis ante S. Patritium,] Tunc completa Davidica sententia, quæ dicit: Mirabilis Deus in Sanctis suis. Postea sanctus Declanus in Hiberniam, habens serpentinam prudentiam cum modestia columbina, pervenit; & cœpit per eam vitæ semen spargere. Ipse enim quasi apis sagax mellis honore ad habitaculum suum dulci medulla Scripturarum erat plenus. Quatuor sanctissimi episcopi cum suis discipulis fuerunt in Hibernia ante sanctum Patritium f, prædicantes in ea & convertentes plurimos ad Christum, scilicet Albeus, Declanus, Ibarus, & Kiaranus: & hi plures ad Christum reti euangelico traxerunt; sed tamen sanctus Patritius majores Hyberniæ & potentiores ad fidem convertit, & ipse propterea summum habet archiepiscopatum Hyberniæ per circuitum.

[24] Sanctus Albeus & Declanus, sanctusque Ibarus magnam fraternitatem & societatem inter sese & posteros suos usque ad finem mundi in terra & in cælo fecerant, [apud gentem Desiorum,] diligentes se invicem: sed præcipue S. Declanus & S. Albeus nimio se germanico amore diligebant; ut vellent simul esse semper, nisi a discipulis necessitas separandi suaderetur. Venitque sanctus antistes Declanus ad propriam gentem suam Na nDesii; & cœpit fidem sanctissimæ Trinitatis eis prædicare, & illos baptizare in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti, & a diabolo ad ipsum Christum, Deum omnipotentem, convertere; & multa Deo loca instituit, in quibus quosdam de discipulis suis manere constituebat ad serviendum Christo, & ad gentiles Christiana fide imbuendos, & a diaboli cultu ad Christi Euangelium revocandos.

[25] Aliquando sanctus Declanus visitavit locum, [in qua ecclesias condit & monasterium.] in quo ipse natus [fuerat,] g & mansit ibi XL diebus; & constituit in eo cellam h virorum religiosæ conversationis. Tunc venerunt ad sanctum Declanum septem viri supradicti i, pie sancteque degentes in circuitu campi Scuti, qui in sua pueritia de eo prophetaverunt, & se cum cellis & suis omnibus, sicut ante diximus, obtulerunt. Hæc sunt nomina illorum septem virorum, id est Mochellog k, Beanus, Colmanus, Lachnin, Mothey, Findlach & Caminanus, qui postea sub cura sancti Declani religiosissime vixerunt, per quos multa a Deo signa facta sunt.

ANNOTATA.

a S. Albeus recurrit infra sæpius: colitur 12 Septembris, quando ejus Acta illustrabuntur.

b Imo Hilarium hunc ipsummet fuisse Pontificem Romanum Majores nostri putarunt in Commentario prævio & in appendice ad Acta S. Patritii die 17 Martii.

c Frustra Lunanum hunc alibi quæras quis fuerit, aut cujus imperatoris aut tyranni Romanorum filius.

d Quæ est Ardmoria.

e Ycht, opinor, ea est insula, quam modo Vectam appellanus, vulgo Wight; quæque in mari sita est, quod Galliam ab Anglia seu Britannia dividit.

f Vide dicta in Commentario jam dicto & appendice ad Acta S. Patritii.

g Hunc locum supra descriptum vide num. 15.

h Cella, pro monasterio passim in Actis usurpata vox est.

i Supra num. 17.

k Colganus tom. 2, pag. 251 legit, Mocellocus sive Chellocius; eumque tom. 1, pag. 511 celebrari ait die 7 Martii; quo die nos eum prætermissis inseruimus, quod non satis de cultu constaret. Monet vero Colganus idem, ne quis Mocellocum hunc cum alio homonymo confundat Mochelloco Kellociæ patrono, de quo & nos egimus ad diem 26 Martii; tum quod hic junior illo fuerit, tum quod alio die ejus memoria celebretur. Idem de aliis ibidem censuit, quos ita refert: Beanus, Colmanus, Lactinus, Mobhyus, Finnlughus, & Cayminus; plerique enim alios plures Sanctos habent cognomines, a quibus eos discernit, ut ex indicibus ejus colliges, in quibus hos simpliciter eremitas appellat.

* Usserius addit Apostolico

CAPUT IV.
Conversio Momoniensium ad fidem; itinera Sancti Romam; reditus per Britanniam; locus episcopatus ei miraculo indicatus, & aliis miraculis dilatatus, redditusque fœcundus.

[Sanctus prædicat fidem Momoniensibus.] Beatissimus pater Declanus voluit prædicare Ænguso, filio Noadfrigh a, regi Momoniensium, qui regnavit in civitate Cassel b; & perrexit ad eum ad illam civitatem. Et sanctus Declanus habuit duos fratres uterinos, id est, matris suæ filios, & non patris, qui nati erant ipsius Ængusi c regis Cassel. Illi jam filii Colmanus d & Equitius * vocabantur. Colmanus utique, inspirante in eo divina gratia, a semetipso ad sanctum Albeum episcopum perrexit, & est baptizatus, & habitum suscepit ecclesiasticum ab eo, mansitque apud eum sedulo legens; & effectus est vir sanctus & mirabilis. Equitius autem, Laicus mansit, exspectans regnum post patrem suum. Ipse jam Equitius rogavit patrem suum regem, ut ipse honorem fratri suo Declano daret; & dedit rex honorem sancto Declano, & non prohibuit eum prædicare, placuitque ei sermo, religio, præceptumque Sancti; sed tamen non credidit ei, neque baptismum ab eo suscepit.

[27] [Cur eorum regem, vitricum suum, non potuerit convertere.] Ferturque a quibusdam, quia ideo rex noluit baptizari a sancto Declano, quia sanctus Declanus de gente Na nDesii esset, quæ gens & regis gens, id est, Eoganach; de qua reges aliquando oriuntur Momoniæ, semper inimici erant; & nolebat de illa gente patronum habere; & non caussa incredulitatis, sicut in hac re monstratur: ipse enim rex audiens sanctum Patritium archiepiscopum ad se venientem (qui de gente Britanniæ erat natus, cum quibus rex neque invidiam nec odium habebat) non solum illi credidit, sed obviam ei cum gaudio de sua civitate exivit; & statim credens, baptizatus est ab illo. Sanctus autem Declanus post monita salutis illic seminata reversus est ad suam nationem credentem sibi, & baptizavit omnes in ea præter ducem cum ejus satellitibus quibusdam, qui quotidie credere & baptizari velle promittebant, sed, suadente iterum diabolo, de die in diem renuebant.

[28] Vulgus dicit, quod sanctus Declanus multis vicibus Romam visitavit; [Roma rediens S. Davidem ep. invisit;] sed in veteribus scriptis non invenimus, plus quam tribus vicibus; de quibus una vice rediens, venit ad sanctum episcopum Britonum, nomine David e, in sua civitate Cellmhuny f manentem, quæ est in littore maris, quod dividit Hiberniam & Britanniam, & susceptus est illic honorifice; mansitque ibi sanctus Declanus, rogante sancto David, in omni charitate quadraginta dies, celebrans Missam ipse quotidie. Fraternitatem in Christi nomine ipsi duo pontifices, Declanus videlicet & David, inter sese semper & suos firmaverunt. Et post quadraginta dies, accepta licentia & benedictione sanctissimi episcopi David & fratrum ejus, in osculo pacis beatissimus pater Declanus cum suis navem ascendit, & cœpit navigare ad Hiberniam.

[29] Et prædictum cymbalum sancti Declani, quod sibi a Deo de cælo per fenestram super altare projectum est, [unde in Hiberniam solvit, amisso cymbalo suo,] tunc in comitatu, solito more, erat in custodia adhuc illius Lunani, cui primitus illud commendatum est ad custodiendum; sed illo die Lunanus cymbalum suum dedit uni de comitatu, id est, filio Theste, ut secum duceret illud in navim. Ille autem veniens in littore, posuit illud super petram, occupatus alia in re, putans quod postea recordaturus illud secum inde duceret in navi: sed adhuc ibi oblitus est, donec navis sub carbaso venti validi conductione medium pelagi carperet. Audiens jam sanctus pontifex Declanus, suum cymbalum charum, Dei dono sibi datum, omissum esse in littore, valde in corde de eo doluit; similiter & omnes cum eo. Et respiciens Vir sanctus in cælum, oravit tacite ad Christum. Finita jam oratione non longa, dixit ad contristatos discipulos: Deponite, filii, tristitiam vestram: Deus enim illius donator potest illud ad nos mirabiliter navigio conducere.

[30] O quam pulcre tum creatura obedivit creatori contra naturam gravissimam, [quod una cum petra per mare vectum,] quam sibi in creatione donavit! Petra enim illa, quæ est vere magna de durissimo lapidum genere, jussione divina mare intravit, & leviter natavit veloci ductu rectissime post navim sub cymbalo suo; & post breve intervallum hoc videntes viri Dei, qui erant in nave, admirabantur rem mirabilem divino nutu ante se factam; & Christi amore, & eorum Magistri honore repleti sunt. Tunc autem vir sanctissimus, Declanus, spiritu prophetiæ repletus, dixit illis: Dirigite navem recto vestigio post petram: in quocumque enim loco ipsa portum apprehenderit, ibi prope civitas mea erit, in qua sedes mei episcopatus manebit; & ego in ea migrabo ad Christum, & ex humo ejus erit mea resurrectio.

[31] [lorum designat Sancto episcopatus, & mortis ejus,] Lapis enim præcedit illico navim, & antecedebat eam modico spatio, & non ibat petra, nisi modo, quo navis poterat eam sequi; & petra direxit cursum suum ad Hiberniam, & ad ejus latus Australe mediocri intervallo a terra de ostio ad ostium navigavit; & navis directa est post eam, sicuti Vir sanctus jussit; & illa petra perveniens ad insulam quamdam in Australi plaga regionis Desiorum *, mari vallatum apprehendit portum in littore ejus; similiter & navis eodem in loco, sicut sanctus Declanus imperavit, pervenit: descendensque Vir sanctus ibi in terram, gratias Deo egit pro loco resurrectionis suæ.

[32] [territorium scilicet Desiorum, ubi nunc Ardmoria;] In illa insula collis clarus est, ex quo insula a cultoribus terræ illius nominatur, id est, Ardua Goerach, quod sonat Latine, Altitudo ovium: oves enim uxoris ducis illius regionis in illa insula in pascuis erant, & in illo colle post pascua jacere consueverunt. Et quidam de discipulis suis videns de illo colle insulam pelago circumdatam, ait sancto Declano: Quomodo poterit ista altitudo parva populum tuum sufferre? Ait ei sanctus Declanus: Nequaquam, fili, parva altitudo vocabitur, sed altitudo magna. Et ita semper civitas sancti Declani, quæ est in eo loco posita, vocatur a Scotis Ardmor, id est, Altitudo magna. Posthæc sanctus pontifex Declanus perrexit ad ducem Na nDesi, & petiit ab eo illam insulam, & dedit ei illico dux insulam istam sancto Pontifici: credensque sanctus episcopus Declanus venit ad Atrium breasoil, ubi erant naves ad eum portandum in illam insulam; sed habitatoribus illius loci multum displicuit, quod sanctus Declanus vellet habitare in illa insula, & absconderunt rates suas caussa nocendi Sancto, ne posset intrare in illam insulam,

[33] [verum discipulis loci incommoda querentibus,] Tunc discipuli sancti Declani dixerunt ei: Pater, frequenter hanc navigandi necessitatem, te veniente huc atque illuc, patientur, sed frequentius post tuam navigationem ad cælum; ideo te obsecramus corde & ore, ut illam insulam deseras, vel roges Patrem in nomine Filii per unitatem Spiritus sancti (sicut ipse Dei Filius ait: Si quid Patrem petieritis in nomine meo, dabit vobis) ut istud fretum de loco suo in pelago trudatur, & sit locus ejus plana terra ante civitatem tuam: locus enim ille non potest bene vel facile habitari præ freto isto; & ideo non potest illic civitas esse; imo vix poterit & cella. Respondit eis Vir sanctus, dicens: Quomodo possum deserere locum, mihi a Deo præfinitum, ut moriar & sepeliar in eo? Quod autem dicitis de difficultate habitandi, cum ego scio, & vos, & vere magis Deus; de motione vero istius freti contra voluntatem Dei nolo rogare; sed tamen ex vestra jussione fundam preces ad Dominum; & quod Deo creatori meo placet, faciet sponte.

[34] Et surgens Vir sanctus ab oratione, discipuli dixerunt ei: [Declanus mare longius inde baculo ac precibus submovet,] Pater, accipe baculum tuum, & secundum similitudinem Mosaicæ virgæ percute aquam freti, & postea sicut dixisti, faciat Deus quod voluerit. Et discipuli orabant ad Deum cum suo sancto Patrono (ipsi enim Viri sancti & probati erant) baculoque dato in manu sancti pontificis Declani, ipse percussit aquam in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti, signans eam signo sanctæ crucis Christi; & illico cœpit maximum divino nutu fretum e loco suo refugere in pelagus ante Sanctum Dei, quasi torrens de gremio montis, & vix veloces belluæ natando poterant aquas sequi, & multi pisces in littore deserto aquis suis consuetis volventes se in cœno. Christi autem famulus, scilicet sanctus pontifex Declanus, tenens baculum in manu, sequebatur aquas, & sequebantur eum sui discipuli; sed erat tumultus & sonitus magnus in mari a belluis & ab aquis.

[35] Cum autem pervenisset sanctus pontifex Declanus ad locum, [ac tres elicit fontes e terra,] in quo nunc est terminus terræ & maris, puer pius, qui vestigia sancti Declani sequebatur, nomine Manchinus, timens horrore marinorum animalium cum freto fugientium, & in littore reptantium, qui omnia sua ora nimis concava aperiebant, dixit sancto Declano: O sancte Pater, satis mare de suo loco expulisti: timemus enim belluas ejus. Et ad vocem ejus statim mare in ipso loco stetit & non discessit amplius. Hoc sanctus pontifex Declanus videns, multum ei displicuit; & dedit ei modice alapham super nasum suum, dicens: Non ego expuli, sed Deus meus sua magna potentia expulit eam [aquam], & multo longius expelleret, nisi dixisses, quod dixisti. Et ceciderunt tres guttæ sanguinis de naso ejus in terram tribus locis: & hoc videns Sanctus, benedixit fronti ejus: & illico sanguis cessavit, & sub pedibus Viri Dei tres fonticuli lucidi aquæ dulcis surrexerunt de tribus locis, in quibus tres guttæ sanguinis ceciderant, qui usque hodie ibi permanent: & raro, sed aliquando, in specie sanguinis, post multum tamen tempus, in signum virtutis apparent.

[36] Spatium illius freti expulsi, in quo est milliarium in latitudine, [quæ ibi deinde fertilissima fuit.] longa autem via in longitudine, per circuitum insulæ terra optima & fructifera est in fœno & agricultura, quæ civitati sancti Declani subjacet. Tunc secundum Psalmographi sententiam, terra arida sine aqua post aquarum exitus expulsarum apparuit: & baculus ille, qui in manu sancti Declani post fretum fuit, Scotica lingua Feartach Declain, ab illo die usque hodie vocatur Mirabilis baculus Declani; eo quod Mirabilia multa omni tempore ob sanctitatem beatissimi Declani per ipsum baculum fiant, de quibus aliud nobis miraculum infra in alio videbimus loco.

ANNOTATA.

a (Hibernice Oengus, Aengus, & Aongus; Latine Æneas, Oengus & rectius Ængussius filius Nathfraich est longe celebris ille rex Mumoniæ, quem eximia pietas, & animi fortitudo, & progenies multa ac sancta reddiderunt celebratissimi nominis in nostris historiis; quemque quatuor Magistri in Annalibus referunt occubuisse anno 489, inquit Colganus ad Vitam tertiam S. Patritii pag. 32, ubi de hoc plura; uti & tomo 1, pag. 169 & 174.

b Regum olim Momoniensium sedes fuit Casselia, urbs ad Suirum fluvium posita in comitatu Tiperariensi.

c Hæc sane cum ætate, quam Hiberni S. Declano tribuunt, parum cohærent: volunt enim, juxta Usserium in Indice chronologico, natum esse hunc Sanctum anno Christi circiter 347: matrem ergo ejus facere coguntur annis circiter viginti seniorem; adeoque septuagenaria majorem, cum natus est Ængussius (neque enim is annum Christi 400 antecedere multum potuit; siquidem obierit anno 489:) adde annos Ængussii usque ad ætatem matrimonio aptam; & videbis, opinor, regem juvenculum vetulæ ac viduæ centum annis natæ conjunctum, liberos ex ea progignere, S. Declani fratres uterinos. Juniores ergo statuendi sunt mater & filius; si vera sunt, quæ hoc loco narrantur.

d De Colmano hoc & fratre ejus Equitio sive Eochadio videri potest Colganus ad diem 27 Januarii in Actis S. Natalis abbatis; ubi Colmanum hunc ait fuisse episcopum Doremorensem; & coli 20 Maii, quo die illum inter prætermissos reperies in Actis nostris.

e De S. Davide, episcopo Menevensi in Wallia, egimus 1 Martii, ubi creatum illum episcopum fuisse docuimus anno Christi circiter 516, obiisse autem anno 544.

f Cellmhuni, Ceall-muni, Killmuine, idem est quod Menevia & ecclesia Menevensis; ut post Colganum diximus in Annotatis ad Acta S. Davidis cap. 1.

* al. Eocha

* al. Na nDesi

CAPUT V.
Monasteria varia S. Declani; Ardmoriæ civitatis primordia; SS. Kiarani, Ibari, Albei ac Declani concordia cum S. Patritio.

Deinde sanctus pontifex Declanus cum suis discipulis gaudens de expulsione freti maris, [Sanctus monasterium condit; unde Ardmoriæ primordia:] de quo facto nomen ejus per omnes Hiberniæ regiones divulgatum est, cœpit exstruere magnum monasterium ad occidentalem rivuli partem, qui de mediæ illius insulæ plaga in fretum expulsum defluebat, sed modo in mare post fretum vadit. Et eodem in loco circa rivulum parva civitas in honorem sancti Declani crevit, quæ Hiberniensi lingua Ardmor vocatur. Et quomodo hæc Latine dicitur, nomen aperte prænotatum est a. Beatissimi sanctissimique pontificis Declani audita sanctitatis fama, plurimæ de diversis Hiberniæ regionibus turbæ venerunt ad eum, & se tradiderunt corpore, & anima Christo sub jugo sanctissimi Declani regulæ.

[38] Et sanctus pater Declanus per omnem regionem Desiorum multa monasteria & cellas ædificavit; [imo & alia per Hiberniam cœnobia multa erigit.] & non solum in ipsa regione, sed in aliis Scotiæ partibus loca Deo instituit. Multa jam millia habitus b, utriusque sexus in illis plurimis locis sub cura & regula sanctissimi patroni Declani in vita felicissima vixerunt. Quosdam utique de discipulis suis ipse fecit episcopos, & constituit eos in aliquibus de prædictis locis causa Christianitatis seminandæ. Pietas, mansuetudo, & æqualitas inter personam & personam sanctissimi pontificis Declani apparebant ita omnibus, ut discipuli ejus sub præsentia sua plus vellent esse, quam per se vivere aliis in locis magistri.

[39] Interea gloriosissimus archiepiscopus Patritius, [A S. Patritio in Hiberniam misso] missus a Cælestino Papa, venit in Hiberniam, & humiliavit Deus ad doctrinam ejus corda majorum Hiberniæ, & sicut prædiximus, venit in occursum illius supradictus rex Momoniæ, id est Ængus, filius Neodfruoich *; & cum gloria magna duxit secum sanctum archiepiscopum Patritium in suam civitatem Cassel: & sanctus Patritius baptizavit & benedixit illum cum sua gente & civitate. Audiens beatissimus episcopus Patritius, quod adhuc dux regionis Desiorum esset gentilis, differens quotidie credere sancto Declano, venit ut ei prædicaret verbum Dei. Supradicti quatuor episcopi, qui erant in Hibernia ante sanctum Patritium missi a Roma, sicut & ipse, scilicet Albeus, Declanus, Kiaranus, & Ibarus, non unam voluntatem habebant cum sancto Patritio, sed diversam: tamen in postremo concordiam cum illo fecerunt.

[40] Kiaranus enim omnem subjectionem, & concordiam ac magisterium dedit sancto Patritio, [dissident primo episcopi quatuor; dein illi se submittunt,] ipso præsente & absente: Albeus autem videns, majores Hiberniæ concurrere post Patritium, venit ad sanctum Patritium in civitate Cassel, & accepit eum ibi cum omni humilitate suum magistrum coram rege Ænguso; quod prius non habuit in mente. Ipsum jam Albeum illi episcopi magistrum suum antea constituerunt, & ideo ipse ante eos venit ad sanctum Patritium, ne ipsi pro se contradicerent illi. Ibarus vero nulla ratione consentire sancto Patritio, neque ei subjectus esse voluit: nolebat enim patronum Hiberniæ de alia gente habere: Patritius autem de gente Britonum natus erat, sed in Hibernia nutritus est, captus in pueritia sua: & conflictus magnos inter sese Ibarus & Patritius fecerunt in primis; sed postea, suadente angelo, pacem & concordiam & fraternitatem inter sese fecerunt.

[41] Declanus autem nolebat contradicere sancto Patritio, [quos inter S. Declanus ab angelo monitus,] quia ante cum ipso fraternitatem fecit in Italia: neque quidem subditus ejus esse cogitavit, quia ipse dignitatem Apostolicam c habuit; sed ita tandem ab angelo monitus est, ut veniret ad eum ut voluntatem ejus faceret: venit enim angelus Domini ad sanctum Declanum, dicens ei: Vade modo citius ad sanctum Patritium, & prohibe eum ne maledicat ipse gentem tuam & terram tuam: ipse enim jejunus est hac nocte in loco, qui dicitur Hynneon, qui est in medio campi Femhyn in Aquilonari plaga Desiorum * super ducem gentis tuæ: & si maledixerit tuam gentem, maledicta erit per seculum.

[42] [hoc pacto Desios cum S. Patritio conciliat;] Tunc sanctus Declanus cum omni festinatione ex jussione angeli ad prædictum locum Hynneonem, qui est in medio campi Femhyn in Aquilonari Desiorum plaga, nocte illa per montem Gua, id est Sliabhgua, trans fluvium Suir perrexit, & mane ad sanctum Patritium pervenit. Sanctus jam Patritius cum suo populo videns sanctum Declanum, susceptus est ipse honorifice a sancto Patritio & populo ejus; & sanctus Declanus humiliavit se sancto Patritio, & rogavit eum, ne gentem Desiorum, neque regionem malediceret; & promisit suam voluntatem dare sibi: & ait ei sanctus Patritius: Quia pro eis satagis, imo benedicam.

[43] [non tamen obstinatum eorum ducem;] Tunc sanctus Declanus ad ducem Desiorum prope manentem cum suo exercitu, qui sibi noluit credere, & male tractavit sanctum Patritium, perrexit; & rogavit eum magnis precibus, ut veniret ad sanctum Patritium credere & baptizari; sed ipse nullo modo, nullaque ratione consensit, & Sanctis Dei iratus dixit, nisi dimitteret propter fratres & cognatos sancti Declani, quod pauci essent apud eum. Ipse dux Lebanus vocabatur, qui in sua permansit credulitate *. Videns sanctus Declanus, eum in diabolica manere suasione, & timens, ne propter illum gentem suam sanctus Patritius malediceret, conversus ad cœtum Desiorum ait: Separate vos ab isto malefico, ne sitis maledicti caussa incredulitatis illius, quos per undam baptismi sacram ego benedixi; & venite post me omnes, ut benedicat vos mecum sanctus Patritius, ad vos a Deo missus, quem elegimus archipatronum totius Hiberniæ: ego enim ex paterna natione dux vester esse debeo, sicut & ipse.

[44] [a quo propterea gentem suam abstrahit,] Ad hanc vocem omnis cœtus Desiorum, excepto duce eorum incredulo cum suis servis propriis quibusdam, secutus est sanctum Declanum: Et ait sanctus Declanus ad sanctum Patritium: Ecce, gens Desiorum reliquit ducem suum incredulum, & mecum quasi cum duce suo ad te, pater, subdita tibi venit, parata te semper honorare: & benedictionem tuam petit, quia a nobis baptismum suscepit. Tunc sanctus Patritius cum discipulis suis gentem diligenter benedixit, & non solum homines, sed etiam silvas, terras, & aquas. Et dixerunt principes & potentes Desiorum ad sanctos episcopos: Quis modo dux noster est? Respondit eis sanctus Declanus: Ego sum modo dux vester; & quem eligam ut præesset, benedicet sanctus Patritius; & ipse dux vester erit.

[45] [alio duce in ejus locum electo, cui benedicit S. Patritius.] Tunc sanctus Declanus elegit juvenem quemdam, nomine Ferdinandum *, filium Cormaci, de regali genere Desiorum, id est, de cognatione & stirpe sancti Declani: & posuit eum in medio, ut dux esset illorum; & placuit omnibus. Tunc juvenis a Sanctis Dei benedictus est, & ab omnibus dux est ordinatus. Ipse jam dux Ferdinandus *, filius Cormaci, multis episcopis placuit; & post benedictionem ejus sanctus Patritius ait: Iste juvenis pulcher facie, & audax in militia; & opes erunt in regno ejus, & erunt ita duces Desiorum in seculum. Quæ prophetia illis semper contingit. Tunc sanctus Declanus, & dux Ferdinandus *, & gens Desiorum, multas terras ibi prope in campo Femhyn sancto Patritio obtulerunt, (unde successores ejus magnum servitium habent) & locum non longe a flumine Suir in eodem campo. Et ibi est lucidissimus fons, qui dicitur sancti fons Patritii, quem sanctus Patritius multum dilexit. Posthæc sanctus Patritius cum magna gratiarum actione a regione Desiorum ad civitatem Cassel ad regem Ængusum reversus est, & sanctus Declanus cum eo exivit.

ANNOTATA.

a Nempe num. 32 supra.

b Habitus, id est, eorum, qui habitum monasticum assumpserant.

c Id est, episcopatum & missionem ab ipso Pontifice Romano susceperat.

* supra Noadfrigh

* al. Na nDesi

* Colganus incredulitate

* al. Fearghal

* al. Ferghalus

* al. Fearghal

CAPUT VI.
Miraculum S. Patritii; archiepiscopatus Momoniæ, & episcopatus S. Declani privilegia; religio Desiorum confirmata; miracula S. Declani in peste Momonica.

Quoddam miraculum, quod factum est in supradicta concione, modo dignitati cœpimus narrare vestræ. [Vulnus S. Declani sanat S. Patritius signo crucis,] Ambulans ibi incaute sanctus Declanus inter gentem suam & sanctum Patritium festinus, in aliquo loco pes ejus a quodam ferro multum scissus est; & effundens largiter sanguinem, cœpit claudicare. Hoc videntes Sancti episcopi, id est, Albeus, dilectus amicus & sodalis sancti Declani, & Seachnallus a discipulus sancti Patritii (de quo fertur, quod ipse primus episcopus sub humo Hiberniæ exivit) qui fuit vir multum sapiens & sanctus, displicuit valde eis, & indicaverunt illud sancto Patritio. Illud audiens sanctus Patritius, simili modo displicuit, dicens: Sana, Domine, pedem Servi tui fidelis, qui in talentis sibi traditis pro te multum laborat. Et videns sanctus Patritius sancti Declani pedem, signavit eum signo sancto *, & respiciens in cælum, oravit: & illico sanguis cessavit fluere, & vulnus labia sua cœpit contrahere, & accepta cute cicatrix apparuit. Surgensque sanctus Declanus sine acritate pedis validus, pro eo Sancti Deo gratias egerunt. Turba autem clamorem in laudem Dei & servorum ejus extulerunt.

[47] Commanentes in civitate Cassel sanctus Patritius, [Institutio archiepiscopatus Momoniæ, & episcopatu Desiorum,] sanctus Albeus, sanctusque Declanus cum multis sanctis discipulis apud regem Ængusum, multa circa ecclesiastici regiminis, & vigoris Christiani leges, & in Christianæ fidei ulteriorem propagationem constituerunt. Et sanctus Patritius & rex Æneas cum omni populo suo ordinaverunt archiepiscopatum Momoniæ in civitate & in sede sancti Albei b, qui tunc ab illis ordinatus est archiepiscopus per seculum: & sancto Declano constituerunt terminos, quos de gentilitate ad fidem convertit, id est, Desios, ut ipsi in parochia episcopatus ejus essent, quæ est magna & clara; & ut Hibernienses in aliis locis sancto Patritio servirent; ita ut gens Desiorum omne sub Deo obsequium sancto Declano patrono suo exhiberet.

[48] [quorum præsules apud suos secundi Patritii a S. Patritio vocantur.] Unde sanctus Patritius archipontifex & patronus totius Hiberniæ versum sequentem Scotica lingua, quasi quoddam oraculum, vigorem legis habens, eis cantavit; quem versum familia sancti Albei & familia sancti Declani noluerunt pro se vel rythmice seu metrice c in Latinum verti; sed majoris auctoritatis ei conciliandæ gratia illum proprio & genuino, quo pronuntiatum ac compositum est a sancto Patritio, idiomate pro dignitate proferemus in medium. Ita igitur Scotice ponitur ille versus:

Ailbhe umha Padruigh Muomhan mo guchruth:
Declan Padruig na nDesi, na Desi ag Declan go bruth d.

In quo decretum est, ut Albeus, secundus Patritius & Momoniæ patronus esset; & Declanus secundus Patritius & patronus esset Desiorum: & Desii sua diœcesis essent usque ad finem seculi. Postea sancti episcopi benedicentes regem Ængusum, ad sua in osculo pacis cum spirituali gaudio ad opus divinum seminandum progressi sunt.

[49] [confirmatur per leges Desiorum religio Catholica.] Convenientes quoque sanctus pontifex Declanus & ille juvenis Feargall, seu Ferdinandus, dux Desiorum in supradicto loco Hynneoin cum exercitu & universo populo Desiorum, leges Christianitatis in suo regno firmaverunt; ille autem depositus dux Lebanus, negator Christiani nominis, ab omnibus expulsus est, & ipse in nihilum exivit; sicut scriptum est de inimicis Dei: Periit memoria eorum cum sonitu. Tunc a sancto Declano, & a duce Feargall, & a potentibus Desiorum statutum est, ut illo loco Hynneoin duces Desiorum in posterum ordinarentur, in quo dux Feargall a Sanctis ordinatus est. Et fertur ab antiquis, quod in eodem loco duces illius gentis antea in gentilitate constituebantur.

[50] [Peste in Momonia septem obsides sublatos,] Eodem tempore dira pestis venit in Momoniam; sed venenosior erat in civitate Cassel, quam in ceteris locis: quæ flavos primitus faciebat homines, & postea occidebat. Et erant septem nobiles obsides apud regem Ængusum in custodia in quodam castello, ad Occidentalem civitatis Cassel partem posito, quod dicitur Scotice Magh na nearglann, id est, Atrium cuspidum. Una jam nocte illi obsides septem a supradicto morbo mortui sunt: & cum rex mortem eorum audisset, valde contristatus est: illi enim filii ducum potentiorum extremitatum regni sui erant; & timebat eos inducere scandalum in suo regno. Et rex jussit suis mortem illorum celare. Sequenti vero die sanctus pontifex Declanus ad civitatem Cassel pervenit, regem volens Ængusum alloqui.

[51] Rex audiens ad se Declanum venientem, gavisus est, [rogatus a rege S. Declanus,] & vocavit eum illico ad se, & ait illi coram suis amicis: Rogamus te, sancte Episcope, serve Dei vivi; ut, sicut in Christi nomine tibi credidimus per prædicationem vestram, septem obsides nostros, qui præterita nocte mortui sunt ista mortifera peste, a morte resuscites; scandalum enim regni nostri ab eorum parentibus timemus: ipsi jam dicent, quod filii eorum ex culpa nostra occisi sint; & hoc vere pudet nos. Respondet sanctus pontifex Declanus dicens: O chare rex, non est infirmitatis humanæ carnem exstinctam a morte resuscitare; sed ad solam divinam potentiam tale opus pertinet: sed quia nos adjurasti, nos in Christi nomine ibimus, ubi sunt cadavera eorum, & orabimus pro eis ad Dominum; & quod sibi bonum videbitur, faciat.

[52] Tunc sanctus Declanus cum viris idoneis de discipulis suis, [aqua lustrali & prece ad vitam revocat;] ducentibus eum ministris regis, perrexit plenus fide ad locum, ubi posita erant cærulea & flava cadavera mortuorum; & rex sequebatur vestigia Episcopi; qui ante corpora vadit exstinctorum. Intrans Vir Dei locum, in quo mortui jacebant, aspersit eos aqua benedicta, & orans ferventer & breviter, dixit coram præsentibus: Domine Jesu Christe, unigenite fili Dei vivi, pro gloria nominis tui hos mortuos resuscita; ut isti neophyti per ministerium nostrum in fide tua confirmentur. Postea sanctus Pontifex in spiritu cognoscens vitam illorum sibi a Domino donatam, ait ad eos, tunc palpebras movere incipientes suas: In nomine Jesu Christi omnium salvatoris surgite ad nos, & benedicendo Deo gratias agite. Ad hanc vocem illi illico a morte surrexerunt, salutantes omnes; & assignavit sanctus pontifex Declanus eos regi Ænguso filio Nadhaoith coram populo vivos & sanos.

[53] Hoc raro & maximo miraculo viso, Christi nomen ab omnibus glorificatum est, [pestemque toto regno pellit;] sanctitas sui Famuli devulgata est per orbem & regiones Hiberniæ. Tunc rex Ængus gaudens illud castellum, id est Atrium cuspidum, cum agro sibi propinquo in circuitu, sancto Declano in æternum obtulit. Deinde cives civitatis Cassel supplices rogaverunt sanctum Declanum, ut benediceret urbem ad expellendam illam pestem, & rogaret Christum pro plurimis infirmis, qui illa detinebantur peste. Vir sanctus videns fidem illorum, oravit ad Christum pro hisce, & signo sanctæ crucis aërem per quatuor plagas benedixit. Tunc velociter apparuit, quod Dominus dixit ad discipulos suos ascendens ad cælum, id est: Super ægros manus imponent, & bene habebunt. Post signationem enim manu sancti Declani ipsa hora qui patiebantur pestem, absoluti sunt, non solum in illa urbe, sed ubicumque in provincia fuerat pestis; & sani ad suos surrexerunt.

[54] Tunc pestis illa omnino expulsa est ab omni regione, [cui beneficio egregie respondit munificentia regia.] & hoc omnes gaudebant, & magis quam de resurrectione mortuorum. Hoc videns & audiens rex, dedit primitus, & constituit semper ab omnibus regibus Cassel magnum tributum sancto Declano & ejus successoribus, & libertatem suæ civitatis & parochiæ coram multis testibus de nobilibus Momoniæ tradidit. Et postea benedicens gloriosus pontifex Declanus regem Ængusum cum sua civitate & gente, reversus est ad regionem suam.

ANNOTATA.

a Qui Latino nomine Secundinus appellatur, & sæpe recurrit in Actis S. Patritii 17 Martii. Ejus Acta illustrari poterunt 27 Novembris.

b Nempe Imelacæ, ad duodecimum a Casseliensi civitate lapidem sitæ; ubi aliquot seculis Momoniæ archiepiscopi consederunt, antequam sedem inde Casseliam transtulerunt; ut vide apud Waræum in Præsulibus Hiberniæ pag. 160 & 174.

c In exemplari nostro ante collationem Romæ factam cum exemplari cœnobii S. Isidori sic habebatur distincte: noluerunt pro se vel … Leometrice in Latinum verti: ex qua voce Leometrice Papebrochius noster ad Acta S. Patritii desumpsit argumentum quo negaret, auctorem hunc scripsisse ante seculum duodecimum: quippe quo primum sub Ludovico VII, vel Philippo augusto Galliæ regibus, floruerit Leo ille poeta, a quo deinde metrum Leoninum & usum & nomen accepisse volunt eruditi. Ceterum loco restituto ad exemplar Romanum, & ad lectionem Colgani tom. 2, pag. 201, fatendum est, observationem illam amanuensi cuidam infideli tribuendam esse; neque proinde quidquam ad rem facere.

Deerant hi versus in apographo nostro; sed lacunam nostram Romæ supplevit ex Ms. S. Isidori Haroldus, ut nunc exhibuimus. Paulo aliter eosdem scribunt Colganus tom. 2, pag. 201, & & Usserius in opere hactenus sæpe citato pag. 866: sed nihil mutare ego temere volui, qui idiomatis Hibernici me rudem profiteor. Satis habeo, quod Latine redditos reperi apud eumdem Usserium pag. seq. in hunc modum:

Albeus est humilis, dixit Calphurnia proles; (id est S. Patricius.)
Patriciusque esto hinc, Albee, Momoniæ.
Declanus pariter patronus Desius esto,
Inter Desenses Patriciusque suos.

* al. signo crucis

CAPUT VII.
Occultorum in Sancto notitia, pœnæ hospitium illi negantium, varia monasteria ab eo condita, obsequium cervi.

[Sancto ad mensam canis coctus pro ariete apponitur;] Aliquando sanctus Declanus hospitio susceptus est in Australi campi Femhyn plaga in domo cujusdam viri gentilis. Ille vir Dercanus vocabatur, & dives erat: & volens illudere Christianis, jussit servis suis, ut canem occulte occiderent, & caput & pedes ejus absconderent in terra, & carnem ejus bene coquerent, & postea discipulis sancti Declani traderent ad manducandum: & præcepit, ut ille canis pinguis esset, & suaderent illis blande hanc carnem comedere, quasi ovinam. Et cum illa caro ad mensam poneretur cum panibus ante alia cibaria, sanctus episcopus Declanus ad latus suum modice dormiebat; & cum excitatus esset, ut benediceret prandium, respexit mensam tacens, & cum discipuli sui sibi dicerent: Benedic, Pater, prandium nostrum; dixit illis: Video vere ministrum diaboli circa carnem illam. Et interrogans ille ministros, quæ esset illa caro, & quomodo sit occisa; dicunt ei: Dominus noster jussit, ut vobis arietem pinguem occideremus; & sic fecimus.

[56] Tunc sanctus Episcopus ait coram omnibus: Christe, [quod cum ille Dei instinctu detexisset, hospitem convertit;] mi Domine, ostende mihi, cur video ministrum diaboli in mensa; & prohibe servos tuos, ne illicitum commedant. Tunc nutu Dei vidit Vir sanctus unguem canis per frusta carnis: (quartum enim pedem carnis ministri nescientes coxerunt, quem in terra putaverunt abscondere) & ait sanctus Declanus: Non ovis hic est unguis, sed canis. Hoc videntes ministri, currentes nuntiaverunt domino suo Dercano. Audiens ille tale quid, statim venit ad sanctum Declanum; & credens, obtulit sese cum suo semine & villa sancto Declano in æternum; & baptizatus est cum suis, & gavisus est, & petivit a sancto Declano, ut aliquem locum in terra sua benediceret, quod * semper nomine suo nominaretur.

[57] Tunc sanctus Declanus benedixit lapidem quemdam ibi; [& in ejus fundo cœnobium exstruit;] qui ab illo die usque hodie Lapis sancti Declani vocatur. Et dixit sanctus Declanus: Si dux, vel gens Desiorum vadens ad bellum contra inimicos, vel ad vindicandam injuriam suam in aliam gentem, circumiverint illum lapidem, invicti revertentur, & victoriam de inimicis habebunt. Et ita semper completur: sed mali de illa gente, qui non sunt digni habere victoriam, volunt per superbiam hunc lapidem, circumire & ideo victoriam amittunt. Illa villa Teach Dercain tunc vocabatur, modo autem Coninga ab illa ungula canina vocatur. Ibi sancti viri Conanus Mochoba, Ultanus, filius Erci, & filius Laisre a, simul venerunt ad sanctum Declanum & obtulerunt se Deo sub magisterio & regula sancti Declani. In illa villa Dercani, id est, Coninga, monasterium intituit, & istos prædictos sanctos cum aliis in isto loco ordinavit: sed sanctum Ultanum solum * postea detulit.

[58] Deinde sanctus Episcopus ad regionem Brehensem * ad pristinam suam patriam perrexit, [& aliud apud Themoriam, ubi relinquit Euangelii codicem;] & invenit magnum honorem apud regem Themoriæ & principes Brehensis * regionis: in regione enim Brehensi * Themoria est. Inde autem sanctus Declanus originem sui generis traxit: & dilexerunt eum ille ex originali consanguinitate. Et construxit ibi sanctus Declanus monasterium in agro sibi dato canonicorum b, quod ex nomine sancti Declani nominatur, & reliquit ibi clarum Euangelium, quod habebat secum in suo comitatu. Illud jam Euangelium in illo loco cum magno honore habebatur, & miracula per id efficiebantur. Postea benedicens illum locum reversus est ad Momoniam

[59] [item aliud apud Ossoriam, post negati hospitii pœnas terribiles,] Postea ambulans sanctus Declanus in regione Ossoriæ, declinavit ad quoddam Castellum, ut ibi illa nocte quiesceret: sed illi diabolico instinctu non solum non receperunt eum in hospitio, sed etiam eum in armis cum contumelia expulerunt. Sanctus autem cum suis orabat ad Dominum, ut illis eveniret, quod dicit sacra Scriptura: Mihi vindictam, & ego retribuam: habitatores enim illius regionis numero sexaginta ista nocte mortui sunt, nisi duo viri & decem mulieres, quibus displicuit quod alii Sancto Dei fecerunt. Illi venerunt crastino die viri & mulieres humiliter ad sanctum Declanum, & narraverunt ei de miserabili obitu eorum, quem ipse prænoverat; & illi pœnitentiam agentes ei obtulerunt locum suum in agro & aliis donis *. Et instituit ibi, cum mortui essent sepulti, clarum monasterium, quod dicitur Columbi Ruffi Cella *; fecitque virum pium & sanctum de discipulis suis, oriundum de Orientali Lageniensium plaga, id est … qui vocatur Columbus Ruffus *. Ex ejus nomine illud monasterium nominatur. Et benedicens sanctus Declanus locum illum, ad terram Desiorum recessit.

[60] [quas & alii sustinent ob similem inhumanitatem erga Sanctum.] Alio die venit sero sanctus Pontifex cum suis ad supradictum locum, id est, Atrium Bressaill; & non dimiserunt incolæ illius loci virum Sanctum in suo castello introire. Ipsi autem naves suas ante absconderunt, ne posset Sanctus transfretare ad insulam suam: gratis enim illi Sanctum Dei oderunt: sed Deus omnipotens tunc, ut dicit Propheta, propter sui Servi se rogantis sanctitatem, & injuriam patientis sancti Declani, convertit mare in aridam. De hoc quidem audistis: manens illa nocte Vir Dei in stabulo quodam deserto in platea, nec potuit quidem ignem ab illis invenire. Tunc juste in illis vindicatum est a Deo: ipsi enim nolentes dare ignem misericorditer servis Dei, circa mare illis a Deo ignis provenit, & combusti sunt omnes cum castello: & illud est usque hodie desertum sub maledicto, sicut scriptum est: Civitates eorum destruxisti.

[61] [Cervus Sanctum vehit, ac deinde liber in silvas remittitur.] Quodam quoque die iter agens sanctus Declanus episcopus in monte Gua, in regione Desiorum, equus currus sui claudus factus est ibi, & non poterat ambulare. Tunc sanctus Declanus videns armentum cervorum in monte eminus, sibi jussit uni servienti, ut cervum de illo armento in chamo fortem duceret ad se & poneret in loco equi. Tunc ille pergens, non dubitabat cervum invenire mansuetum, ut Vir Dei prædixit, & illud armentum mitissime exspectavit; donec ille elegit fortissimum cervum inde: qui cervus tota die fortiter currum sub Viro Dei apte traxit: donec ad campum Femhyn pervenerant. Et attingens ad hospitium, jussit sanctus Declanus illi cervo, ut ad sua rediret; & ad voces Viri Dei coram omnibus in viam suam rediit. Ille jam homo, qui cervum de monte ad sanctum Declanum adduxit, Dormanagh vocabatur; cui sanctus Declanus benedixit, & oppidum Maghgubra in Aquilonali parte Desiorum contra regionem Eoghanaght ei tradidit: ubi nepotes illius usque hodie honorabiles in servitio sancti Declani habitant.

ANNOTATA.

a De his omnibus videri potest Colganus tom. 1, pag. 608.

b Ex hac etiam voce collegit Papebrochius noster, juniorem esse auctorem nostrum, quam creditus est antehac. Certe canonicorum in insulis Britannicis nulla uspiam vestigia reperi, ac ne nomen quidem, ante concilium Calchutense anno 787 celebratum: & in Capitulis selectis canonum Hibernensium, qui versus seculum VIII collecti putantur, apud Acherium in Spicilegio recuso, tom. 1, a pag. 492, monachorum, clericorum, presbyterorum frequens est mentio; at nulla canonicorum. Cum tamen Hibernorum antiqua monumenta pleraque interciderint, & canonici noti fuerint in Gallia jam inde a sedulo VI, ut exemplis aliquot probat canonicorum regularium eruditus vindex in Disquisitionibus, quas anno 1697 Parisiis edidit, pag. 113, non judicavi argumento tam controverso ad eam rem utendum esse in Commentario prævio.

* lege qui

* al. secum

* al. Breigh

* al. cum agris & aliis donis

* al. Celcolum dherig

* al Columdearg

CAPUT VIII.
Varia miracula S. Declani; visitatio S. Albei.

Alio die ambulans sanctus Declanus cum multa turba, sicut ei mos erat, forte cecidit unus de fratribus in via; [Crus fractum obligans quidam, invocato Sancto, sanat,] & crus ejus in duas partes fractum est: quod videns sanctus Declanus, jussit, ut unus ex eis ligaret pedem illius, ne ob nimiam sanguinis effusionem moreretur. Et omnes præ horrore fracturæ se excusaverant. Tunc unus de turba, nomine Dualach, audaciter & hilariter accessit ad illum dicens: Ego in nomine Christi & patroni nostri Declani medicus hujus pedis ero. Hoc pro ludo dixit; sed tamen prudenter pedem ligavit, benedicens eum coram omnibus in nomine Dei & sancti Declani: ac illico melius ac melius ille frater habuit, & post breve intervallum stringens se vulnus, integre sanus factus est frater, nihil dolens: & cum jussisset se absolvi, cicatrix in pede ejus inventa est, ossibus cum carne & cute connexis: omnesque cum illo Deo gratias & sancto Declano agentes, dixit sanctus Declanus illi homini Dualach, qui ligaverat pedem prædicti fratris:

[63] Tu promisisti te medicum illius pedis in nomine Christi & meo esse, [ac deinde cum suis posteris singulari medendi scientia donatur.] & Christus, te illum alligante obedienter, dedit illi salutem sua potentia: igitur tu eris ab hac hora probus medicus; & nepotes tui post te usque ad finem seculi probi & venerabiles erunt medici: & si quem infirmum in nomine Christi & meo a, facto signo assignaverint, nisi malum votum habuerint in superflua mercede, vel in odio hominis, Dei gratia juvabit illud per medicinam illorum. Et sunt semper nepotes illius juxta verbum illius Episcopi omni tempore, nec solum viri, sed etiam feminæ istius cognationis artis medicinæ experti, & tota illa cognatio successoribus sancti Declani servit.

[64] Iter agens in Occidentali plaga campi Femhyn circa fluenta fluminis Suiri sanctus episcopus Declanus, [S. Declanus baptizat S. Kiaranum] occurrunt ei homines infantulum habentes, & portantes eum ad quemdam presbyterum, ut baptizaret illum: vidensque sanctus Episcopus cohortem, ait illis, repletus spiritu prophetiæ: Exspectate hic: ego baptizabo hunc sanctum infantem. Illi homines mirabantur de infante ab episcopo Sabe nominato; quia ipsi non indicaverunt ei neque aliqui de servis causam sui itineris: dicentesque ei, quod neque sal neque vas possint illic invenire ad baptizandum, ait sanctus Episcopus: Vas latum & longum habemus, id est, istud flumen; sal autem Christi virtute donabitur nobis. Iste jam sanctus infans & mirabilis erit coram Deo & hominibus, & a Deo per eum multa fient miracula. Et ipsi longe a villis in littore supradicti fluminis Suiri in loco qui dicitur Herend fuerunt.

[65] [non sine miraculo & prophetia.] Accipiensque sanctus pontifex Declanus humum in palma sua, aspersit eam sua saliva; & orans in sua mente, benedixit signo sancto. Illico illa humus in Dei Famuli manu coram omnibus factum est salsillum & lucidum, turba in Christi gratiam admirante & benedicente in suo Episcopo. Sanctus Declanus antistes ibi illum infantem baptizavit, & dedit ei nomen Kiaranum: & ait illis sanctus Episcopus post baptismum: Hunc filium spiritualem diligenter nutrite, & apto tempore ad docendum viris tradite eum Catholicis: ipse enim clara columna in Christi Ecclesia erit. Ipse jam Kiaranus est filius Heodach, qui in venerabili senectute post multa miracula in Christi nomine facta, & loca sancta Deo instructa, ad cælum migravit, & jacet in suo claro monasterio, quod vocatur Tibrada b, id est, fontes; & illud est in diœcesi sancti Declani in Occidentali Desiorum plaga, in plebe scilicet nepotum Haythi inter claros montes Cua & Crost.

[66] [Mulierem absorbet terra, quod a Sancto furata esset.] Mulier cujusdam villici venit cum servitio suo ad monasterium sancti Declani: sed ipsa non longe a civitate accepit furtive de tributo sancti Pontificis magnum habellum c, volens injuste aliis tribuere: sed illam coram viatoribus terra deglutivit, vindicans nutu divino injuriam, quam ipsa tunc & antea de bono monasterii sancti Episcopi fecit. Et devorans terra eam, projecit kabellum de sinu suo; & Illico illud coram omnibus lapis apparuit; & hæc omnia sanctus Episcopus videns in suo spiritu, in monasterio suis narrabat fratribus. Illi autem homines multum timentes, tulerunt lapidem de kabello factum, currendo ad sanctum Declanum; & narrabant omnibus quæ contigisse viderant. Multum tum inde nomen sancti Declani magnificatum est ab omnibus; timentes eum tam absentem quam præsentem. Et ille lapis per omne tempus in cœmeterio sancti Declani in sua civitate Ardmor in signum istius virtutis in excelso loco de kabello factus habebatur.

[67] [Mulier sterilis geminos parit, invocato Sancto.] Homo quidam dives, Fintanus nomine, erat sine prole; quod uxor ejus sterilis fuit, fere usque anilem ætatem. Venit cum uxore ad S. Declanum; & promittentes eleemosynas & pia opera agere, rogaverunt eum, ut ipse a Deo prolem eis postularet. Illi jam affirmabant, se prolem habituros, si sanctus Declanus Deum rogaret pro eis. Tunc Sanctus benedicens eos, ait illis: Complete, quod promittitis; & ex dono jam Dei prolem habebitis. Illi cum gaudio & benedictione post sancti Episcopi promissionem cum suis reversi sunt domum suam. Sequenti illa nocte dormiens Fintanus cum uxore sua, concepit, & peperit duos filios, qui vocabantur Eoch & Fiacha. Et ipsi cum nepotibus suis sub tributo sancto Declano sese mancipaverunt usque ad finem seculi.

[68] Beatus Albeus, archiepiscopus Momoniensium, sciens, [S. Albeus mortis suæ præscius invisit S. Declanum,] obitum suum prope esse, dixit ad suos: Ego, fratres, visitare & videre dilectissimum meum sodalem & conservum in Christo episcopum Declanum volo, antequam morior. Deinde iter direxit ad sanctum Declanum. Venitque unus angelus ad sanctum Declanum, & narravit ei, sanctum senem, amicum suum, Albeum venientem ad se. Hoc sciens sanctus pontifex Declanus ab angelo Dei, jussit suis, ut necessaria sanctis hospitibus præpararent; & perrexit ipse de sua civitate in occursum sancti Albei usque ad locum, qui dicitur Druim luchtri. Veniensque sanctus Albeus, illic acceptus est honorifice a sancto Declano & populo suo; mansitque sanctus Albeus apud sanctum eclanum quatuordecim dies, in omni charitate & in divinis ministeriis vacantes, in sancta lætitia gaudiorum spiritualium exultantes.

[69] Post hos dies sanctus senex Albeus reversus ad suam civitatem, [a quo honorifice accipitur, ac deducitur.] cujus nomen Imleach dicitur, quæ est in planitie Momoniæ posita; & venit sanctus Declanus & turba non modica secum cum sancto Albeo usque ad prædictum locum, id est, Druim luchrii: & jussit ei sanctus Albeus, ut rediret ad suam civitatem: scientesque sancti senes Albeus & Declanus, se non visuros invicem in hoc seculo iterum, ab ipsa hora lacrymas ubertim in magno amore fuderunt, & antiquam fraternitatem inter se & suos firmaverunt, & pias suas a Christo postulationes impetraverunt. Postea benedicens sanctus Albeus civitatem, & populum, & clerum sancti Declani, & ipse similia sancta fœdera a sancto Declano accipiens, in osculo pacis & sancta tristitia & in vera Dei & proximi pro Christo dilectione inde ad sua loca sanctissimi pontifices sanctus Albeus & Declanus cum suis se separaverunt.

ANNOTATA.

a En argumentum, unde Acta plurima fabulosa judicarunt Majores nostri. Quasi vero Sancti, cum viverent, tantum sibi umquam sumpserint. Certe nihil sibi adscribi supra volebat Sanctus noster, ne a puero quidem, num. 35.

b Monasterium hoc non reperi hactenus; neque proinde satis affirmare possum, de quo hic Kiarano agatur; sunt enim plures hoc nomine Sancti apud Hibernos, de quibus & aliis homonymis vide introductionem ad Historiam monasticam Hiberniæ, Parisiis editam anno 1690, pag. 6.

c Quid sit habellum, nescio; sed cum infra constanter scribatur kabellum, agaturque de tributo, quod S. Declano pendi debebat, suspicor intelligi gabellam, seu summam pecuniariam, ex arca tributaria monasterii S. Declani furtim ablatam.

CAPUT IX.
Reliqua Sancti miracula, & felix obitus.

[Sanctus baculo incendium exstinguit, toto inde milliari distans.] Aliquando castellum ducis Desiorum, qui vocabatur Canicus, accensum est igne magno, & cœpit fortiter ardere. Tunc sanctissimus senex Declanus ibat ad illud castellum; & viso, de illo rogo displicuit sancto Seni: & accipiens mirabilem suum baculum, cujus mentionem in miraculo de mari fugato fecimus, in manu sua, ex ipso loco projecit ad Castellum. Baculus vero divinis alis per aëra evolavit, & cecidit in medio castelli in termino flammarum; & ignis non per spatia horarum, neque quidem per punctos horæ, permansit; sed illico totus est exstinctus, combusto castelli dimidio: Longum jam milliarium inter illum locum, in quo sanctus Declanus baculum de manu sua projecit, & castellum constat; in quo silva altissima est, quæ dicitur Lucus Cuirt. Hoc videns dux Canicus cum ceteris omnibus, admirabatur miraculum per omnia, & gratias Deo agens, voluntatem sancti Declani sponte complevit. Et non longe a flumine Suiro ad Australem plagam in loco, qui dicitur Collis stabilis, illud castellum est; locus autem, a quo sanctus Pontifex baculum projecit, juxta istius fluminis vadum est contra monasterium sanctissimarum virginum filiarum ipsius Canici, quod dicitur Campus Stagni. Et acervus lapidum collectus est in illo loco cum cruce in signum miraculi, qui dicitur Vlu, id est, Acervus sancti Declani.

[71] [Prædones pagani submersi vertuntur in saxa,] Venit aliquando classis per mare, & direxit cursum ad monasterium sancti Declani, volens prædari locum illum, tam homines, quam substantiam: illi enim gentiles erant. Et omnes concurrebant ad sanctum Declanum senem episcopum, ut ipse Christi peteret auxilium contra paganos advenientes. Sciens vero sanctus Declanus felicitatem & bonitatem, atque sanctitatis charitatem prædicti sui discipuli Ultani, jussit ei, Deum orans, ut signaret classem contra paganos: ille siquidem Ultanus valde charitativus circa Christi pauperes & parvulos erat. Et sine mora ad verbum sanctissimi magistri Declani, frater ille sanctus Ultanus occupatus tunc dextra manu, signavit sinistra contra classem; & statim mare omnes illas naves absorpsit quasi saccos plombo plenos. Iterum vero submersa nautarum corpora emergentia, & ad littus appellentia, conversa sunt in saxa magna, quæ sunt in ora maris non longe a terra, & altiores mari constant.

[72] [prece SS. Declani & Ultani.] Omnes Christiani gaudio & fide talia videntes sanctæ Trinitatis repleti sunt, & Sanctum Dei, suum prædicatorem & episcopum, per quem hæc & plura viderunt signa, magnificabant. De hoc miraculo fuit pia contentio inter sanctum episcopum Declanum & suum discipulum Ultanum: discipulus enim illud omnino adscribebat Magistro; Magister vero discipulo. Et adhuc Scoti, videntes & audientes periclum, dicunt: Manus sinistra Ultani contra illud. Per hæc verba gratia Dei multum apparuit. Et ipse Ultanus post obitum sancti Declani secundus abbas & pater * mirabilis multorum miraculorum exstitit, cujus vita clara miraculis refulget.

[73] Beatissimus Patritius, archiepiscopus Scotorum, [Legatus S. Patritii ad S. Declanum, aquis præfocatus,] unum de suis discipulis cum legatione ad sanctum episcopum senem Declanum misit; sed ille veniens ad Australem plagam Desiorum, mersus est in quodam rivo, qui dicitur Luch. Audiens sanctus episcopus Declanus mortem illius, valde displicuit ei, & contristatus est, dicens: Vere in corde doleo, quia discipulus sanctissimi viri ad me missus, in mea regione incongrua morte præventus est, & non potest nostrum legatum ad suum sanctum magistrum referre. Ideo citius ponite me in curru agere exequias ejus; ut sanctus pater noster, magister ejus Patritius, curam nostram erga eum audiat. Et a civitate sancti Declani usque ad illum amnem, in quo mersus est discipulus sancti Patritii, duo milliaria constant.

[74] Ille jam positus in feretro, portabatur a suis, [per hunc vitæ restituitur,] ut sepeliretur apud sanctum Declanum: occurrensque ei sanctus Pontifex cum suis, jussit illis cadaver deponere super terram. Putabant omnes, quod sanctus Episcopus vellet Officium mortuorum inibi cantare pro illo. Accedensque ad feretrum, discooperuit velamen de mortui facie, & videns eam turgidam & cæruleam, sicut mos mersorum est, lacrymas fudit, & oravit tacite, turba non audiente, quid loquebatur Senex; & post breve spatium ante omnes dixit: In nomine sanctissimæ Trinitatis & individuæ unitatis Patris, & Filii, & Spiritus sancti, cujus jugum dulce & leve porto, surge ad nos, quia vitam tuam donavit Christus mihi. Ad hanc vocem sanctissimi antistitis Declani ille de feretro recedit benedicens sancto Seni ceterisque omnibus: apprehendensque eum sanctus Declanus elevavit eum & osculatus est & discipuli sui post eum. Et ille frater adhuc infirmus corpore erat, quasi homo convalescens ab infirmitate: deinde valens & recuperans vires, perrexit cum sancto Declano ad suam civitatem, & mansit apud eum aliquibus diebus in charitate non ficta.

[75] Et de miraculo hoc magnum gaudium in civitate surrexit; [admirante, cum resciisset, & laudante Patritio.] & nomen Christi & sanctitas Servi sui longe lateque per illas regiones glorificatum est. Ille quoque discipulus sancti Patritii Ballinus vocabatur; qui multum lætus a sancto Declano ad sanctum Patritium magistrum reversus est, narrans multis, quæ sibi acciderant. Audiens autem gloriosus archiepiscopus Patritius illa clara & magna testimonia coram omnibus de sancto Declano, merita protulit, & postea laudem & gloriam Episcopo obtulit.

[76] Post hoc mirum & insuetum factum, terminum miraculis vitæ sancti Pontificis ponimus, [Alia multa præterit auctor.] omittentes plurima; ut per pauca, quæ scripsimus, alia sciantur. Quot enim cæcos illuminavit, quot leprosos mundavit, quot claudos & mancos curavit, quot surdos audire fecit, quot varios languores in diversis locis beatissimus Christi pontifex Declanus seminans per gentiles verbum vitæ sanavit, propter multitudinem eorum & lassitudinem scribendi, vel ne lector, vel auditores de una persona in tædium deducerentur, transibimus.

[77] [Sanctus mortem prænoscens, Ardmoriam defertur;] Igitur sciens sanctus senex Declanus & Patritius tempus remunerationis suæ prope esse, vocatus est ad ipsum sanctus antistes, filius Liach a, qui erat dilectus suus alumnus, cujus monasterium est prope fretum Imleagh contra regionem virorum Gabeneides * in Oriente Desiorum, ut corpus & sanguinem Jesu Christi de manibus suis in exitu animæ suæ sumeret. Et diem exitus sui indicavit senioribus, [&] jussit se portari in suam civitatem, ut ibi ad Christum migraret: erat enim in sua clara cellula, quam ipse sibi construxit, quæ est inter collem & mare in angusto loco, secrete super oram maris, per quem lucidus rivulus de colle fluit in mare, & pulcræ circumdant eam arbores, quæ vocatur Desertulum sancti Declani: a qua usque ad civitatem modicum milliarium constat. Illuc sanctus Declanus pontifex vacare soli Deo in vigiliis & jejuniis & orationibus fugiebat: sed modico vix tempore poterat ibi manere; quia discipuli & turbæ credentium & Christi pauperes & peregrini semper eum sequebantur. Ipse enim largus, pius, & clemens erat; & inde fertur nobis ab antiquis ejus discipulis, quod magnus exercitus in comitatu ipsius consuete fuerat. Et prædictam suam cellulam multum diligebat, in qua saltem brevi tempore theorice Deo vacaret; & viros religiosos semper in illo loco habebat.

[78] [ubi suos adhortatus,] Veniens quoque gloriosus pontifex Declanus infirmus corporis viribus, fide autem, spe, & charitate plenus *, in suam civitatem, collecto clero & populo prædicavit divina præcepta, monuit eos bene vivere inter se post obitum suum & obedire successoribus suis, & ipsos, ut vestigia sua in charitate sequantur. Et perhibuit, si ita facerent, firmiter civitatem suam gratia Dei semper custodiendam. His auditis, clamor populi clerique in fletu magno exortus est, scientes quia suus sanctus Patronus ad Christum vellet migrare. Et consolabatur eos pie sanctus Pater. Deinde ad suum tugurium elevatus est, seminato mœrore per civitatem timore absentiæ sui sancti Episcopi.

[79] [ac sacro munitus Viatico, obiit 24 Julii.] Deinde veniens supradictus antistes Liach, accepit sanctus noster episcopus & prædicator Declanus corpus & Domini nostri sanguinem Christi Dei vivi, circumdatus choro sanctorum suorum discipulorum mœrentium. Dein benedicens in osculo pacis illos sanctus senex patronus Declanus, delubris & idolis destructis, gentilibus ad fidem conversis, populis plurimis Christo acquisitis, ecclesiis Deo institutis, ecclesiasticis ordinibus consecratis, sanctissime & felicissime in venerabili senectute inter choros angelorum IX Kalendas Augusti ad Deum migravit. Cujus sacrum corpusculum post vigiliarum & Missarum solennia, visis signis prodigiisque per eum, collecta undique synodo Sanctorum, & populis Desiorum ad eum prædicatorem suum convenientibus, debito honore in sua civitate Ardmor in Levitiana b, quam ipse jussione angelica signavit, sepultum est: ubi magna signa & miracula semper per eum fiunt, præstante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor, gloria ac potestas cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Hic antistes mihi prorsus ignotus est, non secus atque monasterium ejus; tametsi utrumque non indiligenter quæsierum.

b Ecclesiam intelligit fortassis auctor, aut sacellum quoddam, in quo sepeliri voluerit Sanctus; quamquam vocem Levitiana nusquam alibi legerim. Quid si etiam habitus seu vestis significetur, in qua sepultus sit? Certe levitonarium seu leviton, Græce λεβητὼν seu λευιτὼν, est tunica linea brevis ac sine manicis: levitonarium autem, in quo sacrum habitum primo susceperant monachi Ægyptii, ad obitum usque servare solebant, ac tum in eo sepeliri; ut probat Cangius in Glossario mediæ & infimæ Græcitatis. Porro ex his refellendum videtur, quod in Comm. præv. de loco mortis ejus ex Martyrologio Dungallensi interpolato recitavimus.

* forte patratur

* al. Gabran

* al. Validus

DE S. LEWINNA V. M. ANGLA
BERGIS S. VVINOCI IN BELGIO.

Sec. VII et XI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Lewinna virgo martyr Angla, Bergis S. Winoci in Belgio (S.)

J. B. S.

§ I. Loci notitia; cultus in Belgio & alibi.

Bergæ seu Bergarum, ad aliarum synonymarum distinctionem, a S. Winoco, Wormholtano abbate, cognominatarum mentio facienda fuit ad diem XX Junii, ubi paucis actum de S. Idaberga seu Itisberga, virgine item Angla, [Ad Bergas Flandricas spectat,] cujus, uti & S. Oswaldi regis & martyris atque hodiernæ Sanctæ reliquiis, in veteri istic Ordinis S. Benedicti cœnobio depositis, olim præcipue gloriabantur: de quibus iterum sermo recurret ad diem V Augusti, quando jam dicti S. Oswaldi translatio examinabitur. Est ea Occidentalis Flandriæ civitas, quam Viridem montem aliquando appellatam fuisse volunt; (Grammayo potius Winomontium seu Winocimontium) mari vicina, loco satis amœno, pratis silvisque distincto, ac variis fluviis seu canalibus irriguo sita, pluribus calamitatibus pridem exercita, quas Sanderus tomo 2 Flandriæ fusius commemorat, hodie, ut dicere cœpi, a celeberrimo monasterio potissimum illustris, de cujus origine & incrementis, idem Sanderus, Mabillonius sec. 3 Benedictino, aliique consulendi sunt.

[2] Eo spectat potissimum præfixa in titulo S. Lewinna, Leuvina, [Sancta ex Anglia eo delata 1058] seu Levina virgo Britanna, seculo VII in patria martyrio coronata, atque in quodam cœnobio, S. Andreæ nomini sacro, non procul a portu Zevort seu Sevordiensi venerationi exposita; unde sacræ ejus exuviæ pio furto, at non sine præcedentibus signis ablatæ, in prædictum Bergense cœnobium a Balgero monacho deportatæ sunt, quemadmodum distinctius narrat totius rei gestæ historia, a Drogone, non Morinorum episcopo, ut Meyerus aliique perperam tradidere, sed Bergensi monacho, teste oculato, descripta, atque a nobis inferius expendenda. In eo cœnobio seculis aliquot summo in honore jam dictæ reliquiæ habitæ sunt, donee infelicibus seculi XVI furentium hæreticorum tumultibus & eversum ipsum monasterium, & sacra ferme omnia dissipata sunt, usque adeo ut ex S. Lewinnæ corpore sola costa superesse dicatur. Hic nobis de cultu primum agendum, tum de translatione ejusque scriptore, ex cujus historia res tota exploranda.

[3] Id vero præmonendum occurrit, neminem hactenus tradidisse, [De cujus gestis & obitus die ambigitur.] aut vero satis certo tradere potuisse, quo die martyrium Sancta consummaverit, tametsi jam passim ad hunc XXIV Julii referatur; in quo nec Molanus sibi satis constitit, quidquid a R. D. Priore Walloncappellio sese edoctum testetur, ut mox patebit. Siquid ex translationis historia, cum aliqua verisimilitudine haberi potuit, id sane fuit, quod in divinum Sanctorum concilium cœtumque profecta sit VIII Kal. Augusti, adeoque XXV Julii, vel IX Kal. seu XXIV; quod unde ipse hauserit, haud equidem divinaverim, cum de Sanctæ gestis paucissima se reperisse fateatur. Neque translationis dies aut a Molano aut ab aliis usquam satis tuto signatus est. Notarunt Majores nostri in Prætermissis ad XVI Junii, prædictam translationem eo die referri a Molano, Galesinio, Ferrario & Saussayo, qui multa studiose turbasse videtur; ast ego me fateor frustra hactenus quæsivisse quo die illa acciderit; nisi ex aliis historiam nostram utcumque explicemus.

[4] [De translatione solidiora memorantur,] Sic ibi habet Drogo num. 39. Acta siquidem est hæc translatio anno Incarnationis Domini millesimo quinquagesimo octavo, indictione tertia, sexta feria. In anno, jam omnium calculis admisso, cum Drogone facile conveniam: in indictione plane aberrat, cum anno isto 1058 fluxerit indictio XI, cui forte cyfris postmodum expressæ (nempe 11) tertium membrum appinxerit librarii alicujus imperitia. Nec mensem nec ejus diem expressit Drogo, ut ex sexta feria nihil confici possit, nisi mensem supponendo, qui si vere Junius fuit, ut plerique tradunt, non cum mensis istius XVI, sed cum XXVI combinanda erit translationis habitæ festivitas, quod in Natalibus suis rectius expressit Molanus per sextum Kal. Julii, nempe sub littera Dominicali D, mensis Junii characteristica feriali E, primo die cadente in feriam secundam, ac proinde XXVI in sextam feriam; quod hic obiter notasse sit satis; cum ea de re certius nihil exquiri possit. Jam Martyrologorum placita audiamus, omisso Ferrario aliisque externis, quos ex nostris sua mutuatos novimus.

[5] [quamvis nec dies certa sit,] Prima translationis memoria fit a Molano, ut dixi, in Additionibus ad Usuardum XVI Junii his verbis: Bergis, translatio S. Lewinnæ virg. & mart., quem secuti sunt ii, quos proxime citavimus. Uberiorest ejus annuntiatio ad diem XXII Julii, quo passam ipsam, nescio quo argumento, existimat idem Molanus, dum ita scribit: Passio S. Lewinnæ, & typis minoribus; cujus veneranda ossa cum ossibus S. Oswaldi regis Anglorum & S. Idubergæ exaltata fuerunt in civitate Bergensi, sed per ultimam Francorum in Flandriam irruptionem in devastatione Bergensium sunt deperditæ. Tertia ejusdem annuntiatio est XXIV Julii ubi sic loquitur: Passio S. Lewinnæ, quæ multis decorata virtutibus floruit sub rege Anglorum, Euberto nuncupato, quæ postmodum sub ejusdem regis tempore martyrio vitam finivit, archiepiscopo vivente nomine Theodoro. Hæc ipsissima verba sunt, schedulæ cum reliquiis repertæ. Porro idem Molanus in Indiculo: Natalis, inquit, incidit in diem Magdalenæ, sed transponitur in XXIV Julii. Quidni dici possit anteponi, ne cum festo S. Jacobi concurrat, testante Drogone num. 46 eam VIII Kal. ex hac turba & colluvione discessisse?

[6] Hæc non cohærere, satis manifestum est; nec minus opponi videntur quæ pro XVI Junii ex Molano retulimus, [variantibus Martyrologiis.] iis quæ denuo memorat ad diem V Augusti; Adventus S. Lewinnæ virg. & mart. Opinor ego hic indicari solenniorem aliquam reliquiarum elevationem quæ eo die facta fuerit, quo S. Oswaldus in Bergensi cœnobio recolitur, dum nempe & hujus & ambarum Virginum sacra lipsana in decentiorem locum simul deposita fuerint, forte anno 1221, ut alibi refertur. Narrat Malbrancus in Morinis lib. 8, cap. 34 inter martyrum memorias Bergis legi annue XII Kal. Julii, gloriosa translatio S. Oswaldi regis & S. Idabergæ virginis. Ceterum unde diversas illas suas annuntiationes Molanus & alii collegerint, pluribus non examino; id certum est, extra Belgium ignotam fuisse Sanctam, neque aliunde quam e monumentis Bergensibus insertam fuisse vel ipsi Anglicano Martyrologio. Vetustissima autem ejus commemoratio, quam equidem noverim, ea est, quæ signatur in nostro Florario Sanctorum Ms. ad hanc diem, hoc modo: Item S. Lewinnæ virg. mart., quæ sumpto calice passionis, Christi sui sponsi thalamum introivit. In quo id solum miror, nec verbum addi de translatione Bergensi, unde tota qualiscumque Vita & cultus Belgicus sumpsere exordium.

[7] Saussayo libuit non semel de ipsa agere & quidem diversa phrasi: [Saussayo præsertim,] nempe ad XXIV Julii, & ad V Augusti; pessime vero in Supplemento XXII Julii. Sic igitur habet primo loco: Bergis sub Iprensi præsulatu, S. Winoci cœnobio, susceptio venerandi corporis beatæ Lewinæ virginis & martyris in Anglia laureatæ: cujus translata fuerunt plurima ossa ex Anglia una cum reliquiis S. Oswaldi regis & martyris, nec non virginis Itisbergæ. Tot certe, post illius in eo cœnobio repositionem, divinæ virtutis hic insignia illuxerunt, ut de iis Drogo Morinensis antistes libellum proprium conscripserit. Paulo melius ad V Augusti: Item Bergis in Morinis, adventus & susceptio S. Lewinnæ virginis martyris; cujus corpus sacratissimum ex S. Andreæ monasterio Zevordiensis portus in Anglia per Balgerum monachum Bergensem allatum, ad cœnobium ipsum Bergense, atque per vicos & castella Flandriæ ante repositionem circumvectum, fulgens miraculis, afflictis quibusque opem beatæ Christi athletæ devote implorantibus, medelam impendit exoptatam: sicut Drogo Morinensis episcopus dilucide narrat in eo quem de beatissimæ Virginis miraculis conscripsit libello.

[8] [multa imperiti miscente.] Errat Saussayus in eo quod asserat, translata ossa hujus nostræ S. Lewinnæ ex Anglia, una cum reliquiis S. Usuualdi &c., hæ enim, curante quidem eodem Balgero monacho, sed totis viginti prius annis Bergas ex Britannia pervenisse dicuntur. Quod autem libelli auctorem Drogonem episcopum Morinensem scribat, ex Meyero, Molano, aut alio quopiam ejusdem opinionis desumpserit. De Drogonibus a nobis pridem disputatum est, nempe § 2 Commentarii ad Acta S. Godelevæ VI Julii, ubi istorum Actorum auctorem a Drogone episcopo & ab hoc Bergensi monacho distinximus, disertissime asserente citato superius num. 39, se eam scripsisse historiam, scilicet translationis S. Lewinnæ, vivente etiam Drogone episcopo Teruanense. Ast hi errores Saussayo condonabiles sunt; non item quod in Supplemento suo ad XXII Julii pag. 1148 nugatus est, dum rotundis quadrata mutavit; Bergæ, seu Montibus in Brabantia, ubi Somma in Scaldim influit, festivitas sanctæ Lewinnæ virginis martyris: cujus reliquiæ sacrosanctæ ibi olim erant conditæ cum pretiosis exuviis Osualdi regis & sanctæ Idalbergæ. Multa, ut vides confusio, ambigua alia non pauca; quemadmodum & annuntiatio Castellani ad XXII hujus, sic, opinor, Latine reddenda: Apud Zenor, regione de Penouith, in Cornubia Angliæ &c. Sed his, aliisque utcumque complanandis serviet sequens paragraphus.

§ II. Dubiorum festorum elucidatio.

[Dubiis Ampl. Abbati Bergensi propositis,] Implexa, inquam, & incerta in jam præmissis plura occurrere, perquam manifestum est, quibus utcumque explicandis elucidandisque ut lucis aliquid accerserem, non alia brevior nec tutior visa est via, quam recursus ad abbatiam ipsam Winnocibergensem ipsumque adeo amplissimum loci Abbatem, cui cum ignotus essem, id opportune reliquum fuit, ut faventem accessum pararem ope & patrocinio Illustrissimi ac Reverendissimi Domini Joannis Baptistæ de Smet Iprensium episcopi, operis nostri Scriptorumque eximii ac singularis Patroni. Neque vero secus evenit atque speraveram, dignatus est Illustrissimus ipse dubitationes meas proponere Amplissimo D. Ryckewaert, ad S. Winnoci meritissimo Cœnobiarchæ, ex cujus humanissimis responsis XVII Januarii 1726 datis, nonnulla hic paulo clarius eruderari exponique poterunt, quamquam fatear, nec suggesta esse, neque forte suggeri potuisse omnia, quæ ad plenam variarum festivitatum a Martyrologis memoratarum discussionem intelligentiamque omnino sufficiant. Patebit res tota ex accepta inde propositorum dubiorum solutione.

[10] [circa varias Sanctæ festivitates] Obiter dictum sit, me ferme supposuisse, sanctam Lewinnam inter præcipuos cœnobii Bergensis patronos recensendam esse; at reposuit Amplissimus, solos patronos, cœnobii, opinor & ecclesiæ, agnosci Sanctos Martinum & Winnocum. Verum potissima quæstio versabatur circa sancta Virginis festivitates, ut jam insinuavi, quarum diversitatem nec conjicere eatenus promptum fuerat, neque etiam modo satis distincte valeo intelligere. Rogaveram itaque, exacte & accurate indicaretur, quibus diebus S. Lewinnam præcipue venerarentur Bergenses, quibus titulis, quo ritu? Et paulo expressius quo potissimum die modo colatur, aut olim celebratum fuerit ejus festum seu natalis; utrum memorato a Molano XXII Julii, an XXIV, an alio die: quo autem proprie die natalis recolendus sit. Nescire me unde Molanus eruerit, festivitatem ejus differri ob concursum S. Mariæ Magdalenæ. Item quo die celebretur Sanctæ translatio, & quo vere accidisse existimetur; plures enim, ob ignotas causa, fieri potuisse translationes, aut elevationes aut exaltationes.

[11] Ad hæc omnia paucis respondet Amplissimus; Translationem sanctæ Virginis coli XXIV Julii ritu duplici secundæ classis. [solutiones non omnino adæquatæ] Unicam vero, inquit, translationem fuisse factam de Anglia in Flandriam, constat, anno videlicet MLVIII, indictione III, feria VI. In alio etiam veteri Ms. reperi sequentia; Acta est hæc translatio VI Kalendas Julii, feria VI, anno a Christo nato MLVIII &c. Ultro & lubens assentior; at vel inde apertissime patet, me supra satis recte conjectasse, non XXII nec XXIV Julii factam esse translationem, sed verissime XXVI Junii, unde consequitur, non coli a Bergensibus verum ipsum translationis diem de Anglia in Flandriam, ut proinde festivitatis hodiernæ origo a posteriori aliqua translatione, seu exaltatione repetenda sit, eamque fortasse dici posse, qua sacræ reliquiæ depositæ fuerint in ecclesia post celeberrimam per Flandriæ maritima deportationem, ingenti illa, quam infra descriptam dabimus, miraculorum multitudine illustratam. Id sane, siquid in Drogone certum, inter omnia certissimum est, non contigisse translationem de Anglia in Flandriam XXIV Julii, quo die modo a Bergensibus recolitur.

[12] Ignoscat Amplissimus, si aliter sentire cogar atque ipse existimat: [additæ sunt;] aut vehementer fallor, aut verissima est translationis nota quæ VI, Kal. Julii seu Junii XXVI indicat, non XVI ut alii perperam scripserunt, multo minus XXII aut XXIV Julii. Quod vero Bergenses hanc XXIV Julii festivam habeant, id censuerim ex eo accidisse, quod cum Drogo sanctam Virginem superius num. 3 asserat, in divinum Sanctorum concilium cœtumque profectam VIII Kalendas Augusti, seu XXV Julii; is autem dies vetustiori S. Jacobi apostoli solennitate impediatur, festum ipsi Sanctæ suæ hospitæ pridie celebrandum assumpserint, quo cum de ejus vita aut gestis nihil haberent quod recitarent, lectiones fortasse aliquæ ex ipsa translationis historia verosimillime formatæ fuerint, unde procul dubio traditio aliqua in cœnobio invaluerit, factam fuisse eo die S. Lewinnæ translationem. Ita opinari liceat, quamdiu certiora non adducuntur, unde res tota clarius definiri queat. Aliter sentit Mabillonius, adventum collocans Nonis Augusti, translationem vero anno ferme integro, postquam ex Anglia sacrum ejus corpus allatum fuerat, nempe Junii XXVI. Æque rotunde depositionis diem vult esse, XXII Julii, quod est petere principium. Jam dubia reliqua expediamus.

[13] Quæsieram præterea, utrum adventum S. Lewinnæ confunderent cum adventu reliquiarum S. Oswaldi regis martyris & S. Idabergæ virginis? [quæ nec aliunde,] Hæc Amplissimus paulo fusius explicat, his verbis: Ex Annalibus abbatiæ nostræ certum est, translationem corporum sanctorum Oswaldi & Idabergæ aliam fuisse a translatione S. Lewinnæ, scriptum enim in iis reperio: Anno Christi MXLII apud S. Winnoci Bergenses monachos florebat Balgerus asceta vir religiosissimus maximeque Divorum, ad quorum felix contubernium totus aspirabat, amore exardescens &c. Ejus rei ergo cum sciret Angliam hujusmodi abundare pignoribus, non piguit sæpius eo transfretare, & in teneriorem Eduardi Anglorum regis amicitiam se inducere, quem norat vaticinandi donatum munere, ejusque contactum scrophularum malo medelam esse præsentissimam: vicissim etiam Eduardus in Balgero magnum animi candorem, ardoremque in Divos eximium pensi admodum habebat; unde cum instanter exigeret, potestatem fieri sibi aliquot cælitum corpora ad Winnocenses suos exportandi, ausus est etiam Oswaldum regem libello supplici primum inscribere, cum tamen illustribus miraculorum notis plurimum Britannorum animos devinciret sibi.

[14] [exacte solvi possint.] Nihilominus pia sua importunitate evicit, & simul socium S. Idabergæ virginis, cujus etiam cultus in Anglia non parum efflorebat, corpus est assecutus. Grata hac sarcina oneratus, vel potius honoratus & Drogone, nostro Morinorum præsule commonito, Winnocenses suos munere non alias gratiore donavit, non sine festiviore translationis pompa, & insueto urbis tripudio: unde inter Martyrum memorias annue a Bergensibus legitur XII Kalendas Julii gloriosa S. Oswaldi regis & martyris, & S. Idabergæ virginis translatio ritu dup. 2. c. Hactenus scriptor ille, inquit Amplissimus, asterisco apposito ad Drogone nostro solerter observans, li nostro non afficere Drogone, sed præsule, unde haud dubie exortus est error, jam non semel refutatus, qui sola virgula interposita præcaveri potuerat. Notat idem Amplissimus; Nunc vero separatim translationem illorum (SS. Oswaldi & Idabergæ) colimus, quod a trecentis circiter annis introductum esse censeo. Translationis festum S. Oswaldi colitur XX Junii (adeoque XII Kal. Julii) verum S. Idaberga XXIII ejusdem, ritu supradicto: alia autem festa coluisse patres nostros, minime probari potest.

[15] [Tandem ad ultimam replicam] Sed de his hoc loco satis, cetera de S. Oswaldo discutientur ad V Augusti, quo die in Martyrologio Romano signatus est, ad S. Lewinnam nostram regredimur. Postremæ quæstiones ad hodiernam Sanctæ venerationem reducebantur; exstaretne in templo sacellum ejus aliquod, ara, aut pictura? Quæ superessent reliquiæ & quo in honore haberentur? Audi responsum. Nullum modo in ecclesia exstat sacellum sub ipsius nomine; olim fuisse unum, traditione tantummodo constat. SS. Oswaldo & Idabergæ dicatum altare adhuc habetur. Pictura S. Lewinnæ nullibi superest, nisi in codice Ms. ubi habitu Benedictino picta repræsentatur. Ad reliquias quod attinet; Anno MDLVIII a Francis hæreticis corpora sanctorum Oswaldi, Idabergæ & Lewinnæ, & quidquid erat pretiosum in ecclesia nostra, igni tradita sunt & consumpta sub Hieronymo de Grimberge abbate nostro; attamen in bursa bombycina adhuc habetur pars ossium S. Lewinnæ cum schedula, quæ olim populo osculanda dabatur, argenteo tum temporis inclusa reliquiario. Hoc vero cum apertum fuerit, parsque ossium denudata, hodie non exponitur, donec Illustrissimo Episcopo supra laudato exhibeatur.

[16] His omnibus acceptis & utcumque explicatis, cum viderem multa adhuc & implexa superesse, [nodi præcipui expediuntur.] ad Amplissimum D. Abbatem denuo recurrendum putavi, a quo benigne exauditus, id demum responsi accepi, cui liceat acquiescere. Ita rescripsit XIV Maii 1726: Recepi vestras, & replicam justissimam fateri illam cogor; sed excusabit me facile R. V. dum id quod erratum in antecedentibus, videbit correctum & elucidatum. Codicem antiquissimum Ms. cui titulus Consuetudines abbatiæ S. Winnoci, inter monumenta ipsius reperi. Ex illo Walloncappellium Molano rescripsisse judico. Continet dictus codex in fol. & membrana omnia Officia, cum propria, tum communia, apud nos celebrari solita; sed nihil ad longum habet; duo vel tria solummodo verba cujusque psalmi, hymni, antiphonæ, lectionis &c. indicat, de reliquo remittens ad aliud singulare Breviarium, quod modo nullibi exstat. Ex illo certum & indubitatum, Winnocenses tunc temporis translationem S. Lewinnæ XVI Junii ritu duplici, festum autem ejusdem XXIV Julii cum octava celebrasse: Item festa S. Idabergæ XXI Maii, & S. Oswaldi V Augusti colebantur cum octavis; translatio denique XX Junii ritu duplici. Cur prædecessores hæc mutarint, nescio: certe, ut antiquitus, observari imposterum curabo. Nunc cetera ad cultum, tum vero ad translationem ejusque historiam pertinentia accipe.

§ III. Elogia, Alfordi illustrationes, & historiæ translationis analysis.

Sic scribit Molanus in Natalibus hac die: In Anglia, passio S. Lewinnæ virginis: quæ translata est Bergas in Flandriam. [Molani in Natalibus elogium,] Cum enim anno MXXXVIII reliquiæ Oswaldi regis & martyris, & Idabergæ virginis Bergas essent allatæ, per Balgerum monachum Bergensem, qui regi & reginæ Anglorum erat notiffimus, post annos viginti eos invisere volens, mediante vento aquilonari, translatus est in portum Zebordt: ex cujus loci vicino monasterio, quod S. Andreæ dicitur, furto sustulit corpus sanctæ Lewinnæ, non tamen absque evidenti Dei ac Sanctæ nutu. Ac mox monachi divi Winoci corpus sanctæ Martyris, ad se delatum, per vicos & castella Flandriæ maritimæ circumtulerunt. In quo itinere permulta miracula Deus, in honorem sanctæ Virginis edidit, quæ per eos dies Drogo Morinorum episcopus conscripsit. Chartula autem, reliquiis adjuncta, tribus integris sigillis consignata, sequentia continebat: Hic jacet corpus præclaræ virginis Lewinnæ, quæ multis decorata virtutibus, floruit sub rege Anglorum Euberto, quæ postmodum sub ejusdem regis tempore martyrio vitam finivit, archipræsule vivente Theodoro. Unde post multorum curricula temporum, Deo revelante, corpus ejus ab Edelino * antistite a terra est elevatum, magna populorum astante multitudine, sicque cum digno honore intra monasterium est collocatum. Natalis incidit in diem sanctæ Magdalenæ sed transponitur in XXIV Julii. Adventus notatur Nonis Augusti: translatio VI Kal. Julii. Habuerunt Winocenses, corpus integrum, caput videlicet & cetera membra, cujus testimonium in scripto reliquerunt abbas & omnes fratres nominum subscriptione anno MDXXII; sed per bella Francica nihil Idabergæ retinuerunt, Oswaldi tantum ossium partem minimam, & Lewinnæ costam unam.

[18] [a Miræo contractius exhibetur:] Eadem hæc paucioribus complexus fuerat in Indiculo, supra a nobis citato, cujus reliqua huc referre supervæcaneum fuerit. Neque ab iis multum abludit brevis item Miræi oratio in Fastis Belgicis, quam cum ab Alfordo recitari videam, ipsam hic etiam describere visum est. En igitur ejus verba: Levinna seu Lewina virgo Anglicana, sub Euberto Anglorum rege floruit, & martyrium fecit temporibus S. Theodori septimi archiepiscopi Cantuariensis, qui anno DCXC obiit. E terra est elevata per Edelinum antistitem, ac demum Bergas S. Winoci, quod est Flandriæ oppidum, translata, una cum reliquiis S. Oswaldi regis ac martyris, & S. Itisbergæ virginis. Errat dum hanc Sanctæ nostræ translationem cum priori illa conjungit, quæ totis quatuor lustris ipsa posterior est, in eorum nempe sententia qui translationem illam factam volunt anno 1038, contra quam nuperrime retulimus ex citatis Annalibus Winnoci-Bergensibus. Pergit Miræus: De miraculis S. Levinnæ exstat liber Drogonis Morinensis episcopi.

[19] [errant cum Meyero in citando Morinensi episcopo.] Vides recurrentem ubique Drogonem Morinensem episcopum, ut historiæ translationis scriptorem, quod Meyero quoque persuasum fuisse video, cujus, ut jam citatis antiquioris, textus primo loco referendus erat. At nulla hic prioritatis jactura; sic ipse in suis Flandriæ Annalibus annum 1058 exorditur: Balduinus episc. Noviomagensis in Gandensi cœnobio transtulit corpus divi Bavonis. Et Balgerus monachus Bergensis attulit ex monasterio divi Andreæ in Anglia, juxta portum Zevordiensem, corpus divæ Leuvinnæ martyris ad cœnobium Bergense. Eam virginem sub Eilberto rege ac Theodoro archiepiscopo in Anglia sanctitate floruisse lego, vitamque sacro finivisse martyrio. Eodem tempore monachi Bergenses corpus divæ Leuvinnæ per vicos castellaque Flandriæ circumtulerunt, quo in itinere permulta ad honorem Virginis edidit Deus miracula, quæ Drogo, per eos dies Morinorum episcopus, litteris mandata posteritati transmisit, ex quibus nonnulla huc adscribere haud duxi alienum. Hæc infra traduntur ex ipso fonte; paucas modo nostri Alfordi illustrationes accipe.

[20] [Ab Anglis petuæ suppetiæ] Quod nuperrime dixi, S. Lewinnæ nostræ notitiam, quæcumque ultra Belgium promanaverit, monumentis Bergensibus præcipue acceptam referri oportere; eam etiam quæ in Wilsoni Martyrologio Anglicano expressa est; docebit & laudatus Alfordus in suis ecclesiæ Anglicanæ Annalibus; satis innuens, de ea Sancta nihil se magnopere comperisse, quod ex iisdemmet fontibus, Martyrologiis videlicet supra citatis atque ex Miræi Fastis non desumpserit, usque adeo ut & Drogonem Morinensem episcopum historiæ translationis Bergensis auctorem agnoverit, quod jam abunde refutatum existimo. Rem porro nonnihil ab ipso illustratam, nec non temporibus suis utcumque aptatam, ultro ac lubens fateor, ut proinde observationes ejus non pigeat transcribere, quibus Drogonis monachi verbosiori juxta atque obscuriori nonnumquam narrationi tantum claritatis accedat, quantum per has tenebras & ex ipso & aliunde licebit accersere, quod in Actis Benedictinis paulo negligentius præstitum, ipsam editionem inspicienti manifestum est. Alfordum audiamus.

[21] De ipsa primum meminit ad annum Christi 687 num. 21, [quas noster Alfordus suggessit,] unde ea solummodo decerpam quæ ipse de suo, commentarii vice, jam dictis opportune adjecit; sic incipit: Ponitur etiam hoc anno passio S. Lewinæ virginis, quæ Britanna genere, ab infideli aliquo Saxone, in hac insula, ob odium fidei interfecta legitur in nostro Martyrologio ad XXI Julii. Opinor hæc dici ex verosimillima conjectura, cum eo tempore vix alii gentiles fuerint qui in odium fidei Virginem interficerent. Passa est apud Australes Saxones, quos nuper Wilfridus ad fidem converterat: & sepulta in Sussexiensi agro, ad Seafordum, non procul ab oppido Lewes, unde forte Lewina dicta; nisi malis ab hac Virgine dictum oppidum. Cum Dani vexarent hanc insulam, & Calvinistarum more in Sanctorum sepulcra sævirent, elatum est Virginis corpus & extra insulam translatum. Cetera quæ subjiciuntur, aut jam satis explicui, aut pro merito refutavi. De occasione qua ablatæ fuerint reliquiæ, nolim cum Alfordo contendere; ex quo id etiam lucis accipio, quod Eubertus ille Anglorum rex, mihi plane ignotus, intelligi debeat Egbertus, Alfridi pater, rex Northumbrorum, qui proprie Angli dicebantur.

[22] De sacri corporis in Flandriam translatione ex professo loquitur idem Alfordus ad annum a Drogone signatum 1058, [viam monstrantibus monumentis Bergensibus.] citatque Belgicarum rerum auctores e Drogone Morinorum episcopo viro hujus seculi. De reliquiis porro subdit: Illæ igitur, cum de more ecclesiarum solenni ritu efferuntur, miraculis inclarescere, & pro novo hospitio beneficia rependere cœperunt. Notarunt hoc Magdeburgici, quamvis miraculis omnibus irascantur, & ajunt “Cum Lewinnæ virginis corpus anno millesimo quinquagesimo octavo, per vicos & castella Flandriæ maritimæ circumferretur, paralytici, surdi, claudi, & aliis morbis detenti subito sanati sunt. Duo itidem cerei vento exstincti, ubi ad ossa perferuntur, ipsorum vi accensi sunt. Jacobus Meier ex scriptis Drogonis tunc temporis Morinorum episcopi” Cui sine dubio oculato testi credendum. Gratam hujus rei memoriam Belgæ servaverunt, servantque etiamnum, ut ab oculato teste, viro probo atque adeo fide digno traditæ, licet is Morinorum episcopus non fuerit, sed monachus Bergensis, de quo ejusque opere paucula hic exquirenda & exponenda supersunt.

[23] Balgeri translationis, seu pii furti auctoris elogium jam ex Bergensium Annalibus abunde dedimus, [Translationis per Balgerum factæ historia,] de ipso ibidem ad annum 1058 sermo recurrit: Balgerus noster, bona Rumoldi abbatis sui venia, qui magno pariter zelo, industria virtutibusque præstabat, se rursus mari commisit &c. & ossa S. Lewinnæ, non absque particulari & admiranda Dei miseratione, eodem anno Bergas detulit. De reigestæ narratione, seu de Drogonis historia hæc me docuit Amplissimus: Codex Ms. continens Vitam S. Winnoci ac translationem sanctorum Oswaldi regis, S. Idabergæ virginis & S. Lewinnæ virginis & martyris adhuc exstat in abbatia nostra, cujus copiam ab Antonio Olivario exscriptam anno Domini MDCXXIX (quæ a me modo correcta, convenit cum originali) transmitto, quem reddi nobis instanter cupio. Postulato factum est satis; nam viso codice, mox observavi, convenire ad apicem omnia cum apographis duobus, inde, vel potius ex antiquiori codice transumptis, quæ penes nos jam pridem fuerant, præterquam quod res tota edita sit seculo XI Benedictino parte 2, a pag. 112, cum qua collata sunt quæ hic eduntur.

[24] [a Drogone monacho descripta est,] De Drogone ipso, translationis S. Lewinnæ narratore, id præcipue observandum, nomen ejus cum aliis confusum, ambiguæ disquisitioni ansam præbuisse, quam cum jam pridem die VI Julii ut supra etiam indicatum est, in Commentario ad Acta S. Godelevæ Ghistellensis patronæ abunde explanaverim, Drogonemque hunc a synonymo episcopo Morinensi alioque Santandreano apud Brugas monacho distinxerim, nihil modo superest, quam ut Drogoni huic Winnoci-bergensi sua rursus vindicem, illa nempe quæ in prædicto codice hoc ordine descripta sunt, ut in apographo, ad nos transmisso, in forma quarta, charactere satis minuto, quæ ad S. Oswaldum pertinent paginas impleant priores 29, historia vero Lewinniana paginas duodequadraginta; Vita autem S. Winnoci variis sub finem parergis exornata, ad centum facies extendatur, usui futura ubi ad mensem Novembrem perventum fuerit. De ceteris porro Drogonis istius gestis aut virtutibus nihil memoriæ proditum novimus. Sermonis latini pro eo seculo haud imperitum fuisse, ipsa docebit historia, in qua claritatem nonnumquam, concisiorem locutionem sæpius desideres.

[25] [quæ tota proponitur & explicatur.] Ipsum autem Drogonis scriptum, post tot devastationes & ruinas Bergis hodie superesse, non ausim equidem existimare, quidquid descriptor Olivarius id innuere velle videatur: vetustum codicem, qui autographi vices suppleat, facile admiserim; verum utut id se habeat, satis mihi est, totam ipsam germanam Drogonis historiam adhuc reperiri superstitem, quam filo vix interrupto deductam, atque adeo confusiorem, in capita & numeros more nostro dispescere non negleximus, ut nec ea hinc inde annotare, quæ explicatione opus habere videbantur; atque ea inter, quod in codice huc transmisso, in lectiones quodammodo nonnulla distributa sint; an ad usum chori, exploratum non habeo; neque vero magnopere interest, modo tota historia fideliter repræsentetur, cum non uno paulo verbosiori prologo. De lectoribus suis optime meritus fuisset Drogo, si paulo clarius distinctiusque sua exposuisset, loca ipsa accurate distinguendo quæ certe ipsi notissima esse oportuit, ubi tamen a num. 26, usque ad num. 35, sic omnia involvit, ac si non de vicino Flandriæ littore sed de incognita aliqua longinquaque regione verba faceret, ut mox faxo manifeste perspicias.

[Annotata]

* alias Edelnio
An. MLVIII.

HISTORIA TRANSLATIONIS
Ex Anglia in monasterium Bergense,
AUCTORE DROGONE, EJUSDEM LOCI MONACHO SYNCHRONO.
Ex Ms. Bergensi collato cum editione Mabillonii.

Lewinna virgo martyr Angla, Bergis S. Winoci in Belgio (S.)

BHL Number: 4902

A. Drogone ex ms.

EPISTOLA
Drogonis ad venerandum abbatem Rumoldum.

a b

Domino ac venerabili abbati Rumoldo peccator Drogo presbyter & monachus æternum natura degentis gloriæ munus.

Veræ dilectiones exhibitio in tantum vim suam ostendit, ut si alius hortatu quis rem arduam, [Historiam translationis,] & sibi visu gravem aggreditur, facilis factu suscipiendo c, incipiendove videatur, ac paulatim ea exercendo non solum facilis, verum etiam delectabilis magis magisque diatim habeatur. Id ipsum, mi venerabilis Pater, quod dico, in meipso probavi, cum tuo justu, crebraque adhortatione meorum fratrum rem gravem nimiumque mihi difficilem suscepi, id est, ut qualiter sancta ossa venerabilis Leuwinnæ virginis & martyris ab Anglla in Flandriam sint delata, scripto posteris relinquerem, quippe qui non mihi adeo videbar sciolus, nec ad id componendum satis idoneus, atque propter id cedens, meque super his repremeditans d, cum veluti me metirer, visum est mihi dignum actu, ut prudentioribus hoc opus elucidandum dimitterem.

[2] At dum mecum hæc reputarem, mihi tale quid in mentem venit, [ne pereat ejus memoria,] quod detergens omnem controversiam, ipsam vacillantem mentem ad opus incipiendum adegit. Nam si quis me prudentior id operis aggrederetur, & in eo laboraret, præmium & fortasse bonum ab optimo creatore ferret; ego autem expers hujus essem, quin etiam, pro abscondito talento pœnas solverem e. Huic vero secundum illud quidem est quod aliqua intercapedine temporis mihi timebam, ne oblivioni traderetur adventus Virginis a summo opifice dispositus, & ne ab eodem arquerer hujusce criminis reus. Hæc ergo duo primum me adegerunt, post tua jussa, optime Pater, tum meorum fratrum dulcis in Christo mihi charitas suasit, ut ad medium proferrem translationem ejusdem Virginis pro posse meo, secundum id quod verum fuit, & juxta id quod ego ipse a multis auditu didici, non solum a fratre nostro sæpenumero mihi adjurato, cujus adminiculatione ejus ipsius translationis series summaque peracta est: verum quidem ab aliis qui interfuerunt, quemadmodum verius inquirere potui.

[3] Quod si quis falso compositum, fictitiumque credit, super hoc Deum verum judicem illius malesanæ mentis ponimus, qui fidei præmium statuit, [abbatis judicio submittit.] & incredulitati merito pœnam reddit. Te vero, beatissime Pater, admoneo, quem litteralis ad plenum imbuit profunditas, & divini dogmatis dirigit firmitas, ut aliquamdiu f nostro operi aures, studium, intentionemque, omissis ceteris omnibus, quæ tibi nunc temporis exercitio sint, adhibeas, & ubicumque grammaticæ arti dissonant, corrigas, minusque lucentia tuo adaucto clareant, atque superflua tollantur, ne prudentem lectorem impediant.

ANNOTATA.

a Ita simpliciter legit apographum quod sequimur: aliud habet Domini Drogonis: Mabillonius in Actis Bened. legit Drogonis presbyteri, omisso etiam Domni. Alii ejus characteres ignoti nobis sunt, ut supra diximus, præter eos quos ipse sibi mox tribuit.

b Notat Mabillonius, Rumoldum e vivis excessisse anno 1068, post cujus obitum Bergenses in abbatem elegerint Ermengerum monachum Bergensem, cum tamen abbatem ex cœnobio Bertiniano accipere deberent.

c Sic rectius quam legat Mabillonius, facilis factu suscipiendove videatur.

d Et hæc constructio plenior & fluidior est: editio habet; meque super his repræmeditatis & veluti me metiens.

e In edito est lucrem. Ita hic num. 3 Dominum pro Deum, quæ vix observari merentur.

f Alias aliquando: utrumvis elige.

PROLOGUS.

[Inter varia mortalium studia,] Quivis mortalium cura diversis studiis agitur, susceptoque labore, vel cœpto aliquo exordio rerum nititur, ut quod susceptum studium habuerit, suæ voluntati ratum habeatur. Nam maxima pars eorum hac falsa opinione ducitur, ut illud quærat sibi bonum, quod usui a suo maxime viderit esse necessarium. Hic enim philosophiæ seculari se jungit, ut a sui similibus honoretur: & mage quidem huic seculi laudi b studet, quam quod voce virtutis gratiæ debet. Vita enim illius demonstrat, cui vitio famulus quis devinctus serviat. Ille vero firmis gressibus veræ philosophiæ, se suaque facta dirigere properat, qui minimum quid sui actus sese jactando alicui comparat. Verum sui custos se despiciens ceteros omnes probat, proximum quemque uti necessarium suum colit, quin etiam Dei atque proximi amoris melioratione crescit. Hunc itaque cunctis mortalium studiis præfecimus: quæ quia multa quidem & varia sunt, enumerare postponimus; tametsi in initio orationis hæc ipsa summatim attigimus. Hac autem causa id quidem dignum actum ire duximus, ne fastidium legenti bono gnarove ingereret: tum vero ne sententia vaganti orationi reclamaret.

[5] [præferenda castitatis cura,] Verum enimvero hic talis in hoc seculo debet imitari, tum optima ejus ipsius intentio studiumque laudari: mors quoque, quæ pretiosa in conspectu Domini habetur, æque ossa ubi ubi sint honorando venerari. Quæ etiam dum a mortalibus venerantur, Deus omnipotens in his honoratur, quippe cui militavit, immo cujus misericordiæ militando se tradidit. Hujus itaque militiæ privilegio uterque sexus mentis ac corporis munditiam, virgineæque castitatis addixit: sciens adeo multo melius se Deo vivere, si quidem eidem castitati elegisset studere. Hanc igitur castitatis viam post resurrectionem Domini primo Apostoli elegere sequi, hanc egregiam doctrinam simul ac moribus ostenderunt; mortem corporis magis sibi optavere, quam semel suscepti propositi fidem adigerentur violare. De quorum gloriosa victoria non est necessarium multa dicere, cum jam sint vulgata toto orbe. Post hos Christi testes * inter gloriosæ mortis victoriam veritatem testificando, hac digni inventi sunt, quo scilicet hos quidem duplex gloria exciperet, quos etiam veritas cum virginitate insigniret: his enim totus mundus flagrat, eorumque factis pariter, & exemplis redolet.

[6] Quapropter supersedendum est ne prudenti cuique auditu fastidio sit. [confessorum fortitudo,] Huc huc fortitudo Confessorum veniat, huc laudata eorum munditia mentis & corporis accedat: quorum constantia quanto fuit diuturnior, tanto eorum corona gloriæ Deo inventa est copiosior. Horum vita exemplo omnibus bonis habetur, & velut in speculo, quo corrigere vitam suam, actus, mores, quisque debeat, miratur. Ad hoc accedit, quod martyrii tormentum una die, cum tribus, tum etiam brevi tempore finitur: aditus vero inimici servos Dei tentantis multimoda æque illius versutia quot diebus, quot mensibus, quin c etiam multis annorum spatiis accrescit: non dies non nox, eis insidiantem intercludit. Siquidem tam magnarum fraudium commenta calliditatesque, invisibilesve dolos evaserint, id ipsum dono gratiæ Dei deputant, quod steterint. At Virginum viribus mens, fortis constantia, robur etiam ultra quam vires præbeant, durum ac perseverans sequatur; quæ cum fragili sexu seculum vincentes, cum colore corporis, animæ quoque pulchritudine vernantes, munditiam, fidem, privilegiumque castitatis Deo devoverunt, & ab eo adjuvante, mundum, & hostem munditiæ expugnaverunt.

[7] Nec id quidem immerito illis accidit: nam ipse cum eis pugnavit, [pugnæ & victoriæ martyrum.] qui primum semen bello, qui etiam finem victoriæ contulit. Sic sic virginum continentiumque multitudo authori pudicitiæ maluit inservire, quam carnis fœditatem sectari, quamque ejus concupiscentiam sequi. Sic divinæ mentis legi, juri, deditioni se tradere, amorem virgineum tum quidem animo tum quoque corpore servare. Ex his una fuit celebris memoriæ diva Lewinna virgo, & martyr, conservatrix virginitatis, amatrix pudicitiæ. De cujus vita, martyriove perparum cognitum nobis nostro habetur in tempore, vel propter incuriam scriptorum, vel quia etiam periit scriptum. Verum qualiter ab Anglorum terra Flandriam delata sint ejus sanctissima ossa, & in loco, qui Bergas dicitur, honorabiliter recollocata, haud tacebimus, quod quia d providentia Domini suaque voluntate actum sit, cognovimus: id siquidem primus libellus continebit, secundus vero miracula, quæ propter ejus merita facere dignatus est omnipotens Dominus, declarabit. Nunc autem tempus videtur congruum, ut orationis ordiamur principium.

ANNOTATA.

a In Ms. erat visui, lego cum edit. usui.

b Ita plane legendum puto: in edit. contorta res est; idque sæpius infra advertes, si hanc editionem cum altera conferas; non lubet minuta quæque hic tædiose enumerare.

c Erat in Ms. quam etiam; correxi ex edit. quin.

d Edit. legit quidem, sensumque dividendo, non satis integrum reddit.

* martyres

LIBER PRIMUS.

CAPUT I.
Balgerus adversa tempestate in ignotum Angliæ portum impulsus, reperit corpus S. Lewinnæ.

[Balgerus monachus Dorobernium petens,] Venit in mentem cuidam monacho, vel providentia Dei, quæ omnia providet ac disponit, vel quia lætificaret suos spirituales fratres sui postliminii reditu, ut pararet iter suum ad Angliam, quod isdem ibi esset notus regi, reginæ, æque nonnullis principibus patriæ. Quod cum satis sibi spectatum fuit, dispositis omnibus petiit mare Balgerus a: nam id nomen quidem erat illi monacho. Igitur intravit mare, Euro impulsus est. Hic autem navim sibi vendicavit, donec appropinquaret portui, qui Dovere dicitur. Nam hunc portum erat monacho voluntas subeundi: ceteri vero alterum portum maxime petere volebant, gratia mercis, quam navi vehebant. Verum enimvero Aquilo vela undasque sibi vendicavit, & tenorem sui flatus die tota, nocte quoque sequente, die vero secunda tenuit. Sed nautæ periti maris, veniente nocte, ne qua periculosa saxa, vel etiam loca incurrerent, anchoram jecerunt. Quæ unco arenæ hærens, suo more cursum navis tenuit, ac usque dum illucesceret, eodem loco navis stetit.

[9] [contrariis ventis alio pellitur,] Cum siquidem veniente die seipsos hortantur, vela pandunt, cœptum iter tenent. Cum siquidem ecce appropinquabat illis portus, cujus nomen quia barbarum est, prætermittimus, quem subire cupiebant, sed vim maris, tum quoque brevia timebant b. Ventus vero qui paulo ante a tergo incumbens moderatior erat, modo ex latere, navim & armamenta navis impetebat. Frustra igitur suscepto labore deficiunt. Nesciebant quid agerent, nisi quo ventus & undæ vocabant, iter tenerent. Rursus velivolant, velint nolintve vento undisque aguntur, & ne graviora illis superveniant, timore impulsi Deum orant. Legunt duos portus, tertium quoque cum periculo navis suique, quibus etiam voluissent succedere, si non naufragium sibi timuissent evenire. Unus autem gnarus locorum, navis magister scilicet, ceteros qui sibi timebant, & nonnullos melioris mentis timere faciebant, confortabat; &, ut in tanto discrimine rerum confiderent, monebat. Duos, inquit, portus haud longe ab hoc loco certo scio, quibus succedere poterimus: si primus minime, sequens patebit nostræ voluntati, Deo auxiliante.

[10] Interim navis suis armamentis fertur, Coris agentibus ducitur. [& portum Sevori subit.] O quam omnia ad votum patent, his solis mortalium, qui fidem habent! Ecce, qui prius prædictus erat portus accedit, hic monachus orare Deum omnibus præcepit. Ut, inquit, portum salutis nostræ habere valeamus, omnipotentem Deum in commune rogemus. Vix completa oratione, mirabile dictu, plenis velis subito portum intrant, quem cunctis depositis velis subire diffidebant. Vocatur vero idem portus Sevordt c: Non mirum videatur alicui, quod hujus nomen portus prætermissis aliis supranominatis describo: necessaria enim causa habetur sicut, in subsequentibus demonstrabitur. Verum digna nominis ethymologia: Sevordt enim Teutonice dictum, Latino eloquio maris vadum dicitur. Et re vera vadum: nam vadum fuit venientibus ad littus optatum. Ut nescientibus loquar, isdem portus tam arcti introitus est, ut vix binæ carinæ hunc ipsum juncto latere valeant intrare. Hinc atque hinc bini scopuli versus cælum erecti decline jugum dimittunt, quibus omnis unda frangitur, cum Æolica d rabies turbato freto tollitur. Ibi non anchora puppes alligat, non funis nutantes retentat, verum per se solæ contentæ stare, minime quidem timent Eurum, non Aquilonem, non Africum.

[11] Hic nautæ fessi rerum corpora recreant, & tot tantaque discrimina læti evasisse exultant. [In Paschate Missam facturus,] Verum post tanti gaudii epulas nox ruit, ac cælum terras, maria una involvit. Itur dormitum. Cum sopor fessos omnium artus occupat. Mane vero facto, an ecclesia aliqua esset propter, primum monachus cœpit explorare, ubi posset divina mysteria celebrare. Dies enim Dominicæ resurrectionis erat, & ne expers mysteriorum nostræ redemptionis in tanta die foret, sollicitus præcavebat. Cernit itaque a longe monasterium, pene tribus leugis ab illo portu disparatum. Unde adeo lætus efficitur, & uno tantum comite assumpto, iter accelerare aggreditur. Sed jam ferme in medio viæ positum subitus quasi quidam defectus, horrorque mentis invasit, quem pallor faciei illius prodit. Cum ne in terram caderet, citius uni petræ assedit. Hic comes videns eum pallore alteratum, Quid tibi est? inquit. Cur tam repente est mutatus color tuus? Nescio quid mihi sit, ait: videtur autem mihi veluti totus frigida sum perfusus aqua. Et vires recipiens, Quam festine, inquit, properemus. Hoc monasterium adeamus.

[12] Interea dum is hortatur comitem, respiciunt, pariterque vident quemdam hominem obviam sibi venientem, [ad longe dissitum murium S. Andreæ pergit,] decoratum canitie, ut videbatur gravis, vetulus, sed cum ætate quoque viridis senectus. Ac prior monachus, Heus tu, inquit, dic mihi te roganti verum, cujus sit hoc monasterium, quæ ibidem habeantur reliquiæ, vel in cujus constet dedicatum honore. Ad hæc ille respondit: Monasterium sancti Andreæ vides, cujus honori habetur quidem dedicatum. Sancta quoque Lewinna virgo & martyr ibidem corpore requiescit. Quæ quanti sit, & cujus meriti, cælestis virtus per eam omni die ostendit. Rem tuæ interrogationis habes. Visne aliud dicere? Non, inquit. Vale ait: & hoc dicens, cœptum iter perficere festinat. Illi vero tendunt quo cœperant.

[13] [ubi S. Lewinnam coli intelligit,] Ventum est ad monasterium. Deum adorant, Missas celebrant. Post expletum divinum opus, intente cuncta templi illius oculis circumeunt, mira quædam mirantur, & hæc Dei quidem honori, sanctæ quoque virginis Dei & martyris Lewinnæ prædicationi venerantur. Namque videbant inter cetera, schedas membranarum parieti affixas, & virtutes, quas per Sanctam suam e fecerat omnipotens Dominus, in eisdem esse descriptas. Et quia Anglice, uti apud ipsos mos habetur, scriptæ erant, minime quidem ab ipsis legi poterant. Ad hæc itaque sibi demonstranda presbyterum hujus ecclesiæ advocant, quid illud sit, quid hujusce significationis sit sciscitantur. Virtutes hujus sanctæ Virginis, inquit, hic sunt notatæ, quas meritis ejus patravit omnipotens Deus, nequeunt latere posteros, & ut hæc ipsa honori, & venerationi maneat apud nos * populos.

[14] [cujus miracula ipsi narrantur;] Tunc siquidem singula quæque manifestabat. Hic multo tempore lumine oculorum caruit, simulque diu ductoris adminiculo indiguit. Hoc in loco huic misero lumen corporale divinitus illuxit. Alter vero paralysi dissolutus, huc delatus est aliorum manibus, mox domum pedes rediit sanus. Alius autem, contractis nervis, huc repsit quoquo modo potuit, sed integram sanitatem se recepisse exultavit. Dum hic quoque advenit claudus, manifestæ sanitati est restitutus. Quid plura? Quo morbo, qua infirmitate, licet incurabili, esset detentus, quis huc adveniens, ilicet redditus est sanus & valens. Igitur super his accensa mens fratris, ardebat aliquid reliquiarum sibi tollere de sancto Virginis corpore. Id propter scilicet seorsum manu ducit presbyterum, quem etiam ita convenit: Accipe quod vis, ait, a me, & da mihi reliquias de tanta Virgine, vel os, vel tale quid, quod nostro loco possit esse honori.

[15] [sed reliquias frustra exorat.] Tunc commotus animo hujus insolentia, respondit. Papæ! scisne quæ loquaris? An decet servum Dei id velle? convenit dicere, oportet facere? Quamquam quis fatuus id illicitum vellet admittere: Tu prudens, tu providus, tu servus Dei deberes tardare? Qui enim videtur hujusmodi ut tu, haud aliter ac recta loqui debet: Sed tu mihi videris alius. Longe enim sonant verba tua ac deberent. Neque enim qui tam illicito utitur sermone, vita honestior est. His itaque dictis, erubuit, & quod tale quid ab eo petiisset, cœpti pœnituit. Et periphrasim faciens; Haud curo hujusmodi rem, inquit, alius sum ac tu reris: ludo, non serio dixi. Hoc unum tantum oro, quo valeat apud te mea oratio, ut dum hic commoratus fuero, sic mihi locus ante eam Missas celebrare, liceat etiam hic interdum orationi vacare. Unum ille id reddidit responsi: Et tibi & omni mortali bene valenti istic patet ecclesia, te propter minime ejus claudetur janua.

[16] Sic sic tunc noster psalmista æterno regi ibidem crebro modulari, [Earum cupiditate magis incensus,] modulans iterare, nonnumquam limis oculis hac illacque despicere, interdum loculum in quo condita erat Sancta Dei, manu attrectare. Dum ergo sæpenumero id ageret, invenit viam, qua poterat ad sancta ossa perveniri. Nam clavi ferrei scrinium eorum ossium in uno fine sua arte tenebant, ex quibus aliqui volvebantur, extrahebantur, & sic loculus eo in sine aperiebatur. Quod quidem cum casu fecisset, videt ossa rubeo pallio involuta. Verum territus subito pavore, ut prius erant, suo loco restituit, recessit, oratum perrexit. Itaque reliquum diei in oratione ducit, quam sæpe repetens, ut si Deus sibi permitteret, & ejus, cujus ossa ibidem venerabantur, velle esset, tempus, locum, consilium concederet sibi, quomodo id quidem posset fieri, ut a sese tractarentur, ad meliorem locum asportarentur, ubi suus major honor foret, digneque haberetur venerationi, quæ eodem in loco, uti videbatur, ab omnibus esset neglectui.

[17] Noctis æque quidem vigilias egit: sequenti vero die accidit, [omnia circum lustrat.] ut solus quoque remaneret, dicente sibi ædituo, ut monasterium, & cetera omnia optime servaret, seque velle alio proficisci, & usque ad vesperam se sperare demorari. Ad hæc ille respondit. Abi, mi amice, quo libet, adero, custodiam ut tu sollicitus servabo. Igitur abiit, ac omnia sub ejus fide dimisit. Cum ergo primum nactus occasionem, vidensque se solum remansisse, totumque quidquid erat suæ fidei commissum, fidens cœpit; audacius solito ad loculum accessit, elevare hunc ipsum conatus est. Sed acsi terræ radicitus hæreret, moveri non potuit, non elevari, non aliquorsum in latera flecti. Miratur siquidem nunc illud immobile, miratur tanti ponderis esse, quod attrectari moverique paulo ante potuit. Cum horror eum subitus invasit f.

ANNOTATA.

a De hoc Balgero ejusque prima in Angliam sacra expeditione, dum inde SS. Oswaldum & Idabergam retulit, satis dictum est in Commentario prævio.

b Sic melius quam venti, ut habetur in edit.

c Vide Commentarium num. 21. Scriptoris etymologia non ex Teutonico, sed ex Anglico sumenda erat. At detur hoc ipsi, cum pluribus aliis æque frigidis.

d Calice rubico in edit. nihil significat.

e Deerat in Ms. suam, quod ex edit. addendum putavi: & sub finem numeri, scilicet: atque num. 16 post psalmista, attexui carmina, quæ vox casus verbi est; uti inferius cuncta ad restituit, quæ etiam exciderat.

f Hic capitum facienda fuit divisio, ne præter morem nostrum nimium excrescerent, tametsi materia sequela id vix pateretur.

* Forte hos

CAPUT II.
Adhibitis nequidquam precibus, ut partem obtineat, loculum ipsum clam tollit & ad navim deferri curat.

[Loculum sæpe frustra movere aggressus,] Tandem ad sese revertitur, pergit orare, psalterium decantare incipit. Et transacta quarta hora diei, rursum quod cœperat agere præmeditatur. Et ut jurejurando testabatur, volebat eam tollere, nec poterat quidem; satagebat velle dimittere, tantumdem quoque. Verum quia etiam primo frustratus est conamine, secundo adigitur animi inquietudine aggredi, si forte modo vel idipsum melius succederet suæ voluntati. Verum enimvero nequidquam id nititur: quid ageret, quo se verteret nesciebat. Igitur bis conatus est, sed in hoc ipso nihil profecit. Tandem novi argumenti ingenium reperit. Corrigiam unam sumit, collo suo circumligat summitatesque ejus super loculum Sanctæ Dei ponit. Suscipe ait, mi venerabilis Virgo, me perpetuo servum; tantum sine te moveri, sine abduci, sine ad melioris altitudinem ac venerationem tui honoris, atque ad amplioris servitii devotionem deferri.

[19] [ipsum tandem elevat,] Ad hæc tremens, supplexque apposuit manum, ac ilicet elevavit loculum. Unde gavisus est, ac in Domino exultavit hisque superioribus ista subjecit: Nunc nunc queo te elevare, possum accipere, sed equidem vereor, ne post hæc mihi sis dedecori vel ad vitæ meæ perniciem, si inventus fuero nequam latro violasse loculum, & rapuisse tui corporis thesaurum. Quocirca oro te, rogo te, quin etiam obtestor te per omnipotentiam sanctæ Trinitatis, ut si latere debet meum fidele furtum, mecum venias, sin autem, nullo modo te moveri sinas. Postquam talia delatravit a, id optimum factu ducens, orare perrexit, & psalmos, quos necdum finierat, percantare satagit. Cumque centesimum quinquagesimum psalmum modularetur, versum hunc dicens: Laudate eum in sono tubæ, laudate eum in psalterio & cythara: subito divinitus subobdormivit. Cum ecce sancta virgo Lewinna sibi apparuit. Surge ait, me me accipito, me, inquam, comitem tui itineris habeto.

[20] [monitusque in visione,] Ille vero evigilans, nec bene, quippe qui sopitus somno erat, visionem intelligens, adesse ædituum, qui jam abierat, putavit, arguentem sceleris, quod mente concepit. Et hac illacque per ecclesiam discurrens, & utrobique prospiciens nullum videt, neminem mortalium reperit. Tunc tantus ardor mentis, tamque magna cupido eum invasit, ut si non illico eam tolleret, seipsum insanire crederet. Primum oravit paululum, accessit, loculum reclusit, linteolo, quod ob id quidem paraverat, eam involvit. Verum mihi quidem videtur, huic loco inserere rem dignam memoriæ. Nam cum primo eam tolleret, a loculo pallium ubi integerrimum habebatur, disruptum est, perque scissuram quædam ossa minora cecidere. Cui casui hic ipse invidens, cadentia tollebat, & ceteris ossibus restituebat; ter reposuit, ter cecidere, ut patenter indicaretur, quid sui corporis reliquiarum videlicet ibidem vellet haberi, quo in loco martyrii palma finivit vitam, ubi corpusculum terræ mandatum est.

[21] Quapropter novo linteolo ea involvit, uti jam superius dictum est, [ipsum aufert & ad navim mittit.] hospitium venit, in una suarum tabernarum b collocavit. Indignus siquidem habebatur tantæ Virgini, & Martyri hujus habitationis honor, sed hic, quo tunc temporis minime quidem poterat esse aptior. Tunc vero per suum comitem hanc ipsam ad navim misit. Ipse autem in eodem loco remansit, quo funditus suspicionis occasionem tolleret, & ut quod fecit occultum foret, orationi vacans donec, sole occidente, hesperus oriretur, & vices suas nox sibi vendicaret. Quiescunt cuncta viventia terris, æquore, silvis. Sed nullo modo elementa mundi quiescunt. Nam subito fragore intonat æther impulsus ventis, fragorem cadentes silvæ dant, maria Æolica rabie intumescunt, inquietantur mortales tectorum excidio, humiles populos sternit pavor. Nautæ illius navis, in qua erat sancta Lewinna, timent sibi, & quamquam cingerentur rupibus, & altis scopulis, tamen ipse timor freti inquietabat eos: urgentur enim desuper pluvia, grandine, ventis.

[22] Hac igitur tanta rerum collisione adacti, invicem loquuntur: [Exorta tempestate terrentur nautæ,] mens enim hominis gnara, præfciave nonnumquam futura prævidet, & quamvis nubili acuminis obtutu, tamen ventura prænoscit: Nescimus quæ sancta huc noster monachus misit, idcirco enim hæc intemperies, ista etiam tempestas cæli fit. Quid agendum est nobis? Peribimus cuncti hac ipsa tempestate, medio æquoris, undis, procellisque obruemur. Quid fiet in medio mari, cum in securo loco, hic ventus nobis sit timori? At si diu hic demorati fuerimus, & ventus durus, & contrarius, uti nunc est, fuerit; quæretur quod ablatum est, hic autem nusquam reperietur. Tum quoque si reperitur, capitibus plectemur, tum equidem navis, & omnia nostra publicabuntur. Unus eorum rusticus rudis alios hujusmodi adhortans ait: In fluctus hæc zaberna eat, undis sali longius abigatur, ne usquam reperiri queat. Alter quidem sanioris mentis, illius insolentiam compescuit, omniumque metum verbis abegit. Si istud dignum est, ait, sanctum summumque religione, tanto magis sperare debemus, hujus sanctitate protegi, dignitate salvari; quam citius facilem auram, quin quoque prosperum reditum ad patriam. His igitur dictis confortati sunt animi eorum, sperare e cælis opis divinæ salutare auxilium.

[23] At noster fidelis fur, quin etiam latro bonus, [ipse vero a Sancta confortatur,] in somnis ducebat noctem, constringebatur mente, angebatur animo. Timor enim præfocabat mentem illius, aggravabat animum, ut ne quidem posset dilatare se consideratione, nec metiri cogitatus c suos aliqua præmeditatione, sed tantum labia movens, sanctæ Virginis opem, solamen, auxilium precabatur. Hujus ergo formidini miserata est, orationem audivit, precibus annuit. Adfuit enim, relevavit ejus animum, abegit metum, confortavit, consolata est. Nam vox quædam, quasi vox mulieris clara, gracilisque, quo facile quidem posset animadverti a qua persona descendisset, derepente audita est, clare personans intonuit: Pone, sodes, pone, inquit, timorem, spera, crede, confide, cras divinitus auxilium fore. Summo enim mane juxta tui desiderium habebis, uti precaris, facilem auram, tenebis æquoreum iter reditumque ad patriam.

[24] [sedatisque omnibus,] O immensa bonitas! o summa pietas Omnipotentis prædicanda, admiranda, æque quidem in electis, quos ante mundi, ac totius creaturæ originem præelegit, constituit sibi famulari, quosque ante omne tempus ejus, deliberavit cælestis ordinis militiæ adscribi. Confortatur hic ab ea, ut possit is credere hunc abitum sibi placere. Confortatur ne timeat, quo is id quidem facti sanctæ Virgini placere credat. Mox vero tanta est sedata tempestas, ventorum deperiit agilitas, timor freti quievit, mutatio rerum suas vices servavit. Tunc monachus hortatus est sui comitem quiescere d, tum cedere tempori noctis. Mane, ait, revertentes ad littus, dabimus vela ventis. At transeunte nocte, jamque lucifero pellente tenebras, suda poli facies apparuit, prospera aura tenorem sui flatus habuit, quod persæpe nautas ad æquor invitat, & longa maris spatia penetrare factitat.

[25] [e portu læti solvunt.] Accito itaque comite suo, monachus jam sæpe memoratus mare repedavit. Qui veniens omnes paratos navigatum jam diu ipsum operientes, & adventum ipsius exspectantes invenit. Ventis vela dantur. Cum carina undis fertur, dextra lævaque æque tenduntur rudentes, navis etiam clavo suo imperiose deducitur. Modo etiam celeusma canunt nautæ: nunc aliquibus modis exultant, nunc ludus verbis agitur, nunc carum convitium objicitur. Sed dum jam, transeunte media die, adhuc incibati forent, unus alios submonuit; Cibum, inquit, capiamus, jam hora præteriit. Alius huic contra respondit: Nil certe præter panes habemus, & hi quidem jam sunt duri, ad comedendum e dentibus iniqui. Est autem locus abundans piscium, ubi hic monachus navim egrediatur, quantum sufficiat nobis mercetur: nos autem legemus flexionem hanc curvi littoris, post simul manebimus adventum revertentis. Huic enim egredienti nemo injuriam faciet, & alii nostrum exempto fortassis injuria fiet; ubique enim sunt homines injuste injuriam facientes.

ANNOTATA.

a Vox duriuscula, & torti quandoque sensus nihil movere nos debent.

b Quid per tabernam hic velit, ex adjunctis colligendum est: arculam existimarem indicari; at non video quas hujusmodi tabernas Balgerus e navi afferre potuerit, per tres leucas, ipso Paschæ festo die, unico socio comitatus. Sit igitur arca, sit saccus, zabernam infra vocabit, quæ eodem plane reducenda erit.

c Legebatur cogitans, substitus ex edit. cogitatus: & sic paulo infra ad cras adjeci tibi.

d Hæc legi quidem, verum examinari non possunt; nam si singula expendantur, non satis cohærent. Superius socium ad navim cum zaberna remiserat; jam ferme sciebant nautæ quid ea contineretur &c. Hic comitem jubet quiescere, ac cum ipso in navim revertitur. Sequentia æque implexa sunt & obscura, quemadmodum in Commentario jam præmonui.

e Ad comedendum deest in edit.; infra vero post revertentis, interserit, exspectantes.

CAPUT III.
Navi egressus, frustra regredi tentat; sed post varias ambages, thesaurum suum feliciter recuperat.

Paret monachus consilio hujus, egreditur, pisces emit, ad littus, ubi operiebatur, redit. [Balgerus pisces empturus, navi egressus,] At puppis longe a terra aberat. Non enim littori appropinquare poterat. Iniquum est eo in loco mare altis ratibus, modo altum, modo breve habetur accedentibus. Quapropter curabum a sex nummis conducit, intrat, remis in ventum & undas navigare occipit. Verum natura quod difficile reddit, facile cedere haud valet mortalium conamini. Nam nequidquam obluctati vento & undis, redeunt. At socii id videntes, dant vela ventis. Et monachus super littusstans id intuens, pene fit exanimis. Conquerebatur remanens, quin etiam plorabat dicens: Nunc abis, mi pia Virgo, ego autem miser remaneo. Indignus namque ex toto b tecum ire, tecum esse, tibi in carina servire. Vale, vale, inquam, vale. Habeto prosperum tuæ navigationis cursum, & mihi modo remanenti, ut primum navigavero, impetra portum.

[27] Et hæc dicens, tamdiu ipsam carinam oculis est secutus, [eam assequi non potest:] donec aspiciens frustraretur intuitus. Invitus igitur remanet. At illi, donec cogeret eos vesper intrare portum, securi minarum maris, venti & nubium navigant. Tandem veniunt ad portum, carbasa deponunt, læti intrant, fatigata corpora procurant. Verum quosdam socios compatriotas reperiunt, qui similis mercis causa huc venerant, & quædam, quæ secum detulerunt, veneunt c, quædam quæ secum vehant mercantur. Sed dum se mutuo, per umbras noctis recognovissent, invicem amicabili servitutis obsequio sibi student. Hic namque sibi amicissimum compellat, alter dilectum amicum salutat. Alius consanguineum osculatur, illi pacis munus offertur. Invicem propinant quæ habent pocula, tum communis fit omnibus cœna. Insomnem itaque noctem ducunt: at lucescente die, qui hesterno venerant, abitu accinguntur, sociæque navis homines, ut secum navigent adhortantur.

[28] Non possumus, aiunt, necdum paravimus, quæ cupimus, [interim res ejus alteri nauclero committuntur;] quoniam nostræ mercis quædam adhuc restant, quæ vendemus, & quædam nobis mercari volumus. Quocirca neutiquam vobiscum ire valemus. Et illi: Arbitrio vestro fiat usque vestra navigatio. At Balgerum monachum nostis nostrum compatriotam, nostræ viciniæ incolam? Novimus optime uti vos. Et illi: Res hujusce apud nos habentur, inquiunt; hic autem pedes subsequitur. Credimus, speramus, huc illum venturum. Qui cum venerit, has suas res reddite illi. Id nempe dicentes, tradunt illius omnia, zabernam quoque, & sanctæ Virginis ossa: tum quidem portum linquunt, tum etiam alas velorum pandunt. Accipit navis auram, fugit terram. Cum itaque invite remansisset frater super littus maris, quam cito potuit ab eo conducta est alia navis. Intrat, secutus est.

[29] [unde summa Balgeri tristitia;] Ut ergo prospere patriæ accessit, navim, qua vectus est ad Angliam, in littore statim invenit. Nec mora, nauclerum denique convenit, res suas, quin etiam zabernam, sui secretum continentem, requirit. Rem ergo omnem ordine pandit; Metuens, inquit, ne tibi molestum haberetur, si sine te a nobis res tuæ deferrentur, cuidam nostræ viciniæ homini commisi, & ut eas, si ad eum venisses, tibi assignaret, indixi. At ille præ dolore pene extra se positus; Perdidisti, inquit, me Satius equidem emori malo, quam ad horam carere tanti pretii thesauro. Idcirco videlicet puppim egressus sum? Idcirco retro remansi, ut amitterem quod charum magis vita fuit?

[30] [quæ vix levari potest.] Cumque vidisset eum supra hujuscemodi re afflictum, non modice quidem, tum autem lamentari; sedare ejus animum cœpit, lenire dolorem, mollire tristitiæ amaritudinem. Ne formides, ne desperes: ne jam quidem solliciteris. Credo, satis est fidelis vir, cui commisi tua. Quapropter fidens tui esto: ne inconsiderate quidem hoc eventu movearis. Ut spero, ut credo, propediem aderit, tum de tuis rebus lætaberis, tum quoque de tui infortunii temeritate, versi in prosperitatem, exultabis. Igitur vix his sedatus est animus ejus, vix tandem acquievit verbis illius. Igitur jam dies tertia transierat, & nauclerus ad votum omnia sibi paraverat, cum carina fluctu veniente agitur, portum linquit. Tum vela ventis dat, undis haud adeo tumentibus ducitur. Reliquum diei prospera fortuna navigatur. Jam jam dies concedit sequenti sua tempora nocti, tum occidit hesperus, secundum noctis lucet sidus. Navita puppis clavum tenet, rudentes administrat, nunc hunc liberum reddit, nunc alterum sua arte sibi servire cogit.

[31] [At navis ita felici cursu,] Verum post paululum cælitus somnus omnes invadit, præter hunc solum, qui clavum tenebat, qui puppim regebat. Cum autem cum tanta prosperitate ea in nocte navigatur, tam dulcis, tamque suavis aura velorum implet sinus, ut nequidem navis nutaret; non hac, non illac, ut fit, in latus versus aquam caderet. Sic sic eat, o beata Virgo, tu clavum teneas, tu navim regas, tu administres rudentes, tu omnibus carinæ officiis adsis præsens. Fungere vice nautarum, ut illi positi quiescant somno. Tibi optime notus habetur rectus per æquora cursus, tibi æque nostræ patriæ portus. Miratur magister navis, sic una socios subito obdormisse, miratur hanc navigationis prosperitatem, per totius noctis spatium adesse. O omnipotentis mira manus, mira operatio in suis sibi famulantibus. Eorum ossa omni in loco ejus providentia servantur, amantur, diriguntur. Multis quoque signis propalat, cujus excellentiæ sint, cujus sanctitatis, cujus virtutis, quam dilecta sibi, quam clara cælis, quam alta.

[32] Verum dum nos apostropham jam bis servamus, [reliquias in portum defert,] deviando aliquamdiu a rationis * serie discessimus. At nunc redeundum est, ordo orationis servandus est. Jam sol Oceano erumpens radios terris spargebat, quosque operi studiisque laborum revocabat, cum ecce cuncti evigilant, tum surgunt e foris, ubi sese locaverant. Tunc rector navis hac voce socios compellat: Surgite, surgite, inquit, satis supraque quam debui, omnes vos quiescere sivi: nimium temere hujus noctis navigationem servavi, vobisque parcendo solus omnium curam suscepi. Certo sciatis numquam cum tanta prosperitate navigavimus, nusquam quidem ea securitate, nec tam recto, nec tam certo cursu per hoc æquor ad patriam venimus. Dumque talia refert, portui patriæ accedunt. Tandem carbasa deponunt. Res navigationis solis remis agitur. Ossa beatæ Virginis in zaberna collocata, a nauclero domum deferuntur, ac in hemicyclo d ejusdem domus locantur.

[33] Ecce autem nuntius adest gaudii, rem refert, [quas ille continuo quærit,] dicens, jam pridie portum intrasse eam puppim super cujus adventu maximis curis frater ille afficiebatur. Ut hujusmodi fama implevit aures ejus, pernix illo advolat, quæ domus illius sit interrogat. Verum postquam didicit quæ esset, adiit, intrat, sed minime quidem domi reperit. Rogat ergo familiam, ubi dominus domus sit: sed & conjugem interrogat, nam ea ipsa domi erat. Ignoro, ait, quo in loco nunc sit, verum tantum scio, paulo ante maris petiit portum, ibi sui quadam utilitate volens convenire necessarium. Et ille ad hæc: Res meæ ubi sunt, inquit, quas ab Anglia vir tuus detulit? Et rursus: Male succedit mihi jam dudum omnis mea fortuna, nam haud secundum meum velle accidunt tempora. Nam quidquid mihi evenit, id contrarium repugnat meæ voluntati.

[34] Tum illa respondit: Res tuæ ubi sint penitus ignoro. [& tandem obtinet.] Res autem cujusdam monachi penes me habentur, quas ne cui traderem, abiens interdixit maritus. Ego ipse, inquit, sum præsens de quo dicis, quia hic res cujusdam monachi habentur. Trade ergo mihi eas. Nullo modo, ait, in hoc assentiar verbis tuis. Nescio enim qui sis, & maritum timeo. Ad hæc ille inquit; Unum est quod volo mecum deferre, zabernam videlicet, quandoquidem mihi a te cetera negantur. Quidquid vero aliud est hic apud te pro arrhabone detineatur. Id fiat scilicet, illa inquit. Tua dumtaxat a me tibi tradetur, ne dum venerit maritus, factis me incuset, & audaciæ arguar. Tradidit itaque mulier quod vilipendebat, quod vilius inter ceteras res putabat. Ille vero super omne aurum pretiosius quidem, cælitus signis exagitatus ducebat. Suscipit igitur illud, famulique sui, qui secum ierat, collo suspendit. Nam uterque pedes ierat. Amor enim & desiderium, quod erga sanctæ Virginis ossa habebat, ut pedes iret effecerat.

ANNOTATA.

a Cancrum esse indicant lexica, hic pro navicella accipitur, & sic est apud Isidoruri. Si hic loca nonnulla sigillatim designasset. Drogo, lucem magnam narrationi suæ prorsus implexæ & involutæ attulisset.

b Deest verbum sum, vel pro ex toto lege exsto, ut est in edit.

c Voluit dicere vendunt.

d Atrium forte indicat, vel capsam aliquam semirotundam servandis mercibus aptam: minus etiam intelligo quid velit edit. per emicidium domus.

* Forte narrationis

CAPUT IV.
Bergas cum reliquiis redux, solenniter excipitur, ipsæ in loculo novo decenter collocantur, statimque miraculis clarent.

[Summa exultatione Bergis receptæ,] Verum cum jam appropinquaret claustro, mittitur qui hæc nuntiaret abbati suo: Hæc defert monachus noster, illo in loco vos operitur, mandat ut cum digno honore suscipiatur. At ille priorem loci, boni testimonii virum, misit, aliosque una ire jussit. Vadite, ait, & caute agentes, primum videte, quid sit. Quod si vobis dignum veneratione videtur, cum digno honore a vobis tractetur. At illi extemplo parent ejus dicto. Veniunt ad locum ubi monachus exspectabat. Et prior, Optimum factu, inquit, habetur, ut videamus, quid istud sit, an sigillis signatum reperiatur, an forte, uti debet, hic charta inveniatur. Ergo omnia recludunt. Tum tria quidem sigilla inveniunt. Cernentes itaque sancta ossa tribus sigillis signata, Creatori omnium reddunt laudes. Igitur cum laudibus, cum hymnis hi, qui missi erant, revertuntur, cum exultatione mentis, cum alacritate cordis Famulæ Christi & ejus Virginis ossa ab ipsis deferuntur, donec ante januam monasterii veniunt.

[36] [in bibliotheca claustri deponuntur,] Præterea narrat prior loci quæ invenerat: tribus gaudens manifestat sigillis authentice sancta ossa signata. Super his lætatur abbas ejusdem loci, & omnis congregatio, omnis puer, juvenis, senex exultant spirituali tripudio a. Et quia tunc temporis minime quidem paratus erat loculus, ubi ea ossa, digna laude, plena virtutis possent reponi, in bibliotheca cum libris pro tempore aliquantis diebus locantur, quoad digno honore aptus eis loculus componeretur. Merito siquidem in primis talis locus sanctæ Virginis cineri aptatur, ut his libris primo delatus adjungeretur, quorum sententias menti suæ ea locaverat, dum vixit, quæque eædem indicabant, fecit. Merito, inquam: nam satius erat, eam tum librorum sententiis, tum suis rebus bene gestis florere, quam inani rerum opinione uti, quam quæ sunt contraria virtutibus sequi, & ita vivere, ut foret posteris suis nobilitatis speculum, & virtutis exemplum. Siquidem exstabat huic quid multum etiam summæ opis ad bene beateque vivendum, cum quidquid boni quotidiana meditatione colligendo excerperet, in dignitatis nobilitatisque sancti actus exemplum transferret.

[37] Igitur componitur honori sanctæ Virginis loculus, [donec, perfecto novo loculo,] primo ligneis tabulatis, donec argento aurove comeretur, qui dignior ejus religioni haberetur. Forte fortuna adfuit b: nam quidam episcopus ab Oriente tunc temporis Bergis morabatur, nomine Bovo c, plenus Dei timoris, & amoris, ætate grandævus, præcipui moris vir, cujus faciem cum videas, quanti hominem dignum memoratu putes. Hic itaque talis ab omnibus accitus adjunctus est sancto negotio, cujus consilio sanctæ translationis dies statuitur. Dehinc quidem promittit sese interesse, tum facturum iri d quidquid episcopalis ordo hujus tantæ rei debet servitio. Dies adest, cuncta parantur, quæ sancto usui necessaria videntur, vinum optimum, quo lavarentur ossa, duo pallia ad involvendum: cum cereis digni bonique testimonii astant fratres.

[38] Tum quoque, uti mos habetur, Letania primum agitur, [a Bovone episcopo] deinde involuta pallio ossa denudantur. Denique ubi primum sanctæ memoriæ episcopus ea vidit, dignam memoratu, ceteris audientibus vocem emisit: Vere sancta ossa in terris digna honore, vere sanctæ Virginis Martyrisque reliquiæ. Mox ipse chartulam sumit, aperit, legere præcipit. Hujus autem series talis habetur: Hic est corpus præclaræ virginis Lewinnæ, quæ multis decorata virtutibus floruit sub rege Anglorum Tuberto e nuncupato. Quæ postmodum, & sub ejusdem regis tempore martyrio vitam finivit, archipræsule vivente nomine Theodoro f. Unde post multorum curricula temporum, Deo revelante, corpus ejus ab Edelmo g antistite a terra est elevatum, magna populorum astante multitudine, sicque cum digno honore intra monasterium est collocatum.

[39] Dum itaque hæc legerentur, episcopus lacrymis præ gaudio perfundebatur, [in illum translatæ sunt.] tantæ orationis adstipulationi annuebat, quin etiam vota laudesque omnipotenti Domino reddebat. Interim quidem vino abluuntur ossa, palliis duobus involvuntur, in loculo reconduntur. Tunc clavis undique tabulæ loculi configuntur, ne qua fraude posset adiri, nec inde aliquid reliquiarum tolli. Acta siquidem est hæc translatio anno Incarnationis Domini nostri millesimo, quinquagesimo octavo, indictione tertia, sexta feria h, regente Henrico rege sceptrum regni Francorum, optimo autem comite Balduino i gubernante Flandriam, vivente etiam Drogone episcopo Taruanense, administrante vero Bergense cœnobium Rumoldo venerando abbate.

[40] Verum non sunt tacendæ virtutes, quas propter merita beatæ virginis Lewinnæ de vino, [Virtus vini quo ossa lota fuerant.] unde lota fuere illius ossa, operari dignata est Omnipotentis clementia. Quidam etenim ex familia ejus loci, nomine Leodolfus, quantitatem vini post ablutionem sanctorum ossium vase suscepit, domum detulit, ad salutem sanitatemque febrium tantum reposuit k. Qui dum omnibus petentibus id exhiberet, & id cunctis gustantibus subveniret, post aliquantum temporis ad ultimum aquam vasculo infudit, ac febricitantibus dedit. De qua quotquot gustavere, pristinam sanitatem lætati sunt se recepisse. Nunc itaque paululum libet immorari tantæ Virginis martyrisque laudibus.

ANNOTATA.

a Sic legendum, non ut in edit, ubi est exultant spiritu, alii tripudio. Multa emaculatione indiget Mabilloniana editio.

b Intellige qui rem perageret, nempe episcopus, de quo loqui incipit.

c Lego Bovo, non Bavo, ut ferme in Ms. habetur. De hujus patria, Bergas adventu, initaque cum Balgero notitia, non est hic locus plura disquirendi.

d Hæc, ut semel dicam, & plura id genus alia Drogoni ignoscenda sunt.

e Voluit dicere Euberto, ut alii legunt. In edit. habetur Eilbertus. Fuit haud dubie Egbertus, ut ex Alfordo superius in Commentario diximus.

f Notat Martyrologium Romanum 19 Septembris, missum in Angliam a Vitaliano Papa. Vitæ exstat sec. 2 Benedict. ad annum 690 quo excessit e vita, postquam ab an. 668 Cantuariensi ecclesiæ præfuisset.

g Legebatur Edelino substitui Edelmo cum edit. quod magis appropinquat vero nomini, opinor Athelmo, qui anno 924 e vivis excessisse dicitur in Anglia sacra parte 1, pag. 99.

h Locum hunc, ait Mabillon, in codice Ms. ita oblitteratum fuisse, ut legi non posset, sed eum se ex Molano restituisse, qui ex monachis Bergensibus acceperit S. Lewinnæ translationis festum agi VI Kal. Julii. Tu vide quæ de his diximus in Comm. præv.

i Obiit Balduinus, cognomento pius, Insulis 1 Septembris 1067.

k Hic paucis notandum, quod supra insinuavi; a sequentibus verbis; Qui dum, in codice Bergensi, ad me transmisso, non satis apte inchoari lectiones aliquas, quarum 1 perducatur usque ad medium numeri 41, sic ut 2 inchoëtur; Denique etiam adhuc: 3 vero paulo ultra initium numeri 42, ad Virtutum fœdera. Quarta & quinta lectio ad marginem solum adjiciuntur, absque ulla divisione, ut merito dubites an usitatæ umquam fuerint.

CAPUT V.
Brevis S. Lewinnæ Vita, seu potius elogium.

[Qualis fuerit virgo a teneris,] Verum de vita ejus primo dicendum est; post de virtutibus, deque martyrio paulatim ascendentes pauca dicemus. Sane a primis caræ pueritiæ annis plena spiritus Dei sancta Virgo ei ipsi placuit, quæ in primo suæ ætatis flore illius amoris dulcedine adeo adhæsit, ut nullo modo, nec in prosperis, nec in adversis semel susceptæ instantiæ cederet, sed auctori pudicitiæ, castitatis proportione faveret. Denique etiam adhuc in teneris annis inerat ejus menti quod proprium est animi bene constituti; nec multum lætari rebus secundis, nec dolendo cedere contrariis. Dehinc adulta, major se, mente florentem mundum calcavit, Deum præponens omnibus, quæ oblectamento fore videntur, quibus genus hujusmodi mulierum mage nonnumquam illicitur.

[42] Igitur & puella, & adulta virgo, dum vixit, [qualis jam adulta,] bene vixit: quia scilicet & sibi cavit, ne antiqui hostis in decipulæ fraudem dolumve caderet, ne de ruina ejus isdem hostis interdum insultans gauderet. Virtutum fœdera, munia quoque earum diligenter imitata est. Amica humilitatis exstitit, cultrix ejus collegæ patientiæ, pudicitiam conservabat, qua cælum, Deo & angelis cara attingebat. Præterea fortitudinem mente, auream mediocritatem suo actu usque colere; justitia, prudentia, æque & quidem omnia sua metiri. His namque & ceteris virtutibus decorata, radicem sanctæ dilectionis cælo fixit, tum quoque ramos, scilicet studia boni operis inaltavit, flores suavis odoris internæque viriditatis folia, tum præterea fructus dulces nectareosque Creatori suo protulit. Robur etiam virile femineæ mollitiei loco servavit. Quam videres opere quotidiano viritim studentem, cerneres ut arcum intentum ad omnia bona ejus paratam a mentem. Vitia quoque virtutum similitudinem mentientia subintuebatur, colubrum inter columbas, lupumque sub ovina pelle latitantem despiciebat.

[43] Nec mirum id quidem. Pater enim cum Filio, [utpote Spiritu sancto plena,] cumque Spiritu sancto eam ipsam inhabitabat, cujus ipsius custodia omne contrarium virtuti cavebat. Erat enim inhabitatio tanti hospitis, causæ * custoditio mandatorum ac totius legis, dilectio æque quidem Dei reddebat hanc pervigilem sui sedulam cælitus divinæ operæ, solertem nimium, nimiumque mundæ conscientiæ. Sic sic Dominus in Euangelio, quod dicimus, sese diligentibus promisit: Si quis diligit me, sermonem meum servabit, & Pater meus diliget eum, & ad eum veniemus, & mansionem apud eum faciemus. Mansio Dei omnipotentis numquam habetur vacua boni operis. Nam quem Dei Spiritus inhabitat, usque pervigilem reddit, sedulo exercentem recta, favere proximorum utilitati, se dedere æternæ dispositioni. Isto siquidem habitatore usque usa fuit beata virgo Lewinna dum vixit, quo ductore declinavit mala, sectata lynceis oculis, quæ sequi habentur meliora. Claret itaque quæ vixit terris, quæ tam clara nunc vivit cælis.

[44] Nam virtutes, quas vivendo coluit, nunc manifestant quanti & cælis sit. [pluribusque virtutibus,] Id quidem quemvis credere adigit summa ejus claritudo, quin etiam cælestium signorum magnitudo. Id propter scilicet hæc sancta Virgo Deo placuit, & martyrio digna inventa est. Quoddam enim privilegium retinet martyrium, quo clarus celebrisque præ ceteris mortalibus & a Deo inaltatur b, qui ejus testis dignus invenitur. Id siquidem est vita justa, meditatio boni assidua, justa Dei ac proximi dilectio, omnium virtutum celsitudo. Id, inquam, privilegium martyrii hæc sancta Virgo adepta est, ut & martyr Dei foret cum virginitate, & eo placeret sibi, cujus se addixit amicitiæ.

[45] Præterea inde acceptissima omnino ei arma totius boni præ se erant, artes exercitationesque dexteræ viæ, quæ in sua vita a se culta fuere, [adeo conspicua,] quis omnibus mortalium præstitit, quisque mirificos fructus extulit. Ne quidem in extremo saltem tempore has reliquit, cui conscientia bene actæ vitæ multorumque benefactorum recordatio jucundissima fuit, non quod suis bene actis extolleretur, neque enim jactantia quid de ipsius moribus usurpavit, partemque tulit; verum quod exultatione habitantisque in ea spiritus bona sibi usque succedere gauderet. Custos etenim sui, & intrinsecus spiritualiter gaudebat, & ne quidem foris id aura favoris tolleret, sibi semper timebat.

[46] [ut martyrii corona digna fuerit.] His omnibus virtutibus fulta beata Virgo eo pervenit, ut martyrio coronaretur, & duplice palma muneraretur, si vita morteque hostem, hostisque ministrum devinceret, ac de utroque læta trophæa suo Domino reportaret. Verum bonæ devotionis illius animus erigens se posteritatem ita semper prospiciebat, quasi cum excessisset de vita, tum denique & esset victurus. Quod quidem ni ita se haberet, prudens gnarave horum haud tam læta, tam festina adeo ad mortem niteretur. Equidem efferebatur desiderio angelos, archangelos, omnesque Sanctos videndi. Denique sciebat quod commorandi natura sibi diversorium non habitandi dedit. O præclarum diem, cum in illud divinum Sanctorum concilium cœtumque profecta est, cumque ex hac turba, & colluvione discessisset, qui est octavo c Kalendas Augusti. Ibi beata Virgo, memor esto nostræ fragilitatis, & semper præsens nobis subveni in necessitatibus, & in omnibus periculis. Abhinc clemens respice tibi famulantes, tibi canentes, & attolle tuæ opem misericordiæ, piumque tuum solamen sperantibus animis exhibe.

[47] [Scriptoris epilogus.] Verum in calce hujus libelli ad memet redeundum est, mea insolentia, audacia, petulantiaque animi incusanda. Qui dum hoc in opere prudentioribus deberem cedere, suscepi onus, quod prudens rerum caverem, ne potius victus mole, sub fasce ruerem. Lectorem det itaque veniam peto, quid historia sequatur attendat, quidque oratio velit animadvertat. Si quid habetur in ea nimis superfluumve, id propter scilicet haud me accuset, non hujus orationis arguat, non morsu venenati dentis retro rodat. Reminisci debet, quod minime quidem ab orationibus *, sed a piscatoribus divina dogmata sint nobis tradita, & quod sancta rusticitas, & simplex animus, pura mens, corque mundum adeo Deo placent.

ANNOTATA.

a Nescio quid hic in edito significare possit parcam. Verum de his satis.

b Satis patet quid scriptor velit. Adde hoc barbarismis reliquis.

c Forte IX Kal. ut legit Mabillonius, nonnulla ibi observans de quibus satis dictum existimo. Id ego miror potissimum, unde Drogo diem ejus natalem seu martyrii didicerit, quemadmodum & illa quæ de S. Virginis vita hic narravit; ubi supra num. 7 fassus est, de ejus vita & martyrio perparum sibi cognitum fuisse: ut de tantæ Virginis martyrisque laudibus magis quam de gestis loqui potuerit, unde elogium potius, quam Vitam merito appellaverimus.

* An cauta?

* oratoribus

AD LIBRUM SECUNDUM.
Prologus ejusdem Drogonis ad eumdem venerandum abbatem Rumoldum.

Tandem decursa serie translationis beatæ Lewinnæ virginis, ventum est ad miracula, [Miracula narraturus præmunit se adversus obtrectatores.] quæ illius meritis dignata est operari Omnipotentis clementia. Quæ tam numerosa, tamque multa habentur: ut si Maronis, vel Homeri docta facundia adforet, fortassis victa multiplici taxatione narrandi, moleve tenendi audita vel visa succumberet. Verum nos vel visa, vel audita pro posse nostro dicendum venimus, ejus precibus sanctum Spiritum nobis adesse orantes, ut ejus ductu, ope, levamine dirigatur scriptoris oratio, deturque facundia narrandi, & par copia dicendi, cujus sunt facta providentia. Sed nos multa prætermittimus, ne superabundans materia legenti fastidio sit. Attamen si cui displicent hæc nostra, immo sancti Spiritus, sanctæque Virginis, quæ scribimus, etsi incredibilia illi videntur, fideles personas, qui viderunt, quique præsentes adfuere testes anteponimus, eorumque sub judicio, atque testimonii veritate, hæc nostra qualiacumque sint scripta firmamus. Veniat, veniat, accedit auctoritas ac inviolata permanebit veritatis puritas. Hinc prudentem admoneo lectorem, veniam det, si aures illius nimium urbanas offenderit incultus sermo. His ergo omissis, maximum mihi habebitur, si vel facta dictis exæquentur. Quod ut possit fieri, mi venerabilis pater Rumolde, orationum tuarum solamen adfer, tua auctoritate firma, sicque pendulum onus tuæ sanctitatis sustinebit tabula. Novi, quod haud æque quidem, ut actum est, omnes animo ferent: novi, quam facillime in difficillimis causis livor judicium ferat, & quia quod hic sibi difficile putat, alterius benefactum retro rodendo damnat. Quæso igitur extremam nostro operi, communis negotii studiosus, manum imponas, abundantia reseces a, quatenus pagina dum factum narrat, sententia etiam firmo gressu currat.

ANNOTATA.

a Possunt addi ex edit. hiantia suppleas, errata reprehendas. Porro ut totius sequentis miraculorum narrationis breve compendium præ oculis lector habeat; non gravabor id ex Meyero supra laudato depromere. Sic habet: In territorio Furnensi, pago Alveringhem, Badero; apud Leffingas, in agro Brugensi Boldredus paralytici, præsente episcopo Drogone sanantur: Aldenburgi sanatur puella omnibus membris capta. Apud Uytkercke puer claudus membrorum accipit officium. In insula Walachria, omni copia rerum, multitudine hominum, ac robore præstantium equorum, inquit, referta, sanatur Ramboldus paralyticus, idemque surdus. Brugis sacerdotes cum velamentis in modum supplicationis, sacro corpori extra castellum processerunt obviam. Ibi duo cerei vento exstincti, ut primum sanctæ reciperentur reliquiæ, per se rursum sunt accensi. Dodesele Erenboldus a clauditate, atque a canceris liberatur ulcere. In Liswege quidam Ramboldus, morbo pustulæ graviter afflictus, ut qui jam linguæ officium, vimque omnem corporis amiserat, sanitati restituitur. Eo portatur ex agro Bruggensi Obsendis mulier paralytica, quæ remedium ibi accepit & salutem. Hæc præ oculis habere nonnihil juverit ad totius seriei intelligentiam, cui alterum verbosum exordium præfigitur.

LIBER SECUNDUS.

Exordium alterum.

[Ad Dei solius favores,] Omnipotentis providentiæ altitudo, ante omnia tempora mundi, Sanctis sibi famulantibus præordinavit summam invisibilis gloriæ [&] gaudii claritatem, magnitudinem præmiorum, ut facilior hujus seculi labor eis videretur, cum obnoxii vel deteriores a non carnis sed Dei multarum rerum discriminibus subjacerent. Hæc summa cælestis regni maxima, ex parte pene omnes mortales a primo parente latuit, donec gratia Christi venientis in carnem, suis ipsam quidem manifestavit, tum doctrina Euangelii, tum miraculorum insignium numerositate. Quo signa quidem videntes præsentes cælica vi adacti credere cogerentur, quæ mysteriorum magnitudo testabatur. Nam nec quidem facile potest credi, quæ siquidem incredibilia videbantur præfari, nisi & signorum copia cælica vis ipsa commendaret, & is qui hæc ipsa demonstrabat verbis, & miraculis plueret. Quapropter firmum fuit, creditum est esse quid tale invisibile quod huic visibili excelleret, quoniam ea quidem substantia firmior est, quæ minime hoc in mundo conspicitur, quam hæc caduca, quæ oculis capitur. Ex quo nimirum contigit quosdam mortales capaces divinæ mentis credere Deum innovare venisse, quod invidia antiqui hostis periit, hominem scilicet, qui a paradisi amœnitate decidit, quem isdem veneno infectæ fraudis occidit.

[50] [omnia merito revocat.] Verum versa vice sub pedibus electorum Domini postea ingemuit, & jus quod acceperat in Sanctos Dei perdidit: Qui siquidem cum in eum ejusque nequitiæ ministros decertarent, de ejus ipsius dejectione triumpharunt, tum victoriæ bravium, tum laudis præmiique palmas acceperunt. Quibus etiam promisit omnipotens Dominus, quod nec eorum quidem ossa perirent, Psalmista teste, qui ait: Custodit Dominus omnia ossa eorum, unum ex eis non conteretur. Et idem Dominus in Euangelio: Capillus, inquit, de capite vestro non peribit. Nam quid speremus, quanta claritate animæ Sanctorum cælis perfruantur b, cum nec pulvis quidem, nec & ossa ab ipso dereliquuntur. Quid namque putamus quanti cælis stant, quid præmiique eædem possident cum agmine angelico, quorum ossa in terris nec cælestis deserit claritudo. Nimirum videre videor, quod incredibile memoratu est; mortem Sanctorum fore eis vitam. Nam tunc primum incipiunt vivere. Vivunt enim Sancti, vivunt, inquam, quos vitæ Auctor diligit, signis longe lateque ampliat, crebris miraculis extollit. Igitur sanæ mentis homini haud dubium quidem habetur quin vivant, quin etiam omnia sciant. Adhærent enim Auctori omnia scienti. Verum jam tempus est, ut secundus libellus partim demonstret miracula, quæ meritis beatæ Virginis dignata est operari Omnipotentis clementia.

ANNOTATA.

a In edito est debitores: utrumvis selige: at paulo infra male in edit. omissum est verbum videntes.

b Addenda hic videntur ex edit.; quantæ curæ omnipotenti Domino habeantur, ut rectius fluat constructio.

CAPUT I.
Circumlatum per Flandriam miritimam sacrum corpus plurimis stupendis claret miraculis.

Postquam episcopali auctoritate, secundum id quod justum fuit, adminiculatum est ministerium translationis venerabilis Lewinæ virginis & martyris, [Dum reliquiæ circumferuntur, sanatur quidam a re num dolore;] summaque digne ejusdem peracta est: accidit ut dignum actu nonnulli existimarent, sanctam Virginem per Flandriam deferendam, ut & notæ fierent tantæ Virginis reliquiæ, & inter eundo Omnipotens Dominus, cujus foret meriti declararet. Cumque Furnensi territorio ad ecclesiam, Fluerinckehem a nuncupatam, ventum esset, suscepta est cum digno honore, tum etiam locata super sanctum altare. Ibi erat quidam, nomine Bodera b, longo languore renum adeo dissolutus, ut numquam pergeret, nisi duobus baculis innixus. Et, ut hodie fatetur, testatur, jurat, deficientibus membris, clinicam passionem incurrere timebat. Suæ itaque longitudinis candelam sanctæ Virgini detulit, aliquamdiu ante eam prostratus oravit, suamque salutem exoravit. Denique dum oratum esset, post datam orationem surrexit, & dolore renum totiusque corporis funditus caruit. Quique suis paulo ante portatus erat baculis, mox eodem die sine baculo portavit reliquias beatæ Virginis. Et mirabili dispensatione Dei id quidem actum est, meritisque Virginis, ut dum de sua salute exultaret, suæ salutis auxiliatricem portaret.

[52] Post hæc transeundo nonnullas ecclesias, properatum est ad villam, [item alius Leffinga,] Letfingas c dictam. Venitur ad ecclesiam, ubi ab incolis nec suscipitur nec honoratur, quippe cujus nomen ante hac ne quidem, ut dicebant, illic audiebatur. Quod non modice quidem præsentes contristavit: deque prosperitate cœpti itineris desperare fecit. Attamen super altare ponitur, ibique quid futurum foret ab illis exspectatur. Tunc unus ex fratribus, qui cum ea illo venerat, ante eam ipsam sese prostravit, atque hanc nunc verbis, uti viventem incusabat, nunc deprecatorie, velut privatam amicam mulcebat. Cur, beata Virgo tibi famulantes derelinquis? Cur non quanti haberis ostendis, ut hujus loci incolæ tua signa videant, te honorent, teque sanctam Dei Virginem ac martyrem credant? Nos equidem deceptores dicunt, te Sanctam minime quidem, nec alicujus meriti esse jurant, credunt. Jam jam pia nostris precibus ades, & veram sanctamque Omnipotentis Famulam monstra; tuum decus, tuam famam adauge, & de te nobis lætitiam præbe, ut sicut claritudo tua alta magnaque habetur cælis, ita quoque signis cælestibus, inaltare d terris. Quod nisi feceris, ad monasterium quamprimum reportaberis, tuo in loco reponeris, & amodo tuo honore meritoque minor habebere

[53] [ab infirmitate paralytica] Hæc perorans a terra surrexit, ad hospitium venit, præmeditans utile factu, quamcitius disponere de reditu. Mirum dictu eadem hora contigit: nam sancta crux nostræ redemptionis signum, quod eo in loco est, aquæ sudorem ex se emisit, & aliquamdiu ita sudans permansit. Id quidem cuncti videre qui aderant, & quid futuri signi esset portentum dicebant. Ecce a quatuor portantibus deferebatur in lecto paralyticus, cui infirmitas ad habitum veniens, artus membraque omnia ademit, quæ illi natura habere dedit. Totum corpus erat rigidum, inflexibilis cervix, venæ, nervique emortui longa infirmitate, manus & pedes ad instar parvi pueri redacti. Quid dicam, quod quidem manum ad os ducere, non aliquod membrorum, aut artuum ad se trahere valebat? Et ut plus mirere, totum hominem dissolutum videres, nilque vitale corpori, præter solitum flatum vix vivido pectori. Itaque a suis ante sanctam Dei Virginem statuitur, atque omnipotentem Dei manum operitur. Præterea meritis ac fidei sanctæ Virginis se totum dedere, ejus pietati se commendare; & mage puro animo ac lingua clamare. Verum enimvero misericordia Omnipotentis adfuit; meritum beatæ Lewinnæ virginis miserum adjuvit. Nam hæc ipsa audivit orationem, miserta est ejus cordis corporisque dolorem. Derepente enim cœpit miser tremere, dentibus frendere, hac illacque circumspicere.

[54] [cum summa omnium admiratione,] Id siquidem cernentes fratres, qui aderant, an tale quid sibi umquam evenisset, eos qui eum detulere sciscitabantur. Numquam, inquiunt, hujusmodi fuit, nil tale umquam passus est: id quidem novum erga eum habetur, sibique hoc in tempore incongruum. Tum fratres, invicem se hortantes, incipiunt orare, Letanias decantare accelerant. Necdum vero finis erat horum quæ cantabantur, cum subito tam agilis, tamque celer a lecto, in quo decumbebat, saltum dedit, ut ne quidem aliquis sanus adeo festinus surgeret, non tam cito saltum daret. Et ut velociter saltum dedit, ad feretrum suæ Adjutricis cucurrit, illud suis manibus tenuit, simulque clara voce dixit: Venite, venite, mecum sustollite, una mecum portate: nam meritis hujus sanus factus sum. Solita enim infirmitate funditus careo, corpus robur suum recepit, venæ nervique fortitudinem, omnia membra sui officii tenorem. Et hæc dicens in sublime elevavit. Deinde lætus hac illacque per ecclesiam cursitat, virtutem sanctæ Dei Virginis in se factam prædicat, tum merita ejus ipsius extollit, tum omnium Domino laudes reddit. Et cum illi ab uno astante baculus offerretur, ut huic inniteretur; Minime quidem, inquit, egeo baculi: meum enim antiquum vigorem recepi.

[55] Tunc denique fama facti signi volat, fit concursus ad ecclesiam, [unde Sanctæ fama multum accrescit.] senex, juvenis, omnisque puer adest, mirabile dictu signum a picit, ac creatori Domino simulque sanctæ Virgini vota laudum reddit. Hinc itaque libet exclamare. O sortis manus nimium, nimiumque prævalida Omnipotentis! O pietas æterni Regis præsens ac propitia, & clemens sibi famulantibus! Hujus signi facto ostendit, cujus meriti ac quanti [in] cælis esset, quæ in terris laude paucorum celebrabatur. Verum enimvero id cælitus actum est, ut multi forent meritis ejusdem Virginis testes & assertores, cum primo pauci essent: paulatimque cresceret illius honor, majorque fieret, quam plebs primum ignorans, ac nescia veri, postea prædicaret. Altera autem die undecim e bidentes detulit, grates pro recepta sospitate solvens; & cum ad aliam ecclesiam festinaret, una cum ceteris gradiebatur, suam Auxiliatricem, per quam recepit sanitatem, portabat. Vocatur autem idem homo Boldredus, qui hodie sanus permanet: mirabileque factum in se esse signum gaudet.

[56] Deinde veniunt villam, Oldeburga f nuncupatam, [Curatur puella mirabili morbo afflicta;] ubi demonstravit pietas Omnipotentis, cujus meriti forent ossa beatæ Lewinnæ virginis. Nam ibi erat puella intolerabili infirmitate jam multis diebus fatigata, adeo ut vix loqueretur, vix sedere posset, vix cibum capere, vix dormire valeret. Totum enim corpus ejus erat tremulum, manus, pedes, caput, quin etiam labra tremebant. Hæc sabbathi, dum serviret horti operæ, colligens olera, quæ cœnæ pararentur, subito in terram cecidit, & exanimis facta est. Tum quoque, cum subita obripilatione, tremor membrorum continuus illi exstitit; æque quidem infirmitas ex eo tempore totam ipsam miseram cepit. Hæc siquidem talis a parentibus delata est, & ante altare, super quod positæ habebantur reliquiæ Virginis, statuitur. Ibi ergo prostrata humi diu jacet, ac operitur omnipotentem Domini manum: ut sui misereretur per beatæ Virginis meritum. Et dum itidem jacens aliquamdiu oravit, tremor membrorum, qui paulo ante continuus erat, cessavit. Infirmitas quoque, quæ eam cum tremore fatigabat, paulatim discessit. Quod cum sensisset, cito a terra surrexit, seseque meliusculam suis parentibus, & ceteris astantibus dixit. Tum itaque vota precum laudumque Creatori omnium referunt: & una æque sanctæ Virgini pro tanto miraculo gratias reddunt. Tum domum a suis pedes reducitur, quæ hodie incolumis permanet, ac omnibus prædicat, quantum beata Virgo se invocantibus valeat.

[57] [item puer; ubi & tumultus sedatur.] Inde interjacentia peragrando, venerunt ad ecclesiam, Uytkercke g dictam, ore antiquo. Dum ergo altero die omnes ejusdem loci incolæ ad eadem ecclesiam convenissent: & dum sacerdos post Euangelium, uti mos est, sermonem faceret ad populum, subito extra atrium sanctificatæ domus oritur ingens hominum tumultus. Fit concursus, undique tela rapiuntur, amicæ partis auxilio quisque festinat. Ante altare sorte jacebat contractus puer ferme duodecim annorum, qui idcirco illo delatus erat, ut fidele auxilium sanctæ Lewinnæ imploraret. Interim subito erigitur, paucis remanentibus, & miraculum cernentibus. Fama facti miraculi circumquaque eminus volat, auresque omnium, qui ad tumultum convolaverant, replet. Tunc denique quam citissime redeunt, tela deponunt. Velociter vero concursus eorum fuit ad videndum patrati miraculi signum, quamprimum festinantium ad tumultum. Videntes igitur miraculum cælitus actum; ferocitatem animorum Deo submittunt, celebre nomen Virginis laudant, meritum ejus virtutemque prædicant. Sicque quod antiquus hostis volvebat ad suæ præjudicatæ damnationis fraudem, Domini manus convertit ad sui nominis honorem.

[58] [De surdo & paralytico,] Operæ pretium est & illa inserere huic paginæ, quæ Omnipotentis providentia dignata est operari, & mortalium oculis ostendere. Insula est dicta Walacra h opibus rerum, tum copiis etiam i hominum robore fortium, tum equorum corpore præstantium, ceterorumque animalium referta. Ad eam itaque ventum est. Ibi erat quidam vir mortalium, nomine Remboldus, duabus infortunii infirmitatibus detentus. Nam & auditum perdiderat, unaque toto corpore paralysi dissolutus exstiterat. Et id quidem ad cumulum laudis Domini, & augmento atque accumulationi Virginis meriti. Igitur defertur a suis, ante eam statuitur, ubi in ecclesia locata fuerat. Haud multum quidem partis diei ibidem fuerat, cum amissam auditus facultatem recepit. Tum æque quidem integræ sanitati restituitur, ac in cunctis membrorum partibus, totus & integer uti homo restauratur. Viget continua sanitate usque hodie, & valet, sese ex semimortuo totum vivum fore gaudet.

[59] [deque puella quæ in visione] Hæc etiam aliud subsequitur, quod a nobis pro posse nostro in lucem proferendo, stylique officio commendando dicetur. Virgo quædam tribus annis ægra jacebat, vimque corporis omnibus membris amiserat. Tantum vero spiritus pervigil solo pectore vigebat. Et quamquam corpus infirmum longa valetudine teneretur, fortis mens & præcavens prudensque habebatur. Hæc itaque audivit signa, quæ fama volabant, quæ sancta Lewinna in vulgus faciebat. Cujus, ardentissime mente inhærens, meritis se posse quoquo modo longa ægritudine privari, aut etiam mortem adipisci, a patre matreque ad eam deferri fecit. Cumque in lecto posita deferretur, paulatim quievit. Tum mirum in modum de lecto surrexit, feretrum tenuit, taliaque, fundendo lacrymas, peroravit: Celebris memoriæ venerabilis Virgo, haud haberi videtur conveniens, ut indicem tibi quanta valetudine teneor, cum omnia scias, & quid sit mihi melius, meæque saluti aut vivere aut mori satius cognoscas. Tuæ fidei, mi pia Virgo, me totam committo, meum vivere, meum quoque mori tuæ in potestatis protectione pono, ut id quidem celerius mihi impetres bonum, quod maxime saluti meæ exstiterit necessarium. Si mors habetur mihi beatior vita, veniat, properet; suscipiam equidem, tantum adsit per tuam deprecationem. Dumque hæc & alia multa perorasset, vale fecit sanctæ Virgini, seque in lecto recollocavit: ac post paululum se iterum domum deferri præcepit.

[60] Sequente vero die patrem & matrem advocat: [morituram sese cognovit.] balneum sibi parari indicit. Vestes quoque, quas habebat præstantiores, deportari jussit. Miratur uterque parens, miratur omnis familia, & super his obstupescens, deinceps quid actura sit exspectat. Ipsa autem intrat balneum, satisque accurate lavat caput, & omne corpus. Postea vero induit se vestibus suis, ac in stibadio se locans, hæc ultima dixit cunctis audientibus. Gratias tibi ago, pia virgo Lewinna, quoniam exaudisti mearum precum vota. Tuo siquidem jussu festinavi lotum, tum tua admonitione acceleravi indutum vestes, quas habebam in mundiore cultu præstantiores. Tuis precibus mihi permissum est, ut alio vadam, aliudque mihi patriæ perquiram. Scio namque, & credo, si hæc præsens vita meæ saluti foret utilior, tum primum mihi hanc impetrasses, tum te omnipotens Dominus audisset, ut saltem aliquantum temporis mihi in ea ipsa concederet. Verum enimvero hæc labilis fragilisque vita multos dat vitiorum præcipitio: ego autem jam portum intrans, secura minarum seculi, littus teneo. Et hæc dicens, iterum gratias Deo, & sanctæ Virgini reddidit, & una spiritum emisit. Potest moveri, cur non mage sibi spatium vitæ a sancta Virgine fuit impetratum, atque sibi a Deo donatum. Cælestis enim providentia utrobique saluti nostræ consulit, & quod melius, quodque necessarium nobis esse prævidet, concedit. Fortasse enim huic seculo reddita, mundialibus sese implicaret, hisque adhærescens, quot diebus deterior fieret. Nam & duo petiit, & ita dumtaxat, ut suæ petitioni utilius concederetur: & huic oculus mentis inhæsit, & altitudo providentiæ idipsum, quod petebat, ei concessit.

ANNOTATA.

a Ex A majusculo male formata sunt Fl, legendum enim Alverinckehem, vel ut in edito Alverinkehem, brevius in Meyero Alveringhem, hodie Alverghem, inter Dixmudam & Honschotum æquali ferme spatio dissitum.

b Sic in nostro & in edito, Meyerus legit Bodero.

c Lege Leffingas, ut supra recte scripsit Meyerus.

d In edit. inaltere, pro quo ad marginem innotesce: at verbo isto etiam ante usus est Drogo.

e Mabillonius legit duodecim.

f Aldenburga, sive Oldenburgum Flandriæ, quasi vetus castrum, imo & antiquissima, ut volunt Flandri nostri, civitas, quæ tantum non regionis metropolis fuerit. Ostenda non procul distat, hodie ad mapale ferme redactum, nisi superesset cœnobium, S. Arnulfi Suessionensis episcopi prædicatione & obitu celebre, de quo plura dicenda erunt ad 15 Augusti.

g Ad Blanckenbergam prope mare, unde in Zelandiam perrexerunt, ut mox patebit.

h Præcipua est Zelandorum insula, in qua Middelburgum & Flessinga.

i In edit. interseruntur hæc verba piscium & aliorum, tum copiis, quæ Meyeras in apographo suo non videtur legisse.

CAPUT II.
Aliorum miraculorum continuata series.

[Candelæ cælitus accensæ.] Dum vero feretrum Bruggas venit, cum maximo tripudio cleri plebisque suscipitur; & cum processio obviam eis extra castellum a egrederetur, duo cerei vento exstincti sunt, qui clericali consuetudine ante illam ferebantur. Verum dum sanctæ Virginis reliquiæ suscipiuntur, cælitus vidente populo, iidem ambo cerei accenduntur, & ita accensi permanent donec limina templi intrarent. Super hos etiam eventus populus Deum laudat, precatur, orat, spiritualique gaudio exultat.

[62] [Uleus canceris depulsum.] Est villa nuncupata Dodesela b, in qua erat quidam homo, nomine Eremboldus, cui tulerat canceris ulcus coxæ officium, ut nullo modo valeret incedere, nisi pars ea corporis baculo inniteretur, qua æger ejus coxæ infirmitate laborabat. Cumque jam esset desperatus a medicis, vitæque suæ diffideret, acceleravit venire ad ecclesiam jam memoratam, ubi convenerant officiales cum sanctæ Virginis reliquiis. Qui dum aliquamdiu ibidem oraret, omnipotentem Dominum deprecabatur, ut per Virginis merita sui misereretur. Nec voto suo frustratus est. Nam dum domum rediisset, mox cœpit canceris ulcus per se minorari, parsque ægra corporis vim antiquam recipere. Et ita factum est, ut quot diebus paulatim convalesceret, donec integræ sanitati homo totus redderetur. Nec dubitandum est; quin beatæ Lewinnæ virginis, id quidem adscribatur; cujus etiam salvatus est intercessione, qui dum diffideret suæ saluti, ab incurabili infirmitate redditus est sanitati.

[63] [Morti proximus liberatus a gravi pustulæ morbo.] Verum postea ventum est ad ecclesiam Liesieuege c ubi in lecto defertur quidam, nomine Ramboldus, pustulæ morbo morti proximus. Jam etiam officium linguæ amiserat, jamque visum, vimque omnem corporis perdiderat, cum quidam e fratribus, de ligno loculi Virginis parum ferro erasit, vino infudit, ori illius immisit. Mox vita intrantem mortem expulit. Nam confestim locutus est, tum sibi in lecto assedit, suos sibi congaudentes vidit, tamque citam sanitatem sibi redditam mirans obstupuit.

[64] [Sanatur femina diu contracta.] Deinde quædam femina de territorio Bruggensi, nomine Obsendis, in lecto defertur, cui quindecim annis jam siccæ venæ nervique contracti ademere vires totius corporis. Nil roboris erat ei, non in manibus, non in pedibus humani tenoris firmitas, quippe cui permortua omnia membrorum ossa habebantur. Verum sub celeritate sanitati restituitur, sana domum revertitur: quantumque valeat beata Virgo, eo in facto a cunctis agnoscitur.

[65] Hæc in eundo & redeundo provida dispensatione omnipotentis Dei peracta sunt. [Miracula multa silentio suppressa.] Nam & alia multa Rex gloriæ meritis Sanctæ virginis peregit eo in itinere, quæ omnino decrevimus tacere, ne quis fastidiosus superabundanti invideat materiæ. At nunc narrandum est unum, quod meritis beatæ Virginis dignata est operari misericordia Omnipotentis.

[66] In villa Bergensi quidam vir erat, cui binam prolem natura dederat, [Contracta puellula pueri fratris consilio,] qui unam masculini sexus integram corpore ac omnibus membris vigere gaudebat, alteram feminæ, artubus, membris totoque corpore contractam dolebat. Hanc itaque dira sors protinus ab ipso ortu nativitatis ligaverat, & disjunctis artuum compagibus, conjunctis etiam membris, ubi non debuerant conjungi, tenebat. Nam natibus calces habebantur adjuncti, sic ut viderentur unius conjunctionis aspicienti. Deinde omnia membra minitabantur interitum, ut si adesses, non aliud, quam informem, turpemque materiam cerneres. Contigit itaque sexta feria, in qua gloriosissimæ crucis, ac salutiferæ passionis Domini celebris memoria recolitur, ut uterque parens ecclesiam adirent Missas audituri, simul etiam omnipotentem Dominum pro suis male admissis veniam exoraturi. Verum utraque proles jam dicta, una in lecto jacens ac dormiens remansit. Poterat autem puer, qui integri corporis erat, novennalis haberi, puella autem decem annos habebat. Quam dormientem frater excitavit, & hujusmodi verbis allocutus est: Dic mihi, mi misera soror, nihilne vales in membris? Num aliquantum progredi, num sine ope alterius teipsam aliquid quamvis parum serpens attrahere? Non, inquit, illa, nihil prorsus. Nam si hæc nostra domus incendio daretur, ego intus constituta minime quidem exirem, nisi aliorum manibus deportarer. At ille: Jam tempus est, surgamus.

[67] At illa subjiciens, Id quidem, ait, libens agerem, [concepto voto erigitur,] verum nequeo: sed tuo adminiculato ad id actum opus est. Igitur surgit, induit vestes. Tunc accingit se servitum suæ sorori. Cum jam & illa induta foret suis æque vestibus, frater charam germanam alloquitur hisce sermonibus: Ecce soror, sancta Lewinna exaudit multos se invocantes, plurima incommoda in melius commutat. Exeamus domo, hortum nostrum intremus, hanc piissimam oremus, ut tui misereatur. Credo equidem, aderit nobis, utrosque exaudiet, & solitum solamen, quemadmodum omnibus, nobis æque attribuet. Ego namque causa tui usque dum vixero, hac in die caseo, butyro, ovis, hisque similibus vesci cavebo; tu vero omni septima feria temet haud manducaturam carnes spondens promittito. Hoc itaque inter se firmato pacto, frater pro posse germanam post se trahit, hortulum intrant, versus templum Deum sanctamque Lewinnam adorant. Mira dicturus sum. Mox ibidem puella erigitur, & sine ope fratris domum intrat, quæ paulo ante attractu ejus misere serpens exierat. Verum dum parentes domum redeunt, filiam incolumem reperiunt. Exultant invicem magno tripudio. Et dum sciscitantur utrosque, quo modo sanitati sit restituta, hoc tantum responsum audiere, quod sanctæ Lewinnæ interventu sanata sit. De voto autem quod inter se uterque sancivit, omnino ipsa hora tacuere, parentesque id voti latuit, donec una dierum, sexta feria scilicet, mater filio partem casei porrexit. Qui noluit accipere dicens: Haud esse sibi licitum illo die caseum comedere.

[68] [stupentibile insciis parentibus.] Tum denique primum mater animadvertit: & illi interroganti, id propter scilicet se nolle caseum comedere die illo respondit. Id denique miraculi signum cum omnis villa celebraret, ad aures comitissæ Athalæ d venit. Quæ mulierem cum utraque prole acciri præcepit. Et interrogans, omnia sic se habere cognovit. Sed & ego ipse; qui hæc qualiacumque sunt, cudo; dignum duxi inquisitum ire, & pro miraculo cælitus facto gloriosum nomen omnipotentis Domini benedixi. Hujus rei testis est tota Bergensis villa, quin etiam ejusdem villæ omnis vicinia. Laus tibi Deus, qui linguas infantium facis disertas, & eorum corda imbre tui spiritus irroras. Demonstras enim quia tibi curæ sint parvuli, cum & providere sibi, & sapere facis, quæ nimirum sunt adultæ ætatis. Ecce enim id actum est, vel propter meritum sanctæ Virginis, vel ut a tuis servis laudarere: at ut magis divinum dogma parvipendentibus & minus intelligentibus venerationi habeatur.

[69] [Mulier ab æstu febrium liberatur Romæ,] Nonnulli mortalium Bergensis pagi, piæ religionis ardore tacti, quodam tempore Romam adiere, inter quos quædam mulier cum viro aggressa est idem iter, plena fide, & digna relatu, uti postea apparuit, devotione. Quæ cum ad eamdem urbem venisset, sospes & valens triduo ibi remansit. Verum, triduo transacto, nimia valetudine corporis gravari cœpit, æstu febris atteri, adeo ut jam videntibus, infortunium suæ valetudinis desperationi haberetur. Orabat adjutorem sui sanctum Petrum Apostolorum principem, quin etiam suffragia Sanctorum Bergensis monasterii, qui ibidem venerantur, precabatur, ut suæ infirmitati orationibus subvenirent. Hujusmodi affecta miseria subito post precatus, post lacrymarum ubertatem, paululum soporatur. Verum erat huic somnus corporis dormitio, sed cum hac animi vera visio. Vidit equidem speciosi, & admodum reverendi vultus puellam astantem, sibique talia loquentem: Video quia gravaris nimia infirmitate, & valde periculosa, sed tui auxilio &saluti tuæ quibit fore mei sola consilii atque consultus causa. Nuper delata sunt pignora meorum ossium, quæ Balgerus nomine, monachus ab Anglia detulit, & reposita cum libris in scrinio in crypta dedicata in honore sanctæ Trinitatis tenentur. Huic denique innituntur hi, & illi immundi, mihique contraria hujusmodi importunitas habetur.

[70] [ad S. Virginis, in visione colloquium;] Cum vero responsum infirma ederet, veniretque rogatum quæ hæc esset visio astantis puellæ, subjecit: Lewinna dicor virgo, & martyr, & merui his ut sim omnium supernorum concivis. Hac eadem hora, esto sana, esto modo testis tuæ sanitatis, eris etiam testis Dei virtutis, dum ad patriam, & ad tuum locum veneris. Vix id orama e astantis puellæ evanuit, cum illa evigilans sese sanam sensit. Verum multis modis probat, utrum id quidem verum sit, modo se extendendo, in utrumque latus sese vertendo, nunc erigendo, nunc æque quidem iterum quiescendo. At mane facto, viro suo, tum suis sociis visionem retulit; puellæ nomen visæ sibi, & quia vocabatur Lewinna, edicit. Agnoscunt nomen Virginis & Martyris, & quia recens ab Anglia delata sit, confitentur: reddunt laudes Deo, majores vero ex corde illi quæ sanitatem suscepit. Ut domum rediit, mox & visionem, & infirmitatis incommodum, tum sanitatis indultæ opem, argumento comitantium declaravit. Mox siquidem loculus componebatur, quo sanctorum pignora ossium locarentur. Id miraculi signum pene primum fuit, postquam venerabilis Virgo ab Anglia delata fuit. Per omnia benedictus Deus, qui semper vivit & regnat, & Sanctos suos ubique gentium glorificat.

[71] Quædam matrona, nuncupata Cilia, de territorio Bergensi, [atque alia mulier morti vicina:] valida infirmitate tenebatur, in qua etiam æstus febrium dietim crescebat, & augebatur. Longæ valetudinis languor futuram jam jamque venientem mortem significat, immo præsentis signi habetur indicium. Præparabantur exequiæ funeris, omnia quæ animæ matris familiæ saluti auxilioque possent esse prævidebantur. Os siquidem mutum, frigida membra præsentes desperare faciebant. Interim apparuit ei quædam puella, signum religionis capite ferens, scilicet velum, quo agnoscitur digna religio. At patiens in eam fixa lumina tenebat, quid dictura, quidve factura foret expectans. Primum admovit leniter pectori manum, dein sic dulce submissoque ore locuta est: Virgo Lewinna & martyr tibi loquitur, admovet manum tuo pectori, te præsens auxilio juvat. Lumen candelæ para, hac me tuam adjutricem dona. Hæc dicens, quæ videbatur, discessit. At illa statim aperuit oculos, filiam vocavit, cui præcipiens talia dixit: Vade, curre, festina, & mihi defer ceram, quæ habetur in mea arca. Componendum est sanctæ Lewinnæ honori candelæ lumen: adeunda Virgo, nam me admonuit, ut id quidem agam. Filia vero quædam rerum agere festinabat, putans lethargum matrem pati: cum subito illa festina surrexit, cucurrit ad arcam, aperuit, candelam componit. Mira velocitas eodem die præceptum Virginis jubentis uti se visitaret implet, narrat præsentibus visionem, indicat inopinam sanitatem. Tum, demum peractis votis gaudens, hilaris ac læta domum revertitur, tamen curat filiam, magis autem sui sollicita ac memor Virginis, cujus mericis meruit donum sospitatis.

[72] Quidam æque quidem de territorio Bergensi natam habebat, [item surda & muta miro plane modo.] verum surdam ac mutam a primordio nativitatis, quot horis dum præsentabatur visui illius dolebat. Hic denique haud infimus, nec ultimus quidem inter vicinos suos vivebat, nam sanguinis serie ducta a patribus pollebat, & substantia quamplurimum abundabat. Huic erat vicina vidua pauper. Sed quamquam minime quidem huic essent necessaria, tamen devotum animum gerens, ecclesiam quot diebus visitabat, atque nonnulla quæ virtutis habentur, quæque laudis sunt faciens, pro posse niti curabat. Apud plures hujusmodi minime videtur esse dignæ virtutis, sperant enim creduntque, quia infortunio egestatis premitur, sustentari possit aliquorum levamine, idcirco quadam simulatione id faciebat. Verum inspicit Deus cor humanum, mortalis vero faciem videt. Huic tali in visione sancta Lewinna apparuit. Vade, inquit, ad hanc tuam vicinam, matrem puellæ patientis surditatem aurium, osque mutum, & tale quid orationis illi profer: Sancta Lewinna monet te, ut filiam tuam ducas ad illam, & sanitatem recipiat. Venit illa mane facto; visionem indicat, & præceptum Martyris: illa autem confestim viro. At ille, inquit, nil hujus rei est. Indiget plurimum aliquo de quo vult habere, & idcirco talia componit. Si credimus hujus deceptioni, erimus omnibus derisioni. Postea iterum pauperi viduæ Sancta supradicta apparuit, submonens manifeste eadem quæ supra. Mox illa rursus indicavit matri puellæ. At illa minime quidem id viro indicavit, sed confestim duos equos stravit, unum sibi, alterum filiæ. Dum appropinquarent monasterio vespertina synaxis pulsabatur. Mira dicturus sum. Eadem hora antequam accederent monasterium, puella audiens campanam locuta est matri. Mi pia mater, dic mihi, quid sit, quod audio. Eo in loco tunc primum audivit, locuta est. Hæc audiens mater lætatur; sanctam Virginem primum munere donat, post læta domum revertitur. Adhuc superstes, & sanitatem puellæ & visiones viduæ prædicat. Hæc pauca de multis decoloratus vitiis, rustico stylo compinxi, & verbosior f fortassis, quam debui fui. Pia Virgo mihi, oro, veniam scelerum impetra, quam in sinu suo cælestis continet gloria.

ANNOTATA.

a Puta Burgum, ut vocant, Brugensem, in civitatis meditullio situm: ubi & templum S. Donatiani, hodie Cathedrale, unde clerus sacris reliquiis obviam progressus sit.

b Hodie, opinor, Dudzeele, medio ferme inter Brugas & mare itinere, quo recta pergitur ut veniatur in antiquum cœnobium Tosanum (Doest) inde in villam sequenti numero signatam, nempe Lieswege, superius nommato pago Uytkercke vicinum: unde colligas, eadem verosimiliter, qua antea venerant, via, monachos Thaumaturgam suam Bergas reportasse; nullo deinceps a Drogone servato narrationis ordine.

c Lege Lieswege, ut jam dictum est.

d Recte observat Mabillonius, Athelam hic indicari, Balduini pii uxorem, quæ post mariti obitum, ab Alexandro II PP. velata, in monasterio Meseniense, quod erexerat, cum sacris virginibus piam vitam exegit.

e Deerat in Ms. nostro, quod amanuensis vocem illam non intelligeret: supplevi ex alio codice & ex edit. ubi male oroma pro ὅραμα, visum vel visio.

f Recte fatetur, nonnulla hinc inde rustice dicta & compacta; verum ea sigillatim observare visum non est, ubi mens scriptoris intelligi potuit: de verbositate alibi diximus.

DE S. SEGOLENA VIDUA
ALBIGÆ IN OCCITANIA.

Sec. VII Aut VIII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sanctæ cultus, virginitas, distinctio, ætas, & Acta examinantur.

Segolena vidua, Albigæ in Occitania (S.)

AUCTORE G. C.

Albia seu Albiga, nunc archiepiscopalis Galliæ civitas, de qua in Commentario prævio ad Acta S. Eugenii die XIII Julii egi, hodie Officio proprio veneratur S. Segolenam vel Sigolenam, quæ eam urbem suis natalibus ac postea sacris exuviis decoravit. [S. Segolena colitur Albigæ in Occitania,] Nihil hic moror Tamayum, qui in suo Martyrologio Hispanico ad diem XXIII Julii eamdem Sanctam, mutato parum nomine, Hispanam facit, & in urbe Albugensi diœcesis Zamorensis floruisse asserit. Hauserat hoc figmentum ex pseudo-Luitprando, cujus interpres, seu potius commentor, in notis ad istius pseudographi Chronicon, Antverpiæ anno 1640 editum, pag. 425, num. 285 fabulam exornavit his verbis: Anno DCCCXXXVI in territorio Zamorensi, oppido Albugensi, vulgo Albugela (est Latine Albucella Antonino & Albocella Ptolomæo in Vaccæis) floret S. Sæculina virgo, abbatissa, ut credo, Ordinis Benedictini, cujus memoria est in Martyrologio Hispano, & in Breviario membranaceo sanctæ ecclesiæ Abulensis XXIII Julii celebratur festum simplex de ea. Deinde ex membranaceo Breviario Abulensis ecclesiæ, si lubet credere, refert sequentem Lectionem, quæ est Actorum nostrorum compendium: Sancta Sæculina ex urbe Albugensi, claris natalibus orta, nobili viro, cui matrimonio juncta fuerat, ut continentiam sectaretur, Deo precibus annuente, persuasit. Quo ex hac luce subtracto, monasticam vitam eligens, cœnobium ingressa, quod pater exstruxerat, cum pluribus feminis, jejuniis & orationibus vacans, Deo humiliter deserviebat; ubi post plurima signa, congregatis sororibus, datoque eis pacis osculo, migravit ad Christum. At directorium Abulense, quod habemus, nullam de hac Sancta facit mentionem. Sic nempe fabulatores illi ex quadam nominis affinitate, quæ inter Albigensem & Albugensem civitatem occurrit, arripuerunt occasionem multiplicandi Sanctos patriæ suæ, & incautis lectoribus imponere voluerunt. Sed non est operæ pretium pluribus refellere hanc fictionem, quæ per decursum ex testimonio auctoris coævi sponte corruet.

[2] De patria ejus auctor Sanctæ synchronus in Actis num. 4 ita testatur: [ubi natam constat,] Igitur beatissima Segolena fuit ex urbe Albiensium natalibus nobilis, religione nobilior. De reliquiarum translatione Mabillonius seculo 3 Sanctorum Ordinis Benedictini parte 2, pag. 550 ad illius Acta hæc notavit: Postea in urbem Albigam S. Segolenæ corpus translatum est, & in theca argentea impositum majori altari ecclesiæ cathedralis, in qua post S. Cæciliam, patronam præcipuam, S. Segolena una ex quinque sanctis Albigensibus præcipuo cultu honoratur. Duos habet vicos sui nominis infra Albigam, utrumque fere ad Ternum. Sunt autem hi sancti Albigenses; Salvus episcopus, Amarandus miles, Segolena vidua & sanctimonialis, Carissima virgo, & Matriana sanctimonialis, uti ab humanissimo viro domino Arquier ejus ecclesiæ canonico litteris accepi. Non invenio, quo tempore hæc translatio facta sit. Saltem in titulo (nescio, an is ab ipso Vitæ auctore scriptus sit) Actorum, quæ Labbeus noster ex Ms. Moisacensi edidit, leguntur sequentia: Vita S. Segolenæ abbatissæ, cujus corpus in pago Albiensium quiescit, & est transitus IX Kalend. Augusti. Videtur hic pagus Albiensium designare antiquum sepulturæ locum, de quo postmodum pauca dicemus.

[3] [& Metis in Lotharingia, ut testantur Martyrologia;] Quamvis Mabillonius in observationibus præviis ad Vitam S. Segolenæ num. 2 dicat, memoriam hujus Sanctæ in nullis veterum Martyrologiis celebrari, tamen in Annalibus Benedictinis tomo 1, pag. 607 ipsemet citat Martyrologium monasterii Senoniensis, ab annis quingentis scriptum, in quo hæc haberi testatur: IX Kalendas Augusti, in civitate Mettensi S. Segolenæ virginis. Huic ego addo ex Usuardo nostro illustrato codicem Montis sancti seu sancti Romarici in Lotharingia, qui XXIV Julii sic habet: Natalis S. Segolenæ Deo sacratæ. Præterea Florarium nostrum Ms. hoc die sic eam fusius annuntiat: Eodem die sanctæ Segelenæ viduæ. Hæc primo viro nupta est, & post ab eo liberata monasterium introivit, ubi multis virtutibus & miraculis claruit, & inter cetera duos leprosos mundavit. Grevenus in additionibus Usuardinis etiam mentionem facit Segelenæ viduæ. Saussayus in supplemento Martyrologii Gallicani pag. 1150 more suo prolixius ei elogium concinnavit: In agro Albiensi, inquit, felix ad superna migratio sanctæ Segolinæ virginis & abbatissæ. Hæc anno ætatis duodecimo Gisbaldo cuidam nupta, at Dei gratia a jugo maritali (ad Agni cælestis ut perveniret nuptias) mature erepta, in loco Troglaris nuncupato, monasterium suis ex facultatibus ædificavit, adlectisque in societatem plerisque ingenuis puellis, sic exemplis & documentis præluxit, ut sub ejus ductu, eam ad castimoniæ & pietatis perfectionem conscenderent, qua & Ecclesiæ augebant decorem, & sibi aditum parabant ad supernam gloriam, ad quam Segolena, quæ has ad omnem religionem efformaverat, spirituali fœcunda fructu castæ sobolis & sanctæ operationis, dignanter a cælesti sponso invitata, demum lætabunda properavit.

[4] [sed cum Albigensis non videatur mansisse virgo,] Cum Martyrologium Senoniense S. Segolenam titulo virginis condecoret, & alia eam nomine viduæ tantum appellent, quæri posset, an Sancta nostra virginitatem in conjugio servaverit. Respondeo, hanc quæstionem ex ejus Actis liquido solvi non posse, etsi aliquo modo innuant, eam virginibus non esse annumerandam: Sancta enim num. 5 maritum sic alloquitur: O tu vir adolescentiæ flammis exæstuans, omnes facultates meas suscipe; tantum ut corpus meum liberum efficias, ut perficiam, quod est secundum desiderium meum. Cui ille ita respondet: Adhuc paulisper sustine, & cum voluntas Dei fuerit, ita postea fiet. Quibus coævus Vitæ scriptor hæc subdit: Et cum ipse, sancto illustrante Spiritu, firmum propositum & tam mirabilem & SUBITAM CONVERSIONEM frequenter in ea regnare reperisset, gratulans de ejus excellenti desiderio, sciens hanc esse MUTATIONEM dexteræ Excelsi, ait: Manus Domini, qui potens est, dirigat omnem actum tuum in bono. Adde quod Breviarium Albigense talem de ea collectam recitandam præscribat: Omnipotens sempiterne Deus, qui beatam Sigolenam post casti conjugii copulam virtute continentiæ, ac miraculorum floribus decorasti &c. Etsi non contendam, ex his omnibus certam virginitatis amissionem inferri, tamen probabilius judico, S. Segolenam tantummodo post consummatum matrimonium, ut theologi loquuntur, istud continentiæ desiderium concepisse. Hinc etiam mihi suboritur dubium, an Metenses in Lotharingia & Albigenses in Occitania eamdem S. Segolenam colant, quod nunc eruditis discutiendum proponam.

[5] Meurissius episcopus Madaurensis in historia Gallica episcoporum Metensium lib. 2, [& Metenses virginem colant, & suæ Segolenæ aliam consanguinitatem tribuant,] pag. 86 ex quodam antiquo Ms. profert sequentia: Quartus frater Gamardus genuit Godinum, patrem sanctæ Segolenæ virginis, & sanctum Goëricum, qui prius in Aquitania regiam obtinuit dignitatem, & post in Metensi urbe pontificalem. Bouchetus in probationibus, quas producit pro vera origine regiæ familiæ Francicæ, ex Ms. Metensi S. Vincentii pag. 28 idem aut simile monumentum exhibet his verbis: Quartus frater Gamardus, qui cognominatus est Babo, genuit Godinum, patrem sanctæ Segolenæ virginis & Dodanæ & Dodolinanæ & sancti Goërici &c. Marcus Antonius Dominicius in Ansberti familia rediviva cap. 7 hanc genealogiam mordicus tuetur; sed Cantarellus Faber aliique genealogi illam explodunt, & non convententia Metensium monumenta fictionis arguunt. Non est nostrum lites hujusmodi dirimere. At suspicor, a Metensibus (si vera sunt citata eorum monumenta) non coli nostram S. Segolenam, quæ patrem Chramsicum, & Sigibaldum episcopum ac Badonem Albiensium ducem fratres habuit, uti synchronus ejus Vitæ auctor testatur. Profecto hæc consanguineorum nomina nimium differunt ab us, quæ Metenses proferunt, ut ejusdem Sanctæ parentes ac fratres credantur. Accedit, quod vetus Martyrologium Senoniensis monasterii (id in Lotharingia conditum est) dicat, Metis celebrari festum sanctæ Segolenæ virginis, qualis nostra non videtur fuisse. Si quis hos mihi scrupulos exemerit, libenter suspicionem meam deponam.

[6] Neque dubium meum omnino solvit conjectura Mabillonii, [contra Mabillonii conjecturam dubitatur,] qui in Annalibus Benedictinis tomo 1, pag. 607 ita ratiocinatur: Exstat Divoduri Mediomatricum (sic olim civitas Metensis appellabatur) elegantissima sub titulo sanctæ Segolenæ ecclesia parœcialis, qua ex re vehemens mihi suspicio injicitur, num Sigobaldus seu Sigivaldus episcopus, Segolenæ frater, idem sit cum Sigibaldo Mettensi episcopo, qui seculo proximo ineunte floruit, idemque auctor seu posteris occasio fuerit ædificandæ in illa urbe ecclesiæ in honorem sanctæ Segolenæ. Sane hanc ecclesiam non alteri, quam Segolenæ Albigensi nuncupatam esse hinc patet, quod eodem die colitur jam dudum in Mettensi atque in Albigensi ecclesia. Sed magis verosimile est, quod Mabillonius in observationibus præviis ad Vitam S. Segolenæ num. 4 dixerat, & quo hunc conjecturam suam jam antea sic everterat: Cujus sedis episcopus fuerit Sigebaldus, ignoratur. Sigebaldus Mettensis episcopus ab anno fere DCCXVIII ad XLII generosis ortus natalibus dicitur: verum a pago Albigensi remotior est civitas Mediomatricum, quam ut Sigibaldus Mettensis, podagræ alioqui dolore impeditus, sororem in pago Albigensi demorantem invisere potuisset tam sæpe, quam id de Sigibaldo Segolenæ fratre scribitur, nempe in ejus Vita ab auctore coævo composita. Hic Mabillonium cum Mabillonio disputare sino, & illius ratiocinium, in Annalibus Benedictinis propositum, aliis argumentis impugno.

[7] [an Albigæ & Metis eadem Sancta honoretur,] Si sic ex sola nominis similitudine conjectare liceat, eodem jure ego dicam, hunc Sigibaldum fuisse præsulem Narbonensem aut Sagiensem, quia similis appellationis antistites illis diœcesibus præfuisse leguntur. Imo suspicabor, ab ipso gubernatam fuisse quamdam cathedram Albiæ vicinam, ubi in episcoporum catalogis magni hiatus occurrunt. Quod autem ad annuum festivitatis diem spectat, is non adeo fixus est, quin in Kalendario Ms. Carcassonensi ad diem XXV Julii hæc Sancta colatur, ut ipse Mabillonius tomo 1 Annalium Benedictinorum pag. 608 fatetur. Hisce adjungo verba Lahierii nostri, qui anno 1642 ad Bollandum nostrum ita scripsit: Ad S. Segolenam abbatissam quod attinet, certe nominatur virgo in ea Vita, quam Metis olim legi, desumpta ex Lectionibus Officii. Habet ibi parochiam unam ex præcipuis civitatis… Legi alicubi, eam sororem fuisse, vel certe neptem ex fratre, S. Goërici proregis Aquitaniæ, ac postea Metensis episcopi post S. Arnulphum consanguineum. Habeo in chartulis, festum ejus celebrari die XX Augusti, quamvis Rosweydus in Fastis & Saussayus habeant XXIV Julii. Igitur vides, ex annuo cultus die non posse certum pro identitate Sanctæ argumentum deduci.

[8] [quæ tamen Albigensis a Lemovicensi & Claro montana non videtur distinguenda.] Colitur etiam S. Segolena in diœcesi Lemovicensi: nam Gaufredus Prior Vosiensis apud Mabillonium in observationibus præviis num. 1 agens de Sanctis in diœcesi Lemovicensi clarioribus hæc habet: Ecclesia, quæ vocatur monasterium Leolenum, & quædam aliæ Maximum, Sigulenam, & Sagittarium habere se fantur. Savaronus vero in Originibus Claromontanis lib. 2, cap. 9 ex antiquo auctore anonymo hæc profert: In monasterio Rubiacense altare sanctæ Mariæ, altare S. Segolenæ &c. Saussayus in indice alphabetico Martyrologii Gallicani videtur S. Segolenam Claromontanam ab Albiensi distinguere, dum in eo sic scribit: Segolena virgo culta Arvernis. Et mox infra: Segolena Albiensis virgo abbatissa. Præterea in appendice tomo 2, pag. 1231 de Claromontana ita loquitur: S. Segolena colitur Claromonte Arvernorum in ecclesia monastica Rubiacensi, ubi altare habet suæ commemorationi sacrum. Jam autem antea in Supplemento tomo 2, pag. 1150 de S. Segolena Albiensi aliud texuerat elogium, quod nos supra num. 3 ex ipso transcripsimus. Nescio, unde Saussayus didicerit, hanc utramque Segolenam fuisse virginem, & unam ab altera esse distinguendam. Potius ego crederem, S. Segolenam Claromontanam, Lemovicensem, ac Albiensem unam eamdemque esse, tum quod ea loca non sint adeo a se invicem remota, tum quod hæc Sancta nullibi in antiquis monumentis virgo appelletur. Nihil tamen definio, cum nomen Segolenæ pluribus feminis potuerit esse commune, uti patet ex testamento Anseberti episcopi, quod Mabillonius tomo 1 Annalium Benedictinorum pag. 703 exhibet, ubi prædictus præsul de sua germana Sigolina meminit.

[9] Mabillonius in observationibus præviis ad Vitam S. Segolenæ num. 4 fatetur, [Ætas illius incerta est,] non facile definiri posse, quo tempore illa Sancta vixerit, cum de ætate personarum, quæ in ejus Actis memorantur, non possit ferri certa sententia. Unde miror, quod in Actis Sanctorum Ordinis Benedictini seculo 3, parte 2, pag. 540 eam vago modo ad seculum octavum referat, & postea in Annalibus Benedictinis tomo 1, pag. 606 ad annum 696 ejus gesta narret. Etiam ignoro, unde Dionysius Sammarthanus hauserit notitiam, quam tomo 1 Galliæ Christianæ col. 48 ita inseruit: S. Segolena, prima Troclarensis abbatissa, floruit circa annum DCCLXX; obiit vero XXIV Julii, qui apud Albigenses celebris est. Cum itaque mihi persuadeam, hos viros eruditos non omnino temere hoc tempus signasse, ac interim nihil certi invenire potuerim, initio hujus Commentarii prævii seculum VII vel VIII ad marginem notavi. Id igitur potius feci ex aliorum fide, quam ex mea sententia, facile ab iis discessurus, si quis certiorem ætatem alicunde eruerit. Jam de scriptore Vitæ ipsisque Actis aliqua præmonenda supersunt.

[10] Anonymus auctor, qui gesta S. Segolenæ litteris mandavit, [quamvis auctor synchronus scripserit ejus Acta,] non tantum fuit Sanctæ synchronus, sed etiam familiaris, ut ex prologo colligitur. Suspicor, illum fuisse monachum Troclarensem, quia in editione Mabilloniana Sanctam semel matrem nostram appellat, & in editione Labbeana inter seriem capitulorum habet cap. 24: De monacho quodam de monasterio nostro. Sed quiscumque demum is scriptor fuerit, Troclarense monasterium duplex erat, inquit Dionysius Sammarthanus loco proxime citato, id est virorum & mulierum. Virorum cœnobium non longe a loco, ubi habitabant moniales, abbatem habuit Evancium. Feminarum, quod præcipuum erat, conditur in pago Albigensi in loco amœno ad Tarnum fluvium a Chramlico, S. Segolenæ patre, seu a S. Segolena, quæ non paucas virgines ibidem congregavit. Porro Mabillonius in observationibus præviis num. 5 de situ hujus cœnobii ita argumentatur: Monasterii Troclarensis, a Segolena conditi, locus æque obscurus; ejus tamen situm conjicimus ex loco INSULA dicto, quo sanctimonialium cadavera humanda deferebantur: quippe antiquitus non in ipsis cœnobiorum claustris, sed extra, mortuorum corpora sepeliri mos erat. Atqui visitur etiam nunc INSULA oppidum ad Tarnum fluvium octava fere leuca infra Albigam, & in adversa fluminis ripa vicus S. Martini, quo in loco (ut verisimile est) conditum erat Troclarense parthenium, cujus oratorium sancto Martino, ecclesia beatæ Mariæ sacrata erat ex capp. 18 & 22. Paschalis Papa secundus in litteris concessis Ottoni abbati monasterii sancti Victoris apud Massiliam conditi, inter alia memorat cellam sanctæ Segolenæ in dioecesi Albigensi, quo nomine forsan intelligit LA GRAVE Baroniæ titulum, cujus loci ecclesia hactenus sanctæ Segolenæ nuncupata est. De situ horum locorum iterum pauca in annotatis observabimus.

[11] [quorum aliquot exemplaria tum impressa tum Mss. habemus.] Acta S. Segolenæ primus, ni fallor, ex Ms. codice Moisacensis monasterii edidit Labbeus noster, eaque in appendice post tomum secundum novæ Bibliothecæ manuscriptorum librorum collocavit. Deinde Mabillonius eadem ex Ms. codice Moisacensi & Bibliotheca Labbeana, ut in titulo affirmat, Actis Sanctorum Ordinis Benedictini seculo 3, parte 2 a pag. 540 inseruit, & observationibus præviis illustravit. Papebrochius noster illa etiam descripsit ex Ms. Moisacensi, quod ipsi R. D. Claudius Jolius canonicus Parisiensis communicaverat. Sed cum ex eodem fonte sua hauserit Labbeus, nullum aut exiguum inter ea exemplaria potest occurrere discrimen (in uno Sigolena, in altero Siggolena scribitur) ita ut non sit opus illa studiose inter se conferre. Habemus præterea Vitam S. Segolenæ in Ms. Trevirensi S. Maximini, quam compilator quidam ex ecgrapho Moisacensi videtur contraxisse: nam deest prologus, & circa finem nonnulla omittuntur; reliqua vero iisdem fere verbis narrantur. Cum igitur hæc omnia Actorum exemplaria ex eodem fonte prodeant, nos ea recudemus ex Mabillonio, qui videtur illa iterum cum Ms. Moisacensi contulisse. Sicubi tamen aliqua notatu digna differentia occurrerit, illam variantibus Mabillonii lectionibus in margine addemus. Præmittimus autem, finito prologo, antiquum ordinem capitulorum, quæ nos more nostro in plures numeros & pauciora capita dividemus.

VITA
AUCTORE ANONYMO COÆVO.
Ex Actis Sanctorum Ordinis Benedictini a Mabillonio editis sec. 3, part. 2, a pag. 541, quæ cum editione Labbeana collata est.

Segolena vidua, Albigæ in Occitania (S.)

BHL Number: 7570

EX IMPRESSIS.

PROLOGUS.

[Auctor asserit, se Sanctæ synchronum esse,] Sæpius mente devota, reverenda mihi sacrataque Christo Aliphia a, cum choro sodalium monacharum tibi commisso, imperitiæ meæ imperatis, ut almæ Matris nostræ * Segolenæ, meo studerem stylo texere gesta. Nefas tamen esse credo, si tam sancto desiderio minime paream. Quæso ergo, ut conatum meum vestris orationibus juvetis. Igitur Deo juvante, qui dixit; Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis; aggrediar implere quod postulastis. Et multa quidem ipsius Beatissimæ mihi narratione comperta, & a memetipso visa b; nonnulla etiam venerabilium sororum discipularum suarum, quæ ei ab adolescentia servierunt, relatione prolata didici in hoc opere.

[2] Et ut legentibus fastidium amputarem, studui sub compendio brevitatis, [& breviter ejus gesta conscripsisse.] rustico quidem sermone, de virtutibus prædictæ * Dei famulæ pauca de plurimis narrans, multis cognitam reddere veritatem: & si minus expleta utiliter fuerint, quæ præcepistis, meam potius difficultatem, quam inobedientiam accusetis. Ecce, ut jussistis, habetis exiguam dictationem *. Nunc igitur vivendo sequi quisque appetat, quod legendo scire festinat. Dignitatem igitur vestram obsecro, ut cum semel legeritis, judicio peritorum decorentur * c, ut apta legentibus fiant.

ANNOTATA.

a Dionysius Sammarthanus tomo 1 Galliæ Christianæ col. 48 asserit, hunc fuisse secundam abbatissam Troclarensem, ac S. Segolenæ successisse. Sed id tantum collegit ex hisce Actis, & certum regiminis tempus non assignat.

b Hinc patet, auctorem Sanctæ nostræ non tantum synchronum, sed etiam familiarem fuisse, ut dixi in Commentario prævio num. 10.

c Puto, scriptorem hac phrasi velle, ut Acta doctorum virorum judicio subjiciantur, & eorum testimonio confirmentur.

* Lab. vestræ

* Lab. addit sanctæ

* Lab. dictionem

* al. deponantur

INCIPIUNT CAPITULA.

Caput I. De habitu seculari vel conversatione.
II De eleemosynis.
III De locis Sanctorum.
IV De officio vel vigiliis.
V De admonitione suæ salutis.
VI De proposito castitatis.
VII De transitu viri sui.
VIII De consecratione ejus.
IX De renuntiatione mundi.
X De responsione patris.
XI De ingressione * monasterii.
XII De retrusione * ejus.
XIII De jejunio vel abstinentia.
XIV De officiis monasterii *.
XV De miraculis, vel leprosis curatis.
XVI De clerico dæmoniaco liberato.
XVII De quadam Sanctimoniali a dæmonio liberata.
XVIII De quadam puella ab inimici invasione liberata.
XIX De ancillis monasterii a dæmone liberatis.
XX De monacha a dæmonio liberata.
XXI De quadam femina a dæmonio liberata.
XXII De ejus germani visitatione.
XXIII De notitia divinitus deleta.
XXIV De monacho qui de monasterio * discedere voluit.
XXV De puero a dæmonio liberato.
XXVI De Transimundo presbytero.
XXVII De puerulo illuminato.
XXVIII De quadam sanctimoniali illuminata.
XXIX De quadam puella contracta & sanata.
XXX De ejus appropinquante transitu.
XXXI De exhortatione suis virginibus.
XXXII De felici ejus transitu.
XXXIII De exuberatione olei.

[Annotata]

* Lab. de ingressu

* Lab. de resurrectione

* Lab. monasterialibus

* Lab. de monacho quodam de monasterio nostro.

CAPUT I.
Sanctæ vita per decem circiter annos in conjugio acta.

Caput I.

Ad conversionem seu correctionem mortalium multum prosunt exempla bonorum, [Scriptor pauca præfatus] quibus ædificatur homo varias consectari virtutes. Si enim ad boni incitamentum divina, quibus admonemur, præcepta deessent; pro lege nobis Sanctorum exempla sufficerent. Hoc a seculis egit Rex * auctor æternus, ut famulorum suorum famularumque famam commendaret perennem, & ut futuris temporibus exempla illorum memoriæ commendando ventura soboles gloriaretur. Igitur quoniam tantæ matris * Segolenæ adgredimur texere gesta, erit nostrorum arbiter dictorum, virtutum Largitor immensus, qui ei munera vitæ perennis gratia sua largitus est.

[4] [narrat Sanctæ matrimonium,] Igitur beatissima Segolena fuit ex urbe Albiensium natalibus nobilis, religione nobilior: quæ cum suis parentibus brevi commanens tempore, & ab ipsis infantiæ rudimentis studiosis laboribus operibusque pro sexu instituta, juncta est matrimonio annorum circiter duodecim *; sublimemque genere, divitiis atque moribus Gislulfum nomine sortitur jugalem. Nubit ergo terreno homini, nec tamen separatur a Rege cælesti: plus participatur a Christo, quam sociata * conjugio; subdita Deo, semper monita sectans sacerdotum; timens ne a Domino degradaretur, cum mundi gradu proficeret a.

[5] Transeunte igitur spatio temporis, jam felicissima pro caritate Dei, quam prætulerat amori carnis, [& continentiæ desiderium,] quam * ex toto odiens, fervens spiritu desiderabat placere Deo; ait ad virum suum: O tu vir adolescentiæ flammis exæstuans, omnes facultates meas suscipe: tantum ut corpus meum liberum efficias, ut perficiam, quod est secundum desiderium meum. Et ille: Adhuc paulisper sustine *, & cum voluntas Dei fuerit, ita postea fiet. Et cum ipse, sancto illustrante Spiritu, firmum propositum & tam mirabilem & subitam conversionem frequenter in ea regnare reperisset; gratulans de ejus excellenti desiderio, sciens, hanc esse mutationem dexteræ Excelsi, ait: Manus Domini, qui potens est, dirigat omnem actum tuum in bono: age ergo quod agis, operare quod operaris. At illa gaudens, ab eodem talem se percepisse licentiam, quod jam ex multo tempore valde cupiebat & desiderabat pro conservando continentiæ proposito, glorificavit omnipotentem Dominum b.

II.

[6] Ex illo namque tempore sciens eleemosynis cælorum regna posse mercari, [& enumerat opera misericordiæ,] se sua cum facultate eleemosynæ dedicavit, apud quam nec egeni vox inaniter sonuit. Sæpe donans indumenta, membra Christi se tegere * sub inopis veste credens: hoc reputans se perdere, quidquid pauperi non dedisset. Tendens adhuc * animum ad opus misericordiæ infirmos visitabat, peregrinos advenientes gaudens suscipiebat, in itinere sumptus administrabat, pauperibus gaudens dispensabat, ut læta diceret: Dispersit, dedit pauperibus: justitia ejus manet in æternum *.

III & IV.

[7] Quid beatissima egerit circa Sanctorum templa *, quæ eloquentia suppleat? Quis sermo explicet, quam se munificam ea monstravit erga ecclesiam c? [aliaque pietatis exercitia, quibus vacabat,] Vestibus & ornamento, quod clariore solebat ferre cultu in seculo, sacra componebat altaria: deinde quod supererat, monasteriis dispensabat. Erat enim vera Domini cultrix, & necesse erat, ut quam Deus perfuderat gratia, ab omnibus amaretur. Christo igitur quotidie sedulum exhibebat officium: & si sederet in prandio excubans [prope] jugalem, casu aliquo, ut Deo redderet debitum, se subducebat convivio, quidquid ferret, leve reputans, tantum ne Christo vilesceret.

V & VI.

[8] Quodam tempore adveniente quodam Fratre in urbe jam dicta, [& monita salutis quæ avide excipiebat.] religiosa gratulatione Beatissima cum reverentia, ut patrem suscepit spiritualem. Et cum pollens esset ingenio, statim peculiariter * ab eo requirit, dicens: Animam meam servare * volo; doce me, obsecro, viam justitiæ. Et ille: In divina potestate consistit, cui velit Deus doctrinæ verbum dare. Potens & clemens Deus verum & magnum in animo tuo posuit desiderium, qui solus potens est perseverantes innovare perenniter & beatificare. Igitur qui secundum Deum vult vivere, non quod ei * carnaliter delectat, sed quod spiritualiter ædificat, facit: & quidquid cupit *, aut agit, non vult ex sua, sed ex Dei sui voluntate procedere totis viribus concupiscit. Illa in timore Christi dedita, nempe Spiritu sancto plena, credens sibi a Domino impetrare optimam * virtutem continentiæ, ait: Scio, pater, quia a Deo continentiæ virtus datur; nostrum vero est petere, suum est concedere *. Ipse Dominus dixit: Petite & accipietis.

ANNOTATA.

a Auctor hic imitatus est phrasin Fortunati, qui eadem fere de S. Radegunde vidua narrat, quod etiam alibi non raro facit.

b In Commentario prævio num. 4 ex hoc loquendi modo collegi, S. Segolenam non servasse virginitatem. Existimo, hanc opinionem futuram probabiliorem ei, qui totum hunc numerum Actorum attente expenderit.

c In editione Labbeana hic sensus ita legitur: Quid Beatissima egerit circa Sanctorum exempla, quæ eloquentia suppleat? Qui sermo explicet? Quam se monstravit munificam, e vestibus & ornamento, quod clariore solebat cultu ferre in seculo, sacra componebat altaria &c.

* Lab. rerum

* Lab. addit nostræ

* id est duodecennis

* Lab. plus participatur Christo quam sociatur conjugio.

* Lab. mundum

* Lab. sustinere

* Lab. degere pro se tegere

* Lab. ad hoc

* Lab. in seculum seculi

* Lab. exempla

* Lab. spiritualiter

* Lab. salvare

* lege eum

* Lab. cœpit

* Lab. opportunam

* Lab. concredere.

CAPUT II.
Vita ejus religiosa post mortem mariti.

VII.

Nec longo post tempore vir ejus defunctus est. Plangunt servi dominum, affines proximum *: [Mortuo marito,] tota quippe domus erat in luctu: illa autem Beatissima sepelivit eum diligentissima sepultura. Fuit Sancta subdita viro annos circiter decem: de cujus obitu quia * graviter contristabatur, consolabatur a parentibus, & ipsa dicebat illis: Nullo modo consolabor, nisi permiseritis, me omnem solicitudinem contemnere secularem. Illi non causæ religionis insistunt, sed denuo conjugii jura solicitant, ut cum ipsa postmodum temporaliter gloriarentur. Erat interea jurgium inter sanctum propositum Dei Famulæ & parentum secularem conflictum. Elegit venerabilis Segolena potius monasticam ducere vitam, quam in propria domo vivere cum periculo castitatis. Parentes ejus cum se jam victos cernerent, nec possent resistere suæ proposito voluntatis; volentes nolentesque, cui obsistere non poterant, sancto ejus desiderio, abdicata propria voluntate, satisfaciunt. Exultavit autem Sancta gaudio magno de consensione parentum, & sic in omnibus libera effecta, gratias agebat Domino.

VIII & IX.

[10] Eo sub tempore directam legationem ad Pontificem prædictæ urbis sui miserunt parentes, [fit diacona, & patrem suum ita movit,] ut ipsam mutata veste Domino consecraret. Qui eorum agnita voluntate, manu superposita consecravit diaconam a. At vero cum Dei Famula largita sibi a pontifice benedictione, domum remeasset, cœpit peregrinationem desiderare, memor illius dominici imperii ad Abraham: Exi de terra tua, & de cognatione tua, & de domo patris tui, & vade in terram, quam monstravero tibi. Mox religiosissima cum lacrymis inclinatur ad genua patris sui, divino cultui dediti, nomine Chramsici b, accensaque sancto desiderio his verbis alloquitur: Gloriam hujus seculi, quæ sicut flos fœni transit, & falsas mundi divitias pro amore regni cælestis, inspirante Domino nostro Jesu Christo, qui omne bonum tribuit, delibero contemnere juxta dictum sancti Euangelii, seculoque renuntiare, & jugum Christi ferre, quod ferentibus leve est, cupio, & liberari de seculi compedibus. Divinitus * namque adjuta conniventia parentum & vestro permissu, sociare me in sancto ovili cum sacratis Deo virginibus & ab omni inquietudine seculi absolutis decrevi, ubicumque * potuero, rectius Dei servare mandata.

[11] Audiens hæc pater ejus, mirari cœpit ignitum igne Domini desiderium ejus & cordis ardorem *, [ut fundaverit cœnobium] & conjungitur * corde. Ipse vero cum esset senex, de suavi ejus eloquio & visione sui animo non satiabatur, & propter sanctum propositum ejus flendi præ gaudio fiebat necessitas. Et subito subintrat ei deifica inspiratio, ut suo opere cum fidei gratia cœnobium, ubi ipsa degeret, loco amœnissimo in prædio suo cognomento Troclaris * c construeret. Quod ita Domino providente & juvante factum est. Et consolabatur eam paterna affectione & hortabatur, ut in Domino semper fideret, ejusque imperiis efficaciter obediret: nam exsulem fieri de propria regione non permisit.

XI.

[12] Eo itaque tempore Beatissima pulsare cœpit, [quod S. Segolena,] ut ad desideratum locum perveniret. Itaque domos reliquit proprias, progressa cum sodalibus suis Christo duce cum præcedente psallentium choro. Ovantes omnes cum fide robusta accedunt, & valde propter venerabilem ejus sanctitatem suscepit eam honorifice pater ejus. Deus autem, qui fidem & constantiam Ancillæ suæ præviderat, bonum ejus propositum ad effectum perduxit. Ingressa est ergo locum; ad quem cum suis resedit, ibique sola * orationibus & jejuniis vacare cœpit, mortificationem in suo corpore ferendo, ut uberius exemplum monstraret. Et non post dies multos congregat ibidem Sanctissima non paucas monachas, quæ in ministerio Dei hymnis & canticis spiritualibus Christum laudarent.

XII.

[13] Transacto itaque parvo temporis intervallo, elegit Beatissima simul cum suis omnibus secundum priscorum Patrum instituta regulariter vivere d. [cum aliis monialibus ingressa est,] Quod & præstitit ei Deus, qui voluntatem timentium se semper perficere consuevit, & juxta Apostoli dictum, communia multis * omnia erant. Illuc nobilium quæque libenter undique concurrere nitebantur, ut exemplo ejus faleramenta seculi præsentis & pompam facultatum contemnentes, æterna præmia caperent. Cumque jam multarum monacharum societate * densaretur, instituitur dies, qua se Sancta intra septa monasterii (ut mos virginum est) deliberaverat retrudi. Adfuit etiam plebium multitudo: omnes gaudent, omnes exsultant de ejus glorioso proposito.

XIII.

[14] Ex ea die, qua religionis sumpsit exordium, cœpit esse in vigiliis prompta, in observatione solicita, [ubi præter alias virtutes,] in obauditione festina, in labore devota, in humilitate præcipua, memor præcepti illius: Qui se humiliat exaltabitur. Tanta pietas, caritas, mansuetudo, modestia, lenitas, atque sobrietas in ea redundabant, ut si quis cuncta percurreret, ipsam prædicaret tam confessorem quam martyrem. Ergo venerabilem præter diem dominicum fuit illi solitum, ut juxta institutionem sanctæ regulæ e, omnis dies jejuniorum lenticulæ & oleris haberet edulium. Prima quoque Quadragesima, qua se retrusit in cellula, donec fuisset transacta, potum præter aquam atque pyracium f non bibit, panem hordeaceum sumpsit, quem tamen ipsa coxit & moluit. Cibus ejus legumen & olera, sine olei gutta, exiguæ mensuræ fuit.

[15] Cilicium etiam semper interius mœrens * habebat pro linteo g, [& austeram vivendi rationem,] jugiter cursum h * decantans, discalceata peragebat vigilias: ante se cinerem stratum superjecto cilicio habens, ad caput lapidem pro pulvillo, hoc utebatur pro lectulo: parum autem ei videbatur hoc sustinere corpusculum. Aliis Quadragesimis qualiter gessit, per singula quis enumeret, cum sint infinita? Nam ex quo tempore consecrata est, semper vitam duxit per discretionem austeram usque ad terminum vitæ, ne forte attritione nimia solveretur, memor illius verbi, non in solo pane hominem vivere, sed satiari verbo vitæ, & velut affluenti dape abundare.

XIV.

[16] Illud quoque quam devote providebat pro salute sua in proximis laborem * impendere, non est silendum. [varia caritatis & humilitatis opera exercuit.] Infirmantibus suis vicibus * serviebat, ipsa cibos decoquens, ægrotis fæces * abluens, calidam porrigens visitabat quod fovebat: credebat se minorem, si se non nobilitaret vilitate servitii. Nam de officiis monasterialibus, in quantum carnis fragilitas non obstabat, nihil sibi placuit, nisi prima serviret. Inter omnium cœtum monacharum, & religionis studio; & regularis disciplinæ cultu præcipua habebatur.

ANNOTATA.

a Sic etiam Fortunatus narrat, S. Radegundem a Medardo episcopo consecratam fuisse diaconam. Porro Mabillonius in notis ad hunc locum observat, diaconas seculo X in Ecclesia desiisse.

b Hoc nomen multum differt a Godino, quem Metenses suæ S. Segolenæ patrem nominant, ut dixi in Commentario prævio num. 5.

c In tabula geographica archiepiscopatus Albiensis, quæ tomo 1 Galliæ Christianæ præfigitur, monasterium Troclarense duplex inter Albiam & Castrum novum notatur. Mabillonius tamen asserit, locum hujus monasterii obscurum esse, ut notavi in Commentario prævio num. 10.

d Ex hoc loco infert Mabillonius, S. Segolenam fuisse ex Ordine S. Benedicti. Sed S. Cassianus aliique instituerunt moniales, quæ juxta priscorum patrum instituta regulariter vivebant, & tamen non erant Benedictinæ.

e Hinc iterum Mabillonius in observationibus præviis num. 5 colligit, S. Segolenam fuisse Ordinis Benedictini monialem. Quamvis eam Benedictinis eripere nolim, discere tamen cupio, an institutio sanctæ regulæ semper regulam Benedictinam significet.

f Scribitur etiam piratium, ut videre est apud Cangium in Glossario. Est autem liquor ex piris expressus.

g Hæc vox accipi hic videtur pro indusio vel linea tunica.

h Cursus hic significat Officium ecclesiasticum, ut Cangius in Glossario ad hanc vocem pluribus exemplis probat.

* Lab. propinquum

* Lab. quasi

* Lab omittit divinitus

* Lab. interponit reperire

* Lab. omittit tres sequentes voces.

* f. compungitur

* al. Troglaris

* Lab. solis

* Lab. multitudini

* Lab. societas

* Lab. inhærens

* Lab. cursim

* Lab. salutem

* Lab. viribus

* Lab. facies

CAPUT III.
Diversa miracula intercessione S. Segolenæ patrata.

XV.

Illud, quod gessit occulte, proferatur in publicum. [Sancta duos conjuges leprosos] Eo itaque tempore duo leprosi conjuges, jam cognita bonæ opinionis ejus fama, habentes secum unicam filiam, devote venerunt ad Beatæ præsentiam: prostrati ad ejus genua, ut dignaretur pro illis Dominum deprecari exorant. Respondit illis benevole: Ille qui dixit, Volo, mundare, si vult * potest vos curare. Quid plura? Sequenti die cum ipsi signo facto se proderent, jubet Sancta secretissime vix duabus testibus balneo parato * intra fores monasterii, sic ut nemo perciperet; jussit & servientibus in calidam aquam deponere illos.

[18] [prodigiose mundat,] Remansit autem cum duabus tantum, sed serviente se sola; ægroti simul cum medica. Quantum est licitum feminis, a capite usque plantas succincta linteo infirmorum membra combajulat, capita lavans, purgans cutis putredines. Fugabatur lepra: deinde morbidi, quos deposuerat, exeunt salubres de tepida: postera vero die ad ecclesiam venerunt, cute nitentes: gratias pro sanitate, quam receperant, Deo agebant. Jubet Sanctissima occultare miraculum, quod jam pene tota civitas referebat in publico; nec passus est omnipotens Deus lucernam occultare * sub modio.

XVI & XVII.

[19] Ergo illo tempore quidam juvenis, Dadulfus nomine, sub professione monachi omnem humilitatem atque innocentiam men titus accessit, [& monachum ac puellam,] habitavitque aliquamdiu cum venerabili viro Evantio a abbate in communi cum fratribus suis. Exigentibus meritis correptus a dæmone est. Dum ab inimico nequiter torqueretur, [ad] Troclaris monasterium inter manus ad Sanctam defertur curandus; nec data dilatione, promeruit quod petebat. Patratum est deinceps aliud simile miraculum. Quædam puella cum ab adversario graviter vexaretur, sequenti die, Sancta orante, nova Christi curatione per summitatem verticis & crepantem cutem, ut cænonymia b * foras adversario exeunte, sana est reddita. Hoc nobis præsentibus actum est c.

XVIII & XIX.

[20] Adjiciatur laudi, quod non defuit merito. Quædam puella, nomine Canciola *, ancilla jam dictæ cellæ, dum inimici invasione gravissime laboraret, & vix ad Dei Famulam potuisset hostem rebellem adducere; [aliasque plures feminas,] jubente prædicto viro Chramsico, genitore ejus, in oratorium beati Martini intromittitur, & cum ingenti vociferatione statim proclamat: Quousque non cessas persequi nos, Christiana? Tenentes namque se cœpit manibus calcibusque cædere. Tum ad orationem mox Beata prosternitur; post orationem vero, quam cum lacrymis fudit, commota pietate & fide plena apprehendit eam manu sua: & qui timebatur extimuit. Confestim, fugato dæmone, integram recepit sospitatem. Nec illud prætereatur, quod est facto simillimum. Post aliquantulum vero tempus duas mulieres ancillas præfati monasterii, Pallideam & Palladiam, a dæmone horribiliter correptas, per eamdem Famulam suam Dominus curare dignatus est.

XX.

[21] Cœpit exinde infirmantium cohors ob sanitatem integrandam eam frequentare: quæ omnium petitionibus parens, [a dæmone obsessas,] orationum medicamine cunctorum ad se venientium infirmitatibus, divino fulta auxilio, curando subveniebat. Exin parvo temporis intervallo quædam sanctimonialis de Rutenæ d urbis territorio, Baudelona * nomine, dum annis plurimis energumena torqueretur, inspirata divinitus rogavit se ad Sanctæ præsentiam duci. Cum venisset, præsentatur & traditur, ad genua ejus advolvitur, flebiliter rogans, ut Dominum pro salute sua exorare dignaretur. Incumbit beatissima Segolena fine mora orationi, congregatio tota prosternitur. In tantum mora fuit, dum de oratione consurgitur, adest Divinitas, fugatur inimicus, & post eadem die * sine ullo erroris indicio in eodem cœnobio suscepta, Christo subdita vitam finivit.

XXI.

[22] Quis numeret mirabilia, quæ Christi per eam operatur clementia? Quædam mulier, nomine Regnoalda *, [precibus suis liberat,] dum jam longo tempore graviter diabolica invasione vexaretur, vix ad Beatæ præsentiam perducitur; voce flebili orat, ut a vexatione ipsa ejus mereretur orationibus liberari. Jacebat per triduum jam exanimis, & nihil proficiebat. Quidam vero frater dixit Beatissimæ: Omni animæ misereri utile est. Imperat denique pater, ut pro infirmæ salute exueret, quo induta erat, cingulum, & ex ipso cingeretur. Ne inobediens patri appareret, non cenodoxiæ acta vitio, sed ejus parendo imperio exuit se, & cinxit eam; adhibitisque simul sororibus, pro ea Domini misericordiam deprecatur. Statim oratio intercessionis impletur, & mulier ab inimici invasione illico liberatur. Celare Sancta humiliter volebat & Deo reddere honorem. Accepta ergo mulier sanitate e, omnibus rem gestam patefecit,

XXII.

[23] Quadam vero die germanus memoratæ Dei Famulæ, [ac divinitus pluviam impetrat, ut fratrem apud se retineat.] Sigibaldus f nomine, virtute venerabilis, ad eam gratia exhortationis atque ædificationis, cogente caritate accesserat, qui diligebat eam valde: quem Beatissima cum omni gaudio, ut virum Dei, suscepit. Interea cum omni affectu docebat eam spiritalem doctrinam. Post sermonem autem ædificationis, facto jam vespere, cum multis precibus rogat, ut ibi nocte illa maneret: quod vir Dei fieri cum magna humilitate prohibuit. Cumque hoc Dei Famula audisset, contristata ad divinum se auxilium contulit: moxque ingressa B. Mariæ semper virginis est ecclesiam, ibique orationi incubuit. Sed omnipotens Deus qualis esset ostendit. Nam paulo post orationem ejus pluvia in locum eumdem ab Oriente venit enormis valde. Tunc vir ille videns, immensitatem pluviæ * se ferre non posse, mansit ibi nocte illa; sicque intellexit dona divini muneris ejus meruisse fidem. Cujus rei testis ipse, & plusquam plures alii sunt g.

ANNOTATA.

a Nescitur, quis fuerit iste abbas Evantius aut quo tempore vixerit, ut in observationibus præviis num. 4 fatetur Mabillonius, etsi illic incertam de illo conjecturam proponat.

b Suspicor, legendum esse cynomyia a voce græca κυνομῦια, quæ muscam caninam significat; vel cœnomyia, ut legit S. Hieronymus, quæ vox pro communi vel omni muscarum genere accipitur.

c Hinc patet, quanta fides adhibenda sit huic auctori, qui oculatus quorumdam miraculorum testis fuit, uti etiam in prologo indicavit.

d Est urbs episcopalis Galliæ sub archiepiscopo Bituricensi, quæ vernacule nominatur Rodez, & ad fluvium Veronium sita decem leucis Albiga distat.

e Mabillonius hic legit acceptam ergo mulier sanitatem, notatque in margine, poni accusativum pro ablativo; at ego in editione Labbeana & Ms. nostri Papebrochii sensum perfectum inveni, prout hic correxi.

f Mabillonius in nota ad hoc nomen frustra divinat, quis fuerit hic Sigibaldus. Fateor, me etiam frustra indagasse illius Sigibaldi cathedram & ætatem.

g Simile pluviæ impedimentum supervenit S. Benedicto Scholasticam invisenti, ut in margine observat Mabillonius.

* Lab. simul

* forte balneum parari

* Lab. occultari

* Lab. cœnomyia

* Lab. Caurila

* Lab. Baudolena

* Lab. post eamdem diem

* al. Ramnoalda

* Lab. inusitatam pluviam

CAPUT IV.
Alia ejus miracula.

XXIII.

Proferatur in medium, quod gratuletur religio. Eodem vero tempore cum quidam frater visitationis gratia ad eam convenisset, [Peccata sua] & dulcia sibi invicem verba vitæ transfunderent, & suavem cælestis patriæ cibum in collatione * suspirando gustarent, ait Beatissima: Multi, pater, ut non ignoras, vitam sine crimine habere possunt, sine peccato non possunt, Apostolo attestante, qui dixit: Si dixerimus, quia peccatum non habemus; ipsi nos seducimus, & veritas in nobis non est. Sed quæso te, pro me Dominum deprecare, quia ipse promisit dicens: Omnia quæcumque orantes petitis, credite quia accipietis vobis. Illico de parvis minimisque peccatis, sine quibus esse non possumus, cum gravia peccata deessent, memor illius Psalmographi præconii, Peccatum meum cognitum tibi feci; quæque gessit lacrymans confitetur: cœpitque cum cordis humilitate deposcere, ut ex fide, quæ est justitiæ fundamentum, notitia ex ipsis fieret, & sub annuli signaculo divino super altario poneretur.

[25] Quid inter hæc frater ageret, anxio corde pensabat. [mirabiliter deleta esse cognoscit,] Armavit mentem fides, docuit impetrare opportuna. Sigillo signatum opus pluribus præsentibus, de quorum religione nihil dubitabatur, sacro commendavit altario. Pene quotidie salutarem hostiam pro ea eodem anno obtulit, seseque lacrymis ipsa * afflixit; vigiliis, jejuniisque constrinxit: pie petenti larga subvenit potestas. Peracto temporis spatio, natalis dominici diem exspectantibus, qui nunc dono Creatoris supersunt, viris venerabilibus, summo quoque Christi præsule germano ejus, necnon nobili viro Gisloaldo * a abbate, in eorum præsentiam tracta est notitia, solutum est signaculum. Sic fides & oratio meruit, ut æterni Judicis virtus, qui culpas examinat, fidelis suæ Famulæ universa ablueret delicta, & paginolam candori redderet pristino. Conditori agit gratias, qui sic quæsita dona largitur.

XXIV.

[26] Alio quoque tempore quædam puella paupercula spiritu ad conversionem * venit, quam Beatissima libentissime suscepit. Brevi tempore monacharum virtutes exæquaverat. Interea subiit in ea cogitatio injecta per diabolum, & permanere in monasterio nolebat. Quadam die furtim de congregatione discedere volens, illico impletur a dæmone: sed trementem ad monasterium reduxerunt sorores. Cum coërceri in ea immundus spiritus non valeret, necessitate cogente, magnis funibus alligatur. Non immerita pœna fuit fugitivæ, ut quam non cohibuerat fides, funis cohiberet. Incumbit beata Segolena sine mora orationi, tota congregatio prosternitur, obtinetur obsessæ curatio: quæ statim promisit, numquam se esse a monasterio recessuram; atque ex eadem hora in sua promissione permansit.

XXV.

[27] Quodam autem tempore cum esset dies Litaniarum b venerabilis, quæ in unum plures Christianos collegerat, erat ibi dux germanus ejus, Babo c nomine, nobilitate & sapientia pollens, [ac alium dæmoniacum curat.] qui per Albica arva incolas gentes regebat. Dum tertia celebraretur, mox illuc ingreditur unus ex populo (cujus faciem scio, nomen nescio) qui dæmonio arreptus coram omni populo vexari cœpit, & magnis vocibus clamare dicens: Huc missus sum, ut debeam mundari. Hunc propinqui illius flentes omnipotentis Dei famulæ Segolenæ obtulerunt: quo suscepto, multis se diebus ac noctibus in oratione dedit. Non post multos dies ita sanum atque incolumem reddidit, acsi in eum jus proprium diabolus numquam habuisset. Divino itaque purgatus est auxilio Dei *, dæmon fluxu ventris egressus est.

XXVI.

[28] Eo quoque tempore quidam presbyter, nomine Transimundus, oculorum lumen amiserat, [Presbytero,] ita ut omnino nihil videret. Admonetur in somnis, ut signaret beatissima Segolena ejus oculos. Nocte vero eadem evigilans de sopore, cum mane facto surrexisset, præcepit domus suæ familiarissimo, ut eum duceret in beatæ Segolenæ præsentiam. Venit itaque & advolvit se pedibus ejus, atque oravit, ut pro eo Domini dignaretur exorare * clementiam. Fit communis omnium dolor. Ancilla autem Christi Segolena, plena Spiritu sancto, invocans Trinitatem, orationem breviter fudit. Mox evacuatum tenebris lumen virtutis * implevit, ita ut tractus cum venisset, nullo ducente, recederet. Exsultant parentes miraculo *, sanctæ Segolenæ contremiscit congregatio.

XXVII & XXVIII

[29] Alio quoque tempore dum oculorum quidam puer, nomine Vassus, lumen amisisset, ad hanc omnipotentis Dei famulam Segolenam deductus, [& puero ac sanctimoniali visum restituit,] intercessionis ejus opem petiit & impetravit. Tunc beata Segolena solito more pro eodem in oratione prosternitur: facta oratione, ejus oculos oleo sacro perunxit. Illico luce reddita, nox cæcitatis abscessit. Eodem namque tempore quædam sanctimonialis, Sigetrudis * nomine, cum lumen amisisset oculorum, orans beatissima Segolena ad Dominum pro ea, suasque instillans lacrymas, oculos ejus sacro perunxit oleo, & protinus vidit.

XXIX.

[30] Quodam igitur tempore infelix & infirma puella, [& contractam puellam sanat.] ancilla prædictæ puellæ, manibus pedibusque contractis per terram reptabat: pro qua re quadam die pedibus se beatissimæ Segolenæ parentes ejus prostraverunt, dicentes: Confidimus, tibi a Domino nihil esse negandum: funde pias pro ea preces, & salva erit. Quo audito, mota pietate, & compulsa parentum lacrymis, noluit sacratissima Segolena denegare. Sola tamen ad orationem prosternitur. Cumque orationem complesset, porrecta manu levavit puellam pedibus suis, atque omnibus membris recuperatis, ad suum hospitiolum incolumis ambulavit. Nam quantis virtutibus emicuerit, * quis valeat enarrare?

ANNOTATA.

a Ignoratur etiam, quis fuerit ille Gisloaldus abbas, & quo tempore vixerit, aut cui monasterio præfuerit.

b Macrius in Hierolexico distinguit Lætaniam a Litania, de cujus posterioris significatione, institutione, ac usu videri potest tum ipse, tum Cangius in Glossario ad vocem Litania.

c Miror, hunc Babonem, Albiensium ducem, in historia Gallica usque adeo ignotum esse, ut de ejus gubernatione aut ætate nihil hactenus Mabillonio aliisque compertum fuerit.

* Lab. consolatione

* Lab. ipse

* Lab. Gosloando

* Lab. conversationem,

* Lab. sequentia omittit.

* Lab. implorare

* f. virtus

* Lab. iterum sequentia prætermisit.

* Lab. Sigiturdis

* Lab. enituerit

CAPUT V.
Sanctæ virtutes, morbus, extrema monita, mors & sepultura.

XXX.

Jam, ut spero, etsi sensu rustico, prolixum a sermonem de tantæ * Matris conversatione produximus: [Auctor, enumeratis Sanctæ virtutibus,] & tamen ejus meritis digna præconia non valuimus narrare. Nec enim paucitatis * meæ ingenium aut memoria sufficeret universa ejus spiritalia studia, vel in amore Christi profusum desiderium pronuntiare vobis. Sanctissima enim benigna & sincera conscientia, quidquid aliis præcepit, ipsa fecit omnia propter Dominum & implevit, ut in die judicii digna esset ei retributio conferenda. Orationi, lectioni, prædicationibus & eleëmosynis incessanter insistebat; nec docuit verbis, quod non implevit exemplis. Nam vultu insistebat semper placido & angelico, ita ut secundum Scripturam corde lætante vultus floreret. Numquam otiosa ab opere Dei esse voluit, ut merito corona gloriæ coronaretur. Sed quia jam me ad finem & felicem ejus transitum perducit oratio, pauca perstringam. Factum est autem cum multas in mundo jam sustineret tribulationes, secundum quod scriptum est, per arma justitiæ a dextris & a sinistris fidem conservans, cursum consummans, repositam a Christo coronam justitiæ exspectans sibi restitui, desiderabat dissolvi & esse cum Christo.

XXXI.

[32] Cum infirmitas ejus per dies jam plures extenderetur, collecto sane omnium * cœtu virginum, [refert, quomodo in morbum lapsa moniales monuerit,] dicit eis: “Jam dissolvi cupio & esse in requie; vos autem moneo, viscera mea dulcissima & sancta membra, in Christo vivite, & cum timore Dei spiritalem regulam perficite. Scriptum est enim: Maledictus homo, qui opus Dei facit negligenter. Certate introire per angustam portam. Modicum laborate, ut multa recipiatis: contemnite terrestria, ut cælestia consequamini. O filiolæ meæ, obedientiam custodite, quia inter omnes virtutes vindicat principatum. Caritatem Dei habetote in invicem; humilitatem amate; superbiam abominamini, propter quam & diabolus projectus est. Fidem tenete incommutabilem: hæc est enim fundamentum omnium virtutum; & sanctificationem animæ & corporis custodite, sine qua nemo videbit Dominum. Memores estote, ut sicut nunc tenetur Ordo, usque ad consummationem teneatur. Valete in pace, & retentationis * solvite obstacula, ut mihi jam pateant cælestia regna.”

XXXII.

[33] Cumque per singulos dies languor ingravesceret, sexto die venit vir Dei germanus ejus Sigebaldus episcopus ad videndum eam. [pie exspiraverit.] Cumque halitu carere * vellet, fisa de cælesti munere, quod longo famulatu quæsierat, dominici Corporis & Sanguinis perceptione animam suam munivit, psalmum quinquagesimum ipsa imposuit, & psallere suas præcepit virgines. Sic cum precantis voce ad Dominum, Spiritu sancto monente *, intuens cælos ait: “Jesu Christe, unica spes orbis, tu hunc gregem multiplica, & perduc me ad regnum gloriæ tuæ”. Eadem hora exitus ipsius, multæ sanctimoniales ejus lectulo circumsteterunt, cupientes ejus beatum exitum videre: & viderunt faciem ejus quasi faciem angeli. Scriptum quippe est: Qui autem diligunt te, sicut sol in ortu suo splendebunt. Extensisque in altum manibus, cælum intuetur repente mortalibus oculis, fateturque & certissime confirmat, ante lectulum suum Jesum Christum Dominum constitisse nimio splendore amictum. Cumque in eum intenderet, quem videbat, sancta illa anima sic e corpore est egressa, & angelorum consortio conjuncta, adscendit gaudens in cælos; quod signum alia sunt signa comitata.

[34] [& quo loco sepulta fuerit,] Cumque corpus ejus ex more ad lavandum fuisset nudatum, tanta subito fragrantia in eodem loco mirifici odoris adspersa est, acsi illic florum omnium fuissent odoramenta congregata, & illic inhabitantes deambulantesque satiaret, & ostenderet illuc auctorem suavitatis venisse. In prædio ejus proprio, loco tutissimo, cognomento Insula b, in quo genitor ejus fabricaverat ecclesiam Christo, & ipse constituit prædia, quæ susceptionibus peregrinantium deservirent; illuc jussit suum deportari corpusculum, ubi ipsa sanctarum ancillarum Dei multa sepelierat membra. Subito ejus agnito obitu, tota pene civitas proruit in lamentum, pater filiam, lamentabantur sororem fratres, dominam servi. Infertur corpus feretro, vox in laudem Redemptoris effunditur. Tandem egressæ cubiculum Dei famulæ, evehentes sanctum corpusculum ad locum prædestinatum, sepulturæ tradendum; ante cornu altaris deposuerunt, & cum omni gloria sepelierunt. Tunc chori virginum sua tundentes pectora, dantes mugitus proclamabant: O mors dira, cur tantos hodie perimis, dum a nobis aufers sanctæ Matris nostræ præsentiam? Longum est enarrare per singula, quanta & qualia inibi sine intermissione miracula almæ matris Segolenæ hactenus cernimus coruscare. Cum enim jam propter humata nobilia membra locus ille sanctificatus singulariter meruit illustrari, non distulit Omnipotens testimonium boni operis ejus merito jugiter post obitum adhibere.

XXXIII.

[35] Cum semel ad sepulcri caput vas vitreum custos ecclesiæ aptasset, [ubi varia ad ejus tumulum patrantur miracula,] ultra mensuram exuberans, quam vas capere poterat; dono gratiæ liquorem olei reddidit die crastina custodibus fœnore duplicato. Exstat per tempora cunctis ad gaudium, fidelibus ad præmium, ægrotis ad remedium. Nam illius merito divinum munus oblatum, vas olei perfusum jugiter exuberat, ubi sepulta corpore quotidianis miraculis coruscat c. Ægri veniunt, & sanantur; dæmoniaci veniunt, & liberantur; leprosi veniunt, & mundantur; muti * veniunt, & loquuntur; veniunt febricitantes, & sanantur. Quæ & in eo tugurio d, in quo prius habitavit, nunc usque, si petentium fides exigit, miraculis coruscat, præstante Domino nostro Jesu-Christo, cui est honor & gloria, virtus & potestas & æterna majestas cum Patre una cum Spiritu sancto regnante modo nunc & semper, & per infinita seculorum secula, Amen *.

ANNOTATA.

a Non capio, quomodo biographus hic dicat, se prolixum sermonem produxisse, cum in prologo promiserit, se sub compendio brevitatis … pauca de plurimis narraturum, & moniales ibidem alloquens dicat: Ecce, ut jussistis, habetis exiguam dictationem. Hæc combinet, qui potest.

b Hoc oppidum octo ferme leucis Albiga distat, ut in Commentario prævio num. 9 dictum est.

c Dixi initio Commentarii prævii, postea corpus ejus ex hoc loco Albigam translatum fuisse.

d Nescio, an auctor per tugurium hic intelligat parvum quoddam cubiculum, quod S. Segolena in monasterio incoluit. An forte etiam hunc locum indicare voluit Paschalis II Pontifex, quando in litteris Ottoni abbati Massiliensi concessis memorat cellam sanctæ Segolenæ in diœcesi Albigensi?

* Lab. sanctæ

* l. parvitatis

* Lab. communi

* retentionis

* Lab. careret pro carere vellet

* Lab. movente

* Lab. elingues

* Lab. hanc clausulam brevius habet.

DE S. CHRISTINA MIRABILI VIRG.
APUD TRUDONOPOLIM IN BELGIO.

ANNO CIRCITER MCCXXIV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Christina virgo, cognomento Mirabilis, Trudonopoli in Belgio (S.)

AUCTORE J. P.

§ I. Actorum fides, & eorum scriptor.

De Trudonopoli, seu sano S. Trudonis (vulgo sint-Trupen) in ea Brabantiæ parte sito, quæ dicitur Hasbania (non Albania, uti ait Gononus in notis ad Vitam nostræ Sanctæ, post Felicium; ad XXIII Junii) de Trudonopoli, [Prodigia, quæ divina omnipotentia] inquam, sufficientem notitiam dedimus jam pridem ad diem XX Februarii, occasione S. Eucherii episcopi Aurelianensis. Hunc locum ejusque proximam viciniam mirifice illustravit S. Christina; ut quæ in isto tractu natales hauserit, vitam exegerit, & hac relicta, ad meliorem transierit. Porro Mirabilis antonomastice dicitur: quia inaudita, aliis Sanctis inusitata, vixque hominibus credibilia, ne dicam posteris paradoxa, ac supra omnem pene fidem mirabilia patravit, divina omnipotentia, in hac certe, sicubi in aliis umquam Sanctis, prodigiose ludere quodammodo visa. Adeo lectorem merito ferire quemlibet debent ea, quæ in ejus Vita narrantur. Atque hac de causa nobis ea maxime stabilienda sunt, ut quantum illis videtur prima fronte detrahere summa rerum gestarum novitas, tantum nos ipsis aliunde fidei conciliemus, ut fiant historice verissima, quæ apparent incredibilia & fabulosa.

[2] Nam, ut auctoris Vitæ num 49 verbis utar, Vere mirabilis Deus in Sanctis suis, [in hac Sancta patravit, in speciem incredibilia & fabulosa,] & in ista (Christina) uta ita dicam, super omnem admirationem mirabilis. Recteque noster Raderus infra citandus dixit: Si ulla Divorum historia inter paradoxa est ponenda, hæc certe cum Simeonis Sali & Jacoponi factis παραδοξοτάτη. De Symeone Salo egimus die 1 hujus; de Jacopono autem qui fuit Ordinis Minorum, tractat idem Raderus Viridarii Sanctorum parte altera, dans ejus Vitam a pag. 95 ex Italicis Franciscanorum Annalibus; & novissime Benignus Fremaut in Legenda sua Flandrica ad diem XXV Decembris; quando dispici poterit, an & qualem cultum is habeat. Interim exempla istorum eo valent, ut de nostræ Sanctæ quantumcumque paradoxæ mirabilibus mox temere non judicemus. Quod etiamnum fortius persuadebit alterius item virginis exemplum, proprie & proxime huc spectans, tamquam nostræ parallelum.

[3] [in quibus illi similis fuit alia synonyma,] Vixit integro fere post Sanctam nostram seculo alia ipsi synonyma, æque ac ipsa nomen Mirabilis merita, sed ab aliis ad distinctionem Coloniensis vel Stumbelensis vocata; quæ nostræ cedere non debet in mirabilibus, si eam non superet; visa ex insolitis, inauditisque, & captum humanum excedentibus prodigiis tanta, quanta erat, componi. Acta ejus dedimus ad XXII Junii. Ex pluribus quæ ibidem in Commentario prævio producuntur, confirmari vel mitigari saltem possunt ea, quæ in hac seniore captum humanum feriunt: sed brevitatis studio ista huc non transcribo; præsertim quando aliunde plura in promptu sunt, quæ proprius huc spectant, & solidius rem nostram conficiunt.

[4] [solide stabiliuntur ex Jacobo de Vitriaco,] Auctor hujus Vitæ haud ignarus, quam in speciem essent mira & paradoxa, quæ exponenda susciperet, veritusque ut ea, qua par erat, fide acciperentur, id sedulo agit in suo prologo, ut præjudicta tollat, quæ contra formari possint, egregie stabiliens adversus incredulos quæcumque supra fidem in eadem narrari videntur. Incipit a testimonio Eminentissimi Jacobi de Vitriaco, qui & cum Sancta vixit, & eam vidit. Testis hic omni exceptione major est, sive prudentiam ejus & doctrinam consideres, sive integritatem vitæ, quam habet noster Bartholomæus Fisen in Floribus ecclesia Leodiensis ad diem XXX Aprilis; & de quo item auctore nos egimus in Commentario prævio ad Vitam B. Mariæ Orgniacensis, quam conscripsit, datam die XXIII Junii: ubi in ejusdem Vitæ prologo de S. Christina testatur ista, quæ noster biographus inde mutuatus est:

[5] [auctore gravissimo,] Vidi, inquit, etiam aliam (Christinam) circa quam tam mirabiliter operatus est Dominus, quod cum diu mortua jacuisset, antequam in terra corpus ejus sepeliretur, anima ad corpus revertente revixit, & a Domino obtinuit, ut in hoc seculo vivens in corpore, purgatorium sustineret. Reliqua ibi vide. Auctor iste gravis ac prudens, atque adeo leviusculis narratiunculis minime credulus, & a fabellis mox adoptandis longe remotissimus, risui se & ludibrio expositurus fuisset, si pro gestis veris quæ scire poterat ac debebat, aniles nobis nænias venditasset; præsertim quia istum prologum dirigit ad Fulconem episcopum Tolosanum, e Gallia profugum ad tractum Leodiensem, qui S. Christinæ mirabilium fuerat theatrum adeo recens, ut vividus eorum odores quaquaversum etiamnum tunc spiraret. Audiatur ipsemet ita loquens:

[6] Unde cum sanctus & venerabilis pater, ecclesiæ Tolosanæ episcopus, [& in iis, quæ narrat, minime suspecto;] a civitate sua ab hæreticis dupulsus .. tandem usque ad episcopatum Leodii, quasi tactus odore & fama quorumdam, Deo in vera humilitate militantium, descendisset; non cessabat admirari fidem maxime sanctarum mulierum … valdeque desiderabat, ut quædam, quæ vidie & audivit, ne perirent, tamquam fragmenta colligerentur. Scis etenim, pater sancte, pastor Tolosane, … (ad te enim mihi sermo est, quo præcipiente, & de negligentia me redarguente præsens opusculum ausus sum attentare;) Nosti, inquam, quod cum venires ad partes nostras &c. Hoc itaque tam prudentis auctoris ad gravissimum antistitem directo restimonio fultus noster biographus animum pariter appulit ad scribenda Sanctæ mirabilia, prout restatur ipsemet in laudato prologo his verbis: Nec ea ullo modo scribere præsumpsissem, nisi me venerabilis Jacobi episcopi in majoribus rerum gestarum (eventibus) testimonium præcessisset.

[7] Atque ut nostrum biographum subsequamur; certæ & affirmatæ expressiones, [item ex auctore Vitæ,] quibus in eodem prologo loquitur, non possunt non summam dictis ipsius fidem conciliare: Ego, inquit, .. ob ædificationem legentium, & specialiter Christi laudem, hæc licet imperito sermone descripsi; certus utique relatione narrantium. Nec immerito certum me dixerim, cum tot plane testes habeam in pluribus, quæ descripsi, quot tunc temporis in oppido S. Trudonis uti ratione potuerunt: neque enim hæc in angulo gesta sunt, sed plane in populis. Quid? quod Sanctæ mirabilia scripserit tum temporis, quando etiamnum prima, recens ac præsens oculis eorum hominum, qui ipsam viderant, obversabatur memoria: nam, sicut rursum testatur, nec tantum temporis transiit, quod ea absorbuit & sepelivit oblivio, cum non eo amplius quam octo anni sint, quod hæc scripsi post mortem ejus.

[8] Dionysius Cartusianus, vita & scriptis clarissimus, Sanctæque popularis, [ac Dionysio Cartusiano,] qui vivere cœpit sub finem seculi 14, desiit anno 1471 (vide Acta nostra ad diem XII Martii, ubi a pag. 245 eum dedimus cum titulo venerabilis) in Vitæ compendio, quod inseruit libro de Quatuor novissimis, articulo 50 tradit ista: Recordor quoque, quod dum in pueritia frequentavi scholam, in oppido illo (S. Trudonis) frequenter audivi mentionem admirabilis illius Christinæ, atque(ut dicebatur) aliqui tunc vixerunt in S. Trudone, qui noverunt nonnullos, qui ipsam feminam gloriosam viderunt in carne. In Colloquio autem de particulari judicio animarum post mortem articulo 10 refert ex Vita ejus, quid animæ ipsius a corpore exutæ contigerit. Et articulo 33 gestis S. Christinæ mirabilibus & paradoxis a Dionysio in epitomen contractis, subjicit interlocutor frater: Numquid & tu (Dionysi) qui naturalis rationis viges acumine, atque in philosophicis es eruditus scientiis, credis hæc vera esse?

[9] [egregie ista mirabilia confirmante.] Cui Dionysius: Male & nimis male naturali viget acumine atque scientia acquisita, qui ex hoc ea, quæ fidei sunt, seu fide digna narratione inveniuntur; suo præsumit ingenio mensurare, dijudicare & coartare. Denique quæ præfatus auctor (Cantipratanum intellige) legendæ Christinæ Mirabilis de ea conscribit .. probat .. testimonio.. Jacobi Aconensis episcopi, postea Cardinalis, qui se eam, & ejus mirabilia vidisse testatur, imo & alia multa prætactis mirabiliora narrant de ea. Ego quoque in loco, quo fuit sepulta, fui frequenter; & dum in pueritia in oppido S. Trudonis frequentavi scholares, ex relatu suorum parentum sæpe loquebantur de ea. Et sic ea quæ palam & publice facta sunt, solidissime confirmantur. Alia vero, ut cum biographo pergamus, quæ nemo scire potuit nisi ipsa, ab illis proprie audivi, qui ea ab ore ejus se percepisse testati sunt. Et noverit quicumque legit hæc, talibus me testibus credidisse, qui nequaquam a centro veritatis etiam pro amputandis capitibus deviarent.

[10] [Eadem rursus confirmantur ex auctore Vitæ:] Quæ noster biographus narrat in Vita num. 47, 48 & 49, didicisse se fatetur a Thoma abbate Trudonopolitano, oculato teste. Numero 38 inducitur Sancta cum quadam religiosissimæ vitæ reclusa, Iveta nomine, moram per novennium faciens; ubi mira per eam operatus est Dominus; testaturque idem biographus, se ab ista reclusa multa quæ de Christina scripsit, revelata suscepisse: neque id temere aut fortuito; nam mox adjungit: De longinquis enim Galliarum partibus ad eam propter hoc veni. Jam vero, quæ num. 54 habet de translatione corporis, annis septem post primam ejusdem sepulturam peracta; contigerint ea oportet sub ipsum fere tempus, quo ad scribendum se accinxit. Ad hæc, si animum attendamus ad minuta quædam locorum, temporum ac personarum adjuncta, quæ per decursum Vitæ leguntur, fallor enimvero, si non merito censeri possint veluti totidem genuini characteres, quibus & scriptionis fides, & scriptoris sinceritas, & rerum narratarum veritas commendentur. Certe noster Papebrochius post visa, discussa & illustrata tot Sanctorum Acta, alioqui non plus æquo facilis eorum approbator, uti eruditis notissimum est, Vitam S. Christinæ a sinceritate, veritate, rerumque in ea narratarum fide historice probata plurimum commendabat. Ac mihi videor satis, & Sanctæ Acta pene supra fidem esse mirabilia, & accommodata paradoxis auctoritate non destitui, ostendisse. Proximum est, ut doceam, non leve auctoritatis pondus Actis iisdem accedere ex persona auctoris, qui ea litteris consignavit.

[11] [de quo nonnulla disputantur,] Fuit is Thomas de Cantimprato seu Cantipratensis, ita dictus ab asceterio Canonicorum regularium, quod olim prope Cameracum stabat, sed jam pridem belli furore dirutum est, cui ille nomen dederat, inde ad Ordinem Prædicatorum translatus: in cujus Bibliotheca nuperrime edita tomo 1, pag. 250 scribitur Beati titulo a quibusdam insigniri; ubi etiam res ab eo gestæ ordine chronologico pertexuntur; ac postea Vita S. Christinæ Mirabilis accensetur ejusdem scriptis. Porro nos viro locum dedimus inter Prætermissos ad diem XV Maii; de eodem plura etiam diximus ad diem XVI Junii, pag. 231, occasione S. Lutgardis, cujus & ipse Vitam conscripsit. Dionysius Cartusianus citato art. 33, vocat ipsum suffraganeum episcopum; addit Bellarminus archiepiscopi Cameracensis: cui titulo subscribunt, Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii hac die XXIV, Ferreolus Locrius in Chronico Belgico pag. 362, Vossius de Historicis Latinis lib. 2, pag. 487, Valerius Andreas in Bibliotheca Belgica, qui annos 30 in hoc ipsi munere tribuit; Miræus in Fastis Belgicis pag. 260; Sammarthani, a quibus sub Nicolao III archiepiscopo Cameracensi notatur coadjutor & episcopus … ac theologiæ doctor (non recte;) Fisenus in Floribus pag. 248; nuperus denique Legendista Gallus in Tabula critica Actorum & auctorum mensis Junii, ac noster Coret, postea citandus; sed rectius isto titulo abstinent Henricus a Gandavo, Trithemius de Scriptoribus ecclesiasticis, ac Possevinus noster in Apparatu sacro: nam numquam episcopi munus ipsum gessisse; nec suffraganeum fuisse archiepiscopi Cameracensis vel aliorum, (atque adeo nec episcopum Lusentinum, multo minus patriarcham Hierosolymitanum fuisse, qualis apud laudatum Possevinum ab aliquibus dicitur) recte in laudata Bibliotheca probatur.

[12] Unde corrigi merentur ea, quæ dicta sunt in Comm. prævio ad Vitam S. Lutgardis die XVI Junii num. 2; [in aliis corrigenda; uti & quando scripserit,] præsertim ubi corrigitur Dionysius Cartusianus, quasi Cantipratanum fecisset religiosum Ordinis S. Benedicti; cum articulo 50 de Quatuor novissimis ibi citato, laudatus auctor disertissime dicat, ipsum fuisse de Ordine fratrum Prædicatorum. Ceterum nec magisterii lauream adeptum contra Sammarthanos, nec Prioris apud suos Lovanii, sicut loco citato apud nos asseritur, munere persunctum, eruo ex Bibliotheca citata; quæ & de solo supprioris officio apud Lovanienses meminit, & lauream dictam ipsi abjudicat; tametsi ibidem lectorem fuisse affirmet. Cum autem Vitam istam scripserit octavo ab obitu Sanctæ anno, videlicet anno circiter 1232; ipsa ad Superos evocata anno circiter ab Incarnatione Domini MCCXXIV, sicut notatur in Vita num. 54, consequens est, hanc ab eo scriptionis provinciam susceptam fuisse sub prima tempora, quibus hoc vitæ institutum amplexus est; postquam ejusdem habitum Lovanii induerat prætacto anno 1232.

[13] Enimvero jam tum transierat ad laudatum Ordinem, [indicatur.] quando sæpe dictam Vitam litteris mandabat; prout disertissime indicat ipsemet cum in prologo num. 2 per hæc verba: Ego .. indignus Fr. Prædicatorum Ordinis; tum in Vita S. Lutgardis dicto die pag. 242, ubi habentur ista: Sed & quædam beatissima virgo, Christina nomine, cujus meminit venerabilis Jacobus in Vita B. Mariæ de Oignies, cujus quoque Vitam & ipsi descripsimus. Ea tamen, quæ ut supra vidimus, accepit ab Ivetta reclusa, ad quam de longinquis Galliarum partibus .. propter hoc venit, acceperit, antequam Prædicatorum Ordini adscriptus fuit, juxta ea, quæ traduntur in citata Bibliotheca, in qua mox a professione Coloniam missus narratur, ibique sub Alberto Magno annis minimum quatuor theologiam audivisse.

§ II. Varia Vitæ exemplaria; quodnam a nobis hic detur, major personæ cujusdam in ea memoratæ notitia.

[Proferuntur varia fragmenta,] Vitæ compendium libro de Quatuor novissimis articulo 50, ac Dialogo de judicio particulari animarum post mortem artic. 33, inseruit venerabilis Dionysius Cartusianus. Eam typis edidit Surius tomo 3, a pag. 778 editionis anni 1572 ex solo & unico exemplari, in quo sane, inquit, vereor deesse nonnulla; sed vix ulla quidem desunt, si illud ad alia exemplaria conferas; sin vero ad nostrum, quod hic edimus, desunt ea, quæ ibi narrantur a num. 57. Pessime autem tam de hac quam de aliis more suo meritus est; nam stylum fere totum, inquit, mutavimus, & quædam reddidimus paraphrasticos. Sed quantum mutavit; tantum primigeniæ sinceritati ejus detraxit: neque enim paraphrases, sed nativus scriptoris candor ac stylus harum rerum pretium faciunt. Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii ad hunc diem, compendiolum extraxit ex Thoma Cantipratensi, & informatione Trudonensium. At in suo Usuardo anni 1568 ad eamdem diem notat, Vitam apud Prædicatores Lovanii haberi; item apud Minores capp. 36 a Livino Brechto, alicubi ad operis decorem & ædificationem verbis sententiisque locupletatam. Gelenius de Coloniensis urbis magnitudine pag. 699 meminit Vitæ, quam Lupoldus Cartusianus Ruremundensis conscripsit, addens Acta B. Christinæ Stumbelensis confusa esse cum Actis Christinæ Trudonensis. De hoc scriptore nec apud Valerium Andream in Bibliotheca Belgica, nec apud Theodorum Petreium in Cartusiana quidquam reperio.

[15] [& exemplaria Vitæ.] Gononus de Vitis & sententiis Patrum Occidentis lib. 5, a pag. 327 Surianam edidit; ac noster Bartholomæus Fisenus Vitam quoque vulgavit in Floribus ecclesiæ Leodiensis a pag. 341; de qua etiam agit variis locis in Historia Leodiensi. Mitto dicere, quod Vincentius Bellovacensis in Speculo hist. lib. 30, cap. 15, & S. Antoninus 3 parte Historiarum, capitulo 12, § I referant fragmentum Jacobi de Vitriaco, quod biographus prologo suo innexuit. Nec profero, quod pauca in compendium coëgerit noster Raderus parte 2 Viridarii Sanctorum a pag. 81. Notissima in hisce regionibus est Vita Flandrica, quæ in ejusdem idiomatis Legenda, sub nomine nostrorum Petri Ribadeneyra & Heriberti Rosweydi vulgata, continetur. De hac item Sancta quædam habet Chapeavillus de Pontificibus Leodiensibus tomo 2 sub Hugone, in annotationibus ad caput 128.

[16] [Quænam ex variis codicibus Mss.] Penes nos est Vita Ms. in duplici codice membranaceo, signato P Ms. 17, & P Ms. 19; & in alio codice chartaceo O Ms. 12; sed desideratam, id est primigeniam antiquitatem non præferunt. In eorum uno, quem primo loco nominavimus, prænotatur hic titulus litteris rubris: Incipit prologus in Vitam mirabilis Christinæ, descriptam a fratre Thoma suppriore conventus Lovaniensis, Ordinis Fratrum Prædicatorum, &c. Ecgraphum præterea habemus ex Ms., uti ei adnotavit Rosweydus, Auberti Miræi satis recenti; quod alia item manu notatur collatum fuisse cum Ms. Rubeæ vallis (camonicorum regularium S. Augustini prope Bruxellas) quod inscribitur secunda pars Agyologi (Hagiologii) Brabantinorum. Atque dictum quidem ecgraphum signatur hoc titulo: Vita gloriosæ Christi virginis Christinæ Mirabilis, natæ in villa dicta Bruesthem, auctore Thoma Cantipratensi Dominicano. Miræus in Fastis pag. 444, Integra, inquit, ut est ab auctore conscripta, erat apud me in codice Ms.; itemque apud monachos Trudonenses. In Bibliotheca quoque Prædicatorum pag. 252 notantur apud Trudonenses exstare varii codices. De Vita quidem ista eo scripsi die XXIII Maii, anni elapsi 1725, sed an alicubi istic lateat, nescio; certe illam non obtinui. Porro ecgrapho nostro Miræano Janningus noster adscripsit sequentia: Est hæc Vita etiam Ms. apud D. de Riemer, canonicum S. Bartholomæi Leodii; ubi illam vidi anno MDCC Roma rediens.

[17] Quamquam satis est, novisse unum Vitæ exemplar, [& cur potissimum a nobis hic detur,] ut omnia noris, ex eodem primigenio Thomæ Cantipratani fonte desumpta; visum tamen est, nullum ex citatis prælo committere, sed aliud potius item Ms. ex codice nostro membranaceo, qui olim spectavit ad abbatiam monialium de Camera, Ordinis Cisterciensis in Belgio prope Bruxellas; circa quam, errorem topographicum Ferrarii, nonnullis aliis de loci fundatione adjectis, correximus in Commentario prævio ad Vitam B. Bonifacii, episcopi Lausanensis, ibidem quiescentis, die XIX Februarii, pag. 149. Characterem dicti exemplaris non elegantem, & hinc inde etiam mendosum sibi restituere conati sumus, additis quoque variis lectionibus, & quibusdam aliunde suppletis, sicut ex annotatis ad textum, & ex uncis in textu patebit. Videtur præferre antiquitatem seculi circiter 14. Pretium præ aliis omnibus, quos ego quidem viderim, textus ille sibi facit ex eo, quod in fine exponat, secundam relevationem corporis; ac primum miraculum, quod accidit post relevationem corporis sacri.

[18] Ex nota temporis prædictæ relevationi inserta, anno videlicet 1249, [& quid in ejusdem editione factum.] consequitur secundum dicta paragrapho superiore, duo ista postmodum reliquo textui adjecta fuisse; an vero ab auctore primigenio Vitæ, an ab alio, non certo constat. Utcumque res se habeat; licet gaudere inventis, quæ alioquin perrexissent fortasse latere in tenebris, nisi laudatus codex ea in lucem eruisset. Meminerit autem lector, nos de more rem totam in nova capita distribuisse, antiquorum titulis post prologum notatis, & in decursu per numeros Romanos (qui in textu non apponebantur) ad marginem signatis. Titulum capitis XXVI hic desideratum addidi ex apographo Miræano; atque idcirco illud caput uncis inclusi.

[19] Jam vero priusquam manum, quod ajunt, de tabula tollam, [Thomas, e quo nonnulla audivit biographus,] opportunus sese hic offert locus dandi pleniorem notitiam de Thoma, cujus supra obiter meminimus, primum ecclesia B. Mariæ apud Trudonenses, deinde monasterii ad S. Trudonem abbate XXIX, ut videsis apud Fisenum proxime citandum; ex cujus nondum ad illam dignitatem evecti ore plurima intelligere potuit, nonnulla certe notatu dignïssima intellexit biographus, quæ narrat a num. 47. Audire itaque juvat chronicum nostrum Trudonense Ms., postea pluribus memorandum: Anno Domini MCCXXXIX, qui fuit primus annus Wilhelmi Leodiensis episcopi, postquam Joannes II de hac abbatia cessit, Thomas, qui ante ingressum religionis, plebanus ecclesiæ B. Mariæ fuit, ortus de mediocribus oppidanis, utilis pro populo, postea præpositus hujus loci, vir circumspectus & sedulus abbas creatur… Iste abbas per suam diligentiam acquisivit duas partes sculptati officii, in quo statuit fidelem virum, qui singulis annis octo mensibus villicavit.

[20] [pluribus describitur] Anno Domini MCCXL per diligentiam solicitudinis hujus abbatis hospitale, quod situm fuit in cœmeterio nostro, de consensu Jacobi episcopi Prænestini, Apostolicæ Sedis legati, translatum est ad locum, ubi stat in platea be Stapel, conditione tali, quod domus hospitalis dicta, in atrio nostro sita, & quidquid habere dignoscitur in platea de planben, in censu & redditibus nostro monasterio perpetue cedet: & in recompensationem hujus assignationis præfato hospitali sex bonaria terræ de cultura nostra in Schurorem, & molendinum nostrum Staden jure perpetuo; nosque hospitalis, sicut hactenus fuimus, veri [sumus] patroni, erimusque.

[21] [e Chronico nostro Ms. Trudonensi,] Circa idem tempus præfatus abbas Romanam curiam adiit, & usum pontificalium ornamentorum, qui ex causa abbati Christiano a Papa retractus fuit, de novo ab Innocentio Papa, [ut] eo solemniter uteretur, impetravit: qui etiam plura privilegia pro utilitate ecclesiæ nostræ ab eodem Papa obtinuit… Anno Domini MCCXLVIII, anno primo Wilhelmi regis Alemanniæ, B. (Beatrix, ut puto) priorissa, totusque conventus monasterii S. Catharinæ in Milen compromiserunt per juramentum sub pœna excommunicationis in manus Thomæ abbatis, quod amodo non debeant numerum sanctimonialium & fratrum ac sororum augmentare ultra sexaginta personas: super quo compromisso, elaborante Thoma abbate, obtinuerunt confirmationem a Papa Innocentio IV.

[22] [cum epitaphio ejus.] Iste abbas fuit vir activus & solers, qui cum non haberet consanguineos valentes resistene monasterio injuriantibus, contraxit familiaritatem cum Joanne de Follonio, potenti oppidano, emptisque bonariis terræ arabilis, & eidem in feodum collatis, fecit illum vasallum suum: qui fideliter eidem pro muro contra adversarios fuit.

Eodem anno abbas Thomas obiit IV Kalendas Novembris: cujus corpus sepultum est ante altare S. Elisabeth, habens tale epitaphium:

Gessit digna legi Thomas abbas: quia legi
Astrinxit multos ipsius dogmate fultos.
Divinum verbum bene prompserat, & quod acerbum
Peccator gessit, hoc confessore recessit.
Ecclesiæ decori, quod reddita mitra labori.
Ejus inest memori jure, nequitque mori.
Ut viva fama sculptum faciat huic epigramma,
Horum lectores este sui memores.

[23] [An Sancta, ipso ad aram faciente, primum resuscitata fuerit, non constat.] Breve laudati istius viri elogium dedit Fisenus in Floribus ecclesiæ Leodiensis ad diem XXIII Novembris; ubi texit catalogum abbatum Trudonensium; addens, dum etiamnum plebanus S. Mariæ Trudonensis existeret, in isto munere, cum aliquando sacris operaretur, ad vitam rediisse S. Christinam Admirabilem: idque videtur verisimile, quam factu facile: non tamen certum; quia nobis non constat Brusthemiine an Trudonopoli prima ejus mors contigerit. Consule annotata nostra ad cap. 1 Vitæ.

§ III. Memoria in Fastis; elogia; vitæ institutum.

Codex Tornacensis Usuardinus, eodem, quo nostra Sancta obiit, seculo scriptus, textui suo præmittit hanc additionem: [Sanctæ memoria notatur in additionibus ad Usuardum,] Natale S. Christinæ virginis; nostræne an alterius? Ratio dubitandi esse potest; quia non additur cognomentum Mirabilis. Censeo tamen omnino, ibi de nostra agi, quia cum in prosecutione textus dicatur: In Italia civitate Tyro, S. Christinæ virginis (de qua & nos hoc die) alia, sine dubio est Christina textui Usuardino adjecta, alia in ipso textu relata: per quam adjectam & primo quidem loco, quænam verosimilius intelligi possit, quam Mirabilis, non video; utpote quæ tum temporis apud Tornacenses inclarescere potuerit. Nec obest omissio cognomenti: nam & illud omittit Henricus a Gandavo, Sanctæ item coævus (juxta Valerium Andream in Bibliotheca Belgica anno 1293 mortuus;) qui apud Miræum in Bibl. eccl. meminit cap. 51 cujusdam Sanctæ mulieris in Hasbania, quæ vocabatur Christina; per quam indigitari hanc, qua de agimus, etsi cognomentum absit, certo videor definire posse.

[25] Cognomentum quoque illud omittit Molanus, quamquam aliunde satis hanc Sanctam ab omni alia distinguat, [non eodem die:] sic eam signans: In territorio Hasbano, sanctæ memoriæ Christinæ virginis: cujus Vitam scripsit Thomas Cantipratensis. Ejus memoriam non invenio in nostro Florario Ms., Sanctis Belgis alioqui annuntiandis assueto. In catalogo tamen Beatorum eadem; qua textus, manu exarato, & ad ejusdem calcem apposito, signatur Christina Mirabilis pmo* Novembr.; quo diemne mortis an cultus tantum indicet, incertum. In aliis sane ubique Fastis hac die XXIV, aut XXIII Junii Sancta refertur.

[26] Martyrologi Benedictini ad XXIII Junii ipsam inter Sanctos suos memorant; [quæ & refertur in Fastis Benedictinis,] Wion in Ligno vitæ, parte 2, sic habet: In Hasbania cœnobio S. Trudonis S. Christinæ virginis, quæ semel ac secundo (imo tertio) mortua, talia stupenda patravit, quæ hominis sensum plane exsuperant. Wiono concinit Menardus; at perperam uterque in cœnobio S. Trudonis eam annuntiat, in quo nec vixit, nec obiit. Dorganius rectius absque isto loco sic dixit: S. Christinæ virginis, mirabilis pœnitentiæ, quæ semel ac secundo mortua, multa stupenda fecit. Bucelinus Annalium Benedictinorum parte 2, ad an 1224, pag. 25 sic brevissime: Moritur B. Christina, vulgo Mirabilis. Idem auctor in Menologio Benedictino die XXIV hujus (sequente Antonio de Heredia in vitis Sanctorum, 4 tomis editis anno 1685) In Hasbania, B. Christinæ cognomento Mirabilis, quæ plurimis cum in vita tum post mortem miraculis claruit.

[27] Cistercienses tabulæ Sanctam referunt hoc die XXIV Julii. [Cisterciensibus, Præmonstratentibus,] Kalendarium sacrum istius Ordinis, anno 1617 Divione impressum habet ista: Christina mirabilis, beata in Brabantia. Henriquez in Menologio Cisterciensi, & Chalemotus in Serie Sanctorum, Beatorum ac illustrium virorum ejusdem Ordinis, ipsam pariter signant: quam tamen non invenio in Kalendario expanso Sanctorum ac Beatorum ejusdem instituti, anno 1620 Bruxellæ excuso; uti nec in alio ejusdem generis, quem amplissimo Henrico vander Heyden, abbati Villariensi inscripsit Aubertus Miræus, & anno 1621 excudit; qui eamdem quoque Sanctam Cisterciensibus accenset in auctario seu libro 5 Originum monasticarum cap. 17, ubi Kalendarium Sanctorum ac Beatorum istius familiæ religiosæ contexuit. Inter Præmonstratenses S. Christinam nostram ponit Petrus de Waghenare in suo S. Norberto prosaico, pag. 145. Illam non reperio in Natalibus Præmonstratensibus apud Joannem Chrysostomum vander Sterre, nec in Bibliotheca istius Ordinis apud Joannem le Paige lib. 1, a pag. 344; ubi Sanctorum ac Beatorum catalogum ordinavit.

[28] [aliisque.] Ex aliis, præter Felicium qui Sanctam, ut vidimus, recenset XXIII Junii, eam memorat Martyrologium sub nomine Canisii allegari solitum, hac die XXVI, qua & ex Molano Ferrarius in Catalogo Sanctorum, qui in Martyrologio Romano non sunt. Rosweydus in Fastis Sanctorum, quorum Vitæ in Belgicis bibliothecis manuscriptæ exstant, eam pariter notat; cui adde Arturum in Gynæceo sacro cum notis, Laherium nostrum in suo Menologio & Guilielmum Gazetum in Tabulis sacris Gallobelgicis, ubi inter Sanctos in diœcesi Leodiensi honoratos ipsam scribit: quam etiam inseruit Floribus ecclesiæ Leodiensis noster Bartholomæus Fisen. Atque ex his liquet, Sanctam adeo apud hagiologos celebrem, potuisse a Castellano sine ullo scrupulo accenseri tot aliis, quos ad suum Martyrologium universale adjecit; in cujus tabula hagiologica ponit eam omissam die XXIII Junii.

[29] [Elogia.] Sanctam laudat Baronius ad annum 1187, num. 10, paucis multa complexus, quando eam vocat Virginem magni nominis. Miræus parvam de rebus ad ipsam pertinentibus synopsin habet in Fastis Belgicis a pag. 443. Noster Raderus eamdem parte 2 Viridarii Thaumaturgam merito appellat. Parvum item elogium habet Cratepolius infra laudandus. Elogium breve sed nitidum inscripsit Martyrologio suo Saussayus in hæc verba: Abiit hodie ad Sponsi superni desideratum conspectum B. Christina cognomento Mirabilis; de qua, quæ stupenda referuntur, sic humanam mentem concutiunt, ut divinæ simul gratiæ magnitudinem incutiant adorandam. Idem fere aliis verbis annuntiat Chalemotus, quando eam cognomento Mirabilem prædicat, tum ob miraculosam vitam, tum ob miranda opera. Catalogus, qui præsigitur libro de sacrarum reliquiarum triginta sex eminentium Sanctorum, qui publicæ venerationi exponuntur in ecclesia S. Salvatoris, Ordinis Cisterciensis Antverpiæ, ab Amplissimo D. Francisco Diericx, primo ejusdem loci abbate, anno 1674 Antverpiæ editus, breve illud de S. Christina habet elogium; in quo dicitur re & nomine Mirabilis, quæ prodigiosum orbi portentum exstitit; donec tertio mortua, vitam immortalem invenit.

[30] [Benedictini hagiologi S. Christinam Ordini suo adscribunt: Cistercienses suo;] Monastici, quos diximus, suo quique Ordini hanc Sanctam annumerant. Wionus jam citatus sic loquitur: Fuit sanctimonialis monasterii S. Catharinæ Ordinis S. Benedicti juxta S. Trudonem. Bucelinus loco supra allegato affert ista: Moritur B.Christina virgo Mirabilis (ut agnoscas etiam his temporibus, vivis admirandum nostrum Ordinem fuisse) monialis Ordinis nostri in S. Catharinæ juxta D. Trudonis cœnobium. E Cisterciensibus Chrysostomus Henriquez eam suo Ordini attribuit in Kalendario Sanctarum ac Beatarum, quem præmittit libro, cui titulus Lilia Cisterciensia, ita loquens: B. Christina cognomento Mirabilis, Ordinis Cisterciensis soror familiaris in Belgio. Chalemotus supra item allegatus scribit, ipsam … suscepto Ordinis familiaris habitu, Ordinemque ipsum sua sanctitate decorasse. Et mox postquam dixerat de translatione corporis, addit hæc: Ipsa vero Virgo in Hagiologio Ordinis manet adscripta. Laudatus Henriquez non tantum idem tradit in Menologio Cisterciensi, quod paulo ante ex Liliis protulimus, sed pluribus hoc conatur stabilire in notis ad dictum Menologium, ita disserens:Id licet expresse Cantipratanus non asserat, sic fuisse testatur Barnabas de Montalbo tomo I Chronicorum lib. 5, cap. 25.

[31] Et in Kalendario Gallico Sanctorum Ordinis Cisterciensis, [rem perperam stabiliente Henriquez,] inter nostri instituti beatas recensetur his verbis: ”Christina Mirabilis, Beata in Brabantia” Ubi Beata vocatur eo sensu a nobis jam superius declarato. Porro ex ipso, quod induebatur, habitu, id idem colligitur: nam teste Barnaba de Montalbo, tunica alba & ejusdem coloris chlamyde seu mantello utebatur; quod genus vestium, ut ex nostris antiquis constitutionibus constat, proprium erat Cisterciensibus virginibus. Moniales vero S. Catherinæ, ubi pia Femina obiit, & tandem sepulta fuit, semper habitu nigro fuerunt usæ: unde constat, non Benedictinam, ut quidam volunt, sed Cisterciensem fuisse. Quod etiam testatur Angelus Manrique in suo Kalendario Salmanticæ edito, eam Cisterciensi instituto adscribens. Tantorum ergo virorum auctoritate motus non potui eam inter sacras virgines non recensere. Sed nimis facile Henriquezius istis auctoribus crediderit, quia avidissime voluerit esse verum, quod illi asserebant. Montalvius hispanice excusus Matriti anno 1602, pag. 262 fallit vel fallitur, quando ad probandum S. Christinæ monasticum institutum citat verba prologi ad Vitam B. Mariæ Oigniacensis; ubi loco citato apud nos num. 4 sunt ista:

[32] Unde cum quidam Sanctus adhuc, de S. Bernardi monachis in abbatia, [cum Barnaba de Montalvo, qui turpiter hallucinatur.] quæ dicitur Alna, Domino militatet, & ex simplicitate dubitaret, cujusmodi essent homines & mulieres, qui quibusdam novis nominibus a malitiosis appellarentur; hujusmodi responsum in oratione accepit a Spiritu sancto: Invenientur in fide stabiles, & in operibus efficaces. Montalvius vero sic narrat ista, ex hispanico translata: Dum monachæ & multæ personæ seculares murmurarent de illis (agit de B. Maria Oigniacensi & S. Christina) quod gestantes habitum suum, & existentes religiosæ exirent foras extra monasterium, Dominus isti suo servo revelavit, vitam earum sibi esse valde gratam: quia cum die quadam orationi vacaret, rogando Deum, an quæ contra has suas famulas fiebat, esset justa murmuratio; audivit vocem de cælo sibi dicentem: Invenientur firmæ & stabiles in fide, & opere efficaces. Quæ refert Vitriacus de mulieribus in genere (nam paucis interpositis mox subdit: Sed jam ad personas singulares .. descendamus) Montalvius perperam detorquet ad Mariam Oigniacensem & Christinam Mirabilem. Nullus item apex apud Vitriacum in allatis verbis de habitu earum monastico aut vita religiosa. Unde arguitur Montalvius, adjecisse vel somniasse, quod voluit, & neutiquam invenit. Perperam itaque tradit, Sanctam nostram fuisse monacham; gestando habitum Cisterciensem fuisse quasi beatam seu devotam; sub obedientia abbatissæ S. Catharinæ vixisse: ac denique; monasterium S. Catharinæ extra muros S. Trudonis fuisse Ordinis Cisterciensis; quod falsissimum est.

[33] [Sanctam quoque sibi attribuunt Præmonstratenses: at nulli certo instituto religioso adstrictam fuisse,] Laudatus Waghenarius Sanctam instituto Præmonstratensi ita asserit loco citato: Fuit soror familiaris, non Ordinis Cisterciensis, uti in Menologio suo asserit Henriquez, sed Ordinis Præmonstratensis; uti mihi significavit supradictus amplissimus Dominus abbas Tongerloënsis (D. Augustinus Wichmans) nam ab Averbodiensibus nostri Ordinis religiosis, pastoribus in Brusthem directa, & habitu nostri Ordinis, videlicet tunica alba & ejusdem coloris chlamyde seu mantello vestita incessit. Tres itaque religiosi Ordines Sanctam sibi vendicant; quam ego ad nullum censeo pertinere. 1. Quia nullus, quod sciam, auctor idoneus illud tradit. 2. Quia de eo tacet Cantipratanus, in pluribus minoris momenti recensendis accuratus: idque sine ullo dubio indicare non prætermisisset hic, sicut alibi duplex S. Lutgardis vitæ religiosæ insti tutum, & transitum quidem ab uno ad aliud commemorat; prout dicetur paragrapho proximo, 3. Argumentum, quod desumitur a Sanctæ indumento (de quo Vita cap. 4) certi nihil pro statu monastico aut religioso probat. Unde dum hinc Waghenarius, inde Henriquezius, idem uterque pro diverso prorsus instituto argumentum e vestitu desumunt, & sui ambo Ordinis habitu Sanctam induunt, mutuis utrimque rationibus, quæ inde petuntur, inter se pugnant, & nihil conficiunt.

[34] [probatur,] Sed fac S. Christinam præ se tulisse similitudinem quamdam monastici vestitus; an inde mox recte sequitur alicujus Ordinis monialem fuisse? Ad hæc, potuit ea dirigi a Præmonstratensibus, & tamen non esse Præmonstratensis: sicut S. Christina Stumbelensis non ideo fuit proprie monialis Dominicana. Quod supra dicebat Waghenarius de Wichmanno; respondeo, non quæri, quid dixerit iste abbas, sed an ea, quæ dixit, probare potuerit. Quod si quis ex S. Christinæ ingressu, egressu ac regressu in parthenonem religiosum S. Catharinæ prope Trudonopolim, vitaque ibidem ut plurimum acta, ac morte demum obita, singulari aliquo titulo contendat, eam non vitæ religiosæ professione, quam numquam ediderit, sed affectu solo illuc utcumque pertinere; non multum refragabimur: eodemque fere titulo hanc dabimus virginibus Benedictinis, quo Stumbelensem dedimus Dominicanis; ut videsis tomum citatum pag. 272, num. 9. Hinc verba Beatricis ad Sanctam, quæ habes in Vita num. 52; O Christina, obediens semper mihi in vita fuisti, intellige non de obedientia religiosa, sed de voluntatum conformatione, qualis est inter amicos.

[35] [neque ad Beghinas spectare.] Neque dicas cum Castellano in tabula Hagiologica ad suum Martyrologium universale, quod S. Christina Mirabilis fuerit Beghina; nam si vera sit epocha Chronici Trudonensis Ms., in quo legitur: Incepit status Beginarum anno Domini MCCXLV, Sancta jam dudum obierat; quod si cum magno Chronico Belgico, postea commemorando, ad annum 1168, tom. 3, pag. 193, hoc tribuas Lamberto Begge, a cujus nomine adhuc Beghinæ vocantur: quia primus invenit ordinem Beghinarum, & eis primum castitatis normam verbo & exemplo prædicavit; de quo etiam videri potest Miræus in Chronico Cisterciensi, Fisenus in Floribus ecclesiæ Leodiensis ad XXV Junii, & novissime Hippolytus Helyot Historiæ monasticæ tom. 8, pag. 3; tunc non pugnabit quidem tempus, quo minus Beghina fuerit Sancta; hoc tamen vitæ institutum eidem abjudicamus, quia biographus nihil de eo prodidit. Putamus itaque eam seculari in statu vixisse, nullis certis communitatis religiosæ aut parthenicæ legibus obstrictam. Ac de vitæ quidem instituto satis dictum est; sequitur, ut alia quædam Sanctæ adjuncta elucidentur.

[Annotata]

* primo

§ IV. Patria, dies & annus mortis, vitæ chronotaxis; sepultura, translatio corporis, status ejusdem hodiernus; reliquiæ, veneratio publica.

Dionysius Cartusianus loco producto de Quatuor novissimis, in rem nostram tradit ista: Christina.. nata fuit in oppido S. Trudonis; [Patriam, de qua aliunde non satis distincte constat,] vel, ut aliqui dicunt, in pago, nomine Brusten, sito juxta oppidum memoratum; quæ patriæ locum dividunt potius, quam in individuo determinent. Magis illum determinat apographum Miræi cap. 1, quando natam fuisse asserit ex villa quadam nobilis viri comitis de Los, quæ vulgariter Bruesthem appellatur, juxta oppidum S. Trudonis in Hasbania Leodiensis diœcesis. Ms. Rubeæ vallis in titulo Vitæ ponit de S. Trudone, sed cap. 1 Brustemii natam asserit; vide annotata ad cap. 1. Porro locus iste adjacet prædicto oppido, qua illud Meridiem inter & Orientem Borckloam spectat. Apud Surium citatum legitur in oppido S. Trudonis .. orta; sed in editione anni 1618 appositus est ad marginem asteriscus una cum hisce verbis: alias pago, qui Brustemum dicitur. Exemplar quod prælo damus, codex item noster chartaceus supra memoratus, Fisenus, & Cratepolius de episcopis seu Sanctis Germaniæ pag. 41, ubi nonnulla de S. Christina compendiose recenset, Trudonopolitanam faciunt. Constantius Felicius ad diem XXIII Junii illam ridicule adscribit Albaniæ de castro S. Trudonii supra flumen Mosam, quæ erat dicta Mirantius. Quot voces, tot fere falsitates. Ex dictis deducimus, jam tum a tempore Dionysii Cartusiani non satis distincte ac certo constitisse de loco Sanctæ natali: & quia nunc variant Vitæ codices, neque scitur quænam genuina sit lectio, dicamus non satis inde certum esse, Brusthemiine prope Trudonopolim, an in ipso potius oppido Trudonopolitano vivere cœperit.

[37] Sed Mantelius in Hasseleto suo sive compendio historiæ Lossensis cap. 17 rem aliunde non satis certam definit, [putamus esse Brusthemium cum Mantelio.] sic loquens: Grande illud & immortale comitatus Lossensis decus (Christina Mirabilis) in lucem editum fuit Brustemii, alodiali comitum villa, non, ut quidam putant, Trudonopoli, eo quod Cantipratanus, Vitriacus, & alii Trudonensem ex vulgi opinione scribant; quod ibi quam diutissime commorata sit, quibus in nativitatis ejus locum inquirere non fuit curæ. Brustemiensem Brustemiique natam (at quo præcise anno nescitur) testantur præter Joannem Brustemiensem (prosessione Franciscanum, patria Trudonopolitanum, qui anno 1545 floruit, sicut tradit Valerius Andreas in Bibliotheca Belgica) & compilatorem Trudonensis Chronici, (in nostro tamen Ms. nihil de hac re invenio) antiqua celeberrimi istius monasterii monumenta; in quibus observavi plus decem locis, exertis adnotatum verbis, S. Christinam Mirabilem editam in lucem Brustemii; quin & illorum refutatam sententiam, qui Trudonensem putant ex illa, quam dixi, conjectura. Atque ex istis nos probabilius putamus, Sanctam ad Brusthemienses pertinere.

[38] [Quo die obierit, incertum; de anno mortis constat, non tamen satis determinate.] Diem mortis nusquam invenio apud biographum; circa quod punctum merito videtur arguendus, ut qui sine magno negotio illum rescire potuerit. Quo factum sit, ut alio ab aliis die, ac neutro fortasse proprio & suo, Sanctæ memoria referatur. Surius fatetur necdum sibi de eo constare: visum tamen ipsi fuit Vitam subnectere gestis B. Mariæ Oigniacensis, die XXIII Junii; & facti sui causas allegat, sed mere arbitrarias; quo etiam die Wionus Sanctam inscribit Ligno vitæ. Quo fundamento apud Arturum in notis ad hunc diem XXIV, & in Bibliotheca Prædicatorum commemorata, asseratur obiisse dicto die XXIII, hactenus me latet. In additionibus ad Usuardum adjectis, Molano in Natalibus Sanctorum Belgii, & aliis recentioribus ponitur hoc die XXIV Julii; de qua re supra inter annuntiationes & elogia. Nec vero laudatus biographus, alibi satis accuratus, omnem accurationis apicem explevit in signando anno mortis, dicens defunctam esse anno circiter .. MCCXXIV; ubi vides per adverbium circiter non satis determinate ac distincte mortis annum exprimi; quod mirum est post adeo exiguam, quæ Sanctæ mortem inter & scriptionem biographi intercessit, intercapedinem, non determinatius contigisse. A vero mortis anno certissime aberravit Petrus Waghenarius, loco producto dicens, eam ad Christum felicissime transivisse circa annum MCCXXXIV.

[39] [Ordinatur Vitæ chronotaxis,] Vitæ chronotaxin præterpropter ita ordino. Annus natalis, a biographo præteritus, fuerit 1150. Anno 1165, ætatis 15, duæ ejus sorores ipsam juniorem, ut ad pascua euntia pecora custodiret, instituerint; consule Vitam num. 4; a quo tempore viliori & humiliori officio deputatæ Christus non defuit consolator: quin imo illi dedit gratiam internæ dulcedinis, secretisque eam cælestibus visitavit, usque ad annum Christi circiter 1182, ætatis 32; quo prima vice obiit ac revixit; non autem anno 1186, sicut ex incidenti, re nondum examinata, dicitur tomo IV mensis Junii pag. 270: cum juxta dicta anno circiter 1224 mortua sit, eodemque biographo teste num. 54, vixerit .. postquam primo resurrexit, quadraginta duobus annis. Cum vero multo ante tempore (num. 32) subdendam prædixerit, quam sancta terra Jerusalem Saracenis impiis subderetur, non signato anno, quo illud prædixit, ponamus prædixisse anno 1183, quadriennio antequam contigit; nisi fortasse prædixerit illud ante primam suam mortem, & aliquot quidem ante illam annis, ut proprie intelligi possit MULTO ANTE tempore rei eventum prædixisse. Cumque venisset dies (ibidem) quo a Solahadino (Saladino) capta fuit Jerusalem,.. ipsa in castro de Loen posita, rei eventum cognovit in spiritu, anno videlicet 1187, die XXVIII Septembris vel 2 Octobris, quo tragœdia ista contigit. Vide annotata in hunc locum.

[40] Ex charactere topographico Loen, in quo Sancta dictum eventum cognovit, [pluribus Sanctæ gestis] videtur argui utcumque posse, quod id contigerit tempore istius novennii, de quo sic narrat Vita num. 38: Castrum,… quod Loen dicitur, expetivit: ubi cum quadam religiosissimæ vitæ reclusa, Iveta nomine, moram per novennium faciens, mira per eam operatus est Dominus. Quo se contulerit anno circiter 1186: quamquam Fisenus in historia ecclesiæ Leodiensis ad an. 1192, sic loquatur: Ad Ivettam quando venerit, prodidit nemo: hoc certe comperisse videor, venisse ante annum sequentis seculi quartum. Sub idem prædictæ commorationis tempus pono miraculosum cantum, quo in eodem loco prædita fuisse dicitur num. 39; ad quem forte annum 1192 cum laudato Fiseno etiam reduci possint summa æstimatio & observantia, quibus Ludovicus comes Lossensis Sanctam prosecutus traditur a biographo num. 41; cœperitque tum eam ex corde diligere. De vaticiniis duobus infra disseritur paragrapho singulari. Anno 1213, mense Octobri videt in spiritu prælium, (num. 25.)

[41] Lossensem comitem comparat ad mortem (num. 44) pœnasque ignis purgantis cum eo partitur (num. 45) anno Christi 1218, [ad sua quæque tempora utcumque revocatis.] quo is vita functus fuisse certo colligitur ex duplici diplomate (non autem anno 1217, uti est apud Mantelium lib. 6 Historiæ Lossensis pag. 170; quod duplex diploma habes in supplemento Miræi, ad opera diplomatica & historica tomo 2, pag. 845, & 846 novissimæ editionis anni 1723: nam alterum, quod est Ludovici, signatur anno Dominicæ Incarnationis MCCXVIII: alterum vero Arnoldi comitis Lossensis, qui dicti Ludovici frater & heres fuit, eodem anno notatur; ut tertium mittam, priora duo approbans, eodem item anno datum ab Hugone Leodiensi episcopo. In ultimo vitæ suæ anno, teste biographo num. 46, solitudo illi & desertum frequenter habitaculum erant, anno videlicet circiter 1223; quo etiam spectant, tam mirabilia ibidem recensita, quam reditus ad oppidum S. Trudonis, quando in monasterio S. Catharinæ sæpius morabatur. Quo circiter tempore habuerit alternos animæ & corporis inter se dialogismos a num. 47 expositos; idque conficitur ex his verbis: Jam finis instat laboris tui; jam quiesces in pulvere. Anno denique circiter 1224 secunda ac tertia vice mortem obiit (num. 52 & 53) anno circiter ætatis 74; post primum ad vitam reditum anno 42, prout notat scriptor Vitæ num. 54. Sed his, quæ ad vitam ac mortem ejus spectant, subdantur quæ post vitam acciderunt.

[42] Sepulta est autem, (eodem numero 54) extra oppidum S. Trudonis in monasterio S. Catharinæ, [Explanantur ea, quæ ad sepulturam & corporis translationem spectant;] ubi diem quoque clauserat extremum, quod monasterium erat monialium Ordinis S. Benedicti; quievitque ibidem annis septem, scilicet usque ad tempus, quo corpus ejus, & omne ædificium monasterii in locum magis congruum & proximum transtulerunt. De qua re Chronicon Trudonense Ms., quod habemus, a compilatore ad sua usque tempora deductum (sicut patet ex præsatione) de gestis duodecim abbatum a fol. 275 ad 346, desinens in anno 1366, tradit sequentia: Anno Domini MCCXXXI omne ædificium monasterii S. Catharinæ, situm in suburbio oppidi S. Trudonis, quod ad S. Catharinam vocatur, translatum est ad locum magis congruum: & confluentiam aquarum cum omni jurisdictione sua temporali dicto monasterio contulit Libertus abbas. Et subditur: Sub eadem translatione corpus sanctum Christinæ Mirabilis, quod septem annis in loco prioris monasterii humatum fuit, exhumatur, & ad locum novæ habitationis transfertur. Sed de hac re pluribus infra. Notemus interim cum Fiseno in Floribus ecclesiæ Leodiensis pag. 277 hodie solum prioris istius monasterii superesse S. Catharinæ templum.

[43] [correcta Legenda Flandrica, & injecta obiter mentione de S. Lutgarde.] Perperam itaque Flandrica ante Vitam Sanctæ dicit, eam in monasterio S. Catharinæ apud Trudonopolim quiescere; præsertim cum in fine ejusdem Vitæ diserte notetur, ibidem per septem annos quievisse, donec translatum fuerit monasterium S. Catharinæ ad aptiorem locum, & tum apertum esse ejus sepulcrum &c. In dicto S. Catharinæ monasterio institutum Ordinis Benedictini professa est S. Lutgardis, ut videsis ad diem XVI Junii in ejus Vita, cap. 1, num. 1; cujus etiam monasterii priorissa creatur, cap. 2, num. 20; & abbas S. Trudonis pater .. spiritualis ipsius monasterii S. Catharinæ vocatur num. 21: unde S. Lutgardis instinctu divino, & monitu S. Christinæ transiit Aquiriam Ordinis Cisterciensis num. 22; ubi quantum ad Sanctæ nostræ memoriam attinet, sic dicitur: Sed & quædam beatissima virgo, Christina nomine … spiritu compulsa divinitus ad eam accessit, in hæc verba prorumpens: Quid cunctaris, inquit, adimplere ea, quæ tibi ex instinctu divino jubentur?

[44] [Unde acceperimus ea, quæ hic damus de moderno corporis statu.] Porro quo tempore non ita pridem illustrandis S. Christinæ Actis distinebar, quia curta nobis admodum erat in isto argumento supellex, recurrere pro pleniore notitia placuit ad venerandum nobis admodum domnum Benedictum vander Borcht, meritissimum abbatiæ Trudonianæ priorem, qui labori non pepercit, ut & suo in Sanctam & nos studio faceret satis. Officiosissimæ viri humanitati imprimis debemus ea, quæ accepimus de hodierno sacrarum S. Christinæ exuviarum statu, uti liquet ex sequenti testimonio authentico, hac super re ad nos transmisso, & manu V. A. P. Petri Diels, confessarii in Milen subnotato, quod sic habet: In abbatia de Milen sunt omnia ossa nuda Christinæ Mirabilis, inclusa in capsula argentea, collocata in sacello, appellato sacellum S. Christinæ. Pechys vel os lacerti a cubitu usque ad juncturam manus, ab aliquot annis missum est ad comitem Palatinum, qui illud petiverat pro Magno duce Hetruriæ: qui reliquiam illam recepit, & in gratitudinis tesseram dedit prædicto monasterio remonstrantiam ornatam raris & pretiosis monilibus; donum certe tanto duce dignum.

[45] [Reliquiæ ex Lusitania Antverpiam delatæ, & ibi honoratæ.] Tomo primo Aprilis pag. 73 inter plurima sacra pignora ex Lusitania Antverpiam delata, & abbati ibidem S. Salvatoris, Ordinis Cisterciensis, ab Emmanuele Antonii Lusitaniæ ex regis filio, anno 1633 data, notatur sub num. XXII pars spinæ dorsi S. Christinæ Mirabilis. Qua occasione sacra lipsana ibidem enumerata Antverpiam pervenerint, exponitur a pag. 72; & pag. 74 dicitur de translatione reliquiarum Belgicarum Sanctarum in Italiam, indeque in Lusitaniam, quæ Antverpiæ anno 1671 instituta confraternitate, & 1672 solenni translatione honoratæ sunt; cujus insignem pompam describis amplissimus Diericx supra laudatus a pag. 242. Huc spectat chronicon sequens Sanctæ nostræ imagini inscriptum: DIVa ChrIstIna VIrgo Vere MIrabILIs. Et in dedicatione disputationum publicarum chronographica, Sanctis hisce inscripta, dicitur, ChristInæ In VIta sUa Vere aDMIrabILI.

[46] De veneratione moderna Milenii hæc pauca docet citatum supra testimonium: [Earum Milenii hodiernus cultus,] Ad sacellum prædictum veniunt quandoque aliquot personæ honorare Christinam Mirabilem, offerentes vel candelas, vel imagines cereas aut alia devotionalia. In festo S. Catharinæ * cantant religiosæ singulis annis Missam de communi Virginum in honorem ipsius, nec quidquam aliud particulare Officium, nec Litanias, nec orationes habent. Inter Sanctorum ac Sanctarum nomina, suum cujusque diem denuntiantia, quibus annuæ eorum. solennitates cum publica reliquiarum veneratione ac variis indulgentiis in ecclesia S. Salvatoris Antverpiæ celebrantur, hac die XXIV Julii ponitur S. Christina Mirabilis; ut videre est in libro pluries allegato.

[47] Sanctam jam pridem in Lusitania publica veneratione, [& quondam in Lusitania.] Missa solenni & Officio canonico cultam fuisse discimus ex diplomate illustrissimi Joannis Alvarez de Lusana, Portucalensis episcopi, dato XVII Januarii anno 1627 pro veritate sæpe dictarum reliquiarum, quod ibidem profertur a pag. 231; & in quo laudatus Illustrissimus ad rem nostram ita testatur: Superaddimus, quod Nos (dum in præpositura sacelli regii degebamus) dictas veras reliquias sæpe regi, reginæ, eorumque filiis, aliisque proceribus aulæ, nec non millenis Christi fidelibus pro veneratione exosculandas præbuerimus. Insuper fide, ut supra, affirmamus, Nos cum sacellanis regni eorumque vicariis, ex specialibus indultis Pontificiis, etiam post Tridentinum a Congregatione sacrorum Rituum obtentis, & a Sede Apostolica approbatis, annuum singulorum Sanctorum ac Sanctorum festum semper coluisse, ac solemni divino Officio choraliter celebrasse, summumque Sacrum decantasse de dictis triginta quinque Sanctis in proprio seu in communi, quousque dictus sacrarum reliquiarum thesaurus in sacello regio exstitit. Et Sancta quidem nostra notatur inter festa, quæ secundum indulta præfata celebrari consueta sunt Officio simplici, quod habet in Matutinis tres lectiones cum psalmis de feria occurrente, secundum rubricas, in ordine divini Officii in talibus festis digestas. In supplemento dicti tomi pag. 898 ex authentica episcopi Portucalensis bulla dicitur, unde & qua occasione singulæ dictarum reliquiarum partes in regum Lusitanorum potestatem venerint, ad pleniorem notitiam eorum, quæ apud nos citata dicta fuerant.

[Annotata]

* forte Christinæ

§ V. Elucidantur variæ S. Christinæ prophetiæ; vulnera Christi inepte ipsi imputata.

[Fames, quam S. Christina prædixit, an cum apographis Vitæ ad annum 1170, aut 1270,] Biographus noster in Vita, quam prælo damus, de Sancta sic scribit num. 34: Famem etiam maximam, quæ fuit anno circiter ab Incarnatione Domini MCLXX, multo tempore ante prædixit. Idem annus notatur in codice nostro chartaceo O Ms. 12; pro quo anno in codicibus nostris membranaceis P. Ms. 17 & P Ms. 19 cum apographo Miræi, ad Ms. Rubeæ vallis collato, & impressis apud Surium supra citatis, invenitur annus circiter MCCLXX. Fisenus in historia ecclesiæ Leodiensis ad annum 1224 ita disserit: Æstate media vehemens æstus torruerat segetes; cum VIII Kal. Augusti vi tanta ventus incubuit in agros, ut spicis vapore cæli siccatis excutiens grana, spem colonorum uberrimam eluserit. Invasit hæc pestis Germaniam, Galliam, Hispaniam, consumptaque per hyemem annona, provincias omnes tam graviter afflixit, ut hominibus inedia confectis, viæ passim agrique sternerentur; imo lupi sylvis erumpentes, grassabantur in homines, infantesque matribus frequenter abripuerunt. Hæc illa clades est, quam prævidit, & longo ante tempore prædicavit B. Christina.

[49] [an cum Fiseno ad 1224] Quamquam apud Surium legatur evenisse anno septuagesimo: sed perperam; quandoquidem nullam anno illo famem reperiam; & quod maxime mihi persuadet, Cantipratanus illius Vitæ prologo affirmat, se scripsisse anno tricesimo (imo circiter 32, uti ex supra dictis liquet) quo nimirum nihil dicere potuit de septuagesimo. Ita ille, citans Chronicon Hirsaugiense; in quo ad annum 1225 lego ista: Hyems fuit hoc anno dura simul ac longissima: quam fames biennio durans gravissima est subsecuta, qua multi misere perierunt. Magnum Chronicon Belgicum inter rerum Germanicarum scriptores veteres e Pistorii bibliotheca erutos, tomo 3, pag. 215 ita scribit: Anno… Hugonis (Petrapontii, episcopi Leodiensis) vigesimo quinto (Christi 1224) cum siccitas nimia esset, in festo S. Christophori ventus validus aristas concussit: pro quo tanta caritas secuta est, ut modius siliginis venderetur 27 solidis Leodiensibus, & lupi circa Rhenum irruerent in homines, & infantes asportarent præ fame nimia. Atque ex his fames quidem isto tempore satis stabilitur, quam Fisenus supra vult a S. Christina prædictam; sed an de hac tantum, & non de alia fame prædictio illa intelligi possit, inquirendum restat.

[50] [referendæ sit,] Fames illa in tribus Mss. exemplaribus, ut jam diximus, quibus adde Surium, innectitur anno circiter 1270. Reponet Fisenus, sed perperam; quandoquidem nullam anno illo famem reperiam. At eam forte reperisset apud Siffridum presbyterum Misnensem, qui editus est inter Scriptores veteres rerum Germanicarum tomo 1, a pag. 682. Is in suæ Epitomes, ab anno 458 ad 1307 deductæ lib. 2, ad annum 1271 tradit sequentia: In Teutonia fames valida fuit, & tribus annis duravit; ita quod multi homines fame perierunt. Famem itaque Teutonicam hic habemus; sed an Hasbanicam simul & nostram, qua de disserimus, a S. Christina prædictam? Quid, inquies, cogit epocham anni circiter 1271 rejicere, & adoptare aliam anni 1224, quæ non reperitur in aliquo ex iis, quæ ego quidem viderim, exemplaribus Vitæ signata? Quod maxime, inquit Fisenus, mihi persuadet; Cantipratanus illius Vitæ prologo affirmat, se scripsisse anno tricesimo, quo nimirum nihil dicere potuit de septuagesimo. Et cur? An quia isto anno jam vivere desierat?

[51] [inquirituis] At vero Quousque vitam produxerit, quove anno (Cantipratanus) diem obierit, nihil certi apud auctores inveniri, dicitur in Bibliotheca Ordinis Prædicatorum citata; aliis ad MCCLXIII, tantum cum Lipsio, aliis cum Colvenerio ad MCCLXXX pervenisse asserentibus. Ad annum MCCLXX aut MCCLXXII vixisse, ibidem conjicitur. Nec vero certi aliquid de anno ipsius mortis definire potuit in Bibliotheca Belgica Valerius Andreas. Non itaque ex anno obituali laudati Cantipratani, æra istius famis certo labitur; de quo incerta sunt omnia: imo vero ex eadem forte probabiliter utcumque concludi possit, ipsum isto anno etiamnum supervixisse, si admittamus prædictam famem cum sua epocha vere ab ipso signatam fuisse. Magna, fateor, temporis intercapedo a prima Vitæ conscriptione usque ad annum 1270, quo fames sæpe dicta contigerit, interponenda tunc est; sed quid si auctor, Vitæ jam dudum antea a se compositæ, postmodum, siquidem eo usque vixit, vel si non vixit, alius aliquis fortasse adjecerit vel prædictionem famis, vel annum certe, quo ea contigit? Atque hæc quidem dici possent pro anno 1270; si non tam clare pugnarent cum tempore, quo Vita scripta est; ac proin vulgata. Certe adjectio ista adeo sera ac præpostera neutiquam est probabilis; atque adeo stat eatenus Fiseni argumentum.

[52] Sed quæro ex Fiseno cur, si hanc notam chronologicam rejiciat, [Sed epochis istis, & alteri anni 1196] eidem annum 1224 substituerit potius, quam annum 1196, quo æque ac illo fames dira desæviit, sicut post alios tradit noster Petrus d'Outermannus lib. 1 CPolis Belgicæ, § 3, pag. 53, & ipsemet Fisenus in Histor. Leod. ad istum annum? Nobis certe axiomatis loco fixum sedet, epochas Vitarum non mutare, nisi quando manifeste ac necessario mutari debent, quia non subsistunt; quod cum hic non fiat, servanda est epocha nostra, quantum potest, circa famem illam, anno 1170 circiter, in hoc, quod vulgamus, & in alio item exemplari notata. Enimvero eam manifeste non evertit chronotaxis Vitæ, superius a nobis ordinata: nam pone Sanctæ natales anno Christi circiter 1150; ejusque sorores … juniorem Christinam, ut ad pascua euntia pecora custodiret, instituisse, anno circiter 15 ætatis suæ, Christi 1165; quando Christus .. secretis cælestibus eam sæpius visitabat; inter quæ si colloces prædictionem istam, quam illa (tametsi mansit cunctis tunc incognita) sororibus aut amicis prænuntiare tamen potuit, (sicut exposuit, quidnam sibi contigisset post primam mortem, ex Vita num. 5 & 6) jam intelligetur quo pacto eam multo tempore ante prædixerit, annis videlicet circiter quinque.

[53] Atque hoc modo servari utcumque posse censemus epocham istam: [videtur præferenda, quæ in duobus exemplaribus signatur, anni 1170.] quamquam sua certe difficultate non careat; prout quilibet satis intelliget, qui eam attente expenderit. Illi igitur epochæ anni 1170 præ alia palmam damus, tum quia in duobus exemplaribus ea signatur, tum quia facile in illis aliis unum c adjungi potuit; tum denique quia minus difficulter & contorte res prædicta cum tempore scriptoris Vitæ, Sanctæ prædicentis ac prædictionis eventu conciliari potest; quamquam fateri cogar, (quod durum est) me de fame anni 1170 nihil hactenus aliunde didicisse.

[54] Jam vero clades Stepsiana vel Steppeana, quam Sancta prænuntiavit, [De clade Stepsiana, quam Sancta prænuntiavit,] verbulo a biographo in Vita num. 29 indicata, paucis hic modo illustranda est. Pugnatum est Leodienses inter ac Brabantos anno 1213, illis contra hos annuente victoria omnibus numeris absoluta. Porro dissensionis causam, continuationem ac finem, quæ famosum hoc prælium circumstant, exponunt nostrum Chronicon Trudonense Ms., Butkens Troph. Brabant. tomo 1, lib. 4, cap. 4 ad an. 1211, a pag. 176; & ad annum 1213, a pag. 181, Mantelius in Compendio Historiæ Lossensis cap. 20 ex Chron. Trudon., ac Fisenus Histor. Leod. lib. 12, ubi & strenuissimos ducis Lossensis in isto prælio conatus commemorat. Palmæ adeo insignis laurea S. Lamberti Martyris, Leodiensium episcopi ac patroni tutelaris (de quo ad diem XVII Septembris) cujus causa agebatur, patrocinio attribuitur. Quæ vel hic obiter delibasse sit satis, rejectis pauculis in annotata. Propius huc spectat dies, quo pugna hæc commisssa fuit.

[55] [ejusque die.] Dies, inquit laudatus Fisenus num. 18, erat dominicus; quo notarunt initium Missæ datum hac Psalmistæ sententia: Justus es, Domine, & rectum judicium tuum. Decimus tertius Octobris erat: nostrates enim omnes una voce constanter asserunt, esse pugnatum pridie S. Calixti: non igitur XXVIII Aprilis, quemadmodum Divæo placet; qui fortassis audito, Leodii triumphum S. Lamberti isto die celebrari, Steppeanum esse credidit; cum sit Bullioniensis, qui in dominicum item diem hoc anno incidebat: de quo idem iste auctor ad an. 1141, a num. 6; de annua vero Bullionici triumphi celebratione cum translatione S. Lamberti ad annum 1143, num. 11; cujus item auspiciis ille acceptus referebatur. Atque ex dictis confirmatur ac determinatur dies, quæ in codd. Miræi ac Rubeæ vallis Octobris quidem fuisse dicitur, at in aliis Mss. non ponitur. Vide annotata ad cap. 3, litt. d.

[56] [Alterius item prophetiæ locus,] In tertio Sanctæ vaticinio, a biographo num. 43 brevibus ac confusis terminis relato, quo imminentem Ludovico comiti Lossensi proditionem prædixit, dispiciendum imprimis de loco in quo ista prædictio contigit, palatio videlicet Lossensi, quod nunc, inquit idem biographus, tempore utique, quo Sanctæ Vitam scribebat, destructum est, adeoque jam anno circiter 1232, quo ille scripsit, destructum jacebat. At quando destructio ista contigit? Mantelius in Historia Lossensi supra citato libro 7, pag. 184 fatetur candide, quo sub comite vel anno vastitas illa (castri, ut pro palatio, quod est in exemplaribus nostris Mss., ipse cum Surio habet) contigerit, necdum scire se potuisse; addens nequaquam sibi videri mirum, post quatuor & amplius secula … nobilissimi istius quondam castri tam exigua hodie exstare vestigia. Oppidum, inquit, castri nomen retinet, diciturque Loscastrum, eminens juxta ecclesiam collegiatam terræ cumulus, quem incolæ Burgum, id est castrum vocant, non videtur fuisse nisi antiquæ arcis specula, sive turris ceteris eminentior, quæ tam facile haud complanari potuerit, veterisque ut fastigii, ita ruinarum servet indicia. An autem palatium illud fuerit idem locus cum antiquo castro Lossensi, prout supponit Mantelius, an alius potius & ab eodem diversus, ulterius quæri potest, sed non facile decidi. Quidquid sit, palatium illud, & forte idem castrum situm erat apud Loen, teste biographo.

[57] [personæ] Attendendum quoque est ad personas, quæ ibidem, sine nomine ponuntur; nimirum dux Limburgensis cum alio comite. Per illum juxta subsequens prophetiæ systema de clade Hollandica, intelligo Henricum, quem nominant Fisenus ad annum 1201, 1203, & Butkens citatus, lib. 4, cap. 4, pag. 165 occasione subscriptionis litterarum; per hunc vero videri indicari Wilhelmum sive Guilielmum comitem Hollandiæ, persuasum iri puto ex sequentibus, quibus de ipsa prophetia disseremus, ut norit lector quænam ea probabiliter fuerit, & quo referenda. Et vero quis proditor ille, qui ibidem tecto nomine indicatur? Wilhelmusne Hollandiæ comes, an Henricus dux Limburgensis? Wilhelmus, ut opinor; quamquam & de Henrico suspicari simile quid forte aliquis possit, sed minore sane fundamento, quemadmodum erui utcumque pronum est ex iis, quæ dicentur.

[58] Fisenus ad an. 1192 vaticinium illud refert ad cladem Hollandicam, [tempus &c.] de qua agunt Joannes de Beka & Wilhelmus Heda de Episcopis Ultrajectinis sub Theodorico II, Mantelius in Compendio pluries allegato, cap. 20, ac idem Fisenus ad annum 1204, cujus ibi verba huc transcribo, ut tota ista prædictionis res gesta elucescat. Sic loquitur: Filiam unicam ac heredem Theodorici Hollandiæ comitis, Adam nomine, cum duxisset uxorem (Ludovicus Lossensis) simul nobilem illum iniit principatum. At Hollandi plerique femineum socrus ingenium ac impotentem dominationem aversati, exosi etiam externum dominum, Theodorici fratrem Guilielmum, orientalis Frisiæ comitem, exacto Ludovico Lossensi, inaugurarunt principatui. Atrocem injuriam armis vindicare visum est Lossensi: pluriumque præsidiis adjutus hostem facile profligavit; provinciamque recuperatam non egre retinuisset, nisi præpropere quasi confecto bello, Ultrajectinum (episcopum) dimisisset. Tum enim respirare cœpit Guilielmus & bellum ausus est instaurare.

[59] Ad eum cum adiisset Limburgius, quo ad pacem inhortaretur, [exponuntur.] seu terruerit Guilielmus magnifica virium ostentatione; seu profecto fidem ipse parum integram coluerit, reversus ad Lossensem terrore castra complevit, revulsisque signis domum copias reduxit. Ceteri perturbati, cum tutum receptum circumspectarent, incubuit totis viribus Guilielmus, & fœda strage dissipavit. Meliora desperabat fractus animo Lossensis. Pacem igitur admisit, relicta Guilielmo Hollandia, cum decem millia marcarum argenti accepisset. Atque hæc quidem de triplici Sanctæ prophetia signate a biographo expressa præ multis aliis: nam, eodem teste, num. 29, spiritu prophetiæ in MULTIS claruit; & num. 34, Alia quoque multa nimis, quæ jam adimpleta sunt, & quæ adimplenda credimus, Christina prædixit. Accedit eo arcanorum perspicientia, qua intima atque abstrusa cordium scrutabatur: ut videsis codem num. 29, & 30.

[60] Apud Arturum a Monasterio in notis ad suum Gynæceum hac die XXIV ponitur breve elogium S. Christinæ Mirabilis, [Christi Stigmata perperam ab Arturo Sanctæ nostræ adscripta.] quod consonat illi, quod supra ex Saussayo protulimus; sed in illo dispar est, quod ibi referatur Sancta stigmata in corpore deferens: quod merum Arturi commentum est, ex synonymia alterius Christinæ ortum, de quo agit Dionysius Cartusianus sermone 6 de Sacramento Eucharistiæ sub finem, quem is citat; ubi habentur ista: Hoc breve scriptum deputo & transmitto vobis devotissimis Christi ancillis. Hoc tibi Mechtildi, quæ in Noviomagis jaces præ corpusculi tui imbecillitate… Tibi quoque Christinæ … quæ & instar Christi nuper quinque vulnera in corpore tuo bajulasti; quarum stigmata nunc usque cernuntur in te… Vestris sincerissimis precibus mo ipsum & meos humiliter recommendo, ac vestrum indesinentem profectum rotis præcordiis opro ego frater Dionysius &c. 1. Itaque hic apertissime indicatur Christina Dionysio synchrona, de qua scribebat, & tum, quando scribebat, etiamnum viva; quæ ex supradictis in ratione temporis cum nostra Christina pugnant. 2. De stigmatibus ejusdem corpori impressis, nullus ex omnibus, quos ego viderim, vel somniavit quidem. 3. Imperitissime etiam citat Arturus Rayssii Auctarium ad Natales Sanctorum Belgii, Molani sub die XVI Martii; ubi non de nostra, sed de superiore agitur ex Dionysio. Ita error errorem tradit, ubi sine discrimine & delectu res roto cælo diversæ adoptantur.

§ VI. Diplomata in favorem monasterii Mileniensis, quo S. Christinæ corpus translatum fuit.

[Proferuntur diplomata in favorem monasterii Mileniensis.] Monasterium Mileniense sacro S. Christinæ Mirabilis exuviarum deposito venerabile, pluribus diplomatibus, quæ laudatus a nobis supra Domnus Benedictus vander Burcht sua ipse manu transcripsit atque huc misit, illustrari potest: quod eo facimus libentius, quod diplomata ista, quantum scimus, hactenus sunt inedita, atque adeo non sine lectoris curiosi utilitate lucem visura.

[62] [Testatur notarius publicus de diplomatum sibi exhibitorum valore:] In nomine Domini, Amen. Per hoc præsens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter, quod anno Dominicæ nativitatis MCCCLXXI, Indictione IX, Aprilis die XXV, completorii hora, sanctissimi in Christo Patris ac Domini Gregorii PP. XI, anno sui pontificatus primo, constituta propter hoc personaliter religiosa domicella Elisabeth, dicta de Mombeke, monialis & suppriorissa monasterii & conventus de Milen, monialium juxta oppidum sancti Trudonis Ordinis S. Benedicti, Leodiensis diœcesis, nomine, & ex parte religiosæ dominæ D. Mariæ de Bruys, dictorum monasterii & conventus priorissæ, & dicti conventus, quasdam litteras sigillis complurium fide dignorum, ut in litteris originalibus apparet, liquide sigillatas, non cancellatas, non abolitas, non abrasas, nec in aliqua sui parte vitiatas, omnique suspicione carentes, mihi notario publico de verbo ad verbum exhibuit copiandas: quarum tenores sequuntur in hæc verba.

[63] [quorum primum anni 1219 continet venditionem curtis Milen in favorem ecclesiæ S. Catharinæ,] Diploma itaque primum sic sonat: Gotbertus vir nobilis de Orbays præsentibus & futuris in perpetuum. Universorum exigit providentia, ut quod rationabiliter agitur, ne labente tempore labatur, scripto perpetuo confirmetur. Eapropter notum facio præsentibus & futuris, quod curtim Milen, quam in feodo a comite Lonen Arnoldo possidebam, in manus ejus resignatam, sicut in litteris ipsius plenius exprimitur, de assensu ejusdem, cum omni integritate justitiæ in placitis, in molendino, in agris, in sylvis, in pratris, cum omnibus omnino attinentiis ecclesiæ sanctæ Catharinæ pro quingentis libris alborum, & viginti quinque vendidi, assensum præ bente Jolenda domina de Yrgis, cujus filiam in uxorem habui, & annuentibus cunctis heredibus meis.

[64] Præterea intuitu Dei & beatæ Virginis, & martyris Catherinæ patronarum ecclesiæ de Milen, [cum anniversario: secundum commemorat beneficia eidem ecclesiæ collata:] contuli absolute ecclesiæ prænominatæ, ut sorores regulariter conversantes in ea, meum, cum non fuero, anniversarium, sed & uxoris meæ Evæ, & fratris sui Ægidii Jolendi etiam de Yrgis, perpetuis orationibus observent, sed & domini Hugonis de Florinis. Quæ omnia ut firma & perpetuo rata permaneant, cum filii mei & heredes omnes legitime renuntiaverint, sigillo meo communivi, & testes idoneos subternotavi. Hujus rei testes sunt, Clarebaldus de Alta ripa, Philippus de Tunggernels, Bernardus miles, & quamplures alii. Actum anno gratiæ MCCXIX, Leodii præsidente Hugone venerabili episcopo. Diploma secundum continet laudati Arnoldi comitis Lossensis & Goberti de Orbais beneficia erga monasterium S. Cahtarinæ in Milen, & signatur anno 1219. Illud hic omittimus, quia editum legitur in Supplemento ad Opera diplomatica Miræi, anno 1723 recusa, sive tomo eorum secundo, pag. 847; ex historia Lossensi; in qua illud habetur pag. 176.

[65] Diploma tertium continet ista: Ægidius vir nobilis, [tertium prædicta approbat,] filius Gotberti nobilis, præsentibus & futuris præsens scriptum inspecturis in perpetuum, notum facio tam præsentibus quam futuris, quod venditionem, quam pater meus dominus Gotbertus, vir nobilis de Brul, cum priorissa & conventu monialium sanctæ Catharinæ super curti de Milen, & omnibus appendiciis suis fecit, sicut in ejusdem litteris continetur, & eleëmosynam, quam eidem ecclesiæ fideliter largitus est pro sua, suorumque salute, ratam habeo & gratam, & protestor, quod spontaneo concurro assensu, & in vera eleëmosyna prædictæ ecclesiæ conferendo, omni in perpetuum renuntio querelæ & actioni, ita quod nulla persona nomine meo memoratam ecclesiam de cætero possit perturbare.

[66] Quia vero sigillum non habeo, præsentem veritatem sigillo patris mei domini Gotberti feci communiri. [& juridice corroborat anno 1232,] Testes vero interfuerunt isti, Simon, Dominus Cuno de Adelinchen, Reynerus de Rolinchen advocatus de Milen, & Christianus advocatus sancti Trudonis, Wilhelmus Castellanus de Montenaken, Nicolaus de Curtis, Henricus de Aelst, Reynerus de Montenaken, Arnoldus de Gengeleym, Rulinus de Milen, Damianus Godscalcus de Dyste milites, scabini de sancto Trudone, & scabini de Milen, & homines patris mei Henricus de Musen, Jordanus filius Tegnonis, Reynerus mercator, Robinus de Lewys. Datum in vigilia B. Thomæ Apostoli anno Domini MCCXXXII. Peto etiam sigillis principum præsens scriptum perpetuo roborari.

[67] Diploma quartum sequitur, quod sic habet: Arnoldus Comes de Los, [uti & quartum eodem anno;] præsentibus & futuris in perpetuum. Inspectis litteris viri nobilis Ægidii super venditione quadam, quam pater ejusdem Gorbertus, vir nobilis de Brul, cum priorissa & conventu monialium sanctæ Katarinæ super curti de Milen, & omnibus appendiciis suis fecit, & super eleëmosyna, quam dictus Gotbertus nobilis præfato monasterio pro sua, suorumque largitus est salute, sicut in ipsius liquet litteris; cum idem Ægidius filius factum patris gratum & ratum approbaverit, grato concurrimus assensu. Et ut perpetuo habeant robur, quæ in utriusque litteris, patris videlicet & filii sunt declarata, scilicet de curte de Milen & omnibus appendiciis suis, & largitione eleëmosynæ; & præsentem paginam figilli nostri impressione fecimus communiri. Et quicumque contra præmissa temere attentaverit, nostram sciet se offensam incursurum. Datum secundo Kalendas Februarii apud sanctum Trudonem anno Domini MCCXXXII.

[68] [nec non quintum eodem anno a Joanne ep. Leodiensi datum:] Diploma quintum ita exprimitur: Johannes Dei gratia Leodiensis episcopus præsentibus & futuris, has litteras inspecturis, in Domino salutem. Dilectæ filiæ moniales sanctæ Catharinæ in Milen, litteras viri nobilis Ægidii nobis exhibuerunt, continentes, quod idem vir nobilis venditionem, quam pater ejusdem Gotbertus vir nobilis de Brul cum priorissa & conventu sanctæ Catharinæ fecerat super curti de Milen, & omnibus appendiciis suis in eleëmosyna collatis, gratam & ratam haberet, renuncians omni de cætero perturbationi. Nos igitur memoratam curtim, locum scilicet, in quo prædictæ sorores divinis mancipatæ sunt obsequiis, & omnia a viro nobili Gotberto de Brul prædicto monasterio collata, sicut in ipsius liquet litteris, præsenti scripto duximus confirmanda, districte inhibentes, ne quis hominum prædicta de cætero perturbare præsumat, sed omnia usibus ancillarum Christi profutura illibata conserventur. Datum apud sanctum Trudonem secundo Kalendas Februarii, anno Domini MCCXXXII.

[69] [ac sextum denique] Tenor diplomatis sexti sequitur in hæc verba: Ego Godefridus dominus de Parweys notum esse volo omnibus hoc scriptum inspecturis, quod ego contuli in eleëmosynam priorissæ & conventui beatæ Catharinæ de Milen, Ordinis beati Benedicti, omnia bona illa, quæ acquisivi & habui per commutationem aliorum bonorum coram comite de Los, qui fuit dominus eorumdem bonorum, & per sententiam hominum ipsius comitis ab avunculo meo domino Gotberto de Brul, & a domino Ægidio filio suo de Herge in perpetuum pacifice possidenda, tam in agris cultis, quam in pratis & sylvis, molendino, telonio, censu in humidis & siccis, cum omnibus juribus & consuetudinibus, quibus hactenus prædictus conventus tenuit eadem bona, ex quo adeptus ea primo; quæ bona jacent apud Milen, in quibus eædem dominæ commorantur.

[70] [anno 1242] Ego autem confirmo omnes collationes & litteras collatas prædictis dominabus sive a comite de Los, sive ab avunculo meo & filio suo prædictis, per has litteras meas præsentes. Huic collationi interfuerunt venerabilis pater B. Episcopus quondam Lansanen. *, qui hæc bona recepit cum domino Ch. abbate sancti Trudonis pro priorissa & conventu de Milen ad opus earumdem dominarum, apud Milen in cœmeterio, & dominus Cono de Here advocatus de sancto Trudone, d. Gonterus de Berle, d. Libertus de Seline, d. Fastrardus de Berle, d. Lambertus de Aelst, d. Hermannus de Sassenbrouch, d. Philippus de Herck castellanus de Montengeys, & frater suus d. Eustatius, d. Eustatius de Bouchout castellanus de Duras, d. Libertus Langheduech, Ruionus de Gingelem, d. Symon dë Heldonia, d. Nicolaus de Cortis, d. Henricus de Sassenbrouch, & Scabini mei de Musen, & alii quamplures mei homines.

[71] Hac collatione facta coram omnibus prædictis, [Godefridi de Parweys, inflicta in contravenientes excommunicatione.] petivi coram eisdem venerabilem patrem episcopum prædictum, ut excommunicaret omnes illos, quicumque de cetero contrairent isti meæ collationi. Quod & fecit coram me & omnibus prædictis. Præterea ut hæc mea collatio robur perpetuum obtineat, rogavi prædictos episcopum & abbatem, & dominum Arnoldum comitem de Los, quod appenderent sua sigilla præsenti paginæ cum meo figillo. Actum & datum in vigilia beati Joannis Baptistæ, anno gratiæ MCC quadragesimo secundo. Actum & copiatum anno, die, mense & hora, ac pontificatu prædictis, in camera domus inhabitationis discreti viri & honesti domini Ghiselberti de Fossa, presbyteri, archidiaconique foranei in concilio sancti Trudonis, sita in oppido sancti Trudonis, præsentibus ibidem prædicto domino Ghiselberto, domino Joanne Smersnidere presbytero, & Eustatio dicto de Nisem clerico, testibus Leodiensis diœcesis ad præmissa testificanda vocatis specialiter & rogatis.

[72] Sic subscriptum erat: Et ego Walterus Egiot de sancto Trudone Leodiensis diœcesis, [Quæ omnia tamquam authentica roborantur a notariis publicis.] publicus imperiali auctoritate & curiæ Leodicen notarius, quia prædictas litteras vidi, tractavi, perlegi & examinavi, eas fideliter copiavi, collatione facta diligenti una cum præscriptis testibus, & in hanc formam publicam ad postulationem & requestam domicellæ Elisabeth de Mombeke supradictæ, redegi, signoque meo solito, & consueto signavi, rogatus & requisitus… Walterus qui supra. Et subsignant J. Bloys notarius per copiam, Leon. Bollis notarius per copiam subst.

[Annotata]

* Lausanensis.

§ VII. Nonnullæ circa prædicta diplomata observationes; plura de Sancta cur non dentur.

Laudatus Fisenus in Floribus ante citatis pag. 277 priorissas Milenienses ac deinde abbatissas recenset, [Quædam personæ] quarum prima, uti addit, anno 1578 defuncta sit. De prioratu ejusdem parthenonis in abbatiam commutato circa annum 1565, dicitur in notis ad Miræi Supplementum supra citatum. Porro Arnoldus comes Lossensis, in primo diplomate notatus, frater & heres Ludovici, de quo Vita, notus est ex alio diplomate in favorem abbatiæ Herkenrodanæ anno 1218, quod legitur in dicto Supplemento pag 846. In diplomate 6 supra dato per litteras Ch. indicatur Christianus, S. Trudonis abbas designatus anno 1193, cui præfuit annis 30, ex Chronico nostro Trudonensi Ms. & Fiseno; de quo idem Fisenus, ac de corpore ejus non corrupto agit in parte 2 Paralipom. ad Flores eccl. Leod.; sed epocha istius abbatis non concordat cum anno hujus diplomatis, in quod facile irrepere potuit error, ut Ch. male scriptum vel transcriptum fuerit pro Th., qui erit Thomas, anno 1239 præfectus abbatiæ Trudonensi, mortuus 1248, ex Chronico citato; de quo supra.

[74] Per venerabilem patrem B., episcopum quondam Lausanen. ibidem indicatum, intelligo Bonifacium, [in istis diplomatibus notriæ] cum titulo beati a nobis illustratum die XIX Februarii a pag. 149; ubi pag. 154 in annotatis dicitur iste episcopus anno 1247 accepisse facultatem dimittendi episcopatum; quem juxta hoc præsens diploma jam tum ab anno 1242 dimisisse evincitur, cum in ilio dicatur QUONDAM episcopus Lausanensis. In Gallia Christiana apud Sammarthanos in Episcopis Lausanensibus ponitur Lausanam primum deductus 1230; postque octo annos Romam ivisse, ibique episcopatui suo renuntiasse in manibus ejusdem, a quo promotus fuerat, Gregorii PP. IX. Et in Vita prima apud nos cap. 4, narratur annis 10 rexisse istam ecclesiam, quæ cohærent cum epocha nostri diplomatis. At ex eadem Vita cap. 2, episcopus Bonifacius interfuit concilio Lugdunensi, quod celebratum est anno 1245; & ibidem habentur nonnulla, quæ ipsum tunc temporis etiamnum episcopatum gessisse probant, quem qua occasione dimiserit, ibidem deinde exponitur.

[75] [explanantur.] Quod S. Bonifacius interfuerit concilio Lugdunensi, nec in Natalibus Sanctorum Belgii, nec in Fastis Belgicis Miræi, nec apud Sammarthanos vel verbo quidem ullo indicatum reperio. Juxta epocham diplomatis prædicti, interesse illi, antequam cesserit episcopatu, neutiquam potuit. Quam recte & vere iste biographus aliter statuat, ipse viderit. Ego interea, relicto biographo isto, standum censeo diplomate, donec vel contra hoc, vel pro isto solide aliquid probetur, unde certo res decidi queat, & extra controversiam poni.

[76] [Sancta deprocatur miracula post mortem;] Atque hæc quidem sunt, quæ de Belgica nostra S. Christina, supra omnem longe admirabilitatem Mirabili, colligi potuere monumenta; pauca quidem fateor, si ea spectes seorsim a Vita, quæ satis copiose nos instruit; pauca item, si ea referas ad Vitam ipsam, quatenus vix quidquam tangit, quod post ultimam Sanctæ mortem contigerit; sed vel in hoc etiam ipsa plane fuit Mirabilis: nam quod de miraculis post ejus mortem, quæ dum viveret, perpetuum fuerat miraculum, pene nihil in promptu sit, quippe ni ex eo petatur, quod, teste scriptore Vitæ numero 52, fertur a quibusdam, eam sæpius in vita rogasse Deum, ne eam in morte aliquibus miraculis honoraret … & in hoc quoque a Domino exaudita est.

[77] [hæretici in mönumenta ejus grassati: ac proin plura non supersunt dicenda.] Accedit eo, quod bella continua, per Belgium toties grassata, magnum nobis rerum ad Sanctam pertinentium thesaurum inviderint, qui in parthenone Mileniensi aliquando asservatus, nunc interciderit, prout fidem facit laudatus supra Petrus Dielsius, qui memoratum testimonium ita concludit: Fuerunt, inquit, in prædicto monasterio multa particularia manuscripta, concernentia Vitam & mirabiles Mirabilis Christinæ effectus; sed illa pridem perierunt durantibus præteritis bellis; ita ut ipsæ religiosæ nihil particulare amplius habeant. Quæ omnia tum hic proxime jam dicta, tum superiora ex fide ejusdem testimonii producta, confirmantur per hæc verba: Ita attestor pater Petrus Diels, Minorita & confessarius in Milen. Nihil nunc morari nos debet, quo minus Vitam hisce subjiciamus.

VITA
Auctore Thoma Cantipratano Ordinis Prædicatorum.
Ex codice nostro Membranaceo Ms. Camerensi in Belgio prope Bruxellas.

Christina virgo, cognomento Mirabilis, Trudonopoli in Belgio (S.)

BHL Number: 1746, 1747

A. Thoma Cantiprat.

PROLOGUS.

Memorabilis Christi virginis Christinæ a vitam scribere disponentes, illud in exordio sermonis primitus inseramus, [Auctor gesta Sanctæ,] quod venerabilis Jacobus b Achonensis c episcopus, postea Romanæ curiæ Cardinalis d, in Vita beatæ Mariæ de Oignies de ipsa Christina per hæc verba commemorat. “Vidi, inquit, aliam (Christinam intellige e) circa quam [tam] mirabiliter operatus est Dominus, quod cum diu mortua jacuisset, antequam in terra corpus ejus sepeliretur, [anima ad corpus revertente f] revixit: & a Domino obtinuit, ut in [hoc] seculo vivens in corpore; purgatorium sustineret. Unde longo tempore ita mirabiliter a Domino afflicta est; ut quandoque se volutaret in ignem; [&] quandoque in hyeme, in aqua glaciali diu moraretur: quandoque etiam sepulchra mortuorum intrare cogebatur g. Tandem in tanta pace peracta pœnitentia, h & tantam a Domino gratiam promeruit, ut multotiens rapta in spiritu animas defunctorum usque in purgatorium vel [per] purgatorium i sine aliqua sui k læsione usque ad superna regna conduceret”.

[2] Hæc igitur, ut diximus, præfatus venerabilis Jacobus episcopus de ea commemorat. [quæ videntur incredibiliæ, ] Ego autem reliqua indignus F. Prædicatorum Ordinis ob ædificationem legentium & specialiter Christi laudem, [hæc] licet imperito sermone descripsi, certus utique relatione narrantium. Nec immerito certum me dixerim, cum tot plane testes habeam in pluribus, quæ descripsi, quot tunc temporis in oppido S. Trudonis uti ratione potuerunt. Neque enim hæc in angulo gesta sunt, sed plane in populis; nec tantum temporis transiit, quod ea absorbuit & sepelivit oblivio, cum non eo amplius quam anni octo sint, quo l hæc scripsi post mortem ejus. Alia vero quæ nemo hominum scire potuit nisi ipsa, ab illis proprie audivi, qui ea ab ore illius se percepisse testati sunt.

[3] Et noverit quicumque legit hæc, talibus me testibus credidisse, [egregie confirmat.] qui nequaquam a centro veritatis etiam pro amputandis capitibus deviarent. Fatemur quidem, & verum est, narrationem nostram m omnem hominis intellectum excedere, utpote quæ secundum cursum naturæ fieri nequaquam possent, cum tamen sint possibilia Creatori; nec ea ullo modo scribere præsumpsissem, nisi me venerabilis Jacobi episcopi in majoribus rerum gestarum testimonium præcessisset. Hinc ergo opus aggredientes, in primis quemadmodum nutrita sit, postmodum educata, atque inde cetera illius gesta, prout certissima & indubitabili relatione didicimus, exequamur.

ANNOTATA.

a Al. Cristina; sed Christina legi debet, sive attendamus ad sanctam homonymam, de qua hoc die est actum, sive ad nominus etymon.

b Cardinalem hic indicari Vitriacum, habes in Commentario prævio: de cujus scriptis &c. breviter tractat Valerius Andreas in Bibliotheca Belgica. De hoc celeberrimo viro, vide dicta in supplemento ad Vitam B. Mariæ Oigniacensis die 23 Junii. Vitam ejus habet Fisenus in Floribus ad 30 Aprilis.

c Acon vel Accon (nunc Acca Turcis, Acre Gallis, Acri Italis) quæ & Ptolomais, urbs Palæstinæ (in Historia Pontificum & Cardinalium Ciaconii, Phœniciæ, Valerio Andreæ citato, Syriæ) episcopalis sub archiepiscopo Tyrensi, antea probe culta, & diuturna equitum S. Joannis Hierosolymitani contra Saracenos propugnatione memorabilis. Chronicon Trudonense Ms. hæc habet: Anno Domini MCXCI Christiani post longam obsidionem, civitatem Acon expugnatam ceperunt conditione tali, quod pagani salvis corporibus discederent, & crucem Domini redderent, & captivos Christianos libertati restituerent. Consuli etiam possunt annotata ad Vitam S. Lutgardis litt. b, apud nos tom. 3 Junii, pag. 247.

d Episcopus Cardinalis creatur sub Gregorio IX; de qua re Ciaconius.

e Parenthesis ista abest a Vita Rubeæ vallis; uti & a Mss. P 17 & P 19; quam habet O Ms. 12.

f Uncis inclusa, sunt in textu citato, apud nos 23 Junii, & in ecgrapho Miræi: Ms. Rubeæ vallis omittit revertente.

g Melius in textu allegato Vitriaci est cogeretur cum Ms. Rubeæ vallis.

h In textu eodem Vitriaci post peractam pœnitentiam.

i Vel per purgatorium non legit Ms. Rubeæ vallis.

k Textus Vitriaci apud nos non habet sui.

l Ms. Rubeæ vallis quod.

m Narrationem nostram etiam legit Ms. nostrum chartaceum O 12, non alia duo a nobis adhibita, nec Miræanum.

ANTIQUA CAPITA.

Incipit prologus in Vita beatæ Christinæ de oppido S. Trudonis.
I Incipit Vita B. Christinæ cognomento Mirabilis.
II Quomodo mortua fuit.
III Quomodo educta est de corpore, & qualiter reducta ad corpus revixit.
IV Quomodo capta ab amicis, & a Domino liberata, proprio virgineo ubere nutrita sit.
V Quomodo aquas ingrediebatur.
VI Quomodo cruciabatur in igne.
VII Quomodo cruciabatur in aquis.
VIII Quomodo cruciabatur in rotis & patibulis.
IX Quomodo cruciabatur in spinis & vepribus, & a canibus agitabatur.
X De subtilitate corporis ejus.
XI Qualis efficeretur dum orabat.
XII Qualiter tibia ejus confracta, capta est & liberata a Domino.
XIII Qualiter oleum fluxit de mamillis ejus, & sic libera dimissa est ab amicis suis.
XIV Quomodo communis oratio facta est a religiosis pro ea.
XV Quomodo contemperata est vita ejus hominibus.
XVI Quomodo cogebatur a spiritu eleemosynis vivere.
XVII De illo, a quo potum accepit.
XVIII Qualiter ei erat, cum malefactorum eleëmosynas ederet; & de cibo vel habitu eorum *.
XIX De dolore ejus & planctu, quem pro damnandis habebat; & de gaudio pro salvandis.
XX Quomodo claruit spiritu prophetiæ.
XXI Quomodo prædixit quamdam occisionem.
XXII Quomodo prædixit apostasiam monialis.
XXIII Quomodo protexit precibus quemdam nobilem peregrinantem.
XXIV Quomodo prædixit Jerusalem captivandam; & diem quando capta est nuntiavit.
XXV Quomodo prædixit maximam famem futuram.
[XXVI De raptu ejus in spiritu, & cantu mirabili in prædicto monasterio.]
XXVII Quomodo insultabat, quod creatorem non agnoscerent.
XXVIII Quomodo dereliquit sua, & venit apud Loen.
XXIX Quomodo divinitus intelligebat Scripturas.
XXX Quantum venerabatur a comite Ludovico.
XXXI Quam excitantia verba habuit.
XXXII Quomodo eidem comiti molestias prædixit.
XXXIII Quid egit in morte dicti comitis.
XXXIV Quomodo partita est purgatorii pœnas cum anima comitis.
XXXV Qualiter se habuit in ultimo anno vitæ suæ.
XXXVI Narratio domini Thomæ abbatis S. Trudonis de ea.
XXXVII Modus vitæ ejus ante mortem.
XXXVIII De languore ejus ante mortem.
XXXIX De morte ejus secunda, & qualiter iterum revixit, & tertio mortua est.
XL De sepultura ejus & translatione corporis ejus.
XLI Conclusio libri.
XLII De secunda relevatione corporis ejus.
XLIII De primo miraculo, quod accidit post relevationem corporis sacri.

[Annotata]

* ejus

CAPUT I.
Sanctæ natales, viso post mortem purgatorio, ad vitam redit, ut animas ibidem detentas juvet; quam acerba, illæso corpore, pro eisdem sit passa.

Cap.I.

Igitur memorabilis Christi virgo Christina ex oppido S. Trudonis a in Hasbania honestis parentibus oriunda fuit. [Sanctæ orius; sorores; vilissimum munus custodiendi pecoris a Domino cælestibus donis cumulatum.] Hæc, defunctis parentibus, cum duabus sororibus ipsa junior relicta est. Tunc sorores secundum religiosæ vitæ modum vitam suam disponere cupientes, sororem ætate majorem, ut vacaret orationi, mediam ut [domus] b curam ageret; juniorem autem Christinam, ut ad pascua euntia pecora custodiret, instituunt. Nec mora: viliori & humiliori officio deputatæ Christus non defuit consolator; quinimo illi dedit gratiam internæ dulcedinis, secretisque cælestibus eam sæpius visitabat. Mansit tamen cunctis incognita, solique Deo tanto notior, quanto secretior. Unde per Isaiam gloriatur dicens: Secretum meum mihi, secretum meum mihi. Est enim ipse verecundus amator.

II.

[5] Et factum est post hæc, ut ex interno contemplationis exercitio virtute corporis infirmata, [Sancta mortua, sed ad vitam revocatæ,] vita excederet. Tunc positum in medio corpus exanime ab amicis, & sororibus maxime lamentabatur. Mane ergo facto, ad ecclesiam c deportatur. Cumque pro depositione ejus Missarum oblatio fieret, subito commotum corpus exsurrexit in feretro, statimque d instar avis evecta templi trabes ascendit. Fugientibus ergo cunctis, qui aderant, sola soror ætate major cum timore remansit [ubi] usque post Missam immobilis perseverans e, a presbytero ecclesiæ sacramento constricta, est coacta descendere: horrebat enim, ut quidam autumant, subtilitas ejus spiritus, odorem corporum humanorum f. Mox cum sororibus reversa, domi cibis refecta est. Tunc amici ejus spirituales g, accedentes ad eam, sciscitati sunt, [ut] quid vidisset, vel quid passa fuisset, vellet exponere. [Quibus illa]

III.

[6] Statim, inquit, ut defuncta sum, susceperunt meam animam ministri lucis, [narrat, se vidisse tormentæ purgatorii & inferni,] angeli Dei, & deduxerunt me in locum quemdam tenebrosum & horridum, animabus hominum plenum. Tormenta, quæ in ipso loco videbam, tanta & tam crudelia erant, ut nulla lingua hæc loqui sufficeret. Et vidi inibi multos defunctos, quos dudum, in carne cognoveram h. Ego autem illas miseras animas non modice miserata requirebam, cujusmodi esset hic locus. Cogitabam autem hunc esse infernum. Et responderunt mihi ductores mei; Quia hic locus purgatorius est, in quo pœnitentes peccatores in vita pœnas i luunt. Inde deduxerunt me ad tormenta inferni, & agnovi etiam ibi quosdam, quos viventes agnoveram.

[7] Post hæc delata sum in paradisum ad thronum divinæ majestatis. Cumque congaudentem & congratulantem mihi Dominum viderem, [ac gloriam cæli: oblataque sibi optione, an ibi manere, an ad vitam redire vellet;] super omnem modum gavisa sum, cogitans me perpetuo ex tunc cum Domino permansuram. Et Dominus statim respondit desiderio meo. Revera, inquit, dulcissima mea, hic mecum eris; sed nunc tibi duorum optionem propono; aut nunc scilicet permanere mecum; aut ad corpus reverti, ibique [agere pœnas] immortalis animæ per mortale corpus sine detrimento sui, omnesque illas animas, quas in illo purgatorii loco miserata es, ipsis tuis pœnis eripere: homines vero viventes exemplo pœnæ & vitæ tuæ converti ad me, & a sceleribus resilire, peractisque omnibus, ad me tandem multorum præmiorum mercede te cumulatam reverti. Respondi sine aliqua hæsitatione, sub conditione mihi proposita, velle reverti.

[8] Nec mora, mihi Dominus in responsione congratulans, [elegisse hoc ultimum, ut purgantes animas juvaret.] jubet animam meam reduci ad corpus. Et videte quam veloces angeli ad præceptum Domini. Ea etenim hora, qua dicebatur in Missa pro me celebrata primo Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, anima mea throno divinæ majestatis astabat. Ubi vero Agnus Dei tertio dicebatur, ab angelis velocibus restituta sum corpori. Sic modus regressionis meæ, & egressionis fuit, & ad correctionem hominum redonata sum vitæ. Nunc ergo non conturbent vos illa, quæ visuri estis in me, quia super intellectum sunt illa, quæ Deus ordinabit mecum. Nec enim talia visa sunt inter mortales. Hæc audientes amici ejus, admirati sunt, & cum stupore, quæ futura erant, præstolabantur.

IV.

[9] Igitur post hæc cum Christina hominum præsentias miro horrore fugeret in desertis, in arboribus, [Putatur a dæmone obsessa; vinculis ligatur, sed a Deo liberatur: esuriens proprio lacte nutritur.] in summitatibus turrium vel templorum vel quarumlibet rerum sublimium, putantes eam plenam dæmonibus, tandem cum magno labore captam vinculis eam ferreis manciparunt: ubi dum multas pœnas pateretur, & penurias, maxime tamen in odore hominum, nocte quadam adjuta a Domino, vinculis & compedibus solutis evasit, fugitque in remotis deserti silvis, & ibi in arboribus avium more vivebat. Cumque egeret cibo (nec enim, quamquam subtilissimum corpus ejus, sine victu [esse] poterat) & fame gravissima torqueretur, nullo modo tamen reverti volebat, sed sola cum Domino in deserti secreto manere. Orationem ergo fundens ad Dominum, petivit supplex, ut ejus angustias misericordiæ suæ oculis intueretur. Nec mora: ad se reflectens oculos, videt aridas mammas virginei pectoris sui contra ipsa naturæ jura lactis stillare dulcedinem. Mira res, & post incomparabilem Christi Virginem Matrem cunctis seculis inaudita k. Stillantem igitur liquorem in cibum sumens, novem hebdomadibus proprio virginei lactis ubere nutrita est. Interim ergo a suis requisita, inventa & rapta est, &, ut prius, vinculis ferreis mancipata; sed frustra. [Christi corpore refecta, per aquarum profunda transit incolumis;]

[10] Liberata enim a Domino venit apud Leodium l civitatem. Quæ sacrosanctas Agni immaculati paschalis carnes esuriens, supplicavit presbytero S. Christophori m, ut eam angustiatam in pluribus communione sancta muniret. Cumque sacerdos promitteret, sed se ad horam occupatum non posse [diceret] illa, dilationis impatiens, venit ad alterius ecclesiæ presbyterum, & petiit corpus Christi. Qui mox precibus precantis assurgens communicavit eam. Nec mora: quodam impetu commota diffugiens, civitatem egressa est. Miratus ergo presbyter fugientem, concurrente alio presbytero S. Christophori, ambo eam usque ad fluenta Mosæ fluminis insecuti sunt. Quam ad obvias aquas se comprehendere posse gavisi, cernunt stupidi * ante se in vero corpore feminam quasi phantastico profundos aquæ gurgites introire, & per aliam fluminis ripam ab aquis immunem exire.

VI.

[11] Tunc cœpit Christina agere illa, propter quæ a Domino remissa fuerat. [uritur non comburitur ab igne;] Ingrediebaturque clibanos n ignivomos, ad coquendum panes paratos; cruciabaturque incendiis velut aliquis nostrum; ita ut horrifice clamaret præ angustia: nec tamen in egredientis corpore læsura forinsecus apparebat. Clibanos non habens; in ignem copiosum in domibus hominum se projiciebat: vel pedes tantum vel manus mittebat, tenebatque tam diu, quousque, nisi divinum esset miraculum, redigi in cinerem potuissent. Intrabat etiam aliquando cacabos plenos bullientis aquæ usque ad ubera, vel usque ad renes secundum altitudinem cacaborum, & membris, quæ foris immunes * a supplicio remanebant, aquam fervidam o superfundebat, clamabatque quasi parturiens, nec tamen egrediens habebat læsuram.

VII.

[12] Sub aquis Mosæ fluminis glaciali tempore frequenter ac diutius morabatur, [cruciatur in aquis tempore hiemali, nec læditur;] adeo ut in iis, sex diebus & eo amplius permaneret. Sed veniebat presbyter, qui ejus curam gerebat, stansque in ripa fluminis adjurabat eam per nomen Christi; & tunc illa coacta redibat. In hyeme etiam sub rota molendini ibat erecta stare, ita quod aqua dilaberetur per medium caput & membra ejus. Veniebat etiam cum aqua natans aliquando, cadebatque cum aqua super rotæ circuitum, nec ulla læsura tamen apparebat in membris.

VIII.

[13] In rotis etiam, in quibus piratæ aliquando cruciari solebant, [idem fit in rotis & patibulis.] more tortorum flectebat crura & brachia sua, & tamen, cum descenderet, non apparebat fractura in membris suis. Ibat etiam ad patibulum, & se inter latrones suspensos laqueo suspendebat, ibique uno die vel duobus suspensa pendebat. Sæpius quoque sepulchra mortuorum intrabat, plangebatque ibi peccata hominum.

ANNOTATA.

a Ms. nostrum chartaceum non plura hic legit; at Ms. Miræanum cum duobus aliis Mss. nostris ac Rubeæ vallis: Ex villa quadam nobilis viri comitis de Los, quæ vulgariter Bruesthem (ita Mir.; Rub. val. Brustemium, dicta duo Mss. nostra male Grustemium) appellatur, juxta oppidum S. Trudonis in Hasbania, Leodiensis diœcesis. At vide quæ de patria ejus diximus in Comm. prævio.

b Mendose Ms. Rubeæ vallis non legit mediam; sed recte addit domus.

c Brustemiensene (templum) an Deiparæ virginis Trudonopoli, in cujus deinde habitavit parochia, quis dicet? inquit recte Mantelius in Compendio historiæ Lossensis. At vero si hoc incertum, unde quis dicet, (quod tamen ille subjungit paulo post, quasi sui oblitus:) Thomas ex curione ad Deiparæ Virginis (Trudonopoli) monachus S. Trudonis ac demum anno MCCXL factus abbas funeri intererat, viditque e feretro redivivam resurgere?

d Ms. Rubeæ vallis stansque.

e Ms. Miræi: Super trabes vero templi usque post &c.; sed nostra lectio probatur ex aliis Mss.

f S. Philippus Nerius castos ab impuris olfactu discernebat, ut vide ejus Vitam cap. 4, & annotata in illud.

g Rub. vall. speciales.

h Idem narratur de S. Lidwina (die 14 Aprilis, pag. 255) ad videndum purgatorium rapta.

i Mir. dignas secundum peccata sua pœnas. Rub. vall. cum alio P. Ms. 19 scelerum suorum.

k Seculo septimo nutritum fuisse virgineo lacte S. Lambertum, vide apud Fisenum Histor. Leod. lib. 3, num. 14; scribiturque idem in Vita venerabilis Gertrudis ab Oosten. De S. Lamberto agi poterit 17 Septembris; & vero manasse lacte ejusdem venerabilis Gertrudis ubera quotidie a festo Nativitatis ad Purificationem, habes in eadem Vita ad 6 Januarii pag. 350. Lac etiam in uberibus obtinuit B. Lidwina virgo tomo 2 Aprilis pag. 283 & 344. Nec vero hoc magis incredibile, quam quod lactis copiam uberibus siccis impertierit S. Eutychius tomo 1 Aprilis, pag. 262; & quod anus. miraculose lactescens aluerit puerum ad invocationem S. Francisci de Paula, ibid. pag. 219.

l Notissima Belgii civitas est; cujus historiam sæpe citatam condidit Fisenus.

m Lambertus Beguus sive Balbus; de quo nos supra in Commentario prævio, & inter prætermissos ad 25 Junii, scribitur a Fiseno in Floribus eccl. Leod. ad istum diem, templum S. Christophoro posuisse.

n Quæ hic & in decursu narrantur in speciem paradoxa, minus lectorem ferient, si ea comparet cum gestis S. Christinæ Stumbelensis, de qua in Commentario.

o Fervidam etiam legunt tres nostri codices alii Mss. cum Ms. Rubeæ vallis; sed apographum Miræanum frigidam.

* al. stupefacti.

* immunia

CAPUT II.
Mirabilia in subtilitate & figura corporis, sanata tibia, liberatione a captivitate; oleo ex uberibus effluente. Communior vivendi modus; fructus sacræ synaxeos; commendatio eleemosynæ; vaticinium.

IX.

[A canibus, quos in se exagitabat, plagas, non læsionem patitur. Quid in spinis ac vepribus ei acciderit.] Media etiam nocte quandoque surgebat, & canes totius civitatis S. Trudonis provocans ad latratus, quasi bestia fugiens præcurrebat, insequebanturque eam canes, & per silvas atque condensa spinarum agitabant eam, ita ut nulla pars corporis ejus a plaga remaneret immunis, & tamen cum sanguinem diluisset a, nullum læsuræ vestigium apparebat. Hoc idem per se cum spinis & vepribus faciebat, ita ut sanguine per totum corpus perfusa undique videretur. Unde multi, qui sæpius hoc videbant, mirati sunt, unde tantus sanguis in uno corpore abundabat. Exceptis enim istis effusionibus sanguinis, ex vena sæpissime multum valde sanguinem minuebat.

[15] Corpus ejus tantæ subtilitatis, & levitatis erat, [Corpus ejus miræ erat subtilitatis,] ut in ardius & sublimibus ambularet, & instar passeris in subtilissimis arborum ramusculis dependeret.

XI.

[16] Cum orare vellet, in summitatibus arborum vel turrium vel quarumsibet rerum sublimium fugere cogebatur, [& habitudinis tempore orationis.] ut ibi remota ab omnibus, sui spiritus requiem inveniret. Iterum cum oraret, & contemplationis in ea gratia divina descenderet, velut calefacta cera, omnia membra ejus in unum globum concludebantur b, nec poterat in eis nisi tantum corpus sphæricum deprehendi. Cumque spiritali ebrietate digesta actuales sensus propria membrorum loca reciperent, instar ericei conglobatum corpus redibat ad formam, & extendebantur membra, quæ sub informi prius materia claudebantur. Super palos etiam sepium frequenter stabat erecta, & ibi Psalmorum decantabat cursum: quippe grave illi admodum erat interim terram attingere.

XII.

[17] Pro his & hujusmodi sorores ejus, & amici erubescentes non modice, [Confracta ejus tibia] eo quod eam homines plenam dæmonibus reputarent, nequissimum quemdam & fortissimum virum conveniunt, qui accepta mercede eam insequeretur ac caperet, & vinculis ferreis manciparet. Cumque nequam ille eam per deserta insequeretur, nec manibus eam capere posset, semel tandem attingens eam, tibiam ipsius clava confregit. Qua deportata domi c, medicum sorores ejus mercede conducunt, qui confractæ tibiæ illius curam impenderet. Deducta est ergo apud Leodium in curru.

[18] [a Deo sanatur; captaque mirabiliter liberatur.] Conscius autem medicus fortitudinis illius, eam in cellario ex omni parte munito d vinculis sortiter constrictam & ad columnam ligatam, januis obseratis inclusit. Cumque fascibus medicinalibus tibiam illius stringeret & foveret, medico recedente, apposita detrahebat, indignum ducens alium suis plagis medicum adhiberi præter Salvatorem nostrum Jesum Christum. Nec illam fefellit Omnipotens. Nam nocte quadam, cum divinitatis in eam spiritus irruisset, solutis vinculis, quibus ligata erat, sanata ab omni incommodo, per aream cellarii deambulabat ac tripudians, laudans & benedicens illum, cui soli mori & vivere delegisset. Claustris ergo cellarii spiritus ejus arctari se sentiens, arrepto saxo de area cellarii, in spiritu vehementi murum pervium fecit; & ut utamur exemplo, velut sagitta, quæ quanto fortius in arcu stringitur, tanto robustius jaculatur, sic spiritus ejus ultra quam justum erat arctatus (quia Ubi spiritus Domini, ibi libertas) cum ipso carneæ molis corpore per aëris vacuum instar volucris volasse perhibetur.

XIII.

[19] Nec sic tamen sorores & amici [ejus] ab ipsius persecutione cessarunt: nam ubi eam reversam comprehendere potuerunt, in scapulo e quodam ligneo vinculis eam fortiter ligaverunt. [Oleo ex uberibus effluente pascitur & sanatur.] Pascebaturque instar canis pane modico & aqua tantum. Ut ergo prærogativum in ea virtutis suæ miraculum Christus ostenderet, superari eam ad tempus ac tribulari sustinuit. Duritia ergo ligni nates ejus attritæ [& humeri] computrescebant, horumque dolore tabescens panem suum manducare non poterat. Nullo ergo ejus miseriis compatiente, mirifice eam miseratus est Dominus: perfecitque in ea illud insigne miraculum, cunctis retroactis seculis inauditum f. Virginea enim ubera ejus clarissimi olei liquorem cœperunt effluere. Quem illa in condimentum sicci panis assumens pro pulmento habebat, & pro unguento; liniebatque ex eo vulnera membrorum suorum putrescentium. Quod ubi sorores ejus & amici viderunt, cœperunt flere, nihilque ulterius divinæ voluntati in Christinæ miraculis renitentes, eam solverunt a vinculis, veniamque prostrati de injuria postulantes, liberam dimiserunt.

XIV.

[20] Tunc libertate pro licito vel libito utens agebat pœnas pro peccatis hominum, secundum quod supra dictum est. [Piorum apud Deum precibus] Cumque multi pro videndis mirabilibus Dei in Christina ex propinquis & longinquis extremisque regionibus quotidie convenirent, religiosi viri ac mulieres, qui in prædicto oppido erant, horrentes ne suprema mirabilium admiratio humanum sensum excederet, converterentque bestiales hominum mentes in malignam operationem facta divina, maxime in iis, quod fugiendo hominum præsentias, ardua quæque velut avis ascenderet, & in aquis quasi piscis diutius moraretur, rogaverunt sedulis precibus Dominum, ut miracula sua in Christina secundum communem statum hominum temperaret. Nec sprevit Dominus pie lacrymantium preces.

XV.

[21] Factum est enim die quadam, ut agitata a spiritu vehementissime ad ecclesiam quamdam in villa, [modus ejus vivendi hominibus contemperatur.] quæ dicitur Guelleir g confugeret, inventoque aperto fonte sacro baptismi, illi se totam immergeret. Quo facto, hoc inibi dicitur consecuta quod contemperatior, ex tunc fuit modus ejus vitæ hominibus, quietiusque habuit postea, & melius pati potuit odores hominum, & inter homines habitare.

XVI.

[22] Sacramentum dominici corporis & sanguinis frequenter, & maxime diebus Dominicis in sancta devotione sumebat, [Sacra communione juvatur in corpore & spiritu: victum mendicat:] recipiebatque in eo robur corporis, ut dicebat, & maximam lætitiam spiritus. Proinde nihil [eorum] quæ propria pro Christo reliquerat, vel ad se jure hereditario pertinere debebant, uti in cibum vel potum poterat, sed communibus hominum eleemosynis, quas ostiatim quotidie mendicabat, ut eorum peccata portaret, quorum eleemosynis pascebatur. Dicebat autem quod ea de causa, a Dei spiritu cogebatur sceleratorum hominum eleemosynas mendicare, ut per has ad horrorem peccatorum & vitæ pœnitentiam vocarentur. Aiebat enim quod nulla re magis Deus erga peccatores ad misericordiam flecteretur, quam dum peccatores erga proximos misericordia moverentur. Unde illud viri sapientis h: Numquam misericordia, numquam pietas potuit nisi in bonum claudere ultimum diem. Et ut [hæc] exemplo pateant, quodam facto Christinæ, quæ diximus, confirmemus.

XVII.

[23] Accidit, ut quadam die ad sitim intolerabilem divinitus excitata, [conversionem scelerati prædicit, a quo potum acceperat.] ad mensam cujusdam sceleratissimi viri splendide epulantis accurreret, potumque poscens, ab illo insolita pietate commoto, parum vini sumeret ad bibendum. Quapropter Christina dixit contra omnium opinionem, qui virum noverant, eum in morte ad pœnitentiæ & contritionis veniam fuisse vocatum i.

ANNOTATA.

a Ita tres codd. nostri Mss. cum Miræano. Male in nostro textu stilluisset (forte legendum stillavisset) pro quo ad marginem diluisset.

b Mir. ac Rub. val. non recte excludebantur. Lectio nostra probatur ex 3 aliis nostris Mss.

c Ita Mss. omnia, quæ vidi; Surius domum.

d Mir. cum tribus nostris Mss. murato.

e Consonat cod. chartaceus noster. Non recte Mir. scopulo; nec in duobus codd. nostris in scapulo vel in scopulo. Rub. vall. videtur scribere scampnulo.

f Simile prodigium alteri Sanctæ contigisse, nondum comperi. Hoc nostrum quamquam rarum & inauditum, non magis fabulosum aut incredibile censeri debet, quam quod quasi oleo stillarint digiti S. Lutgardis, in signum consolationis spiritualis, tomo 3 Junii, pag. 240.

g Mir. Welnis al. Welius; Ms. chartaceum Guelleu; Surius ad ecclesiam pagi Vuellensis. Nomen hujus loci deest in Ms. Rubeæ vallis.

h Ita tria nostra Mss.; Mir. sapientes.

i Pro fuisse vocatum, quod est in tribus Mss. nostris & Mir., legit Rub. vall. fore venturum & fuisse vocatum. Surius pervenisse.

CAPUT III.
Injustorum eleemosynis graviter afficitur; victus ac vestitus; sensus ex damnandis & salvandis; cordium scrutationes; variæ prædictiones; ecstasis &c.

XVIII.

Hæc causa, ut diximus, fuit [pro] qua mendicare publicanorum a eleemosynas cogebatur. [Sanctæ desipiunt maxime eleemosynæ, a datoribus contra justitiam acquisitæ:] Et tamen cum injuste aliquid acquisitum, & sibi in eleemosynam datum comederet, videbatur ei quod ranarum ac bufonum viscera aut intestina serpentium deglutiret. Unde in esu talium clamabat quasi parturiens: O Christe, quid agis mecum? Sic quare me crucias? Tundensque pectus & corpus, dicebat: O anima misera, quid desideras? Quid concupiscis hæc horrida? Cur iis sordibus vesceris? Hoc ergo illi tormentum, cum adeptum [injuste] quid ederet. Nec minori tamen cruciabatur pœna, cum sceleratus quispiam postulatum ab ea aliquid denegaret. Accidit aliquando, ut denegatum ab impio aliquid vi auferret dicens: Etsi modo non vis; postea tamen non dolebis ablatum, & tunc proderit tibi, quod modo non prodest b.

[25] Cum illi deesset manica in tunica sua vel caputium in scapulari, [victu ac vestitu vilissimis utitur:] obvium aliquem habens, de quo hoc suscipere spiritu interius admonita debuisset, rogabat illum. Quod si daret, agebat gratias: fin autem, denegatum auferebat invito, propriisque vestibus assuebat. Nec erubescebat si confusæ essent manicæ, in una tunica c colore dispariles. Vestes ejus erant tunica alba, & scapularium album, tegens totum corpus usque ad pedes, nec aliis frequenter consutum filis, nisi corticis arboris tiliæ, vel viminibus salicis, vel ligneis parvisque verubus. Calceamento carebat, nudis incedens pedibus temporibus indiscretis. Escis vilibus & abjectis pro epulis utebatur, & scutellarum lavaturas, quæ projici debebant, aqua apposita bulliebat, & hoc cum pane furfureo ac duro nimis, emollito tamen prius in aqua, sumebat in cibum. Iis biduo vel plerumque triduo continuato jejunio vescebatur.

XIX.

[26] Honores summo studio fugiebat & gloriam; dicebatque pro hujusmodi maxime illos in inferno vel purgatorio cruciari, [sciens hominum merita, damnandos mœrore, salvandos gaudio prosequitur;] quibus agnitionem veritatis suæ Christus in vita donaverat. Quasi moriens & lugens semper incedebat: quippe cui Deus morientium quotidie vel ad salutem vel ad interitum merita revelabat. Cum aliquis in urbe defunctus esset, quem damnatum pro culpa per spiritum cognovisset, flebat, ac torquebat & retorquebat se, curvabatque [se] ac incurvabat, & recurvabat brachia ac digitos suos, volut si sine ossibus essent mollitie flexibiles. Ipse autem dolor ejus intolerabilis erat cunctis videntibus, ut nulla eum duritia hominum sine maxima sui contritione [atque compassione] sustinere valeret. Pro iis vero, qui salvandi discedebant, tanto tripudio resultabat, quod miro modo esset mirabile, eam in tanta jocunditate vivere. Unde illi, qui ejus virtutem spiritus cognoscebant, facile animadvertere poterant in gaudio vel mœrore, quid in urbe esset morientibus affuturum.

[27] Libentissime ac benignissime morientibus assistebat, exhortans ad peccatorum confessionem, [gavisa etiam moribundis adesse, ut ad beatam mortem eos compararet.] & pœnitentiæ fructum, ad spem perennis gaudii, & horrorem exitialis incendii. Nec hoc solum in Christianos morientes, verum etiam in Judæos, quorum congregatio in urbe maxima erat, mirabili compassione solicita faciebat. Misericordissimum autem Christum Dominum referebat; in eos tamen qui ad ipsum converti vellent; & invitum valde illum vindictam sumere de peccatis hominum, & contristari eum, quotiens hoc facere, peccatis hominum exigentibus cogeretur: occasiones vero ipsum diligenter inquirere, per quas salutem miseris dare possit. Et perfundebatur mira oris gratia, quando de Christo Domino hoc dicebat.

[28] Referebat autem locum esse vicinum inferis in purgationem eorum constitutum a Deo, [Durum in fine vitæ conversis purgatorium fore affirmat;] qui immanibus sceleribus fœdati erant, contriti tamen fuerant in extremis. Hunc locum in tantum cruciatibus horridum referebat, quod nulla ei ad supplicia inferorum esset distantia, excepto quod ii, qui in his suppliciis vexabantur, spe veniæ suspirabant. Iis in tortura dæmones præeste dicebat, ipsosque in tormentum dæmonibus traditos tanto ab eis acerbius cruciari, quanto se in his breviora cruciandi tempora habere cognoscunt.

XX & XXI.

[29] Spiritu prophetiæ in multis claruit, multos præmonuit ad salutem, [spiritu prophetiæ claret; occulta scelera redarguit,] multos de secretis & occultis lceleribus in occulto redarguit, & ad pœnitentiam revocavit. Quando illa miserabilis congressio facta est [anno Domini MCCXIII mense Octobri d] inter ducem Brabantiæ e & ejus adversarios f, ubi in loco, qui dicitur Steps g tot centena hominum occisa sunt h, ipsa Beata mulier eadem die clamabat quasi parturiens atque dicebat: Heu, heu! video aërem gladiis & sanguine plenum. Currite sorores, currite; rogate Dominum: lachrymas fundite, ne contineat in ira misericordias suas. Et cuidam moniali in ipso monasterio S. Katerinæ [prope oppidum S. Trudonis i] dixit: Curre filia, curre ad orationem velociter, & roga Dominum pro patre tuo, quia in maximo nunc discrimine constitutus est.

XXII.

[30] Verum cum quædam monialis ipsius monasterii exitum cogitaret, [sicut exemplis,] de ea Christina dixit: O vas vacuum! in scandalum monasterii maximum profuturum k. Nec diu postea extitit, cum secundum verbum Christinæ de Ordine apostatavit, & per incontinentiam suam maximum monasterio scandalum fecit. Cumque conventus monasterii super modum difficilis esset, ut eamdem monialem revertentem ad pœnitentiam reciperet, Christina conventum redarguit dicens: Licet vos parum reputetis perditionem ejus, non tamen ita parum anima illius constitit Christo, qui pro ea sanguinem fundens, mori dignatus est. Nec destitit Christina hæc ingeminans, donec monialis pœnitens reciperetur l.

XXIII.

[31] Quidam fuit nobilis ultra mare ad sepulchrum Domini proficiscens. [spiritum prasertim] Rogata & jurata est Christina ab uxore dicti nobilis, ut eum prece sua salvum ac sanum reduceret. Cujus adjurationem gravem ducens Christina, multas tamen preces, labores & vota pro milite, Domino obtulit, eumque sanum reduxit, & dixit uxori suæ * quasi obstomachans: Ecce per importunitatem adjurationis tuæ sanum reduxi virum tuum, sed scito nunc, quod non diu tamen ejus præsentia lætaberis. Cujus verbum non multo post verum apparuit; cum paucis evolutis diebus vir ille nobilis ab hac vita migravit, & uxorem ac filios in desolatione & tristitia dereliquit.

XXIV.

[32] Sed & multo ante tempore prædixit, quod terra Sancta Jerusalem Saracenis impiis subderetur. [propheticum] Cumque venisset dies, quo a Solahadino m, rege Persarum n, capta o fuit Jerusalem, cum sepulchro Domini & Cruce Christi p, ipsa in castro de Loen q posita, rei eventum cognovit in spiritu. In quo facto vehementer exultans, rogabatur a præsentibus causam tantæ exultationis edisterere. Recte, inquit, exulto, quia Christus Dominus hodie cum angelis lætabundus exultans occasionem dedit, qua humani generis multitudo salvetur.

[33] [clarissime comprobantibus,] Cumque præsentes, inquirerent, quæ esset occasio; Terram, inquit, sanctam hodie impiorum manibus traditam cognoscatis, magnamque occasionem per hoc datam salutis: dignam enim Christus suam contumeliam ducit, ut terra tradatur in dedecus, licet consecrata suæ præsentia passionis, peritura tamen cum mundo in fine mundi, cum per recuperationem ejus animæ perpetuo permansuræ, & suo sanguine redemptæ, a via impietatis ad viam justitiæ convertentur; fundentque homines sanguinem in negotio Terræ sanctæ, vicemque mortis Christo in magna devotione rependent. Tunc omnes, qui aderant, admirantes, nonnulli eorum notant tempus, & reperiunt eamdem diem, post tempus scilicet, quo peragrato itinere interjacente, fama ad transmarinos potuit pervenire r.

XXV.

[34] Famem etiam maximam, quæ fuit anno circiter ab Incarnatione Domini MCLXX s, multo tempore ante prædixit. [ostenditur.] Alia quoque multa nimis, quæ jam adimpleta sunt, & quæ adimplenda credimus, Christina prædixit t.

XXVI.

[35] Proinde cum esset familiaris valde monialibus S. Katerinæ extra oppidum S. Trudonis: & cum ipsis aliquando [sedendo] loqueretur de Christo, [Rapta in ecstasim] subito & inopinate rapiebatur a spiritu, corpusque ejus velut trochus ludentum puerorum in vertiginem rotabatur, ita quod ex nimia vehementia vertiginis nulla in corpore ejus membrorum forma discerni posset. Cumque diutius sic rotata fuisset, acsi vehementia deficeret, membris omnibus quiescebat; sonabatque proinde inter guttur & pectus ejus, quædam harmonia mirabilis, quam nemo mortalium vel intelligere posset, vel aliquibus artificiis imitari. Solam flexibilitatem musicæ & tonos ille ejus cantus habebat: verba vero melodiæ, ut ita dicam, si tamen verba dici possunt, incomprehensibiliter concrepabant. Nulla interim de ore ejus vel naso vox vel anhelitus spiritalis exibat, sed inter solum pectus & guttur harmonia vocis angelicæ resonabat.

[36] Interim quiescentibus membris omnibus, oculorum [ejus] palpebræ instar dormientium claudebantur. [mirabilem edit cantum,] Tunc post aliquanta spatia, ad se paulisper reversa, quasi ebria, & vere ebria consurgebat: clamabat vociferans: Adducite mihi conventum, ut summæ benignitatis Jesum, in suis mirabilibus collaudemus. Mox undique concurrente conventu; (lætabatur enim multum Christinæ solatio) inchoabat, Te Deum laudamus; & prosequentibus omnibus finiebat u. Postea vero cum ad plenum reversa esset ad se, cognosceretque, recitantibus aliis, quid egisset; & conventum ad Christi laudem qualiter invitasset, præ pudore & erubescentia fugiebat, vel si vi ab aliqua detineretur, dolore nimio tabescebat; stultamque se ac fatuam indicabat.

XXVII.

[37] Dicebat autem quandoque, de jam dicto statu ad se reversa, in magna amaritudine cordis: [mundo insultat, quod Creatorem non agnoscat.] O miserum & miserabilem mundum, non agnoscentem factorem suum! Quare non servis ei? Quare longanimitatem ejus patientiæ non consideras? Bonitatem ejus si videres, etiam ab alio *, contradicente mundo, averti non posses, quin eum diligeres. Sed aversus es, o munde miserabilis; clausisti oculos, & intelligere noluisti. Hæc dicens clamabat velut parturiens, & contorquebat membra sua, volutabaturque in terra cum ejulatu maximo ingeminans, quare mundus non agnosceret Creatorem suum.

ANNOTATA.

a Id est sceleratorum hominum, ut recte Surius, conformiter ad præcedentia & subsequentia, & parabolam cuangelicam Pharisæï & Publicani.

b Recte notat Surius: Hæc fecit sanctissima Virgo non aliqua temeritate, sed Deo illam cogente haud dubie in salutem illorum, quibus ea eripiebat; idque tam hic, quam, ut dicitur paulo post, spiritu interius admonita faciebat.

c Miræanum apographum cum Ms. Rub. vall. collatum, in una manica. Nostra lectio probatur ex tribus nostris aliis Mss.

d Uncis inclusa habet Ms. Miræi: quæ conveniunt cum iis, quæ diximus in Commentario.

e Fuit is Henricus, (de quo Butkens in Trophæis Brabantiæ lib. 4, cap. 4) a patre Godefrido regimini associatus anno circiter 1172. In Historia Belgii, anno 1720 Bruxellis Gallice edita, tomo 1, pag. 93 fertur leonem nigrum, cum fundo aureo primus invexisse insignibus Brabantiæ. Obiit anno 1235 Nonis Septembris (ut liquet ex epitaphio apud Butkens) & sepultus est Lovanii in medio choro ecclesiæ collegiatæ S. Petri. Errat ergo Chronicon Trudonense Ms. ad annum 1227 tradens ista: Eodem anno Henricus dux Brabantiæ moritur.

f Leodienses intellige; de qua re in Commentario.

g Ms. Rubeæ vallis cum duobus aliis nostris apographis male Sceps. Surius locum non exprimit. Trudonopolis ad meridiem habet pagum vulgo Montenaken, duabus leucis inde distantem; in cujus extremis finibus locus est Occidentem versus, qui dicitur Steppa, vulgo Stipsbergen.

h Quam pene nullo victoribus Leodiensibus, quam autem ingenti sanguinis dispendio steterit palma ista victis Brabantis, videsis apud Fisen, qua, inquit, ter mille Brabantos non annumeratis externis auxiliis, periisse compertum est, capta quatuor millia. Mali præcipua moles incubuit in Lovanienses ac Liranos, qui dimicaverant in prima acie. Ac Lovaniensium quidem patricii multi periere. Fortiter enim egerunt, servatique ducis gloriam adepti sunt; quam prærogativis testatam dux voluit, Petermannorumque nomine insignivit, quotquot sub vexillo S. Petri militassent. Porro hic triumphus annuo Officio ecclesiastico celebratur, apud Leodienses die 13 Octobris.

i Uncis inclusa habet Ms. Miræi; nullum ex aliis omnibus, quæ vidi.

k Lectio ista (pro qua Rub. vall. offuturum) probatur ex quatuor nostris exemplaribus.

l Nec destitit &c. miror non haberi in Ms. nostro chartaceo.

m Rub. vall. Saladino.

n Regem Saracenorum dicere debuit, sicut eum vocat Baronius in indice sui ultimi tomi Annalium, Ægypti Sultanum Surius hic. De Ægypti regno ei relicto agit Jacobus de Vitriaco in Historia orientali cap. 94; de variis autem regnis, quæ sub se habuit, cap. 98. Vide quæ ad ipsum spectant a citato cap. 94; sub mortem præbuisse memorabile humanarum rerum vicissitudinis exemplum narratur.

o Jerusalem a Saladino captam IV Kal. Octobris notat Baronius ad annum 1187, num. 7: Labbe vero in Compendio chronologico vel isto die vel 2 Octobris factum ponit.

p Cladem istam & ignominiam cruci Domini illatam tragice ex epistolis testium oculatorum describit Baronius ad annum mox allatum, num. 3 & 8.

q Al. Los, Loes, Loen, vulgo Borchloen, Latine Loscastrum, oppidulum Belgii in ditione episcopi Leodiensis, & Lossensis comitatus seu Lonensis caput. Habet capitulum canonicorum, & monasterium Brigittinorum. Medium est inter Tungros ad ortum & fanum S. Trudonis ad occæsum, duabus leucis utrimque distans. De hoc loco dictum in annotatis ad Vitam S. Lutgardis, die 16 Junii, pag. 242.

r Surius hic desinit in annotarunt tempus, eventum prophetiæ non memorans.

s De anno hic & alibi signato, uti & de eo, qui in aliis codicibus signatus invenitur, pluribus dissertum est in Commentario prævio.

t Alia quoque multa &c. non habet codex noster chartaceus.

u Lectio nostra ab inchoabat usque ad finiebat, probatur ex nostris Mss. quatuor contra Rub. vall., quod aliter legit.

* ejus

* al. illo.

CAPUT IV.
Secessus Sanctæ ad Ivettam reclusam; cantus ac Scripturarum scientia; æstimatio apud comitem Lossensem; de quo vivente bene merita, post mortem ejus, pœnas purgatorii in se Sancta partitur; amor solitudinis.

XXVIII.

Post hæc de domo propria & cognatione digressa, castrum in confinio Alamanniæ, quod Loen dicitur, expetivit a: ubi cum quadam religiosissimæ vitæ reclusa Ivetta b nomine, [Suos deserens versatur cum reclusa; a qua æuctor Vitæ plurima didicit.] moram per novennium faciens, mira per eam operatus est Dominus. A qua reclusa, multa, quæ de Christina scripsi, revelata suscepi: de longinquis enim Galliarum partibus ad eam propter hoc veni.

XXIX.

[39] Igitur in eodem loco, omni nocte Christina Matutinorum frequentans vigilias, recedentibus omnibus de ecclesia, [Suavissima cantandi facultate] & obseratis januis, per aream pavimenti ecclesiæ deambulans, canticum tantæ dulcedinis emittebat, ut potius videretur cantus angelicus quam humanus. Cantus ille tam mirabilis erat auditu, ut omnium musicorum instrumenta, omnium mortalium voces excelleret; minor tamen & longe impar dulcedine illius harmoniæ jubilo, qui dum mente excederet, inter guttur & pectus ejus [incomparabilis] resonabat. Cantus, inquam, iste Latinus erat, mirisque consonantium c clausulis exornatus.

[40] Intelligebat autem ipsa omnem latinitatem, & sensum in Scriptura divina plenissime noverat, [& mira scientia in divinis Scripturis a Deo donatur;] licet ipsa a nativitate litteras penitus ignoraret, & earum obscurissimas quæstiones spiritualibus quibusdam amicis, cum interrogaretur, enodatissime reserabat. Invitissime tamen [ac rarissime] facere voluit; dicens Scripturas sanctas exponere, proprium esse clericorum, nec ad se hujusmodi ministerium pertinere. Clerum ac maxime sacerdotes propter nimium amorem Christi miro modo venerabatur, cum tamen versa vice multas ab eis injurias pateretur. Peccantes sacerdotes vel clericos secretius & cum mira reverentia quasi proprios patres dulciter admonebat, ne bonum nomen Christi per excessus suos in populis blasphemarent *.

XXX.

[41] Cujus sanctitatem vir nobilissimus Luduicus d scilicet comes de Loen celebri fama cognoscens, [Ludovice comiti Lossensi tota in amaribus est:] cœpit eam ex corde dili gere, & ejus consiliis ac colloquiis sinceriter inhærere. Ubicumque vidisset eam, assurgebat, & occurrebat ei, matremque vocabat. Cum autem aliquid idem comes contra justitiam, vel ecclesiam Christi aut ministros ejus exercuisset, ipsa quasi mater de filio dolebat pro eo. Adiensque eum, in palatio consistentem, materna illum fiducia arguebat, obtinebatque ab eo quidquid pro satisfactione & justitia debuisset.

XXXI.

[42] Et quidem cum idem Luduicus comes die quadam acclinis in atrio ecclesiæ jaceret multo milite stipatus, [quem excitat ad amorem Dei,] illa superveniens clam capiti comitis imminebat. Quæ oculis ac manibus elevatis dicere cœpit cum mira oris gratia: O quam pulcher es Domine! Quod milites audientes dicebant comiti: Audisne, domine comes; qualiter hæc Sancta te laudat? Et comes: Novi, inquit, quem laudat. Non sum ego, sed laudat cælestem Dominum suum, qui pulchritudinum creator est, & pulcherrimus omnium. Tum illa: Verum, inquit, dixisti. Tu ergo cur istum non diligis?

XXXII.

[43] Idem ipse comes aliquando in palatio suo apud Loen, [ac simulatum proditorem ipsi detegit:] quod nunc destructum est, e, cum Limburgensi, & cum alio comite hora meridiana super culcitram in æstate colloquendo jacebat. Ad quorum colloquium Christina constanter accurrens inclamat comiti Luduico: O miserrime, cum quibus nunc agis colloquium? Ecce tecum quasi amicus agit, qui inimicus jam manum proditurus apponit. Mox vocem Feminæ proditor ille perhorrens, ad horam conticuit, verumque verbis dissimulans, eventum rei exitus approbavit e.

XXXIII.

[44] Hic idem Luduicus comes cum in extremis ageret, [cujus jam vita sancti animam gravissimis purgatorii pœnis cum tradi videret,] Christinam ad se vocari fecit, eam obnixius postulans, ut secum usque ad horam sui obitus remaneret. Qua favente benignius, comes omnes * qui cum eo erant, secedere jubet a thalamo; Christinam autem solam secum retinuit in conclavi. Nec mora: comes virtute, qua potuit, erexit se, & supplex ante pedes Christinæ toto corpore factus, ei omnia peccata sua ab anno ætatis suæ undecimo usque ad diem illam cum maximis lacrymis recitavit: & hoc non pro indulgentia, quam dare non potuit, sed ut magis ad orandum pro eo, hoc piaculo moveretur. Post hæc comes omnes suos intra thalamum vocari fecit, & secundum consilium Christinæ sua disponens mortuus est f. Et vidit illa animam ejus tradi ad purgatorium, pœnis acerrimis cruciandam.

XXXIV.

[45] Quem pia Mulier non modice miserata, a Domino obtinuit, ut cum illo exactura in purgatorio supplicia partiretur. Nempe cum illi [post mortem] apparuisset, auxilium petiturus, [a Deo obtinet, ut dimidiam earum partem in se transferre possit.] dixit ad eum Christina: Age nunc, & vade hinc, & secundum divinum judicium pœnas pro peccatis exsolve: ego vero in meo corpore exactura tormenta dimidiam purgatorii tui partem excipio g. His ita gestis, videres Christinam multo post tempore nocturnis horis flammeis vaporibus [interdum vero frigorum algoribus h] cruciari; & certum *, secundum quod anima comitis alternatis * cruciatibus torquebatur. Loca etiam, in quibus dictus comes peccare solebat; irremediabilibus lacrymis irrigabat, & in quibus lætatus ille inaniter fuerat, ista dolebat.

XXXV.

[46] In ultimo vitæ suæ anno solitudo illi & desertum frequenter habitaculum erant; revertebaturque, [Sub finem vitæ solitudinis amantissima, umbræ instar inter homines apparet.] licet rarissime, cum ad salutem hominum, aut ad sumendum cibum a spiritu cogeretur. Retinere eam illo in tempore nemo mortalium posset, cum anhelaret ad deserta transire. Cum reverteretur, nemo eam salutare, nemo aliquid interrogare audebat. Vespere enim aliquando revertens transibat per mediam domum quasi spiritus super terram: vixque discerni poterat si spiritus transibat aut corpus, cum terram vix tangere videretur. Adeo enim in illo extremo vitæ suæ anno in omnibus fere partibus animale corpus sic spiritus obtinuerat, ut humanæ mentes vel oculi vix possent ejus corporis umbram sine horrore & tremore spiritus intueri. Reversa autem tunc ad oppidum S. Trudonis, in monasterio S. Katerinæ sæpius morabatur.

ANNOTATA.

a Miræi apographum ad Rubeovallense collatum hic habet: Castrum quod ab oppido S. Trudonis distat per duo fere milliaria, quod Los sive Loen dicitur, expetivit. Quæ lectio probatur ex duobus aliis codicibus nostris; at illi, quæ est in textu, suffragatur Ms. chartaceum nostrum.

b In exemplari, quod excudimus, nomen hoc non satis clare erat expressum; in duobus aliis vitiose Metta; Apud Surium Juera. Apud Fisenum in citata Historia ad an. 1192, num. 7 vocatur Ivetta vel Ivera; ubi ab hac recte distinguit Ivettam Hoiensem, Sanctæ nostræ synchronam; de qua actum 13 Januarii, a pag. 863; ibique de alia fere synonyma Jutta virgine reclusa, S. Hildegardis magistra, acturos nos diximus ad 22 Decembris, quo eam dedit Arturus in suo Gynæceo. Hanc, qua de agimus, sanctam vocat Mantelius Histor. Loss. lib. 6, pag. 173, & Iveram etiam scribit, dicens nescire se an Loscastri ulla ejusdem exstet memoria, aut ullæ supersint reliquiæ. Quo autem fundamento sanctæ ei titulum det, ipse viderit.

c Rub. vall. consonantiarum.

d De isto Ludovico meminimus in Commentario prævio; locisque variis de eo agunt Fisenus in Histor. Leod., ac Mantelius in Compendio Histor. Loss.

e Prophetiam hanc cum suis adjunctis, explanare conati sumus in Commentario prævio.

f Anno Christi 1218, sicut ibidem diximus.

g Eximia in hoc genere misericordiæ fuit B. Christina Stumbelensis, acerbissimos & inauditos perpessa cruciatus in solatium animarum. Vide Vitam ad 22 Junii, lib. 4, cap. 13 in fine, ubi tres notas animas, & alias mille liberasse narratur. Vide item caput 16 &c.

h Uncis inclusa, non sunt in Ms. Rubeæ vallis.

* al. blasphemaretur.

* Rub. vall. eos.

* an semper?

* al. alternantibus

CAPUT V.
Vita qualis proxime ante mortem; languor; mors secundo ac tertio obita; sepultura; translatio; auctoris parænesis; elevatio corporis; miraculum.

XXXVI.

Narravit mihi memoratus venerabilis Thomas a nunc abbas S. Trudonis, [Narrat Vitæ auctori abbas Trudonopolitanus,] tunc vero presbyter civitatis, quoddam de Christina recitatione dignissimum. Ipse in aurora diei a Matutinis domum cum socio revertebatur; &, ecce, illa cum impetu transiens ecclesiam introivit. Quam clam secuti illi post columnam ecclesiæ secretius observabant, quid illa ageret vel oraret. Nec mora, illa ante altare quasi saccum siccis plenum ossibus se projecit. Tunc ingemiscens graviter ac frequenter tundere cœpit pugnis pectus & corpus suum, dicens: O miserum * & miserabile corpus! quam diu me miseram cruciabis? Quid agis mecum? Quid tibi tam diu miseram animam detinere *? Quam diu retardabis me a conspectu Christi? Quando derelinques me, ut anima ad Creatorem suum libera revertatur? Væ tibi miserrime, & væ mihi, quæ conjuncta sum tibi!

[48] [Sanctam inter alternantes animæ & corporis inter se dialogismos] Hæc & hujusmodi dicens, tundebat corpus suum. Tunc iterum assumens personam corporis, quasi spiritui dicebat: O anima misera! sic quare me crucias? Quid te tenet in me, & quid te delectat ex me? Quare non sinis me redire ad terram, unde assumptum sum, & quiescere, quousque tibi in novissimi judicii die restituar? Quare non vadis ad requiem tuam, ut fruaris potioribus in supernis? Hæc dicens suspirabat, & anhelabat * & flebat. Nec mora; quiescens paululum cum silentio, & cogitatione sancta in Deum sincerius incalescens, in risum dulcissimum resolvebatur, & tollens ambabus manibus pedes suos, cum maximo affectu deosculabatur plantas ejus, atque dicebat: O dulcissimum corpus! quare verberavi te? Quare convicia intuli tibi? Numquid obedisti mihi in omne opus bonum, quod Deo auctore aggressa sum facere? Tu tormenta, tu labores benignissime ac patientissime pertulisti, quæ spiritus imponebat.

[49] [gaudio delibutam, ac mirifice affectam fuisse.] Iterum ingeminans oscula, dicebat: Nunc patienter sustine, o meum optimum & dulcissimum corpus. Jam finis instat laboris tui; jam quiescens in pulvere, paululum dormitabis, & tunc demum, canente tuba, deposita omni corruptibilitate, resurges, & sociaberis animæ in perpetuo gaudio, quam in præsenti tristitiæ sociam habuisti. Talibus demulcens verbis & osculis corpus suum, post horam jubilum, quem prædiximus, mirabilem emittebat: & tanta jocunditate interius replebatur, ut rumpi exterius in corpore crederetur. Vere mirabilis Deus in Sanctis suis, & in ista, ut ita dicam, super omnem admirationem mirabilis.

XXXVII.

[50] Cibo in extremo vitæ suæ tempore raro valde & modico pascebatur. Ad colloquium cum sororibus & religiosis, [quem vitæ modum tenuerit ante mortem: deflet hominum peccata:] sicut ante consueverat, sedere nolebat, sed gustans modice, & somno ad momenta refecta, nocte nondum media ad deserta transibat. Numquam in diebus illis risum quis vidit de ore ejus, sed erat similis illi, qui nimio dolore amens effectus est. Orans, plangens incedebat & mœrens. Et hoc ideo, ut creditur a quibusdam, quia ei solito amplius de statu mundi & malitia ejus Dominus revelavit. Unum erat, quod cum miro ejulatu sæpius deplangebat, totum fere humanum genus in effusionibus seminum esse corruptum, & propter hoc iram Dei per vindictam toti fere Christianitati citius imminere.

XXXVIII.

[51] Ingruente vero tempore; quo languore mortis debuit detineri, tam assiduam contemplationis gratiam adepta est, [languet,] ut molestum ei valde esset, aliorsum aciem mentis intendere. Extremo ergo quiescens ab omnibus, Beatricem b quamdam S. Katerinæ monialem benigne rogavit, ut sibi lectum secrete in thalamo præpararet, eo quod sibi languoris infirmitas immineret. Qua præsto faciente, quod petiit, ipsa decubuit, & ingravescente morbo exercebatur. Cumque per hebdomadas tres languore detenta fuisset, communionem corporis dominici, & unctionis oleum postulavit. Quo facto, ipsa quam prædixi, Beatrix coram ea genibus provoluta rogavit, ut certificaret eam in rebus aliquibus, antequam vita excederet. Cumque reticeret illa, aliorsum eam intentam existimans, distulit quæstionem, exiensque thalamum aliquid factura, solam eam interim dereliquit.

XXXIX.

[52] Proinde fertur a quibusdam, eam sæpius in vita rogasse Dominum, ne eam in morte aliquibus miraculis honoraret, [moritur;] sed communi hominum morte defungi permitteret, & in hoc quoque a Domino exaudita est: nam dicta Beatrix antequam reverteretur, vocante Christo, [Christina] spiritum exhalavit. Nec mora, reversa Beatrix cum quadam sorore, invenit in terra corpus exanime, mortuorum more prostratum, & vere credo ministerio angelorum. Tunc Beatrix impatientius agens, ruit super defunctæ corpus, clamans super defunctæ corpus, & ejulans vehementer. Cumque inter clamandum defunctam sæpius interrogaret, cur sine licentia, cur sine commendatione sororum abisset ad Dominum, tandem in spiritu vehementi, concepta fiducia, fixo vultu in ora defunctæ, dixit: O Christina! obediens semper mihi in vita fuisti; adjuro ergo nunc te & contestor per Dominum Jesum Christum, quem in vita ardenti desiderio dilexisti, ut obedias mihi etiam nunc: quia potens potes per illum, cui nunc jungeris, quæcumque vis, revertarisque ad vitam, & dicas mihi, quod a te aperiendum in vita magno desiderio postulavi.

[53] Mira res! mox ubi hoc Beatrix mortuis auribus inclamavit; Christina reversa ad corpus, grave suspirium edidit: anxioque vultu revocantem reverberans dixit: [sed iterum ad vitam redit tantisper; ac paulo post tertio exspirat.] O Beatrix! quid me inquietasti? Quare revocasti me? Jam exhibenda ducebar ad conspectum Christi; sed nunc soror mi c, quid vis, festinanter interroga, & sinas me, obsecro, ad Domini concupita reverti. Tunc Beatrix quod proponebat interrogans, responsum ab illa recepit. Interim aggregatis undique sororibus monasterii, illas crucis signo & verbo consignans, tertio experta est mortem, & tertio d obiit, & sic transiit ad immortalia secula seculorum.

XL.

[54] Vixit autem postquam primo resurrexit a mortuis, [Tempus vitæ; annus mortis; sepulturæ] quadraginta duobus annis, & defuncta est anno circiter ab Incarnatione Domini MCCXXIV. Sepulta est autem extra oppidum S. Trudonis in monasterio S. Katerinæ, quievitque ibidem annis septem, usque ad tempus scilicet, quo omne ædificium monasterii in locum magis congruum & proximum e transtulerunt. Tunc universis civibus adunatis, ad tumulum [beatæ ac] reverendæ Christinæ, clerus & conventus monialium accesserunt. Quem dum dimoto desuper operculo aperuissent, tantæ dulcedinis gratia cunctos universaliter & singulariter occupavit, ut omnes una mente, [&] uno ore pariter conclamarent, Christinam in vita fuisse mirabilem f, & post mortem nihilominus gloriosam. Nec enim ullus ambigit, gratiam sanitatum collatam esse his, qui cum fide debita ad ejus tumulum accesserunt. Sed nos hujusmodi prosequi non valemus.

XLI.

[55] Vide ergo, lector, quantis simus obnoxii, qui Christinam videmus tot tormenta, [Concludit auctor,] tot pœnas non pro se sed pro proximis pertulisse: & nos pro nobis & nostris excessibus pœnitentiam agere formidamus. Veniet certe dies, veniet, & non tardabit, quod nos majora iis libenter aggredi tentaremus, si locus pœnitentiæ daretur poscentibus, & ad neglecta [quondam] tempora redire liceret. Et væ iis, qui oleum misericordiæ [tunc] volunt emere, quando tempus nundinarum pertransivit: & ideo lampade vacua pulsabunt ad januam, & nullum aditum * obtinebunt: quin imo dicetur eis: Amen dico vobis, nescio vos. Vigilate ergo, quia nescitis diem neque horam.

[56] [exemplo S. Christinæ lectorem adhortans ad pœnitentiam.] Argumento ergo necessario conclusum est dormienti, dum diem & horam negligens, noluit plena lampade oleo bonorum operum ex condignis pœnitentiæ fructibus vigilare. Vigilate ergo: quia nescitis diem neque horam, qua Dominus vester venturus sit. Et quid aliud in omni vita sua Christina clamavit, nisi pœnitentiam agere, & paratos esse homines omni hora? Hoc verbis multis, hoc fletibus, hoc ejulatibus, hoc clamoribus infinitis, hoc exemplo vitæ plus docuit, plus clamavit, quam de aliquo præcedentium vel subsequentium scripto vel relatione percepimus, in laudem & gloriam Christi, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus: per omnia secula seculorum. Amen g.

XLII.

[57] Accidit autem post hæc anno ab Incarnatione Domini MCCXLIX, ut die quadam summo mane ad portam mulier, ut videbatur, annosa corpore & habitu candidata pulsaret. Intromissa ergo, pro monacho & sacerdote h quæsivit. [Milenienses divinitus monitæ moniales de elevando Sanctæ corpore,] Ad quem cum fuisset adducta, dixit illi: Missa sum ex revelatione divina, ut annuntiem vobis, quatinus corpus cujusdam sanctissimæ feminæ, Christinæ nomine, sub negligentia positum relevetis a loco. Quod si feceritis, ipsius meritis & precibus gratiam locus iste consequetur & gloriam: si autem neglexeritis, offensam divini numinis incurretis. Cumque monachus rogaret eam, ut hæc potius priorissæ monasterii diceret & conventui, illa reticuit.

[58] Nec mora, currens monachus, ut cum conventu adduceret priorissam, [illud transferunt in decentiorem locum:] dictam personam rediens non invenit. Festinans ergo per diversas vias cucurrit, & misit, nec invenit quemquam, qui recedentem viderit aut manentem. Introëuntem vero portam plures eam vidisse testati sunt, nec incongrue. Neque enim angelus Raphaël multitudini secreta cælestia censuit revelanda, sed soli Tobiæ cum filio. Et hoc modo hic non ab re cernimus accidisse. Hæc audiens conventus, & timens ne, sicut supra dictum est, divini numinis offensam incurreret, cum festinatione & gaudio ossa sacra tollentes de tumulo, lota diligenter & exsiccata juxta altare in loco celebri posuerunt.

XLIII.

[59] Nec mora, postquam mirabilis Christinæ corpus a tumulo relevatum est, mulier quædam in vicino monasterii a multo tempore ita languida, [consecuto mox hanc translationem miraculo.] & penitus membris destituta jacebat, ut a lecto, etiamsi arsisset domus, surgere non valeret. Fama ergo tantæ rei confidentius excitata, orat virum suum, ut ad monasterium deferatur. Qui lacrymis mulieris impulsus, eam vehiculo, quod vulgariter currum herbarum vocant, imposuit, & ad monasterium usque deduxit. Hinc manibus perlata ad tumulum, membris omnibus sospitata surrexit, & benedicens Deo, & sponsæ suæ Christinæ, ad domum suam propriis viribus repedavit.

ANNOTATA.

a Rectius Ms. nostrum chartaceum omittit τὸ memoratus. Ecgraphum Miræi cum duobus aliis nostris Mss. legunt, mei nominis (Rub. vall. addit æquivocus.)

b Synonyma priorissa S. Catharinæ ponitur apud Fisenum in Floribus pag. 277 successisse S. Lutgardi, Aquiriam profectæ anno 1206, secundum ea, quæ diximus in Commentario ejus prævio ad diem 16 Junii pag. 233; quæ an eadem sit Beatrix cum hac, qua de hæc Vita agit, nobis non constat.

c In supplemento ad Vitam B. Mariæ Oigniacensis 23 Junii, pag. 667 simili barbara phrasi dicitur, domina MI.

d Rarissimo, imo forte nullo aliorum Sanctorum exemplo tertio S. Christinam obiisse, clare ac distincte narratur a biographo. Noster Coret in Strena anni 1711, seu Diario angelorum Gallice edito, ac Leodii recuso, tomo 3, pag. 155 nimis timide de primo Sanctæ obitu dicit: Mortua fuit satis juvenis; mortua saltem credita fuit. Biographo adde Vitriacum supra in prologo, de prima morte ita pronuntiantem: cum diu mortua jacuisset.

e De distincta hujusce loci notitia, in mappa geographica a me non reperta, rogatus per litteras Dielsius, de quo in Commentario, respondit in hæc verba: Abbatia de Milen habet Trudonopolim versus meridiem, indeque distat media hora. (Historia Belgii Gallica pluries citata inde eam removet ad unam leucam.) Alluitur fluviolo Sylindria: hortos duos & amœna habet prata; sed cultura non ita rara, uti nec templo, nec ædificiis. Observa interim ex citata Historia, locum hunc etiam vocari Munster-Milen.

f Consonant apographum Miræi & codex chartaceus noster: mendose scribunt duo alii codd. nostri venerabilem.

g Videtur hic desiisse primigenium Vitæ argumentum; reliquis, uti existimo, vel secunda ejusdem manu, vel alterius opera adjectis. Adi Commentarium.

h Habitasse ibidem aliquot ejusdem instituti monachos, eruo ex verbis Chronici Trudonensis ad annum 1248, in Commentario citatis: Priorissa totusque conventus monasterii S. Catharinæ in Milen compromiserunt … quod amodo non debeant numerum sanctimonialium, & FRATRUM ac sororum augmentare ultra LX personas.

* al. miserrimum

* Rub. vall. retines

* Rub. vall. ejulabat

* al. auditum.

DE B. KINGA, SEU CUNEGUNDE V., POLONIÆ DUCISSA, ORDINIS S. CLARÆ APUD ANTIQUAM SANDECZ,
IN PALATINATU CRACOVIENSI.

Anno MCCXCII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Kinga seu Cunegundis virgo, Poloniæ ducissa, Ord. S. Claræ, apud antiquam Sandecz, in palatinatu Cracoviensi (S.)

AUCTORE P. B.

§ I. Antiquus, & modernus Beatæ cultus.

Ad Superos hoc die, anno Christi 1292, (ut est in Actis cap. 26) transmisit Sandecz, sive Sandecia aut Sandecum vetus B. Kingam seu Cunegundem virginem simul ac viduam Boleslai pudici, Poloniæ minoris, [B. Kinga, eademque Cunegundis, hoc die obiit,] hoc est palatinatuum Cracoviensis, Sandomiriensis, & Lublinensis ducis ac monarchæ: Kingam, inquam, seu Cunegundem: nam utrumque eidem nomen fuit; & primum quidem Hungaricum est, quemadmodum & ipsa Virgo; alterum obtinuit in Polonia; ut auctor est Mathias de Michovia Chronicorum regni Poloniæ lib. 1, cap. 38. Non satis huc animum advertit olim Rodulphius Historiarum Seraphicæ religionis lib. 1, fol. 137 verso, & 243 item verso, ex una Beata duas faciens, alteram quidem Cunegundem, anonymi regis Hungariæ filiam, uxorem Boleslai pudici, & quæ monialium Sandeciensiam parthenonem condiderit; alteram vero Ziguam, vel Zinguam, filiam Andreæ Hungariæ regis, sororem germanam S. Elizabethæ. Hæc hallucinatio tum ex historia Polonica Hungaricaque, tum ex Actis hisce nostris tam evidenter elucescit; ut jam pridem eam in Rodulphio suo posteriores Ordinis ejusdem scriptores agnoverint.

[2] Est autem Sandecia vetus, oppidum, ut in hac Vita dicitur cap. 15, [& sepulta est in monasterio Sandeciensi a se fundato,] num. 139, prope radices Alpium, quæ Poloniam ab Hungaria dividunt; duobusque fluminibus, Poprod videlicet & Dunajecz, haud longe ab oppido fluentibus, ambitur, tredecim circiter milliaribus Cracovia dissitum; populosum olim ac dives; at ex quo nova Sandecz trans Popruthium a Wenceslao Polonorum & Bohemorum rege anno 1303 cœpta est ædificari, omnis decor antiquæ Sandecz adeo emarcuit, inquit auctor noster infra cap. 14, num. 240; ut ex civitate alioquin tunc insigni ad vilem sit vicum redacta. Ibi porro Beata monasterium erexit S. Claræ sub titulo SS. Trinitatis, illustre atque opulentum, ut quod monialibus facile centum alendis sufficeret; quibus & ipsa se, defuncto conjuge, statim adjunxit, atque adeo aliquanto post præfuit: donec tandem, annis in religione tredecim exactis, in sacello, ejusdem monasterii septis (ut habet Waddingus ad annum 1333, num. 32) incluso, & seorsim ad latus ecclesiæ sito, nec ulli nisi solis monialibus patente, condita fuit.

[3] Cultus ejus a centum quinquaginta & ultra annis ante decreta Urbani PP. VIII revocari non potest in dubium, [miraculis & cultu jam olim clara, & patrona Poloniæ,] ut patebit ex sententia in Miraculis recentioribus proferenda cap. 10, num. 108: imo ab ipso illo, quo decessit hinc, die repeti haud immerito potest; quando continuo frequentissima cujusvis generis miracula ejus apud Deum gratiam prorsus singularem longe lateque adeo propagarunt; ut vix sepulcro esset imposita, cum ad illud fieret frequens hominum, in variis necessitatibus ejus opem pro voto referentium, ex propinquis & remotis regionibus concursus; quem quidem populi affluxum recentia identidem beneficia in annos sequentes ac secula produxerunt, auxeruntque non parum; ut & Acta capp. 27, 28, & sequentibus usque ad finem; & picturæ votivæque, quæ ad sepulcrum appensæ (Waddingo teste ad annum 1333, num. 29) visuntur, tabellæ indicant. Neque hæc promiscuæ plebis tantummodo veneratio fuit aut privata, sed regni Poloniæ universi, ac publica: In universo regno Poloniæ, inquit Waddingus loco citato, pro patrona & tutelari proclamatur; ejusque sepulcrum magna devotione invisunt die sanctissimæ Trinitatis, cui ecclesia dedicata est, non solum Poloni, verum etiam provinciæ Sceputiensis incolæ, Germani, Rutheni, Silesii, Moravi & Hungari magno omnis generis & ætatis concursu. Et qui vota sua ad sepulcrum pro beneficio aliquo consequendo deponunt, diem Lunæ … jejunio, eleemosyna, aliisque piis operibus sacrare non omittunt.

[4] [ac præcipue diœceseos Cracoviensis.] Præcipuam ac peculiarem in hac parte pietatem sibi vindicat ecclesia Cracoviensis; uti ex carmine colligo, quod excusum Cracoviæ anno 1617, oblatumque a congregatione Assumptionis Deiparæ, ex illustribus status utriusque viris, clero, aulica studiosaque juventute ad ædes Societatis Jesu Cracoviæ instituta, suo ante sodali, tum vero illustrissimo principi, domino Martino Szyskowski, episcopo Cracoviensi ac duci Severiensi, inscribitur Divi Tutelares diœcesis Cracoviensis gratulabundi: hos inter haud infimo loco recensetur beata Kunegundis Hungara, Poloniæ ducissa, vidua & virgo, Ordinis S. Claræ, cœnobii sanctimonialium Sandeci fundatrix.

[5] [Missa & officium ejus antiquum,] Quo primum tempore nuncupari vulgo Sancta aut Beata cœperit, non reperi. Illud constat, hunc ei titulum ab ineunte seculo decimo quinto attributum legi in codice membraneo, de quo infra fiet mentio, Clarissarum Cracoviensium; quem secuti deinde scriptores Poloni constanter tenuere: hos imitari non est ausus Ranucius Picus in Vita Italica anno 1633 Romæ vulgata, ubi Venerabilem tantum, & quidem solus, quod sciam, Cunegundem appellat: id quod minime mirandum in Pico, ut qui de Beata scripserit Romæ paulo post decretum Urbani PP. VIII datum XIII Martii anno 1625. Eodem, nisi multum fallor, decreto factum est; ut recitari desierit Missa & Officium, quæ olim recitabantur die XIV Julii (imo XXIV Julii, ut recte Hueberus in Menologio Franciscano ad diem XXVII ejusdem mensis) ex communi Virginum, exceptis peculiaribus orationibus, uti tradit Waddingus ad annum Christi 1333, num 29, ubi orationes illas exhibet, easdemque ait esse, quibus Innocentius III in Bulla canonizationis S. Cunegundem, S. Henrici imperatoris conjugem simul ac virginem, cohonestavit. Omissionem hanc, ejusque causam satis aperte subdit Waddingus his verbis: Injecto tamen scrupulo, quod non liceat absque Romanæ curiæ auctoritate Officio ecclesiastico quemquam colere Sanctorum, abolevit ille ritus; maxime cum illum non approbasset rogatus anno 1628 Urbanus PP. VIII; ut colligitur ex decreto S. Congregationis Rituum super hac re dato XVI Decembris anno 1690. Viget tamen, inquit Waddingus, consuetudo, ut quotannis in die obitus fiat solemnis ejus commemoratio per antiphonam, Veni sponsa Christi, & orationem; quam apud ipsum hic vide.

[6] Non indicat Waddingus, & qui hæc eadem ex illo referunt, [ac sepulcrum elevatum expositæque reliquiæ.] quam antiquus ille per Missam & Officium cultus fuerit; neque id nobis aliunde constat; nisi quod annum Christi 1635, quo hæc typis mandabat Annalium ille scriptor, tanto spatio antecesserit, quantum innuit vox olim, qua utitur. Et Missam quidem in ejus honorem fuisse celebratam anno Christi 1469, tradit auctor noster in Actis infra cap. 37, num. 176; sed eam sacerdotis privati studio adscribit; de alia vero, quam consuetudo publica una cum Officio quotannis instituerit, nusquam agit Longinus; ut non videatur ejus temporibus usitata fuisse. Quid si tum primum ritus ille invaluit, cum super sepulturæ locum, ut auctor est ibidem num. 32 Waddingus, altare erexit Cardinalis Radzivilus, in quo asservantur ejus ossa, scriniolo argenteo per Cardinalem Macziowiski (adi recentiora miracula cap. 6, num. 64, & cap. 7, num. 78) inclusa; & caput argentea theca seorsim reconditum? Episcopatum autem Cracoviensem gessit Georgius Radzivilus S. R. E. Cardinalis ab anno 1591 usque ad 1600; Bernardus vero Macziowiski, vel ut alii scribunt, Macieiowski, item S. R. E. Cardinalis, Georgio successit anno 1601, uti docet Joannes Cæsarius in Vitis archiepiscoporum & episcoporum ecclesiæ Cracoviensis. Recentior aliquanto apparet illa tabula, quam ad sepulcrum orantibus expositam esse tradunt atque exhibent Annales Minorum ibidem num. 31; quandoquidem postrema ejus oratio illa est, quam post intermissum Officium & Missam pro anniversaria commemoratione die XXIV Julii substitutam fuisse diximus.

[7] Reliquiæ B. Kingæ præter eas, quæ tumulo condebantur, [Aliæ ejus reliquiæ, & tunica] aliæ fuerunt, & quidem Sandecia procul asportatæ; uti colligere est ex miraculo, quod earum attactu factum esse anno Christi 1307 in diœcesi Gnesnensi narratur in Actis cap. 28, num. 277. Asservatur etiam tunica interior, ait Waddingus ad annum 1333, num. 32, sub diligenti custodia abbatissæ, in qua illud observatur, nullam pati læsionem tribus integris seculis, quibus frequenter distrahitur & defertur ad varias ægritudines depellendas. Habetur insuper cochlear, quo communiter utebatur; & annulus a Boleslao sponso arrhæ loco immissus. Conspicitur denique ibidem religiosissimæ Virginis imago lignea, ipsa adhuc vivente dolata, quæ perhibetur membrorum accuratam delineationem & veram corporis mensuram præferre, habitu quidem communi Clarissarum; ceterum sacro capiti principis imposita corona: dextra tenet monasterium a se fundatum, sinistra pyxidem vel thecam reliquiarum.

[8] [ac statua prodigiis decorata.] Mira de hac imagine (prosequor ejusdem auctoris narrationem) passim prædicant, utpote per quam non obscura signa impendentium monasterio consolationum sive incommodorum præmittuntur; usu rerum magistro comprobante, ad eventum rerum prosperarum statuam illam colorem rosaceum induere; contra, futuram calamitatem pallore ingrato portendere; prout recens anno MDCXXIV accidit. Fundebant devotæ virgines ardentes ad illam imaginem preces in arduis sui monasterii necessitatibus. Res mira! statuæ illius facies rubicundior insolito comparuit. Attonitæ novo miraculo virgines sacram statuam manibus contrectare, basia figere certatim perrexerunt; faciemque & nasum calentem, ut vivo homini non absimilem, expertæ sunt. Exponitur hæc statua publicæ venerationi in die Trinitatis, quo diximus finitimas nationes turmatim ad ejus sepulcrum confluere. Imaginis hujus, uti & lipsanothecæ atque altaris accuratam delineationem expetii, hoc loco reprasentandam. Sed cui ea Sandeciæ commissa fuit, nihil misit hactenus; quam ob causam, nescio; satis ego certe tempestive rogaveram.

[9] [Tandem anno 1628 agi cœptum de canonizatione ejus.] Verum ut ad decretum Urbani supra citatum revertar, videtur illud sicut moderando non nihil Beatæ cultui, uti diximus, occasionem præbuit, ita etiam stimulos addidisse principibus; ut eum denique, Ecclesiæ Romanæ interpellata auctoritate, in perpetuum stabilirent; quod eatenus rogati sæpe incitatique neglexerant. Illustrissimus enim dominus Martinus Sziszkorcki (imo Szyszkowski) episcopus Cracoviensis, examinatis & compertis quamplurimis hac nostra ætate, inquit Waddingus ad annum Christi 1333, num. 24, ab ea patratis miraculis [&] serenissimus Sigismundus rex Poloniæ ejus canonizationem summis votis, missis processibus, quibus vitæ sanctitas & miraculorum frequentia comprobatur, a Sanctissimo Domino Urbano VIII efflagitarunt; idque tertio post anno, quam ejusdem Pontificis memoratum ante decretum prodierat, Christi scilicet 1628, die XXII mensis Martii, ut est in epistola Sigismundi regis de hac re ad Pontificem data, quam totam proferunt Annales Minorum loco mox assignato: tum subdunt: Pii principis & devoti cleri Polonici votis ut Sanctissimus Pontifex satisfaciat, gravissimorum virorum S. R. E. Cardinalium examini commisit omnia præclarissimæ Virginis & regiæ Conjugis Acta; ut, si constent, eam Sanctis adnumeret. De his processibus plura lege in Miraculis recentioribus in fine capitis secundi, & initio tertii, uti & ad finem septimi.

[10] [Decretum Alexandri VIII pro publico ejus cultu:] Exspectationi tamen eventus non respondit ante annum Christi 1690; quando sub Alexandro PP. VIII, post causam denuo in Polonia rite discussam definitamque, ut narratur in Miraculis recentioribus cap. 10, decretum est editum, quod ex Romano exemplari subjicio:

CRACOVIEN.
Canonizationis B. Cunegundis, regineæ Poloniæ, Ordinis sanctæ Claræ.

Proposito in Congregatione sacrorum Rituum ab eminentissimo & reverendissimo D. Cardinali Casanate dubio, an sententia lata per reverendissimum episcopum Laodicensem, suffraganeum reverendissimi episcopi Cracoviensis super cultu ab immemorabili exhibito dictæ beatæ Cunegundæ, & casu excepto a decretis jussu san. mem. Urbani VIII super non cultu editis; eadem sac. Congregatio, audito in voce & in scriptis reverendissimo archiepiscopo Myrensi, Fidei promotore; instante P. magistro Balthazare Milatio de Naro, regente collegii S. Bonaventuræ in conventu SS. XII Apostolorum de Urbe, uti procuratore monialium sanctæ Claræ, ac totius provinciæ Poloniæ suæ religionis Minorum Conventualium, postulatore hujusmodi causæ; censuit, prædictam sententiam esse confirmandam, si sanctissimo Domino nostro placuerit. Die X Junii MDCXC. Et facto de prædictis verbo cum Sanctissimo per me secretarium, Sanctitas sua benigne annuit. Die XI Junii MDCXC. A. episc. Ostien. Card. Cybo. Loco † sigilli. Laurentius Fliscus sac. Rit. Congreg. secret.

[11] Hoc decretum eodem anno secutum est aliud, ab eodem Pontifice approbatum die XVII Decembris, [item alia ejusdem Pontificis & Innocentii XII de festo ejus & ritu, ] vi cujus B. Cunegundis, propter concurrentiam aliorum festorum impedientium, celebratur die XXVII Julii sub ritu semiduplici in toto Ordine Seraphico, uti ad hunc diem testatur Fortunatus Hueberus in Menologio S. Francisci, Monachii edito anno 1698. Legi ego decretum illo die, mense & anno approbatum, quo S. Rituum Congregatio Officium & Missam ab omnibus religiosis & monialibus dicti Ordinis (Minorum) Conventualium, ac toto clero regni Poloniæ tam seculari, quam regulari utriusque sexus, qui ad horas canonicas tenentur, sub ritu semiduplici in die ejusdem Beatæ festo singulis annis respective recitari & celebrari posse censuit; sed hoc neque se extendit ad totum Ordinem Seraphicum, ut patet; neque diem Beatæ festum transfert ad XXVII Julii: an igitur aliud ipse ejusdem diei decretum viderit? Idem certe post Hueberum asseruit Benignus Fremautius ad eumdem diem in Vita Beatæ Flandrica. Innocentius XII anno 1695, die XVIII Junii, Officium duplex per annum de prædicta Beata pro regno Poloniæ ac magno ducatu Lithuaniæ concedi posse censuit: ut habent verba decreti. Eadem subinde solennitas extensa latius est pro Ordine Seraphico, ut constat ex Officiis propriis Sanctorum trium Ordinum S. Francisci ab eodem Innocentio approbatis, quæ hic impressa vidi Antverpiæ anno 1706, & quibus hic utuntur FF. Minores, quos Observantes vocant, uti & Clarissæ: ibi namque ad diem XXVII Julii recitandum præscribitur Officium duplex, totum de communi Virginum primo loco, cum oratione, Exaudi nos.

[12] Idem tamen ritus aliquot posterius annis apud Minores extra Poloniam Conventuales observari cœpit, [aliaque recentiora: lectiones & oratio propriæ.] ut liquet ex decreto sequenti: Ordinis Minorum Conventualium. sacra Rituum Congregatio, patre magistro fratre Felice Angelo Sidori, jam procuratore generali Ordinis Minorum Conventualium, usque de mense Aprilis proximati humillime supplicante, benigne concessit, ut Officium Beatæ Cunegundis Ordinis S. Claræ, quod huc usque sub ritu semiduplici a Fratribus Minoribus sancti Francisci recitatum fuit, imposterum ab iisdem sub ritu duplici minori cum lectionibus secundi nocturni propriis & oratione, sub die X Martii proximati pro regno Poloniæ, ac magno Lithuaniæ ducatu approbatis, recitari possit & valeat. Die VII Julii, MDCCXXV. Loco † sigilli. N. M. Tedeschi, archiepiscopus Apamenus. Lectiones has & orationem hic describere visum non est, quia nihil continent, quod non idem in Actis nostris fuse explicetur; si conclusionem exceperis lectionis tertiæ, quæ sic habet: Itaque antiquissimum cultum, quo per universam Poloniam celebrabatur, Alexander Papa octavus approbavit; & Clemens Papa undecimus eamdem in primariam ejusdem regni, & magni ducatus Lithuaniæ Patronam rite electam confirmavit. Juvat tamen ad cultum Sanctæ illustrandum, hic attexere decretum sacræ Rituum Congregationis, quod una cum iis lectionibus & oratione impressum nuper accepimus a celsissimo ac reverendissimo præsule Cracoviensi, & sic habet:

CRACOVIEN.

[13] [Modernus Sanctæ cultus in Polonia & Lithuania.] Non minus pie, quam enixe serenissimo Poloniæ rege, nec non reverendissimo archiepiscopo Gnesnen. & episcopo Cracov. Sanctissimo D. N. Benedicto PP. XIII, per litteras particulares pro elevatione ritus in honorem B. Cunegundis totius regni Poloniæ, magnique ducatus Lithuaniæ jam in Patronam principalem a sac. Rit. Congregatione sub die XXXI Augusti MDCCXV confirmatæ, necnon pro approbatione orationis, & lectionum propriarum II nocturni, & pro translatione illius festi cum Officio ad Dominicam post diem XXIV Julii iterum supplicantibus, illisque a Sanctitate sua ad Sac. Rituum Congregationem remissis, & per eminentissimum, & reverendissimum D. Cardinalem Albanum tit. S. Clementis, præfati regni ac magni ducatus Lithuaniæ apud S. Sedem protectorem relatis, sac. eadem Rituum Congregatio, hujusmodi instantiis benigne annuendo, censuit, suprascriptas lectiones II nocturni proprias & orationem, ab ipso eminentiss. Albano de mandato sac. Congregationis mature perpensas & approbatas, in Officio diei festi beatæ Cunegundis singulis annis Dominica post XXIV Julii immediate sequen. sub ritu duplici primæ classis cum Octava ab universo clero seculari, & regulari utriusque sexus prædicti regni ac magni ducatus Lithuaniæ, juxta formam constitutionis a san. mem. Urbano PP. VIII super celebratione festorum editæ, ac servatis rubricis Breviarii, & Missalis Romani, recitari, & Missam respective celebrari posse, si Sanctissimo Domino nostro visum fuerit. Die X Martii MDCCXXV.

Et facta de prædictis Sanctissimo Domino nostro per me secretarium relatione, Sanctitas sua benigne annuit. Die XXVI ejusdem mensis, & anni MDCCXXV. F. Card. Paulutius Præfectus. Locus † sigilli. N. M. Tedeschi, archiepiscopus Apamenus, sac. Rituum Congregationis secretarius.

Porro licet festum B. Cunegundis modo tam in Polonia & Lithuania, quam in Ordine Seraphico justis de causis in dies alios, ut vidimus, transferatur; nos tamen hoc die, quo & cælum adiit, & olim culta fuit, ejus Acta proferenda putavimus.

§ II. Acta, quæ hic dantur; alia antiquiora, quæ desiderantur; recentiora miracula.

De Beata nostra scripsere auctores & graves & multi; quorum paucos, at præcipuos citat Waddingus ad annum Christi 1333, [Missis aliis, edimus Acta Beatæ antiquioræ,] num. 33; plures Arturus in notis ad Martyrologii sui Franciscani diem XIV Julii (nam & ille post Waddingum credidit eo die celebratam ejus memoriam fuisse.) Addi possent alii plurimi, qui vel omnia, vel selectiora Actorum ejus capita Italice, Polonice, Flandrice aliisque vernaculis sibi linguis vulgaverint, non sine ingenti animarum fructu atque operæ pretio. Verum cum omnes, aut certe plerique, fontem assignent, unde sua prompserunt, Vitam scilicet B. Cunegundis a Joanne Dlugosso conscriptam, (quam tamen nemo, quem viderim, ita tradit, quin detruncet fere, ut ex aliena faciat suam) operam dedere Majores nostri, ut hanc operi nostro genuinam conquirerent. Et sane perquam feliciter cecidit, ut id tum facerent, cum Cracoviæ floreret Societatis nostræ presbyter Fridericus Schembegh, vir & Sanctorum gloriæ studiosissimus, & rebus gestis scriptisque in Bibliotheca Scriptorum Societatis Jesu commendatus; tametsi cognomen ibi legatur Szembek; cum ipsemet illud in epistola sua anno 1616, ultima Februarii, ad Heribertum nostrum Rosweydum data, diserte sic exprimat, ut expressi ego. Erat hic tum apud primarios quosque viros Cracoviæ magno in pretio, atque imprimis apud illustrissimum ac reverendissimum D. Petrum Tylicki ep. Cracoviensem, cujus subinde vitam ac mortem peculiari opere (quod anno 1617 edidit) posteris exornatam reliquit, cum ejusdem ope anno præcedenti hæc B. Cunegundis Acta Rosweydo impetrasset, ac transmisisset Antverpiam, una cum epistola paulo ante memorata, in qua de illa sic habet:

[15] Mitto R. V. primo Vitam B. Kunegundis stupendissimam; [scripta a Dlugosso, & accepta ex archivo Cracoviensi,] quam quidem serenissimæ nostræ Constantiæ reginæ dedicare cogitaveram: sed jam malo, ut in his voluminibus (Acta Sanctorum & opus nostrum intelligit, a Rosweydo pridem conceptum, sed ob mortem immaturam numquam inchoatum) prodeat… Ipsemet eam fideliter contuli cum manuscripto, ex quo est descripta; & heri episcopus noster mihi eam subscripsit. Vita ipsa eleganti charactere descripta est, sed sine ullo titulo; nisi quem propria manu adjecit Schembeghus in hunc modum: Vita admiranda beatæ Kingæ, seu Kunegundis Hungaræ, Poloniæ ducissæ, Boleslai pudici, Polonorum principis, conjugis, viduæ & virginis, auctore celeberrimo regni Poloniæ historico Joanne Longini (vulgo Dlugos) canonico Cracoviensi: ex antiquo manuscripto, in charta pergamena, archivi cathedralis ecclesiæ Cracoviensis fidelissime desumpta ad verbum, & hactenus numquam typis evulgata. Ad finem Vitæ in ultimo folio verso illustrissimus episcopus Cracoviensis hæc adscribit: Hanc Vitam B. Kunegundis esse ex nostro archivo ecclesiæ nostræ cathedralis fideliter desumptam testor ego Petrus Tylicki episcopus Cracoviensis M. P., id est, manu propria: post hæc annexum erat sigillum episcopale ferream equi soleam erectam referens, cum gemina cruce altera inclusa soleæ, altera superimposita. Notat vero Schembeghus episcopum, cum hæc notaret anno 1616, XXVIII Februarii, fuisse virum annorum 72; & vero non toto illo anno superstes fuit.

[16] [atque exarata ad exemplar authenticum anni 1475;] Vitæ totius enarratio uno textu ab initio ad finem usque decurritur, nulla capitum, nulla paragraphorum facta divisione; ut ea proinde quam in Actis infra reperies per capita numerosque partitio, & quidquid a continua & cohærenti scriptione diversum est, nostra censeri debeant, non auctoris. In textu ipso mutare quidquam religio fuit; aut sicubi id fieri debuit, lectorem admonuimus in annotatis. Apparet tamen, autographum non fuisse amanuensi ubique pervium; cum hic illic lacunas unius fere vocis capaces reliquerit, quas deinde, facta cum autographo collatione, charactere suo supplevit Schembeghus. Quam vero antiquum sit exemplar, cujus hic apographum edimus, ad calcem Vitæ his verbis significatur: Finit Vita B. Cunegundis … edita a Joanne Dlugosch seniore, canonico Cracoviensi, scripta manibus Christophori de Dambowzdal anno Domini MCDLXXV, die Saturni, prima mensis Julii in castro Cracoviensi: Scripta est ergo vivente adhuc & florente Cracoviæ ipsius Vitæ auctore, qui tantum quinto post anno diem extremum obiit: imo ipsum exemplar hoc esse vix dubito, quod auctor ipse, qui canonicus tum erat Cracoviensis, episcopo suo Joanni Rzeszovio atque ecclesiæ Cracoviensi obtulerit: neque enim verisimile est, vel non aliquod hujus Vitæ exemplar ecclesiæ suæ ab eo datum esse (cum unum etiam pro memoriali sempiterno legaverit sororibus monasterii Sandecensis anno MCDLXXIV, die VIII Maii, teste Waddingo ad an. 1332, num. 33;) vel aliud, quam quod ab ipso profectum sit, in archivum illius ecclesiæ fuisse repositum.

[17] [quando auctor Cracoviæ supererat,] Porro quamquam hoc ad prototypi nostri auctoritatem faciat plurimum; non diffitemur tamen, potuisse alia quædam exemplaria prius ab auctore fuisse edita; ut de Sandeciensi mox dictum; quod tamen an ipsius Dlugossi manu sit exaratum, nescio: hoc enim non exprimit ejus inscriptio, quæ juxta Elbingum (de quo infra) talis est: Liber Joannis Dlugossi senioris, canonici Cracoviensis, quem pro memoriali sempiterno legavit & legat sacro sanctimonialium cœnobio Ordinis S. Claræ in antiqua Sandecz, in quo corpus sacrum præfatæ Cunegundis requiescit. Anno Domini millesimo quadringentesimo septuagesimo quarto, XVIII mensis Maii. Hoc certum, non diu ante Vitæ huic scribendæ finem impositum fuisse; concluditur enim miraculo, quod contigit anno 1471. Nec refert, quod Vita in prologo dedicatur reverendissimo Jacobo Sennenio, sive de Sienno, Cracoviensis ecclesiæ episcopo, qui infulam Cracoviensem, quam ab anno Christi 1460, inconsulto rege Casimiro, obtinuerat, anno Christi 1463, urgente eodem rege, deposuit; ut narrat, post Dlugossum Hist. Polon. libro decimo tertio, Lipsiæ nuper edito, col. 262, & 312, Martinus Cromerus libb. 24 & 25: nam ex eo consequens tantum est, ut ab anno circiter 1460, & prologum illum scripserit auctor, & Vitam inchoaverit: quod ultro fatemur; cum id ex tota præfatione manifestissimum videatur. Nego tamen, tum vel opus totum, vel etiam majorem ejus partem absolutam fuisse; hoc enim cum ex miraculis infra probatur, inde a capite 37, num. 376 narratis; tum ex cap. 14, num. 132, in quo citat auctor Vitam S. Stanislai ep. Cracoviensis & martyris, quæm primum absolvit anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo quinto; ut fatetur ipsemet in conclusione operis illius. Vide Acta Sanctorum ad diem VII Maii, pag. 272, num. 59. Idem etiam potest intelligi ex Actorum epilogo, quem ad Beatam unice dirigit; de Sennenio (qui interea Wladislaviensem episcopatum ab anno 1464, testibus ibidem Dlugosso col. 338, & Cromero in fine libri 25, adeptus erat; aut forte archiepiscopatum Gnesnensem, quem adiit, ut iidem asserunt anno 1473) ne verbum quidem unum facit: cum in Actis S. Stanislai ad eumdem epilogus dirigatur, ad quem spectaverat prologus. Cur opus hoc interrumpi tamdiu potuerit, facile perspiciet, cui hæc Sennenii ac Dlugossi tempora nota fuerint.

[18] Nimirum id spectabat auctor, cum hæc Acta scribenda susciperet, [& vix finem scribendi fecerat.] ut per ea canonizationis ejus accurandæ studium excitaret: hoc autem ad episcopum Cracoviensem præcipue pertinebat; quippe in cujus diœcesi & vixerat Beata, & sepulta jacebat, & radiabat prodigiis. Non poterat vero ad hanc rem episcopus Dlugosso videri quisquam opportunior, quam Sennenius; ut qui suapte sponte erga B. Cunegundem egregie esset affectus; modumque calleret imprimis, quo in curia Romana tractanda feliciter essent negotia; cum idem apud Pontificem maximum legatione regis nomine ante annum functus esset; qua occasione Sanctissimum Dominum adeo sibi demeruerat, ut ejus unius beneficio, inscio atque adeo invito rege, Cracoviensem ecclesiam obtinuerit. Accedebat singularis omnino Sennenii cum duobus fratribus Dlugossis, ac præsertim seniore, qui noster erat, fidei atque amicitiæ conjunctio, quam ne adversa quidem potuit utriusque fortuna calamitasque dissuere; quæ omnia vide apud Cromerum lib. 24, vel potius apud ipsummet Dlugossum lib. 13. Hac usus igitur opportunitate Dlugossus, statim ut episcopum esse Sennenium intellexerat, sese ad Vitam hanc elaborandam accinxerit; sic episcopo & faces ad rem sine mora suscipiendam, & materiam uberem subministraturus. Verum cum eo brevi Casimiri indignatio ingravesceret, ut non modo episcopum, sed & omnes ei adhærentes proscriberet everteretque fortunis, episcopatum Sennenius, spem Dlugossus obtinendæ tum canonizationis, atque adeo laborem, ad illam urgendam unice inchoatum, deposuit; saltem donec otium & occasionem aliam ei tempora meliora præberent. Atque hæc, ni fallor, neque torta est, neque longe quæsita ratio præfationem hujus Vitæ cum ipsa Vitæ historia temporibusque conciliandi.

[19] Quæ huc usque disserui, auctoritatem antiquitatemque exemplaris, [Quanti faciendus eorum auctor.] quod sequimur, haud parum commendant, ut quod non solum auctoris obitum antecesserit, sed etiam primariam operis manuscripti publicationem pone secutum sit, præsente tum Cracoviæ, ac forte etiam dictante aut recensente Dlugosso. At erit fortassis, qui cum hoc mihi haud gravate concesserit, neget tamen, in hac historia vel ipsius Dlugossi autographum magni esse faciendum; quando ea persequitur, quæ ducentis ante, & quod excurrit, annis acciderint. Næ, qui sic arguit, idem ejus Historiam Poloniæ, idem Acta S. Stanislai, quæ tanto apud eruditos omnes in pretio sunt, parvi pendat; cum utrobique multo, quam hæc sint, antiquiora pertractet. Quod si fidem ibi mereri videtur, quia monumentis vetustioribus diligentissime conquisitis in scribendo sit usus; quidni idem illud hic valeat? neque enim hæc Acta de suo suxit ungue, sed partim ex antiquiori Vita, partim (ut erat historica supellectile scientiaque instructissimus) aliunde deprompsit; uti in præfatione numero 4 de se ipse testatur. Est ergo tanti ut minimum in hac Vita Dlugossus, quanti est in rebus multo etiam antiquioribus aliis. Porro de fide ejus ceterisque laudibus fuit actum a nobis ad diem VII Maii in Commentario prævio ad Acta S. Stanislai ep. & M. Qui de illo plura desiderat, adeat ejus Historiam sex posterioribus libris auctam, editamque cum auctoris Vita Lipsiæ anno 1711.

[20] [De Actis Beatæ antiquioribus, quibus usus est Dingossus,] Ceterum ut præsenti bono gavisi dudum sumus; sic jacturam antiquioris Vitæ B. Cunegundis, quam ex ipsis hisce Actis in prologo citato colligebamus, non immerito quidem, at frustra tamen doluimus: neque enim dubitavimus, quin amissa prorsus esset; cum præter unum Dlugossum, vidissemus auctorem nullum, qui de illa meminisset. Tanto autem avidius eam expetivimus, quod ab æquali Beatæ aut suppari auctore, quantumvis perfunctorie & abscisce delcriptam fuisse suspicabamur. Perquiri ergo illam in Polonia non semel flagitavimus; verum, ut dixi, frustra. Ego cum in instrumentum quoddam authenticum Vitæ B. Salomeæ, nobis anno 1667 per P. Nicolaum Kichovium nostrum submissæ, præfixum incidissem, spem novam concepi: ex eo namque intelligebam, esse apud Clarissas Cracovienses codicem pergameum in albo corio, more antiquo, coopertum, qui incipitur a principio tali modo, videlicet: Incipit prologus in Vitam felicis KingÆ, ducissæ Cracoviensis: Quoniam simile factum est regnum cælorum &c. In fine vero: Explicit prologus de sancta Kinga, ducissa Cracoviensi, anno millesimo quadringentesimo primo finitus in crastino S. Annæ, feria quarta. Hunc ergo Prologum illam Vitam esse auguratus, quam quærebam; petii illum, qualis qualis esset, nobis describi.

[21] [& quæ frustra quæsivimus;] Responsum accepi (quod sero admodum ad manus meas devenit) primo quidem; repertum esse codicem assignatum, & in eo Prologum jam dictum. Secundo, Prologum eumdem constare istic foliis septuaginta duobus, & continere Vitam illam primigeniam B. Cunegundis, quæ Dlugosso tradita fuerit, quamque hic nimis perfunctorie & abscisse scriptam doluerit. Tertio, auctorem ejus esse Stanislaum aliquem, theologum Franciscanum, annis circiter 73 antequam suam Dlugossus absolverit. Quarto, numquam illam typis fuisse vulgatam; crediderim, inquit Elbingus, ob adjunctam & simul compactam Vitam B. Salomeæ ab eodem Stanislao scriptam, quæ apud Clarissas Cracovienses semper delitescebat. Quinto, tam illum Stanislai Prologum, quam historiam Dlugossi sæpissime citari in processu canonizationis B. Cunegundis; sed semper separate; exinde quia unum non est fragmentum alterius, sed sunt scripta, quorum unum habet aliquid, quod non habet aliud. In multis tamen, inquit, conveniunt, quia Dlugossus plurima mutuavit a Stanislao; & alia etiam addidit. Hæc omnia diligenter sane accurateque notata recepimus; sed quod caput erat, & a nobis maxime flagitatum, Vitam, inquam, illam seu Prologum non accepimus, & causa dissimulatur, cur missa non sit. Neque tamen urgere ultra jam licet, quando instat typographus, ut Acta B. Cunegundis prælo subjiciat. Caremus interim Vita illa nunc animo æquiore, quam prius, cum ejus neque scriptorem neque ætatem sciremus, quam Dlugossiana multo, quam re vera sit, anteriorem esse suspicabamur.

[22] Acquiescet igitur lector benevolus Actis unice, quæ proferre potuimus, [quamquam hæc ipsa, quæ damus desiderata sint hactenus,] a Longino conscriptis, neque hactenus idiomate ac stylo, quo sunt ab auctore concepta, vulgatis: acquiescet, inquam, si vel ab heterodoxis exoptatum huc usque frustra hoc inter alia Dlugossi opusculum fuisse non ignoraverit. Produnt id certe ipsi in præfatione nupera ad extremum, de quo supra, Historiæ Dlugossianæ librum. Habeant ergo etiam ipsi quod optant; meque, quod nuper eruditus quidam inter eos fecit, insimulare desinant odii, quorum tam prompte obsequar desiderio. Non odi ego hæreticos; absit: amo verius meliusque quam ipsi sese. Unam in illis hæresim odi; execrorque, quas eructare eos ipsa docet in Sanctos Dei, Deumque adeo ipsum, contumelias. Has, inquam, in hæreticis odi, oderoque dum vivam, non hæreticos ipsos; quos utinam quidem vel fuso sanguine ad mentem bonam, ad fidem veram, ad salutem æternam adducere mihi liceat! Faxit hoc sane potenti patrocinio, quam expetunt, Cunegundis! Et vero faciet, spero; si, posita tantisper obstinatione, quantum aviditatis ad hæc legenda, tantum animi candoris attulerint. Fecit id certe Beata nostra non semel, ut liquebit ex Miraculis.

[23] Dixi hæc typis antehac numquam fuisse commissa: neque enim iis assentior, [nec umquam Latine impressa:] qui ipso accurante Dlugosso, impressa illa atque illustrissimo Sennenio episcopo Cracoviensi sic dicata fuisse volunt circa annum 1474; & primum quidem, quia ipsis fatentibus nullum hactenus impressionis hujus exemplar apparuit uspiam aut vestigium; deinde quia Schembeghus noster jam ab annis centum & amplius anecdota prædicavit; denique quia non tantum ante annum 1474, sed etiam ante quam potior Actorum Dlugossianorum pars esset concepta, episcopatu pridem cesserat Cracoviensi Sennenius, ut supra dictum est num. 17.

[24] Actis miraculisque a Longino conscriptis, prodigia recentiora subjicimus, [sicut neque miracula recentiora,] quæ lectorem accepta referre volumus primum quidem illustrissimo celsissimoque Principi, ecclesiæ Cracoviensis Antistiti, qui hæc nobis subministrandi provinciam pro summa sua benevolentia gloriæque Sanctorum studio suscipere ultro voluerit; tum etiam R. Patri Ludovico Elbing, Ordinis Minorum S. Francisci Conventualium provinciæ Poloniæ exprovinciali, cujus labore non exiguo collecta hæc sunt & magnam partem ex idiomate Polonico in Latinum conversa. Utrique equidem Superos omnes propitios precor, ac præcipue Cunegundem, cum in ejus honore per Ecclesiam universam dilatando tam insignem operam posuere. Neque enim hæc aliunde assequi poteramus; quippe quæ vel in ipsa Polonia a viris principibus obtineri Latina ob exemplarium Mss. raritatem custodiamque nimis religiosam perdifficile sit, vel solis fuerint huc usque ejusdem regni finibus vernaculo sermone coërcita. Fuit certe munus hoc nobis tanto gratius jucundiusque, quanto jam post annum fere totum sperabamus minus; idque vel eo maxime, quod in ipso tempore advenerit, quo subire prælum quam proxime debebat.

[25] [quæ Actis Dlugossianis subjiciemus;] Laudem hoc etiam ex capite singularem promeretur Elbingus, quod fontes, eosque limpidissimos, diligenter assignet, unde deprompta sint singula; id quod ad fidem historicam mirifice facit. Præfatus enim, ab anno 1471, quo Dlugossus desiit compilare miracula Beatæ nostræ, desiisse notari quæ posterius contigerunt usque ad annum 1532; sic pergit: Ego post tam longum tempus in libro Processus inquisitionis super vita, sanctimonia & miraculis præclaræ Virginis ac Ducissæ Poloniæ deprehendi post historiam de B. Cunegunde Latine descriptam, quæ de verbo ad verbum concordat cum illa Dlugossi, veteri charactere in pergameno exaratum Registrum miraculorum, quod sic est: Sequitur Registrum de miraculis, curandisque variis (dicerem potius curatis) infirmitatibus hominum, ad tumbam S. Kunegundis vota promittentium implentiumque. Tum Regestum illud subdit, ut est a capite 1 usque ad 3. Eo continentur antiqua miracula, quorum fide, non secus ac Vita gemina Stanislai atque Dlugossi, usi sint commissarii ad processum primum instituendum. Deinde a capite 3 usque ad 6 recentiora prosequitur, quæ in ipso processu a testibus citatis ac præsentibus deposita & a commissariis episcopi Cracoviensis probata & in classes varias distincta sunt. A capite 6 usque ad 8 habes quæ in secundo processu collecta sunt; tum porro cetera omnia ordine methodoque tam dilucida digeruntur, ut nihil de nostro addendum fuerit, præter annotata paucula, usitatamque in Actis capitum ac numerorum divisionem. Nunc antequam Acta nostra proferamus, paucula de iis libet animadvertere.

§ III. Quid in Actis hisce erratum, quid omissum.

[Pater Beatæ Bela IV, rex Hungariæ,] De patre B. Cunegundis dubium esse non potest, quin fuerit Bela IV, Hungariæ rex, Andreæ II, cognomento Hierosolymitani, filius natu maximus, & in regno successor: nam licet infra in Actis cap. 1, num. 17 nuncupetur Andreas, & quidem alter filiorum Belæ natu major; manifestum est tamen, id non auctoris assertum esse; sed vitium amanuensis; ut ibidem notamus: id quod cum ex Historia Poloniæ auctoris nostri, Michovii, Cromeri, aliorumque passim, tum ex ipsis hisce Actis certissime constat, & quidem ex eodem illo capite num. 16, 18, 22, & toto denique Vitæ decursu, ubi constanter exprimitur nomen patris ejus non Andreas, sed Bela. Atque hoc quidem, ut dixi, in controversiam revocari minime potest.

[27] [mater Maria filia Cpolitani imperatoris; non tamen Alexii,] Graviorem olim difficultatem invenere Majores nostri in assignanda matre; ut colliges ex Commentario prævio ad Acta B. Margaritæ Hungaricæ, quæ B. Cunegundis nostræ soror fuit, ad diem XXVIII Januarii pag. 898, num. 8; ubi varias proferunt scriptorum sententias. De nomine satis inter omnes convenit, fuisse Mariam; & quidem imperatoris Constantinopolitani filiam, quod fere affirmant cum aliis auctores historiæ Hungaricæ, Thurocius in Chronicis Hungariæ cap. 76; Bonfinius Rerum Hungaricarum decade 2, lib. 8; Ritius de Regibus Hungariæ lib. 2: sed imperatorem isti nullum nominant. Hos præcipue secutus videtur Ranucius Picus in Vita B. Cunegundis Italica, cum ita scribit parte 1, cap. 2: Matrem hujus Cunegundis fere omnes asserunt fuisse Mariam, imperatoris cujusdam Græci filiam; sed eum nemo est qui compellet nomine, unde scias, quis fuerit: ut satius proinde sit, rei hujus incertos relinqui, quam in tanta caligine ac tenebris temere aliquid affirmari. Miratus equidem id sum in Pico; eum Vitam a Dlugosso conscriptam præ oculis habuerit, in qua cap. 1, num. 17 diserte dicitur Beatæ nostræ mater Maria, filia Alexii Græcorum cæsaris, qui apud Constantinopolim annis pluribus imperavit: quam sententiam adoptavit etiam qui lectiones proprias de B. Cunegunde, anno 1725 Romæ approbatas concinnavit: cur vero ab ea Picus recedat, ignoro: falsam tamen esse, haud equidem dubito: non enim Alexii Comneni, sed Theodori Lascaris filia Maria Belæ quarto nupta fuit; ut modo ostendum.

[28] Testatur hoc ipse Andreas Hungariæ rex, Belæ IV pater, [sed Theodori Lascaris;] ad Honorium PP. III scribens, in ea epistola, quam exhibet Bulla Innocentii PP. IV, edita in Gestis Dei per Francos pag. 1192, cum dicit, se revertentem ab expeditione Hierosolymitana, ut securum peregrinationis Christianorum ad Terram sanctam pararet transitum, filiam Comnini Theodori Lascari, filio suo duxisse in uxorem. Ne vero dubites, de Bela IV, qui Andreæ natu maximus fuit, hic esse sermonem, adi Hungarorum præsulum litteras ad eumdem Honorium datas anno 1223, apud Odoricum Raynaldum num. 31; ubi sic habent: Vestræ significandum duximus Sanctitati, quod, cum dominus noster rex Ungarorum de partibus ultramarinis rediens, per terram nobilis viri Laschari transitum faceret, filiam ejusdem filio suo primogenito Belæ illustri, jam in regem coronato, & in regni gubernacula post se, Deo propitio, successuro, desponsavit uxorem; præstito ab ipso rege & nobilibus suis, qui tunc præsentes erant, publice juramento, ut ad consummationem matrimonii inter personas memoratas fideliter laborarent. Tum paulo inferius: Cui supradictus Bela illustris cum omni dilectione & tranquillitate, in ætate legitima jam existens, cohabitavit per totum biennium & amplius, sicut maritus: nunc autem diabolo seminante zizaniam … vir legitimam … in totius regni scandalum & subversionem religionis Christianæ dimisit uxorem. Fuit ergo Belæ uxor filia Theodori Lascaris, Græcorum imperatoris; quam licet post biennium a celebratis nuptus, urgente patre, tantisper dimiserit; brevi tamen iterum, hortante & causam ejus apud Andream suscipiente Honorio, constanter recepit; ut ibidem, & anno sequenti, productis litteris, docet Raynaldus.

[29] Idem auctores alii tradidere, ut Georgius Acropolita Historiæ suæ cap. 15, [ut pluribus probatur:] de Theodoro Lascari ita scribens: Huic ex Anna uxore, ut dixi, filiæ natæ sunt tres, Irene, Maria, & Eudocia. Mariam secundam Ungariæ regis, Hierosolymis per illius ditionem revertentis, filio nuptum dederat &c. Et Georgius Pachymeris Hist. lib. 4, cap. 29: Huic, inquit de eodem Theodoro Lascari, apud nos imperanti tres tantummodo filiæ fuerunt, quarum una regi nupta Pannoniæ, ipsius filii nunc regnantis genitrix exstitit. Item Thomas archidiaconus Spalatensis in Historia Salonitana cap. 26, ubi narrat, Andream terrestri itinere e Palæstina redeuntem, transisse in Græciam, ubi affinitate contracta cum Lascaro rege Græcorum, acceperit filiam ejus filio suo primogenito Belæ in uxorem; de qua, jam filiorum plurium matre, deinde sæpius meminit, ut cap. 40, & maxime cap. 51, ubi ejus etiam nomen profert idem, quod Acropolita. Omitto Joannem Tomcum Marnavitium idem affirmantem in Vita B. Margaritæ virginis Hungaricæ, uti & Epitaphium Spalatense duarum B. Cunegundis sororum, quod ex eo dedimus in Commentario jam citato ante Acta B. Margaritæ, quo res eadem comprobatur. Hos omnes citat & sequitur eruditus Cangius in Familiis Byzantinis, Familia 37; ubi & asserit, Mariam Belæ quarto supervixisse.

[30] [falso etiam credita filia Micislai Haliciensis.] Ex his patet, errasse etiam illos, qui Mariam, Beatæ nostræ parentem, fuisse putarunt Micislai Haliciensis filiam, ut notat Pistorius Niddanus in Genealogia regum Hungariæ. Decepit eos, opinor, pax illa, quam ad liberandum captivitate Ruthenica Colomannum, filium suum, Andreas cum Ruthenis iniit certis legibus; quarum prima fuit, ut alter filiorum Hungariæ regis Bela filiam Msclai Mariam in consortem haberet; ut narrat Dlugossus in Historia Poloniæ lib. 6, anno 1210, subdens: Quæ omnia eo anno fuere consummata; quod idem habet ex Dlugosso Cromerus lib. 7. Sed quantum in hac re uterque falsus sit, non modo in temporibus, sed etiam in personis assignandis, facile colliget, qui & ad Colomanni ætatem & ad epistolam, ab Honorio PP. III super hoc ipso negotio Andreæ missam, attenderit in Annalibus ecclesiasticis apud Raynaldum ad annum Christi 1222, num. 42 & sequenti, quando pax hæc recens constituta videtur, & Micislai filia non Belæ, sed Andreæ, natu minimo ejus fratri, destinata. Quod si Belæ addictam fuisse quis volet, eamque fuisse causam, cur, volente patre, Bela conjugem, Lascaris filiam, tantisper dimittere coactus fuerit, ut ante diximus; tamen vel sic nihil confici potest; cum enim illa dimissio nec diuturna nec rata fuerit, necesse est, contractum de filia Micislai, Belæ in uxorem danda, vel nullum fuisse, vel auctoritate Pontificia brevi rescissum. Denique nec ipse quidem Dlugossus hæc ita voluit accipi, ut Maria Micislai filia liberos Belæ pepererit; quandoquidem aliam assignavit, imperatoris CPolitani filiam, quem perperam tamen Alexium nuncupavit.

[31] [Annus Beatæ natalis vitiose notatus] Errant etiam tam Acta nostra, quam Dlugossi Historia, in anno Beatæ nostræ natali: nam hæc quidem tam in antiqua, quam in recentiori auctiorique editione lib. 6, ad annum Christi 1239, natam eam asserit anno Incarnationis Domini nostri MCCIV: illa vero infra cap. 1, num. 20, editam in lucem testantur anno millesimo ducentesimo tricesimo quarto. Neuter vero annus admitti potest: non prior ille; quia anno Christi 1223 nondum in matrimonio Bela triennium exegerat, ut paulo ante ostensum est: non etiam posterior; quia sic deberet Cunegundis inisse matrimonium quinto circiter ætatis anno (quandoquidem & Acta nostra cap. 3, num. 35, & auctor noster in Historia sua, & post eum Thurocius & Cromerus celebratas esse nuptias hasce tradunt anno Domini millesimo Ducentesimo trigesimo nono) quod sine dubio falsum est: ex eodem enim capite & sequentibus Actorum nostrorum certissime constat, B. Cunegundem nubilem fuisse, cum primum nupta est; jam tum enim illam sponsus ad consummandum matrimonium solicitavit; id quod & in Historia sua, ubi de nuptiis ejus agitur, cum auctor noster, tum etiam Cromerus affirmant.

[32] Ceterum amanuensium hanc esse hallucinationem existimo, [corrigitur;] non auctoris: etenim Ranucius Picus in Vita Beatæ Italica, uti & Waddingus cum ceteris scriptoribus Franciscanis annum, quo nata sit, annotant Christi 1224, idque ex iisdem Actis hisce nostris Mss. quidem, sed ex diversis tamen eorum exemplaribus. Et sane hic annus cum utroque conjugio tum Cunegundis, tum patris ejus Belæ conciliari optime potest: hic enim ab anno circiter 1220 cum uxore, ut diximus, in ætate legitima cohabitare cœpit; illa nubilis esse potuit anno Christi 1239, quando juncta est Boleslao. Tantum hoc miror, quod antistites Hungari in epistola sua ad Pontificem Romanum anno 1223, ut modo diximus, scripta, nullam faciant mentionem susceptorum tum a Bela liberorum; cum tamen ad rem id maxime faceret, quam agebant; & ante Cunegundem progenitos fuisse alios manifeste supponant Acta nostra cap. 1, num. 20. An hic error est; an supina istic oblivio? Certe diu post annum 1224 B. Cunegundis nata fingi non potest; ut ex dictis patet; neque adeo ante eam post annum Christi 1223 plures alios peperisse mater.

[33] Quod ad fratres attinet Beatæ; duos tantummodo fuisse recte narrat auctor noster cap. 1, [uti & numerus sororum ejus.] num. 17; Stephanum scilicet, qui patri successit in Hungariæ solio, & Belam, qui ante patrem cognominem obiit: at sorores non omnes ibidem enumerat: omittit enim Catharinam, & alteram Margaritam, ambas immatura morte versus annum Christi 1243 parentibus ereptas apud Clissæ castrum in Dalmatia, quo Bela cum conjuge, populantibus Hungariam universam Tartaris, confugerat. Neque hoc solus asserit Tomcus Marnavitius, citatus a nobis in Commentario ad Acta B. Margaritæ, harum sororis, die XXVIII Januarii, pag. 897, aut productum ex illo ibidem utriusque hujus virginis epitaphium Spalatense; sed etiam Thomas archidiaconus Spalatensis in Historia Salonitana cap. 40. Agnetem insuper aliquam addit Bzovius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1264, num. 10, tamquam Belæ IV Hungariæ regis filiam, & Ladislai Haliciæ ac Masoviæ ducis relictam; cujus patrocinium susceperit apud Hungaros Urbanus Papa IV; sed hanc alibi non offendo.

[34] Omissum quoque ab auctore nostro putat Ranucius Picus in Vita Italica parte 2, [An Cunegundis canonizationem sancta Hedwigis procuraverit;] cap. 8, studium, quo B. Cunegundis apud Romanam curiam canonizationem promoverit S. Hedwigis, ducissæ Silesiæ majorisque Poloniæ; quæ soror erat germana Gertrudis, aviæ suæ. Hoc enim ait clare satis affirmari in Vita Clementis PP. IV apud Ciaconium, dum dicitur in Sanctos relata Poloniæ ducis rogatu: cum Poloniæ dux tum fuerit Boleslaus pudicus, Beatæ nostræ conjux; quem hæc ad negotium illud haud dubie instigaverit, ut quæ B. Hedwigem & ob affinitatem propinquam, & ob morum virtutumque similitudinem mirifice diligeret. Non est id quidem a verisimilitudine alienum; sed quoniam id neque auctor noster in Historia sua (in qua tamen diligenter enumerat qui canonizationi B. Hedwigis atque elevationi operam dedere) neque alius quisquam, fatente Pico, affirmat; nihil satis hic certi apparet, ne ex ipsis quidem verbis Ciaconii: Dux enim Poloniæ appellari poterat tam qui majorem Poloniam obtinebat, quam Boleslaus, qui minorem; imo & quivis alius, quemcumque demum in utravis Polonia ducatum gereret; quales gerebant S. Hedwigis nepotes Conradus Glogoviensis & Henricus Vratislaviensis, qui cum fratre suo Wladislao episcopo Salisburgensi, ac Thoma episcopo Vratislaviensi canonizationem hanc & primo urserunt anno 1262, & paucis post annis obtinuerunt. Neque alii hujus rei curatores ex ipsa canonizationis Bulla apud Laërtium Cherubinum tom. 1, pag. 114 & seqq. extundi possunt; nisi forte archiepiscopus Gneznensis ejusque suffraganei, ad quos Bullam suam Clemens IV direxit.

[35] [an fuerit abbatissa monasterii sui?] Sed & illud prætermisit auctor noster, quod ad munia spectat, quæ B. Cunegundis, religiosam jam vitam professa, in monasterio suo Sandeciensi administraverit: imo nec tempus nec modum explicat, quo ad parthenonem illum gubernandum evecta sit: cum tamen ea referat, unde dubitari non possit, quin toti monasterio diu præfuerit. Legesis caput 19 a num. 181, ubi pro suo arbitratu de bonis cœnobii tam liberaliter ad eleemosynas disposuisse narratur; ut mirarentur, quonam modo substantia sui monasterii in tot largitiones suppeteret. Hæc sane abbatissam fuisse arguunt; uti & alia deinde plurima, quæ facile attentus lector animadvertet. Imo ex miraculis idem apertissime licet colligere cap. 31, num. 311; ubi Beata apparuisse dicitur habitu sanctimonialium amicta, & non secus quam illarum antistes: quin ægrum compellasse, ac dixisse: Ego sum Cunegundis, Poloniæ ducissa, & hujus, in quo te positum vides (videbat autem se positum in monasterio Sandeciensi) loci ac monasterii gubernatrix & antistes. Idem in Miraculis posterioribus etiam apertius de se ipsa revelavit cap. 8, num. 91.

[36] [Bina miracula in Actis prætermissa,] Denique præter alia, quæ supra de reliquiis & statua Beatæ dedimus, præteriit bina miracula, ab illa etiam tum vivente patrata, de quibus meminit Waddingus in Annalibus suis ad annum Christi 1333, & quorum primum pertinet ad ea, quæ narrantur in Actis cap. 21 de invasione Tartarica & fuga Beatæ in arcem Pieninam. Cum in eam confugisset, in petra quadam dura, inquit Annalista num. 25, prope villam Chartoreæ ad flumen Dunaret (imo Dunajec) sitam, quiescere volens fessa ex itinere, pedis dextri vestigium, veluti in cera, pressum reliquit, quod ad hæc usque tempora conspicitur. Alterum subjungit num. seq. idem auctor miraculo, quod ex Actorum cap. 22 narraverat; additque: Simili etiam miraculo, infixo baculo, puteum deduxit aquarum viventium, quæ variis morbis medendis etiam nunc mirabiliter inserviunt: de qua re videri passim possunt miracula recentiora a num. 32 usque ad 82. Est autem hic puteus in veteri Sandecia, ut ibidem dicitur num. 32 & 73. Præter hunc & alius est circa Neocorcinum prope ecclesiolam illam S. Nicolai, de qua in Vita dicetur cap. 4 a num. 42. Appellatur & ille puteolus B. Cunegundis, sed qua ex causa, nescimus. Ejus aquæ quam sint mirabiles ac salutares, patebit ex miraculis recentioribus toto capite duodecimo. Hæc te monitum, lector, volui, priusquam Acta volveres, quæ sequuntur; ubi siquid erit præterea observatu dignum, in annotatis invenies.

VITA
Auctore Joanne Longini (vulgo Dlugos) canonico Cracoviensi.
Ex antiquo manuscripto, archivi cathedralis ecclesiæ Cracoviensis.

Kinga seu Cunegundis virgo, Poloniæ ducissa, Ord. S. Claræ, apud antiquam Sandecz, in palatinatu Cracoviensi (S.)

BHL Number: 4668

A. Joan. Dlugosso.

PROLOGUS AUCTORIS ET OPERIS DEDICATIO.

Reverendissimo in Christo patri, domino Jacobo de Sienno, Dei gratia Cracoviensis ecclesiæ episcopo, [Auctoris indignatio] domino meo colendissimo, Joannes Longini, canonicus Cracoviensis, obedientiam cum famulatu, reverentiam, & in salutem perennem, quæ omnium vera Christus est, feliciter dirigi, perfici & consummari a. Themistocles Atheniensis, pater reverendissime, homo Græci generis, nobilitate præstans & opibus, supra omnes Græciæ duces maximis celebratus laudibus, qui & facile in omnium virtutum genere ceteris excelluit, adeo inflammatus ad gloriam, adeo rerum maximarum ambitione honoris cupidus, & alienæ imitationis æmulator exstitisse (auctor Plutarchus b est) scribitur; ut sub tempore, quo apud Marathonem Xerses, ille Persarum rex potentissimus, & cujus potentiam pelagus vix capiebat & terra, a parva & languida Græcorum manu callido magis ingenio & arte quam armis & robore, Miltiade duce, superatus est; juvenis admodum celebratam tunc Miltiadis gloriam per ora frequenti laude virum tacitus apud se volvens, diutiusque animo relati ex barbaris triumphi seriem & magnitudinem metiens, stimulis virtutum agitatus, dolore insuper ingenti tortus, quod non sibi potius quam Miltiadi tam celebris triumphi decus fortuna tribuisset, nocturnis vigiliis, noctes inquietas a se exigens, repudiatis consuetis conviviis & amicorum familiaritatibus, indulgeret. Rogantibus vero & admirantibus vitæ ejus mutationem; &, quid ita eo tempore in publico versaretur, quærentibus, respondet, Miltiadis trophæum sibi somnos adimere. Marathon siquidem, Artemisium & Salamina, navalis victoriæ fertilia nomina, tacitis facibus animum adolescentis ferocis & gloriæ cupidi ad similia edenda accendebant opera; adeo ut etiam quietis dulcedinem poneret ei in sequestri.

[2] Quorsum hæc ex gestis gentilium tam longo repetita principio? [ob negligentiam Polonorum,] Ut quisquis lector intelligat, me majori indignatione super neglectu beneficiorum Dei, Polonorum generi per virginem illustrissimam Cunegundim, Poloniæ ducissam, Polonis præstitorum, quam Themistoclem super alienæ fortunæ eventu ambitionis livore, commoveri. Hæc siquidem ego sæpenumero mecum reputans, vehementer excitari in admirationem & in indignationem quamdam verti soleo, vehementius quidem & justius, quam ad consequendam gloriam triumphalem Miltiadis concitatus sit Themistocles; quæ Femina tam celebris, tam excellens, tam sancta, quæ maximis laboribus, sudoribusque, suis Polonis multa beneficia tribuisset, tantum abfuisse, ut parum digna suis virtutibus & meritis apud illos reportarit, ut quibus saluti, prosperitati & fulcimento fuit, est, & erit, & a quibus præcipuis laudibus ornanda & efferenda fuerat, ab his illius nomen, excellentia & canonizatio negligatur.

[3] [in curandæ canonizatione B. Cunegundis,] Dolui ego, non tam beatæ hujus Virginis, quæ cum Cælicolis benedictæ Trinitatis ævo sempiterno fruitur visione, sed Polonorum sortem; qui divina beneficia parvipendentes, Sanctam ipsam, quamvis multo miraculorum splendore coruscam, ducentis prope jam annis in terræ pulveribus delitescere patiuntur. Et Themistocles quidem vanæ & perituræ, & (quod vitiosius reputo) propriæ & privatæ gloriæ angebatur cura; ego pro neglectu æternæ, divinæ, ac publicæ disturbor, frequentique ingeminatione querelarum in transactæ & præsentis Polonicæ nationis homines, & in eos præsertim, quibus hæc res in præcipua debebat esse cura, stomachor & exulceror pro illorum segnitie & ingratitudine, qui in Virginis præfatæ canonizationis decus, fructus ingentes Polonico regno & gloriam allaturum, exiguam hactenus visi sunt curam impendisse. Qui beneficia quidem multiplicia sancte, prompte, & ferventer deposcendo suscipimus; auctorem vero beneficiorum honoribus congruis recognoscere & honorare negligimus.

[4] [& Vita ejus scribenda: cui proinde aliam ipse substituit,] Cum itaque pridem, heroum patriæ nostræ gesta, Vitas, & mores relegendo, in Vitam gloriosæ & beatæ feminæ Cunegundis, Poloniæ ducissæ, virginis celeberrimæ ac pene divinæ, traditam mihi, incidissem; indigne mecum ipse ferebam. Vitam illius apud Polonos, in quos mirifica contulit, confert, & divina propitiatione collatura est beneficia, per tot jam secula, transitum suum secuta, non nisi perfunctorie & abscisse descriptam fuisse; ac [cum] in animo constituissem meo in alias litteras aliumque stylum eam vertere, tua paternitas confestim occurrebat, ad quam Vita illa potissimum mitteretur. Itaque genus illius, vitam, religionem, mores, & prodigia, ceteraque quæ ad illam pertinent, in hoc opus conjeci, colligens undique atque connectens, quæ ad libelli præsentis seriem conducere quomodolibet videbantur.

[5] [dedicatque, spe canonizationis ejus ita promovendæ,] Tuæ quoque paternitati potissimum hunc libellum Vitæ ejus dedicavi; quia jam pridem compertum habebam, te inter maximas occupationes tuas hominum divinorum, & singularius hujus Sanctæ admiratione delectari: cujus, dum viveret, in patriam, in suos, in familiam, in ecclesiasticos, in religiosos viros, in omne denique Polonorum genus exstabat ejus singularis dilectio & humanitas; a qua omnis probitas, & omnium virtutum genera in singulos manarunt status: ratus, notitia vitæ ejus te & ceteros sacri Ordinis viros, celsos in Ecclesia Dei obtinentes magistratus, in sanctitatem & amorem hujus Feminæ, & deinde in canonizationis ardorem pertractum iri: aliqualem insuper utilitatem, etsi non ad eloquentiam (in qua me semper aridum fuisse præfatus sum;) ad bene vivendum tamen (in quo uno excellere cuilibet necessarium est, pro consequenda vita æterna) allaturus. Quæ ut plurimum suis virtutibus, sua sanctitate & exemplo Polonis universis & eorum nationi præstitit; ita ab illis quoque honore præcipuo habenda, colenda, & celebranda est, & singularibus ac gloriosis extollenda præconiis.

[6] In nulla enim femina & nostræ & paulo superioris ætatis tot optimas virtutes, [imo & imitationis,] tot illustres artes & actiones, tot præclara facinora concurrisse accepimus; quot in beata ipsa Cunegundi, quæ ab ipsis incunabulis, imo ab ipso ortu, mirificis divisque actibus floruerat, ad excellentissimam sanctarum virginum præstantiam corpore erecta & spiritu, facilem quoque habens ad similitudines earum edendas infusam a Deo cæli naturam: cui summam sanctitatem & laudem excellentissimam raritas virginitatis, quam in conjugio & in principatu, & per omne vitæ tempus servabat, tribuit; mentem gerens in omni ætate sanctam & spontaneam, animum justum, a terrenis prorsus sequestratum & conglutinatum supernis, pectus quoque religioni sanctæ deditum & naturali honestate generosum; in comprimendis voluptatum illecebris Cælestes æmulata.

[7] Virgo autem præfata etsi pro heroïcis suis actionibus nondum justum & emeritum multifarie consecuta sit canonizationis decus, [& venerationis; etsi non dum sit canonizata:] nondum illi templa statuta sunt, vel sacræ ædes, necdum illam thuris dignamur honore (utpote cujus in Divorum numerum translatio in diem hanc a summo Pontifice nec petita est nec obtenta, qui in vicariatum Christi succedens, potestatem illam in beato Apostolo Petro a Domino accepit canonizandi dignos, indignos excludendi;) nihil tamen vetat, sanctitatem Virginis præfatæ a Polonis cumulatius coli, sustolli & venerari, ipsamque, velut magnificam adjutricem, pro explendis & relevandis quibuslibet necessitatibus & indigentiis, supplicibus precibus adiri & exorari, quæ se singulis invocantibus præstare consuevit facilem, benignam & propitiam.

[8] Plenas * equidem illustres animas cultum sanctitatis in Ecclesia rapuisse Dei, [nam & alii tales coluntur propter martyrium, vel virtutes.] nulla canonizationis solennitate præcedente aut subsequente, videmus; inter quas ex multis B. Venceslaum Bohemiæ ducem c a germano suo Boleslao occisum, & beatum Adalbertum, Gnesnensis ecclesiæ archiepiscopum d, a Pruthenis felici martyrio damnatum numerare licet, quos in nulla litterarum serie umquam deprehendere possumus canonizatos fuisse, & absque illa venerationis cultum inter mortales meruisse, quos ex eorum martyrio & meritis reri licet in Divorum communionem & numerum translatos esse, catalogo quoque tam militantis Ecclesiæ quam triumphantis digito Dei asscriptos, per decretum & gratiam non mortalis, sed Pontificis æterni: quo quidem canonizationis genere non eos tantum, quibus martyrii obvenit laureola, sed & eos quoque, quibus in confessione veræ fidei triumphare de triplici hoste licuit (documento est inclitus Dei confessor Ramandiolus e) certum est clarescere.

[9] [Hujus autem vita longum fuit martyrium.] Quamvis & sanctam nostram Cunegundim credam palmarium tulisse martyrii, communionem quoque & laureolam cum Martyribus nactam sore, quæ & sub thoro maritali, & sub omni reliquo ævo, omnem carnalem illecebram perosa, concertatione fortissima decus servavit virgineum, & rarissimam integri corporis ab omni contagione circumseptum candorem: ita ut etiam in re hac pauci illam superent, paucisque, præsertim apud justos rerum æstimatores, cedat; cum ex difficultate pugnæ præstet aliquanto de carne virginitatis quam de persecutore sanguinis trophæa referre; & virginum certamen perpetuum quodam modo cum oculis, auribus, naribus, manibus, gressibus, ceterisque generibus hostium & insidiarum susceptum gestetur; & quod assiduo torretur incendio, clibanum suum secum undique & hostem gravissimum intra mœnia circumferens: martyrium [vero] non diuturnum [sit], ab uno vel paucis tyrannis toleratum, brevi interdum temporis intervallo, nonnumquam etiam momento, finitum, ab extrinseco hoste exterioribus membris & articulis inflictum.

[10] [Hortatur patronum auctor ad ejus canonizationem curandam,] Nempe in ea re non fugit me, flagrantissimum te amatorem esse divinarum & scripturarum & rerum, & ea maximo desiderio atque conatu prosequi solere, quæ ad sedes æternas & præmia conducunt. Eoque respectu institui præsens nostrum munusculum, in quo gesta præfatæ clarissimæ feminæ Cunegundis continentur, tuo nomini dedicare, grato te illud animo exploratum habens suscepturum; quatenus & libro dignitatem comparem ex tuo nomine, ipsiusque tui nominis [obtentu possim hujus Virginis] laudem & gloriam per ora hominum diffundere, priscorum non philosophorum modo, sed etiam Hieronymi, Augustini, ceterorumque divinorum scriptorum imitatus morem; quamvis sanctissimæ vitæ suæ per nostrorum desidiam in oblivionem versa altitudo præconem magis potentiorem expetebat. Te siquidem unum dignum censebam, cui vigilias meas & labores subjicerem, tua ad id pertractus probitate. Et ut te profundo pudore perculsum ad canonizandum beatæ Feminæ nomen, & ad rescindendam communem nostram ignominiam commonerem, plus profecto gloriæ & splendoris, quam subactis urbibus, debellatis hostibus; plus retributionis & mercedis, quam erectis basilicis, fundatis cœnobiis, consecuturum.

[11] [nihil enim hoc illustrius agi posse aut utilius.] Itaque supplici prece obsecro præstantem dominationem tuam, ut pro innata devotione & religione tua libellum hunc nostrum, tuo nomini inscriptum, benigne suscipias, & virginem beatam Cunegundim, nihil ceteris Sanctis, qui per confessionis meritum cælestis regni meruere solium, operum & virtutum præstantia inferiorem, legas, lectamque, ut in Divorum transferatur numerum, omni cura, conatu & solicitudine potenter atque ardenter efficias, æternum ac illustre apud mortales habiturus nomen, amplissimam vero mercedem & gloriam inter Cælestes & immortales (quod tuæ paternitati certo & fideli vadimonio audeo ego repromittere) sortiturus. Et quamvis permultæ & innumerabiles sunt semitæ, variaque itinera & opera, quibus illas cælestes mansiones, passionis Christi merito nobis præparatas, ruinarum deserta impleturi conamur irrumpere; vix tamen aliquod opus æque salubre & meritorium exstat, quam sanctæ virginis nostræ Cunegundis canonizationem conficere; quod non solum in præsentem ætatem splendorem diffundet & meritum; sed universam omnium Christi fidelium, præcipue tamen Polonorum & Pannoniorum, consolabitur posteritatem, universis in commune multos successus & solatia in præsenti & in futuro præbitura.

[12] Accipe itaque munus hoc ab optimo Deo reservatum tibi; [Urget ferventius exemplis decessorum epp. Cracoviensium] & opportunitatem, ab aliis neglectam, cave a te quoque neglectum iri: sed & optima natura tua & arte atque virtute, qua præditus es, utere; neque tot mortalium, qui ex canonizatione ipsa ædificandi & salvandi sunt, patiare discrimen. Et illud cum animo tuo frequentius trahendo revolve, quid prædecessoribus tuis Vislao f & Prandothæ g, Cracoviensibus pontificibus acciderit. Quorum alter h, quoniam viri beatissimi Stanislai Cracoviensis, gloriosi antistitis & martyris, sub omni sui Pontificatus regimine canonizationem procurare distulit, in visione, per somnum & quietem non secus quam per vigiliam Falislao, diœcesis Cracoviensis militi, monstrata, amictu exuebatur pontificali, cathedra projectus Cracoviensi, cui annis citra viginti negligenter insederat i; alter, qui illi succedens canonizationem ipsam ferventi studio, plurimis difficultatibus superatis, procuraverat, celebri memoria potitus, etiam magna miraculorum sublimitate refulget, quæ ad sui nominis invocationem clementia divina bustum suum, in ecclesia Cracoviensi consistens, adeuntium in hanc usque diem operatur k.

[13] Nolo te hactenus de virtutibus tuis, quæ quidem & frequentes & illustres sunt, [& sponte sua currenti] exornatum iri; quamvis ex animi mei sententia & recte & probe facere possem: varia enim in te resedit virtutum laude digna supellex, in qua facile mea, pace ceterorum, posset evagari oratio; altum ingenium, singularis prudentia, plurimarum rerum usus & doctrina, humanitas & comitas; in doctos viros, in singulos advenas forenses, aut aliqua egestate gravatos, amor & clementia: verum in tuis laudibus commorandi neque hic locus est, neque meum institutum. Longe dispar a me scribendi ratio suscepta est, ut ad ea te horter atque impellam, quæ ad amplificandam laudem divinam, ad accelerandum canonizationis sanctæ nostræ Cunegundis negotium, ad consequendum quoque per te immortale bravium arbitratus sum pertinere. Scio autem, quem alloquor, quem suadeo, quem exhortor; eum videlicet, in quo Christianam religionem & pontificale decus dudum & nunc proluxisse video, & qui nequaquam exhortatione & impulsore egeat, omnia, quæ tanti negotii munus requirit, sua sponte facturus.

[14] Ardentem tamen accendo, facibus urgeo, & currenti stimulos addo; [stimulos addit.] opportunitatem bene merendi exhibeo; spem non inanem ostendo; certum & immortale præmium polliceor, negligentem terreo, nutantem animo. Iter meritorium, quo ad æthereas mansiones possis evadere, monstro; quod etsi operosum, arduum atque difficile sit, tribulisque ac lappis confertum; victorem tamen esse te posse, ex cælesti præsidio & animi virtute confide; tantummodo ne perseverantiam abjicias, neve animo consterneris aut concidas. Jacturam transacti temporis tuo labore tuaque festinatione instauraturus, simulque ruborem a Polonorum detersurus frontibus, qui Sanctam, plurimis in vita & post mortem mirificatam prodigiis, passi sunt ducentenis annis in terræ pulvere delitescere. Consurge itaque, & illo tuo maximo & ardenti animo mihi notissimo diuturnæ negligentiæ longique temporis culpam sub nostra ætate castiga, publicam & privatam sortem regni Poloniæ communisque patriæ, sed tuæ maxime Cracoviensis diœcesis miseratus, per canonizationis fulgorem amplius & excellentius a clementissimo Domino illustrandæ l. A Genealogia autem Sanctæ præfatæ, narrationis nostræ sumemus exordium.

ANNOTATA.

a Quæ huc usque obscura videri possunt, exposui in Commentario prævio.

b In Vita Themistoclis paullo post initium.

c De S. Wenceslao agetur die 28 Septembris, quo per totam Ecclesiam celebratur Officio semiduplici ad libitum, quod a sacra Rituum congregatione approbatum est, ac Breviario Romano insertum anno Christi 1670 die 29 Novembris.

d De S. Adalberto ep. Pragensi &, ut cum Longino auctores Poloni volunt, Gnesnensi, egimus ad diem 23 Aprilis.

e De Ramandiolo nihil inveni. Imo & in ipsa Polonia nunc altum de illo silentium; nec scitur, quisnam fuerit, aut ubi sit; ut me inter alia multa docuit R. P. Elbingus, laudatus in Commentario prævio.

f Vislaus seu Vislimirus, vigesimus Cracoviensium episcopus, juxta Joannem Cæsarium, sedit ab anno Christi 1229 usque ad 1242.

g Prandotha Vislao succedens, juxta eumdem Cæsarium sedit ab anno 1242 usque ad 1266.

h Nempe Vislaus.

i Vide hanc visionem ab ipso Longino descriptam in Miraculis S. Stanislai ep. Cracoviensis M. ad diem 7 Maii, cap. 7, pag. 253; ibi tamen miles ille appellatur Falslaus; & Vislaus sedisse Cracoviæ dicitur annis duodecim.

k Itaque inter Beatos Cracoviæ patronos celebratur, ut in Prætermissis notavimus ad diem 20 Aprilis; unde ejus Acta distulimus in diem 21 Septembris, quo vita defunctus est.

l Ceterum tota hæc exhortatio inanis tum fuit; uti ex Commentario prævio colliges.

* An non plures?

CAPUT I.
B. Cunegundis genus, & nativitas.

[Genus Beatæ nobile & sanctum,] Genus nobilissimum & origo beatæ Cunegundis virginis, Poloniæ ducissæ illustris, ex propagine sancta & excellenti Pannoniorum regum fuit: & e pluribus stipitibus sanctis, quorum mihi altius texenda est, pro rescindendo veri scrupulo progenies, palmes hæc beata germinavit. Et paternum quidem genus ex Pannoniis regibus duxit. Ex Græcorum vero imperatoribus materna illi fuit origo: protavus siquidem suus, per lineam paternam beatus. Vladislaus Hungariæ rex a exstitit, qui præstantia virtutum & operum, post temporalem Hungarici regni administrationem, æternum sortitus & cæleste regnum, magna sanctitate apud Varadiensem ecclesiam b quiescens, miraculorum sublimitate refulget. Cujus in Poloniæ regno celebre & sonorum nomen est, sacras habens basilicas & adytus *, in suum decus & titulum consecratas; ducebat enim genus maternum ex avia sua Mieczslava Poloniæ regis filia c; sed & apud Poloniam, patre suo Bela propter metum Andreæ, Hungariæ ea tempestate regis, exulante, genitus atque alitus, ob idque Poloniæ regum in regenerationis lavacro nomen Vladislaus sortitus, singulari ab illis colitur veneratione, utpote materno eorum sanguine satus, & aliquid habens cum illis commune.

[16] Avus illi per lineam directam Andreas Hungariæ rex, [Avus paternus Andreas, II, sive Hierosolymitanus, Hung. Rex.] filius Belæ tertii ex prosapia regum Pannoniorum ducentis originem & sancti Vladislai præfati nepos: & qui, Vladislao d Hungariæ rege pro conditione carnis absumpto, in regnum Hungariæ concorditer & absque competitione in die sancto Pentecostes favore omni suffectus, annis triginta apud illos imperium tenuit; eo vel maxime felix, quod feminæ celeberrimæ, Gertrudis e, filiæ Bertoldi Meraniæ f ducis, sororis germanæ sanctæ Heduigis, in monasterio Trebniczensi Vratislaviensis diœceseos quiescentis, Henrici cum barba Poloniæ ducis relictæ g, conjugium sortitus, duos filios, in spem Hungariæ regni, Belam videlicet & Colomanum, & unicam filiam sanctam Elizabeth h, apud Marpurck conditam, Henrici Lantgravii Hassiæ relictam, sanctitate una cum matertera sua beatissima Heduigi, præfata Poloniæ ducissa, insignem, generavit: non felix solum, sed & felicissimus, cui ex suis lumbis filiam & Neptem tam sanctas & tam celebres generare contigit. Colomano autem, altero filio Andreæ regis, cum Salomea i conjuge sua, filia Lestkonis Albi, Poloniæ ducis, virginalem pudicitiam professo, & ob custoditam sincerissimeque usque in diem mortis servatam ab utroque conjugum pudicitiæ sanctimoniam, nullam relinquente prolem.

[17] Andreas * k, alter filiorum Belæ * major natu, [Pater Bela IV, rex Hung.; mater Maria, filia imperatoris CPolitani,] regni Hungariæ diademate anno gratiæ redemptionis nostræ millesimo ducentesimo tricesimo quarto l, quo & genitor suus Bela * Hungariæ fatis fuerat absumptus, insignitus est: tenuitque regnum apud Pannonios, illud justo & saluberrimo administrans regimine, annis quinque & triginta m. Hic accepit virginem illustrem pro uxore Mariam, filiam Alexii n Græcorum cæsaris, qui apud Constantinopolim annis pluribus imperavit. Quæ illi duos filios, Belam videlicet & Stephanum; & sex o filias, Annam, Margaretham, Cunegundim, Constantiam, Jolentham & Elizabeth generavit. Et ex Stephano quidem, altero filiorum Belæ, filia Maria genita est, quam Carolus Siciliæ rex in matrimonium sibi desponsans, filium miræ sanctitatis, beatum Ludovicum p, spreto regno, Ordinem Minorum professum, ex ea produxit; ut intelligas, per plures generationes & palmites non supremas tantum, sed etiam descendentes, beatam Cunegundim vario sanctitatis stemmate proluxisse.

[18] [quæ hac prole gravida difficilem partum timet;] Et aliorum quidem liberorum, quos Bela Hungariæ rex ex Maria consorte sua, sive in maribus, sive in feminis generavit, nativitas simplex fuit; & cum aliis hominibus communis, utpote in doloribus & ærumnis deprompta: Cunegundis autem beatæ ortus singularis fuit & mirificus, futuram illius sanctitatem in conceptione & in partu evidenti indicio portendens. Genitrix enim illius Maria, Hungariæ regina, conceptu tam illustris Virginis fœcundata, onus se grave & suæ conditioni difficile ferre in utero, frequentius in auribus virorum & matronarum querebatur. Cum autem partui se proximam sentiret & ex partu imminenti se quam maxime periclitandam vereretur, ad solita remedia confugiens, Cælestium præsidia sibi precabatur adesse. Et ecclesiam quidem, ad implorandum Sanctorum patrocinia, ob hujuscemodi causam ingressa, & orationi procumbens in genua devotissime dedita, Genitricem Dei, Virginem Mariam, ceterosque Sanctos ex nomine pronuntiatos, non tam precibus, quam profundis suspiriis ut fletibus implorans precabatur, primum ut felicem faustumque partum in honorem Dei & catholicorum profectum illi edere liceret.

[19] [sed revelatione cælesti animata,] Atque illi in hac ipsa oratione sedulius perseveranti, mirum in modum vox divinitus emissa, & quæ pavoris illi periculum demeret, intonuit aiens: Pone, inquit, metum, Maria, & orationes tuas in conspectu Altissimi scias exauditas fore: nam & in partu periclitari non poteris, quæ gratia Redemptoris præventa, fers onus saluberrimum, paritura Filiam ingenuam, & tibi, & populis plurimis, & animabus innumeris ineffabiles profectus & gaudia allaturam: illam enim Dominus Deus ex te mirabilius nasci disposuit in honorem suum, laudem, & gloriam; mirificaturus illam in linguis, nationibus & populis; & gentem exteram, vobis vicinam q, illius sanctimonia, vita, doctrina, conversatione, exemplo & merito adjuturus. Eo divinæ vocis audito oraculo, celebrata in Deum jugi gratiarum actione, fletibus madens & lacrymis, quasi quodam imbre cælesti sensit se perfusam, & omni pavore atque periclitationis metu, quo diebus superioribus angebatur, a se prorsus effugato, in devotionis fervorem & divinum amorem superno charismate liquefactam & ardentius incensam.

[20] [sine dolore parit anno Christi 1224.] Ex eo autem tempore & deinceps usque in partus diem, in raram religionem versa, sanctis actionibus se totam mancipans, aut suspiriosis aut profundis in ecclesia excubabat deprecationibus, aut per pietatis & misericordiæ opera in ecclesias Dei, ministros ejus, miserabiles denique personas, & quoslibet pupillos, & viduas, aut egestate aliqua, aut necessitate pressos, liberales eleemosynas effundebat. Cum vero tempus pariendi advenisset, sacro ante quatuor diebus refecta Dominici corporis viatico, in horam partus perveniens, Filiam pulcherrimam & omnibus lineamentis perfectam, omni periculo, sed & dolore, quem puerpera circa superiores partus sentire consueverat, circumscripto, in lucem millesimo ducentesimo tricesimo quarto effudit.

[21] Quæ illico ortus sui primitias, ceterorum ex mare & femina genitorum jus & morem supergressa, [Infans diserta voce Deiparam salutat,] non vagitum dedit, non lacrymas aut gemitus aliquos fudit; sed castissimæ Virginis Mariæ, Genitricis Dei, præsentiam jam sentiens, ad salutandum illam gratia cælesti supplente quod natura minus habuerat, Virgo & ipsa Domini futura, ora laxat atque in laudem ipsius diserto præconatur sermone, naturæ victa lege, inquiens: Ave, Regina cælorum, mater Regis angelorum r. Terruit hæc sua vox omnes matronas, quæ coram aderant, & singulæ ad inusitatæ & dearticulatæ vocis sonum, ab Infantula prolatum stupefactæ, singulari admiratione percellebantur; murmureque una ad alteram edito, quid sibi tam nova & inusitata vox in ætate infirma vellet, percontabantur. Sola illius genitrix Maria, Hungariæ regina, scrupulosius rem considerans, alto mentis jubilo exultare cœpit, oraculi sibi divinitus facti verificatum videns & verificandum amplius sperans fiducialius præsagium: mirantes feminas bono animo esse jubens, oraculi visionem eis ex ordine narrat, atque in Deum gratiarum debitas concinit laudes.

[22] Id novum in auribus alterius parentis Belæ, [omnibus ad miraculum ætionitis.] Hungariæ regis, pontificumque, & optimatum ac procerum ejus celebri sermone vulgatum, novam singulis exultationem attulit, & ad glorificandum clementiam Altissimi mentes singulorum coëgit; qui Virginem tunc editam magno sanctitatis illustrandam culmine, efficacibus indiciis portendebant, commune aliquid cum Sanctis miro ortu fulgentibus habituram. Johannes namque sanctus & Baptista Domini & propheta, uteri materni adhuc ergastulo conclusus, ad introitum Virginis benedictæ, montana conscendentis, exultavit & lusit. Audiebat enim verba Domini per os Virginis puer tonantis, & de utero materno, quamvis clausus, in occursum ejus, pariendi tempore non exspectato, gestiebat erumpere. Hæc in lucem edita, Mariæ Virginis & ipsa oculis saltem spiritualibus videns præsentiam, priusquam loquendi usus veniret, in laude Virginis benedictæ primam aperit vocem, primitiasque cordis, & labiorum vitulos, templum Domini jam præsens & futura, Deo consecrat, ortu suo tam singulari & admirando reliquum vitæ cursum certius jam auspicata.

ANNOTATA.

a De S. Ladislao, Hungariæ rege, actum est ad diem 27 Junii. Quod vero is protavus fuisse dicatur B. Cunegundis; id ita intellige, ut unus is fuerit ex ejus majoribus: ex fratre enim S. Ladislai, Geysa, natus est Almus, ex Almo Bela II, ex hoc Geysa secundus, ex Geysa secundo Bela III, ex hoc Andreas II, qui fuit avus B. Cunegundis. Adi Bonfinium Rerum Hungar. decade 2, lib. 4 & seqq.; vel brevius Chronologiam regum Hungariæ Abrahami Bakschayi, una cum Bonfinii decadibus editam per Joannem Sambucum; aut etiam Pistorium in Genealogia regum Hungariæ, aliosque.

b Est Varadinum munitissima civitas in Transilvania, ab ipso, cum viveret, S. Ladislao fundata, ut in Commentario ad ejus Acta dictum.

c Imo Mieoflai, Poloniæ regis, filia, S. Ladislai mater fuit, ut ipse cum aliis Longinus docet Hist. Polonicæ lib. 2 ad annum 1032.

d Nempe Ladislao IV, aliis III, Emerici, fratris Andreæ, filio; qui diem extremum obiit, juxta Bakschayum, anno Christi circiter 1205; Bonfinius tamen, Thurocius, Ranzanus, aliique id referunt ad annum Christi 1201.

e Gertrudem, ut habet cum aliis auctoribus passim Bonfinius decade 2, lib. 7, Bankbanus quidam Hungariæ baro, interfecit, absente Andrea ejus marito; idque quod fratri suo baronis uxorem violandam tradidisset; quod quidem tam turpe facinus amoliri conatur ab illa Dlugossus Hist. Polon. lib. 6 ad annum 1212. Adi etiam Raynaldum in continuatione Baronii ad an. 1214, num. 11.

f Dlugossus loco citato Bertoldum vocat Moraviæ & Carinthiæ ducem. Est autem Meraniæ ducatus provincia Germaniæ meridionalis versus Oenum fluvium, ubi nunc pars ampla Tirolis comitatus & minuta pars Bavariæ superioris.

g De S. Hedwige agendum erit ad diem 15 vel 17 Octobris, quo colitur.

h De S. Elisabeth agetur ad diem 19 Novembris. Ceterum historici Hungariæ, Bonfinius decade 2, lib. 7, Thurocius in Chronicis Hungariæ, Ranzanus Indice 15, & ceteri, Andreæ II, præter Elisabetham, tres filios tribuunt, Belam IV, Colomanum, & Andream.

i Celebratur B. Salomea die 17 Novembris, quando ejus Acta dari poterunt.

k Hic vitium est amanuensis, qui Andream loco Belæ; Belam loco Andreæ scribit: neque enim Andreas Andreæ secundi filius natu major fuit, sed natu minimus, neque filios habuisse legitur, neque rex umquam fuit Hungariæ; sed hæc omnia conveniunt in Belam IV.

l Bonfinius, Thurocius, Ranzanus, Bakschayus, & alii tam Andreæ II obitum, quam Belæ IV successionem alligant anno Christi 1235.

m Ritius quoque dat Belæ nostro annos regni 35; sed annis fere 40 regnasse debet; siquidem patri defuncto successit pridie Idus Octobris 1235; obiit vero Nonis Maii, ut tradunt Bonfinius, Thurocius (qui tamen addit feriam sextam & festum Inventionis S. Crucis, quod convenit V Nonas Maii,) & Pistorius, anno Christi 1275: quem utrumque annum etiam notant Ranzanus, & Gotardus Arthus in Historia chronologica Hungariæ. Quamquam enim triennio fugitivus fuit Bela ob calamitatem terribilem Tartarorum, rex tamen esse numquam desiit, quoad vixit. Imo si regnum ejus auspicari libet a tempore quo, vivente patre, rex coronatus est, multo diuturnius erit; ut patet ex litteris, quas exhibet Raynaldus ad annum 1223, num. 31.

n Imo Theodori Lascaris, ut in Commentario diximus.

o Nos plures filias numeravimus in Commentario. Porro de quinque hisce sororibus B. Cunegundis recurrit sermo infra num. 29.

p De S. Ludovico ep. Tolosano Ord. Minorum agetur die 19 Augusti. Hic ille est, cujus fit mentio in lectionibus propriis de B. Cunegunde, anno 1725 approbatis.

q Nempe Polonicam.

r Hæc eadem narrat Dlugossus Historiæ Polonicæ lib. 6, ad an. 1239, Miechovius Chronic. Polon. lib. 3, cap. 38, qui notat, hanc salutationem non Latino, sed Hungarico sermone fuisse a Cunegunde prolatam, & alii.

* Imo adyta

* Bela

* Andreæ

* Andreas

CAPUT II.
Ejus infantia, & pueritia mirabilis usque ad ætatem nubilem.

Abstinentiam deinde, in cunis adhuc agens, agere cœpit, & beati Nicolai æmulata morem, [Infantulæ abstinentia & pietas erga Deum stupenda,] quarta & sexta feriis tenellum & infantile corpusculum macerans, una tantum vice maternis mamillis contenta, &, si quando amplius eo die ad papillas applicaretur, nutrimentum perosa, servare se jejunia, & divinis se mancipare obsequiis, dum ore non licuit, operis effectu depromebat a. Huic quoque tam raræ & stupendæ sub ablactationis tempore abstinentiæ aliud æque ingens religionis opus, quod apud singulos in admirationem versum, singularius notabatur, accessit; dum siquidem pro more regio & parentum ordinatione atque jussu in cubili, quo quiescebat, Missæ officium diebus singulis ageretur, virgo præfata Cunegundis, ab exordio illius usque ad finem vigilans, sub omni tempore, quo rem divinam contingebat expleri, versos ad cælum oculos defigebat: quoties deinde sacerdotis ab ore, voce sonora administrantis opus divinum, nomen gloriosissimum, Jesus vel Maria, obveniebat proferri; toties & Virgo hæc, paululum in exultantis modum subridens, & in [modum] emittentis suspiria oscitans, lacrymarum subsecuto imbre, quasi nosset verborum excellentiam & meritum, perfundebatur; ut intelligerent illam omnes, qui aderant, nomen sanctum venerari, & ad illius nominationem in lacrymas eo modo, quo poterat, resolvi.

[24] Solicito insuper studio earum matronarum, quibus illius ablactationis mandata erat cura, [& constans.] explorabatur, si forte aliquo sub divini officii tempore die virgo Cunegundis cœptum morem in vigilando, in oculos sursum erigendo, in lacrymarum imbre, dum Jesus vel Maria, nomina sancta proferrentur a sacerdote, fundendo intermitteret. Adhibebantur quoque per matronas prædictas ad avertendum illam ab hac consuetudine & proposito plures subtilitates ludorum & lenociniorum ingenia b; sed sub integro ablactationis suæ quinquennio in eodem ardore devotionis & religionis persistens (quasi jam ratione & intellectu vigentem, aut ab aliquo doctam & institutam crederes) semel cœptum assidue excubiarum & lacrymarum observabat tenorem; vehementis admodum animi plena & spiritus, animo jam tunc elato magna & eximia, fidem & religionem Christianam redolentia, spectare notabatur.

[25] Dignam, lapso ablactationis & septennii tempore, institutionem sortita, vir quoque illi ex omni Hungarorum cœtu, [Septennis Virginis studia Latinæ linguæ & preces,] tam nobilitate pollens quam religione, Nicolaus vocatus Mykul, in curatorem & nutritium cum nonnullis matronis & virginibus, quarum tunc cum maturitate & devotione eminebat genus, in contubernium & obsequia adjuncti sunt. A quibus in litteris Latinis primum, deinde in timore Domini, & in omni virtutum atque morum præstantia, in orationibus quoque ad Deum & Sanctos ejus fundendis, apprime erudita atque instituta est: facile etenim atque docile ingenium, &, quod singula superat, mansuetum & in Dei amorem ardens & incensum, quo a puero, & ab ipso matris lacte imbuta erat, in singula quæque [ad] decus divinum & suæ animæ profectum tendentia prono animo ferebatur. Nec pædagogi eruditione atque institutione contenta, in altiores virtutes & officia, quam quæ sibi a curatoribus imperabantur, animum assidue intendebat. Nam mirum devotionis ardorem concipiens, semperque se in illo suapte & exercens & extendens, omnes pedissequas & nutritias suas, & in consurgendo diluculo, & in fundendo matutinali officio, & in adeunda ædicula in capellæ modum in Wischegradensi arce c, apud quam immorabatur frequentius, ceteraque habitationis suæ loca d, mira celeritate præveniebat; in quibus genuflexionibus & suspiriis crebris quidem & assiduis intenta, in fundendis ad Deum precibus, in audiendis Missis & officiis divinis, majorem partem diei absumebat.

[26] [item eleemosynæ non sine industria ac pia fraude;] In eleemosynarum quoque largitione procliva, quidquid per indulgentiam parentum habere poterat, in pauperes, egenos, & miserabiles personas maxima cum alacritate profundebat. Nec largitione pecuniarum ceterarumque rerum contenta, vestes etiam purpura & ostro nitentes, ad usum suum & amictum comparatas; sed & delicatiora quæque fercula, ad tegendum & reficiendum mendicantium & nudorum corpora, dispensabat, vestium quantocumque pretio & novitate non pensatis. Cum vero hanc sibi vestium distributionem a parentibus & pædagogis vidisset interdictam, novo ingenio novaque arte ad eludendum parentum & pædagogorum imperium usa, ludos honestos, quos alias fastidierat, melioribus vestibus se amiciens, frequentare, obtenta pædagogorum licentia, cœpit; sub quibus vestes regias deformans studiose & atterens, egenis illas & pauperibus parentum & pædagogorum permissu, quoties novas induere cogebatur, distribuebat. Atque in hunc modum propositi sui absque parentum & pædagogorum inhibitionis transgressione compos effecta, divinam sibi clementiam per eleemosynas frequentes propitiare assidue satagebat.

[27] [crebra quoque & severa jejunia,] Ad jejunia quoque animum intendit, & corpus crebris abstinentiis domans, non solum jejunia ab ecclesia instituta, sed & plura alia in honorem Dei & Mariæ Virginis, ejus Genitricis, variorumque Sanctorum & Sanctarum in eorum natalitio singulari devotione & carnis afflictione observans: neque enim abstinentiarum die priusquam sol occidisset, ad refectionem accessit; & tum illis diebus, tum quoque aliis parco & castigato victu de simplicibus & facile parabilibus cibis contenta, delicatiora quæque in ædes infirmorum transmittebat.

[28] Postea enim sub his rudimentis quam e pueritia excessit, [pudicitia, assiduitas in mortificatione & oratione.] castissimos mores & disciplinam sub optimis educatoribus sectata, omnem transitoriam rerum multiplicationem & lenocinia perosa suapte natura & ingenio, non desinebat, velut generosa quædam ac uberrima planta, novos quotidie honestatis & pietatis edere fructus: virorum fugiens non tam conversationem & colloquia, quam conspectum, velut juvenilis animi contagionem pestiferam, totam se primum pudicitiæ, deinde sedulitati orationum addicebat, libidinum & carnis consurgentes in se per vigilias & jejunia exstinguens motus, senilem quamdam ex se fundere admirabatur constantiam & gravitatem, vigiliis & orationibus macerans corpus suum, & in servitutem redigens, flammam libidinis & incendia puerilis ætatis exstinguebat continentiæ loris & abstinentiarum frigore; naturalem pulcritudinem sordidis plerumque vestibus deformans; sanctitate nobilior quam genere, religione venustior quam forma; nihil discens audire, nihil loqui, nisi quod ad timorem Dei atque amorem, & ad sui pertinebat optimam eruditionem & profectum, cantica mundi ignorans, & ad illorum harmoniam aures obturans; in ætate adhuc lasciva & tenera balbutienti lingua, post vero adolescens effecta, formali & concinna voce Psalmos Davidicos ceterasque orationes quotidie resonabat.

[29] Filiabus Belæ, Hungariæ regis, splendida conjugia & nobiles atque illustres viros sortitis, [Parentes, sicut alias filias honeste collocarunt;] aut morte absumptis e. Nupserat enim Anna, natu major, Croatiæ duci f; Constantia Leoni, Russiæ duci, quæ & ipsa apud Leopoliensem civitatem g sepulta, singulari sanctitate pro operum merito refulgens miraculis coruscare asseritur; Elizabeth Otthoni h Bavariæ duci: Jolentam, natu minorem, Boleslaus, vocatus Pius, majoris Poloniæ dux desponsans i, unicam k filiam Heduigim ex illa sustulit, quæ dierum processu Vladislao, vocato Loktek, Cujaviensi duci in Poloniæ regem sublimato nubens, Casimirum, Poloniæ regem, virum & principem raræ probitatis & excellentiæ immensæ, & cujus nomen propter egregia in Poloniæ regnum edita opera (primus enim illud ad legitimas leges & insignem politiam, quibus in hanc diem regulatur, reduxit l, & lateritium, quod ligneum offenderat, reliquit) percelebre & sonorum est, generavit. Hæc quoque Jolenta viduata marito, Ordinem sanctæ Claræ apud monasterium Sandecense professa, beato fine, illic sepulta, diem obiit. Margareta m seculum & omnes pompas ejus perosa, Ordinem Prædicatorum in monasterio sanctimonialium Budæ professa, dum annum decimum octavum n ageret, morte immatura, sed salutari, absumpta est.

[30] In Cunegundim autem virginem, quæ pro magnitudine animi & devotionis religione singulos mares & feminas, [sic de hac omnium præstantissima deliberant.] sibi germanitate conjunctos, sine controversia anteiret; & ob suavitatem morum facilitatemque naturæ, a singulis Pannoniorum proceribus & satrapis atque vulgo miro affectionis modo colebatur; habitu denique corporis procera, & fusca vultu; & conspectu, incessu, atque motu mitis, placida, gracilis, modesta atque conspicua; specie vero atque forma non negligenda habebatur, uterque parens curam præcipuam injecerat, cuinam sponso illam tot donis gratuitis & excellentiis locaret nitentem: propter quod maximis & singularibus precibus omnique supplicationum & eleemosynarum genere orabatur Deus, ut illis spiritum suum tribueret, quo sponsum dignum Filiæ tam præclaræ, & utramque dotem, formæ videlicet & operum, secum laturæ, digne deligerent, & in quem pignus tam carum & nobile conferrent.

ANNOTATA.

a Idem refertur locis in præcedenti annotatione citatis.

b Hæc vox aliquoties recurrit apud auctorem nostrum, qui ea significat modos quoslibet vel media solerter & ingeniose excogitata. Eadem hoc sensu apud auctores Italos usitatur.

c Situm est Vicegradum seu Vissegradia ad Danubium, Strigonium inter & Budam. Arx ejus Hungaroram olim regum domicilium fuit, maxime cum a negotiis lubebat interquiescere. Vide plura apud Martinum Zeillerum in descriptione Germanica regni Hungariæ.

d Non satis hæc apte Grammaticorum regulis congruunt; ut neque alia hic illic occurrentia; cum tamen satis possint intelligi, operæ pretium non est res ejusmodi explanare.

e Sensum imperfectum relinquit auctor, sui oblitus ob longam, quæ sequitar, parenthesim. Notandum vero, nequaquam velle Longinum, omnes hasce sorores collocatas ante fuisse, quam de nuptiis Cunegundis ageretur (id enim de Jolenta & Margareta certissime falsum est, juxta ipsum etiam in Historia Dlugossum:) sensus ergo est: non minorem, imo majorem fuisse parentum curam in collocanda Cunegunde, quam in aliis, quæ omnes sive ante, sive post Cunegundim præclarissimas nuptias (si Margaretam exceperis) indepiæ erant.

f Pistorius Niddanus in Genealogia reg. Hungariæ Annam hanc statuit uxorem Roscislai, regis Bulgariæ, matrem Cunegundæ, reginæ Bohemiæ; quo etiam nomine Cunegunda hæc Belæ IV neptis dici videtur ab auctore nostro Hist. lib. 7 ad an. 1261.

g Leopolis Russiæ minoris, seu nigræ, caput est, ab hoc ipso Leone condita & nomen sortita, ut putat Cromerus lib. 10 sub initium. De sanctitate Constantiæ nihil alibi reperi. Iterum de illa mentio fiet infra cap. 20, num. 192, & cap. 21, num. 199. Constat eam, marito defuncto, ad sorores B. Cunegundem & Jolentam adjunxisse sese, & habitum religionemque Clarissarum in Sandeciensi monasterio suscepisse, teste Dlugosso Hist. Polon. lib. 7, ad an. 1287.

h At Pistorius nuptam scribit Elisabetham Henrico, Ottonis scilicet filio, ut tradit etiam Aventinus Annalium Boiorum lib. 7.

i Conciliante has nuptias Boleslao pudico, conjuge B. Cunegundis, in cujus aula Jolenta, sive, ut eam Poloni vocitabant, Helena, nutrita fuerat; ut habet Longinus in sua Historia lib. 7 ad an. 1256. Porro Jolentam, de qua post recurret sermo, Arturus, Rodulphius & alii Beatis adscribunt; nos eam prætermissis inseruimus ad diem 23 Aprilis (quo die illam notaverat Arturus;) quia de cultu non constabat. Prodiit interea novum Menologium Franciscanum Ingolstadii 1698 auctore R. P. Fortunato Huebero, in quo notatur illa quidem eodem die, sed sine titulo Beatæ, nec quidquam affertur, unde aliter nunc de ea, quam olim, statuere possimus. Jam hæc notaveram; cum accepi ex Poloniæ instrumentum authenticum illustrissimi ac celsissimi Domini Joannis Wæzyk, archiepiscopi Gnesnensis, confectum 22 Octobris 1631, quo venerabilis Jolentæ corpus Gnesnæ apud Clarissas conditum, & illustre miraculis refodi mandat, ossaque collecta in tumba decenti collocari; hoc tamen expresse prohibito (verba sunt commissionis ejus) ne eadem ossa vel reliquias populo publice ad venerationem exponant; cum id, inconsulta sancta Sede Apostolica, fieri non liceat; & honorifice in eo, quo loco fuerunt, sepulcri consignata relinquant.

k Imo filias tres ex ea tulit, Hedwigem, Elisabeth & Annam, ut ipse asserit Dlugossus Hist. lib. 7 ad annum 1279.

l Adi Historiam Longini lib. 9 ad an. 1347.

m B. Margaretæ Virginis Hungaricæ Acta dedimus illustrata ad diem 28 Januarii.

n Imo obiit anno ætatis vigesimo octavo, Christi 1270; ut patet ex utrisque ejus Actis.

CAPUT III.
Nuptiæ Cunegundis, earumque solennitas; imitatio SS. Cæciliæ & Valeriani.

Erat sub idem tempus Boleslaus a, Cracoviensis, Sandomiriensis, & Lublinensis dux, [Boleslai pudici insignes dotes,] regni Poloniæ monarcha, adolescens primo ætatis flore virens b, potentia, gloria & operibus pollens, forma & aspectu nitidus & elegans; gratia vero & eloquentia suavis, cæsariem candidam, & crispanti coma suffultum habens caput, heres unicus cum sorore Salomea c, Colomano, Hungariæ olim regis Andreæ filio, ut in superioribus præmisimus, jam viro tradita: quæ & ipsa, morte mariti secuta, cum ambo continenter vivendo virginitatis culmine se stagnassent, Ordinem sanctæ Claræ apud monasterium de Lapide, quod nunc in Cracoviam in sanctum Andream translatum cernimus, ingressa, famosæ sanctitatis virgo habetur. In hereditate aliquot principatuum regni Poloniæ & ærario locupleti a patre Lestkone albo, Cracoviensi, Sandomiriensi, & Pomeraniæ duce relictus, matre Grzymislava, Ruthenici generis d, sed orthodoxæ fidei, ducissa superstite, famosus & celeberrimus inter principes habebatur.

[32] Hunc cum tam ecclesiastici quam seculares suorum dominiorum consiliarii ad nuptias cogerent; [cui proceres Poloni sponsam decernunt B. Cunegundem;] ne, si immatura morte, pignore non suscepto, absumptus, in alterius principis cogerentur transire regimen, dum de desponsanda illi uxore res ad frequens consilium deducta foret, operante divino instinctu, uniformis quædam non ducem Boleslaum modo & genitricem suam Grzymislavam ducissam, verum etiam consiliarios omnes, signanter tamen Prandotham, Cracoviensem antistitem, virum ea tempestate magni confilii & raræ Minervæ, cupiditas cœpit, ut aliquam virtuosam virginem, honestis moribus plenam, ex regali prosapia oriundam, dux ipse Boleslaus pro sua amplitudine, dignitate, excellentia atque gloria matrimonio consequeretur. Pluribus autem illustribus & præstantibus feminis recensitis, nulla alia exquiri ævo illo poterat, in quam tot sanctitatis & probitatis indicia, tot honestatis & excellentiæ genera fœcundius, quam in virginem regiam Pannonicam Cunegundim concurrissent; propter quod uniuscujusque illius deliberationis & consilii suffragia, in illam unicam divertebant, optime dictitantes Virgini tam nobili cum adolescente tam insigni convenire; felix & auspicatum credentes fore matrimonium, si illud contingeret consummari; felices fore heredes, quos ex tam sancto & inclyto connubio, procreari divinitas concederet; felicem Polonorum rempublicam, si in eorum nationem & linguarium e tam illustrissimam Feminam optimus Deus faveret transferri.

[33] [eamque a parentibus expetunt, & impetrant,] Conformi conclusione de contrahendo per Boleslaum, Cracoviensem, Sandomiriensem, & Pomeraniæ ducem, cum virgine Pannoniorum illustri Cunegundi matrimonio habita, proci insignes ad Belam Hungariæ regem & consortem suam Mariam diriguntur, Clemens de Clymianthow castellanus, & Janussius, Palatinus Cracoviensis, viri apud Polonos ea tempestate insignes. Hi, apud Budam rege Hungariæ Bela offenso, duci suo Boleslao virginem Cunegundim procantur. Quæ procorum jure de generis nobilitate, forma, opibus, potentia, ceterisque id genus virtutibus in auribus Belæ regis & Mariæ consortis suæ, optimatumque Hungariæ commendant & extollunt, deducitur res per Belam regem ad consilium; ubi singulorum votis scrutatis, in sententiam Belæ regis & Mariæ reginæ, qui matrimonium hujusmodi ex multis respectibus decernebant consummandum, facile itum est. Adjuvabat rem Colomanus, alter filiorum regis, qui Boleslai, Cracoviensium ducis, germanam Salomeam junctam matrimonio habebat, qui & parentes obeundo & proceres, magnopere suadebat, preces Boleslai ducis, affinis sui, & procerum ejus exauditum iri. Adjuvabat & Salomea præfata, consors sua; quæ dudum ante Boleslaum, germanum suum, Cracoviensem ducem, de virtutibus, forma & moribus miris efferendo laudibus, ut hunc & non alium pro genero, virgini Cunegundi pro sponso legerent, animos Belæ regis & Mariæ reginæ ubertim inescaverat.

[34] [ipsa per instinctum divinum vix tandem assentiente.] Publico deinde & universali decreto ad notionem virginis nobilissimæ Cunegundis, pro explorando ejus quoque consensu, deducto, cum diu utriusque parentis & procerum voluntati, fletibus immensis uberrime effusis, nequidquam restitisset; & se non hominis alicujus, quantumcumque potentis & opulenti, sed Dei omnipotentis futuram asseveraret sponsam; carpens & objurgans parentes, quod hominis mortalis & principis terreni magis quam Dei & Regis æternisoceri esse mallent, desponsari se duci præfato Boleslao permisit, & spiritu quodam latenti & divino inspirata, in parentum & procerum sententiam, dum illos nec obsecratione nec prece, diu obluctata, permovere potuit, tandem venit, & obedienter se illorum ordinationi spopondit parituram, sperans, se virginitatis decus atque lilium, parentum imperio impleto, ampliori cum fœnore (fructum exinde tam centesimum perceptura quam sexagesimum & tricesimum) incontaminanter servaturam. Quapropter uterque parens, tam fracto & humiliato ipsius consensu devictus, dotem, quam animo dandam destinaverat, ad rescindendum exulcerati ipsius animi mœrorem, duplicarunt f.

[35] In frequenti autem comitiva per regni Hungariæ insigniores optimates & proceres ad sponsum suum Boleslaum, [Honorifice in Poloniam deducitur an. 1239:] Cracoviensem & Sandomiriensem ducem, regni Poloniæ monarcham, dotem amplissimam secum ferens, per Sandecz, Czchow, Woynicz & Bochnia, oppida in Cracoviam usque deducta est, & omni ecclesiarum processione, omnique statuum urbis Cracoviensis occursu atque honore, ad septimum lapidem obviam illi euntium anno Domini millesimo ducentesimo trigesimo nono g excepta est. Occurrit & Boleslaus, Cracoviensis dux cum genitrice sua Grzymislava ducissa, & pontifice Cracoviensi Prandotha, proceribusque & satrapis suorum principatuum in magnifico & nobili supellectili & apparatu; & novam Sponsam, formam illius, & pulcritudinem admiratus, in arcem Cracoviensem honore solenni introducit; ubi aliquanto tempore sub socrus suæ, ducissæ Grzymislavæ, custodia & communione, socru illam mira tractante caritate & honore, mansit, donec idioma Polonicum primum intelligere, deinde sonare cœpit.

[36] Solennitas deinde nuptiarum diebus pluribus h in magnifico apparatu & sumptibus splendidis, [inter festiva nuptiarum gaudia, assidue orat:] in decus sponsam accipientis principis agebatur; sub quibus Cunegundis virgo illustris, splendidos apparatus, ludos, choreas & convivia pro magnificentia & honore novæ Sponsæ & Pannonicorum procerum, qui illam attulerant, instituta abhorrens, pudicitiam suam pernox & perdia, multifariis precibus, suspiriis & lacrymis Domino commendabat, surdam se ad organa, tibias, lyras, citharas, & quæque musicorum & harmonicorum genera præstans, sub illorum resonantia soli Domino corde carmen solitum & usitatum decantans, aiebat: Fiat, Domine, cor meum & corpus meum immaculatum, ut non confundar; crebros gemitus fundens & divinam clementiam obsecrans, ut sponsum suum Boleslaum ducem, ardore lubrico & carnali in illo succiso, pudicitiæ amore inflammaret; talem quoque ei spiritum devotionis & caritatis infunderet, qui primum ad honorem Dei, & utriusque salutem, & cælibatum, ceterorumque hominum profectum verteretur. A castissimo autem & virgineo pectore castissimus Dominus, virgo ipse, & virginalis filius, pro virginitatis conservando nitore exoratus, propitium se & exorabilem precibus sanctis, continentiam & puritatem mentis & corporis precantibus, exhibuit; & quantum illi virginitas curæ est, quantique illam pendat, ostendit.

[37] Ad thalamum siquidem pro connubio amborum præparatum virgo Cunegundis ingressa, & secreta cubilia, cunctis egressis, sortita, [ad thalamum adducta S. Cæciliam imitatur:] castissimæ virginis beatæ Cæciliæ Urbicæ morem & exemplar æmulata, sponsum suum Boleslaum, ducem Cracoviensem hujuscemodi alloqui cœpit sermone: Maximo, inquit conatu & scrupulosissima cura, illustrissime juvenis, virginitatem usque nunc amplexa, tanti thesauri tutorem, non perditorem; servatorem, non violatorem esse te, non ambigo: ea enim lege, ea conditione, eo respectu, tu, ceteris procis neglectis, parentibus meis dignus visus es, cui ego traderer in sponsam; ea insuper lege, parentum meorum tam judicium quam imperium sequuta, ego te mihi devinxi in sponsum, ut servandæ virginitatis meæ te haberem auctorem. Suppressa itaque, si qua ageris, passione, lasciviam corporis loris constringe virtutum; pudicum quoque te & continentem præsta: sponsa enim Christi prior, quam tua, esse cœpi. Illi quoque perpetuam virginitatem devovi; verum parentum meorum non ausa calcitrare imperio, te alterum sponsum sumere coacta, te deprecor, te obsecro, te obtestor, ut sponsum te & consortem virginitatis meæ apud homines agas, apud Christum fratrem; ne [si] sponsam illius illicito amore contingere tentaveris, in atrocissimum ejus mucronem incidas, præsentis vitæ prosperum cursum & futuræ beatitudinis, quod te propterea manet manebitque præmium, stolide amissurus.

[38] [sponsus vero tum quidem S. Valerianum.] Sponsus autem suus Boleslaus dux, etsi in spem procreandorum liberorum Cunegundis virginis connubium assumpsisset, divino tamen nutu ex sermone & verbis Cunegundis virginis, non secus quam Valerianus ex beatæ Cæciliæ, correptus, non angelico confortatus aspectu, nec Urbani Papæ persuasus communione & alloquio, omni passione & ferocitate deposita, mitem se & morigerum sponsæ suæ precibus præbens, & voluptate calcata terrena, atque illecebra carnali deposita, pudicitiam se illi atque sibi in annum unum; eo vero lapso, in alterum; quo evoluto, etiam in tertium, multifariis suis obsecrationibus, terroribus & persuasionibus devictus, repromittit. In cujuslibet siquidem anni consummationis fine, dum se Boleslaus dux amplexibus suis jam potiturum indubie credidisset, illa novis ingeniis pro conservando suæ virginitatis lilio usa, sponsum ad observandum cælibatum illius etiam anni mirabili & suavi inclinabat animo.

ANNOTATA.

a De Boleslao pudico fuse agunt Historici omnes Poloni. Sunt etiam, qui Beatis illum adscribant, ut Martinus Baronius, qui Vitæ ejus epitomen exhibet, & catalogus Sanctorum Poloniæ Ms. Cracovia olim ad nos missus, aliique; sed quorum nobis auctoritas nequaquam sufficit, ut eos, donec alia non accesserit, imitemur: præsertim cum juxta scriptores Polonos inter præclara ejus opera, non nulla fuerint alia, quæ parum probata sint suis.

b Natus erat Boleslaus die 21 Junii anno 1221, ut vide apud Dlugossum Hist. Polon. lib. 6 ad illum annum, & apud Cromerum de rebus Poloniæ lib. 7.

c B. Salomeæ hujus Acta dabimus die 17 Novembris; ubi explicanda erunt, quæ hic de ea sequuntur. Vide interim Dlugossi Historiam lib. 7 ad annum 1268.

d Erat enim filia Jaroslai ducis Russiæ, ut ait Auctor noster Hist. lib. 6 ad an. 1220.

e Linguarium & linguagium voces barbaræ, pro lingua, sermone, idiomate, ab ætate media usurpatæ.

f Dos fuit quadraginta millium marcarum, ut habet Longinus Hist. lib. 6 ad an. 1220, & Thurocius lib. 3, cap 38, & Cromerus lib. 8, aliique. Sed an marcæ illæ auri puri fuerunt, quales infra describuntur cap. 10, num. 99?

g Eumdem annum annotat auctor hic, & cum eo Thurocius atque Cromerus locis mox citatis.

h Nempe diebus 12, ut ait idem auctor in Historia loco eodem.

CAPUT IV.
Ejus industria ad inducendum sponsum ad perpetuam castitatem; vigiliæ; visitationes ecclesiarum miraculis comprobatæ.

Et primo quidem anno, cum Boleslaus dux petere illam a se, quidquid vellet, imperasset, [Virginitatem exorat in annum unum, deinde in alterum;] spondens se illi ex omnibus, quæ precaretur, nihil negaturum, ratus illam non spiritualia sed corporalia, non cælestia sed terrena a se dona petituram; at illa, contra opinionem sponsi, omnia terrena atque caduca perosa, anni unius continentiam sibi concedi extemplo postulavit. Quæ illi facile a duce Boleslao, suam tam solennem pollicitationem temerare aut variare turpe ducente, concessa est. Verum, anno uno sub pudicitia transacto, virgo Cunegundis etiam sibi alterum annum pro servanda pudicitia instantissime flagitabat. Quod cum sponsus suus Boleslaus moleste ferret, illa sibi Virginem gloriosam Mariam pro arrha & præmio proposuit, rogans & obtestans, ut ob Virginis Mariæ intemeratæ honorem atque decus alterum sibi annum largiretur; indignum & abominabile disserens Deoque odibile, ut, quoniam unum annum sibi propter se & ob amorem sponsæ terrenæ donasset, alterum annum propter honorem sponsæ Christi & Matris Dei & hominis Mariæ sibi negaret, plurisque duceret sponsam hominis quam Dei; pollicens sibi quam plurima divina beneficia, & terrenorum multiplicationem in singulis rebus evidenter, prosperitatem. Tot prudentissimis & efficacibus obsecrationibus obtestationibusque ille & correptus & victus, etiam in annum secundum pudicum se fore repromittit.

[40] Quod Cunegundis virgo in excellentissimum retulit donum; [Deo interim gratias agens, & sperans in futurum;] pietatique divinæ, cujus favore & nutu sponsum suum Boleslaum ducem intelligebat correptum in petitionem suam annuisse, gratias agere assiduas non destitit, frequentioribus non tam precibus quam fletibus, profundisque * eleemosynarum largitionibus & abstinentiis; illam itidem sub totius illius alterius anni spatio humillime rogans, ut decus sibi virginitatis perpetuo custodiret, & quod biennio contulerat, in diem usque mortis producere dignaretur; nec sola orationibus, jejuniis & eleemosynis vacare contenta, plures personas utriusque sexus, viros quoque religiosos, & continentes, & matronas ad propositi sui consequendum effectum, tum precibus, tum largitionibus conducebat, & cum illis præstari sibi ab optimo Deo precabatur perpetuæ continentiæ virginitatem. Itaque illa præcipua sua cura fuit, ille conatus assiduus, illa meditatio nocte & interdiu, illi sermones cum viris & matronis sibi assistentibus, timoratis quidem & religiosis, continui & familiares, quatenus custoditam hactenus castitatem perpetuo fœnore observaret, & sponsum suum Boleslaum ducem non solum ab illecebra carnali requirenda diduceret, sed etiam in eamdem secum traheret castimoniam & sanctitatem. Crescebat circa illam, & ducis Boleslai & genitricis suæ Grzymislavæ & totius curiæ ducalis amor propter morum suavitatem & prudentiam singularem in ea relucentem.

[41] [& clam pernoctans in precibus, dein templa visitans,] Currente autem hujusmodi biennio; sub quo sponsa Christi Cunegundis a sponso suo terreno Boleslao, Polonorum duce, virginitatis suæ ferias observabat, &, ut illi perennes forent, multiplici precum instantia, clementiam divinam tam precibus quam misericordiæ operibus fatigabat, rogavit socrum suam ducissam Grzymislavam (cum ambæ tunc apud oppidum Korczyn a simul una in unisque ædibus atque thalamis morarentur, unaque cibum caperent & quietem) quatenus liceret ei in domo separata noctem & ejus tempora absumere; quatenus nocte consurgens media, suarum obsecrationum atque meditationum studia, absque suæ socrus præfatæ & cujuslibet alterius feminæ molestia & incommodo posset liberius exhibere. Quod cum ægre ab eadem socru sua, tenerrimo illam diligente affectu, & omnes suas semitas atque actus curioso explorante studio, impetrasset; liberiorem conversationem ad singula nacta, in liberiores devotiones, precationes & religionis opera se totam effudit. Unde & pernox secundas in oratione tenebras, primas vero in nuda humo, saxo capiti supposito, exigebat; diluculo deinde consurgens, ad ecclesias, conventualem Ordinis Minorum & ad parochialem, frequentabat.

[42] [maxime S. Nicolai, per nives & glaciem nudipes,] Est autem apud oppidum Korczyn vetus ecclesia, sancto dicata Nicolao, ad fluvium Nyda haud longe sita, & ab oppido eodem remotius porrecta; circa quam quondam veteris oppidi Korczyn cives & oppidani referuntur oppidum habuisse. Ad hanc sponsa Christi Cunegundis & familiarius se conferens & frequentius (quoniam separatum, ut præmisimus, ab omni hominum contubernio, sequestratum habet situm) quasi in altera eremo in dulcissimas preces & lacrymas resolvebatur; & miro devotionis modo, quasi quodam clibano, incensa, & supra seipsam levata, atque in contemplatione absorpta, tota in divino amore notabatur suspensa. Nulla autem aut cæli intemperies, aut hiemis asperitas, aut imbrium vel nivium descensus, aut nox caliginosior, etiam si nulla lucerent sidera, illam a visitatione ecclesiarum nocturna poterant revocare, quin sub profunda nocte cum uno tantummodo magistro curiæ Mykulone, homine grandævo, & una matrona, honestis & ipsa moribus plena, Przeczslava nomine, sui corporis custodibus & testibus, nudo & discalciato pede visitationem ecclesiarum per lubricam & cœnosam, asperam quoque & duram ex algore & nivibus viam expleret; propter quod frequentius carne sua delicatiori in plantis ex vi algoris aut via asperiori scissa, perfossa & violata, cruor e pedibus defluens, calles suorum vestigiorum puniceos efficiebat atque rubricatos.

[43] Ne autem Sponsa Christi [cum] sequacibus suis, [cujus templi fores ei ultro aperiuntur:] & sui corporis terrenis custodibus ad ecclesias sub noctis intempestæ conticinio visitandas perveniens, ante fores earum cogeretur sub dio, tolerando asperius imbres, nives & frigora (singulæ enim ecclesiarum fores ex more sub nocturno tempore claudebantur) consistere, post aliqualem moram, quibus ante fores ecclesiæ prostrata orationi vacabat, postes valvarum ecclesiæ angelico ministerio solutæ, liberum illi patefaciebant ingressum. Quod illa diligentius attendens, & singularem gratiam Dei adesse suoque proposito favere sentiens, in amplissimam devotionem atque lacrymarum profluvia ecclesiam ingressa solvebatur, jurejurando atque profunda obsecratione sequaces suos Mykulonem & Przeczslavam obsecrans, illisque districta obtestatione prohibens, ne arcanum illud divinæ clementiæ, de portarum & repagulorum solutione, cuiquam auderent quoquo modo revelare, ea vivente.

[44] Accidit autem; dum virgo Cunegundis obsecrationes & devotiones suas in frequentatione ecclesiarum & earum terendo limina diligentius continuaret, [ubi aliquando contemplatione abrepta diutius,] reverti in arcem ad socrum suam, ducissam Grzymislavam, ad tempus & horam solitam dierum una neglexit; ardore siquidem devotionis ardentius se sentiens incensam, & gratia cælesti se intelligens præventam, dulcedine inspirata vehementi & mirabili, orationem quoque diutius in præfata ecclesia sancti Nicolai tota in contemplatione suspensa, in tempus diei longius, non considerans illud labi, extraxit. Socrus autem sua, ducissa Grzymislava, postquam a somno soluta consurgens, cubiculum virginis Cunegundis ex more, actus suos exploratura, intrasset, nec illam consistere illic reperisset, cœpit de illius absentia molestius anxiari, & curiosa indagine, quonam divertisset, aut quonam locorum foret, scrutari.

[45] Aderat forte tunc in arce Mykul suus custos, [non sine famæ suæ, & vitæ custodis periculo,] & virginem Cunegundim cum pedissequa una, Przeczslava matrona, orationibus incumbentem in æde sancti Nicolai relinquens, in arcem redierat. Qui ducissam Grzymislavam perpendens de virgine Cunegunde anxiam & solicitam, concito gressu ad ecclesiam sancti Nicolai ingressus, videt dominam suam, virginem Cunegundim, contemplationi & orationi vacantem, porrectis in cælum luminibus, cervice erecta, manibus complicatis, suspensam esse, & oratione profunda, quasi a sensibus alienatam; paululum itaque donec illam suapte expergisci a contemplatione contingeret, immoratus, dum expergefactio per se non proveniret, omnisque mora prolixior sibi videbatur, in vocem & clamorosam & contumeliosam, & quæ illam suscitare posset, erumpit dicens: Quænam est, inquit, hæc tua, o Domina, superflua devotio, hypocrisim redolens per quam caput meum variis periculis & discriminibus subjicere non vereris? Si enim sponsus tuus, dux Boleslaus, tam diuturnam moram & intempestivam, genitrice sua, ducissa Grzymislava, prodente, cognoverit, te quidem suspicionis, me vero capitis crimine damnabit. Desiste itaque, quæso, ab his tuis clandestinis & nocturnis peregrinationibus orationibusque. Teipsam probro & infamiæ, me capitali supplicio excipe; condemnatura, si secus egeris, caput meum duci.

[46] [miraculo duplici servatur.] Hac voce custodis sui Mykul, quasi a gravi excitata somno, virgo Beata, non in aliquam indignationem, nauseam, vel molestiam pro verbis contumeliosis a Mykul, ministro & custode suo, prolatis commota, sed patientia admirabili singulas contumelias & improperia tolerans, ampliores etiam, si evenissent, toleratura, Noli, inquit, serve mi fidelis, turbari: desine & de tuo supplicio, & de mea infamia solicitus esse. Omnia diligentibus Deum certus scito cooperari in bonum: nec periclitatum te in capite, aut me in fama addubita; sed gratia cælesti confirmatum, protectumque iri confide. Sic fata, ex oraculo digressa, in arcem revertebatur. Quam mox densior nebula comitari cœpit, cujus adumbrata suffragio, a nullo mortalium obviata aut visa, ad socrum suam, ducissam Grzymislavam, in arcem perveniens, illi se, quasi de cubiculo vel aliquo altero habitaculo egressa foret, obtulit. Quæ suæ absentiæ diuturnas moras obliteratum ducens b, non solum illam non argutam, aut increpitam reliquit, sed nec inclementi verbo appellavit, rata illam nullibi locorum extra arcem digressam, intra parietes constitisse; virtute divina uni nebulosam umbram, alteri oblivionem subministrante. Socrum deinde suam, ducissam Grzymislavam ad ecclesias progredientem comitata est, & per omne tempus, quo rem divinam agi contigit, pro tam notoriis beneficiis, quibus cælesti præveniebatur favore, supplices omnipotenti Deo persolvebat gratiarum actiones.

ANNOTATA.

a Corcinium, urbecula est Poloniæ minoris in palatinatu Sandomiriensi ad Vistulam fluvium, 38 mille passibus ab urbe Cracoviensi in Ortum.

b Id est, oblita, ut patet.

* an. profusisque?

CAPUT V.
Caritas ejus & misericordia erga leprosos, aliosque; triplex de diabolo victoria per signum Crucis.

[Leprosis &c. inservit, cum nausea pedissequarum.] Visitatione ecclesiarum frequenti nocte & interdiu, eleemosynarum largitione liberali, maceratione corporis per abstinentias plurimas & jejunia virgo beata Cunegundis ceterisque peitatis operibus pro consequendo virginitatis lilio & pudicitiæ integritate non contenta, leprosis, confractis, debilibus, cæcis, claudis, morbidis, & quibuslibet valetudinariis aut aliquo morbo vel languore gravatis se ministram & famulam argumentosam a gerere cœpit: quidquid enim temporis contemplatio vel oratio non absumpsit, id totum, corpore curato, ministerio leprosorum, infirmorum, & quarumlibet miserabilium personarum datum: domos siquidem leprosorum & hospitalia languidorum ingressa, putredinem ulcerum & saniem morborum fœtoremque vulnerum & loca leprarum sine aliqua nausea, fastidio, vel horrore attrectabat, propriis [manibus] exprimens vel educens fimum, saniem, & putredinem, & ulcera, aut vulnera suis pannis alligans; infantes & debiliores cibis delicatioribus reficiens, quos suo edulio subtrahebat. Contractos vero & quoslibet invalidos ad secessus & ad naturales egestiones deportans, sedulitatem erga illos & altissimam pietatem [exercebat;] felicem se rata per omnia, siquod obsequium gratum & officiosum pauperibus, orphanis, leprosis, aut infirmis exhibituram monstravisset. Intuebantur matronæ & virgines pedissequæ suæ tam profundæ humilitatis ipsius officia, quæ nonnullis earum excutiebant lacrymas, nonnullis, & quæ magis fastuosæ, arrogantes & delicatiores erant, nauseam ingerebant; propter quod illius communionem & obsequia magnopere, & præsertim cum in leprosarias & hospitalia illam conjecturabantur descensuram, conficta aliqua occasione devitabant.

[48] Dum autem sub cujusdam diei tempore cum socru sua ducissa Grzymislava ex opido Korczyn in oppidum Paczonow b faceret iter, [Leprosum horridum curru & sinu excipit,] leprosus quidam, fœtore & ulceribus horridus, in universo corpore lepra circumdatus, adhæc insuper sordidus, & propter nimietatem lepræ a ceterorum consortio abjectus & sequestratus, illi occurrit. Quem cum universi horrendo fugerent, suosque, ne illum intuerentur, tegerent vultus, virgo beata Cunegundis hunc sibi servatum, & ad se pertinere æstimans, vehiculum quo vehabatur, stare jussit. Cujus primum contemplata lepram, deinde miserata conditionem, Quam durissimum, inquit, animæ & corporis sustines cruciatum; eo ampliori a me dignus miseratu, quo a singulis te & spretum & seclusum iri video, miserationem utinam consecutura ab eo, qui pro me redimenda se veluti leprosum, ob flagella quæ pertulit & verbera, exhibuit. Hæc fata, illum in currum, deinde in sinum locat, virgineis & delicatis articulis corpus fœdum & sordidum contrectans, curans, reficiens & contegens.

[49] Altius hujus sui operis fastidium & nausea in pectus omni [comitatui] matronarum & puellarum, [cachinnos comitum & opprobria temnens.] quæ secum una curru vehebantur, quam quisque retur, ascendit; & quasi se pollutas & infectas leprosi tam horrendi contubernio, nec tacite quidem, querebantur, cachinno pleræque, ceteræ murmure & querelis illam aversa facie, & contecto ore insectatæ. Quid, inquit, agis, o Domina; & quam fœdam sordem tibi & nobis imprimis, nulla humanitatis patientia tolerandam? Sed esto libeat tibi tantarum sordium contrectatio; nos illam de cetero sine nostræ valetudinis periculo non possumus sufferre, consortia tua non solum in cibo potuque, sed in omni alia communione de cetero vitaturæ. Tulit hæc improperia virgo Cunegundis non solum æqua & libera, sed etiam patienti & hilari mente; & pro opprobriis ingesta in solatium convertit, spiritu fortitudinis contumelias hujusmodi & detractiones, derisiones quoque innumeras, tolerans atque pervincens; at zelo cumulatiori opera misericordiæ in singulas miserabiles personas edens, corroborans & extendens, humanas molestias & improperia nihili pendens, dummodo sibi pietatem divinam placatam effecisset.

[50] [Nosocomia & leprosorum domos noctu visitare solita,] Satagens autem virgo beata Cunegundis sub præfati biennii tempore caritatis suæ funiculos, qua illam Spiritus Domini impleverat, dilatare, & operum suorum fragrantiam pro honore Dei omnipotentis & ædificatione proximi intendere, ad singulorum oppidorum, civitatum & castellorum, in quæ illam descensum facere contingebat, hospitalia & leprosarias sub noctis profundæ conticinio, visitationem, paucis comitata matronis, peragebat; quas etiam, ne onus nocturnæ visitationis & vigiliarum laborem molestius ferrent, specialibus largitionibus subarrhabat, popularem auram & adulantium palpationes sub caliginosa nocte facilius vitatura, quæ omnium suarum actionum & operum non alium quam Deum desiderabat fore testem & inspectorem.

[51] [frendentibus diabolis,] Vetus itaque humani generis hostis diabolus, sanctorum suorum operum cruciatus livore, dolens insuper, se & suas suggestiones ab infirmo sexu & ætate imbecilli confusum iri, & ampliusse conjecturans confundendum, multa illi conatus est subministrare impedimenta fallacia & insidiosa, quibus illam pro sua conditione mille mæandris [ac] versutiis posset subvertere a sanctis operibus & abstrahere. Verum cum illa, singula ejus machinamenta & dolos firmissimo robore interioris hominis pervincens & calliditates ipsius, non ut tiruncula, sed in omne pretium expedita superaret, ille non jam pugnatrici tam animosæ & strenuæ, quam sibi victo & amplius vincendo iratus, invisibili prælio, quo hactenus contra Sponsam Christi sudaverat, omisso, ad visibilem pugnam se totus convertit; ratus, se eo genere pugnæ, postquam alia secus cesserant, Christi Virginem facilius debellaturum.

[52] [quorum larvas signo crucis dispellit Beata,] Dum igitur in Sandomiriensi oppido, solito suo more, virgo beata Cunegundis sub noctis medio de arce egressa ad visitandum languidos, leprosos, pupillos & contractos ad hospitale pergeret, magnus canum grex, rabidos se simulantium, illam & paucas comites suas impetu gravi & vehementi ex omni parte, amictus illarum & corpora dilaniaturum se minitans, invasit. Quare etsi comites suæ, magno pavore concussæ, succlamassent, virgo tamen beata Cunegundis nec speciem alicujus timoris præ se tulit, nec in aliquam vocem erupit; sed velut fortissima præliatrix, intelligens, quorum hostium illa, quæ se ostenderat, foret acies, scutum fidei arripiens, signo crucis se & suas comites communit; & repente rabida illa canum cohors virtute salutari contrita disparuit, & virgo Domini Cunegundis majori devotione, hostibus victis, opus suum peregit.

[53] Altera deinde vice & in eodem Sandomiriensi oppido, [idque iterum,] hostis callidus, non valens quiescere, nova contra illam bella instaurat, & quasi aciem fortiorem, qua vinci posset, ex insolitis bellatoribus ordinat. In hospitale enim ex more per noctem procedenti porcorum illi pene innumerabilis grex ex adverso occurrit, & horrendum grunnitum in Sanctam & ejus comites edidit. Sed & hoc spectaculo Virgo Domini, stupentibus comitibus & ab ea se tutari poscentibus, in nullo territa, lorica spei induta, visionem illam spirituum immundorum in animalibus suapte immundis sese ad terrendum ostendentibus, signo victorioso extenso effugavit: & in destinatum locum procedens, caritatis opus miserabilibus personis in contritione mirabili solicite exegit. Reparare autem se malignus spiritus, bis jam victus, bisque confractus & concussus, Virginisque beatæ calcaneum enervare exæstuans, novas copias, quibus Virginem Christi invaderet, comparat. Obmissis autem irrationabilium bestiarum, quibus se ad terrendum Virginem beatam transformaverat figuris, habitus rationabilium animalium pro tertio congressu assumit, potentius se prælium illaturum confidens, & certiorem victoriam ex Christi Ancilla relaturum.

[54] In Cracovia siquidem dum juxta solitum morem sub intempesta nocte ex castro Cracoviensi descendisset, [ac tertio;] leprosos & infirmos visitatum, & longius illi ad ecclesiam sancti Spiritus per plures plateas restaret iter, nondum Castrensem plateam transgressæ, cohors copiosa & frequens hominum armatorum in eam incurrit, fremitum ingentem & collisionem armorum, quasi illam & comites prædabunda, prætendens. Terruisset tam ferox & minax nocturnalis apparitio etiam sexum robustiorem. Verum ancilla Christi Cunegundis, non secus quam si mures vidisset aut ranas, nec animo mutato nec vultu, intrepida mansit; quin etiam comites suas, ad occursum tam horrendi spectaculi grandi metu perculsas, & pene sensibus amissis emortuas, irrisit reprehenditque, dicens: O modicæ fidei sociæ! cur tam subito, & tam ingenti pavore ad aspectum umbrarum fictilium concidistis, armisque Christianæ militiæ abjectis, timidas vos & pene victas ad solum aspectum monstravistis? Resumite vires, & ponite metum. Neque enim spiritus hi, quos cernitis, majores aut potentiores sunt in specie humana quam murium aut ranarum, nec terribiliores armis quam fibilo, ad unius salutaris signi impressionem, quo dudum a Redemptore nostro victi sunt, mox nobis, quæ supernorum civium vallatæ sumus custodia, cessuri.

[55] Nec mora, jacto signo crucis, omnis illa dæmonum caterva, [cum victi toties, infestare eam spectris desinunt.] adulterina effigie, quam ad terrendam Ancillam Christi ementita fuerat, deposita, confusam se & victam testata, ex oculis Cunegundis & suarum comitum evanuit. Et Virgo Domini in magna hilaritate & exultatione sui spiritus cœptum iter suum prosecuta, tanto ardentiori pietate & religione membris Domini opus caritatis & visitationis impendit, quanto ampliori solatio Jesu Christi in superandis tenebrarum principibus se mirabatur plerisque vicibus jam adjutam. Tribus autem suprascriptis occursibus & tentationibus dæmoniacis sub triplicibus formis, canum videlicet, suum, & prædonum, quibus rectissime conditio & actio sathanæ exprimebatur, ab ancilla Christi Cunegundi debellatis, non addidit ultra nequam spiritus per visibiles formas illi struere terrores & insidias, fœdiorem in se & suis confusionem & vituperium reformidans suscepturum.

ANNOTATA.

a Id est, industriam, solertem, ingeniosam. Adi Lexica Macri & Cangii.

b Paczonovia oppidulum est, juxta Zeillerum, in palatinatu Sandomiriensi.

CAPUT VI.
Obsequia ejus in Nosocomiis; miraculum lepræ per osculum sanatæ; mortificatio carnis; prorogatio virginitatis ad annum tertium.

[Sedulitas ejus, humilitas, caritas rara in ministerio ægrorum.] Sed & illud in Ancilla Christi altum & rarum humilitatis relucebat specimen; leprosarias etenim atque hospitalia, domos quoque & tuguria egenorum atque leprosorum ingressa, omnia otia, confabulationes & vanitates abjiciens, officia circa omnes æquanimiter, nullum pertæsa, curabat intendere: & his quidem lavabat capita; his de morbis educebat saniem; his de ulceribus putredinem exprimebat; illis vulnera ligabat; horum attrectabat scabiem aut lepram; illos cibabat; hos potabat; plerosque ad secessum, aut regendo gressus eorum aut in suis scapulis, deducebat; nonnullis, adhibitis unguentis, curationem adhibebat. Et pro varia ægritudinum aut necessitudinum conditione varios singulis impendebat famulatus. Sæpius gravi languore & fœtore horribili confectos suis humeris in secessum efferens, & purulentam fluentium morborum saniem extergens, manu deinde sicca illos cibans, spirantes reficiebat umbras. Elargita deindi in singulos eleemosyna, & universorum exosculatis pedibus ulceribusque, tum demum fessa & anhela in arces aut curias suarum habitationum remeabat. Erat autem hæc sua præcipua cura & observantissimum studium, ut, dum ceteri mortales se quieti & sopori dedissent, hæc circa membra Christi operosius laboraret, & sedulitate admirabili singulorum egenorum profectibus profunda commiseratione deserviret.

[57] [Arguitur de afflata alicui per osculum lepra & hydropisi:] Tegentem autem famulam & virginem Christi Cunegundim suas actiones & opera, & omnifarie illa nitentem adumbrare, ne ex illis quantulamcumque meritorum partem, si vulgatæ prodirent in patulum, antiqui hostis versutia decerperet, miferatio divina in multorum ædificationem suæ sanctitatis jubar, jam tunc mirabiliter radians & scintillans, prodidit; ut mirabilis ipse & gloriosus in Sancta sua prædicaretur. Dum siquidem Virgo prædicta uni ex matronis nobilibus, quæ apud ipsam & socrum suam ducissam Grzymislavam in obsequiis morabantur, Przeczslavæ nomine, vultum habenti horridum & turgentem, ex caritatis & solatii officio osculum impressisset, extemplo os & facies Przeczslavæ adeo rubuit intumuitque, ut gravi lepræ & hydropisis morbo ab omnibus circumstantibus percussa esse videretur. Sed & ipsa Przeczslava, dolore & morbo se invasam ex impressione osculi sentiens, post amaros fletus, suspiria & gemitus ab imo cordis uberrime effusos, etiam Sanctam Dei pluribus maledictis & convitiis, cur se deosculasset a, & tumorem atque lepram suo osculo illi procurasset, cœpit vehementius, stimulante dolore & rei tam novitate quam asperitate, insectari.

[58] At ancilla Christi Cunegundis, improperiis illis nihil mota; [iterum ergo eamdem personam osculans sanat subito.] sed, dum sufficeret offensam remittere, adjecit insuper & caritatem: dolori etenim prædictæ matronæ Przeczslavæ, quo nimium anxiabatur, compassa, iterum in vultum præfatæ Przeczslavæ, quamvis ex tumore & lepra horribilem, osculum dedit. Et continuo omnis tumor omnisque lepra cessit osculo; & ad tactum osculi, non secus quam ad imperium, evanuit. Tum quoque Przeczslava, reatu suo & beneficio virginis Cunegundis recognito, ad pedes ejus provoluta, & gratias de præstita valetudine illi habuit, & facinori sub humiliter veniam dari rogavit; quam virgo Cunegundis, etiam prius, quam rogaretur, respondit se dedisse. Ex eo autem facto omnium, qui aderant quique viderant, stupor & admiratio pectora pervasit, ancillaque Christi Cunegundis in cultiori veneratione haberi cœpta est & universorum sermonibus celebrari.

[59] Et quamvis ab infantia, imo, ut verius dicam, [Vestes pretio sas gestare jussa, sub his cilicium induit;] ab ipsis incunabulis purpureas & delicatas vestes haberet contemptui, in annos tamen discretionis perveniens, dum jam duci Polonorum Boleslao foret nupta, & præsertim sub ipso biennio, ad fruendum virginitate a sponso suo concesso, validius omnem corporis ornatum, omnesque auro & ostro superbas cœpit execrari vestes, & tam feriatis quam solennibus diebus, vilibus amiciri; non ignara, quantum vilitas vestium virtutibus adjiciat, splendor detrahat. Sed cum tam socrus sua, ducissa Grzymislava, quam sponsus ejus Boleslaus, Polonorum dux, rem moleste ferrent, quod Virgo regia & nova nupta tam immature omnem a se vestium cultum abdicasset; ipsamque ad splendidum amictum cogerent, illa prudentissimo & cauteloso acta ingenio, ne socrus suæ & sponsi jussa inobedienter negligeret, vestes quidem auro & gemmis fulgentes ab extrinseco induit, ad carnem vero nudam cilicium ex pilis equinis copiose contextum applicavit; illoque assidue per dies & noctes usa, opprimebat incentiva libidinum, carnemque reddebat spiritui obedientem & servilem.

[60] In ea insuper austeritate carnem constrinxerat cilicino amictu & verbere virgarum, [cui addit quotidianas fere & cruentas flagellationes.] ut fere noctibus singulis corpus tenerrimum & delicatum redderetur cruentatum; intelligens, castigationem hujusmodi carnalem, ad propulsandum dæmonum suggestus & rescindendum carnales illecebras plurimum conducere, simulque reputans supplices preces pro retinenda castimonia & virginitate ad Dominum cæli frequentius effusas & effundendas sub carnis maceratione tam rigida benignius exauditum iri, nec obsecrationes suas, pro castitate mentis & corporis interpositas, lacrymas & cruorem eliquantes, posse recidere ad irritum.

[61] [Aspera ejus & crebra jejunia, fercula ad ægros missa.] Addidit & aliud domandi carnem virgo beata Cunegundis genus, ut caro ipsa geminata castigatione correpta, etiam in levibus illecebris lascivire desineret. Mercuriales itaque & Veneris dies, sed & singulas beatæ Dei Genitricis Virginis Mariæ, item Apostolicas, sanctorum Joannis Baptistæ, Joannis Euangelistæ, Laurentii, Nicolai, Martini, Catharinæ, Margaritæ, Dorotheæ, Magdalenæ, & plurimorum Sanctorum & Sanctarum, vigilias; quatuor temporum, & quadragesimales, & adventus Domini dies sub magna & rara abstinentia peragebat, frequentius nonnisi atro pane & lympha pura contenta abstinentiam ipsam usque in vesperam & solis occasum producebat. Si quæ vero injussu suo ad illius refectionem, operante socru sua aut Boleslao duce sponso, ordinabantur, singula per fidos ad hospitalia remittendo dispensabat nuncios, & in visceribus egentium & miserabilium recondebat personarum, abunde se satiatam contestans, si illorum rugiens fames sedaretur.

[62] [Anno secundo virginei conjugii elabente, tertium flagitat;] Biennio integro sub observatione virginitatis & pudicitiæ, in frequenti tamen & duro certamine extrinseco & intrinseco, per virginem beatam Cunegundim exacto, cum crebra pugna intra mœnia & extra debellatus foret vetus hostis; & fine anni secundi secuto, tertii anni instaret principium, [ac] maximo fervore & æstu Boleslaus, Polonorum dux, post tam longam præstolationem & moram, speraret se atque disponeret in sponsæ suæ virginis Cunegundis transire amplexus, atque eam de reddendo debito instantius fecisset requisitam; tum illa ad genua Boleslai ducis, sponsi sui, provoluta, & in crucis modum solo prostrata lacrymas precibus miscens [oravit], ut illum quoque tertium annum duobus transactis adjiceret, & pro honore almi Johannis Baptistæ, ad consequendam singularum suarum rerum tam publicarum quam privatarum prosperitatem, in pudicitia & castitate transigeret; triennali quoque castimoniæ observatione se verum & catholicum principem verumque benedictæ Trinitatis cultorem monstraret, plures quoque alias causas & respectus, libertatem virginitatis & pudicitiæ vindicatura, subnectens.

[63] [sed iratus ad hæc sponsus, eam omni modo flectere conatur.] Erat Boleslaus dux in effundenda castigandaque ira moderatus princeps. Injurias quoque non sentiret eo nemo magis. Tunc tamen choleræ indulgens & supra, quam quisque retur, se spretum & delusum iri dolens, ex aula ferox & irarum plenus, nullo responso ad petitionem tam submissam & humilem sponsæ suæ virginis Cunegundis edito, nimia celeritate, bilem etiam in vultu, & in gestu præferens, discedit, de cupiditateque sua explenda nihil remisit. Nec discessisse ex aula contentus, in loca remotiora principatuum suorum abit; in illisque anni medietatem sequester consumit. Defluente tandem ira, & ad mitiorem habitum Boleslao duce reverso, conspectum nihilominus suum & communionem virgini Cunegundi subduxit, novasque artes, novaque ingenia, ut Virginem Christi pro suo inclinaret consensu, per reliquam anni illius tertii medietatem moliri cœpit; omniaque in id citra vim experiebatur, quibus animus Virginis inflecti posset (ceterum omnes artes frustra erant: illa enim in proposito constantissime perseverabat:) loqui enim cum illa per se dedignatus, illi nuntiari per frequentes nuntios jubet, in ejus se locum plures pellices, si matrimonii jure subesse sibi detractaverit, suscepturum, & illarum se tam contubernio quam amore usurum: videret ipsa & appenderet, tam suum quam sponsi sui scelus ad se amplius quam ad sponsum redundaturum fore: ipsa enim negante debitum, & varios modos variaque subterfugia & ingenia ad eludendum jura sponsalia exquirente, cogeretur ipse in fornicationes declinare & adulteria, & in aliarum feminarum transire concubitus: sed & necessarium futurum fore, ut dux ipse aliarum mulierum illaqueatus consuetudine & abusu, ipsam invisam & exosam habeat, & difficulter, vel numquam, possit conjugalem amorem repetere, etiam ipsa suam voluntatem corrigente.

ANNOTATA.

a Imo potius deosculata esset; sed jam dixi, me talia negligere; cum satis intelligantur.

CAPUT VII.
Constantia ejus in proposito virginitatis validissime, sed frustra, impugnata.

Tulit hos terrores hasque denuntiationes ducales Virgo Christi mente forti ac libera; ac femur suum gladio continentiæ cingens atque coarmans, [Sponsæ constantiam expugnare nititur Boleslaus,] patientiæ scutum contra hujusmodi tentationes & machinamenta ducis & sponsi sui mira patientia, miraque benignitate opponebat; denunciantibusque respondebat, cognitam sibi ducis & sponsi sui virtutem fore, nec commissurum, ut se & nobilem animam suam cum corpore adulteriis & illecebris carnalibus, perpetuum sibi & nomini suo dedecus inusturis, sordidare sustineat. At dux Boleslaus ingenium id, quamvis forte & callidum, nullum sibi & intentioni suæ profectum attulisse videns, alia rursum arte Virginem regiam pro suo consensu, vim cupidæ passionis molestius ferens, fatigare molitur.

[65] Confessorem enim virginis beatæ Cunegundis, & apud quem ipsa suarum transgressionum deponebat reatus, conveniens, longo oneratum & persuasum sermone, ad Virginem Christi transmittit, tam consiliis quam minis ipsam ad res matrimonii inclinaturum. [per Virginis confessarium, qui eam ex emptis variis,] Qui ubi advenit, fortibus rationibus dudum ante præparatis & conquisitis Ancillam Christi vehementer urgere cœpit; ut, postquam ex utriusque sui parentis assensu Boleslao, Polonorum duci, nupsisset, & ipsum in virum & maritum publica professione desponsasset, exspectationi suæ amplius non illuderet: nec spem ejus & regni procerum, successorem ex ejus utero nasci sibi sperantium, de cetero frustraretur, in generatione filiorum salutem sibi tam temporalem quam æternam promeritura, & regnum sponsi ab orbitate vindicatura. Protulit post hæc ille plurimas ex libris divinis auctoritates, variarumque Scripturarum silvam; quibus fortissime persuadebat, castas generationes castaque conjugia sæpenumero omni cælibatu præstantiora exstitisse, & in altius meritum decusque quam continentiam evasisse. Sic Saram Isaac; sic Rebeccam Jacob; Rachel Joseph; Jochabed, Aaron & Moysen; Annam sanctam Samuëlem; Elisabeth Zachariæ magnum Joannem Baptistam, & quo inter natos mulierum major surrexit nemo; Helenam cæsarem Constantinum, feminas sanctas filios generasse illustres, & suo germine luminaria in firmamento cæli lucentia protulisse, sua fœcunditate cælos replevisse.

[66] [sed maxime per legem conjugii, deterret a proposito.] Quod si hæc tibi externa & peregrina forte videantur exempla & oppositiones; tempus gratiæ a tempore Legis remota distantia discretum esse; cum maledictioni fuerit quilibet sterilis in Lege obnoxius: Apostolus autem, electionis vas, in cælesti edoctus schola, apud aures singulorum, legem gratiæ sortitas, super virginitate intonet, & altissimo præconio illius excellentiam laudet, & habentes uxores admoneat, ut juxta se gerant acsi non habeant: at ego tibi ex prosapia generis tui duas sanctas & insignes feminas, Heduigim & Elisabeth producam, alteram aviam tuam a, alteram materteram b: quarum utraque etsi in maritales jussu parentum actu transivissent tædas, & filios procreassent & filias, nihil tamen earum sanctitati aut merito decerptum est, quin in triumphanti & militanti Ecclesia, prodentibus illas signis & prodigiis, magnæ & gloriosæ habeantur, judicio & consensu singulorum in Sanctarum numerum translatæ. Quod si his omnibus non moveris, sponsionem certe tuam ante oculos tuos tibi propone, qua ducem Boleslaum in sponsum desponsando, viri te alterius [voluntati] atque potestati substravisti. Nubendi quidem & non nubendi apud te consistebat voluntas; qua quum perfuncta es, non habes de cetero liberum volatum, quæ nubendo virginitati connubium prætulisti, & in viri tui transivisti imperium & ditionem, non amplius illi calcitratura.

[67] [Hæret anxiæ primum Virgo;] Penetrabant hi tam rigidi atque importuni fortesque sermones usque ad medullam pectusque Ancillæ Christi; mira feriebant anxietate, atque tirocinia Virginis sanctæ magnopere quatiebant. Affligebaturque Famula Dei hinc metu amittendi thesauri, hactenus magnopere custoditi & desensi, nullo umquam tempore, modo, vel ingenio reparandi; illinc transgressione sacramenti. Quid tamen ageret; quo se verteret Virgo Dei, penitus ignorabat: nam neque ullo pacto volebat virginitatis lilium amittere, & fructum centesimum in tricesimum commutare; neque satis putabat tutum voto solenniter præstito contraire, & suasiones sui confessoris atque mandata, quibus illam ad vota sponsi implenda coarctabat, inobedienter negligere. In seipsa itaque multa volvens, sibiipsi persuadebat dicens: Nunc, o Cunegundis, animo opus est, nunc pectore forti.

[68] Solerter autem confessoris sui rationibus & persuasionibus respondens, [mox tamen confessarii argumenta confutans,] refellebat; non se beatis cognatis suis Heduigi & Elisabeth, feminis sanctis & fortissimis, & quæ conditionem mortalitatis, hoste triplici superato, jam excesserant, comparandam fore, velut imbecillitatis & infirmitatis suæ consciam; nec ad carnales trahendam illecebras, sacramento matrimonii honestandas; ne semel gustata libido dulcescat, fomitemque, difficulter vel numquam rescindendum, struat, gastrimargiaque pudicitiam absorbeat: incertum denique fore, si filiorum generatio proventura sit, an ne c; ob quam unam, etiam certitudine, quam præstare potest mortalium nemo, habita, impium foret & execrabile virginitatis laureolam pro fœditate commutare nuptiarum. In modum hunc fortes & urgentes confessoris sui persuasiones refellens, & rationes per eum adductas potenter revincens (cum illius puritas, dominico semine fœcunda, centesimum fructum referat, post fata cineresque coronam immarcescibilem perceptura; hujus etiam onerosa conditio frequenter in lolium sterilesque avenas degeneret, finem in morte suarum voluptatum habitura: ibi vasa aurea in honorem; illic testea in contumeliam fabricata: vincula insuper matrimonii asperitatem habeant veram, jocunditatem falsam; certum dolorem, incertam voluptatem; durum laborem, timidam quietem) improbam persuasionem ejus detestata, sacerdotem e contra orare cœpit, ne sibi turpe aliquid & ejus animo indignum suadere pergeret:

[69] Meliora, inquit, sacerdos Dei, mihi recense; melioribus me monitis ad servandam, [hominem jubet facessere;] non prodendam, virginitatem impelle: & a libidinis potissimum fervore pectus sponsi mei potius cohibe. Avoca animum tuum & sponsi mei ab hisce pravis & sordidis cogitationibus. Redite ambo ad sanitatem; desinite vexare & urgere vas divinitati devotum ad corruptelam. Recogitet vestrum uterque, quantum sit nefas, virginitate me mea spoliari. Te vero mihi hujuscemodi suadere, supra modum admiror; qui cum virginitatis assertor esse debueras, nuptias dementer concilias. Desine igitur posthac de his rebus apud me verba facere. Malo enim proprius d omnia perpeti, quam virginitatis meæ decus incestatum iri. Ego cor meum & corpus meum & virginitatem meam Deo dicavi; dicatam conservare statui. Cave ne fœdera Veneris præstantiora, quam candida virginitatis lilia ducas. Mors enim mihi Venus est. Sola est mihi in cælibatu voluptas. Talibus responsis, juxta ac sanguini regio & templo divino conveniens erat, sacerdotem ipsum, a se, velut quemdam ignitum titionem scintillas pestiferas cientem, ac nuptias præferentem virginitati, effugavit.

[70] [qui cladis suæ denuntiatione Boleslaum percellit,] Ex eo tempore non se confessor ipse reparare valens, numquam illam cum rationibus aut Scripturis nuptias conciliaturus aggredi substinuit, sed ad ducem Boleslaum reversus, cuncta, quæ ad emolliendum eam protulerat, quibus sermonibus & orationibus in illa persuadenda sudaverat, quibus denique responsis efficacibus suas persuationes Virgo Christi solerter confutavit, ex ordine enarravit; subinferens, constantissimum illius animum nullatenus posse frangi, neque a virginitatis proposito abduci. Vehementius hac denuntiatione Boleslaus dux incensus, frequenti querela in consiliariorum & satraparum suorum auribus de illa utebatur, sortemque suam & regni sui plurimum damnabat, quod eam feminam pro conjuge nactus foret, cujus pudicitia successionem suam & stirpis suæ foret rescissura, nec relicturus ipse foret post se lucernam; sed principatus sui, eo obeunte, ad remotos duces reciderent.

[71] [& Poloniæ proceres ac vulgus omne.] Nec secus hujusmodi orbitate barones & vulgus omne movebatur; plures quoque & ipsi de hac re in conventibus publicis & privatis ingeminabant querelas, veriti, ne, sobole ducali deficiente, propter pluralitatem reliquorum Poloniæ principum, Cracoviensem, Sandomiriensem & Lublinensem principatus ambientium, motus novi consurgerent, darenturque ipsi, & ducatus a Boleslao possessi, his qui de ipsis ambitione malevola gauderent in direptionem & in prædam; revivisceretque atrox civile bellum, quod annis pluribus sub tempore ejusdem Boleslai ducis, nondum epheborum ætatem transgressi e, in Cracoviensi, Sandomiriensi & Lublinensi principatibus inter Conradum Mazoviæ ab una, & Henricum cum barba Vradislaviensem & Silesiæ duces, maritum beatæ Heduigis, ab altera partibus gerebatur, quorum uterque tutoriam Boleslai ducis contentiosa lite ad se pertinere arbitrabatur; Conradus quidem Mazoviæ, ut patruus germanus, propinquitate sanguinis; Henricus cum barba, Vratislaviensis dux, quod eum mater Boleslai cum puero & proceribus in tutorem delegerant, jure adoptionis.

[72] [Ultima Boleslai machina B. Cunegundi gravissima.] Intelligens ab experto Boleslaus Poloniæ dux, sponsam suam virginem Cunegundim universa sua machinamenta, & ea, quæ per confessorem Virginis, ad illam pro persuadendo missi, comparaverat, confracta & exinanita esse, unum aliud ingenium, quod apud illum residuum restabat, & quod [ad] pervincendum Ancillam Christi rebatur potissimum, molitur. Quamdam enim nobilem feminam, forma decoram, ad cubile suum publice & clara die, ancilla Christi Cunegundi inspectante, jubet introduci, quasi cubaturus cum illa, & pro concubina in sponsæ suæ Cunegundis opprobrium atque dedecus illa usurus, splendidisque illam ornaturus induviis. Et quo sui propositi molimina amplius Sponsæ suæ innotesceret, & se sibi perpetua abalienatione ostenderet iratum, omnem communionem tam mensæ quam sermonis, & quorumcumque actuum sibi subtrahit, nec umquam eam, juxta servatum morem, visitare, videre, vel alloqui dignatur; vulgatque, se etiam ampliores pellices ad illius augendum facinus & ignominiam acciturum.

ANNOTATA.

a Id est, aviæ sororem: avia enim fuerat Gertrudis, cujus soror erat S. Hedwigis, ut supra dictum cap. 1, num. 16.

b Seu potius amitam: nam S. Elisabeth Belæ IV soror fuit germana.

c Pro, nec ne, sive an non.

d Proprius, id est, prius; quo sensu vox hæc infra recurret sæpius: suspicor tamen in autographo scriptum fuisse per compendium pprius; ex quo amanuenses fecerint proprius; cum in Historia auctoris nostri legi soleat perprius; nolui tamen ego quidquam immutare in ecgrapho nostro, ita constanter ubique scripto.

e Anno scilicet ætatis 14, quo Boleslaus una cum matre sua jugum tutoris Conradi volens excutere, in carcerem ab illo conjectus est primum cum matre; unde toto post anno & amplius elapsi, ad Henricum barbatum confugere. Hinc ea deinde bella exstitere, quorum mentio subditur. Adi auctorem nostrum in Historia sua lib. 6, ab anno 1233, & alios passim.

CAPUT VIII.
Apparitio S. Joannis Baptistæ, ejusque prædictio; Boleslai conversio & renuntiatio juris conjugalis; Beatæ lætitia, gratiarum actio, cautela imposterum.

Quid autem Virgo Christi contra hæc machinamenta ageret? Quibus modis substrata sibi dumeta contereret, [B. Cunegundis undique destituta, ad Deum & SS. confugit;] prærupta reintegraret, penitus nesciebat. In favorem enim principis Boleslai, a singulis se tam maribus quam feminis non solum contemptum iri, si quando se cuiquam personæ applicabat, videbat; sed quasi naufragio jactatam ad scopulum allidi. Restabat unum, ut in tot tantilque contumeliis, tentationibus & opprobriis, sibi subministratis, & amplius conjectura verisimili subministrandis, deseri se a Christo non posse confideret. Ad illum itaque tota mente totoque animo & corde confugiens, nocturnis atque diurnis precibus supplicabat, imbre lacrymarum admixto; ut illi misertus atque propitiatus, [ad] virginitatis decus in reliquum tempus conservandum mentem fortitudinemque tribueret; nec sineret illam ad machinamenta sibi objecta succumbere. Invitabat pro consequenda sua prece angelos; deprecabatur sanctos Prophetas & Apostolos; alloquebatur Martyres; solicitabat Confessores & Virgines, atque in illis ex nomine pronuntiandis plurimum terebat tempus.

[74] Inter universos tamen Sanctos beatissimum Joannem Baptistam & præcursorem frequenti fatigabat prece; illius se tutelæ, illius defensioni ac solatio, [præcipue ad S. Joannem Baptistam;] illius suffragio, illius gubernationi atque auxilio, tota mente & corpore commendabat. Tu, inquit, præcursor & Baptista Domini sacratissime, magno apud Deum polles munere; tu virgo; tu eremi cultor; tu martyr insignis; tu vates; tu lucerna; tu plusquam propheta; tu virtutis, & venturi in carne Domini præco; quo inter natos mulierum major surrexit nemo; ad supplicem tuam, tibi devotam, respice; & quo majoribus periculis atque tentationibus impugnatum iri aspicis, tanto ad defensionem meam celerius consurge, & tuæ virtutis decus ostende; in incude siquidem dilatavit me Dominus. Auxilio suo opus est ad subsistendum: quod tua intercessione atque merito, cui me totam devovi, assecuturam me non ambigo. Dum his obsecrationibus assidue insisteret, & e cælo sibi auxilium præberi imploraret; dies Junii mensis quarta & vigesima, qua festum sancti Joannis Baptistæ a Christicolis festivatur, advenit. Cujus vigilia in magna abstinentia, juxta solitum morem, pane dumtaxat & pauxillo aquæ gustato, exacta, sequentis etiam noctis tenebras pernox in oratione continua absumpsit, supplicibus precibus beati Joannis Baptistæ pro tuenda conservandaque sua pudicitia adjutorium postulans, suamque opem sibi jam adesse deposcens.

[75] [qui eam apparens consolatur,] Mirum in modum preces hujusmodi ingeminanti, & ora lacrymis atque suspiriis riganti, beatissimus Baptista Joannes, maxima coruscans luce & inæstimabili amictus splendore, visibiliter apparuit; & Ancillam Christi, famulam suam fidelem, blande alloquens, & optime de omnipotentis Dei suffragio, suo quoque patrocinio, sperare jubens, Animæquior, inquit, esto, Filia; constanter age; nil paveas: favet enim clementissimus Deus proposito tuo casto, castarum mentium conservator ipse & custos; nec pudicitiam tuam labefactari permittet, quæ sibi in tui pectoris armario jucundum templum & holocaustum gratissimum præparasti. Grandem fidem tuam, grandem virtutem, grande & excelsum propositum, grandi & æterna retributione præmiaturus.

[76] [prædicens, eam triduo post voti compotem fore, &c.] Nec divus Joannes simplice pollicitatione in fideli sua Clientula contentus, etiam certius illi addicit experimentum. Signum, inquit, certissimæ sponsionis meæ hinc accipe. Obvium habebis die tertia sponsum tuum, Boleslaum ducem, ad te in Castrum Novæ civitatis a venturum; qui tibi de ecclesia egredienti occurret, & omni ferocitate, quam hactenus erga te visus est gessisse, deposita, mansuetum se & benevolum tibi exhibebit. Quæsiturus etiam tuum alloquium, excipiet te, & prior consalutabit; in gratiam tecum & reconciliationem, numquam postea dissolvendam, rediturus, nec de cetero convictionis a te exacturus debitum, sed prona & spontanea voluntate virginitatis & continentiæ decus tibi, & quidquid ab eo impetratum iri decreveris, liberaliter admissurus. Sed & singula, quæ in meo nomine petieris, scito, te indubie consecuturam fore. Audens itaque spera; audens pro tuis & aliorum necessitatibus interpella, fidum me patronum & suffragatorem mirificum ante thronum Altissimi expertura. Hisque dictis, visio illa simul cum luce, quæ thalamum illustraverat, disparuit.

[77] Tam mirifica & efficaci visione ancilla Christi Cunegundis percepta, [Revelationi respondit evenius:] non in superbiam aut arrogantiam aliquam versa, neque fastu spiritus inflata, sed erga Deum & homines humilius, summissius & modestius se gerere, atque divinam gratiam manifestius sibi ostensam, cumulatius venerari promererique cœpit. Neque enim cassa aut phantastica illa visio fuit; sed omnia, quæ series oraculi prædixerat, sibi provenere per effectum. Nam & in loco designato atque tempore Boleslaus, Polonorum dux, animadversa Virginis constantia, virgini beatæ Cunegundi occurrens, mansuetissimum se illi præbuit; & superiori indignatione penitus abolita, & quasi numquam fuerit illi iratus, sponsam suam Cunegundim excipit, & casto favore pertractat.

[78] Vicisti, inquit, mansuetudine tua iram meam, [nam Boleslaus ultro perpetuam illi virginitatem permisit.] & omnes motus meos atque stimulos confregisti. Libertatem pudicitiæ & virginitatis, postquam ita clementi Deo, & Superis, atque tibi visum est, dono; sed & quæcumque ampliora a me petieris, non dubites tibi concessum iri. Tuis jam virtutibus non invideo, sed delector. Pudicitiam tuam, quam expugnare contenderam, de cetero tene: æmulatorem & servatorem me illius habebis, non osorem. Adoriar in reliquum, ut tibi in singulis morigerus efficiar: & gratia Dei tecum, ut est, optabo in æternum maneat; regnum etiam meum, quod & tibi mecum commune est, precibus & meritis tuis amplificatura. Tu vehementer exulta & gaude, ita Deum dedisse, ut cum tristi vultu, tristi quoque animo ad me accesseris, læta & compos voti a me abibis *.

[79] Compos sui voti suique desiderii Cunegundis virgo favore divino & sancti Joannis Baptistæ interventione in singulis, [Illa Deo grates persolvit,] quæcumque optaverat, juxta oraculi edictum, effecta, opportunitate habita, in cubiculum suum reversa, oratorio adito, devotione ardenti magnalia Domini enuntiabat, & omnipotentiæ ejus gratias ingentes agebat, dicens: Benedico te, omnipotens Deus, Rex omnium regum; qui es magnus & mirabilis; qui me ancillam tuam tentari permisisti, & in tentatione non deseruisti; sed tuo sancto auxilio confortasti; nec succumbere permisisti, sed miserationibus tuis maximis & frequentibus erexisti. Glorifico te; benedico nomen tuum; qui flagellas & sanas; vexas, ut erudias. Et nunc, Domine, quæso te supplex tua ancilla, ut miserationes tuas sanctas non amoveas a me; sed cœptum tuum perfice in me: & virginitatis atque castitatis excellentissima dona, quæ hactenus in me custodisti, usque in finem per meritum passionis filii tui Domini nostri Jesu Christi, & Genitricis ejus Virginis purissimæ Mariæ & sancti Joannis Baptistæ, & omnium Electorum tuorum intercessione corrobora.

[80] In auctorem deinde sui voti & intercessorem magnificum, beatum Joannem Baptistam, majori devotione & religione inardescens, solenni voto se astrinxit, [& S. Joanni Baptistæ; additis etiam votis.] vigiliam Sancti prædicti, in qua illi apparuerat, & fidele oraculum enuntiaverat, celebrem illi atque venerandam perpetuo fore devovens; insuper, se die illa, universis & singulis suis debitoribus se adeuntibus quaslibet offensas, injurias, & debita in sancti Joannis Baptistæ patroni sui decus & gloriam liberali & ultroneo animo dimissuram. Major, inquit, hæc dies est, in qua & omnipotentis Dei uberrima beneficia consecuta sum, & præcursorem Domini oculis carneis conspexi, quam ut excidere possit animo meo & memoriæ. Virtutem deinde præstitit verbis, & vigiliam beati Joannis Baptistæ in abstinentia & afflictione corporis & eleemosynarum largitione quotannis celebrabat; fiebatque ad eam magnus ex omni ordine & conditione illa die hominum concursus, aut debita & offensas remitti, aut pro suis necessitatibus deposcentium apud Boleslaum ducem Poloniæ & ceteros magistratus intercedi: annuebat Virgo Christi singulorum precibus, & universa, quæ ex arbitrio suo pendebant, munifice & hilariter donans, ducem etiam Boleslaum & reliquos magistratus ad concedendum petita magna instantia fatigans pervincebat.

[81] [Virginitatem porro humilitate munit & jejuniis.] Spiritu exultationis & lætitiæ Christo Domino & Genitrice ejus Maria, sanctoque Joanne Baptista ac ceteris Sanctis per laudes mirificas magnificatis, uberius tamen eodem spiritu eam adimplente, amplissimum virginitatis & pudicitiæ donum in statu conjugali se adeptum iri mirata, singulis diebus singulisque noctibus in meditatione suspensa, exultabat, & magnalia Domini, quæ illi provenerant, in armario pectoris sui disserens, altitudinem quoque divini consilii super se & salutem suam considerans, mira quadam dulcedine repleta, in stuporem & ecstasim vertebatur. Et, ne illi, sub tam celeberrima & jam altius vulgata castitate constitutæ, superbiæ aut elationis facinus (quod plerisque contingere noverat continentibus) posset subrepere, & sanctissimum ejus propositum & actum nobilissimum qualicumque arrogantiæ pulvere incrustare, studuit illud magno humilitatis robore, magno dejectionis & vilipensionis tenore, magnoque abstinentiæ & jejuniorum frigore efficere sibi firmum, stabile & perenne; amissionem illius in pace verita, quod in prælio duro & diuturno servaverat.

ANNOTATA.

a Nova civitas olim dictum Corcinium, teste Cromero lib. 14, & aliis. De Corcinio autem dixi supra cap. 4, ad num. 41. Nunc etiam Neocorcinum seu Neocorcinium dicitur respectu alterius Corcinii olim destructi, de quo vide auctorem nostrum in Vita loco citato.

* lege abitura sis

CAPUT IX.
Ejusdem silentium, preces, vigiliæ, stata jejunia, maceratio corporis, contemplatio passionis Christi, & B. V.; opera misericordiæ & mortificationis internæ.

CÆlibatum denique sciens sibi absque aliorum bonorum perfectione parum vel nihil profuturum, [Beatæ silentium nocturnum, vigiliæ & preces;] perpetua silentii lege ab occasu solis usque ad ejusdem ortum se adstringens, nulli umquam, quantumlibet familiari sibi, viro aut feminæ, sed nec suo consorti Boleslao duci loquebatur; sed omnia omnino consortia collocutionesque & contubernia perosa, primas in oratione exigens tenebras, dulces cum Sponso suo cælesti sermones in longum noctis extrahebat; nec secus quam fatigata sopore capiebat quietem; a qua se, priusquam in noctis dimidium veniretur, sequestrans, &, oculis licet repugnantibus, exonerans, ad solita orationum & meditationum studia remeabat: frequenter insuper totam noctem cum magna animi in Deum elevatione perpetuis vigiliis transegit: nec ob id tamen postero die, dum opus devotionis perageret, se præstabat hebetiorem.

[83] Et quamvis per singulos dies per singulasque noctes jejunio, [aliæ asperitares & exercitia diebus Veneris & Sabbati, &c.] vigilia, & cilicio carnem nobilem & delicatam ad obediendum & serviendum in omnibus spiritui assidue emolliret, & contumaciam illius virtutum & abstinentiarum [exercitio] vinciret sub quolibet tempore: in diebus tamen Veneris, velut passioni Christi; & in diebus Saturni, velut Beatæ Mariæ Virgini dicatis, eorumque noctibus, sed & in singulis diebus celebribus, acriora in carnem supplicia extendebat: jejuniorum enim & vigiliarum, duri insuper strati, durique cilicii edomatione non contenta, flagello, asperos nodos ferro contextos habente, corpus virginale usquequo stillæ manarent sanguinis & nodos rubricarent flagelli, disciplinando coërcebat, sub omni illo flagellationis tempore, Veneris die, passionis Christi omnem ordinem rememorans, & in diebus Saturni beatæ Virginis compassionem. Scriptam quidem habebat passionis Christi seriem, & Virginis Mariæ compassionem in codicillis, sculptam in tabellis, magis tamen in corde radicatam & fixam. Et dum oculis carneis passionis Dominicæ coram intueretur insignia, vivacius tamen illa mentalibus oculis pertractabat.

[84] Diutius autem circa aliquod passionis Dominicæ insigne per contemplationis extensionem immorata, [contemplationes passionis Christi, & compassionis V. Mariæ,] non facile se in aliud poterat divertere, prioris dulcedine ita, ut ab eo vix seipsam divelleret, retardata. Passionis autem Dominicæ & Virginis benedictæ compassionis profunda reminiscentia dum illi crebros produceret gemitus, dum lacrymarum irriguos imbres illi excuteret, totam eam in alterum hominem transformabat, contemplationum illi subministrans studia, & admirandæ devotionis tam dulcedinem quam fervorem. Quibus illa concitata, non secus quam si speciosissimus sponsus suus Jesus Christus coram adesset, suo mirum in modum lætificabatur & incendebatur conspectu, ubi illum alloquebatur dulcissime, ubi illi pro sua & generis humani beatifica & admiranda redemptione gratiarum fundebat voces, ubi sibi perpetuæ continentiæ & virginitatis dari donum cum ceteris virtutum dotibus, abacto a se quolibet carnalis concupiscentiæ & motus incentivo & stimulo, supplici prece quam devotissime deposcebat, ubi illi labiorum suorum castos vitulos offerebat; clementiam suam divinam pro suis, & necessitatibus aliorum, per meritum suæ passionis altissimum obsecrans & interpellans.

[85] [ad quas in omnibus recurrebat, adhibitis etiam propriis cruciatibus:] Et se primum gentemque suam & regnum Polonicum; deinde universam Ecclesiam fidelium per ejus misericordem voluntatem in salutem dirigi deposcebat. Nusquam enim alias, quam cum in contemplationem passionis Christi & compassionis Matris ejus incidisset, sentiebat se tam alta spiritus erectione attolli, & tam largiflua devotionis ubertate perfundi; propter quod in singulis tentationum suarum angustiis & casibus jugem ad stigmata Christi habebat recursum, multiplicem consolationis gratiam ex illis consecutura. Lasciviam corporis frigore jejuniorum, & flagellatione verberum, duriori quoque stratu, cilicino insuper edomata & in servitutem redacta amictu; ceteras quoque virtutes, quibus sanctitas vitæ & propitiatio divina per pietatis & misericordiæ opera conquiri solet, sibi domesticas & familiares, ut per consuetudinis assiduitatem, usus in habitum & naturam verteretur, efficere satagebat.

[86] [opera misericordiæ erga miseros & inopes:] Nullum siquidem largitionis aut officiorum genus in quemquam inopem publice privatimque omisit, peregrinos, advenas, pupillos, viduas aut invitatos aut sponte ad se ingredientes, uberrimo congiario a aut refectione prosecuta. Ægros, leprosos, debiles & quoslibet necessitatem patientes frequentius visitavit, solatiis refecit, consiliis sublevavit, largitionibus singulorum mentes adimplevit, omnium se constituens ministram; & ad privati hominis morem, in alendis & reficiendis egenis, pupillis, & desolatis, ac viduis se exercens; virtutis quoque exemplo ad similia pietatis opera ceteras incendens; expilationibus insuper publicis & privatis Boleslaum, consortem suum, Poloniæ monarcham, & Cracoviensem ducem, abstinere, & singula quæ sive officio sive judicio expedienda forent, caste illum ac sincere decernere monuit.

[87] [aliæ virtute:, maxime pudicitia; unde & Boleslao nomen peperit Pudici.] Ardua profecto & difficillima invadens facinora, primam & summam omnium virtutum dominatricem virginitatem delegit. In qua sola adeo excelluit, ut nullis suæ ætatis suæque conditionis veniat comparanda mortalibus. Erat in ea naturæ ingens humanitas, suavitas, benignitas ac affabilitas, comitate sua ad se universos perliciens, per quam sibi decus & sempiternam propagationem nominis; consorti vero suo Boleslao, Cracoviensi duci, appellationem, nulli alteri regi aut principi Poloniæ contingentem, ut Pudicus in vita & post mortem vocaretur, innexuit. Mores illius graves, ab omni non dicam obscœnitate, sed ridiculo atque vanitate alieni fuere, ceterum mites, pudorem redolentes virgineum, & qui benignitatem clementiamque potius haberent, quam præ se ferrent.

[88] Hæc non pro divitibus, potentibus & purpuratis solum; [Patrocinatur oppressis in judicio:] sed scrupulosius & tenacius pro oppressis & injuriam patientibus, probitatis & clementiæ edens signa, frequenter cum principibus, magistratibus, & judicibus in graves contentiones, simultates & odia, defensionem suam justam & strenuam opponens, pro illis incurrebat. Ad tribunalia quoque judicum ingressa, &, dum causæ pupillorum, egenorum, viduarum & quarumlibet oppressarum personarum tractarentur, coram adsistens, ne illas calumniarum fraude oppressum iri contingeret, fraudes, dolos, & calumnias summovens & disserenans, quanta poterat ampliori cura providebat: nec ulla persuasione, largitione aut prece de sententia justi honestique potuit amoveri. Incredibili studio & caritate opem suam singulis efflagitantibus impartiens, pro maximis ducens deliciis, quoties alicui laboranti subvenit, quoties aliquem oppressum aut calamitosum levavit.

[89] Vestium omni & ornamentorum cultu splendidiori deposito, [vestes pretiosas &c. ecclesiis & pauperibus distribuit.] simplicem & neglectam vestem induta, nihil venustum, nihil elegans, nihil accuratum præter virtutes & vivendi disciplinam habere gestiebat. Nullus in ea gemmarum, unionum & ceterarum rerum, quibus illustrium feminarum ardere solet ambitio, potebat notari fastus aut nitor; sed vestibus & indumentis pretiosis, & omni supellectili regia, quam secum pro dote intulerat, & quam illi ducis Boleslai consortis sui liberalitas donaverat, aut in ecclesiarum ornatus & decora distributa, aut in egenorum visceribus sepulta, extremæ humilitatis & modestiæ se contegebat amictu. Beatissimi quoque Martini Turonensis episcopi b, contubernalis sui, Pannonii, juxta ac ipsa erat, genere, assidua meditatione ac memoria, quod in pauperem vi algoris constrictum in porta Ambianensium, catechumenus adhuc existens, dimidiam illi chlamydem partitus, egerat, opus prosecuta, ad illius quoque meritum se quandoque conscensuram, per gratiam pietatis divinæ æstuanti desiderio, quæ tot nuda & frigentia corpora vestisset, precabatur; præclare secum actum existimans, si, se despoliata, sponsum suum dulcissimum Jesum Christum in pauperibus & membris suis vestisset, præclare jam ab illo virtutum decoro amictu, & stola immortalitatis in futuro præclarius amicienda.

[90] Cum omnes ejus pietatem, clementiam, religionem, [Mortificatio ejus interior & humilitas inter laudes.] ingenium, sanctimoniam altis efferent laudum præconiis, (ad colligendam enim cumulandamque Dei gratiam, & popularium benevolentiam atque favorem, nihil in qualibet sua prætermittebat actione) ipsa tamen sic interioris hominis in se prosternebat domabatque affectus, & auram humanæ laudis proculcabat; ut omnem terrenæ contagionis pulverem a suo propelleret eradicaretque armario; singulas animi sui illecebras, commotiones atque libidines adeo fortiter superans; ut numquam a ratione ad aliquam sensualitatem se detrahi permiserit, & animum munitum, præsertim contra luxum, avaritiam atque fastum tenuerit, frigore abstinentiarum macerans corpus, flammas in se libidinis & ætatis lascivientis consurgentes motus occidebat.

[91] [Venustatem oris deturpat.] Intelligens autem, de naturali forma & rara speciositate se a quam plurimis mortalium commendatum iri (quæ illi adeo eminenter per singulas oris & vultus partes insederat; ut propter staturam corporis, quæ illi erat propagata c & recta, genarumque & oculorum rutilantem venustatem, & omnium membrorum speciositatem, facile in se omnium intuentium oculos converteret) infirmis hominibus occasionem scandali, consorti vero suo Boleslao duci Poloniæ incentivum carnalis concupiscentiæ ademptura, naturalem pulcritudinem sordibus polluere, & oris atque genarum candorem celte d verberando fuscare festinabat.

[92] [Aurum & gemmas in crucem ejusque ornatum vertit.] Omnium quoque ornamentorum cultum, a se prorsus abjiciens & excludens, illisque perpetuo abdicans, ardentes diadematum & unionum gemmas ad condecorandum salutaris patibuli imagines convertit. Erat illi corona aurea, pretiosis gemmis & lapidibus raræque magnitudinis margaritis distincta, in auri fulvi pondere gravis & magnæ æstimationis, qua tempora sui capitis in festis magis celebribus consueverat ornare; nec inter omnia ornamenta sua aliud erat æque insigne clenodium e, quod altiori pretio & mercede appenderetur; hanc quoque, ut cetera, virgo beata Cunegundis in omnipotentis honorem conferens, crucem ex illa fabricari & lignum Dominicæ passionis ex illa ornari disposuit, quam ecclesiæ majori Cracoviensi pro memoriali perpetuo atque perenni liberaliter donavit.

ANNOTATA.

a Id est, liberali munere. Congiarium enim apud Romanos munifica erat largitio ab imperatoribus populo facta.

b De quo agendum 11 Novembris. Ceterum res, quæ de illo subjicitur, vulgo satis nota est.

c Propagata, id est, procera, ut supra dicitur cap. 2, num. 30.

d Celtis ferrum dicitur aptum ad sculpendum. Cangius.

e Clenodium, id est, cimelium; vox in Actis Sanctorum satis hactenus frequens.

CAPUT X.
Vestium neglectus, earumque distributio; affectio erga religiosos; discretio inter prædestinatos & reprobos; devotio erga sacrificium Missæ, & vitæ Christi mysteria.

[Vilitas in vestibus; earum in pauperes distributio, cilicium.] Vestem insuper quamlibet, cujus amictus eam commendabiliorem efficere potuisset, non secus quam colubrum fugiebat, illiusque horrebat indumentum. Siquando vero vestem aliquam cultiorem induisset, & exinde gracilitas qualiscumque aut venustas illi inhæreret, continuo detractam in viduas & pupillos erogabat. Omnem siquidem extrinsecum habitum perosa, ad hoc unum omne suum studium conatusque converterat, ut interiorem ornatum, quo soli cordium placeret inspectori, venustiorem assidue pulcrioremque efficeret; ut in ea ad litteram David vaticinium compleretur: Omnis gloria filiæ Regis ab intus. Frequenter quoque ad hoc unum vestes ducales pro se sarciri jubebat. Eo denique respectu illis amiciebatur, ut opportunitatem sibi præbitam haberet eas in pauperes & inopes distribuendi. Non enim magnopere Virgo Christi curabat, in quo genere vestis, culto videlicet vel hispido, incederet; quippe quæ sub aureis & ostro & purpura superbis vestibus cilicina toga ad carnem induebatur; sed ut in pauperes Christi crassiori liberalitate uteretur; ut eo quoque sibi compararet meritum, in quo alii sibi thesaurizant delictum.

[94] Tenebat virginem Christi Cunegundim assidua solicitudo atque cura, [Pietas in religiosos ordines, maxime Clarissarum,] ut viris religiosis & virginibus Christo dicatis in singulis eorum necessitatibus subveniret & ministraret, nihilque illis deesse sineret; frequentabat quoque eorum domicilia, monasteria atque loca, spiritualem ædificationem ex eorum sumptura colloquiis & unicuique obsequium aut sumptus præbitura. In monasterium autem sanctimonialium Ordinis sanctæ Claræ de Lapide, alias Skala, (cujus forsitan vestigia & situs ignorarentur, nisi fluvius Prandnik a, qui monasterium præterfluebat, ostenderet) quod nunc ad sanctum Andream in Cracoviam videmus translatum b, propensiori ferebatur devotione & affectu. Præerat tunc illi in abbatissæ loco femina nobilis, tam genere quam sanctitate insignis, Salomea, Boleslai Poloniæ monarchæ & ducis Cracoviensis soror germana, Leszkonis Albi filia, conjunx quondam Colomani Hungariæ regis, quæ cum eodem sponso suo & conjuge Colomano cælibem & virgineam vitam ducens, religione & sanctitate habebatur celebris. Viro enim suo Colomano, Hungariæ rege, ad tenendum cælibatum per omne tempus conjugii persuaso, eo obeunte, Ordinem & habitum sancti Francisci, seu sanctæ Claræ assumens, plurimas virgines vita sua & exemplo formabat, locusque præfati monasterii de Lapide, ob ejus vitæ castitatem, sanctimoniam, & vitæ excellentiam (nam & in vita & in morte nonnullis illi coruscare datum erat prodigiis) famosus erat & illustris.

[95] Ad hanc igitur cognatam suam Salomeam, abbatissam de Lapide, [monasterii Skalensis.] nitore virginitatis & religionis vernantem, famula Christi Cunegundis ducissa sæpenumero, nonnumquam quadriga, interdum etiam pedibus vecta (tribus enim millibus tantum locus monasterii a Cracovia distabat) descendebat, & honoratura visitaturaque dilectam cognatam suam Salomeam, cujus principaliori opera se meminerat Boleslai Cracoviensis ducis sortitam cælibeum connubium, & in sanctis virginibus illic Domino in vitæ austeritate famulantibus, alicujus ædificationis spiritualis consecutura exemplum. Quoties itaque in hujusmodi iret visitatum cœnobium, vestem ducalem ex præstantioribus induebat, quam in sororum profectum & solatium, cum aliarum insignium in vestibus, pecuniis, & commeatibus eleemosynarum largitione post plurimam spiritualem communionem cum illis habitam, relinquebat in ornatus & vestes altaris & cœnobii; plerumque pro relevandis sanctimonialium usibus & necessitatibus venumdatam convertendam; ex qua re singularis quædam & pulcherrima inter illas ageretur vicissitudo. Nam & virgo Christi Cunegundis post conversationem cum virginibus Christo dicatis habitam, donis spiritualibus feracior redibat in aulam, & illæ se in suis necessitatibus ejus liberalitate provisas magnopere lætabantur.

[96] [Ex conspectu dignoscit prædestinatos a reprobis;] Concessa denique famulæ Christi Cunegundi fuit a speciosissimo præ filiis hominum sponso suo cælesti Jesu Christo latens vis & instinctus, ut ex conspectu personarum prædestinatas illas dignosceret aut præscitas. Et de præscitis quidem, rem aut silentio contexit, aut cum paucis viris religiosis & timoratis communicavit; prædestinatas vero mirificis præconiis extulit, & illarum se orationibus commendabat. Dierum itaque una cum sanctimoniales monasterii præfati de Lapide visitatum ex more venisset, & forte illic femina quædam nobilis, Christina nomine, lascivioris ætatis & vitæ, ingressu monasterii per importunitatem & potentiam amicorum impetrato, velaretur, nonnullæque sorores contubernium ejus perosæ, nec facile quidem indignarentur, astruentes in suis colloquiis, lupum pro dissipando ovium grege in caulas admissum esse, atque ob id frequentibus sugillationibus loci abbatissam Salomeam consobrinam suam carpi a sororibus accepisset, motus earum inconditos restrictura, non secus quam divinationis spiritu impleta, corripuit:

[97] [cujus rei exemplum affertur.] Cessate, inquit, famulæ Dei; cessate ingressum & velamen hujus conservæ vestræ carpere, & vestrum cœtum ex ejus consortio ne putetis inquinatum iri. Prædico enim vobis, hanc, quam modo velut lascivioris vitæ despectam fastiditis, in virtuosis actionibus quæstuosam fore, & singulas vestrum vitæ austerioris & perfectioris merito excessuram. Nec effectus sermonem, a prophetico ore prolatum, moratus est. Brevi siquidem femina illa tempore adeo per gratiam miserationis divinæ in uberem devotionis & religionis frugem evasit, ut singulæ moniales operum ejus excellentiam attonitæ mirarentur, & ex suggillatricibus veneratrices effectæ, vitam illius raris præconiis efferrent, vaticiniumque famulæ Christi Cunegundis in feminam illam depromptum, germani oraculi vicem gessisse ex evidenti eventu testarentur.

[98] [Miræ ejus devotio ad Missæ sacrificium;] In rem divinam ubicumque ageretur, usque ad consummationem pro quolibet tempore operosius intenta, non prius limina ecclesiæ linquebat, donec omne officium foret expletum. Triginta & amplius Missas, & quotquot expleri sive in legendo sive in cantando poterant, tam sedula solicitudine audiebat; ut, omni fastidio evitato, crederes, illam hanc unicam, quæ extrema agebatur, occupavisse; unaque & eadem aviditate & devotionis ardore, ad primam juxta ac ad ultimam genibus curvatis, cervice erecta, accubavisse. Curam præcipuam ad hoc unum die immediate præcedenti impendens, ut quam plurimæ Missæ, per sacerdotes ad id ab illa ordinatos & conductos in crastinum legendæ, possent pro conditione & qualificatione rerum conjunctim vel divisim audiri, & sacrificiis tam frequentibus & jugibus propitiatio divina in vivos & mortuos, & signanter in regnum Polonicum, diffundi. Nec Missas illas tantummodo audire, & devotiones suas sub tempore, quo agebantur; explere contenta, liberalibus etiam oblationibus in officiantes utebatur, hilaritatem donorum etiam vultus expressione testata.

[99] Singulis Sanctorum festivitatibus; imo, ut verius eloquar, [item ad mysteria Epiphaniæ; ubi Reges imitatur,] singulis per revolutum anni circulum diebus, singularem reverentiam pro comparando & augendo sibi merito exhibens, ardentiori quodammodo devotione in Epiphaniarum, & in diei, qua Christus dominus, humilis, terga aselli insidens, populis & pueris cum palmis & olivis sibi occurrentibus, viamque in monte Oliveti certatim illi sternentibus, Hierosolymam advenit; item & in diei, in qua, Sacramento Corporis sui instituto, magnæ humilitatis [opus] in discipulorum pedibus abluendis instituit, solennitates ferebatur; propensiorem tribus diebus illis exhibens culturam. Dum siquidem in secretis meditationibus suis, dans operam præcipuam contemplationi, consisteret, mentis elatione in Deum suspensa; mirabunda secum tacito revolvebat discursu, quam fuerit cunctis mortalibus, præsertim tamen gentilium nationibus, felicissima dies illa, in qua exorti insoliti sideris jubar Magos, velut primitias gentium, ad adorandum Redemptorem in Judæa natum ex Oriente adduxit; in qua Christus sanctificationem aquis contulit, & undam in vinum transmutavit. Honoratura itaque hunc diem & Chaldæorum reges, Christo domino aurea offerentes munera, utcumque vel exequutura *, vel saltem imitatura, ecclesiæ, in qua ipsa die audiebat divina, tres marcas puri auri, quarum quælibet pondere Polonico septuaginta aureis appenditur, quotannis offerebat.

[100] Uberrimis quoque lacrymarum profluviis Palmarum diem prosecuta, [& ingressus Christi in Jerusalem, seu Palmarum; ubi vestes Domino consecrat,] Christum dominum, ex Bethania in Hierusalem cum cœtu discipulorum & turbarum procedentem, quando illi a turbis obviam egressis & innocentum cohorte spiritu Sancto afflata amplior impendebatur honos, pro perfidæ urbis ruina profundius flentem, Pharisæis illum pro suscepto honore carpentibus respondentem, venditores & emptores de templo ejicientem, quæstionibus a Judæis objectis absolutis, dum a nullo hospitii dignaretur honore, sub vesperam famelicum in Bethaniam regredientem, larga & dulci devotione singulos illos actus & eorum qualificationes & circumstantias, juxta ac coram adesset, & corporali id intueretur lumine, rimabatur. Corsortem itaque se populorum & innocentum turbis, a quibus die illo via in monte Oliveti Domino constrata est, præbitura, vestem quantumcumque pretiosam & nobilem corpori detrahens, ecclesiæ, in qua audiebat divina, relinquebat, per annos singulos vitæ suæ diei, illi exhibens in vestimenti sui dono repræsentationem.

[101] [& cœnæ Domini, quando 40 pauperum pedes lavat,] Sacrosanctum quoque Cœnæ diem venerans, in quo unigenitus Deus, veteri abolito testamento, novum inchoaturus, & de vetustæ vitis amplius genimine non usurus. Corporis & Sanguinis sui venerabile Sacramentum pro convivandis reficiendisque fidelibus instituit; & altissimæ humiliationis monstraturus insigne, singulorum discipulorum suorum pedes, nullo neglecto, abluit, ad singulorum se incurvans suppliciter, dum illa purificaret & extergeret, crura; proditoris etiam sui, Judæ Scariothis, non dedignatus pedes, quos noverat, pro concepto in se & perficiendo traditionis facinore, nequiter polluendos, & flammis gehennalibus æternaliter adurendos; diem quoque illum singularissima devotione recolens, quadraginta pauperes in suum cubile clam inducens, singulorum quoque pedes paucis consciis lavans atque cum multo fletuum imbre deosculans, splendide refectos, & novis vestibus indutos, tributa unicuique pecuniaria eleemosyna, remittebat.

[102] [& Magdalenam imitatur.] Unum quoque ex iis quadraginta egentibus natu juniorem retinens, beatæ peccatricis Mariæ Magdalenæ æmulatura morem, atque una simul cum illa pro contritionis & amoris officio Christo corporaliter, murmurante Pharisæo, impenso, per ipsam quoque spiritualiter membris suis impendendo, in cordis auribus auditura: Dimittuntur tibi peccata tua: pedes ejus profundo lacrymarum fletu abluebat; capillis suis tergebat; & crebra illis imprimens oscula, liquore balsami ungebat, copiosam, dum remitteret, in sinu ejus eleemosynam abscondens; at gravi prohibitione interminans, ne cuiquam mortalium officium sibi impensum proderet vel vulgaret, sed strictissime illud usque in diem sui obitus pro singulari arcano custodiret. Hanc autem venerationem, hunc honorem atque officium solennitatibus dierum præfatarum in omni vitæ suæ cursu operose quotannis, ut scripsimus, exhibebat: nec eam ab officio & cultu hujusmodi gravior valetudo, occupatio, aut quantalibet ingruens necessitas poterant revocare.

ANNOTATA.

a Prandinicus amnis dicitur a Cromero, de rebus Polonorum lib. 2, Cracoviæ septemtrionalis, & nobilis eo cursu, quo post Lesci primi obitum, de Poloniæ principatu certatum; ut idem narrat ibidem ad Lescum secundum.

b Monasterium ergo hoc bis alio translatum fuit; primum quidem ex oppido Zawichosto, in palatinatu Sandomiriensi ad Vistulam sito, per Boleslaum pudicum, qui illud ibi fundaverat, in locum tutiorem, qui Skala, alias Lapis sanctæ Mariæ appellabatur, tribus milliaribus a Cracoviensi urbe Septemtrionem versus distantem; uti docet auctor noster Hist. Polon. lib. 7, ad an. 1262: deinde vero ex hoc loco intra urbem Cracoviensem ad S. Andreæ, ut hic dicitur. Duobus autem prioribus locis S. Salomea abbatissæ officium gessit, uti testatur Michovius lib. 3, cap. 57.

* imo exæquatura

CAPUT XI.
Veneratio ejus erga ecclesias, maxime Deip. V. dicatas; Poloniæ restauratio & insignis de Russis victoria precibus ejus adscripta; apparitio SS. Gervasii & Protasii.

Erat illi mos quotidianus & perennis, sub omni vitæ suæ cursu interim quo degebat in seculo jugiter observatus, [Mos ejus visitandi ecclesias in itinere, & locupletandi,] ut, dum per suorum dominiorum principatus ex aliqua causa & necessitate quadriga vecta iter ageret, ecclesiam sibi ex directo occurrentem honoratura, curru relicto, intrabat, se quoque & necessitates suas Sancto, in cujus titulum ecclesiam illam dicatam cognoverat, per frequentes orationes supplici devotione commendans, largam insuper oblationem pecuniariam suis manibus altario imponens relinquebat. Si vero in aliquo itinerantis latere una vel plures ecclesiæ apparuissent, indagato scrupulosius & cognito earum patrono, proprio nuncio ad illas transmisso, Sanctis locorum præsidibus pecuniam crassam in oblationem transmittebat. Nullam ecclesiam, quantumcumque remotam, a se conspectam, etiam in difficili aëris intemperie sinens suis donis & oblationibus neglectam iri *.

[104] Officium inter hæc in Virginem beatissimam Mariam cultu propensiori exhibitura, [& templa quidem Deip. V. nudis pedibus adeundi.] si ecclesiam a se visam, illius titulo & nomini dicatam agnovisset, curru desiliens, & soleas pedibus detrahens ad illius visitanda limina, si cultior strata aut semita deerat, per carduos, spinas & tribulos, montes, vepres & colles, per nives & aquas, gelu & frigore concretas, accurrebat; ex quo nimirum frequentius teneri & delicati pedes sui vulneribus scissi, vim plurimam cruoris eliquabant, aculeis spinarum, veprium & carduorum, glacierum & nivium confossi, quos pedissequæ suæ, dum se rursus in currum reciperet, ægre ex profundo, quo penetraverant, evellebant, unum atque eumdem virgine beata Cunegundi in tot pressuris vultus tenorem observante.

[105] Clemens Dominus & misericors & qui miserationum suarum dona in omnes supplices, [Meritis Beatæ adscribitur afflictæ Poloniæ restauratio,] & qui in toto corde invocant illum, multiplici fœnore distribuit, regno & populo Polonico ab annis multis, & ab eo tempore, quo Boleslaus secundus, rex Poloniæ beatum Stanislaum episcopum Cracoviensem., reprehensionem illius pro suis forefactis a non ferens, felici in mille frusta concisum extulit martyrio b, usque ad beatæ Kingæ & conjugis sui Boleslai principatum multifariis bellorum forensium & civilium monstris vehementer contuso, afflicto & dejecto, per preces & merita sanctæ famulæ suæ Cunegundis miro miserationis modo repropitiari cœpit. Et ex illa tempestate usque nunc suæ clementiæ benignitate illos respiciens, plurimis suæ largitatis & propitiationis beneficiis regnum illud & populum attollere non cessavit; corpus regni Poloniæ per plures finitimas nationes, videlicet Bohemos, Saxones, Cruciferos c, Alemanos, lacerum reintegrans & adunans, populoque illi & regno priscum regni jus & fulgorem, priscosque occupatos terminos misericorditer restituens; qui ne confunderentur (licet id hostes & occupatores pluribus & exquisitis ingeniis molliti fuerint) ipse clementissimus Dominus censu denarii sancti Petri, qui Romanæ ecclesiæ ex regionibus vetustis regni Poloniæ solvi consuetus est, providerat, tam impervincibilis & omni exceptione superioris signi [indicio,] vt etiam hostes & exteros occupationem cogat confiteri d.

[106] [movente Deum præcipue perpetua ejus virginitate:] Itaque ad erigendum distractumque dudum & collapsum Polonorum regnum, propitiationis divinæ, ut per sequentia narrabimus, frequentibus indiciis, merito præfatæ virginis beatæ Cunegundis operante, scrupulosior monstrata est cura, Virginis præsatæ puro & constanti famulatu ad repropitiandum provocata. Cui cum multa ad gloriam & sanctitatem pulcherrima & egregia facinora existerent; nihil tamen, tenui licet judicio meo, tam gloriæ quam sanctitati præstantius atque excellentius fuit, quam virginitas & pudicitia irreprehensibilis, quam ab initio conjugii usque ad mariti obitum; & abinde usque ad finem dierum, per assidua certamina, per varia & æstuantia tempora, in rerum omnium suppeditatione & affluentia, sub uno eodemque tenore firmam stabilemque servavit exactissima cura. Agere tunc populus Polonicus ingentes gratias altissimo Domino quam maxime debuerat, qui mirificæ sanctitatis Virginem in genus eorum atque nationem pro ducissa contulerat, a qua non in præsens tantummodo, sed in omne tempus, omnium bonorum & cujuslibet salutis atque solatii spem peroptimam & eventum forent consecuturi. Ex plurimis autem divinæ largitatis donis, in Polonicum genus & regnum effusis, pauca subnexuri, hinc sumemus initium.

[107] [Lithuanis enim idololatris & Russis schismaticis,] Agitabatur assiduum & sine ulla induciarum intercapedine inter Polonos ab una, jam tunc & dudum religionem & fidem Christi professos, & Lithuanos, sub illa tempestate gentiles & barbaros prophanisque idolorum cultibus deditos, partibus ab altera atrox bellum. Hostiles autem animi utrisque & ob cultus atque ritus differentiam & ob propagationem finium succreverant; Lithuani siquidem angustam sibi habitationem ad fluvium Wylna rati, Ruthenorum, qui illis immediatiores fuerant, fines corripiunt; illorumque accessione aucti, Polonis bellum inferunt; publice autem congredi, cladem suorum evidentem propter paucitatem veriti, non ausi, terram Lublinensem, viciniorem illis, quæ sub ditione Boleslai pudici Cracoviensis ducis erat, clandestinis & furtivis incursionibus infestant, & rapta præda per easdem saltuum indagines & paludum voragines, quibus venerant silvarum latebris tecti, evadunt, Polonis eos per abdita & invia, ne in comparatas ab eis insidias inciderent, sequi non ausis. Creverant proinde Lithuanis animi & Polonorum providentiam in segnitiem & timiditatem vertendo, frequentioribus in dies irruptionibus in prædictam Lublinensem terram & ejus incolas, nullam resistentiam a Polonis veriti, grassabantur.

[108] Erat e & tunc inter Russiæ principes Suarno dux insignis, [Poloniam hostiliter invadentibus an. 1266,] robore militiæ pollens & opibus. Küoviensem fquoque obtinens principatum, primarius & excellentior, & quasi quidam monarcha habebatur. Hic quoque & ritui schismatico Græcorum deditus, infestiorem se Christianorum religioni & Polonorum nomini ostensurus, magnis undique potentiis contractis, Lithuanorumque auctus solatiis, regnum Poloniæ & principatus ducis Boleslai pudici hostiliter invadit. Et multitudine gentium sibi audaciam subministrante, terras Polonorum anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo sexto ingressus, urit, vastat, depopulatur, senes & impuberes miserabiliter mactans, puberes vero captivitati reservans; & torrentis instar singula demolitur & consumit.

[109] Tanta injuria & suorum vastatione & cæde Boleslaus pudicus Cracoviensis dux, [dum exercitum opponit Boleslaus pudicus,] non secus quam par erat, commotus, suos & ipse Polonos coarmans, populationem suorum principatuum prohibiturus, contra Suarnonem Russiæ ducem & contra Ruthenos, Lithuanosque, ceterasque nationes barbaras, quæ in multitudine gravi adversus illam g convenerant, educit; summamque belli Petro Cracoviensi & Janussio Sandomiriensi palatinis committit, pacis ipse magis quam belli actibus aptior. Solicita interim sponsa Christi Cunegundis ducissa de sponso suo terreno Boleslao pudico, deque Polonorum exercitu, & maceratione intensiori carnis & supplicatione frequentiori per fletus, suspiria, & lamenta, omnipotentis Dei clementiam jugibus obsecrationibus pro incolumitate Boleslai ducis & sui exercitus, proque victoria illi e cælo danda, noctibus atque diebus interpellabat; nec sola interpellare contenta, universam Cracoviensem ecclesiam & diœcesim, viros præsertim & matronas aliqua sanctitate & religione præstantes, in sui suffragium invitabat; ut facilior atque cumulatior triumphus ad multiplicatam intercessionem largiretur; jejunio & cilicio corpus affligens, & eleemosynas assiduas manu liberali dispartiens in egenos.

[110] Noctium itaque una, dum virgo beata Cunegundis lacrymosis suspiriis & fervidis precibus ex casto & virginali pectore Dominum precaretur, [apparent otanti Cunegundi SS. Gervasius & Protasius ac victoriam promittunt,] astitisse juxta se duos viros, claritate nimia fulgentes, stolis albis circumamictos, videt; ad quorum aspectum primum conturbata, moxque fiducia audaci repleta, metu deposito, intrepida constitit. Quam illi blandius allocuti, Ne sis, inquiunt, de mariti tui Boleslai ducis, ejusque exercitus salute solicita: nos enim ad tuæ intercessionis instantiam, e supernis sedibus destinati, ad illum proficiscimur, protectionem cælestem illi præstituri. Qua diligentius sciscitante, qui & quales spiritus, ex genere videlicet angelico, vel humano, forent, qui sibi cum tanta claritate apparentes, tam mirificam consolationem afferrent; Et nos, inquiunt, Gervasius & Prothasius h sumus, pro Christi testimonio martyrio damnati plebis & gentis Polonicæ assidui ante thronum Dei ejusque majestatis divinæ intercessores, alteram jam victoriam Polonis ex eo hoste, cum quo pugna ineunda est, relaturi. Non incredula virgo Christi Cunegundis, sed certa de oraculi visione, gratiarum actione in Deum Sanctosque ejus celebrata, specialem nuntium ad ducem Boleslaum ejusque exercitum i, visionis & allocutionis cælestis oraculum declarans, & certam victoriam repromittens, transmittit. Maxima animorum alacritate tam a duce quam a militibus tam desiderabilis denuntiatio accepta est; Polonis quoque certior spes victoriæ affulsit. Et qui alias de suo periculo, dum hostium & suas metirentur vires, anxii multipliciter fluctuaverant, nunc jam omni metu deposito, diem cum hostibus decernendi, præmia victoriæ se adeptum iri non dubitantes, læti operiebantur.

[111] [quæ ipso illorum festo & auxilio relata est.] Ventum est deinde ad locum, qui Pyetha k appellatur, in quo cum utraque acies suas copias die Veneris, decima octava mensis Junii, festo videlicet & natali sanctorum Gervasii & Prothasii, explicasset, maxima Polonos pugnandi fiducia cœpit, non ex oraculi tantummodo denuntiatione proveniens; sed quia videbant pugnæ diem in sanctorum Gervasii & Prothasii natalitium, quorum præsidio illis victoria repromittebatur, accidisse. Nemo itaque ex illis secus quam ad epulas iturus arma sumpsit; nemo segnitiem aut pavorem præ se tulit; omnes crederes heroïcam præstantiam nactos esse; nemini, quantumcumque pavido vel ignavo, animus defuit. Congressu itaque ab utraque acie facto, dum pars utraque pro victoria adnitendo contumacius pugnam extraheret, & in sauciorum atque interfectorum locum integri succederent duo subito viri in aëre, qui stolis amiciebantur albis, conspecti sunt l, cædem in schismaticos & barbaros edendo ingentem. Quorum solatio & assistentia personali dum Polonis animi crevissent, & hostiles turmæ passim caderent, neque impetum Polonorum cælesti fretorum præsidio sustinere possent, in fugam vertuntur, facileque de se plenam victoriam Polonis concedunt Cæsa sunt in eo prælio schismaticorum & barbarorum aliquot millia; captivorum etiam magnus numerus fuit; dux ipse exercitus Suarno, ne tantæ suorum cladi superesset, animosius pugnando, multis vulneribus confossus occubuit m. Poloni, suis omnibus recensitis (mirum dictu!) repererunt, paucis vulneratis, nullum suorum cecidisse. Castra hostilia omnis opulentiæ ab illis direpta; & omnis victoria, quæ tunc copiose ex hoste provenerat, soli majestati divinæ & sanctis ejus Gervasio & Prothasio, pugnæ illius præsidibus, virgini quoque Cunegundi & ejus meritis attributa. In decus Sanctorum altare in ecclesia Cracoviensi sub titulo prædictorum sanctorum Gervasii & Prothasii fundatum a duce Boleslao & dotatum magnifice n, quod etiam victoriam & miraculum attestans in eam diem perseverat.

ANNOTATA.

a Forefacta, Gallice Forfaits, delicta significant. Cangius.

b Hoc est, ab anno Christi 1079, ut colliges ex Actis S. Stanislai datis ad diem 7 Maii.

c Ordo Fratrum, de militta Christi, seu Gruciferorum, ab Alberto Rigensi episcopo institutus, ac deinde Teutonicorum Ordini a Gregorio PP. IX unitus, ut narrat auctor noster in Historia sua, lib. 6, ad annum Christi 1205, adeo brevi invaluit; ut tentare tandem etiam adversus principes Christianos auderet omnia; atque hoc vel maxime sensit Polonia, eorum crudelitate, tyrannide, bellis ac præliis dudum exercita; id quod gentis illius historici fuse prosequuntur.

d Idem affirmat auctor noster Hist. lib. 3, ad an. 1040; ubi & tributi hujus ecclesiastici Poloniæ regno impositi, quod appellant Denarium S. Petri, originem explicat.

e Hæc, & quæ sequuntur narrat etiam auctor noster Hist. lib. 7 ad an. 1266.

f Kiovia, a quo principatus ille seu palatinatus nomen accepit, urbs est Ukraniæ ad Borysthenem sita, olim ampla ac munita, & Russici aliquando imperii sedes.

g Ditionem intelligit Boleslai; aut lege illium.

h De SS. Gervasio & Protasio actum est ad diem 19 Junii. Porro similis victoria iisdem Sanctis adscripta legitur apud Longinum nostrum, Hist. lib. 6, ad an. 1205: unde & recensentur inter Poloniæ protectores. Vide etiam Acta Sanctorum tom. VI Junii in Appendice de SS. Gervasio & Protasio § 12.

i Non tamen erat apud exercitum Boleslaus, ut patet ex præcedentibus; sed precationibus & supplicationibus cum Kinga uxore vacabat; sicut narrat Crumerus lib. 9. Adi etiam Dlugossi Historiam Polon. lib 7, ad an. 1265; non videtur tamen tum domi fuisse, cum hæc visio B. Cunegundi oblata fuit; quandoquidem eam ipsa per nuntium illi indicavit.

k Intra fines Russiæ, quos ingressus Polonorum exercitus erat, sed non multum; ut notat Cromerus lib. 9.

l Hujus apparitionis in prælio factæ neque Cromerus, neque ipse auctor noster in Historia sua mentionem ullam faciunt; quamvis de altera non sileant, quæ contigit B. Cunigundi.

m Atqui tam auctor noster in Historia, quam Cromerus, affirmant, Swarnonem fugæ præsidium arripuisse, ne in Polonorum vivus veniret manus; nec de ejus cæde verbum ullum faciunt.

n De hoc altari, tamquam hujus victoriæ monumento perenni in ecclesia Cracoviensi erecto, non meminit auctor noster in Historia, uti neque Cromerus: at uterque cum Michovio lib. 3, cap. 28, illud asserit multis retro annis in eadem ecclesia suscitatum ac opipare dotatum fuisse in memoriam alterius insignis victoriæ de Russis ac Romano eorum duce anno Christi 1205 eorumdem Sanctorum festo relatæ. Itaque Russorum ducis cædes & hujus altaris institutio perperam videntur ex prioris victoriæ historia huc esse translata; nam ibi Romanus cæsus est; non hic Swarno, quem fugisse constat. Ceterum utraque victoria iisdem Sanctis adscribitur ab historicis: & posterior quidem hac parte notabilis erat, quod Ruthenorum exercitus quadruplo & amplius numerosior Polonico fuisse memoratur.

* pro neglectum iri

CAPUT XII.
B. Cunegundis dæmonem fugat; publica per se scandala generose tollit; miseros quoslibet & egenos sublevat.

[Fugat cruce dæmonem; argeli ei templum aperiunt.] Quemadmodum autem a supernis spiritibus, visibiliter plerumque illi apparentibus, frequentes sumebat consolationes, sic & a spiritibus apostaticis vehementer illi infestis, nonnumquam terrores & vexationes perferebat. Quos tamen tam integra tamque forti fide contemnebat irridebatque; ut non secus ad illorum, quam ad umbrarum humanarum, moveretur aspectum. Apud Skarzeszow a enim oppidum altera vice constituta, dum, pedissequis suis a sopore excitatis, antelucanum tempus in æstate præventura, ad persolvenda orationum suarum studia ad ecclesiam ex more pergeret, dæmon illi atque pedissequis suis in specie ingentis magnitudinis, anum se deformissimam & terribilem simulans, visibiliter apparuit; tanta se altitudine fingendo componens; ut vertice nubes aëreas contingeret, & adinstar ecclesiæ se inspissatum atque ingrossatum monstraret. Terribili deinde mugitu atque sonitu illam & comites ejus terrere, quasi illas extemplo maximo impetu invasurus & devoraturus, cœpit. Et comites quidem suæ, ad tam tetrum spectaculum conterritæ, clamore edito, spectabant in fugam; virgo autem sancta Cunegundis impavida manens, & comites suas bene confidere jubens, Non es, inquit, spiritus reprobe, in hac vetulari mole grossior mihique terribilior, quam in mure. Ac sic crucis benedictæ signo in dæmonis formam jacto, umbra illa, ut erat illusoria & phantastica, in fugam versa subito disparuit. Et sponsa Christi Cunegundis ostia ecclesiæ ministerio angelico sibi patefacta offendens, læta cum suis ecclesiam intravit, atque sponsi sui cælestis mirificam assistentiam, favorem & defensam quibus amplioribus poterat gratiarum actionibus celebrat.

[113] [Adulterum satrapam & armatum adiens,] Publicorum etiam criminum atque vulgatarum prævaricationum in Deum in se censuram assuinens, notorias sordes atque vitia in principatibus sponsi sui ducis Boleslai quomodolibet emergentia, correctionis & emendationis falce, quasi quasdam infelices avenas & lolia, ne eorum contagione ceterum frumentum in degeneres verteretur spicas, succidebat. Cum enim Petrus de Woycza, satrapas ea tempestate nobilitate & opibus pollens, Cracoviensis diœcesis, Catherina uxore sua legitima posthabita, vilem illam & contemptam duceret, ac se adulterina lubricitate, thoro conjugali fœdato, rusticanæ mulieri Agathæ addixisset; amore quoque & pellice suggerente, conjugem propriam variis cruciatibus, molestiis, verberibus & improperiis afficeret; ad extremum etiam ad ignobilium servorum ordines eam retrusisset, fame & siti omniumque rerum calamitate ac penuria contorquendam; cumque nobilis femina mœrore atque inedia macerata, cariorem vita mortem duceret, illamque sibi adesse deposceret & speraret, beata Cunegundis, re tam perniciosa cognita, paucis quibusdam suis familiaribus, ut illam usque in Woycza deducerent, imperavit.

[114] Conscensa itaque quadriga non multitudine conducentium illam familiarium, [cum legitima uxore conciliat,] sed solius Dei præsidio freta, in curiam Petri satrapæ advenit. Et dum suos familiares juberet, quatenus & legitimam Petri satrapæ consortem & illius pellicem cum exacto scrutinio ad se conquisitas perducerent, videntes Petrum satrapam cum suis in curiæ medio, ense evaginato & ad resistendum parato, consistere, nutabant ire illuc & suæ Dominæ explere jussionem, tyrannidem Petri militis jam tunc, ne qua vis sibi inferretur, providentes, & etiam hostilitatem futuram; ejus insuper (quoniam plerisque cognatus & amicus fuerat magnipendendus) se inimicitias & odia incursuros veriti. Quorum pusillanimitate virgo Dei Cunegundis perspecta, nihil quoque satrapæ Petri sævitia territa, illi appropinquans, ipsum pia objurgatione de illicito fœdæ mulieris contubernio reprehendit, divinum judicium & ultionem temporaneam & æternam, nisi resipisceret, & dignam pœnitudinem pro suis forefactis ageret, illi frequenti denuntiatione comminata. Quo compuncto, & singula, quæ Sancta Dei jusserat, impleturum, & in thoro casti conjugii, omni spurcitia fœdi adulterii abjecta, se de cetero permansurum pollicente, radices petulantiæ beata Cunegundis succisura, in ædem, qua Catherina consors militis Petri inter servitia morabatur, ire pergit: quam compertam & pro servata pudicitia atque patientia laudatam, spe optima erigit, bonum de cetero animum illam habere jubens; ac Petrum satrapam conjugem conjugi reconciliat.

[115] Pellicem deinde diligentius inquiri jubet; at illa timore Virginis sanctæ perterrita, [erepta ei pellice & conversa ad pœnitentiam.] in furnum se abdiderat, securum se illic rata latibulum habituram: sed cum illic eam esse Femina sancta comperisset, renitentem de clibano extrahit, & magna vi resistentem usque in currum proprium perductam, dum illum conscendere reluctando detrectaret, manibus propriis compressam imponit, non sine singulorum astantium admiratione; quia femina, alioquin fortis & crassa, a Virgine tenera & languida potuerit pervinci. Cum denique ea die pellex illa una simul quadriga cum Ducissa Cunegundi vecta, tabernam meritoriam b, nocte superveniente, ad quiescendum subiisset, ac die illucescente, nusquam tum, sed nec imposterum compareret, nec quisquam pro comperto haberet, quonam locorum divertisset, quibusdam illam effugisse existimantibus, quibusdam vero ad subitam ejus disparitionem stupentibus, requisita famula Dei Cunegundis a nonnullis feminis sibi familiarioribus, quonam mulier illa, pellicatus crimine insignita, ex eorum abiisset conspectu, Desinite, inquit, de muliere illa soliciti esse: absque enim omnis corporis sui violentia & offensa, in eum ipsam locum certo certius æstimate, nutu divinitatis precibus meis placatæ translatam, in quo degens facinorum suorum actura est pœnitentiam, & ævum sempiternum cum civibus & animabus beatis consecutura.

[116] [Item adulieram ad religionem, phreneticum ad mentem reducit.] Duorum conjugum alterius scelere, alterius virtute relatis, aliorum duorum, non diversorum sed in scelere parium, mentionem subnectemus. Militaris erat quidam vir, Charzes vel Charz vocitatus, conjugem habens, nomine Claram. Is ob transgressiones frequentes in Deum actas, cum furorem dementiæ incurrisset, & consors sua præfata Clara, pudore conjugalis pudicitiæ temerato, lascivitati sese addixisset; utriusque beata Cunegundis statui miserabili compatiens, feminam quidem Claram ad consortium suum familiare assumens, crebra reprehensione & vitæ suæ atque morum laudabili exemplo ad frugem vitæ emendatioris in tantum, ut seculi vanitatem perhorrescens, religionem assumeret & devotissimam se præstaret, perduxit; & cœno gastrimargiæ mersam sanctis & religiosis feminis inseruit. Mariti vero sui Charonis curam gerens, valetudini bonæ illum restituit.

[117] [Miseros quoslibet levat:] Inter suæ religionis & devotionis, quibus in Deum miro affectionis more ferebatur, opera, pietatem & commiserationis spiritum in singulos orphanos, pupillos, viduas, & quoslibet egenos gerens, singulorum explere necessitates de suis facultatibus adnitebatur, suo rata merito detractum, imo & in suum concessisse reatum, si quem indigentem aut pauperem vacuo sinu dimisisset, si cui, quantumcumque longe vel prope posito, & aliqua necessitate presso, miserationis suæ opem non tulisset.

[118] [maxime puerperas; funerandos; Virgines dotis egentes.] In puerperas denique egestate gravatas, sive illæ urbanæ fuerint sive rurales; item & in universos fato absumptos, quibus sumptus funerales deerant; item & in virgines dote vacuas propensiori liberalitate usa, illis quidem & opiperatos * cibos administrabat & pannos; his vero cereos & pecuniam ad impensam juste exsolvendam funeralem; virginibus constituebat dotes, studio tam dulcissimi fontis & tam maximæ dexteritatis ex momento occasionis inæstimabile pretium adjiciens; opportune testata, omnes facultates ducales magis egenorum & indigentium, quam suas fore. Ex quo nimirum eveniebat, ut ad illam curiamque suam quocumque ire pergeret, in quamcumque oram suorum principatuum declinasset, concursus turbarum ex oppidis & vicis, quasi ad quamdam munificentiæ officinam fieret. Hinc puerperis alimenta, obeuntibus vel obituris funebreos sumptus, hinc dotes virginibus paupertate aut egestate aliqua laborantibus subsidia, detrimentorum incursu quassatis solatia erogari sibi atque subveniri expetentibus; quos illa pro cujusque necessitudine & conditione benigne exceptos, benignius provisos remittebat, in eroganda potius facultate & supellectili ducali in quaslibet miserabiles personas liberalibus præcordiis, quam in aggreganda, occupata, opportune mirificeque se cælestis regni per terrena commercia constituens sagacissimam fœneratricem.

ANNOTATA.

a Ejusdem oppidi meminit Longinus Hist. lib. 7, ad an 1250; item infra cap. 14 & alibi: verum id apud geographos non reperio; nisi illud sit, quod quinque circiter milliaribus Germanicis distans Sandomiria ad Sanum fluvium locatur a quibusdam, qui illud appellant Korzeczow; alias Cresschow.

b Taberna meritoria dicitur hospitium seu diversorium, in quod pretio & mercede divertitur. Adi passim lexica.

* id est opiparos

CAPUT XIII.
Iter ejus in Hungariam; conjuratio divinitus detecta ac dissipata; annulus cum salis venis ex Hungaria translatus in Poloniam; reditus in Poloniam; nova & severa cibi potusque ratio miraculo gemino comprobata.

Fama sanctorum suorum & devotissimorum operum, quæ se in latos remotosque diffundebat sinus, [Parentes, sanctitatis ejus fama moti,] ad Pannonios quoque celebri rumore pervenerat. Parentes illius, Bela videlicet Hungariæ rex & Maria regina, [hac] audita, & ex plurimorum gravium personarum frequenti relatione comperta, uberrimo gaudio perfusi, clementissimo Deo, laudes cum lacrymis personabant, quas illis immensitas lætitiæ, pectoris sui indicium, effuderat. Lætabantur quidem de tam dulcissimo pignore a se producto, & sub eorum mortali vita miram sanctitatem redolente, simulque admirati filiæ suæ Cunegundis in annis tenerrimis custoditæ virginitatis vigorem, & generi eorum Boleslai Cracoviensis ducis in amplexanda continentia uno atque eodem tenore servatum progressum, non in conjugium se illam atque nuptialem thorum, sed in virginitatis officinam & castitatis ædem tradidisse gloriabantur, feliciorem illius partum emineum quam virilem rati, quæ ex virgine in viraginem evasisset, aviæ suæ beatæ Heduigis Vratislaviensis ducissæ, cujus etiam tunc sanctitas mira diffundebatur celebritate, vitam & sanctitatem æmulaturam.

[120] Maximum itaque visendi filiam suam Cunegundim, [illam in Hungariam ad se invitant:] visendi & generum suum Boleslaum Cracoviensem ducem, parentem utrumque desiderium incessit, fama sanctitatis filiæ eorum Cunegundis percitum. Quapropter nuntii insignes ex Pannoniis in Poloniam destinati, variis precibus & persuasionibus virginem. Cunegundim ad transeundum pro visitandis parentibus in Pannoniam, ne qua terrenæ conversationis contagio ex parentum conspectu illi, jam continuo superna & cælestia meditanti, posset inhærere, ægre vix poterant inclinare. Quo cum pervenisset, maximus illi & a parentibus, fratribus, optimatibus & popularibus honos habitus est, universis illam pro vitæ sanctimonia gratissima complectentibus tam familiaritate quam caritate.

[121] [ubi patrem e sicariorum manibus modo stupendo eripit.] Cum autem genitor suus Bela, per satrapam Pannoniæ Paulum invitatus, in convivio resideret, & clandestine pro occasione sua tensæ illi forent ignaro insidiæ a; jamque parricidæ ad necandum eum, quemadmodum inter eos convenerat, in convivii fine vibratis gladiis & pugionibus interfecturi regem assurrexissent, illa per spiritum patris periculum prævidens, in ipso insidiarum primordio ad locum occurrit, surentibusque patricidis & in patris nedem grassantibus mucrones pugionesque triginta numero manu virginea abstrahens, atque suis servitoribus, qui illam comitabantur, tradens, singulis parricidis ad ejus conspectum & ingressum, non secus quam fulminis, stupentibus & mente consternatis, mansuetudinem præ se ferentibus, gladiosque vibratos absque renitentia tradentibus, patri, haud dubie occidendo, saluti fuit. Quem & per medias parricidarum catervas, nullo illum contingere audente, de loco insidiarum educens, usque in regiam incolumem, dextera sua illum a telis singulis eminus cominusque protegens, perduxit: geminatumque & memorabile eo die Pannoniis beneficium præstitit, ne videlicet Pannonia tam optimo & tam inclyto per scelus spoliaretur rege, & ne tam teterrima parricidii fœdaretur sorde. Pro quo illi non a rege tantum, cui vitam donaverat, sed etiam ab optimatibus & popularibus, qui sanitati regiæ ex depulso periculo gratulaturi convenerant, gratiæ ingentes actæ sunt, parentesque & Pannonii circa illam venerationem intenderant.

[122] [Annulum in salis fodinam Hungariæ projectum,] Diutius tandem, quam sua serebat conditio & voluntas, in regno Pannoniorum per parentem utrumque retenta, ac supra modum filiæ benignius culta, dum regnum hinc inde gyrando in salis fodinas ad Marmorusz b pervenisset, ubi sales per abundantiam & grossas congeries extrahuntur magis quam coquuntur; ac ab inclito Bela Hungariæ rege patre suo, donari sibi perpetuo unam salis fodinam, quam tunc terebat vestigio, expetisset; & Bela rex per indulgentiam paternam, etiam majora, quæ postulasset, sibi largiturum se confirmasset; ad locum salis fodinæ sibi a patre donatum, quasi illum ab aliis in perpetuam suam hereditatem & possessionem discretura, parvæ quantitatis aureum, quem digito gestabat, annulum detractum, dono cælestis gratiæ proprius c suppliciter invocato, projecit; & foveam illius, ne imposterum præjudicatum iri sibi a quoquam contingeret, signaculo annuli in latebras profundissimas jacti, interdixit. Et res quidem tunc acta jocum magis quam serium a circumstantibus habere visa, singulis quoque eam, quin imo & parentibus Virginis (præter illam solam, quæ actiones suas ad spiritus in ea operantis instinctum mature dirigebat) arbitrantibus, fortuito accidisse; quippe qui parum necessitatis habere filiam regiam Cunegundim de sale, cujus æque in Polonia juxta ac in Pannoniis copia est, intelligebant.

[123] Verum cum annorum processu, novi salis montes in Polonorum regno & ducatu Cracoviensi apud vicum, qui Bochnia dicebatur, quinque milliaribus a Cracovia distantem, quos & in diem hanc salis producere abundantiam cernimus, [in Polonia reperit cum salis vena translatum.] forent reperti d; ac primaria fovea egesta salis concreta moles ad quantitates bancorum e partiretur, in ipsa salis durissimi compage, ille idem annulus aureus, quem Femina sancta in salis fodinam per parentem suum Belam regem apud Marmorusz donaverat, repertus est f, & pro gratia singularis monstri per operarios ad ducem Boleslaum & ducissam Cunegundim delatus. Quem cum Femina sancta suum specie & numero per evidentiam signorum, ponderis, rotunditatis, atque gemmæ cælatæ, quem apud Marmorusz in foveam salis projecerat, esse deprehendisset, factumque id tam illa, quam singuli, qui coram aderant, vehementer admirarentur; in laudationem Christi uberrimis gratiarum actionibus effusa, intellexit donum salis simultaneum, quod per gratiam carnalis patris apud Marmorusz joco acceperat, per gratiam Genitoris æterni non sibi solum, sed & universo regno Polonico, vero & effectuali munere in usum perpetuum apud Bochnensem vicum serio collatum esse. Atque in evidentiam divinæ donationis tam mirifice præstitam, aureum annulum apud Pannonicas salis fodinas, Feminæ sanctæ articulis satum, in Polonorum regione per longos terrarum sinus fructu fœcundo & prodigioso germinasse. Ac Polonorum regnum ingenti ærario locupletasse; quoniam sal illud tunc Bochniæ repertum, non in Polonorum solum tendit usum, sed & Pannonii, regno Poloniæ viciniores, de illo participant, &, auri commercio affatim allato, ad Pannonias illud & quadrigis & equorum dorsis invehunt.

[124] Post carnalium parentum visitationem valedictionemque, [Redit ex Hungaria donis onusta,] post dulcia commercia, cum illis frequentius altitudinem & benignitatem divini consilii super salute & instauratione generis humani ceterisque beneficiis, quæ mortalibus ultro & affatim præstat, perpendens ac considerans g, habita; post supernæ dulcedinis haustum, quem in utriusque parentis pectore verbis in superni fontis fluenta hiantibus inseruerat; post singularem caritatis fervorem, quem in corde genitricis suæ reginæ Hungariæ Mariæ ad diligendum propensius Ordinem Minorum sancti Francisci ingeneraverat; post plurima beneficia, quæ in Hungaros divites & pauperes pro eorum necessitatibus apud parentes strenue intercedendo, si eguerant; aut errata atque culpas remittendo, si deliquerant; nonnumquam, & frequenter, egenis largiendo, contulerat; in Polonicum regnum reversa est, ducens secum pleraque vasa aurea atque argentea & numismati * auri non mediocrem quantitatem, parentis utriusque liberalitate sibi donata.

[125] Quæ omnia aut in decus ecclesiarum, aut monasteriorum, [quæ in ecclesias & pauperes profundit.] in calices & vasa opportuna, ob ardentissimum amorem in sponsum suum Jesum Christum cælestem distribuit, aut in visceribus pupillorum, egenorum, viduarum, & miserabilium personarum condidit, ad hoc unum terrenam illam substantiam a parentibus, ultro illam ingerentibus, acceptare consentiens, ut eam multiplicato fœnore in salutem fidelium omnium & pro suo ampliori merito virgineis digitis & ardenti zelo in thesauros cælestes numquam marcescibiles prudentissime inferret, expeditiorem se ad capessenda promerendaque divinæ largitatis beneficia rata, si largitatem & ipsa in Deum pauperesque minimos, & qui illum repræsentando exprimunt, extenderet, & nullis terrenæ molis facultatibus se sentiret onustam & impeditam. Nec secus quam spe & animo conceperat, illi evenit.

[126] [Cibo quadragesimali & aqua tantum vescitur;] Nam singula suæ devotionis & religionis in Deum officia ex tunc attollere & supergredi cœpit. Parum siquidem ducens anteactis, & de quibus supra retulimus, jejuniis, vigiliis, orationibusque, duroque amictu atque cubatu corpus atterere, duriora omnia in illud pro ampliori ipsius & membrorum ejus mortificatione conjecit ingravavitque; & omnem carnalem escam, omnemque vini & siceræ potum, quibus hactenus parco admodum gustu & castigata parsimonia vescebatur, a se penitus sequestrans & relegans, cibis quadragesimalibus & pura lympha in refectionem continuo corporis, & pro illius subsistentia, uti in familiarem consuetudinem induxit. Cumque corpus illius tenerum & delicatum permutatæ diætæ, croceo colore contracto, differentiam & attritionem vehementer ostenderet; sponsus suus terrenus Boleslaus pudicus Cracoviensis dux rem molestius ferens, ipsam rigide objurgare cœpit, cur fatuo & irrationabili obsequio, detrectante corpore, mortis propinquæ periculo, homicidii sui ipsamet rea, se addixisset.

[127] [itato ob id Boleslao cedere se fingit; non cedit tamen:] Ipsa autem corporis imbecillitatem purgante, & se ex cibo quadragesimali potuque undæ robustiorem omnisque infirmitatis corporeæ expertem fore opponente, in majorem choleram atque indignationem dux Boleslaus ipse versus, quod facinus suum atque periculum a se & ceteris omnibus conspectum, specie etiam crocea publicatum atque deprehensum, inficiaretur, excusatumque rem a singulis visam iri pergeret, abominandum Deo & hominibus execrandum scelus, dum negotium supra vires aggreditur, patratura. At illa sponsi sui terreni Boleslai in præsens & imposterum placatura bilem, spondet se pio figmento tam arctam & nocivam abstinentiam deserere, nec corpus suum tam inusitato macerationis modo & jejuniorum frigore torquere: neque enim aliter Boleslai ducis, ceterorum quoque abstinentias suas magnopere execrantium, & qui ad illam cum duce Boleslao reprehensum convenerant, intelligebat instantiam & monita quietura. At illa pertinaci proposito ad macerandum corpus per cibos quadragesimales & aquæ haustum intenta, nihil ex priori diæta & consuetudine immutandum duxit; illud secum frequenter tacito silentio immurmurans atque conferens, non convenire sibi, ut cœptis virtutibus quidquam detrahat, voluptati adjiciat, animam inficiat, corpus curet, & ob salubritatem corporis, animæ ornamenta deserat. Plurimo itaque tempore sumptura refectionem, in abditum & secretiorem secedebat locum, una tantummodo adhibita matrona, quæ arcana ejus non proderet.

[128] Dux deinde Boleslaus cum & suapte de rigore abstinentiarum ex corporis afflicti habitu, [imo cedit ipsi sponsus miraculo duplici convictus.] & ex aliorum, illam scrupulosius observantium, [indicio] haberet vehementer suspectam; illa quoque suum constanter, quoties a duce arguebatur, inficiaretur facinus; comprobaturus experientia in alterutram partem veridicum effectum, prandenti die carnium inopinatus supervenit, & parum auribus, parum oculis fidens, gustui probam permittit, piscemque, quem illa manducabat, edere cœpit, acerbius in illam de transgressione promissi, sumpta coram experientia, invecturus. Sed licet se piscem sumpsisse luce clarius noverat; sapor tamen sibi delicatæ carnis in palato redolebat; parum quoque id ducens, aquæ poculum, quo Sancta Dei utebatur, arripuit; sed, illo bibente, unda in vinum optimum conversa in extasim & admirationem illum vertit. Itaque nedum reprehendere eam, sed nec inclementi verbo appellare audens, terrore divino & inusitati miraculi novitate correptus, & ex objurgatore venerator effectus, exequi illam propositum suum, quodcumque illa dignum & sibi salutare duceret, de cetero passus est, sanctitate illam & superna gratia plenam reputans, cui in suum propositum conservandum elementa, natura commutata, viderat servivisse.

ANNOTATA.

a Causam hujus conjurationis suspicatur Ranuccius Picus in Vita Beatæ Italica parte 2, cap. 4, fuisse indignationem hujus satrapæ Pauli in regem, quod hic Cumanos, a Tartaris fusos, in Hungariam recepisset. Ponit ergo, Cunegundem ad parentes venisse ante calamitatem Tartaricam, sive ante annum Christi 1241, qui erat tertius ex quo nupta Boleslao fuerat, idemque quo eam Boleslaus misere vexabat. Et sane sive illa odii causa, sive alia fuerit (neque enim deerant malevolis aliæ, ut videre est in Epistola M. Rogerii) accidisse hæc conspiratio debuit, adeoque & iter Beatæ in Hungariam, aliquot annis ante repertas anno Christi 1251 apud Bochniam salis fodinas; ut patebit infra num. 122 & seqq. Ex quo sequitur, ut auctor noster rerum, ut contigerunt, ordinem hic ac tempora non servaverit; cum ea, quæ cap. 11 narravit, longe posterius facta sint, quam ea, quæ modo referuntur.

b Est comitatus Moramarusiensis, salis ferax, qua Hungaria Russiæ rubræ jungitur versus fontes Tibisci.

c Id est antea, seu prius, ut supra monui.

d Reperti sunt illi, juxta auctorem nostrum in Historia, lib. 7, & Thurocium lib. 3, cap. 53, anno Christi 1251; at juxta Cromerum lib. 9, anno 1252. Quem quidem thesaurum Scriptores Poloniæ præcipui meritis B. Cunegundis acceptum referunt.

e Quos hic bancos salis appellat auctor, in Historia pecies grossas, seu crassa frusta, vocat; Bancas etiam appellari ait Joachimus Vadianus in Commentariolo ad Pomponium Melam de Sarmatia; ipse autem eas latine nuncupat salis glebas, & micas, & quidem, ut ex adjunctis patet, prægrandes: addit enim: Bochniæ mille quingentorum pondo Germanicorum graves micas extractas vidimus (hæc autem Romana pondo tria millia æquant.) Ajebant, interdum majores cædi. Plura qui volet de salis fodinis Polonicis, maxime Bochniensi & Veliscensi, adeat eumdem auctorem, qui eas inspexit, eleganterque ac fuse describit.

f Si ausus fuissem exemplar Ms. mutare, ita sententiam restituissem: Quem femina sancta in salis fodinam, per parentem suum Belam regem apud Marmoruss donatam, injecerat, repertus est, &c.

g Solœcismus hic est; sed adeo planus, ut quivis intelligat.

* id est cusi

CAPUT XIV.
Beatæ studia ad maturandam canonizationem S. Stanislai ep. M.; ac devotio erga reliquias ejus, cum elevarentur; consilium fundandi cœnobii, in quod se olim reciperet etiam ipsa.

[Crebrescentibus S. Stanislai ep. miraculis mota;] Annorum pene jam ducentorum spatium transfluxerat, ex quo beatissimus Cracoviensium antistes Stanislaus pro Christi & veritatis testimonio, ecclesiæ quoque suæ & Polonicæ plebis defensione, ab iniquo Poloniæ rege Boleslao, qui munificus appellatus est, & hujus nominis secundo, felici fuerat martyrio damnatus a. Qui etsi per omne illud tempus Polonorum incuria & neglectu, in terræ delitescens pulvere, stupendis & variis inclaresceret miraculis; nec Polonorum torpentia pectora ad procurandum canonizationem suam, quamvis claram nobilitatem ex eorum natione & genere duceret, signis & portentis quotidianis moverentur; cœpit benignitas Dei sub diebus Sanctæ præfatæ, cujus vitam prosequimur, multo amplioribus, quam prius, sanctum suum Stanislaum Cracoviensem episcopum mirificare prodigiis; ut in eo quoque Salvatoris clementia famulam suam Cunegundim speciali se favore ac præmio dignandam attollendamque ostenderet, quod in tempus principatus ejus coruscationem magis stupendorum miraculorum sancti sui Stanislai reservasset.

[130] [B. Cunegundis urget ejus canonizationem.] Solerti itaque & prudenti conjectura Cunegundis beata otiosum non esse perpendens, quod in universorum Christianorum & suum ac Polonicæ gentis decus perfectum & gloriam infallibilis divina providentia decreverat insinuatum iri, maxima cura atque desiderio, ingenti quoque zelo & fervore beatissimi Stanislai vindicatura diuturno tempore latam injuriam, & a Polonorum frontibus neglectum & cunctationis dedecus abstersura, canonizationem Sancti præfati apud sui sponsi terreni Boleslai ducis & suorum procerum, apud Prandothæ, qui tunc Cracoviensi pontificali præerat cathedræ, & sui cleri aures, intercessione indefessa & strenua solicitari cœpit, nihil negligens, nihil prætermittens, quidcumque ad rem hujusmodi canonizationis conducere arbitrabatur. In admirationem usque tam Prandothæ Cracoviensis episcopi, quam Boleslai pudici ducis, hæc muliebris in opus sanctum & meritorium consummandum tendebatur sedulitas; licet quoque & ipsi in rem pro divino honore, amplitudine fidei, salute populi Christiani & splendore gentis Polonicæ conficiendam suas suapte navarent operas, & canonizationis opus quam ferventissima cura prosequerentur; raram tamen Sanctæ Dei & importunam solicitudinem vehementer non admirari non poterant.

[131] In quemdam ruborem quoque versi, [quod viros] a femina, [Itaque ad Pontificem legati destinantur,] & hac ipsa alienigena, ætatemque robustam ab infirma superatum iri contingeret, canonizationis negotium, ea instigante, scrupulosius prosequuntur. Movebat & Prandotham pontificem, & Boleslaum ducem, clerumque & populum Polonicum hujus sanctæ Dei Cunegundis tam frequens operosaque solicitudo, certamque illis spem & optimos dabat animos, canonizationis negotium, etsi vetustate nimia oblitteratum, posse confici & obtineri; neque posse ad irritum eum laborem recidere, quem Sancta Dei admonebat tantopere assumendum. Delecti itaque ad rem hanc expediendam nuntii; &, sumptibus pontifice Cracoviensi Prandotha & clero contribuente, abunde provisi, ad Sedem Apostolicam sancti Dei Stanislai canonizationem petituri destinantur, magister videlicet Jacobus de Skarzeizow, utriusque juris doctor, decanus Cracoviensis. Hic quoque legationis hujus tam piæ & necessariæ erat princeps: quem etsi natura neque nobilitate neque statura donaverat (genere enim originarius b, & statura Zachæus erat) in corpore tamen pusillo vigebat vis excellens, cuicumque mortali comparanda, ingenii, facundiæ & doctrinæ.

[132] Is itaque cum magistro Gozuino, alias Gerardo, [qui negotium tandem confecerunt.] canonico Cracoviensi, & fratribus Prædicatoribus & Minoribus, viris doctis, atque zelum Dei habentibus, ad Innocentium quartum, Romanæ Ecclesiæ tunc præsidentem, perveniens c, & rem sibi commissam accurate & diligenter prosequens, efficacissima quoque probatione & testimonio sanctitatem sancti Dei Stanislai sulciens, [postquam] frequentes repulsas, difficultates & repudia tolerasset, allegante summo Pontifice Innocentio quarto, viri Dei tam insignem & mirificam, quæ allegabatur, sanctitatem per tot temporum ætates & spatia, si vera & non commentata foret, celatum iri non posse; Reinaldo quoque Cardinali Hostiensi non sine ceterorum Cardinalium stupore & admiratione pertinacius, ne sanctus Dei Stanislaus canonizaretur, obsistente; omnia tamen tam dura obstacula, dum novum miraculum a sancto Dei Stanislao patratum, qui Reinaldum Cardinalem suæ canonizationis hostem, subito infirmatum, corporaliter illi apparens & objurgans, subitæ valetudini restituerat, perfregisset; sanctus Dei Stanislaus cum singulorum mirifico [consensu] & acclamatione, in die Nativitatis serenissimæ Dominæ nostræ virginis Mariæ, in Assisiensi civitate & monasterio sancti Francisci, per Innocentium quartum canonizatus, & Sanctorum catalogo asscriptus est; prout de his omnibus, quæ hic carptim & abscisse ponimus, in Vita præfati sanctissimi patris & martyris nostri Stanislai, a nobis utcumque edita d, latius disseruimus.

[133] [In elevatione corporis sacri operam confers Beata,] Magistro ergo Jacobo de Skarzeszow decano Cracoviensi & ceteris nuntiis ex Romana curia revertentibus, & canonizationis beati Stanislai trophæa Cracoviam referentibus, cum ad levandum ossa Sancti ex tumulo octava mensis Maii dicta foret dies e, ut tam pontifices singuli Polonicæ ecclesiæ cum suo metropolitano, Gneznensi archiepiscopo, Fulkone, quam regni Poloniæ principes & proceres, in maxima multitudine & numero, Cracoviam miro devotionis zelo ad celebritatem tam illustrissimi diei confluxissent; Opizo quoque abbas de Meszano, qui tunc apud Poloniam Apostolicæ Sedis legatione fungebatur, coram adesset, levandi ex tumulo sacra ossa Cunegundis beata munus a Legato Apostolico, Opizone abbate & Fulkone Gneznensi archiepiscopo sibi supplicibus precibus concedi obtinuit f. Et in tempore constituto sub frequentia & conspectu pontificum, principum, procerum & maximæ multitudinis utriusque sexus profunda cordis contriti devotione & lacrymarum imbre manibus propriis levavit & extulit, & vino baptizata in thecis honestissimis condidit, amiciens nonnulla ex sacri corporis membris auro & argento & gemmarum fulgore.

[134] [Deo gratias agens, quod id sibi obtigisset.] Nec exsatiari tunc poterat & in diebus sequentibus dulcedine & voluptate ineffabili, quod votis suis clementissimus Dominus per canonizationis beati Stanislai trophæa ipsam concesserat defungi, & in tempora principatus sui tam largitatis quam miserationis suæ dexteritatem dignatus est conferre. Tunc quoque dispensationis divinæ arcanum considerans, frequenti illud in sui armario pectoris stupens & tacita admiratione rimabatur, quod videlicet non alterius regis aut principis sortita erat quam Boleslai pudici Cracoviensis & principatum & connubium, quo illi struebatur via & occasio ad conservandum cælibatum & ad frequens æternæ retributionis præmium promerendum; bonorum suorum operum gloriosum se videns referre fructum, & singulari amore in Deum flagranti singulis suis actionibus supernam operam accedere, atque de immortalitatis stola, [per] ejusdem cooperatoris sui gratiam propediem consequenda, se de cetero securiorem fore.

[135] [Magnum opus ac perpetuum meditatur,] Omnem denique cogitationem suam virgo beata Cunegundis in laudem Conditoris sui, & pro dilatando funiculo fidei & religionis Christianæ, pro ampliando quoque sibi immarcescibili præmio, referens, cœpit frequenti suæ mentis æstuatione opera meritoria revolvere; secumque meditabunda conferre, quodnam aggrederetur opus, ad quale suarum manuum mitteret fortitudinem, quod in beneplacitum divinum & suum meritum amplius recideret, & utriusque hominis in ipsa atque proximo parturiret profectum. Quodque non in præsens tantummodo duraret, sed etiam in posterum, diuturnitatem quoque præ se serens, operis sui celebritatem & efficaciam assidua attestatione renovaret per exemplum. Nec meditari tamen & secum super his conferre contenta, omnipotentiam divinam, serenissimam quoque Virginem Mariam, & beatissimum Stanislaum, suum singularem patronum & suorum directorem operum, ceterosque cælicolas, frequenti pulsabat prece & gemitu, ut animum suum in eas operationes per divini spiritus haustum dirigerent, quas in suam & proximorum salutem versum iri contingeret, & per quæ substantiæ suæ terrenæ Christum Jesum unicum relinqueret tam successorem quam heredem.

[136] Inspirata itaque divinitus, visum est illi bonum, [ad exemplum S. Hedwigis imitandum.] ut feminarum monasterium erigeret, &, sufficienti dote collata, virgines illic plures numero de Ordine & regula sancti Francisci (quoniam in hunc Ordinem ab adolescentia propensius ferebatur) congregaret; morte Boleslai pudici Cracoviensis ducis sponsi sui terreni sequuta, illarum usura contubernio, & omnem reliquam vitam in illo cœnobio sub sanctæ observationis & regulæ rigore exactura. In montem siquidem altitudinis aviæ suæ beatæ Heduigis, Vratislaviensis ducissæ (quæ sub annis paulo ante transactis virginum nobile monasterium Trzebnicense, tribus tantummodo milliaribus a Vratislaviensi civitate distans, insignem illi dotem tribuens, sub regula sancti Benedicti fundaverat, & viro suo Henrico, duce Vratislaviensi, fatis absumpto, illic se concludens, sanctitate meruerat g) acie suorum oculorum, mentis videlicet & corporis, intentissime respiciens, conatus omnes suos ad hoc unum impendit, ut vicem suam æmularetur in singulis, & simile fundaret atque exædificaret cœnobium, juxta sibi monstratum in monte h exemplar, Sanctis illam expressura operibus, quam & sexus & principatus conditione ac sanguinis identitate exprimebat; non ferens, se ab ea morum sanctorum & actionum altitudine vinci, cujus se meminerat surculum & propaginem; indignum reputans, palmitem a stipite sequestratum iri.

ANNOTATA.

a Martyrium fecit S. Stanislaus ep. anno Christi 1079; inter Sanctos vero canonice relatus est anno 1253; uti dictum est ad diem 7 Maii; ubi Acta ejus & canonizatio fuse describuntur, & illustrantur.

b Id est, vernaculus, seu natus ex parentibus certa quadam lege Domino suo obnoxiis; quales fere sunt agricolæ in partibus Borealibus.

c Hæc prima legatio facta est anno Christi 1250, ut suo loco narratum est.

d Eam ipsam nos dedimus ad diem modo assignatum.

e Anni nempe sequentis, Christi 1254.

f Hoc tamen tacuit auctor noster tam in Actis ejusdem Sancti (a nobis editis non ex Surio, sed ex alio exemplari impresso Cracoviæ anno 1511, hoc est, annis 59 antequam Acta Sanctorum Surius ederet) lib. 3, cap. 3; quam in Historia Polonica lib. 7, ad an. 1254; ubi de hac elevatione etiam agit; nec meminit item Cromerus lib. 9: cum tamen locis illis B. Cunegundis faciant mentionem; ut cujus pietati ac studio canonizationis hujus expeditio præcipue debeatur. Quin imo locis modo citatis diserte affirmant, ossa S. Stanislai ex tumulo a pontificibus, qui convenerant, vino lota & levata esse; quæ sunt verba Longini. Neque vero credibile videtur, nedum usitatum aut conveniens; ut in corona antistitum otiose spectantium, in frequentissima cleri, procerum, plebisque ac peregrinorum turba id muneris feminæ fuerit commissum. Quare si quid in hac re credam, id solum affirmatum hic velle auctorem nostrum existimem, hujus quidem celebritatis officia per sese antistites obiisse; nonnullam tamen operæ partem flagitanti Virgini permisisse, sive ob personæ dignitatem ac notam sanctitatem; sive ob ejus merita in S. Staniflaum longe maxima; quippe cui unice propemodum solennis ejus in Sanctos translatio tribuenda esset.

g Id est, sancte Deo militaverat.

h In monte, intellige, in exemplo sublimi sanctæ Hedwigis.

CAPUT XV.
Fundatio monasterii Sandeciensis; Boleslai & Cunegundis votum solenne perpetuæ castitatis; professio tertiæ regulæ S. Francisci; austeritates miraculo comprobatæ.

[Beata sponsum excitat oratione fortissima,] Sponsum itaque suum terrenum Boleslaum pudicum Cracoviensem ducem conveniens, verba hujuscemodi apud illum facit: Vides, inquit, o illustrissime princeps, quod tam tu quam ego in diebus nostris processimus; ambo fati diem, qui longe abesse non potest, propediem & horam operimur. Summopere itaque ambobus nobis enitendum est, ut, postquam ambo orbi & sine liberis morimur, sanctis ac piis operibus quam maxime in vita insudemus, & conficiamus aliquod opus insigne, quod nulla abolere poterit temporis edacitas, nulla, quantumcumque sæviens, consumere tempestas, quod nobis divinam propitiationem conciliare poterit, nosque post terreni culmen imperii in fidereas mansiones ad æternum imperium transferre. Nunc siquidem laborandum, nunc operandum est, nunc insuper negotiandum, & ad pretiosam margaritam comprehendendam, omni substantia, si oportuerit, venundata, insistendum operosius mercato. Deliramentum est salutis nostræ munus delegare successoribus, & operis ministerium in alterum conferre, quod tu ipse neglexeris.

[138] [ad fundandum parthenonem Clarissarum, apud Sandeciam;] Maturato opus est; nam nisi nos ipsi res nostras, dum vivimus, curaverimus; nisi interea, quo inter cælum & orcum hæremus, cælum violenter rapuerimus; nisi importune pulsaverimus, actum de nobis est, & a consortio visionis divinæ sequestrati, a nuptiis Agni cælestis, clausa janua, excludemur; cum fatuis virginibus, ceterisque damnandis, qui sua timide administrarunt (quod clementia divina auferat) sortem accepturi. Subeat mentes nostras spes futurorum, fastidium præsentium, judicii metus, formido gehennæ. Arripe, quæso te, occasionem; &, ne te diutius verbis protraham, cœnobium virginum, quæ sub virginitatis proposito Domino famulando pro nostra salute interpellent, apud oppidum Sandeczense funda; & dexteritate ducali in signum & vicissitudinem amplissimæ dotis meæ paternæ, quam huc intuli, quamque mecum non refero, affluenti & perpetua dotatione constitue, salutis tuæ & meæ pignus certissimum apud Muneratorem cælestem habiturus.

[139] Movit hæc oratio Boleslai pudici ducis pectus, [quod ille statim aggreditur,] & obortis lacrymis, nihil se illi negaturum; sed & fundationem dotationemque monasterii sanctimonialium se liberaliter, & quæcumque alia pro communi salute ordinanda censeret, operis effectu impleturum, spopondit. Nec polliceri contentus, extemplo promissis dat virtutem; & in oppido Sandeczensi suo, quod hactenus vetus Sandecz appellatur, prope radices Alpium, quæ Poloniam ab Hungaria dividunt, duobusque fluminibus, Poprod videlicet & Dunajecz, haud longe ab oppido fluentibus, ambitur, quodque ea tempestate, propter frequentiam mercatorum illud colentium populosum ac dives fuerat, monasterium sanctæ Claræ, pro dicatis dicandisque Deo virginibus, sub titulo sanctæ & benedictæ Trinitatis erigit & fundat; præfatumque Sandeczense oppidum, cum molendinis & utriusque fluminis ripis, villis quoque quamplurimis, prædiis quoque & introitibus earum, qui centum virgines alere sufficienter possent, & cum omni dominio, nihil sibi præter tutelam & defensionem relinquens, in dotem donat.

[140] Ac singula eadem bona dotalia ab omni tributo, [munificentia vere regia.] statione a, dacia b, & ab omni jure regali & ducali perpetuo eximit & libertat. Ecclesiamque cum monasterio pulcro opere ex muro, & singulas monasterii officinas consummat, regens ecclesiæ tecta candida petra diuturnitatem præferente, & pulcherrimo tabulatu. Beata quoque Cunegundis calicibus, tabulis, crucibus ceterisque nobilibus clenodiis aureis & argenteis implet & exornat locum, & ex cœnobio sancti Andreæ Cracoviensi magis devotas & religiosas virgines assumens, in numero copioso eas illuc famulaturas domino inducit: munusque fundationis & dotationis ad integrum conficit, omnibus suæ devotionis suique desiderii votis abunde perfuncta.

[141] Templo materiali & cœnobio erecto & munifice dotato, [Sponsum inducit ad votum perpetuæ castitatis publice nuncupandum:] virginibus quoque ad famulandum Domino noctibus & diebus impleto, ad aliud rursum templum soli Domino ædificandum, & in quo Dominus solus Jesus perdius & pernox foret, in animum inducit: desiderio siquidem & intentione integra dudum & ante plura tempora templum hujusmodi exædificare atque constituere omni conatu, ex corpore videlicet suo c, nitebatur; sed proposito suo atque conatibus Boleslaus pudicus Cracoviensis dux, sponsus suus terrenus, obstabat atque refragabatur; parum securum sibi ducens ad observantiam perpetuæ castitatis seipsum voto solenni obligare: nondum enim producendorum liberorum, ad producendum ducalis sui generis stirpem, omnem spem deposuerat, sed in fatum virginis Cunegundis fiduciam suam & oculos extendebat; quatenus illa superiori tempore emortua, ipse, altera superducta, in spem successionis regni Poloniæ, ad generandum filios navaret operam. Sed ab eo proposito virginis beatæ Cunegundis assidua interpellatione persuasioneque deductus atque expugnatus, dum quoque dierum processu spes suas videret recidere ad irritum, vinculum matrimonii dissolvere & perpetuam vovere continentiam consensit. Ad quam rem solenniter consummandam cum dicta dies advenisset, dux quidem Boleslaus pudicus in manibus Prandothæ Cracoviensis episcopi in Cracoviensi ecclesia votum hujusmodi sub præsentia multorum peragit.

[142] [ipsa vero regulæ S. Francisci se mancipat,] Virgo vero Cunegundis, virginitatis voto parum se astringere contenta, Boleslao duce permittente & præsente, in ecclesia sancti Francisci Ordinis Minorum in Cracovia sub cantu Missæ sonoræ, ad id unum solenniter actæ, in manu Poloniæ ministri, fratris Bartholomæi, rem divinam tunc exequentis, voto primum perpetuæ castitatis se obligans, etiam regulam d Fratrum Minorum assumit, & illam apud manus ejusdem ministri ad altare majus publice & solenniter profitetur, ac tunica & habitu de panno griseo hispido se ex tunc amiciens, & femur chorda cingens, fidelis & vera beati Francisci filia, fideliter & veracissime ejus institutionem & regulam de cetero æmulatura; tria Ordinis essentialia, voluntariam videlicet paupertatem, obedientiam e, & castitatem quam tenacissime custodiens, implens & observans; & severioribus austeritatibus, quam ante, corpus suum edomans; susceptionem & professionem religionis suæ apud Deum & homines habitum iri rata ludibrium, si nihil districtionis illi adjecisset, gratius in sui habitaculo corporis templum Domino Deo Jesu Christo constituens, quam in Sandecensibus oris struxerat.

[143] [& ad novum habitum vitæ rationem componit,] Ad sanctæ religionis, quam oris professione & habitus indumento assumpserat, consequendam efficaciam & perfectionem, omnes suos conatus dirigens, singulasque intentiones suas ad id unum reflectens, ut [magis] esse, quam videri religiosa posset, maximo ardoris sui proposito adnitebatur; ut non singulas ejus partes apprehenderet, sed totam continuo in suum jus pertraheret, illamque sibi velut familiarem & domesticam vendicaret. Cujus rei gratia omnem rerum temporalium curam, omnem vestimentorum intrinsecorum & extrinsecorum superfluitatem & mollitiem a se abjiciens, vili pallio griseo & tunicella, quam chorda canapea cingebat, contenta, omnia sua indumenta priora usque ad annuli signaculum in ecclesias, monasteria & pauperes erogavit; non aliter se religiosam & in religionis sanctæ proposito constitutam rata, quam si ipsa vilior, turpior, nudior, despectior atque miserabilior ceteris appareret & esset; pro summa ducens voluptate & dulcedine, si matronis & feminis ceteris, quamvis statu & conditione inferioribus, suos habitus & ornamenta retinentibus, ipsa sola truncato, & despecto, & qui corporis sui solam nuditatem excluderet, incederet vestitu.

[144] [spiritualia sectans, & carnem tam aspere tractans,] Sed & secularium virorum familiaritates & conversationes a se sequestrans, virorum tantum & matronarum spiritualium & religiosorum, & horum tantummodo, quorum sanctitas & religio vulgatior habebatur, eruditioni doctrinæ & conversationi se adjiciens, tenacius inhærebat. Vilescebantque illi omnia transitoria & caduca, mundusque iste carcer sibi & fœtens sterquilinium videbatur. Ac frequens ministerium Marthæ perosa, a bona solicitudine bonoque opere in optimas quasque contemplationis partes cum Maria se transferri magnopere suspirabat. Sed cum id sibi, sponso terreno duce Boleslao pudico Cracoviensi vivente, videbat parum consentaneum, parumque possibile, (quippe qui in illam plurimarum rerum terrenarum curam & ordinationem conjecerat) ad pietatis opera & carnis macerationem propensius se totam convertit, singulis miserabilibus personis impartiens, carnemque suam non cilicii tantummodo duritie (quod illi in usum atque habitum versum erat) sed flagellatione crebra verberans, jejuniorum quoque & abstinentiarum frigore illud assidue atterens, carnem non gustans neque vinum contingens. Cumque in tam dura carnis edomatione transissent dies plurimi; & ipsa nihil de austeritate abstinentiarum carni remitteret, caro sua tenera, delicata & nobilis attritionem tantam non ferens, fame contabefacta & lurida, deformem speciem præ se ferens apparebat.

[144] Concepit ob id Boleslaus dux ingentem bilem. [ut præcepto confessarii cohibenda fuerit;] Ceteri quoque rem ipsam molestia & fastidio carpebant, quod Cunegundis tam crudeliter in seipsam, parum sensata religione, mortem illi, si celeriter non rescindatur, allatura sæviret. Eadem ratione atque respectu confessor suus, Frater unus de Ordine Minorum, perculsus, ne sub suo regimine atque magisterio mors illam violenta per famem & inediam occuparet, ac neglectæ disciplinæ in illum culpa recideret, blande primum illam a suo revocare satagit proposito: verum cum videret singulas blanditias nullum afferre profectum, ad imperiosa se convertit: & sanctæ obedientiæ potenti virtute præcipit, quatenus, abstinentiarum rigore laxato, ad communem vitæ cursum reversa, carnibus & vino uteretur. Hac jussione Virgo Dei perfracta, etsi illam aliquanto precibus refelleret, ad extremum tamen, confessore suo per obedientiam eam urgente, mandato suo, ne professionis suæ normam prævaricatum iri videretur, refragari non ausa, illam exequi, ægre tamen & anxie, pergit. Et diuturnæ suæ religionis observantia temerata, carnes & vinum, majorem habens in illorum usu horrorem quam voluptatem, contingit, sponsum suum cælestem Jesum Christum propius longo sermone contestata, quod sanctæ obedientiæ constricta vinculo, ad esum potumque illum divertisset, enixius supplicando, ne refectio ipsa reputaretur sibi in reatum.

[145] Sed neque in ea suæ mentis anxietate & dolore Dominus illam contristatam & mœrentem sine consolatione reliquit; [donec is, miraculo convictus, mandatum rescidit.] ut monstraret, quam salubris sanctæ foret virtus obedientiæ, & esum carnium, non ex edacitate aut gulositate, sed ex obedientia prodeuntem, sibi & in præmium duplicaret & ad coronam. Postquam etenim jussione confessoris sui, & tam ducis Boleslai, quam suorum omnium prece & instantia, pervicta, carnes edere cœpisset, miro miserationis divinæ modo sapor carnium, quamvis exquisite & delicate præparatarum, in piscium saporem sensibiliter conversus, mirifice Ancillam Christi inæstimabili hilaritate & gaudio implevit, gloriante illa in animo suo & totis exultante præcordiis, quod beneficio divino adjuta, mortalium impressionibus superatis, a desiderio suo fraudata non fuerit. Magnalia autem Dei in se tunc ostensa, famula Dei Cunegundis supprimere indignum rata, ea confessori suo & nonnullis personis secretorum suorum consciis aperit; oratque confessorem, ut arcanum illud contegens, ad carnium esum ipsam obedientiæ imperio non impellat. Applaudens & ille miraculo, & ordinationi divinæ refragatum iri parum tutum ducens, omni severitate deposita, abstinentias singulas illam pro suo libito implere, & ab esu carnium potuque vini cessare permittit & indulget; monitus supernos præstantiores quam terrenos existimans, & humanis scitis cælestia præferens.

ANNOTATA.

a Statio & Stagium est obligatio, qua vasallus tenetur stare in castro Domini sui, sive pro eo tuendo contra hostes suos, sive ex alio debito, inquit & probat Cangius in Glossario.

b Dacia, data, datia, datium tributum est seu pensitatio, sic dicta, quod olim soleret esse gratuita. Cangius.

c Suo pro ejus, nempe Boleslai; ut patet ex sequentibus.

d Eam scilicet, quam tertiam regulam vocant.

e Quæ hic habentur, aliquanto latius intelligenda sunt; prout nempe tertiæ regulæ S. Francisci & Virginis conjugatæ ac principis in aula commorantis conditioni congruunt: neque enim Ordo, paupertas, obedientia, religio, hic Ordinem religiosum, aut paupertatem & obedientiam absolutam, qualis religiosorum est, designant; ut legenti palam fiet.

CAPUT XVI.
Nudis pedibus incedit, licet id sæpius prohibita; labore suo pauperes alit; defuncto Boleslao, & spreto principatu sibi obtruso, monasterium ingreditur.

[Nudis pedibus incedit etiam hieme,] Parum ducens famula Christi Cunegundis parco & castigato victu per abstinentias multiplices corporis sui domare & affligere membra (utpote quæ per singula sua membra sponso suo Jesu Christo gestiebat ardentissime grata offerre per singulos dies holocausta) omnium calceamentorum usum a pedibus suis abdicat; & per omnes partes anni; vere videlicet, æstate, autumno & hieme pedibus nudis & intectis, Christi Domini sui vitam & actionem pro suo modulo expressura, & suæ satisfactura tam religioni quam professioni a, nudo & invelato pede ambulare condiscit. Non illam imbres, non gelua, non frigora, non pruinæ, non boreas Poloniæ regionem flatu suo diutius premens & verberans, non hiems, quæ apud Poloniæ regnum frequentur æstati conjuncta est, a tam sæva suorum pedum attritione revocarunt, quin gressibus suis, quocumque ad ecclesias & monasteria ceteraque loca eundum esset, calles duros, frigore gelatos, aut nive, pruina, aut luto oppletos, læto vultu, sed pectore lætiori, contingeret, ac vestigiis pedum calles eosdem ex rupturis & rimis, propter atrocitatem & duritiem itineris causatis, frequenter cruentaret; Gaudio immenso exultans, quoties de pedum suorum ruptura sanguineas videbat stillare & eliquari guttas; cæsum redemptoris sui corpus Jesu Christi varia flagellatione, verberatione, spinarum coronatione & crucis confixione rememorans, ac illi utcumque in suo corpore configi magnopere exæstuans.

[147] Cum autem in pedum rupturis sanies sanguini succedens deflueret, [& confessarii, id prohibentis, imperium pia fraude eludit,] & ex assidua irritatione consolidationi & medelæ non daretur locus; famula quoque Domini Cunegundis grandem torturam per renovationem & apostemationem vulnerum sustineret; frater Ordinis Minorum, confessor suus, & a matronis, quæ illi erant in familiaritate & obsequio, & quæ suos quotidianos contemplabantur cruciatus, rogatus & persuasus, ac suapte suis tunsionibus compassus, mandat illi in obedientiæ sanctæ virtute, ne de cetero tam insensate quidquam in se crudeliter committeret, neve in quæcumque loca propinqua vel remota egredi absque calceamentis auderet. Læta Famula Christi ea interdictoria jussione (utpote quæ & sui propositi sanctæ & religiosæ libidini noverat se simul parere posse & superioris sui jussioni) calceamenta adhibens, non tamen illis pedes velans, illa ad cingulum alligans, & quocumque ire pergeret secum illa trahens, præceptum sui superioris se eo pacto implevisse absque propositi sui evacuatione lætabatur.

[148] Verum cum hujusmodi pia vafritie se ludificatum iri agnovisset, [& quidem iterum ac tertio;] strictiori imperio velare illam calceamentis pedes, & nulli alteri membro aut loco adhibere ipsos jubet. Nihil etiam eo præcepto molestata, novo calliditatis genere pro evacuando imperio usa, jussionem confessoris exequendo, calceos quidem ad pedes induit; sed calceis, quos induerat, subsellia b & partem inferiorem, quam planta calcare solet, ademit. Ac sic geminato dolo, confessoris sui exequutura imperium, illum per plura tempora pia concertatione, dum nil doli amplius ingeri posse suspicaretur, extrahit & eludit. Sed cum dolus ipse a pedissequis, quæ arcanum id, magna contestatione per eam obstrictæ, celare debuerant, confessori proditus esset, & confessor ob id molestior illi fieret, ac ipsam gravius & pro sua delusione & pro præcepti transgressione reprehenderet; illa quoque patienter reprehensiones suas ferret; ad extremum illam subsellia calceamentis & socculos pedibus adhibere, & absque illis nusquam incedere districtissime & contestatur & jubet. Quod cum illa se impleturam annuisset; subsellia quidem calceamentis & socculos pedibus admovit, sed in tam tenui quantitate & mensura, ut tam subsellia quam socculi puellaris digiti quantitatem non excederent.

[149] [ac tandem deprehensa, severe mulctatur.] Cumque & ea prodita vafrities confessori suo a matronis, passiones sui corporis execrantibus, foret; ille jam non tam Feminæ beatæ transgressioni, quam suæ delusioni iratus, durius illam corripere pergit, ac multiplici sermone, quod obedientiæ sanctæ a se sibi facta præcepta tam frequenter temerasset, quod jussa sua nihili pendisset, quod illum ostentui & ludibrio habuisset, severius quam pro merito coarguit; nec verbis contentus, facta addidit. Et quasi gravius aliquid deliquisset, pœnitentiaturus, eam in humo nuda sedere, & calceos subselliis vacuos, quibus illum fefellerat, collo suo virgineo, & socculos pallio ejusdem impositos tenere mandavit; quatenus pudorem suum secum ferret, & spectaculo rerum, quibus dolum pium commiserat, patefacto, ampliorem Famulæ Christi a circumstantibus ruborem injiceret. Tulit id opprobrium patientissimo animo Virgo Christi; & tam illa quam & alia patientiæ gravamina, quæ illi confessor suus iratus injunxerat, prono & devoto animo, juxta ac si pro atroci delicto, implevit; quin etiam ad gratiarum actiones in Deum conversa, laudare & magnificare nomen suum enixius non destitit, quod perpeti illam eas reprehensiones & ludibria permisisset.

[150] [Otii fugitans labore manuum pauperes fovet.] Sub omni autem suæ vitæ tempore, sed præcipue ex quo religionis sanctæ normam professa est, omne otium, non secus quam pestem aliquam mortiferam, perosa, aut crationi, aut contemplationi, aut labori vacabat; ut generis humani hostis diabolus semper illam in aliquo meritorio opere offenderet occupatam. Et ab horis quidem primis usque ad meridianas, incessanter orans aut contemplans, aut geniculato orabat corpore, aut capite curvato. Refectione autem sumpta, manus suas mittebat in negotium & laborem. Omnem illum quæstum, quem propriis manibus conquirebat, aut in ecclesias & monasteria, aut in egenos & pupillos, & miserabiles personas, suppletura omnium indigentium necessitates, summo studio, summo affectu erogabat. Gratiorem eam largitionem atque eleemosynam in oculis Domini Dei fore existimans, quam propriis manibus elaboratam & quæsitam suæ majestatis conspectui & honori dedicasset; nihil apud Christum sponsum cælestem suum rata pretiosius, quam quod suis ipsa elaborasset articulis.

[151] [Moritur Boleslaus 1279, 10 Dec. Sponsæ brevissimus dolor.] Octavum jam lustrum, ex quo virgo sancta Cunegundis continentiæ & virginitatis loris corpore suo adstricta, cum terreno sponso suo Boleslao pudico Cracoviensi duce sacrum connubium, vel, ut verius dixerim, inclitum martyrium exegerat, tendebatur; dum interim præfatus Boleslaus Cracoviensis dux, & Polonorum monarcha, ægritudine correptus, domo sua sub tempore valetudinis justius, quo poterat studio, & opera famulæ Dei Cunegundis, salutem suam mira cura zelantis, disposita, & Sacramentis omnibus ecclesiasticis perfunctus, quemadmodum catholico & religioso principi conveniebat, anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo nono quarto Idus Decembris c, in arce Cracoviensi decedens e vita, rebus eximitur humanis. Quem fletu modesto, eo tantummodo die, quo obierat, velut virginitatis suæ socium, & suæ integritatis custodem deplorans, ita se tota altero die ad Deum convertit; ut mortem suam exoptasse videretur. Tunc enim manifestis & evidentibus indiciis proditum est, quod nihil illi, vivente Boleslao duce sponso terreno, nocere poterat dignitas principatus; quoniam alterum zelata sponsum, soli illi pectore & corpore militabat, solum illum requirebat, soli illi placere studebat; & cælestem illum zelotypum se sciens habere sponsum, soli illius amori castissimo animo incumbebat.

[152] Quapropter corpore Boleslai ducis ad monasterium sancti Francisci Ordinis Minorum in Cracovia ad sepeliendum cum proceribus, [Beata recusat delatos sibi Boleslai principatus,] clero quoque & populo, conducto & tumulato, & juxta traditionis Christianæ normam tam animæ quam funeri justo officio impenso & persoluto, proceres regni universi, & imprimis Paulus Cracoviensis episcopus, illam circumfusi orant, & variis tam precibus quam interpellationibus certatim fatigant, ut vacans ex morte sponsi sui terreni Boleslai ducis ducale imperium, in aliquot principatus distinctum, in suam ditionem & regimen assumere dignaretur; spondentes, se illi æque ac Boleslao duci in singulis obedienter parituros. Cultissimi enim mores sui gravitate & modestia conditi, efficiebant, ut muliebri imperio se & sua omnia & principatus singulos viri substernere ducerent non indignum, & feminæ, quam viro d, mallent parere. Tum illa hujusmodi vocibus & obsecrationibus ad miserationem, qua semper affluebat, abundantius provocata, non tamen pervicta, post uberrimas lacrymas in commiserationem eorum procerum sibi supplicantium, quos extemplo relictura erat, effusas, saluti suæ de cetero, non regno, operosius consultura; vitæ quoque contemplativæ, ad quam omnifariam præcordiis, vivente Boleslao duce, aspiraverat, liberius datura operam, sireneos cantus obturata aure transivit, oblatumque sibi terrenorum principatuum dominium repudians, actis gratiis pontifici Cracoviensi Paulo & proceribus, qui eam tam alto dignarentur honore, respondit, non se de cetero cum mundo & ejus actionibus quidquam velle habere commune; sed nec magistratum illum suæ & illorum conditioni convenire; proinde aliam personam, quam se, quærerent, suffecturam tantæ moli ac oneri, ac spebus eorum speciosius & justius responsuram.

[153] Repulsam passi, dum illis dubia antea spe & suspenso metu certus orbitatis suæ eventus ex responsionis famulæ Dei Cunegundis innotuit, [magna omnium comploratione;] gravius aliquanto quam pro merito ingemiscunt, obortisque lacrymis de suis casibus queruntur, infelices se & parum curæ Superis rati, quod sub unum diem fortuna accumulante vulnus, utroque principe orbati sint; majorique torrentur dolore super principe, quam illis religionis devotio eripuit, quam quem naturalis mors absumpsit, majoresque plangentium gemitus, & infelicium matronarum & virginum orphanorum que & pupillorum ceterarumque miserabilium personarum ululatus, longe lateque personans, parentem & curatricem unicam sibi eripi vociferantium, vocesque inconditas & planctus emittentium exaudiebatur; manusque tendentes in cælum, nunc sortem suam, nunc publicam fortunam deflent, Superos accusant, quod tam illustria principum decora, & suarum virium atque fortunarum tam ornamenta quam munimenta, quibus in omnes casus tutabantur, immature abstulerint.

[154] [& cum sorore, relictis omnibus,] Tandem finem fletibus & querelis discessionis necessitas imposuit, dum pontifex & proceres ad providendum sibi de successore & ad formandum novum regni publicum statum dilabuntur: & illa grandem vim veri amoris in Deum dudum gestans, honorem seculi & illecebras mundanas perosa, Ægypto relicta, & omnibus seculi pompis calcatis, habitu regularium e professorum hispido, mox una cum germana sua sorore Jolentha, Boleslai ducis olim Calischiensis relicta, se amiciens, & omni ducali supellectili usque ad annuli signaculum a se repudiata, & in egenos ac ecclesias distributa, ad monasterium antiquæ Sandecz, opera sua fundatum & exstructum, in quo multus sanctarum virginum, etiam ex ducibus suæ originis stirpem ducentium, sustentabatur numerus, ire pergit; atque in ejusdem monasterii secretioribus & abditis delegit commorari; Magni animi signum, & perfectæ virtutis indicium ostendens, subito expertæ ultroque oblatæ dominationi renuntians, novas sibi oblatas illecebras abhorrens, novasque flammas & laqueos ardore fidei confringens.

[155] [assumptoque Clarissarum habitu, Sandeciense monasterium ingreditur.] Veniebat ei tunc in mentem atque considerationem, Salvatorem nostrum osorem fore medii f, & tepidorum, ut Apocalypsis testatur, evomitorem: quapropter frigida geserens, & a mediis se subducens, ignita & calida sibi de cetero sectanda assumpsit; nihil quietius, nihil purius & a seculi actionibus sequestratius fore debere dictitans mente, in Dei habitaculum præparanda; non manu tantum & lingua, sed & corde innocentiam custoditura: & amplius contendens implere, quam quod illi subscriptum fuerat, ostendit, sibi minus mandatum fuisse, quam quæ implenda concupiverit. Itaque a vinculo matrimonii morte fratris potius quam mariti absoluta, religionis ingenti cupiditate acta, Christum redemptorem suum nudum nuda sequeretur. Et proinde, calente adhuc viri corpore, in ecclesia & monasterio sancti Francisci Cracoviæ votum solvens, & habitum sanctæ Claræ, finitis funebriis, necdum ecclesia egressa, suscepit; seque ipsam abnegans, collum impigra jugo divino submittit, ac ad monasterium Sandeczense pergit: hunc enim sibi locum, quasi tranquillum aliquem portum, delegerat, in quo a turbulentis mundi turbinibus, ad contemplandam futuræ vitæ felicitatem conversa, vacaret.

ANNOTATA.

a Atqui id regula tertia S. Francisci non præscribit, ut nudis pedibus incedant, qui illam profitentur: sed nempe quia pœnitentium illa regula dicitur, hinc quaslibet sibi corporis afflictiones per illam convenire Beata censebat, tametsi præscriptæ in regula atque expressæ non essent.

b Patet ex adjunctis, per subsellia intelligendas hic esse soleas.

c Eumdem annum, mensem, diem notat auctor in Hist. lib. 7; & consonant Michovius & Cromerus.

d Nempe Leszkoni nigro, duci Siradiensi; quem Boleslaus sibi adoptaverat ac designaverat successorem; quique etiam a proceribus electus est, postquam Cunegundem frustra expetierant.

e Hactenus enim tantum gestaverat habitum, quem S. Franciscus hominibus secularibus in tertia regula præscribit.

f Id est, mediocritatis, sive medii status inter vitia & virtutes; utrimque aliquid habentis.

CAPUT XVII.
Mortificatio in claustro & studium perfectionis; patientia; consolatio per imaginem Christi crucifixi; temeraria suspicio, ejusdem imaginis voce correpta; abstinentia singularis.

Claustra monasterii Sandeczensis ingressa, & cellam communem inter sanctimoniales sortita, [Beatæ abstinentia rigida in monasterio,] suæ religionis & devotionis proposito potita, singulari & uberiori in Deum implebatur hilaritate, qui illam monasticam vitam adeptum iri tribuisset; asperiorem vitam ducens, omnem usum carnium a se in diem usque mortis abdicans, parco & castigato victu contenta, una tantummodo vice in die, quantum ad imbecillitatem corpoream levandam satis putabat, cœnabat. Assidua doctrina, exhortatione & exemplo universum sanctimonialium gregem pascens, & ad virtutes sanctosque mores, ad cultum animi & religionem incitans & conducens. In regula autem sui Ordinis suæque professionis erudita plenius quæ & circa divinum cultum & religionem ac disciplinam Ordinis sui servanda sunt, continuo sese in jejuniis & orationibus, in abstinentia & castitate exercere & dilatare cœpit, brevique omnes contubernales in admirationem sui vitæ sanctitate perculit.

[157] Quapropter etsi in edomanda & disciplinanda carne, in frangendis terrenis affectibus, in præstandis jejuniis, [mortificatio, humilitas, ardor ad perfectionem,] in adimplendis obsecrationibus, in tenendis vigiliis, in observando silentio arctiori pergeret calle, & omnia duriora ac difficiliora pro Christi nomine carnem pati & spiritum exequi cogeret, nec se ut dominam ingenuam & ducissam, sed servilem personam atque omnibus sororibus inferiorem vilioremque exhiberet, ita ut etiam hebdomadam illam ex ordine contingentem adimpleret administrando in singulis tam officiis quam officinis, præstando sororibus obsequia, coquinæ se deturpando squalloribus, & ollas, calices, discos & quæque popinæ utensilia propriis baptizando & purificando articulis, profundo tamen pudore seipsam contorquens, & ad quæque potentiora dirigens, propria & tacita conducebat adhortatione: Hic dies, inquit, Cunegundis, hic locus, hic status, hæc religio alios mores, aliam vitam, aliam disciplinæ & perfectionis monasticæ normam expostulat. Erigenda tibi altius in Deum mens est, sanctioribus & magis virtuosis magisque meritoriis invacandum operibus; ut quarum imitaris religionem, æmuleris quoque virtutes & opera. Angusti itineris arreptura callem, seclusisti te in sanctarum virginum contubernium & cœnobium. Cave, ne in monasterio posita, his actibus, quæ in seculo agebas, inferior comproberis.

[158] [qua veteranas omnes brevi superavit,] Hæc & hujusmodi alia frequenti ingeminatione apud se revolvens, ad pulcherrima & modum ceterarum virginum excedentia edenda devotionis & religionis facinora uberi instigatione concitabatur; sanctisque & divinis cœpit vacare operibus: nam & hispidiori amictu se contexit, rigidiusque cilicium carni adhibuit: quietis solita tempora coartavit: duplicavit abstinentiam, parco & castigatiori cibo contenta; obsecrationes auxit: pietatis etiam & miserationis opera fœnore multiplicavit duplicato, & sub brevi tempore in omni virtutum genere & religionis sanctæ perfectione adeo fulsit emicuitque; ut potens jejuniis, humilitate conspicua, fide firma, patientia robusta, facile se antiquis monialibus virtutis studio vel æquarit, vel prætulerit; ut non ex seculo illam sed ex eremo; non ex aula, sed ex cella & priscorum anachoritarum exercitio mirareris advenisse.

[159] [oratione spiritum, spiritu carnem stimulans.] Siquando vero caro sua infirmior spiritui suo ardenti repugnans, rigorem cilicii, abstinentiarum, vigiliarum, ceterarumque monasticarum disciplinarum fastidiendo gravius aut molestius ferret; tum illa ad contemplandum mente cælestia, quasi in quamdam recurrebat arcem; & torporem carni exprobrans, ut illam obedientiorem sibi in dies efficeret, apostolicum scutum assumens, aiebat: Non sunt condignæ passiones hujus temporis ad futuram gloriam revelandam in nobis.

[160] [Magistram de vitiis modeste admonensmulta patitur;] Non ferens deinde, ut sibi quarumcumque prærogativarum ultra ceteras sorores series præstaretur, sed communem se & servilem rata ancillam, nec de præterita castitate aut religione confidens, sed cuilibet regulari observantiæ se substernens, sorori Dorotheæ, sibi per abbatissam monasterii ad erudiendum illam datæ, obedienter paruit, venerata illam, non ut magistram tantummodo, sed ut parentem, auscultans ejus imperiis & custodiens documenta. Cum autem dierum processu magistram suam præfatam sororem Dorotheam ad nonnullas levitates, religionem infuscantes, comperisset lapsam esse, & in usum quotidianum illas vertisse, charitatis amore succensa, magistram suam, ut cum levitatibus hujusmodi faceret sequestrum, honestius quo poterat, obsecrare monereque non destitit; asserens gravitati religionis & ipsius conditioni levitates ipsas non convenire. Sed soror prædicta Dorothea, piam admonitionem non sustinens, & in contumeliam gravem referens, quod magistra ipsa a sua discipula ordine transverso doceretur, in bilem versa, opprobria plurima in Clientulam suam effudit; nec semel contenta effundere, crebris illam maledictis & improperiis apud Crucifixi imaginem a & in auribus sororum incessebat.

[161] Cumque contumelias & improperia hujusmodi rescinderet nemo, [sed cælesti voce ex imagine Crucifixi recreatur.] & famula Dei Cunegundis illis exsaturata, patientiæ scuto opposito, æquo animo & obturata aure illas per dies plures ferret, pro comperto habens, non fuso sanguine tantum, sed tolerantia contumeliarum martyrium quæri, tandem apud imaginem Crucifixi illi prostratæ, & solitarie oranti pro sua persecutrice & contumeliatrice ex more, & meditationibus passionis dominicæ incumbenti, vox ex imagine personuit, admonens illam, ut armis patientiæ munita, dominicam orationem & symbolum, quoties imaginem Crucifixi præteriret, effunderet: sciret, se a contumeliis & maledictis in eam sparsis liberatum iri. Qua voce in ardentem devotionem & in lacrymas effusa, jussione impleta oraculi, persecutrix & persecutio nutu divino conquievit.

[162] Propriam tunc ancillæ Christi Cunegundis patientiam oraculo divino patefecit Dominus; [Beata temere de alia sinistre suspicatur;] sed in eo prodigio, quod relaturus sum, non sine tamen ejusdem virginis Cunegundis ampla gloria, alienam. Clara, una sororum, urceo aquam ad coquenda cibaria pro sanctimonialibus concite afferens, & parum accurata providentia in haurienda aqua utens, ollæ ad coctionem destinatæ undam infundens, ranam b etiam cibo decoquendo admiscuit casu haustam. At ancilla Christi Cunegundis, quæ in ordine vicis suæ sub eo tempore administrabat coquinam, studio id, non casu, actum rata; nec suam, sed singularum sororum miserata salutem, quas rana ipsa & sororis Claræ callido ingenio suspicabatur venenatum iri, sororem Claram de vitio virulentiæ benigne coargutam ab officio popinariæ amovit. Quæ se tali opprobrio amaris suspiriis dolens confusam, & præter confusionis notam verita, ne ceterarum sororum contumeliis & execrationibus incesseretur, ad clementiam Salvatoris confugit, & eam supplicibus precibus fatigare non destitit, quatenus illam nihil sibi consciam a tam ignominiosa labe vindicaret.

[163] Non tulit benignitas Dei & hujus notam, & ancillæ suæ Cunegundis parum justam suspicionem. [sed errorem cælesti voce edocta deprecatur.] Oranti itaque famulæ Christi Cunegundi, & ante imaginem passionis Christi ex more in faciem prostratæ, vox ex imagine passionis prodiens revelat, sororem Claram nulla in re noxiam fore, neque ranam ad sororum interitum, sed per casum attulisse. Quo oraculo in sanctimonialium auribus recitato, & Claræ innocentia & famulæ Christi Cunegundis sanctimonia & modestia plus solito proluxit: ad pedes enim sororis Claræ in sororum ceterarum conspectu provoluta, veniamque pudore profundo precata, singulas sororum suæ mansuetudinis & humilitatis ædificavit exemplo.

[164] Impletura exemplo & opere, quod se, [Mortificatio gustus.] dum apud seculum ageret, implere suspirabat corde; ab eo tempore, quo Ordinem professa, monasticam vitam aggressa, inter sorores habitare cœpit, omnem carnium esum, etiam quantolibet detineretur languore vel debilitate, a se prorsus abdicavit dispulitque; ut in diem mortis suæ nullo carnis edulio vel sorbitiuncula delicatiori, quamvis id plerumque gravior valetudo exposceret, uteretur. Ciborum insuper singulorum saporem & condimentum perosa, quamlibet dulcedinem & delectationem illorum, juxta atque virus, studiosius devitabat. Si quando vero in cibo aliquo saporem aliquem persensisset, illico illum & ab ore & a conspectu amovit; ne non tam ore gustare quam oculis libare de illo quidquam videretur; & ad eos, qui stipe vivebant aliena, transmittens, in egenorum, pupillorum & viduarum visceribus illum recondidit.

[165] [Dies Veneris & Sabbati memoria & imitatione patientis Christi & Mariæ colit;] Veneris diem in passionis Christi præcipuam recordationem & memoriam [insumebat], vulnerum Christi meditationi intenta, stupendo animi sui zelo, quem ad domandam propriam carnem gerebat, illibatæ castitatis amore accensa, non tantum illam Cerere privabat & Baccho; sed &, si quando aliquos vel leves motus rebellionis consurgere sentiret, virgis & flagellis, nonnumquam & accensis candelis, sic carnem affligebat, adurebatque, quod omni libidine effugata, per doloris immensitatem virgineum corpusculum tabificum efficeret. Diem vero Saturni in beatissimæ Virginis Mariæ decus, & laudem compassionis ejus, sub tempore passionis Filio exhibitæ, agens contemplationem, pro omni tempore vitæ suæ singulis septimanis sub exactissima abstinentia deducens, nonnisi sub vesperam simplici pane & luculenta aqua corpusculum debile sustentabat; omni tempore dierum illorum in oratione & contemplatione absumpta *.

[166] [item vigilias & jejunia Ordinis severe exigit.] Vigilias vero Christi, necnon sanctorum Apostolorum, Martyrum, Confessorum, Virginum non solum ab Ecclesia institutas, sed etiam extraordinarias, in cibo quadragesimali castigato & parco usque ad crepusculum & jejunabat ipsa, & plurimas sorores vel exemplo, vel prece, aut pretio ad jejunandum inducebat. Vigilias vero Genitricis Dei Virginis Mariæ singulas, cum tam arcta sui corpusculi producebat maceratione, ut diebus illis nullo penitus cibo, interdum vero solo pane & aqua pura uteretur. Parsimoniam & abstinentiam singularem in diebus quadragesimæ Ordinis, quæ a festo Sanctorum omnium sumens principium ad festum Paschæ tendebatur, custodiens & observans, sine medio & aliqua interruptione, vini etiam usu repudiato, rarissime de illo, & nonnisi in magnæ suæ necessitatis articulo, parum quid, aqua pro parte majori intermixta, adeo ut vix sapor vini sentiretur, sumere admittebat. Simplici autem & exili cervisia, quam etiam frequentius, ne sapor qualiscumque palato illuderet, lymphabat, contenta, nonnisi inter cœnandum illa parce nimis & abscisse utebatur. Tempora cetera sic in laudem Conditoris & ædificationem proximorum dispensabat, ut non sineret quantulamcumque horam labi, in qua sibi non conficeret aliquod meritum, & suæ religionis & sanctitatis non aliquod depromeret relinqueretque signum.

ANNOTATA.

a In loco scilicet, quem vulgo capitulum vocant; ubi deferuntur & plectuntur, quæ notata sunt in religiosis vitia.

b Vel bufonem fuisse necesse est, vel ranam ex eo genere, quod rubetarum nomine. Latini vocitant, cujus quidem venenum aiunt esse præsentissimum.

* an absorpta?

CAPUT XVIII.
Patientia frigoris & caloris, orationes & exercitia diurna ac nocturna, communia & privata per dies singulos.

Frigore jejuniorum & abstinentiarum carnis incentiva omni religionis conatu satagens exstinguere & in obedientiam spiritus contundere, [Fugit balnea; vestes æstivas hieme, hiemales æstate gestat.] omnem & balnei & cujuslibet lavacri fomentationem a se prorsus abjiciens, rarissime & nonnisi [cum] divinissimo Eucharistiæ Sacramento refici debebat, vultum & ora parumper abluere sustinuit, ne aliqua voluptatis stilla animo ejus etiam ex aquæ lotione insideret; & tam sibi quam aliis appareret abjectior. Sub æstivo etiam tempore, dum ceteræ sorores solis ardorem evitaturæ, vestes teneriores induerent, hæc sudoribus oneratura corpus, magis grossa magisque hispida, & quæ æstum geminarent non restringerent, induebat. Versa vice, sub hiemis tempus, & postquam major algoris vis singulos premeret, pelliceas abjiciens, atque illis sorores nudas & languidas contegens, raro & poroso amiciebatur vestitu, quod * frigus susciperet potius quam excluderet.

[168] Quam rem dum ceteræ sanctimoniales stuperent, [Exquisita ratio frigus intendendi in corpore suo.] nonnullæ etiam coarguerent, ratæ, illam in regione Boreali & sub Alpibus perpetua nive obsitis sita, & quæ frequentius æstatem horrendæ hiemi conjungit, exstinctum & rigore frigoris corruptum iri; illa cælesti frigore parum contenta, & quasi superna vis glacialis tenuem illi inferret pœnam, artificialem adhibuit; ferventemque undam in ollis aliquot & lebetibus, & quæ vapore suo illam quam maxime humectaret, sudoribus apposuit, graviores perpessura cruciatus algoris, postquam in guttas vapore concretas vis gelidi spiritus certanti rabie grassaretur; ut non in exterioribus solummodo sensibus, sed etiam interioribus ossibus, venis, & medullis raræ austeritatis experiretur tormentum, & corpus inane jejuniis, tabefactum vigiliis, quod etiam senilis frangebat ætas, nova arte glaciaret.

[169] Eadem insuper austeritate in pedes, qua & in corpus, [Pedum cruciatus; & mortificatio odoratus.] usa [est]; vili dumtaxat illos, dum hiemis duraret sævitia, corrigio contegens; neque membra illa, pro sua conditione altius tegimen deposcentia, socculis aut alio quocumque calidiori velamento confovens, gelido frigore etiam vestigia sua afflictura. Pro omni vero æstatis, veris, & autumni tempore, etiam calciamenta illis abstrahens, & nudo vestigio per singula itinera pergens, profundis rupturis illos cruentabat; vix passa, ut pro illorum consolidatione sorores magis illi familiares aceti infusione exorta ulcera quandoque diluerent: cetera enim remedia perosa, illud solum adhibuit, quod sua acedine uredineque corroderet magis vulnera, quam sanaret. Singulos insuper sensus singulari pœnatura supplicio, sordidos & abjectos pannos amplioribus sordibus imbuendo, & torritos a, ut fortius olerent, igne, ad ora naresque adhibebat; ut fœtor olidior sensum quoque odoratus quateret, cetera quoque membra & sensus suo fœtido odore perstringeret & maceraret, locumque & vicem suavium & delicatorum odorum, quibus, ut amplius redoleant, nobiles & lascivæ feminæ se itidem exornant, olidus subiret fœtor, contemptibiliorem illam apud universos effecturus.

[170] [Oratio ejus, nocturna, & privata exercitia;] Castra hostilia, carnis videlicet, mundi, & diaboli, ancilla Christi Cunegundis glorioso debellatura certamine, & juxta Salvatoris doctrinam, dæmoniorum genus in jejunio & oratione ejectura, cum copiosa abstinentia & maceratione, ut supra diximus, corpus affligeret, ab oratione quoque nocte & interdiu non cessabat; sed priusquam dimidium noctis efflueret, ex duro consurgens grabato, & omnes sorores præveniens, promendo illud propheticum, signaculo sanctæ crucis muniens cor & pectus, dicebat: In lege Domini fuit voluntas ejus, & in lege ejus meditabitur die ac nocte. Universum vero corpus signando aiebat: Et erit tamquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo. Frontem vero & cervicem coarmando promebat: Et folium ejus non defluet, & omnia, quæcumque faciet, prosperabuntur.

[171] [contemplatio passionis, atque ecstasis,] Ad ecclesiam deinde ex dormitorio se proripiens, & profunda humiliatione in oratorio consueto in faciem prona procumbens in terram coram passionis Christi imagine, oculorum acie in cælum erecta, supplices obsecrationes suas apud conspectum Altissimi, crebris additis suspiriis, devotissime effundebat. Orationibus autem juxta morem expeditis, ad transigendum passionis Christi memoriam omni nisu, æstu, & corde, illius omnem processum & seriem contemplans, se convertebat. Spiritu deinde ferventissimæ charitatis in Deum mente erecta, & a terrenis cogitationibus & cupiditatibus cogitationes prorsus abstrahens, atque in Dei desiderium & amorem illas levans, suavitate mirifica ab humanis sensibus abstracta in Deum transferebatur: spiritum siquidem elevatione ac ascensu mentis jocundo in divini degustationem dulcoris per contemplationem applicabat, tanto fervore ad meditandum cælestia pertracta, ut etiam frequentius a sensibus exterioribus abstraheretur.

[172] [& lacrymarum in iis copia] Incredibile autem dictu est & stupendum auditu, quod, dum sacra mens hujus almæ Virginis hujusmodi cælestium, & præcipue passionis Christi, contemplatione frueretur, adeo abundanti &, ut verius eloquar, indicibili lacrymarum perfundebatur imbre; ut ladulam b non mediocrem, quæ imaginem passionis Christi sustinebat, fletibus lacrymarum inundaret & rigaret: nec semel rigare contenta; sed priusquam ab orationibus & contemplationibus privatis consurgeret, & priusquam aurora insinuaret diluculum, vas illud trina vice fletuum, per ora sua, ceu quodam alveo, manantium, perfunderet complueretque profluvio: ad singulos enim passionis Christi actus, quos profundiori percurrebat meditatione, fluebant illi copiose lacrymæ, fletibusque rigata ora, torrentem, qui usque in ladulam deflueret, efficiebant.

[173] Excedit res hæc humanæ credulitatis sensum, [propemodum incredibilis.] ut per tot dies, menses, annos, & tempora in muliebri corpore lacrymæ non marcescerent, sed ejusdem profluvii per dies, menses, & annos singulos eliquaretur producereturque imber; legentiumque fidem hæc excedere arbitror, & majora videri, quam quisquam credere possit. Sed corpusculum illud virgineum, & in amorem transformatum divinum, humore cælesti plenum, facile tam immenso tamque supernaturali magis, quam humano, fluore manabat. Contulerat enim omnipotentis Dei clementia Virgini & sponsæ suæ tam illustri, zelotypo illum amore æmulanti, & Filii sui ferventissimo zelo contemplanti passionem, ut corpus suum vivum roraret fletus & lacrymas in profluentis morem, qui aliis corporibus mortuis oleo sacro, morte sequuta, manare concessit. Quod si cuipiam nostra videtur ludicra aut conficta narratio, eadem incredulitate rationeque beatissimi Francisci floccipendat stigmata, quæ ille vir sanctus in suo corpore cruorem producentia vivens portavit; nisi forte majoris difficultatis sit guttas ex humidis locis aquosas producere, quam cruentas; & orbes oculorum lacrymas sudare, quam stigmata ferre; & divinæ potentiæ miseratio censeri possit abbreviata.

[174] Ignitam insuper devotionem suam in quinque vulnera præcipue Christi testatura, [Devotio erga 5 vulnera Christi; opera caritatis & humilitatis:] in camera sua, sive cella, quinque ardentes & ignitos cereos per omne tempus vitæ suæ nocte & die retinebat; ad quorum conspectum & ipsa, dum cellam ingrederetur, superno calefacta igne, mira devotione in fletus & lamenta solvebatur. Orationibus autem suis & meditationibus per singulos dies ex more completis, matutino etiam Officio per cantum expedito; postquam terris reddebatur dies, & priusquam ad rem divinam audiendam accederet, singulas sorores valetudinarias visitatum veniebat, charitatis illis impendens & pietatis viscera, & unamquamque pro sua conditione consolans & reficiens, &, quæ poscerent, benigniter administrans, & ad patientiam illas animans. Calefactioni deinde & purgationi stubarum c & camerarum se ingessit, ligna supponens clibano & ignem, & singulas immunditias foras egerens, nulli se humilitatis & vilitatis officio, quantumcumque fœdo & indigno, subtrahebat.

[175] Obsecrationibus privatis & meditationibus perfuncta, [fervor & modulatio in Horis canonicis;] non segnius ad communes & publicas curam suam & omnem diligentiam tanto propensius intendebat, quanto noverat, publica potiora esse privatis; nihil actum ducens per privata, si non eadem diligentia, devotione, & attentione publica quoque exsolvisset. In matutinali itaque Officio ceterisque Horis diurnis pariter atque nocturnis, in sororum cœtu, inferiorem se & magis peccatricem singulis rata, consistens, animo stabat & vultu erecta, ad id unum sedula & intenta, ut non tam Deo psalleret ore, quam corde. Attendebat & sororum, secum una concinentium, non concentum aut melodiam, sed religiosam & accuratam devotionem. Et quanto devotius perpendebat sorores psallere, tanto & ipsa majori in Deum devotionis ferebatur ardore, alienam devotionem suam ducens, & in suum illam pertrahens profectum. Tanta tamque valida superni amoris, dum sororum concentus auscultaret psalmodiam, dum earum singulos devotionis rimaretur actus, dulcedine perfundebatur; ut non mortalium, sed angelorum se crederet choris interesse; qua quidem capta dulcedine, pariter & ipsa concentu psallebat mirabili, & ex gutture illius in sororum auribus dulcisonæ exaudiebantur voces, modulata suavitate refertæ, sororum perstringentes mentes & pectora, quas magnitudo devotionis & fervor cordis formabat index.

[176] [& ad antiphonam de B. V. Maria.] Quoties autem ad antiphonam, Ave stella matutina, quæ matutinum Officium solita est concludere, psallendo perventum erat; toties & ipsa pronum corpus procidendo in faciem prosternebat in terram, rigans illam lacrymis & labiis deosculans, justissimam illam maris stellam, virginem Mariam, hujusmodi sua projectione honorans, & illi gratias immensas agens, quæ, Deum prius concipiens mente quam corpore, auctrix fuit redemptionis & salvationis humanæ.

[177] [Devotio quotidiana erga angelos,] Revolvens etiam in sua meditatione, & frequentius secum tacita conferens mirificum illum & admirandum angelicorum spirituum cœtum, in novem hierarchias & choros divisum, & per judicia misericordiæ Altissimi generi humano in præsidium datum esse, & per singula dierum atque noctium momenta mira sedulitate & longanimitate tam salvandis quam damnandis, liberis & servis, ingenuis & agrestibus, inopibus & locupletibus, magnis & exiguis, maribus & feminis, catholicis & infidelibus, prudentibus & insipientibus hominibus, salutaria ex æquo pro illorum incolumitate & salute administrare officia, & quotidianas circa illos agere excubias, & solicitam curam impendere ad omnes; peculiari angelos prosecutura veneratione, & singulare illis impensura obsequium, ter denas orationes Dominicales quot diebus ipsis fervida devotione persolvebat; angelum proprium contestans, ut illius mereretur custodia & merito ab omni periculo corporis & animæ continua fidaque protectione defendi.

[178] [officia vespettina, lectio, silentium, somnus, vigiliæ.] Cœna peracta, & cibo castigato paululum refecta, lectione aut recitatione de Vitis Sanctorum patrum amplius seipsam & sorores, & quasi quadam adipe, pascebat, quam cibariis paverat; præcipue tamen Vita Antonii magni, Pauli primi eremitæ, Hilarionis, & aliorum Sanctorum patrum, qui anachoriticam duxerant vitam, non sine interioris hominis sui amplissima consolatione occupabatur. Ab hac lectione ad explendum cum sororibus officium Completorii in ecclesiam ex cella aut refectorio divertebat; quo expleto, nulli mortalium de cetero die illo, sed nec sororibus, strictum silentium sibi indicens, loquebatur; ne vel levi famine contaminatum iri illam contingeret. Curato deinde per quietem paululum virgineo corpore, quo ad cetera suæ devotionis & religionis obeunda munera consisteret vegetior, quamprimum somno soluta expergiscebatur, de stratu duro prosiliens, cum ingenti suspirio nomen Domini sabaoth ter personabat, dicens: Deus, Deus, Deus. Mirantibus sororibus & solicita indagine quærentibus, cur precum suarum primitias ab illis tribus potius initiaret verbis & non aliis; Altitudinem, inquit, divinæ miserationis super genus humanum metior; & quamvis immerita & misera, pro modulo tamen conditionis meæ gratiarum actiones in Deum ter nominatim pro triplici opere, utcumque indigna possum, solvo; pro beneficio humano generi præstito, quo illud mirabiliter creavit & condidit, mirabilius gubernavit, mirabilissime redemit & reparavit. Ac deinde in alias obsecrationes, quas jam perscripsimus, se vertens, omnia noctis & diei tempora aut in oratione, aut in opere exigebat.

ANNOTATA.

a Torritos lege tostos a torreo.

b Hanc vocem frustra alibi quæsivi: ceterum cum genus quoddam vasis esset, ut in sequentibus mox dicitur; & imaginem passionis sustineret, ut hic asseritur; videtur vel receptaculum posse intelligi aquæ lustralis; vel aliud quoddam, quod aliquando patienti Christo supponitur, in quod tamquam profluens e quinque vulneribus sanguis Domini exhiberi non raro solet, tamquam balneum seu lavacrum, quo purgantur peccata nostra. Et certe Lada cum purgationem sonat per legem fieri solitam, ut fuse docet Cangius in Glossario, tum etiam purgatorium quoddam, ut explicat Spelmannus.

c Stuba tam hypocaustum, quam locum significat, quem hypocausto calefacimus.

* an quo?

CAPUT XIX.
Affectus Beatæ erga resurrectionis Christi, & Eucharistiæ mysteria; beneficia in ecclesias, inopes, Minoritas; patientia in atrocissimis calumniis, cælesti tandem luce dissipatis.

Diem autem Dominicum, cujus celebratio frequenti & stricto Domini imperio tam in veteri quam in nova lege singulis mortalibus mandata est, [Dies Dominicos celebrat] singulari devotione & reverentia venerari solita, resurrectionis dominicæ in eo colebat & rememorabatur arcana; quod videlicet die illo Leo fortissimus mortuos vivificasset, patres de limbo eduxisset, infernum debellasset, corporibus Sanctorum mortuis quamplurimis munus resurgendi contulisset, cæli januas patefecisset, dilectissimæ genitrici suæ Virgini Mariæ, item Mariæ Magdalenæ ceterisque Sanctis feminis, item & discipulis suis apparuisset.

[180] [mirabili affectu erga resurrectionis Christi mysterium.] Tanta autem ac tam fervens resurrectionis dominicæ sibi inerat dulcedo; ut in singulis diebus Dominicis sorori, primum sibi die illo occurrenti, novum & maximum gaudium & quasi ante ignoratum, cum immensa exultatione & jubilo enuntiaret, dicens: Surrexit Dominus vere alleluia. Sorore vero respondente & ejus enuntiationem contestante atque dicente; Vere surrexit; gaudio nimio respersa sanctum sorori præbebat & flebile osculum, pro tam gratissimo & humano generi necessario novo usque ad effusionem lacrymarum exhilarata. Ceteris autem sororibus, Officio & re divina, privatis etiam orationibus expletis, de ecclesia recedentibus, & in cellas suas divertentibus, hæc sola de ecclesia non recedebat, sed Psalmos septem pœnitentiales cum letania & oratione, Deus qui vivorum dominaris & mortuorum, devotissime in vulgari Polonico psallens, & solitaria Deum ardentius venerans, placatum illum ac propitium efficere vivis & mortuis quam studiosissime satagebat.

[181] [Devotio erga sacram synaxim.] De implendo insuper mandato divino & consequenda vita æterna solicita, qui suos fideles solicite jubebat & incitabat, dicens: Nisi manducaveritis carnem Filii hominis & biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis; &: Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita; &: Hoc facite in meam commemorationem; cælestem illum cibum, qui animam devotam divinis impinguat adipibus & charismatibus, & cælestia desideria subvehit & elevat, frequenter & assidue, & cum ineffabili dulcedine, imbre lacrymarum ora perfundens, suscipiebat; quo non solum spiritus ejus, sed cum anima quoque sustentabatur roborabaturque corpus. Divinissimo autem Eucharistiæ viatico suscepto, cælestis & divina Virgo non solum spiritu, sed corpore cælum rapuisse, & illuc penetrasse videbatur. Frequentius autem ob devotionis fervorem in ecstasim versa, & ab exterioribus sensibus, dum communicanda erat, alienata, hostiam corporis sacratissimi non videbat. Alienationem autem ipsam in culpam & in demeritum, non in devotionem, spiritum elationis & cogitationis tumidioris repressura, referens, dura pœnitentia, quasi gravius aliquid deliquisset, seipsam contorquebat, afficiens spiritum mœrore, corpus verbere; quam maximum reputans facinus, quod corpus divinissimum a se susceptum corporalibus oculis sibi contemplari non contigerit.

[182] [Continuat liberalitatem pristinam erga ecclesias.] Munificentiæ autem & pietatis, quæ secum ab ineunte ætate & pene a puero creverat, & quam agens in seculo magnopere exercebat; etiam in monasterio posita non poterat oblivisci; quinimo illam liberalius operosiusque diffundebat in omnes. Singulis enim ecclesiis cathedralibus, conventualibus & parochialibus longe vel prope positis per universam Poloniam, casulas, pallas, cappas, dalmaticas, auro, purpura & murice superbas & diversarum materierum nitore fulgentes; item calices ex purissimo auro & argento; item cruces gemmis & margaritis intextas; item libros & missalia, ceteraque hujusce generis ecclesiastici cultus ornamenta pro cujuslibet conditione aut necessitate conferebat.

[183] In egenos vero pupillos, viduas, pauperes, peregrinos, [& pauperes, inopes, ac religiosos.] advenas, & quaslibet miserabiles personas adeo [erat] liberalis & profusa; ut cujuslibet necessitati, inopiæ & in digentiæ hilarissime semper subvenerit; parturientibus cibos delicatiores & expensas, & pannos infantibus ad cunas; morientibus vero sumptus & cereos propriis elaboratos manibus pro funeratione eorum liberaliter administraverit; nudos vestiverit, infirmos aluerit, dotes virginibus præbuerit; consternatos & in desperationem aliquam aut angustiam mentis versos erexerit, & meliora sperare jusserit & omnem substantiam monasterii, solo victu & vestitu suo & sororum, & eo quidem parco & tenui, reservato, cetera omnia in egenos, pauperes & indigentes expendebat, adeo diligenter, solicite & accurate; ut id suo grandi reatui asscriberet, si quando, ea ignorante, pupillis, peregrinis, egenis, pauperibus, & miserabilibus personis contingeret quidquam deesse; aut aliquem ex eis aliqua necessitate, cui per eam succurri posset, laborare. Devotos etiam & religiosos sacerdotes, & virgines Christi, & religioni & sanctitati deditos enixiori venerabatur cultu, curam illorum gerens, & eorum indigentias administrans.

[184] Et cum tam prodiga foret in externos & forenses; [Alit æc tenere fovet conventum Sandeciensem Minoritarum non sine miraculo.] propriorum tamen & domesticorum sui Ordinis suæque religionis non remittebat, sed intendebat magis, curam: in monasterio enim antiquæ Sandecz conventum Fratrum Minorum de personis triginta, sub habitu & regula monachali Christo militantibus, aluit, vestivit & pavit; quorum tantam curam egit; ut languentibus & debilioribus cibaria ipsamet excoqueret, & excocta in conventum fratrum, quacumque aëris intemperie non obstante, per seipsam ferret, propriisque manibus valetudinarios cibaret, & esurientes, sitientes & deficientes, juxta ac nutrix infantes, reficeret. Dum autem die quadam fratribus infirmis deferens cibaria & pocula, in fossatum grande decidisset, & collisionis in membris virgineis & teneris pertulisset discrimen, fervor tamen suæ devotionis & charitatis virtus, adeo collisionem illam grandem restauravit reintegravitque; ut subitam senserit & solidam absque omni humana ope superne sibi largitam curationem; ex quo nimirum ad cetera & majora pietatis & miserationis opera edenda promptior, alacrior atque vegetior efficiebatur.

[185] Sciens insuper, fratres sui Ordinis omnibus temporalibus ex professione sua nudatos esse, [Eleemosynæ ejus ad capitula generalia & provinc. FF. Min.] & in altissima paupertate præsentem vitam ducere, ad singula capitula generalia Ordinis ducentos florenos; ad particularia vero, per ministrum Poloniæ celebrata, centum viginti florenos, ad succurrendum fratrum necessitatibus, se & sui cœnobii sorores eorum obsecrationibus & suffragiis recommittens, transmittebat; ut mirarentur, quonam modo substantia sui monasterii in tot largitiones suppeteret, cum cælestis ubertas incrementum illi adjiceret.

[186] Quamvis autem miram ac profusam dexteritatem absque omni personarum acceptione & respectu exerceret insatigabiliter in omnes; & singuli ordines atque status, [pro quibus gravissimæ criminationes rependuntur;] omnisque conditio, sexus, atque ætas ejus liberalitatis atque pietatis præconia laudibus mirificis efferrent, & matrem illam ac advocatam patronamque verius, quam dominam aut ducissam, omnium miserabilium & egenorum, & arcam atque portum tutissimum omnium afflictorum indigentiumque sonora & communi appellatione vocitarent; non deerant tamen plerique fratres sui Ordinis in monasterio Sandeczensi commorantes, ejus multiplicia liberalitatis & pietatis opera quotidiano usu experti, qui sancta illius opera livorosis fuscabant detractionibus extenuabant carptionibus, turpabant suspicionibus, criminabantur accusationibus; Ancillamque Christi variis contumeliis, tædiis & opprobriis innocenter afficerent: beneficentiæ quoque & charitatis multifarie ipsis impensæ obliti, beneficium suum improba malignitate pendebant.

[187] [& accusatio turpis commercii cum confessario,] Incontinentiæ enim illam aspergebant probro, & propter frequens sacræ confessionis Sacramentum de fratre Bogufalo (is enim confessionem suam quot diebus audire solitus erat) illam quasi stupri suspectam vulgaverant, mendacibusque & confictis criminationibus ministri Poloniæ, custodis, & guardiani ceterorumque officialium Ordinis domus Cracoviensis credulas & prurientes adeo implebant aures; ut præsatum Bogufalum, confessorem suum, in detestationem utriusque facinoris, crebro a Sandeczensi cœnobio dimoverent, & ad agendum pœnitentiam, quasi lascivum & incontinentem, pro majori Virginis sanctæ contumeliatione provocationeque detruderent.

[188] [quam ipsa sustinet cum gratiarum actione,] Quæ cum ob id majores intensiorefque in spiritu & animo, quam frater Bogufalus in corpore, sustineret cruciatus; secum tacita reputans quam fœdissimo, ceteras ejus actiones & virtutes devorante, famam quoque illius corrumpente, notaretur probro; primo mœrore quidem conficiebatur immenso; patientiæ deinde clypeo se muniens, & transgressionibus suis ea probra & opprobria deputans, mira jocunditate hilarior efficiebatur; nulla quoque murmurationis aut querelæ emissa voce, ad gratiarum actiones propensiores in Deum solvebatur, qui ipsam adversitatem, contumeliam & ignominiam hujusmodi pati, & ob gloriam nominis sui præter verum & justum convitiari pro ejus castitatis corona duplicanda proque augendo merito contulisset. Sorores insuper, probra ipsius & ignominiam molestius ferentes, ac propter id largioribus indulgentes querelis, summa vultus constantia, ejus innocentiam attestante, corripuit compescuitque.

[189] [sorores redarguens, quæ injurias ejus depelli volebant.] Nolite, inquit, carissimæ meæ sorores ac filiæ, nolite opus Dei omnipotentis, & meæ patientiæ impedire meritum ac progressum; cum mea delicta meæque multiplices animadversiones a in Deum majora supplicia majoresque pœnas deposcant; donec per propitiationem divinam tersionem meruerint & veniam: Patientia enim continet opus perfectum, cujus vos juxta atque ego apprehendere gestimus summitatem; perfectioribus vero operibus & potioribus laboribus in via hujus terrenæ ac laboriosæ peregrinationis potior in cælesti patria debetur merces; ubi justissimus Retributor unicuique suam reddet mercedem juxta proprium laborem. Quibus itaque providentia divina majora collatura est præmia in cælis, in hos confert majores opportunitates facultatesque conquirendi merita ipsa per magnitudinem tribulationum in terris. Unde saluberrime accidit, ut quos amplius prædiligit, hos abundantioribus tribulationibus exponat, retributiones uberiores sortituros.

[190] Quietatis sororibus & ad melioris frugem patientiæ conversis, [Crescit suspicio; & confessario amoto sufficitur alius perquam severus;] fratres tamen Ordinis nec tolerantia adversitatum, nec patientia tot convitiorum quietare poterat, quin majoribus invidiæ stimulis agitati, amplius contra illam & excandescerent & furerent, majoribusque illam criminationibus & accusationibus stupri & ejus consuetudinis cum fratre ream apud patres Ordinis deferrent. Quorum illi relatione moti, nulla discussione criminis, quod falso objiciebatur in Ancillam Christi, facta, litteram obedientiæ præfato fratri Bogufalo inscriptam, severitatis & levitatis plenam, transmittunt; jubendo, ut in eo momento, quo sibi sive stanti, sive ambulanti, sive sedenti aut cœnanti, aut quidquam operis alterius agenti repræsentaretur, ex monasterio discebat, ab ancilla Christi Cunegunde se prorsus sequestret, & in Cracoviam redeat. Qui cum jussioni, sanctam obedientiam impleturus, paruisset, & Cracoviam revertisset, alius frater, natione Bohemus, vocatus Petrus Odraniecz, in locum ejus substitutus advenit. Qui cum criminatoribus sanctæ Virginis præbuisset primum auditum, deinde creditum, actus ejus & devotissima opera habens simultanea * & suspecta, hypocrisis illam & levitatis crimine apud seipsum damnabat.

[191] Verum parum auribus fidens, quarum sensus falli frequentius atque eludi consuevit, [qui per miraculum edoctus est calumniæ falsitatem.] legitimam probationem & ab omni livore circumscriptam habiturus, rem oculis permittit. Et severitate sua naturali ob quam etiam sanctæ Virginis sibi mandata cura fuerat, motus, ad oratorium virginis Cunegundis, levitates suas & hypocrisim deprehensurus, irrumpit; & sensim velo oratorii amoto, conspicatur sponsam Christi Cunegundim cælesti lumine radiare & splendore atque fulgore immenso orare coruscam. Nec splendorem tantum humanis sustinens obtutibus, pronus procidit in terram; perfundensque ora lacrymis, & de fulgore cælesti, quem circa Sponsam Christi radiare viderat, stupens, & secum tacitus multa volvens & ancillæ Christi Cunegundis sanctimoniam, & improborum fratrum sui Ordinis, Virginem beatam false criminantium, impudentiam mirabatur. Ex correctore autem venerator, & ex criminatore præco laudum ac testis ejus effectus, mirandæ visionis spectaculum tam patribus quam fratribus & sororibus sui Ordinis fideliter & seriatim, ac juxta quod viderat, enarravit; & sanctitatem ipsius suo veraci testimonio ubique diffundens, mendacia ad ignominiam ejus commentata dissolvit, oraque sibi obloquentium & invidentium, ut nusquam postea mutire quidquam auderent contra illam, suæ attestationis inexceptibili rubore compescuit.

ANNOTATA.

a Animadversiones, opinor, hic dicuntur delicta, quæ cum sufficienti cognitione & attentione ad malitiam committuntur.

* an simulata?

CAPUT XX.
Patientia & caritas Beatæ erga ingratos & injurios; vis precum ejus adversus oppressores injustos monasterii Sandeciensis.

[Injuriam iterum sibi illatam a fratribus] Sanctæ Claræ virginis die appetente, ancilla Christi Cunegundis suam & Ordinis sui fundatricem, patronam, & magistram ampliori obsequiorum devotione honoratura, rogatione sua supplici perlicit pervincitque fratres, ut die illa sorores Missam & Vesperas in cantu explere permittant, quatenus ex cantus usu sorores ampliorem profectum in canendo jubilandoque Deo & Sanctis ejus possent accipere. At fratres pollicitationis suæ obliti; & Ancillæ Christi malignum, stimulis invidiæ agitati, irrogaturi opprobrium, Vesperas primas & in crastinum Missam majorem inchoando peragunt, non sine omnium sororum grandi molestia & exacerbatione.

[193] [apud iratam sororem deprecatur.] Cumque sororum indignationem & Ancillæ Christi contemptum Constantia ducissa, & Leonis olim, Russiæ ducis, relicta, sanctæ virginis Cunegundis germana (quæ forte tunc personaliter aderat) gravius Sororis contumeliam & ludibrium ferens, inclamatione & reprehensione severa fratres de tam notorio opprobrio Sorori suæ irrogato objurgat, facinus illorum & carpendo & aggravando; ancilla Christi Cunegundis, ad pedes sororis ducissæ Constantiæ corruens, rogat illam enixius quo potest & humilius, quatenus ob beatissimi Francisci nomen & reverentiam ab omni carptione & reprehensione fratrum se non solum contineat, sed nec inclementi verbo illos compellet; dignitatis eorum culmini & conditioni, qui & sacerdotio fungantur Deo, & in filios provenerint sancto Francisco, in singulis etiam honorem Sanctis delatura a.

[194] [Eorumdem injurias novas caritate compensat.] Vice altera cum sorores voce sonora in cantu Missam inchoassent, illamque modulata suavitate concinne prosequerentur, fratres Ordinis singuli una cum fratre rem divinam ad altare exequente, novo contumeliæ & opprobrii genere ancillam Christi Cunegundim lacessituri dedecoraturique, conspiratione inita, de ecclesia viritim diffugiunt, & ecclesiam atque Missæ mysterium derelinquunt, irredituri; nisi Cracoviensis custos, frater Nicolaus, qui tunc aderat, insaniæ eorum & furoris cognita causa, redire illos & intermissum divinum Officium resumere atque absolvere strictiori jussione compulisset. Tulit & hoc opprobrium ancilla Christi Cunegundis plusquam animo patienti; quamvis noverat, illud studiose & ex proposito per fratres in suum dedecus attentatum; nec ullum tristioris animi signum præ se ferens, majori etiam caritate, dilectione & favore fratres Ordinis, contumeliatores suos & hostes, propter Christi nomen & amorem prosequebatur.

[195] Obtinebat pro ea tempestate ducatus Cracoviensem, [Vexatur & opprimitur monasterium ejus a Leszkone,] Sandomiriensem, Lublinensem, Siradiensem Lestko niger, princeps Polonorum monarcha, qui Boleslao pudico in eosdem ducatus, ut supra retulimus, successerat. Hic ambitione stimulatus suapte, & livore, procerum etiam suorum & satraparum suggestu accensus, dolens, eos proventus, villas, oppida, telonia & introitus suo deesse fisco, qui donati & perpetuo ascripti in sortem & ditionem Sandeczensis transiverant monasterii, plurimas & varias injurias, oppressionesque violentas & illicitas ancillæ Christi Cunegundi, & monasterio Sandeczensi sanctimonialium inferebat, requirens jura ducalia in oppido Sandeczensi & villis ac hereditatibus monasterii, multiplices & exquisitas angarias, dacias, & præstationes, ut sese tunc habuit Polonorum mos & servitus, secum trahentia: requirens & exigens stationes, quibus se, & curiam omnem suam, equos, canes, aves, & similia mancipia illum comitantia omni victualium administratione opipare tractari jubebat; requirens exactiones, tributa & suffragia non pro se tantummodo, sed pro suis satrapis, proceribus, magistratibus & judicibus eorumque ministris, & qui se bonis monasterii monstrabant amplius, quam dux ipse, infestiores. Fiebat ergo jussu ducis & procerum in homines & colonos monasterio Sandeczensi donatos & inscriptos, libertate eis concessa eos non relevante, pignoratio, invasio, direptio, anquisitio b.

[196] Et cum ancilla Christi Cunegundis clamore suorum colonorum & subditorum excita, [& repulsa ab eo sæpe Cunegundis, ad Deum confugit;] ducem Lestkonem nigrum, suosque satrapas personaliter, nonnumquam per nuntios, adiret, solvique gravamina privilegiis, libertatibus, & munimentis Boleslai pudici, olim Cracoviensis ducis, monasterii singula bona ab omni tributo & onere excipientibus, ostensis, deposceret; non ob id tamen Lestkonis ducis suorumque procerum truculentia & tyrannides quiescebant; quinimo sæpenumero sponsam Christi Cunegundim, & suos factores, justa & æqua interpellantem, cum indignatione & injuria a suis tribunalibus repellebant. Anxiabatur Ancilla Christi non tam pro se & sororibus suis, quantum pro colonorum & subditorum monasterii sui gravamine & anquisitione: &, tam sororibus quam colonis, sortem suam & oppressionem cum querelarum ingeminatione deflentibus, famula tamen Christi Cunegundis eumdem tenorem in animo & vultu ostendens, nec tot oppressionum & injuriarum generibus succumbens, peccatis suis quæ acciderant singula deputans, in tot tantisque acerbitatibus ducisque Lestkonis & procerum ferocitate & tyrannide, ad sedatorem omnium procellarum Deum clementissimum censebat ocius recurrendum.

[197] Cumque famula Dei Cunegundis fletibus & orationibus solicitius insisteret, tam subita dexteræ Dei mutatio in Lestkonis ducis & procerum pectoribus coorta est; [qui ex direptore ac tyranuo,] ut tyrannidem in clementiam, avaritiam in liberalitatem, truculentiam in pietatem, exactionem in largitionem, gravamen in libertatem verterent; & tam dux Lestko ipse, quam omnes primores sui, nutu divino & terrore correpti, ultro ad illam personaliter accederent; culpaque sua recognita, in corde contrito & humiliato ignosci sibi, flexis ante illam viritim genibus, precarentur; devoventes, se amplius & de cetero numquam illi & monasterio suo ejusque subditis aliquas molestias, gravamina & displicentias irrogaturos, sed singula non postulata solum, sed etiam imperata, facturos.

[198] [supplicem facit ac beneficum.] Non erat difficile apud Virginem Christi erratorum consequi veniam; quippe quæ, priusquam rogaretur, singulas culpas singulosque excessus, quantumcumque enormes, singulis ignoscere & ex toto corde remittere consueverat: facile itaque & tunc duci Cracoviensi Lestkoni & ejus proceribus offensas suas omnes & suorum subditorum, quamvis graves, ignovit & liberaliter universa relaxavit; admonitis tantummodo, ne amplioribus in Deum prævaricationibus se & animas suas polluerent, ac propriis contenti, manus rapaces, corde ambitioso circumciso, ab alienis continerent, præsertim ab his, quæ sorti divinæ sunt dicata; cum eorum gravamen & oppressio facinoris offensam in Deum secum graviorem trahat. Dux autem Lestko & proceres summissa & stricta obligatione repromittunt, se nusquam de cetero bonis monasterii aut subditis illius noxam aliquam, sed nec nauseam, irrogaturos; sed singula pro Ancillæ Christi arbitrio & voto, quoties intercederet, acturos. Et ne id ancipiti viderentur egisse promisso, Lestko dux de consensu singulorum procerum donationes & libertates, per antecessorem suum Boleslaum pudicum olim Cracoviensem ducem monasterio sanctimonialium Sandeczensi per litteras & privilegia concessas, innovat, roborat, & confirmat, veteribus libertatibus novas adjiciens, pro cœnobii præfati quiete & stabilimento, & pro singulorum temporum conditione.

ANNOTATA.

a Sensum hic utcumque restituere coactus fui: sic enim habebat apographum nostrum: Dignitati eorum culmini & conditioni, quin & sacerdotio fungantur, Deo & filios proverint S. Francisco, in singulis etiam honorem Sanctis delatura.

b Vox anquisitio est etiam apud priscos usitata pro inquisitione in personam vel rem aliquam.

CAPUT XXI.
Precum ejus efficacia adversus Tartaros ac Teutones; caritas erga inimicum; prophetia; privilegium singulare.

Erupit post hæc in regnum Poloniæ miserabilis casus, miserandaque clades a. Clementissimus siquidem & patientissimus Deus, [Tartari Poloniam vastant an. 1287 mense Decembri;] Polonorum gravissimis irritatus sceleribus, & ultionem ulterius non valens, magnitudine facinorum exigente, differre, gentem cruentam, ferocem & barbaram, christiano nomini inimicissimam, Tartaricam, spurcissimo ritui Mahumeti deditam, in Polonos desævire permisit, magnitudinem sui furoris in eo vel maxime ostentans. Non catholicorum invasione, sed paganorum rabie Polonos tunc vindemiabat feriebatque, neglectu & cunctatione differentes per pœnitentiam divinæ ultionis gladium sedavisse. Dum itaque dominicæ Incarnationis annus millesimus ducentesimus octuagesimus septimus volveretur, gens prædicta Tartarica, sub ducatu duorum imperatorum Nogay & Thelebuga, in sedibus suis inedia vexata & fame, in gravi multitudine ebulliens in Polonorum regiones a Ruthenis schismaticis, in Polonorum & religionis orthodoxæ odium, non solum per suas terras transire permissa, sed etiam iter & discrimen monstrantibus, comitata, pluribus agminibus in locustarum numerum dispartita, & famem restrictura, (quamvis fortissima frigora & densissimæ nives oram tunc Polonicam premerent) advenit, & Petro de Crampa, tunc Sandomiriensi capitaneo, qui sponsione eorum, suadentibus Ruthenis, in castra eorum deceptus descenderat, nefarie fide violata, occiso, maximum & pene innumerabilem populum utriusque sexus, qui in civitatem & arcem Sandomiriensem ex variis oris pro sui tutela confugerat, in ore gladii in vigilia Nativitatis Christi miserabiliter trucidavit b.

[200] Ejus potentiam & multitudinem Lestko niger Cracoviensis dux, [Beata in arcem Pyeniny fugit cum suis, sed non omnibus;] dum illam Cracoviam tendere agnovisset, veritus, nullatetenus se illi in dimicatione parem ratus, in Hungariam cum Griffina conjuge sua ducissa, & primoribus, & proceribus diffugit. Ex quo factum est, ut Tartari in singulas Polonicas urbes & vicos liberius grassarentur c. Quorum rabiem ancilla Christi Cunegundis cum septuaginta suis conservis, & virginibus Christi, & duabus germanis sororibus, videlicet Jolentha, Boleslai pii Calischiensis, & Constantia, Danielis d Russiæ, ducum relictis, evitatura, ex monasterio suo & oppido Sandeczensi, nulla mœnia habente, in castrum Pyeniny e supra flumen Dunaiecz, situ & muro forte, se torrenter & raptim recepit; dumque proprii currus & vehiculum ad subvehendum ancillas Christi minime sufficerent, coloni ex villis monasterii id munus perficere jussi, suis illas quadrigis ad castrum Pyeniny devehendas assumebant. Verum terrore Tartarorum, qui jam adesse nuntiabantur, perculsi, in silvas aviosque montes ex medio itinere, ancillis Christi inter silvas, saltus, nives & pericula relictis, quo quemque sors, metu impellente, ferebat, diffugiebant; nec ullo vociferantium & plorantium eorumque opem efflagitantium sisti aut revocari poterant ejulatu.

[201] [ceteræ tamen miraculo evadunt; & monasterium servatur.] Cumque se desertas & ad evidentissimum periculum (jam enim ab illis fremitus Tartarorum illas persequentium exaudiebatur) viderent redactas, solatium & auxilium dominæ suæ ac servatricis Cunegundis, quamvis absentis & jam in Castro Pyeniny cum senioribus sanctimonialibus agentis, sedulis & assiduis vocibus, nec frustra, implorabant: ejus enim prece & merito Zophia, Clara, Salomea, & aliæ singulæ virgines, quamvis inter hostiles & barbaras cohortes constitutæ, salvæ tamen & incolumes absque omni, etiam quocumque levi, discrimine, in Castrum Pyeniny ad patronam & matrem suam Cunegundim pervenerunt, stupentibus & mirantibus cunctis, feritatem barbaricam illis nequidquam nocuisse & id in ancillæ Christi Cunegundis referentibus meritum & sanctitatem. Cum autem Tartarorum exercitus in monasterium sanctimonialium pervenisset, omni intentione & conatu illud, juxta ac cetera, incensurus, omnium quidem victualium, quorum in ejus promptuariis offenderat, voravit consumpsitque abundantiam; ab ædibus tamen sacris & cœnobiis, & ab omni violentia illis inferenda, nutu divino perculsus se continuit: tumultuarioque cursu & præpropero ad Castrum Pyeniny, quasi opimam prædam illic occupaturus ire pergit.

[202] [Tartari arcem Pyeniny obsident; sed, orante Beata, territi fugiunt.] Cumque omnis Tartarorum globus illuc pervenisset, & ad expugnandum Tartari, omni conatu nixi, se coarmassent amassentque, sanctimoniales singulæ, sexus imbecillitate conterritæ, non secus quam arx expugnata & ipsæ captæ forent, in flebiles ruebant gemitus & acclamationes: ad genua quoque virginis sanctæ Cunegundis, velut ad supremum refugium, se prosternunt; orant, ut miserabiliter oppressis & miserabilibus * captivandis opem ferat, Dei patrocinium illis impetret, & a faucibus barbaricis eas eripiat, quibus nulla reliqua sit spes salutis. Tunc femina Beata, consternatione illarum & desperatione, non secus quam erat par, permota, confidere illas de celeri Dei auxilio, & bene sperare jubet; brevi præsenti periculo liberatum iri; modo jactent spem suam & credulitatem in Domino. Fusa deinde ad Dominum cæli supplici & lacrymosa oratione, innumerabilem illum Tartatorum exercitum ab oppugnatione invasioneque castri fugavit abegitque, & ferocitatem barbaricam in mansuetudinem convertit. Subito enim consternati pavore, & quasi mente alienati & capti (imperatos crederes aut ingenti clade devictos) a castro & ejus oppugnatione diffugiunt, magis quam discedunt, professi non ab hominibus, sed ab aliquo occulto numine perculsos, fugatos & deterritos.

[203] Tartarorum autem copiis a Castro Pyeniny descendentibus, [Ad monasterium reversa, a Deo obtinet sibi suisque necessaria,] viros ecclesiasticos & religiosos, qui secum una in castrum Pyeniny se receperant, exactissimo studio hortabatur; ut rem divinam ac sacrificia; sanctimoniales vero, ut lacrymis & precibus, suspiriis ac jejunio quam devotissime sub illa tempestate agerent & indignationis Dei flagellum celerius averti obtinerent; milites vero & ceteros armigeros & pugnatores ad resistentiam. Tartaris faciendam animabat, fiduciam illis subministrans, & solatium e cælo repromittens; ex quo factum est, ut milites ejus concionatione persuasi, in mortem ruerent & voluntariis periculis se devoverent. Cum autem Tartaricus exercitus diœcesi Cracoviensi in magna parte per solitam feritatem, trucidationem videlicet senum & impuberum, abductionem vero in captivitatem miserabilem sexus utriusque robustorum & puberum f, vastata, in suas regiones itinere, quo venerat, revertisset, & ancilla Christi Cunegundis cum suis pugnatricibus, Christi videlicet virginibus, ex castro Pyeniny ad sacrarium sui cœnobii antiquæ Sandecz etiam se recollegisset; nec haberet, unde sanctimonialium & frequentem numerum nedum alere, sed nec sustentare posset, omnibus victualibus & omni frumento & pecore, non in monasterio tantum & bonis ejus, sed & per circuitum a multitudine Tartarorum consumptis, voratis aut flamma demolitis, ad præsidium divinum & ad amatorem suum Christum Jesum se tota convertit, suisque precibus & meritis alimoniam, quæ pro sororibus & singulis monasterii ministris usque ad novarum segetum fruges abundanter sufficeret, impetravit.

[204] Lestkonis nigri Cracoviensium ducis, qui circa annos * Domini millesimo [ducentesimo] octuagesimo nono, [Beæta milites iniquos arguens,] ultima Septembris, apud Cracoviam diem obiit, morte sequuta, Teutonicis terram Sandeczensem hostili irruptione & ingressu occupantibus, militares Poloni montem Sandeczensem, oppido vicinum, qui appellatur Lyemyesz, incastellant, muniunt, præsidio militari illic imposito, facilius hostes, juxta ac evenit, debellaturi. Cum autem milites montis præfati agentes præsidia, variis spoliis, exactionibus, datiis, collectis ac tributis, villas monasterii afflicerent; nec secus in colonos earum, quam hostes, omagiando g illos & gravando talliis h, grassarentur, ancilla Christi Cunegundis, hominibus & agricolis monasterii liberationem effectura, ad montem incastellatum processit, & milites,se & suum monasterium omagiis gravantes, civili & modesta reprehensione coarguere cœpit.

[205] Et quamvis singuli milites acrimoniam admonitionis illius æquo animo atque modesto ferrent, [sagitta appetitur ab eo, quem de sacro fonte levaverat,] vitæ illius sanctitatem venerati, quidam tamen ex eis miles, Petrus nomine, & quem Sancta Dei ex fonte sacro levaverat, bili & dæmone instigatus, & nec conditione virginali, nec Virginis sacræ sanctimonia, nec ceterorum militum moderatione & patientia deterritus, tenso arcu seu ballista, sagittam contra Ancillam Christi, occisurus illam vecorditer, projecit. Cumque sancta Dei Cunegundis jactum sagittæ absque ullo pavore & declinatione imperterrita excepisset, &, divinitate regente, sagitta guttur Virginis sacræ appetens, impune transvolasset, & singuli milites, factum Petri militis execrati, tumultu concitato adeo exarsissent, ut parum abfuerit, quin truculentus miles a ceteris violaretur ac desideraretur; ancilla Christi Cunegundis, tumultu sedato, incolumem illum servans, & blanda reprehensione, quod ad se occidendam arcum intenderat, & animum corripere satis ducens, in cœnobium suum regrediebatur, non se æque ac casum suum, sed atrox facinus Petri militis & illum miserata, quem animadverterat nulla doloris ac pœnitentiæ signa monstravisse, futuram illi ex divina justitia interminata ultionem.

[206] [quemque ipsa post prædictam punitionem conversum sepeliit.] Quæ cum sub brevibus diebus juxta vaticinium Ancillæ Christi evenisset, & præfatus miles Petrus letali vulnere, ab hoste impugnatus, concideret; priusquam efflaret animam, ad cœnobium Sandeczense, & ad ancillam Christi Cunegundim se duci, de clementia ejus non desperans, in lætitia obtinuit. Quem illa clementius, quam quisque ratus foret, suscipiens & ad viam pœnitentiæ reducens, funeri etiam suo, juxta ac vivens desideraverat, in monasterio tumulato, justa persolvit; prece ac merito Ancillæ Christi vitam consequutus æternam. Ob quam rem cum a nonnullis sororibus rigidius carperetur, quod salvationis beneficium homini immerito obtinuisset: Scitote, respondit, conservæ meæ, idque, dum vivo, servate arcanum; quod eorum, qui a me de sacro fonte ex utroque sexu hominum levantur, damnatur nemo, sed singuli cælestis vitæ januam introëunt, passionis Christi merito patefactam. Cujus amplissimi privilegii donum a sponso meo cælesti mihi superne in decus & signum virginitatis meæ collatum est, cælesti etiam oraculo diutius revelatum.

[207] [Prædonum insidias divinitus intelligit, & precibus avertit.] Sub ejusdem guerræ a Teutonicis Sandeczensium oræ illatæ exortum, cum guerra hujusmodi, grassantibus impiis, incresceret, [&] plerique ex hostibus Teutonicis clam furtive sub nocturno tempore oppidum Sandeczense introissent, a nonnullis oppidanis Sandeczensibus, iniquissimo proposito eorum faventibus, in ædes recepti, cœnobium sanctimonialium & virgines opportuno noctis tempore prædaturi; sensit id periculum ancilla Christi Cunegundis divinitus & in spiritu sibi revelatum; & presso arcano, nec ulli virginum suarum, ne subito concuterentur terrore, patefacto, ad solita obsecrationum præsidia se convertit. Noctem itaque illam insomnem ducens, & jugibus orationibus vacans, sponsum suum amantissimum Christum Jesum pro aversione impendentis periculi suppliciter interpellabat. Nutu itaque divino hostes & prædones conterriti, dum campana ex monasterio pro matutinalibus laudibus pulsaretur, conclamatum contra se & in suam oppugnationem sono campanæ rati, & non secus quam [si] classicum contra illos cecinisset, horrore nimio concussi, ex oppido cuneatim diffugiunt, etiam arma nonnulla sumere, metu impellente, obliti, præda futuri hostium qui prædatum advenerant, si quis palantes & incomposite fugientes persequi sustinuisset, precibus & lacrymis sanctæ Dei Cunegundis fortius quam hostilibus armis victi & debellati, nec deinceps addiderunt hostes, grassari in prædam monasterii, vim divinam patule experti.

ANNOTATA.

a De hac clade legi etiam potest auctor noster Hist. lib. 7 ad an. 1287.

b Hæc dissonant ab historia Polonica tam auctoris nostri loco citato, quam Michovii lib. 3, cap. 60, & Cromeri lib. 10: juxta quam primo, non in vigilia Nativitatis Sandomiriam, quam jam præterierant, sed Crocoviam Tartari obsidebant; deinde, nec arcem, nec civitatem Sandomiriensem expugnaverunt; sed ab utraque cum ignominia repulsi sunt.

c Maxime in tractu Cracoviensi (nam Cracoviam ipsam occupare non potuerant) qua versus Sandeciam porrigitur usque ad Alpes Pannonicas, ut habet auctor noster in Historia.

d Est is ille Daniel, qui Ecclesiam Romanam infideli Ruthenorum ad eam reductione ludificatus est; de quo videri possunt Annales ecclesiastici apud Raynaldum. Porro Constantiam hic facit viduam Danielis auctor noster, idemque asserit in Historia ante citata; quam sequuntur citati quoque Michovius & Cromerus: cum tamen antea in hac eadem Vita cap. 20, num. 193, eam statuat non Danielis, sed Leonis, filii Danielis, relictam; & cap. 2, num. 29, eidem Leoni nuptam fuisse Constantiam dixerit. Et sane postremum hoc mihi potius videtur; quandoquidem Daniel, juxta auctorem nostrum lib. 6, jam belli dux erat fortissimus ab anno Christi 1220, quo Colomanum atque Hungaros omnes expulit Halicia; cum nata nondum esset Constantia.

e Erat hoc castrum haud procul Sandecia situm sub Carpatho monte, ut ait Cromerus lib 8; &, ut idem habet lib. 10, natura loci munitissimum erat, unum tantum, & eum quidem perangustum, aditum habens.

f Auctor noster in Historia superius assignata ex eo conjecturam facere jubet de toto numero eorum, qui hac occasione in servitutem abducti sunt, quod viginti & unum millia de solis virginibus juvenculis nondum nuptis fuerint numerata.

g Vox omagiare derivatur ab omagio, seu potius homagio vel hominio, quod est id, quod subditi seu vasalli dominis præstant in signum subjectionis.

h Tallia dicitur præstatio, quam subditi dominis facere tenentur in quibusdam eorum necessitatibus.

* forte miserabilius

* an circiter anno?

CAPUT XXII.
Torrens ad monasterium miraculo ductus; aridus bacillus in tiliam excrescens; resuscitatio nepotis Beatæ, ejusdemque altera mors; revelationes cælestes; prophetia.

[Monasterio suo aquæ penuria laboranti,] Ingressus autem sacræ virginis Cunegundis & professio ejus in religionem cumulatiorem illi gratiam contulit miserationis divinæ: uberiora enim Spiritus sancti charismata, majoresque deinceps omnium virtutum atque signorum dona illam constat ex tunc consecutam esse; prout in superioribus monstravimus; & in subsequentibus liquidius monstraturi, certiora signa suæ sanctitatis subjiciemus. Inaquosa erat sui cœnobii & arida tellus, nec habebat fontes perennes, sed profunda terræ egestione tantum modo fabrefactos; qui sæpenumero, fluvio Dunajecz, qui non longe a monasterio decurrit, decrescente, destituebantur ab undis; [&] magnam molestiam aquarum penuria monasterio & sanctimonialibus irrogabat. Quam Ancilla Christi levatura, & hunc dispulsura defectum, sponsum Christum Jesum assiduis interpellabat precibus; ut virginibus pugnatricibus suis aquæ viventis fontem aperire dignaretur.

[209] [miraculo succurrit;] Fluebat haud procul a monasterio torrens, etsi non copiosas uberesque, amœnas tamen aquas & necessarias usui secum vehens, & quas ceteri amnium fontes; ex jugis montium concurrentes, pro qualitate temporum inflabant, qui ab incolis Przyeszecznycza appellatur: hujus fluenta in monasterium traducere Ancillam Christi magna agebat cupido: quomodo autem id efficeret, humanus non suppeditabat modus: altiores enim colles traductionem illius intersecabant. Ad divinum itaque, cui nihil rebatur impossibile, se convertit præsidium; fide quoque firmissima, & spe optima subnixa, tenui baculo & fragili frondis tiliæ inane jejuniis & vigiliis sustentans corpus, plerisque sororibus & familiaribus comitata domesticis, ad fontem torrentis ire pergit, virtute divina illum ad monasterii penates perductura.

[210] [torrentem eo deducens, ultro fluentem qua ipsa designat.] Quo cum pervenisset, potenti virtute verborum imperat fonti, ut se extra alveum suum subsequi non desistat. Mirum in modum paruit illico divinæ jussioni elementum, & Ancillæ Christi cum baculo iter præmonstranti, naturali alveo deserto, etiam contra colles sibi obstantes quæcumque illa baculo signasset loca, (imperatum crederes) usque quo monasterium penetraret, novo & inusitato alveo, quem etiam nunc observat, tendebatur; rupitque obstantiam collium & pervios illos sibi fecit ex inviis. Altitudinem quoque ipsorum, stupentibus cunctis, humiliavit; qui etiam nunc raritatem attestantur prodigii, absque omni humano suffragio, & ad solius ancillæ Christi Cunegundis imperium profundati. Testatur & fluvius ipse Przeszecznycza, adstipulante omni vicinia, per Virginem Christi miraculose traductus, septa monasterii, etiam nunc nobis cernentibus, interfluens & arrigans.

[211] [Bacillus ejus terræ impactus, frondescit subito, & fit arbor.] Infixit inseruitque & Ancilla Christi stipitem tiliæ, quo pro baculo tunc utebatur, terræ, ædi divinæ contiguæ; quem cum die altera Ancilla Christi ad se deferri mandasset, inventus est sub nocte transacta pullulasse, & frondes virides ex se, in evidens sanctitatis virginitatisque sanctæ Dei Cunegundis testimonium, produxisse. Qui etiam dierum processu in solidam arborem concrescens, pluribus seculis duramento suo signi magnitudinem testabatur.

[212] [Andreas Beatæ ex fratre nepos anno 1290,] Stephano Hungariæ rege, filio Belæ regis, & ancillæ Christi Cunegundis germano, diem obeunte a, dum sui duo superstites filii, videlicet Vladislaus natu major & Andreas natu minor, ad regni paterni successionem ardentius aspirarent; comitiis quoque per primores regni habitis, Vladislaus natu major delectus, diademate quoque insignitus, summam regiminis consequeretur; vilioremque, despectiorem & contemptibiliorem fratrem suum Andream in dies duceret; suspicio quoque affectandi regni apud illum assidue increvisset, propterea quod non deessent ii, qui adulandi gratia simultates sererent inter fratres; tollere quoque fratrem suum Andream, ne ei impedimento regni foret, omnifariam statuit; ratus, se non aliter pacifice apud Pannonios, ad novandum res proclives, quibus jam ob scelera nefanda invisus erat, fratre vivo, regnaturum. Conatus itaque tam nefarios germani sui Vladislai Hungariæ regis, quibus destinabatur in necem, & qui illum latere non poterant, evasurus, & materiam ac scelus occidendi se fratri subducturus, nonnullis familiaribus suis, fido illum prosequentibus affectu fugam illi & discessionem suadentibus, in Poloniam anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo, ad materteram b suam virginem Christi Cunegundim refugit, paucis fidis satellitibus comitatus; ratus, illic securum se latibulum, donec fratris sui Vladislai Hungariæ regis furor quiesceret, & donec clementia divina de illo aliter provideret, sub umbra Materteræ suæ se offensurum.

[213] Qui ab eadem matertera sua, ancilla Christi Cunegundi, [ad eam confugiens, a duce Cracoviensi suscipitur;] per geminatum corporis ejus insigne (alterum, quo inter scapulas suas crucis apparebat signaculum; alterum quo mestricis c denotabatur morsus) recognitus, a Przemislao Cracoviensi & majoris Poloniæ duce, qui Lestkoni nigro, nullum pignus relinquenti, immediate d successerat, & post interregnum e primus diademate apud Polonos tempora ornaverat f, Ancilla Christi intercedente, recollectus, & benigne habitus, apud arcem regiam Chroberz, ad fluenta Nydæ g sitam, sibi per ducem Przemislaum pro statu suo regio manutenendo cum nonnullis aliis villis & munitionibus ducalibus consignatam, degere cœpit.

[214] Tulit id molestius Vladislaus frater, Hungariæ rex, [ibique per fratris sui sicarios jugulatur;] vehementi suspicione perculsus, ne quandoque & Polonorum & Hungarorum solatiis Andreas adjutus, regnum invaderet, seque velut invisum ejiceret. Mittit itaque suos ad illum satellites plures numero, & largitionibus frequentibus & spebus amplissimis, si illum quoquo modo enecarent, inescatos. Qui cum in Chroberz sub specie transfugarum advenissent, ab eoque & receptati & benigne juxta ac fidissimi, exculti forent, adolescentem alioquin innocentem & ingenuum, privato etiam officio illis venerandum, spectantem cuncta ex alto non veriti Deum, sub intempestæ noctis silentio aggressi, sicariorum more corripiunt, & in flumen Nyda, saxo collo alligato, fidem eorum & jus hospitalium deorum nequidquam implorantem in violentioribus suffocant undis, in Pannoniasque habitu commutato, ad Vladislaum regem, gratissimum nuntium illi allaturi diffogiunt.

[215] Cujus corpus, cum altero die a nautis diligentius quæsitum, & tandem repertum, ac in monasterio sancti Stanislai novæ civitatis Korczin Ordinis Minorum fuisset ecclesiasticæ traditum sepulturæ, [ac mortuus ad B. Cunegundem affertur;] instantia & rogatu ancillæ Christi Cunegundis (cui tunc ob vitæ sanctimoniam, nihil negabatur) exhumatum, & usque ad Sandeczense monasterium ad illam decima septima Octobris die perductum est; fide enim cælesti plena, credebat, se per gratiam sponsi sui & amatoris æterni illud vivificturam. Cum igitur, sororibus magna prece pro nepotis resuscitatione eam interpellantibus, in privato oratorio clausa, cadavere nepotis tantummodo præsente, consisteret, & clementiam pro illius resuscitatione divinam supplicibus precibus & fletibus exoraret, contigit ancillam Christi Cunegundim sub illius temporis spatio, quo sublimius in divinam obsecrationem ferebatur, in mentis excessum pertrahi, & alienatam a sensibus in contemplationis divinæ aciem raptum iri, concentumque variarum audiri vocum.

[216] [cujus precibus tantisper revixit; mox iterum jussus obdormiit.] Quarum novitate pleræque sorores, & signanter Gertrudis, Aldegundis, & Grzimislava, quæ ad fores oratorii ejusdem excubabant, concitatæ, ad parietem oratorii cominus accedunt, parieteque oratorii (ut est natura hominum, & signanter feminarum avidius occulta cognoscere) articulis & contis transterebrato, quid sibi velint voces illæ, quæ earum aures impleverant, curiosius per tramites & foramina oratorii explorant; & ancillam Christi Cunegundim cælesti & divino lumine circumamictam prospiciunt; obsecrationes insuper, quibus benedictam alloquebatur Trinitatem, clare exaudiunt; verum voces, quibus ad illam divina edebantur responsa, & quarum sonum illis exaudire tantummodo permittebatur, penitus non intelligunt: vident & in corpore Andreæ tabifico veræ resurrectionis veræque vitæ signa; summoque exhilaratæ gaudio, quod illis tam sublimia Dei opera, voces quoque divinas concessum esset audire, finalem exitum rei, anhelitu suppresso, exploratius opperiebantur. Interim ancilla Christi Cunegundis denuntiatione oraculi imperata, ad corpus nepotis vivificatum accedens h, Dormi, inquit, dormi; & somnum tuum, quo te benignitas Altissimi consoporari voluit, repete, ac in pace, ne exterreantur pueri, postquam ita tuæ & multorum aliorum saluti expedit, quiesce. Ad hanc vocem signa vitæ in Andrea illico diffugiunt, & corpus vivificatum transmutatur in cadaver.

[217] [Patientia Beatæ & prophetia de futura nepotis sepultura.] Quo foras prolato, cum singula illi ex traditione christiana solenni honore & supplici devotione fuissent in obsecrationibus atque sacrificiis, per fratres & sorores persoluta, locus insuper pro corpore suo sepeliendo, Ancilla Christi jubente, intra claustri secretiora, quo sanctimoniales humantur, fuisset coaptatus & egestus; fratres Ordinis id molestius ferentes, in alio illud tumulo condiderunt; exprobrando etiam sororibus, & insectando ipsas illecebrosis convitiis, ut cohabitare ambiant mortuis, postquam nequeunt vivis. Id opprobrium eamque fratrum in sepeliendo nepote abusionis notam etsi ancilla Christi Cunegundis patientius tulerit, in propheticam tamen vocem erupit: oportere Andreæ in loco priori quandoque corpus recondi. Quod post plures temporum successiones, dum ecclesia ædificaretur ex lapide, necessitate cogente, impletum est, & corpus regium in sepulcrum, quod Virgo sacra ordinaverat, translatum.

[218] Cum autem Virgo sancta a sororibus, quæ vivificationem corporis regii viderant, [Rogata de sua revelatione; de resuscitatione & altera morte nepotis,] diligenti studio rogaretur, ut illis pro earum ædificatione pandere vellet, quænam fuerunt voces divinæ ad eam prolatæ, & ab eis auditæ tantummodo & non intellectæ; & cur corpus Andreæ vivificatum prohibuisset resurgere: cum illa secretum operis sui, quod latere omnes crediderat, proditum atque vulgatum mirata, diutius confiteri arcana secum acta renuit, terrenæ gloriæ auram perosa; sanctimonialibus autem Gertrude, Aldegunda, & Grzymislava, quæ seriem rei exploratam habebant, singula ex ordine narrantibus, earumque indicio impulsa, Quando, inquit, amantissimæ sorores, opus latebris destinatum * conspicio, divinæ alloquutionis & responsionis ad me factæ vobis mysterium, per vos tamen, quoad vixero, occulendum, supprimendum & quam maxime tacendum, narrabo. Judiciorum siquidem divinorum expers & ignara, dum coram Omnipotente obsecrationes pro nepotis mei Andreæ resuscitatione effunderem, & suspiriis ac fletibus majestatis ejus benignitatem fatigarem, tum ille pro sua bonitate immensa, & quod petebam præstitit, corpusque dudum exstinctum vivificavit; & quod præstiterat, illico abstulit, utilius dignoscens collatum rescindi, quam impetratum iri.

[219] Mihi insuper ancillæ suæ, densissimis tenebris per cupiditatem humanam involutæ, [respondet sororibus sub secreto.] in quam late patentem errorem cæca precationes meas spargerem, triplicem causam oraculo suæ divinissimæ revelationis insinuat: primam quod Andreas nepos meus absque macula peccati mortalis cælum rapuerit; ad tam perfectam innocentiam, si vivificaretur, irrediturus: alteram, quod ex dissidio, inter eum & fratrem ejus Vladislaum Hungariæ regem exorto, & amplius, si viveret, exoriendo, multus catholicorum fundendus erat sanguis: tertiam, ne me ancillam Christi humanæ gloriæ labe contingeret fœdari, & præteritorum laborum meritum evacuatum iri, dum tantæ resuscitationis prodigium in utroque regno, Polonico videlicet & Hungarico, ac ceteris regionibus, & ob sui raritatem & ob personæ resuscitatæ excellentiam longe lateque vulgandum, muneris æterni præmium minueret, & insuper labentis gloriæ fumo me fuscaret. Hac responsione sanctimonialibus satisfaciens, hortabatur illas, ne signorum prodigia, quæ infidelibus concedi solita sunt, per ipsam requirerent; sed potius omnipotentis Dei providentiam exorarent suppliciter, ut ipsas ea tantummodo postulare concederet, quæ suum beneplacitum redolent, & dirigere illas possunt utriusque hominis in profectum; attento, quod ille, qui singula mortalibus tribuit, etiam facile quod necessarium & utile humanæ saluti est, damnoso resecato, concedere consuevit.

ANNOTATA.

a Belæ IV successit Stephanus V anno Christi 1275; regnavit autem annos duos, ac tertio obiit; ut habet Bonfinius, aliique: tum Stephano patri, regi optimo, pessimus in regnum successit filius Ladislaus IV, cujus fratricidium hic narratur, uti & in Historia auctoris nostri lib. 7, ad an. 1290, & breviter apud Michovium lib. 3, cap. 66.

b Materteram hic iterum, ut supra, appellat auctor amitam, seu sororem patris.

c Suspicor, vocem in autographo obscur e scriptam fuisse, & aliud pro alio arripuisse amanuensem. Certe mestricis nullum usquam vestigium reperi. Forte nutricis, aut histricis, aut simile quid aliud scriptum fuerit. In Historia citata tantum ait auctor noster, Andream ab Amita sua per signa in corpore demonstrata fuisse recognitum.

d Imo mediante Henrico IV, Wratislaviensi duce, qui Premislao Cracoviensem & Sandomiriensem ducatus testamento reliquit, teste ipso Dlugosso in Historia ibidem.

e Interregnum appellant Poloni duo circiter secula, quæ inter Boleslaum II, S. Stanislai ep. Cracov. interfectorem, ac propterea corona, titulo regio, & Ecclesiæ communione a Pontifice Romano privatum; atque hujus Premislai unctionem ac solennem coronationem intercessit: quia toto hoc tempore regnum Poloniæ in varia distractum dominia, communem principem aut regem nullum habuerit. Est & aliud, sed minus proprie dictum, interregnum, de quo Cromerus lib. 10, quod a Leszkonis nigri morte, sive anno Christi 1289, die 30 Septembris, usque ad ejusdem Premislai regnum intervenit.

f Atqui non eodem anno Christi 1290, quo hæc historia contigit, & quo Palatinatus Cracoviensem & Sandomiriensem ab Henrico acceperat Premislaus, etiam rex Poloniæ coronatus est; sed anno demum 1295, die 26 Junii, ut idem auctor noster Hist. lib. 8 docet. Istud ergo ornaverat referri debet non ad annum Andreæ fatalem, sed ad ætatem, qua Vitam hanc scribebat Longinus.

g Est Nyda fluvius, qui ab Occidente in Vistulam influit Cracoviam inter & Sandomiriam; ad cujus fontes notatur oppidum Jendrzeiow, ad ostia vero Korczyn; medio fere intervallo Chroberz.

h In Historia Dlugossi assignata dicitur ad corpus accessisse Beata cum religiosis & devotis sororibus, quod cum hac narratione non cohæret, tum hic, tum infra num. 218. Alia item ejus ibi verba ad nepotem referuntur, quam quæ hic sequuntur; sed eadem fere utrobique sententia est.

* an destitutum?

CAPUT XXIII.
Alia quædam ejus etiam tum viventis miracula, & revelationes.

[Tentationem novitiæ sibi revelatam, precibus avertit.] Catherina virgo, filia nobilis Joannis de Bielsko, Ordinem assumens, rigore Ordinis & asperitate tentationum frequenti, carnali præsertim illecebra, vexata, egredi demonasterio infra probationis annum, & in seculum redire ac tentationi succumbere, contecto proposito suo, destinabat. Id cum virgo beata Cunegundis, spiritu ei revelante, agnovisset; dolore interiori pro casu sororis præfatæ, quæ illi familiarior fuerat, concussa, bis illam de vincenda tentatione ac rescidenda prava voluntate [allocuta], bisque repulsam passa, ad solitum suarum necessitudinum præsidium refugiens, non prius pro illius sanatione Deum interpellare desiit, donec sanctimonialis prædicta, virtute orationum suarum tentatione superata, ultro ad Sanctam Dei veniens, culpam suam proclamando recognovit, & supplici humilitate flendo atque ejulando veniam petens, stabiliter ex tunc in sacræ religionis professione permansit.

[221] Contulerat etiam Dominus Sanctæ suæ tantam suæ dignationis virtutem, [Osculo Sorores liberat variis morbis.] ut solo osculo, quod tantummodo sui monasterii exhibere solita erat sanctimonialibus, varias ab eis infirmitates & ægritudines variosque languores subito effugaret; quæ in sorore Catherina de Odolyani, gravem oculorum perferente dolorem, & quem subito, dando sorori præfatæ osculum, dispulit; in pluribus etiam aliis sororibus, demonstrata est in multarum infirmitatum sub diversis temporibus curatione.

[222] Paulus Jaszdonis, Cracoviensium episcopus a, [Paulum ep. Cracov. per S. Catharinam liberat e carcere,] cum ob quasdam factiones, simultates & odia, Lestkonis nigri Cracoviensis ducis mandato b apud villam & curiam suam in Cunow c per milites Zegotham, Zaklykam, & plerosque alios captus & ex Cunow compedibus vinctus, ad Castrum Siradiense d ductus, atque in obscurum carcerem missus fuisset, catenis illum stringentibus e, gravissimo dolore pressus, in vitæ extremo se agere, &, ob desperationem imminentem, animam exhalare conspicaretur, ad plerosque Sanctorum, in angustia mentis & agone positus, se convertit, & cultius religiosiusque illorum patrocinia implorare cœpit. Cui taliter laboranti sancta Catherina virgo visibiliter apparuit, & vincula sua atque durissimos compedes confringens, solitum atque liberum abire mandavit, dicens ei: Sacræ virgini Cunegundi gratias age; cujus prece & merito per meum ministerium scias te solutum atque liberatum esse.

[223] Qui vincula, carceres, & mortem evadens, [quod beneficium sibi frustra vetat Paulum adscribere:] ad ancillam Christi Cunegundim in Sandecz compedes, suæ liberationis insignia, secum pro testimonio ferens venit, & visionis ordine relato, multiplices gratias pro sua liberatione Virgini sanctæ, quemadmodum oraculo doctus & jussus erat, habuit; offerens, se illi pro tam ingenti & necessario solatio perpetuo serviturum, & ipsius se repromittens fidelem & devotum cultorem. Verum illa profundo pudore perfusa, se tanto honore atque commendatione prædicabat indignam, pontificem Paulum humiliter & summisse rogans & obtestans, ne suæ liberationis meritum illi asscriberet, quæ se omnium peccatorum primam & præcipuam nosset, neve prodigii sibi ostensi visionem vulgaret, majorem sibi, quam pro merito, vitæ religionem & sanctimoniam falsa & simultanea f æstimatione effecturam; sed omne munus suæ ereptionis & salutis sanctæ Catherinæ virgini, suæ liberatrici, asscriberet. Quod ille renuens, opus Dei, [&] beneficium, quod per sanctam suam Cunegundim illi in necessitatis articulo constituto contulerat, universis testabatur.

[224] [eidem apparet, & calculo, heruia, vulnere eum liberat.] Idem Paulus Cracoviensis episcopus cum gravi ægritudine laboraret, & ex frequenti magnitudine calculi atque pressura vias urinales haberet disruptas & incisas, sed & insuper in utroque inguine gravem pateretur rupturam, ebullientibus visceribus, sensim gliscentem (quam satagens corrigere, incidi se ferro permisit, ex quo periculum mortis sibi constituit) & durissimis doloribus fatigatus, atque loquendi usu per triduum continuum amisso, spe etiam vitæ penitus destitutus, desperatione subingressa, periclitaretur in morte; &, singulis suis familiaribus illum quasi prope momentum moribundum observantibus, jaceret fatigatus & anhelus, virgo Christi Cunegundis stertenti illi magis quam dormienti apparuit; & consolatione ingesta, omnium languorum, quos multifarie patiebatur, angores subito ab eo effugavit. Qui etiam tunc vocem sibi denuntiantem audivit, quod meritis & interventu novæ Sanctæ nosset intelligeretque se sanatum, & de suis miserabilibus ærumnis liberatum atque ereptum. Qui evigilans, & Virginis sanctæ beneficium & visionem narrans, continuo se sensit ab omni dolore liberum & pristinæ sanitati restitutum.

[225] [Ægrum confessarium absens sanat, apparente S. Francisco] Fratre Boguphalo extreme ægrotante, qui virginem Christi Cunegundim in suæ confessionis solitus erat expedire Sacramento, & Ancilla Christi assiduis insistente petitionibus, ac fratri Boguphalo prædicto confessori suo incolumitatem reddi precante, lux immensa super illam patulo & aperto cælo apparuit; cujus splendorem miranti coruscum, &, quidnam sibi vellet tantus fulgor, tacite volventi, beatissimus Christi confessor Franciscus in vellere niveo candidatus apparuit, Ancillam Christi consolans: Animæquior, inquit, esto, Filia, & de filio meo Boguphalo confessore tuo ne sis solicita; quem etsi ad me constituissem tollere; supplicatu tamen tuo devictus, illum vitæ & sanitati reddo. Quo dicto disparuit: & illico nuncius & servitor prædicti fratris Boguphali, qui illi ægrotanti ministrare consueverat, ad Sanctam Dei venit, nuncians illi, fratrem Boguphalum, qui paululum ante in agone contenderat, vivere, & subito ad bonam valetudinem rediisse.

[226] [Cælesti luce fulget, cum Deipara colloquens.] Soror sanctimonialis, Osanna nomine, Zolkonis cognomento, oratorium sacræ virginis Cunegundis, dum illa solitæ invacaret contemplationi, fortuito ingressa, vidit Sanctam Dei imbre lacrymarum irrigatam, & cum imagine gloriosissimæ Dominæ nostræ Virginis Mariæ in altario oratorii positæ, dulcissimis sermonibus, quos Osanna tantum audire, sed nequaquam intelligere poterat, colloquentem, & qui ab imagine Mariæ Virginis per radium lucidissimum insonabant: vidit & Ancillam Christi sub hora illius temporis nimio resplendere fulgore, & totam contemplatione hujusmodi raptam & deditam, præsentiam & ingressum præfatæ sanctimonialis Osannæ, tamquam a sensibus alienatam, neque vidisse, neque sensisse. Eam visionem cum ceteris retulisset sororibus, imperata atque prohibita est, ne eam, vivente sacra Virgine, cuiquam vulgare auderet atque patefacere; vetita insuper, ne oratorium Ancillæ Christi ingredi de cetero pergeret, cælestes sermocinationes & colloquia divina, sua irruptione, restrictura.

[227] Altera insuper sanctimonialis, Anna nomine, [In contemplatione aduri se non sentit.] sortis ducalis & prosapiæ puella, in oratorio eodem famulæ Christi Cunegundis, ea orante & contemplante, subter velum atque velo condita consistens, fumum & odorem ignis, lineum amictum ustulantis sentire cœpit; cumque diligentius, quidnam rei intercessisset, & unde odor ignis præfati exhalaret, perquireret, vidit unum ex quinque cereis, assidue in oratorio ardentibus, casualiter cecidisse, & peplum Ancillæ Christi, quo collum contexerat, in toto suo ardore, Virgine Christi nequidquam * propter suspensionem contemplationis sentiente, devorasse, collique nuda magna ex parte inussisse. Tunc discrimen illud aversura [ad] Ancillam Christi accurrit, & Ancillam Christi etiam tunc præ contemplationis fervore nullam sentientem uredinem, non secus quam de gravi somno expergefactam, a combustione illata & inferenda, extincto, qui in collo sacræ Virginis grassabatur, igne, defendit. Culpam autem suam præfata sorore Anna * recognoscere, quod illius contemplationis impedisset secretum, satagenti, felix Virgo prohibuit, rogans & obtestans, ne quod accidisse viderat, quoquo pacto umquam cuiquam vulgaret, sed stricto silentio, ne proderetur, contegeret.

[228] Sub cujusdam diei spatio vir quidam sortis mediæ, [Dæmone insessum liberat signo crucis;] Sziestrenulus nomine, dæmone impletus, qui illum multiplicibus fatigabat molestiis, & non nocte aut interdiu sinebat quiescere, adductus est. Cujus afflictioni famula Christi Cunegundis pio miserationis affectu compassa, signaculo crucis sanctæ obsessum benedicens, exire cogebat. At dæmon obsessum discerpens, quadrigam cum rotis & cista, cui Sziestrenulus alligatus erat, in sublime levare atque trahere cœpit, voce gravi & horrenda ejulans, & sortem suam increpans atque clamans: Væ, væ mihi damnato & misero, ad conspectum & imperium Hungaræ expellendo! At illa non suis subjectionem dæmonis meritis, sed sanctæ crucis asscribens virtuti, dæmonem ad relinquendum Sziestrenulum impellebat, dicens: Etsi ego immerita ancilla Christi sum; te tamen, spiritus immunde, altissimum pavere oportet, & ejus revereri ministros. Hanc vocem dæmon non ferens, continuo hominem incolumem, quem longo tempore possederat, reliquit. Quem virgo Christi Cunegundis diebus aliquot in monasterio cibo & potu refectum & plena sanitate potitum in propria abire permisit.

[229] Post paucos item dies, cum alius a dæmonio possessus, [item alium eodem signo;] Matthæus nomine, sanationis respectu ad famulam Christi Cunegundim fuisset adductus, & in quadam monasterii officina reclusus; is, quamvis obseratus in camera, Ancillam tamen Christi appropinquare sentiens, vociferare cœpit, dicens; Væ, væ misero mihi; ad Hungaræ …! (Ancillam Christi signans advenientem) Jam enim adest, jam mihi appropinquat, me hinc ejectura. Illa vero, signo almæ crucis hominem consignans & insaniam dæmonis, tunc plus solito obsessum contundentis, arguens, facturam Dei malignum spiritum relinquere imperabat. Cujus jussioni non valens resistere, edito nimio strepitu & ejulatu, exivit ab eo.

[230] [imo & puerum innocentem.] Ætatis infantulus * puer, Martinus nomine, a nequam spiritu obsessus, ad sanctam Dei Cunegundim, ut ab illo pelleret dæmonium, allatus [est]. Cujus sortem tam miserabilem in tam tenera ætate mirata, quod pœnam tam atrocem, nondum peccati inquinatus labe, toleraret, tenente illum in manibus nobili matrona Anna, potenti virtute verborum dæmoni imperat, ut vas innoxium vexare desineret, linqueretque plasma Dei, ullo tempore irrediturus. Paruit illico Servæ Dei sermoni dæmon: & puerum amodo & deinceps, nec vexare nec introire præsumpsit. Cum autem prodigia hujusmodi, per preces & merita sanctæ Dei Cunegundis provenientia, nonnullæ sanctimoniales muliebri simplicitate divulgassent, corripuit illas Ancilla Christi & gravi interminatione prohibuit, non sinens illas loqui, & quæ per eam pietas divina faciebat, propalare prohibebat apud aures exterorum magnalia.

ANNOTATA.

a Fuit Prandothæ, de quo supra, successor; vir nobili genere, ut habet auctor noster Hist. lib. 7 ad annum 1266; sed impurus, rebellis, & ordine suo indignissimus; ut idem narrat ibid. ad an. 1271; &, licet voce ex aëre delapsa increpitus, pœnitentiæ tantisper vacasse feratur ibid. ad an. 1273; minime tamen ita vitam deinde emendavit, quin auctor noster ibid. ad an. 1292, ubi mortem ejus narrat, elogii loco parricidium, ab eo perpetratum ante, commemoret.

b Bis ob causas similes captivus abductus in castrum Siradiense, quod Leszkoni nigro, duci Siradiensi, parebat, Paulus, ut ait auctor noster lib. 7; primum quidem anno 1271; iterum vero anno 1283. Neutro autem loco de miraculo meminit, quod hic describitur; ut vix intelligas, ad primam, an ad secundam captivitatem pertineat: nam ad secundam spectare videtur, quod captus dicatur Lestkonis nigri, Cracoviensis ducis, mandato: Leszko enim niger in ducatum Cracoviensem defuncto Boleslao pudico anno 1279 primum successit: ad primam vero spectat quod captus hoc loco dicatur in Cunow per milites Zegotham, Zaklykam &c.; quod in secundam quadrare non facile potest; tum enim non ex Cunow; sed ex Lagow, oppido aliquot inde milliaribus dissito, abductus est: Zegotham vero idem in episcopum illum secundo tentasse non videtur verisimile; quando id primo tam male ei cesserat; ut loco citato narratur. Ut ut est, ego ad secundam referre malim; cum aliis humanis mediis e priori captivitate liberatum constet; non item ex posteriori: ut locis assignatis legere est.

c Cunovia oppidum est in palatinatu Sandomiriensi, ad episcopum Cracoviensem cum aliis quibusdam locis vicinis pertinens, ut etiam docet Cromerus lib. 8.

d Siradia caput est palatinatus Siradiensis ad Wartam fluvium.

e Hoc vero cum Historia auctoris nostri nequaquam consonat; sive de prima, sive de secunda captivitate intelligas: in utraque enim captivum episcopum honeste habitum fuisse tradit.

f Id est, simulata, non æqua, non merita, ut patet.

* forte nil quidquam

* lege præfatæ sorori Annæ

* f. infantilis

CAPUT XXIV.
Prosecutio miraculorum aliquot; adhortationes ejus ad sorores maxime de castitate; virginitas ejus perpetua asserta testimoniis.

Clara virgo, filia Jacobi civis de Sandecz, in puellari ætate constituta, dum puerili ætate * in superiori parte patronarum * ædium luderet, [Mortuam puellulam resuscitat signo crucis.] casu de ambitu alto in terram præcipitata decidit, & magno clavo gutture perforato, & gula perfracta, mortua a parentibus magno ejulatu plangebatur. Concursu autem plurimorum vicinorum ad tam calamitosum spectaculum facto, suggeritur parentibus, ut cadaver filiæ ad Ancillam Christi deferri faciant, & pro ejus resuscitatione Sanctam Dei interpellent. Et quamvis plures id improbarent, velut parum possibile consilium; parentum tamen viscera, vitam puellæ magnopere gestientia, etiam illud aggrediuntur; & corpus exanime filiæ ad sanctam Dei Cunegundim deferentes, magna cum instantia & ploratu supplicant, ut filiam eorum eis reddat, gravique mœrore atque delicto illos liberet. Tunc Ancilla Christi eorum miserandis vocibus commota, humili supplicatione ad Dominum cæli præmissa, signum crucis in fronte mortuæ faciens, resurgere illam jubet. Quæ continuo ad illius consurrexit imperium, & vitam, quam paulo ante amiserat, ad liquidum recepit, vitalibus sensibus ad integrum potita.

[232] Sanctimonialis, Paulina nomine, alteri sanctimoniali, [Eodem signo oculum exustum sanat;] Zophiæ, candela ardenti in oculum dextrum ingesta pupillam illius adeo graviter corrupit; ut, potentia visiva amissa, oculus ipse destructus & penitus inutilis redderetur. Quod cum singulæ moniales graviter ferrent; & sororem Paulinam, quæ hujusmodi scandalum patraverat, probris & convitiis frequenter incesserent; soror insuper Zophia in membro nobili tam atrocem deformitatem passa, gravius ingemisceret, quod & jacturam notoriam tam facile incurrit, & opprobrium suum semper secum latura foret, in oratorium ancillæ Christi Cunegundis a frequenti numero sororum traducta, Sanctæ Dei, suffragantibus sororibus, supplicare cœpit; ut eam opprobrio hujusmodi absolveret sua prece. Quæ illis se morigeram præstitura, sponso suo cælesti proprius a sedulius exorato, sanctæ crucis signum in oculo violentato imprimens, omnem cæcucitatem & dolorem ab ea subito & penitus dispulit, & omnem læsuram oculi, per ignis virtutem inflictam, reintegravit.

[233] Anastasia, matrona nobilis, Philippi Dominicelli, [item adolescentem diu cæcum.] Cracoviensis diœcesis, relicta, puerum suum Nicolaum, nondum epheborum ætatem transgressum, ad ancillam Christi Cunegundim adducit, lacrymosis illam deprecans & fatigans precibus, quatenus a cæcitate filiolum suum (cæcus enim a longo tempore fuerat) sua prece & suffragio liberare dignaretur. Quæ etsi deprecanti restitisset, asserens, id suæ sorti & conditioni minime convenire; tandem præfatæ Anastasiæ matronæ, & circumstantium sanctimonialium jugibus precibus expugnata, puerum præfatum Nicolaum in oratorium suum deduxit; & in crucis modum ad imaginem Crucifixi prona in faciem ruens, seque prosternens, clementissimi Dei pietatem cœpit interpellare; ut, qui cæcum clamantem ad se Jericho appropinquantem illuminasset, puerum quoque illum, si ita saluti pueri & suæ nosset expedire, illuminet, & supplicum suorum deprecationibus condescendat. Quæ ab oratione consurgens, & signo crucis cæcum muniens, visum ei illico plene restituit, omni cæcucitate, quam tanto tempore pertulerat, amodo & imposterum effugata. Quem sanatum, & nova circumamictum veste, genitrici suæ restituit, mirificis laudibus in omnipotentis Dei gloriam effusæ.

[234] [Suis paupertatis, obedientiæ, & maxime castitatis votum commendat,] Frequenti autem & diligenti vigilia ad sanctimonialium suæ domus & cœnobii institutionem & eruditionem intenta, multifariis illas exhortationum & persuasionum sermonibus ad sanctæ religionis observationem perurgebat. Et quoties alicujus intervalli post cœnam occurrebat vacatio, toties ancilla Christi Cunegundis sororibus in concionem advocatis, de tribus sanctæ religionis essentialibus, quam accuratissime poterat, apud aures sororum disserebat, obtestans illas atque monens, ut triplicem illum suæ professionis funiculum exactissime custodirent, nec sinerent quoquo pacto labefactum iri; & cum duas sanctæ religionis virtutes, obedientiam videlicet & voluntariam paupertatem, omnifariam extulisset, virginitatem tamen & his & aliis omnibus virtutibus per varias sanctorum Doctorum scripturas, perque varia exempla, præferebat; asserens, nullam de virtutibus universis æque Deo placidam & sponsis Christi æque necessariam, majoris præmii bravium & retributionem amplissimam cum aureola consecuturam.

[235] [suum exemplum modeste proponens,] Ad cujus conservationem omnium sensuum custodiam assidue rogabat solicite interponi; Ad me, inquiens, o carissimæ sorores & dilectissimæ filiæ meæ, si cetera non probatis, aspicite; quæ omni * mulierum indignior & misera cum sponso terreno, cui magis parentum decreto & jussione, quam mea sponte adducta eram, octo lustris integris in virginitate vixi. Qui etsi post annos plures quam illi desponsata fuerim, virginitatem me habere, tenere, & custodire, rogatus a me & divino nutu conterritus, consenserit; & ego in thoro illo non sine collisione & concursione ingenti, virginitatem usque ad sanguinem per varias tentationes, tempestates, atque fluctus nonnisi cælesti præsidio fulta coluerim [ac] defenderim; sponsi tamen mei terreni Boleslai pudici Cracoviensis ducis nonnisi nudas manus & vultum viderim; carnem reliquam videre aut attingere horruerim, verita in pace perdere, quod in prælio servaveram. Quo nimirum suo sermone veridico & fideli constabat, illam virginitatis lilium ab ineunte ætate usque ad diem exitus tam mente quam corpore summopere custodisse.

[236] Hunc itaque tam mirificum tamque excelsum thesaurum in vase fictili gestatum, [ut quæ virginitatem illibatam semper servasset:] etsi sagacissime a notitia universorum celatum iri magna cura, dum viveret, contenderit, (utpote, quæ suorum operum solum Deum conscium esse volebat, & inspectorem) sorori tamen Catherinæ, Odolyani cognominatæ, sibi familiari, & suorum actorum secretorum magis consciæ, clementiori affectu illam sibi post quamdam levem offensam reconciliatura, suæ virginitatis arcanum sub cujusdam diei tempore revelavit, dicens: Est secretum, filia mea carissima Catherina, quod tibi & nulli alteri præter Deum & confessorem meum vellem esse cognitum, si illud, dum vivo, nemini umquam reseraveris, sed velut arcanum abditissimum, me in corpore mortali agente, reticueris. Qua pollicente & diris se devovente, si prævaricaretur, obsecrationibus, Scias, inquit, filia carissima, & id pro re certa & indubitate teneas, me a tenella ætate mea virginem pudicitiæ illibatæ usque in diem hanc semper fuisse & virginitatem mentis & corporis scrupulosa custodia observasse; ac sub conjugali toga, quod & mihi ipsum fuit durissimum ac difficillimum, posteris vix credibile, pectus virginale gestasse.

[237] Adstipulabatur etiam virginitati suæ Vladislai secundi regis Poloniæ b, [quod & ipsa fassa, & alii testati sunt:] qui cognominatus est Loktek, id est, cubitalis, & suæ conjugis Heduigis Poloniæ reginæ frequentius coram plurimis proceribus regni repetitum testimonium, asserentium & testificantium, ancillam Christi Cunegundim florem virginitatis, & tunc, dum viridis Boleslao duci Cracoviensi sponsa esset, & cum jam provectioris foret ætatis, summo studio atque cura custodisse: in argumentum sui testimonii Vladislaus præfatus Poloniæ rex deducens, quod, cum in ætate suæ adolescentiæ apud Boleslaum pudicum, Cracoviensem ducem, patruum c suum, obversaretur, & pro conditione sua tam ducali & necessitudinaria, quam etiam ephebica, pateret sibi semper principis præfati Boleslai ad thalamum ingressus; variis & certissimis signis, imo & evidentissimis prodigiis, famulæ Dei Cunegundis, per frequentem thalami illius, quem cum sponso suo terreno Boleslao duce habebat communem, introitum, virginitatem & pudicitiam comprobabat; offendens illam in nuda humo quiescere; aut orationi, prostratam solo, incumbere; aut corpus virgis & funiculis verberare.

[238] Mos erat commendabilis, longæva observatione in monasterio præfato sanctimonialium Sandeczensium utilissime custoditus, [quamvis in professione sua, non ut virgo, sed ut vidua consecrari voluerit,] sed sub temporibus nostris perniciose, & nonnisi per segnitiem & cunctationem, relegatus & abolitus; ut singulæ sponsæ Christi, regulam Ordinis publice professuræ, pontificali proprius benedictione insignirentur. Neque abs re: illa enim benedictio a sanctis Patribus prudentissime & Spiritus sancti ordinatione & instinctu instituta, & devotionis & lacrymarum, dum peragitur, plena, singularia ancillis Christi sua virtute charismata, quæ hæ, quæ illam aspernantur & fastidiunt, consequi nequeunt, subministrat. Dum itaque Paulus Jaszdonis, Cracoviensis episcopus, ad cœnobium sanctimonialium invitatus, virgines Ordinem professas & professuras velaret & pontificali benedictione consecraret; ancilla Christi Cunegundis, quamvis se virginem nosset incorruptam, benedictionem tamen pontificalem inter virgines suscipere solo humilitatis respectu recusavit, suæ etiam castimoniæ mysterium celatura; sed inter viduas & continentes illam suscepit.

[139] [frustra id carpente ejus confessario,] Quam cum confessor suus, frater Boguphalus, secreti suæ virginitatis optime conscius & integer testis, mendacii atque simultatis argueret; deducens, illam male atque vafre consecratam esse: illa se ad pedes ejus prosternens, suppliciter illum obsecrabat, ne sui cælibatus suæque virginitatis arcanum in notitiam cujusquam deduceret; cum sub umbra viduitatis tutius delilitesceret, & suæ virginitatis lilium mortalibus celando, contendendo in agone, facilius securiusque posset comprehendere bravium suæ conditioni destinatum.

[240] [qui tamen morti proximus perpetuam ejus virginitatem propalavit,] Quamvis autem præfatus frater Boguphalus sacræ Virginis confessor, & divino nutu compunctus & virgini sanctæ Cunegundi morem gesturus, sub omni tempore, quo in humanis agebat, Ancillæ Christi virginitatis arcanum reticuit; ad horam tamen extremam perveniens, apud aures Sandeczensium civium, quorum natu majores, officium morituro impensuri, visitatum ad illum convenerant, secretum hujusmodi sonora voce prodidit & divulgavit, affirmans, famulam Christi Cunegundim pluribus & evidentibus experimentis, sibi tamquam omnium secretorum suorum & omnis vitæ suæ conscio notissimis, puram virginem esse, & ab omni illecebra carnis & spiritus animam suam custodisse: agerent proinde de tam sublimi persona, locum civitatis eorum incolente, condignas Altissimo gratias; nec dubitarent, per ejus sanctitatem & merita civitatem eorum quandoque singulari excellentia decorandam.

[241] [testimonium suum adjectæ prophetia confirmans.] Verum cum plerisque civibus verba senis viderentur in eorum cogitationibus deliramenta, mentes eorum per spiritum prævidens, Quoniam, inquit, sermo meus in vestram ædificationem atque consolationem emissus, non capit d in vobis, & delirus ego vobis atque mendaciorum confictor videor; scitote itaque, civitatem hanc ob vestram magnitudinem * & incredulitatem ad magnam egestatem & statum depressum & miserabilem brevi redigendam, & in pannorum Scharlyaticorum e locum, qui apud vos hodie in magna frequentia habentur venales, tribulos & urticas quam densissimas suborituras, & sanctæ Dei Cunegundis illibatæ virginitatis præconium, in vestris auribus die hodierna per me fideliter atque justissime declamatum, testaturas; ut fidem verbis & relationibus meis urticæ, & spinæ ceteræque herbæ ac tribuli civitatem vestram impleturæ apud vos astruant, quam sermones mei vivi, veridici, & sensati exigere non potuerunt. Nec virtus sermonibus his defuit; ut comprobaret Dominus Ancillæ suæ & sanctimoniam & virginitatem; sed nova Sandecz non multo post hæc f per Venceslaum Poloniæ & Bohemiæ regem in loco villæ episcopalis Camienycza, ubi fluvius Camyenycza g miscetur Dunayczoni, erecta, omnis decor antiquæ Sandecz adeo emarcuit; ut ex civitate alioquin tunc insigni ad vilem sit vicum redacta.

ANNOTATA.

a Id est, prius, seu ante omnia; ut supra observavi non semel.

b Wladislai hujus Loktici, qui secundus ab interregno rex Poloniæ electus est anno 1296, fortunam variam multis prosequitur historia Polonorum. Lokticus autem seu Loktek, quod Polonice cubitalem significat, appellatus est, ut ait Cromerus lib. 9, propter brevem staturam.

c Ne id proprie accipias, quasi Boleslaus padicus frater fuerit Casimiri ducis Masoviensis & Cujaviensis, cujus Wladislaus ex Constantia, secunda uxore, filius erat: nam Casimirus ille & Boleslaus padicus patrueles erant, & filii duorum fratrum; Boleslaus quidem filius Lesci, cognomento albi; Casimirus vero Conradi Masoviæ & Cujaviæ ducis. Patruus hic ergo sonat patris patruelem.

d Non capit in vobis, id est non capitur in vobis; quia nimirum tam exilis & angusta est in vobis fides, ut tantæ & tam inusitatæ veritatis ac testimonii non videatur capax. Eadem phrasis est in Euangelio Joannis cap. 8, v. 37.

e Panni scarlyatici, scarlatici, escarletici &c. vocantur panni coccinei seu cocco tincti, qui magnificentiam quamdam præferunt; ideoque fere in ditiorum & nobilium virorum usum cedunt: significatur ergo, Sandecensium luxum ac magnificentiam brevi suppressum iri. Forte etiam per istiusmodi panni textores aut tinctores tum maxime florebat Sandecia vetus.

f Nempe anno Christi 1303, quando, juxta auctorem nostrum Historiæ Poloniæ lib. 9, ædificavit Wenceslaus Sandeciam novam haud procul Sandecia veteri, sed in adversa seu Orientali ripa fluminis Poproth, qui ab Hungaricis jugis descendens inter utramque Sandeciam fluit, ac mox Dunajecio mixtus, amisso nomine, æd Vistulam vehitur. Vide Longini historiam lib. 1, ubi de Vistula. Nova est Sandecia, quam solam nunc mappæ solent exhibere.

g Hunc illum esse fluvium necesse est, quem sine nomine Geographi in tabulis proximum ad Orientem locant flumini Poproth, quique item ut hic, in Dunajecium, seu parvum Danubium, sese exonerat.

* an levitate?

* forte paternarum

* pro quavis

* an ingratitudinem?

CAPUT XXV.
Vinum Beatæ per angelum allatum; prædictio mortis suæ & morbi monialium; comparatio ad mortem; morbus ultimus, & in eo visitationes Sanctorum & revelationes; protracta sororum precibus vita.

[Viribus defecta vinum experit Cunegundis;] Vigiliis & abstinentiis frequentibus afflictæ, atque ob id corpore exinanito debilitatæ, cupido vinum bibendi ancillæ Christi Cunegundi incessit. Cumque vinum diligentius quæsitum & nusquam repertum fuisset, & sanctimoniales, fervida in eam caritate, non secus quam parentem, affectæ, tristitia ob defectum hunc afficerentur singulari; ipsa acerbitatem earum & molestiam solatura, Nolite, inquit, carissimæ sorores, vini defectum præsentem gravi & acerbo animo ferre; sed in Domino Jesu Christo sponso nostro desiderabili plenam confidentiam reponite. Si etenim creator vini volet, & nos dignificaverit; facile nos pauperculas suas & orphanas copia vini reficiet & replebit.

[243] [quod ei assertur angelico ministerio.] Vix verba hæc Christi Famula compleverat; monasterii fores nuntius ignotus, duos flasculos a optimi ferens vini, pulsare cœpit. Quibus patefactis, vinum, quod attulerat famulæ Dei Cunegundi, uni sanctimonialium portam observanti tradidit; de quo cum Ancilla Christi libasset, & rari atque optimi saporis persensisset, in admirationem versa [est], unde in tam subito & insperato tempore tam nobile vinum affluxisset. Cui curiosius rem indaganti respondit ostiaria, stare ad portam nuntium non satis sibi cognitum, vini præfati latorem. Quem cum Famula Christi jussisset sciscitatum iri ab eo, unde venisset, aut cujas esset, repente disparuit; & diligentius quæsitus, nusquam poterat reperiri. Intellexit itaque Sancta Dei, angelico ministerio suo se desiderio perfunctam, & sitim suam supernæ a Sponso suo cælesti sua mirabili potentia aquas convertente in vinum expletam fuisse. Unde & in laudationem Altissimi, & in gratiarum actiones cum sororibus conversa, in hanc vocem prona in terram cadens prorupit: Desiderium pauperum exaudivit Dominus; præparationem cordis eorum audivit auris tua.

[244] [Prædicit se primam e monialibus merituram:] Plerisque sanctimonialibus monasterii præfati Sandeczensis in varias valetudines b atque morbos incidentibus, & ob id defungi se vita propediem existimantibus, subridens ancilla Christi Cunegundis, dum verba hujusmodi apud aures suas ingeminarent, dixit ad illas: Quamvis, inquit, sint hactenus inter vos, & etiam futuræ sint, aliquæ valetudinariæ, variis ægritudinibus atque morbis gravatæ & gravandæ; certas tamen singulas vestrum facio, quod excessum meum e vita nulla ex vobis (quoniam ita a cælesti sponso meo Jesu Christo comparatum & ordinatum est) præcedet.

[245] Cum autem una sanctimonialium, Mslava nomine, [& fidem astruit per aliam prophetiam;] validius languida, spiritum, voce interclusa, crederetur exhalaste, factus est a singulis monialibus ad oratorium Ancillæ Dei, tunc orationibus occupatæ, impetuosus, & qui Sanctam Dei suis contemplationibus insistentem non mediocriter turbavit molestavitque, concursus vociferantium atque ejulantium, sororem Mslavam diem obiisse. Quibus vocibus famula Dei Cunegundis excita, ab oratione consurgens, pia & modestissima correptione illas arguebat: Quoniam, inquit, sermoni meo non credidistis, & sororem Mslavam denuntiastis muliebri levitate mortuam, quamvis vivat; non erit ex eo tempore infirmaria vestra umquam vacua; sed ad minus unam ex vobis continebit languidatam. Cujus oraculi veritas in subsequenti tempore ad liquidum proluxit, &, sororibus in plures infirmitates prolapsis, infirmaria, ut sermo Ancillæ Christi impleretur, numquam poterat evacuatum iri.

[246] Repetenti ancillæ Christi Cunegundi, & frequentius apud aures sororum vaticinium suum ingeminanti, [idemque iterum affirmat, patrocinium suum spondens.] nullam ultra se proprius fato functuram, soror una, Aldegundis nomine, contentiosius & apertius contradicens, non Sanctam, velut natu juniorem; sed se, velut senilem & veternosam atque, putridis jam senectute membris, exanguem, sortem mortis proprius occupaturam affirmabat. Sed Famula Dei, dicta sua refellens, Non sic, inquit, ut tu reris, eveniet; cum ordinatio divina nullius spectet aut attendat ætatem: verum quemadmodum parens vestra exstiti, & ad hoc cœnobium vos congregans Christo iterum parturivi; ita etiam vos ad cæleste præmium capessendum præcedam, orationes vestras vultui præsentatura divino, magisque vobis apud tribunal cæleste profutura mortua, quam profuerim viva. Quæ omnia mirabili providentia divina fuere impleta.

[247] Hæc sunt ex innumeris prope feminæ beatæ Cunegundis abscisse per nos relatæ miserationes & eleemosynæ. [Profitetur auctor multa ejus Acta omitti,] Quod si reliquas enarrare pergimus, quoties captivos ex miserabili servitute barbarica redemit; quoties egenis, pupillis, orphanis, viduis, aut aliqua calamitate gravatis opem tulit; quoties pavit peregrinos & esurientes; quoties alieno gravatos ære levavit; quoties advocatam se contra potentes pro imbecillibus præstitit; quoties, aviæ suæ sanctæ Heduigis & materteræ suæ beatæ Elizabeth æmulata vestigia, in hospitalia & leprosarias sub habitu dissimulato divertens, languentium & leprosorum attrectavit corpora, sordes & immunditias diluit, prurigines & taniem detersit, cibis & potibus debiles refecit, egenos & nudos vestivit, puerperis subvenit; quoties in ecclesias, casulas, calices, cruces, ceteraque id genus, ornamenta & clenodia liberaliter effudit; immensi propemodum laboris onus suscepisse videremur.

[248] Exstabant præterea plurima alia sanctitatis suæ & religionis insignia; [uti & plurima miracula.] exstabant prodigiorum, quæ in vita egit, decora, fidem hominum, & ea, quæ carptim conscripsimus, excedentia. Erat operæ pretium magnalia illa tua, Domine virtutum, singula recensere, nisi hoc a notitia nostra neglectus, & (ut verius eloquar) segnities scribentium subtraxisset: frequens etenim ad illam fiebat languidorum, frequens energumenorum, frequens suorum carorum mortes deplangentium, & aliis casibus vexatorum concursus, quibus fere omnibus divinæ virtutis ope per suas intercessiones & merita in eorum necessitatibus opportuna conferebar subsidia, votorum suorum illos efficiens compotes & perfunctos.

[249] [Ad mortem Beata se comparat nondum ægrotans,] Dissolutionis ejus tempore appetente, cum sacro Virgo intelligeret, sibi hinc universali lege naturæ migrandum esse, jejuniis, vigiliis & orationibus tam diurnis quam nocturnis, agonem suum Domino commendans, jugiter cœpit insistere, hilaritatem præferens in ore & vultu; quoniam, quod semper omnibus votis expetierat, adesse tempus noverat, in quo, peracto cursu, immortalem coronam regni cælestis foret perceptura. Plerisque sororibus hæc illius ad mortem præparatio incerta & ambigua videbatur, eo maxime argumento permotis, quod eam videbant in singulis sensibus integram & incolumem, & nulli debilitati obnoxiam vel languori; sed hæc quoque spes illis continuo fuit subducta.

[250] [anno 1291 die 1 Sept. ægrotare cœpit per menses 11,] Anno etenim Domini millesimo ducentesimo nonagesimo primo, prima die mensis Septembris in ægritudinem insuspicabilem incidens, graviter languere cœpit, valetudine in dies plus solito usque ad festum sancti Jacobi apostoli c ingravescente. In grabato autem decumbens, Horarum sacrarum officia, ceterasque orationes & obsecrationes, non secus quam si sana foret, Missas etiam audiendo, imbecilli quamvis corpore, manibus sororum sustentata, devotissime explebat. Quantas autem in hujusmodi ægritudine passiones, vexationes, cruciatusque corporis pertulerit, quantas acerbitates, afflictiones & angustias toleraverit, & qualem, quantamve, & quam sublimem patientiam monstraverit, nemo satis enarrare ad liquidum posset lingua humana vel sensu.

[251] [maxima patientia, nec solita exercitia intermittens,] Lassum autem & longa atque dura infirmitate confectum & exangue corpus, & quod morbus sic per singula membra depastus erat, ut palpitare in eo anima ex jejuniorum & abstinentiarum atque vigiliarum frigore vix sentiretur, ad operandum aliquid compellebat, viduis, pupillis, orphanis & ceteris miserabilibus & indigentibus ex ope & labore manuum suarum necessitatem ministratura; ut declararet, se non solum dum incolumis esset, sed etiam sub valetudine, & sub omni tempore, esse & fuisse periclitantibus & calamitosis certissima spes * & refugium singulare. Hæc autem sua tam magna & ingens in tolerandis supra corporis vires jejuniis, vigiliis, orationibus, laboribus, & macerationibus patientia cunctos stupore conficiebat.

[252] [& crebris visitationibus ac revelationibus cælestibus recreata,] Quanto magis autem corpus Ancillæ Christi ægritudine invalescente gravabatur, tanto amplius ipsa visitationibus & consolationibus cælestibus replebatur, plerisque Sanctis visibiliter ei apparentibus, & familiariter eam alloquentibus atque consolantibus, & de ejus felici transitu ex hac vita cum illa disserentibus. Sancta etenim Salomea d illi apparens, & bono animo eam esse exhortans, certiorem eam fecit, quod Andreæ, filio regis Hungariæ, & sui nepotis e, anima purgatorio igne in eam diem ventilata, in fidereas jam transisset mansiones. Sanctus deinde Joannes Baptista, & sanctus Joannes Euangelista, & sancta præfata Salomea apparentes illi, blande eam consolabantur: Ne paveas, inquit *, filia; sed esto secura de cælesti præmio, quod propediem, onere carnis deposito, per gratiam sponsi tui Jesu Christi scias te consecuturam.

[253] Grassante in dies ægritudine, sancti Alexii appropinquante die f, [Agonizæntis Beatæ vitam precibus sorores prorogant;] gravius dolor & morbus cœpit in Sancta Dei intendi, adeo ut, singulis viribus eam destituentibus, sanctum suum exhalatura spiritum prope horam timebatur. Quo metu sanctimoniales coangustiatæ & conterritæ, singultuosis suspiriis, crebris lamentis, lacrymis uberrimis indulgent, & vario querelarum genere Matris suæ dilectissimæ mortem, quasi jam secutam, deplorant, adeo profusis intemperatisque fletibus; ut ploratu lamentisque & planctibus universum cœnobium personaret; ejulantes atque dicentes: Quo divertemus, Patrona mortua; quomodo vivemus, Matre exstincta; quomodo subsistemus, Defensatrice absumpta? Quis nos de cetero reget, quis tuebitur, quis solabitur, quis nostras curabit necessitates? Præstat aliquanto nobis secum mori, quam vita disjungi. Ad obsecrationes deinde dolore converso, non tam supplicibus precibus, quam fletibus Salvatoris clementiam fiducialiter precabantur; ut Sanctæ Dei & Matri eorum vitam diutius protelaret, nec illas ad orbitatem variosque dolores & anxietates atque tribulationes, ex morte Carissimæ secuturas, recidere permitteret. Exaudivit autem earum voces, & longiori dierum spatio illam vivere, famulas suas consolaturus, concessit.

[254] Quod Ancilla Christi per spiritum cognoscens, accitas illas ad se hujuscemodi carpit sermone: [illa id ægre ferente; quod antea scivisset diem mortis, nunc incertum.] Quid, inquit, est, carissimæ filiæ; quid mihi facere voluistis? Turbastis enim turbatione me amarissima & materiam exacerbationis immensæ mihi injecistis. Nam quæ per revelationem divinam obitus mei diem noveram, nunc, vobis orantibus, dum Omnipotens vitam mihi, ne vos contristaret, produxit, ignorare de cetero exitus mei diem cœpi, in tristiori spiritu illum opperitura. Singulis autem monialibus ad hanc vocem præ lætitia obstupescentibus, soror Anna propius illam accedens, sciscitabatur, dicens, quonam modo extremum vitæ suæ præcognitum haberet diem. Serenissima, inquit, cælorum Regina virgo Maria mihi apparuit, & me de transitu meo ex hoc mundo in sabbato primo die g, videlicet suo honori & nomini dicato, certificavit; vobis autem majestatem divinam pro longiori mihi vita donanda interpellantibus, incolatum meum, quem finiri gaudio immenso cupiebam, video prolongatum. Parcat vobis Dominus, carissimæ filiæ, quæ felicitatem meam hactenus distinuistis, quam promovere potius debebatis.

ANNOTATA.

a Id est, lagenulas: lagena enim etiam Polonis flasha dicitur.

b Valetudines fere per antiphrasim ponit auctor, pro invaletudine seu adversa valetudine.

c Hoc est, usque in annum sequentem, & festum S. Jacobi exclusive, sive usque ad diem 24 Julii, quando in Vigilia S. Jacobi obiit, ut infra dicetur: ægrotavit ergo anno prope uno, ut habet etiam auctor noster in historia Poloniæ lib. 7 ad an. 1292; ubi agit de morte B. Cunegundis.

d S. Salomea virgo, soror Boleslai pudici, obierat jam ab anno 1268 die 10 Novembris, juxta auctorem nostrum in historia Poloniæ. Colitur tamen die 17 ejusdem mensis.

e Cujus necem supra dedimus cap. 22: accideratque anno 1290 sub initium mensis Octobris.

f Id est, die 17 Julii, quo colitur S. Alexius.

g Qui erat dies 20 ejusdem mensis Julii.

* lege certissimam spem

* an inquiunt?

CAPUT XXVI.
Laudes SS. Trinitatis; sumptio sacri Viatici; adhortatio ad sorores; prophetia; extrema unctio; apparitio S. Francisci; Euangelii recitatio; affectus morientis; piissimus obitus.

[A 17 Julii SS. Trinitati assiduas agit gratias.] Itaque ab illo die felix migratio sua usque ad vigesimam sextam diem Augusti a fuit dilata. Sub quo tempore per singulos dies noctesque audiebantur continue voces suæ, quibus in Trinitatem benedictam Patrem & Filium & Spiritum sanctum, uberrimas gratiarum actiones jugiter depromebat, corpus totum per singulas vincturas benedictionibus consignans, gratiam Dei collaudans, quæ illam in castitate & utriusque hominis puritate conservaverit, & in omnibus sensibus immaculatam custodiverit; hostes insuper durissimos, carnem videlicet, mundum & diabolum, superare sibi, ac de illis gloriosum referre triumphum victoriamque concesserit.

[256] [Sumpto Viætico, sorores adhortatur,] Die & hora mortis suæ adveniente, jussit sonari nolam; ut singulæ sorores, signo accepto, ad locum suæ infirmariæ convenirent. Universis itaque sanctimonialibus tam antiquioribus quam junioribus congregatis, divinissimum sanctæ Eucharistiæ viaticum devotissime suscepit, spiritu sanctæ caritatis accensa: & testamentum suæ eruditionis atque institutionis illis relictura æternum, paululum se, utcumque poterat, erigens, longum ad eas texuit sermonem: Nostis, inquit, dulcissimæ filiæ, quanto studio & conatu ad virtutum perfectionem vos excitaverim, & viam perfectionis pro modulo ingenioli mei vobis ostenderim. Nostis insuper per clementissimam benignitatem Dei, vos ad statum excelsum & primam sortem vocatas & delectas esse. Neque enim alterius vocatione, aut delectu, quam divina, sanctam religionem assumpsistis, neque alterius solatio, quam cælesti, difficultates ejus tolerastis. Et ego neque de potentia humana, neque protectione regia, dum vos ad sanctum Ordinem aggregabam, fidebam; sed omnis confidentia mea in solo divino hærebat præsidio. Videte itaque, carissimæ, vocationem vestram; videte conditionem; videte professionem, per quam speciosum præ filiis hominum Jesum Christum vobis desponsastis. Altissima itaque est sors vestra, non vobis tantummodo, sed & parentibus vestris, non vulgarem præferens sanctitatem; quorum alter socer, altera socrus Dei, dum vos uni viro Christo Domino despondistis, esse cœperunt.

[257] Licet autem civitas hæc magnis subjicietur tribulationibus, [futuras prædicens calamitates urbis & monasterii Sandec;] spoliis atque deprædationibus, hostilem etiam expertura tyrannidem & incursum; adeo ut etiam rabies inimicorum invalescens, monasterium hoc tentabit diruere, & per multiplices terrores, minas, & injurias aggredietur vobis & vestro sacro conventui turbationes, pericula & damna inferre; vos tamen sacræ & Deo dicatæ virgines humanis concussionibus non moveamini; sed in solo sponso vestro Jesu Christo fortissimam spei vestræ anchoram jactate: metus divinus in pectore vestro sit assiduus: absque intermissione orate & psallite tam ore quam mente, non in confidentia virtutis, sed in profunditate humilitatis, repræsentando orationem vocalem in Horis canonicis; mentalem vero in actu & habitu; quoniam per orationem ceteræ virtutes incrementum suscipiunt & vigorem.

[258] Ab omni specie mala & cujuslibet viri communione, [hortatur, inquam, ad studium religiosæ perfectionis;] aspectu, contubernio, etiamsi propinquo sanguine junctus sit, quam diligentissime cavete & abstinete vos; ut veraciter possideatis Deum, qui zelotypus sponsus est, corde vestro ab omni amore sensibili cujuslibet personæ & creaturæ denudato. Miserationem, pietatem, & caritatem & in vos & in quoslibet alios exhibete, coërcendo linguam non solum ab omni detractione, sed etiam ab omni vano, levi, & inutili verbo; cum aliter puritas mentis acquiri non possit; virtutes æmulamini; pacis vinculum summopere custodite; patientes vos in tribulationibus, angustiis & oppressionibus exhibete; fiduciam vestram in divinam jactantes providentiam, quæ semper adest sperantibus in se. Et id præcipue in summa summarum observate, ut dilectionem habeatis ad invicem, per quam vere [vos] esse famulas Christi atque discipulas monstrabitis, asponso vestro dilectionem consecuturæ.

[259] Ego autem, licet omnium peccatorum prima, de miseratione tamen divina confisa, inter sponsum nostrum Dominum Jesum Christum, [suum hoc pacto patrocinium eis addicens,] & vos, me pono mediatricem, vobisque & vestrum cuilibet ex parte sponsi nostri communis Domini Jesu Christi polliceor, & in nomine ejus præstabo; quia, si ea, quæ servanda monui, corde perfecto & integro custodieritis, non permittet vos carnalibus & mundanis, contra quas assidue militandum vobis est, frangi tentationibus, nec aliquam vestrum in spurcitiam prolabi carnalem, aut carnem illius, nisi anima consentiente, inquinatum iri; sed faciet etiam cum tentatione profectum. Quod si aliqua ex vobis, callido hoste humani generis instigante, in facinus aliquod prolapsa fuerit, curet quanto celerius sacro pœnitentiæ & contritionis imbre se diluere, propitiationem divinam & singularum indulgentiam transgressionum perceptura; nec formidetis, vos ab æterno præmio sequestrandas aut fraudandas, aut in anima periclitandas esse, gehennalibus cruciatibus per meritum passionis divinæ superatis, certæ de æterna retributione.

[260] [& sic flentes sorores] Cum autem ancilla Christi Cunegundis, exhortatione hujusmodi completa, finem dicendi fecisset, factus est a sororibus gemitus & ululatus varius, voxque & planctus flebilis, quærentium una & dicentium: Cui nos, carissima Mater, relinquis? Quam aliam æque nos solaturam, nostrique curam gesturam, in tuum locum substituis? Scimus quidem, te cælestem desiderare patriam; sed & nos tuo adhuc desideramus perfici & institui exemplo. Salva etenim manebunt tibi tua præmia, &, si dilata fuerint, cumulatiora pervenient. Nostri potius miserere, quas deseris. Tunc illa his fletibus atque vocibus commota, respondit: Nolo, dulcissimæ filiæ, ut vos transitus meus contristet, sed magis exhilaret; nec gemere vos convenit, sed mihi congaudere; quia ex loco pœnali & seculo nequam eripior, amantissimo animæ meæ Sponso conjuncta, plus vobis profutura mortua, quam profuerim viva.

[261] [consolata, per horam soli Deo vacat.] Sanctimonialibus autem nullam consolationem accipientibus, sed perseverantibus in fletu, ducissa Griphina, Lestkonis nigri, olim ducis Cracoviensis, relicta b, Ancillam Christi summissius accedens, flensque & ejulans dixit: O Mater nostra dilectissima, o nostra Domina piissima, sentisne extremam supervenisse horam, disjuncturam te a nobis, ex quo nullæ te lacrymæ nostræ movere possunt ad miserationem? Cui illa, sermone ad ceteras sorores directo, ait: Sinite, precor, me, o filiæ; sinite quietam & animæquiorem esse; siccate lacrymas in desiderio meo effusas, & nolite de cetero indulgere fletibus: instat enim hora, in qua Christus Dominus, benignissimus noster conditor & redemptor, & dilectissimus sponsus meus, coronam & retributionem immarcescibilem retribuet his, qui ex toto corde suo amabant & desiderabant illum: permittite, quæso, ut instantem agonem meum & vos precibus Domino commendem. Attracto itaque & super oculos velo apposito, colligens se, cum omni attentione & devotione ad unius horæ spatium orabat. Sanctorum cœtum & agmina nominatim, ut viam suam & filiarum suarum, quas in Christo genuerat, dirigerent, interpellabat. Cujus, etsi labia assidue moveri sanctimoniales animadverterent, nullam tamen vocem audire poterant orantis. Alteram Annam in Regnorum libro ad fores templi orantem crederes, solum quia Heli sacerdos, qui religiosam pro temulenta argueret, non erat.

[262] [Oleo sacro inuncta vides S. Franciscum ad se venientem;] Orationum suarum devotione perfuncta, rogat ut sacri olei perungatur benedictione. Id cum fratres, sacris ex more induti, astantibus sanctimonialibus, devote Ancilla Christi singula corpusculi membra pronius offerente, peregissent; iterum se ad orationis & contemplationis officium convertit. Sub quo tempore circumstantes sorores identidem alloqui cœpit: Cedite ad partem, sorores, (manu etiam annuens, & partem, ad quam cedere deberent, indicans) cedite. Quibus admirantibus, & ob quam causam cedere debeant sciscitantibus, Non videtis, inquit, beatissimum legiferum nostrum & consolatorem meum Franciscum ad spectandum agonem meum venisse? Quo audito, sorores gaudio replebantur immenso, intelligentes, illic divinam & Sanctorum præsentiam adesse, & Matrem suam cælestium, etiam in corpore mortali, perfrui visione.

[263] Rogat deinde, instante jam transitus sui hora, [Euangelio sibi recitato, Sororibus valedicit, & Christum alloquens,] unam ex sororibus Anastasiam, quam sibi pro magistra assumpserat, ut sibi Euangelium illud Joannis, Ante diem festum Paschæ, a dilectissimis suis segreganda sororibus, juxta quod Christus a suis abiturus discipulis, legeretur. Cujus satiata, rorantibus per ora lacrymis, desiderabili auditu, sororibus singulis valedixit. Omnibusque rite & devote ordinatis, tandem sponsum suum Jesum Christum taliter est alloquuta: O benignissime Jesu Christe, o amantissime redemptor mi & sponse, qui me ad tuum & Sanctorum tuorum conspectum in hora præsenti vocandam tribuisti, sciens quia ex toto corde meo te præ filiis hominum speciosissimum castis præcordiis & mundo corde desiderabam, secura & gaudens non ex meis operibus, sed ex merito passionis tuæ, Sanctorum cœtibus aggreganda venio ad te; suppliciter obsecrans, ut in virtute sanguinis tui me miseram hodie suscipias, & in Abrahæ sinum perducas. Tandem ultimate ad nostri salvatoris exemplar exclamans ait: Pater, in tuas manus commendo spiritum meum.

[264] Capite deinde inclinato, vultum angelicum præ se ferens, [moritur an. 1292, die 24 Julii.] corpusculum, numero dierum & virtutibus quam multifariis refertum, pro sua felicitate tradidit moriturum. Sancta ejus anima, juxta ac diu optaverat, a carneo ergastulo soluta, in vitam illam sempiternam, & in lucem inaccessibilem, Sanctorum splendoribus coruscam, splendore pulchritudinis divinæ perpetuo fruitura conscendit; atque sponso suo Jesu Christo, quem vivens ineffabiliter dilexerat, tredecim exactis in monasterio annis c, anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo secundo, vigesima quarta die mensis Julii d, conjuncta est perpetua atque indivisibili unione; expers nullatenus palmæ credenda martyrii, quæ puritate mentis duplici, cum mortificatione carnis suæ videlicet & mariti, laureolam adepta, & in clibani medio succensa, auri instar probata, ad Sponsum suum cælestem purior prodibat: cui sit, æque ac fuit, & est, gloria, honor, virtus & imperium regnanti atque regnaturo in omne ævum & in omnes nationes in secula seculorum. Amen. Et qui eidem Sanctæ, multis, dum viveret, illustratæ miraculis, contulit gloriam claritatis æternæ, quam * & nobis cunctisque aliis Christiano charactere insignitis misericorditer conferre dignetur. Amen.

ANNOTATA.

a Imo usque ad 24 Julii tantum; ut inferius patebit: est itaque crassus hic error amanuensium.

b Forte Sandeciam ea causa Griphina venerat ex Bohemia, quod de B. Cunegundis instanti morte nuntium acceperat: nam jam ab anno præcedenti in Bohemiam a Wenceslao, Bohemiæ duce, suo ex sorore nepote, abducta fuerat; ibique annis aliquot contemptui & ludibrio habita, tandem mortua est; ut asserit auctor noster in Historia sua lib. 7, ad annum 1291.

c Præter menses quatuor circiter ac dimidium. Vide supra cap. 16, a num. 151.

d Eumdem annum, mensem, diem habet auctor noster in Historia sua, uti & Michovius lib. 3, cap. 66; Cromerus lib. 10 annum quidem eumdem annotat, sed mensem ac diem omittit. Obiit autem mane sub auroram, ut conjicies ex cap. sequenti, maxime num. 271. Corrige vero etiam hinc Waddingum ad annum Christi 1333, num. 29; ubi exspirasse Beatam putavit die XIV Julii; indeque colligit, fatalem ei fuisse diem Lunæ. Fremautius recte emendat cum alus diem XIV, & reponit XXIV Julii; in eo tamen errat, quod eum arbitratur fuisse diem Lunæ, cum fuerit Jovis.

* au eam?

CAPUT XXVII.
Corporis Defunctæ odor ac venustas admirabilis; revelationes variæ de glorioso animæ excessu; sepultura, & miracula per annos 15 consecuta.

[Beatæ corpus odorem ac decorem mirificum prodit.] In ipso autem felicissimi transitus sanctæ Dei Cunegundis articulo atque hora fragrabat odor mirificus atque suavissimus, ex ejus corporis sanctissimi gleba prodiens, cuncta vincens balsama, & universos mortales præsentes reficiens atque complens. Corpus insuper ejus, quod vigiliis, jejuniis, disciplinationibus variis & ciliciis fuscum, atrum & cæruleum visebatur in vita, candidum apparuit, mira albedine resplendens; labia habens punica & rosea, & speciem ac similitudinem præferens corporis glorificati.

[266] [Ejus anima instar stellæ fulgentis visa ferri in cælum;] Felix quoque exitus suus e vita nonnullis devotis & Deo caris personis, longe & prope positis, veridicis oraculis & miraculis præfiguratus & præmonstratus est ad majus testimonium atque evidentiam suæ sanctitatis. Elizabeth siquidem, una ex sanctimonialibus, natione Hungara, genere nobili, & devotione singulari ac religione inter alias præstans, cum se orationi in eadem domo atque oratorio, in qua sancta Dei Cunegundis extremum agebat spiritum, dedisset; in soporem versa, vidit per quietem Sanctæ Dei animam Sanctorum cælestium spirituum agminibus circumdatam, sub specie stellæ lucidissimæ in exultatione immensa & in carmine modulato in sublime conscendere, & cæli secreta in fulgore corusco penetrare. Quæ a somno soluta, Dominam & Matrem suam migrasse cognovit a corpore; & Deum benedicens, visionem, quam viderat, veram & legitimam fuisse, non phantasticam, intellexit.

[267] [item instar puellæ formosissimæ eo deduci a S. Petro,] Altera quoque sanctimonialis, Thomka nomine, natione Polona, & genere ingenua, dum eam domum, in qua ancilla Christi Cunegundis exhalabat spiritum, præ multitudine fratrum & sororum, exitum Sanctæ operientium, ingredi non valeret, foris procumbens, studium orationis intenderat; sub qua somno gravata, & stertens magis quam dormiens, raptamque se, non soporatam credens, vidit cælos nimio fulgore apertos splendescere, & ex cælorum summis nobilem prodire & grandævum virum, manus & brachia vario contextu ornamentorum habentem decoras, ad Petri apostoli similitudinem figuratum & exemplar; qui animam famulæ Dei Cunegundis, oratorium in quo decumbebat, ingressus, suscipiens, sub specie formosissimæ & decoræ puellæ, cujus caput mitra pulcherrima, gemmis pretiosis intexta, amiciebatur, ad fidereas perducebat mansiones. Ad cujus visionis confirmationem, etiam illud pro liquidiori testimonio accedebat; quia cum Sanctæ Dei morituræ fratres Ordinis conductum ex more cum Psalmis, orationibus & letaniis concinerent, & ceteris peractis, in letania Sanctorum cœtus nominatim exprimendo, ad eum locum venissent, Sancte Petre apostole, ora pro ea, anima sancta illa carnis vinculo soluta, prodibat e corpore, apostolico beati Petri ministerio subvecta, perpetuo lætantia regni cælestis ingreditur consortia.

[268] Tertia sanctimonialis virgo, Budka nomine, [& agmine sanctarum animarum & angelorum;] cum & ipsa extra domum, in qua sancta Dei Cunegundis diem obiit, consisteret, & ex vigilia noctis, quam totam insomnem ob transitum sacræ Virginis cum aliis sororibus transegerat, a somno gravaretur, in ipso suæ dormitationis articulo extemplo quasi quodam aculeo perculsa, vocem ad se dilapsam audivit, dicentem atque imperantem sibi: Expergiscere, surge, surge; quid dor mis? Ecce appropinquat hora, & nunc est, in qua omnis cœtus beatarum animarum, & cælesiium spirituum agmina progrediuntur in occursum, animam beatæ Cunegundis, corpus & terras linquentis, usque ad solium majestatis divinæ perductura. Quæ illico ad vocem hanc sopore soluta, & ad locum, ubi Sancta Dei decumbebat, progressa, comperit sacram Virginem Christi sub eo momento, quo a superna alloquebatur voce, sacrum spiritum emisisse.

[269] Sub ejusdem diei & horæ momento, vir quidam, [item instar globi solaris.] Pawlik nomine, oppidanus Sandeczensis, etsi in substantia tenuis, verum in virtutibus & vita innocenti atque sine querela traducta dives & famosus, cum juxta suæ devotionis solitum morem, in nocte media ad orationum studia consurgens, Domino psalleret, ac deinde ædes sacras earumque limina visitaret, apud ecclesiam parochialem sanctæ Elizabeth constitutus, vidit claro & efficaci aspectu supra sanctimonialium cœnobium, expressius tamen supra ancillæ Christi Cunegundis consuetum habitaculum, ingentis splendoris refulgens sidus superne e cælo descendere, & universam domum illam lumine corusco illustrare. Vidit & in medio sideris quasi globum solarem, ab ipso lumine circumfulsum, ad cælos usque pertingere.

[270] Sed cum visionis effectum, atque significatum discutere nequiret, [Prophetia de futuris ejus miraculis.] celandumque duceret, ad contegendam suam æstimationem, morte sanctæ Dei Cunegundis post dies aliquot patefacta, in auribus universorum visionem vulgavit, & animam sanctæ Dei Cunegundis in globo solari ad cælos per spiritus angelicos & animas beatificas ferri, certo oraculo sibi luculenter demonstrato agnovit. Spiritu deinde divino impletus, vaticinari cœpit, sanctam Dei Cunegundim sub brevi temporis spatio multis & famosis coruscaturam miraculis ac prodigiis, & regno generique Polonico multas commoditates & beneficia sua prece ac merito allaturam.

[271] [Beatæ anima Angelorum comitatu & cantu cælum visa conscendere,] Ob imminentia autem pericula, quæ formidabantur ventura, morte sanctæ virginis Cunegundis usque in triduum celata, & signanter propter Vistubczonis, famosi ea tempestate prædonis, & qui exercitum suum ex exulibus & latronibus congestum habebat in armis, hostilitatem; ne, obitu Sanctæ Dei cognito, prædabundus monasterium sanctimonialium invaderet: vir quidam ecclesiasticus sanctioris vitæ, & raræ in Deum devotionis, & tam re quam nomine Christinus a, ecclesiæ sanctæ Mariæ Visliciensis b, diœceseos Cracoviensis, canonicus, cum devotioni & orationi sub ea hora, qua sancta Virgo migravit a corpore, in præfata Visliciensi ecclesia, duabus dietis c a Sandeczensi monasterio porrecta, juxta morem solitum intenderet; vidit visione effectuali & visibili, sub vicesimæ quartæ diei mensis Julii, alias nono Kalendarum Augusti, diluculo, priusquam, oriente sole, terra radiis contingeretur, almæ Cunegundis virginis animam maximo splendore fulgidam angelico modulamine & ministerio in cælos usque deferri. Ignoranti autem, quæ tam sancta & tam sublimis anima esset, quæ in tam celebri carmine & comitatu in cælos conscenderet, idque sibi suppliciter revelatum iri obsecranti, responsum est, sacræ virginis Cunegundis & ducissæ Cracoviensis eam animam esse, quæ sub illa hora remuneratoris sui & sponsi Jesu Christi, propter quem omnia dereliquerat, corpus derelinquens, conspectum perpetuo visura, manibus angelicis subvehebatur in cælum.

[272] [quæ visio occasio fuit propalandi obitum & justa maturandi.] Quo responso accepto, omnipotentis Dei clementiam de hujusmodi revelatione sibi facta benedicens & glorificans, ceterisque prælatis, canonicis & vicariis Visliciensibus, quæ de transitu & in cælum receptu sanctæ Dei Cunegundis viderat & audierat, ex ordine singula enarravit. Quibus admirantibus, & præ gaudio & exultatione semiplene credentibus, specialem equestrem nuncium in Sandecense cœnobium, rei veritatem sciscitatum transmittunt. Is cum, exploratis singulis visionis oraculis, ad liquidum verum fuisse comprobasset, reprehensas sanctimoniales habuit, quia tantopere obitus Sanctæ Dei ineffabilem jocunditatem, in oris remotioribus divina revelatione ostensam, celavissent. Quæ cælesti applaudentes miraculo, campanarum sonitu, excessum Sanctæ Dei publicant. Corpus sanctum & venerabile cum hymnis, fletibus & laudibus, maximaque devotione & honore, frequentique populi concursu sepulturæ tradunt, justaque illi omnia juxta Christianam traditionem persolvunt.

ANNOTATA.

a In Historia loco assignato hanc unam ex hisce visionibus narrat; reliquas perstringit his verbis: Quæ quidem visio etiam pluribus aliis devotis personis monstrata est. Ceterum ibi, & apud citatum Michovium, canonicus hic non Christinus, sed Christianus appellatur.

b Est Vislicia oppidum ad Nidam fluvium, binis circiter milliaribus Germanicis Corczinio, ubi Nida in Vistulam labitur, distans.

c Dieta apud mediæ Latinitatis auctores iter unius diei significat.

CAPUT XXVIII.
Miracula mortem Beatæ consecuta usque ad annum MCCCVIII.

Corpore sacro virginis Christi Cunegundis cum omni reverentia, devotione & honore, [Miracula mox secuta per annos 15 obiter notata,] in cœnobio tumulato, fiebat illic ad ejus venerabile sepulcrum frequens hominum, in variis necessitatibus ejus opem pro voto referentium, ex propinquis & remotis regionibus concursus, maximoque deinceps, & ut sanctitati suæ par erat, tam honore quam laude ab universis. Signis etenim atque prodigiis mirificis, quam cara sibi, quam in conspectu suo sancta & pretiosa ancilla Christi Cunegundis fuerit, cœpit omnipotens Deus ostendere. Verum tantus fuit Polonorum, præcipue tamen pontificum tunc Cracoviensium Procopii a & qui ei successit Joannis Muskatæ b & ceterarum personarum ecclesiasticarum, sed & fratrum atque sanctimonialium monasterii utriusque Ordinis Minorum Sandeczensis neglectus, tanta segnities & cunctatio, tanta incuria & dissimulatio; ut per annos quindecim, ab anno videlicet millesimo ducentesimo nonagesimo secundo, quo felix ejus in cælum raptus sequutus est, usque ad annum Domini millesimum trecentesimum vigesimum nonum c, singulorum miraculorum, ad ejus invocationem factorum, ordinem, gestum & seriem scribere & ad posterorum memoriam mandare neglexerint.

[274] Ex qua quidem dissimulatione non sine lacrymarum profluvio memoranda, [mortui 80 suscitati; vincti 15 liberati; cæci 60, ægri 700 sanati.] facile evenit, ut prodigiorum multifarius numerus, quibus ad sui nominis invocationem octuaginta d mortui pristinæ vitæ redditi sunt; sexaginta cæci illuminati; quindecim vincti a carceribus & vinculis absoluti; septingenti utriusque sexus homines a gravibus & variis infirmitatibus liberati, in oblivionem reciderint. Vix tandem, & nonnisi, ut prædiximus, post tria lustra segnities & cunctatio tam damnosa detersa est, & prodigia Sanctæ Dei scribi & annotari cœpta; quæ deinceps expedire pergam.

[275] Novennis puella, Dobroslava nomine, filia comitis Martini de Czirzicz, [Puella de turri lapsa & exstincta,] cadens de turri murata ad viginti ulnarum altitudinem porrecta, tanto impetu in subjectam decidit petram collisa, ut tota turris mota putaretur, & qui assidebant in turri, grandem aliquem ex culmine turris lapidem jactatum esse per jocum & insaniam studiose, æstimarent: & ob id missis satellitibus, inhibent jactus futuros, transactum etiam corripiendo. At hi, re diligentius perscrutata, reperiunt puellam Dobroslavam, filiam heri sui, ex superiori parte turris in offensionis lapidem decidisse, & lividatam spumasque ore cientem jacere exanimem & contusam. Quod cum parenti utrique denuntiassent, prosiliit, non secus quam amens; misera mater, & cum aliquot matronis ad cadaver filiæ accurrens, & illud diligentius attrectans, atque exanimatum reperiens, lacerat genas, capillos vellit, & voce lamentabili ac lugubri, fletu copioso, suam & filiæ suæ sortem deplangit, astantibus etiam suis miserabilibus ejulatibus lacrymas excutit.

[276] [ope B. Cunegundis revixit:] Cum autem universa fere dies usque ad vesperam sub hujusmodi lamentis & querelis foret transacta, & superveniens nox dolorem & curam parentum & familiarium intendisset, & omne humanum solamen nihil profuturum videretur, ad præsidium divinum, & sanctæ Dei Cunegundis solatium, cujus jam tunc sanctitatem plurima magnifica mirabilia vulgaverant, se convertunt. Et fide ac spe pleni, devovent Deo & sanctæ ejus Cunegundi, mortificatam puellam, si per merita sanctæ Dei revivisceret, ad sepulcrum ejus cum oblatione solenni se delaturos. Mirabilis Deus in Sancta sua; qui statim, voto emisso, passus non est, frustra patrocinium illius implorari: e vestigio etenim puer ille exanimatus, & ad petram collisus, & longo tempore mortuus, reviviscit, omni lividitate & cicatricum nota disparente. A parentibus post hæc & magno matronarum ac familiarium, qui ad prodigium aderant, grege ad monasterium & ad sepulcrum Sanctæ Dei deductus, prodigii fides non ore tantum parentum, sed etiam eorum, qui venerant & viderant, astruebatur.

[277] [eadem deinde auditum recuperat an. 1307.] Verum cum puer idem, anno uno elapso, usum audiendi in aure una amisisset, & ad sepulcrum beatæ Cunegundis cum offertorio per parentes duceretur; plene fidentibus parentibus, quia quæ impetrarat mortuo vitam, facile impetrare posset & auditum, priusquam monasterium contingeret, in medio milliari constitutus, viso a longe monasterio, in quo sacrum corpus Sanctæ Dei quiescit, in terram procidens, & Sanctam Dei suppliciter pro sua sanatione exorans, subitam in læsa aure & plenam percepit sanitatem. In monasterium deinde veniens, & votum, quo se obligaverat, solvens, sanctitatem virginis sacræ Cunegundis geminato prodigio ad liquidum in se anno Domini millesimo trecentesimo septimo, feria secunda post festum Paschæ, ostenso, suo & parentum ore testabatur.

[278] [Surdus, mutus &c. subito convalescit.] Suantoslaus, filius Sbroslai, ruricolæ de villa Druszkow e, adeo gravissimo, diuturno tempore, cruciatus [est] dolore & morbo; ut surdus & mutus, ægritudine invalescente, effectus, proximior morti quam vitæ a singulis credebatur: sensim etenim ingravescens morbus os ejus & vultum torvum reddiderat & horribilem ad videndum, tam fortissimo hominem miserum impetu & dolore contorquens; ut plerumque, septem hominibus illum retinere satagentibus, ex grabato projiciebat f in terram. Cumque passionem tam acerbam per duos menses continuos sustinuisset, & infirmitas ipsa assidue intenderetur, parentes de filii sanitate soliciti, virginis sanctæ Cunegundis conquisitis & supra corpus ægri impositis reliquiis, vovent, se illum ad sepulcrum Sanctæ Dei pro consequenda sanitate quamprimum adducturos. Vix autem verba voti compleverant; erigens se languidus, deambulare cœpit, plenæ sanitati, cunctis qui aderant stupentibus, restitutus.

[279] Fragore & impetu venti septemtrionalis (hiems enim nivosa tunc erat) impellente, [Puella obtrita & mortua redit ad vitam.] domus unius coloni, Alberti nomine, in villa Golkowicze corruens, confractis & ruinatis tam trabibus quam roboribus, filiam etiam ejusdem Alberti Jaroslavam oppressit & confregit. Cumque parentes de casu filiæ penitus ignari, robora collapsæ domus, frequentius etiam corpus filiæ per ignorantiam calcando, recolligerent & submoverent, corpus filiæ suæ Jaroslavæ conquassatum a tignis & contritum, exanimatum & mortuum in imo jacens, in singulis etiam partibus & membris per moram temporis lividatum (cujus etiam, in majus mortis testimonium, os nive repletum erat) reperiunt. Cumque ad tam funestum spectaculum, fletu magno parentibus lamentantibus, universus fere illius villæ populus convenisset; ad benignitatem divinam, & succursum beatæ Cunegundis virginis conversi, candela benedicta accensa, puerum mortuum supplici devotione sanctæ Dei Cunegundi devovent; resuscitari illum & vitæ reddi exoptant; pollicentes, se cum oblatione ad sepulcrum Sanctæ illum adducturos. Illis autem ab occasu solis usque ad diluculum lamentationes & obsecrationes prosequentibus, non defuit Sanctæ Dei invocatum auxilium; sed cum jam terris redditus esset dies, cunctis, qui aderant, mirantibus & stupentibus, in membris & fracturis consolidatus, omni etiam livore vacuus consurrexit, & ad sepulcrum Virginis sanctæ perductus, votum solvit, universa vicinia miraculum & beneficium, quod in funus suum confractum & gelidatum Sancta Dei ad invocationem parentum contulerat, attestante.

[280] Frovinus adolescens, filius Diduini, civis novæ Sandecz, [Sanatur subito æger] gravi infirmitate correptus, dum singula antidota, quæ ingerebantur, nullum afferrent profectum; spopondit, se sepulcrum Sanctæ Dei, merita ipsius & solatia ad sui liberationem invocans, visitaturum. Qui post votum emissum mox se liberatum de duro morbo sentiens, & sepulcrum Sanctæ Dei cum parente suo utroque adiens, & munus, quod manus sua invenerat, obtulit, & Sanctæ Dei suffragium mirificum, quod in se expertus fuerat, divulgavit.

[281] Brathumila mulier, de Radlow natione, a duro & gravi correpta est casu. [Verme auriculari liberatur mulier.] Vermis enim auricularis, qui in Polonico Skorek vocatur, aurem suam dextram ingressus, passione & molestia mirabili feminam ipsam per dies quindecim gravissime vexabat. Non proficientibus autem singulis, quæ applicabantur, remediis, cum & vermis nocte & interdiu aurem feminæ adrodendo, vitæ etiam desperationem mulieri ingessisset, sanctam Dei Cunegundim devotius, quo poterat, ad sui liberationem invocare cœpit; devovens, se ejus sepulcrum, obtenta liberatione, cum oblatione adituram. Mox autem ut hujusmodi votum emisit, a passione, in universa illa vicinia vulgata, soluta est, verme auriculari, qui eam per dies quindecim & totidem noctes durius afflixerat, pluribus videntibus, aure deserta, egresso. Quæ sepulcrum Sanctæ Dei adiens, & votam oblationem solvens, sibi præstiti per Sanctam beneficii experimentum, prout acciderat, ex ordine in auribus multorum enarravit.

ANNOTATA.

a Procopius Ruthenus locum inter episcopos Cracovienses in catalogo Cæsarii vigesimum tertium occupat, & assumptus dicitur anno 1293; mortuus vero 1295. Consonat auctor noster Hist. Polon. lib. 8, ad an. 1295.

b Sedit hic usque ad annum Christi 1320, per annos 26.

c Waddingus in Annalibus ad an. 1333, num. 28, & ex illo Hueberus scribunt ab anno 1292 usque ad 1324; sed 1329 legitur etiam in Historia Dlugossi, imo & Michovii, loco jam sæpius memorato. Videtur tamen omnino reponendum, ab anno 1292 usque ad 1307; cum supra dicatur neglecta fuisse miraculorum ejus distincta narratio per annos quindecim; & numero sequenti: Post tria lustra segnities & cunctatio tam damnosa detersa est, & prodigia Sanctæ Dei scribi & annotari cœpta; quæ deinceps expedire pergam: capite autem sequenti recenset miracula inde ab anno 1307 patrata.

d Corrige ergo Historiam Dlugossi, ubi pro octuaginta legitur octingenti: nam octuaginta habet etiam Michovius; & sane vel hic numerus in hoc genere miraculorum stupendus est.

e Videtur sita in diœcesi Gneznensi; cum cesserit monasterio sanctimonialium Cisterciensium in Olobok, ut scribit auctor noster Hist. lib. 6, ad an. 1213. Sed nemo, opinor, me volet obscuris istiusmodi locis quærendis tempus insumere.

f Legendum septem homines projiceret; sed jam sæpius monui, me ejusmodi errata, sive auctoris sint, sive amanuensium, grammaticis emendanda relinquere; modo res claræ sint.

CAPUT XXIX.
Miracula patrata anno MCCCVIII usque ad MCCCXI.

[Col. 728F]

[Mater cum filio sanitati restituta an.1308.] Margaretha a vidua, Dentrina appellata, de antiqua Sandecz, gravem capitis dolorem aliquamdiu perpessa, &, nullis remediis proficientibus, fortiori dolore ingravescente, debilitata, tres dies in honorem sanctæ Dei Cunegundis, a quadam religiosa & devota matrona, Anna nomine, instructa, in jejunio & abstinentia exegit. Quibus completis, plenam sanitatem, dolore ex capite prorsus discedente, se recepisse lætata est. Cujus filius, Nicolaus nomine, graviter ex pustulis languens, Deo & beatæ Cunegundi per genitricem suam commendatus, mox ab omni ægritudine liberatus convaluit; sepulcro se Sanctæ Dei cum oblatione præsentavit, beneficia ejus attestans & divulgans.

[283] Altera Margaretha, æque ut superior vidua, [Mente & usu linguæ captam sanat Beata,] de nova Sandecz, jungens se plurimis aliis personis utriusque sexus, de oppido ad legendum fraga in agris & saltibus, ante diem Nativitatis sanctæ Mariæ egressis, pariter & ipsa legebat fraga. Sed subito a gravi valetudine occupata, & loquelam & usum rationis amisit, adeo rationis expers, ut a comitibus suis, nonnisi ad manus illam trahentium, reduceretur. Cumque passionem illam diebus quindecim pertulisset, nec spes convalescentiæ aliqua subesset, mulieri taliter valetudinariæ per quietem sancta Dei Cunegundis apparuit. Cujus dum obversantem imaginem, numquam antea visam aut notam, stupens ac tremens miraretur; illa benignius eam conveniens, Noli, inquit, metuere, filia. Stirpis regiæ regni Pannonici virgo, Kinga nomine, ego sum; & tibi & cuicumque alteri, solatium meum in qualibet necessitate invocanti, succurrere parata.

[284] Ad sepulcrum itaque meum, ad cœnobium sanctimonialium antiquæ Sandecz perge, [mittens eam ad sepulcrum suum; & mundum muliebrem carpens.] pristinæ sanitati mea intercessione & merito mox, pro verificatione eorum quæ dico dicturaque sum, restituenda. Sed & sacerdotes, verbum Dei ad plebem declamantes, adi; ut feminas quasque moneant, ne capita sua superfluis ornatibus circumquaque ingrossent, & vultus suos stibio & cerussa ad spectacula in contumeliam Dei, conantes videri pulchriores quam natæ sint, pingant; miserationem Domini, si aliter egerint, non consequuturæ. Ad hanc vocem expergefacta, perfecte se sanatam reperiens, ratione & loquela uti, nomen quoque sanctæ Dei Cunegundis, quod alias numquam audierat, personare & magnificare cœpit; sanitatis suæ subitæ & tam perfectæ, & dum ejus adiret limina, & ex post, apud aures multorum sanctam virginem Dei Cunegundim, jurejurando addito, profitens auctorem.

[285] Martha mulier, ex villa comitis Raphaëlis, vocata Tharnow, [Mulier oculi ac pedis usum recuperat.] ad sepulchrum & limina famulæ Dei Cunegundis & sinistro oculo cæca & in dextro pede clauda adducta, peccaminum suorum confessione peracta, visum sibi & gressum per meritum Sanctæ Dei suppliciter efflagitans restitui, in utroque membro perfecte consolidata, & videre sinistro oculo & dextrum pedem secure figere [coram] universis, qui aderant quique eam cæcam & claudam viderant ante & noverant, cœpit.

[286] Mathiæ Hungari, de villa Mislcza, sanctæ Cunegundis olim familiaris & domestici servitoris, [Puella domestici servi B. Cunegundis] filia, Elizabeth nomine, ætatis puerilis, gravi infirmitate correpta, morbo invalescente, moritur exstincta. Quam cum parens uterque inconsolabiliter fleret; per vicinos & cognatos præsentes pater puellæ Mathias monetur, & inducitur, ut filiam suam sanctæ Dei Cunegundi devoveat; futurum enim fore, ut sancta Dei Cunegundis, cui in vita fideliter servierat, ipsum benigniter efficeret super filia sua consolatum. Qui illorum monita & persuasiones nihili pendens, & mortuum ad vitam reduci parum possibile ducens; puerum quidem mortuum & se, importunitate persuadentium impulsus, commendabat Sanctæ. Addebat tamen: Qui semel mortuus est, mortuus censeri debet.

[287] [sarcophago jam impositæ reviviscit.] Defertur post hæc puer per matrem & cognatos ad funerandum, Mathia patre ob doloris amaritudinem in domo remanente. Ad vada autem fluminis Poprod, quartali milliaris vix exacto, constitutis, mater pueri ad feretrum, funus filiæ visura, accedit; quam, velamine ablato, vivere & pannum sugere videns; ceteris quoque, qui aderant, tam stupendum prodigium denuntiat. Quo cognito & ad liquidum viso, corruentes universi proni in terram, omnes clementissimum Deum & sanctam ejus Cunegundim vocibus & fletibus maximis magnificant & celebrant. Officio autem funeris omisso, ad Sanctam Dei & sepulcrum ejus in antiquam Sandecz in hilaritate magna pergunt, speciali nuntio patri, quia filia ejus viveret, sed nullatenus credere volenti, denunctato. Oblatione autem ad sepulcrum Sanctæ Dei cum gratiarum actione pro vivificato puero peracta, domum cum puero vivificato reversi, patri illum ostendunt. Qui non aliter applaudere & credere voluit miraculo, donec filiam vivam & sanam oculis pervidit.

[288] [Hemiplexia correptam sanat,] Christina virgo de magno sale in sui corporis parte media paralysi percussa, assiduo dolore propter membra emortua vexabatur. Quæ nullatenus suum officium implere valentia, claudam illam & balbutientem & pro media corporis medietate mutilatam effecerant. Cumque per unius anni spatium, ægritudo illa dietim efficeretur intensior, & usus pedis, oculi & manus unius languidæ, sensim deficeret, fama sanctitatis beatæ Cunegundis audita, in antiquam Sandecz ad sepulcrum Virginis beatæ se contulit, & incolatu assiduo visitans quotidie Sanctæ Dei limina, & ipsam pro sua curatione jugiter exorans, manere illic cœpit tam pertinaci proposito; ut non, nisi ad plenum curata, diffiniret apud seipsam ad proprios penates reverti.

[289] [apparens illi Beata.] Sub trium itaque hebdomadarum spatio, quibus illic morabatur, obsecrationes suas apud sepulcrum Virgnis effundendo, die quadam juxta [consuetudinem] in ecclesiam veniens, & ad sepulcrum Sanctæ Dei suppliciter orans, caput etiam ad parietem frequentibus vicibus allidens, apparuit illi magnæ honestatis Domina, sibi per omnia ignota, & nec umquam ab ea visa; quæ illam benignius consolata, monuit, ne de cetero caput parieti illideret, facilius perceptura, quam desiderabat, sanitatem. Ad hanc vocem subito manus, oculi, & pedis usum habere incipiens, ad integritatem membrorum emortuorum sanata rediit; atque de sua curatione sanctæ Dei Cunegundi plurimis actis gratiis, prodigii in ea patrati beneficium ipsa in domum reversa circumtulit.

[290] [Puella jamjam sepelienda revocatur ad vitam,] Margaretha, virgo ætatis puerilis, Holini, de nova Sandecz, gravi morbo correpta, sole occidente, feria sexta post diem sancti Jacobi Apostoli, vita excedens sub conspectu parentum, moriebatur. Cumque, funere suo ex more ad sepeliendum coaptato & feretro imposito cereisque accensis; cognatis insuper convenientibus, parentes eam & necessarii gravius deflerent, ad divinum & sanctæ Cunegundis præsidium se fiducialiter convertunt, votisque nuncupatis Sanctam Dei orant, ut filiæ mortuæ vitam sua intercessione redderet; & usque in noctis medium vigilias & orationes circa funus filiæ producunt. Circa noctis vero medium ad funus pueri accedentes, detractis sindonibus, quibus contectum erat, vivere puerum reperiunt. Tunc in laudes divinas & sanctæ Dei Cunegundis in terram proni cadendo ruunt; Sanctam Dei, quæ eorum precibus & fletibus mota, puerum in vitam revocavit, laudibus sonoris mirificant; ac sepulcro ejus adito, vota pro filiæ vivificatione devotius quo possunt, persolvunt.

[291] Regina Poloniæ Heduigis, Vladislai primi Poloniæ regis b, [Hedwigi regina moricundæ apparet Beata,] cognominati Loktek, conthoralis c, gravem morbum & infirmitatem incidens, singulis medicinis nequidquam proficientibus, ad extremum vitæ perveniens, agonem suum, quibus poterat oratiunculis, Domino commendabat. Apparuerunt autem ei taliter agonizanti duæ larvæ teterrimæ & horribiles, in specie præfigiatæ humana; quæ ad grabatum, in quo decumbebat, propius accedentes, adeo illam terrore durissimo concusserant; ut vix compos mentis, ab omni devotione & obsecratione pavidata decideret. Cumque sub tanto metu, & larvarum, quas dæmones esse intelligebat, aspectu, gemens, anxia &, quid ageret, & ad quem Sanctum se converteret, prorsus ignara versaretur; sancta virgo Cunegundis, etiam non invocata, in specie & habitu religioso, quæ Heduigi reginæ, dum viveret, nota erant, ad neptem suam germanam consolandam (matertera enim sua erat d & filia Jolenthæ sororis germanæ Sanctæ Dei, ex Boleslao pio Calischiensi duce, ut in superioribus e præfati sumus, suscepta) advenit.

[292] Quæ & ipsa ad lectum reginæ accedens, & illam benignius consolans, [ac larvas ab ea pellit, eamque sanat.] beneque de Deo & suo solatio sperare jubens, utramque manicam sui amictus contra larvas opponens atque extendens, præsentiam earum nepti suæ Heduigi reginæ formidolosam & terribilem abegit & effugavit. Cumque regina Heduigis, in priorem devotionem reversa, clementissimo Deo & sanctæ ejus Cunegundi materteræ suæ, ex oculis suis, eam diligentius requirentis, elapsæ gratias pro dispulsis dæmonibus ageret, a grabato etiam ægritudinis consurgit, & in processu dierum ad plenam sanitatem rediit. Atque sepulcrum Sanctæ Dei visitans, & frequentes gratias agens, jurejurando, quæ secum per Sanctam Dei acta erant, relationibus confirmabat.

[293] Martha, consors Czestrzemili de villa Curow, [Puella ustulata sanatur.] casualiter ad proximam ædem sui vicini Suaszkonis perveniens, filiam suam Dorotheam, ætatis adhuc puerilis, in ignem ardentem cecidisse, &, nullo sibi ferente auxilium (eo quia nullus in domo illa aderat) per ignem, in quo huc illucque volutabatur, quam maxime adustam esse [comperit.] Cumque misera mater, viso filiæ tam miserabili casu, velocius accurrisset, puerum & semiustum & seminecem de igne extraxit. Cujus desperans vitam, procidens in genua, sanctæ illum devovet Cunegundi. Et continuo puer, quem genitrix mortuum crediderat, revixit. Et processu dierum plenam & integram sanitatem recuperavit.

[294] [Alia triplici dæmone vexata,] Agnes, puella de Cracovia, decimum annum agens, a dæmone obsessa, mirabili cruciatu nocte & interdiu vexabatur; liberationis autem gratiam repertura, die Dominico post festum sancti Adalberti, in antiquam Sandecz in cœnobium sanctimonialium & ad sepulcrum sanctæ Cunegundis per amicos sub solis ortu adducta est; ubi consistens dæmon; quiescere & latere non valens, eam vehementer illisit ad terram, manus ejus & pedes in longum distrahens; os vero illius ad unius palmæ mensuram dilatans, & in universo corpore eam excrucians: jacebatque prona & taliter distenta in terra, fremens & spumans, a solis ortu usque ad meridiem. Cognatis autem & necessariis sanctam Dei Cunegundim, pro illa & ejus liberatione suppliciter obsecrantibus, liberata est tam pro suo quam amicorum & assistentium judicio, nulla obsessionis & vexationis dæmoniacæ perferens signa. Verum a monasterio ad hospitium deducta, dæmon qui fallaciter se ad tempus occuluerat, mordacius illam excruciare cœpit. Confestim itaque per necessarios ad sepulcrum sanctæ Cunegundis reducta, multas in Deum & Sanctos ejus dæmon per os obsessæ insanias exspuebat & blasphemias. Sanctimonialibus autem ex compassione super illam sacras lectiones & Scripturas legentibus, cum una ex sororibus legendo hunc versum: Foras ejiciat mundanum principem, in Latino pronuntiasset; dæmonium, versum illum irridens & floccipendens, lingua Polonica contrarie respondit, festucam eum, & non principem mundanum ejecturum.

[295] [liberatur ab apparente sibi B. Cunegunde.] Quinque autem diebus sanctimonialibus ad ejectionem dæmonis prece & jejunio insudantibus, feminæ taliter excruciatæ & afflictæ sancta Dei Cunegundis apparuit; eamque benigne consolans ac bene sperare jubens, dæmones ab ea abegit, & in priorem atque integram eam tam libertatem quam salubritatem, cunctis qui aderant stupentibus & sanctam Dei Cunegundim in suis operibus mirificantibus, vindicavit. Compos autem rationis & bonæ valetudinis effecta, narrabat, se triplicis dæmonis obsessionem & vexationem pertulisse; asserens, quia unus eorum Oksza, alter Naton, & tertius Roszen, se frequentibus vicibus, ipsa audiente & intelligente, agnominabant. Ab eo tempore plenius per sanctam Dei Cunegundim liberata, nullum deinceps sensit dæmonis qualecumque obstaculum aut impedimentum, bonitati & sanctæ Dei Cunegundis solatio liberationem suam tam liquidam asscribens.

ANNOTATA.

a Hic ad marginem scriptum erat eodem, quo cetera omnia, charactere: Miracula anno Domini MCCCVIII & sequentibus gesta.

b Idem supra cap. 24 dicebatur Wladislaus secundus; sed nempe primus fuit rex hujus nominis; secundus ordinis a restituta Polonis regia dignitate ducti.

c Et mater Casimiri secundi, cognomento Magni, juxta dicta cap. 2, num. 29; quæ obiit vidua anno 1340, & a Casimiro magna pompa in monasterio Sandeciensi sepulta est; ut habet auctor noster Hist. lib. 9.

d Nempe beata Cunegundis erat matertera reginæ Hedwigis, quæ erat filia Jolentæ.

e Capite secundo scilicet, num. 29; ubi Boleslaus pius vocatur majoris Poloniæ dux, non quod majorem Poloniam totam obtineret, sed quod satrapia Kalissiensis, hoc est majoris Poloniæ pars dimidia, ejus esset; pars enim altera, seu satrapia Posnaniensis, Præmislao tum parebat; ut ait auctor noster Hist. lib. 7 ad an. 1246.

CAPUT XXX.
Continuatio miraculorum ejusdem temporis.

Clemens, ruricola de villa Visznicze, audito vehementi clamore puerorum, in campo ad greges armentorum & pecorum custodiam exercentium, [Puella a lupo laniata & mortua,] illuc, velocius quo poterat, succursum illis facturus (neque enim clamorem tam validum cassum esse credebat) accurrit; filiamque propriam, Agnetem nomine, quæ & ipsa cum ceteris adolescentulis in pascendo pecore occupabatur, a lupo invasam, & in tenero corpore deformiter & letaliter adeo laceratam, ut ex ventre ejus viscera defluerent, mortuam & exanimem reperit. Quam, utcumque poterat, colligens, in domum flens & ejulans deportavit sepeliendam. Genitrix vero puellæ, Gertrudis nomine, cum domo abesset, & ab oppido Bochnia, in quod mercatus gratia iverat, domum revertens, dum rumorem de filiæ laceratione & morte in itinere constituta pro comperto accepisset, in miserabiles lamentationes & fletus ruens, prona corruit in terram, sanctam Dei Cunegundim lacrymosis suspiriis invocans, & filiam mortuam, quatenus illam vivificaret, devovens atque rogans.

[297] Mirum dictu; vixdum votum & rogationem finiverat, [vitæ & membrorum integritati restituitur.] & domum, quam multitudo vicinorum, casum puellæ miserantium, & inspectantium, compleverat, ingressa, filiam mortuam ad vitam revocatam & sanatam atque reformatam, in signum tamen lacerationis & mortis cruentatam a bestia, reperit. Tunc in Deum & sanctam ejus Cunegundim celebri gratiarum actione effusa, ad Sanctæ Dei limina illam in frequenti comitiva deducunt; vota solvunt, jurejurando protestati, quia absque ullo adminiculo humano, sed ad solam sanctæ Dei Cunegundis invocationem, puella vivificata fuerit, & in corpore lacero perfecte reformata.

[298] Stanislava, filia Petri, alias Piotrek, oppidani de Wieliczka, [Item alia toto die submersa.] ætatis puerilis puella, ad molendinum ludens, ignaro parente, in aquam decidit infra molendinum decurrentem, atque illic a mane usque ad vesperam jacuit submersa. Vix tandem perquisita & inventa, dum universi de vita desperarent, nec possibile videbatur, puerum, tanto tempore suffocatum & sub aquarum mole compressum, vivificatum iri, sanctæ Dei Cunegundi parens suus Petrus, facinus suum & mortem filiæ deflens, illam devovet. Et subito puer ad invocationem Sanctæ Dei resurrexit, & liberatrici suæ sanctæ Cunegundi gratiarum actiones & vota soluturus in Sandecz ad sepulcrum Sanctæ advenit, Petro parente suo vivificationem suam & liberationem per juramentum attestante.

[299] [Recens nuptæ epilepsia, febri, dæmone vexatæ,] Thomka, puella nubilis & adulta de villa Piotrowicze prope Machowiecz Cracoviensis diœcesis, cum Jacobo, adolescenti de Kszasznicze nupsisset, vix trium hebdomadarum spatio elapso, morbum epilepticum & febrem tertianam incurrit. Ab utraque tandem ægritudine per vivificæ crucis ligni, quod in monasterio Calvimontis a in singulari habetur veneratione, virtutem liberata; paululum post & in easdem ægritudines relapsa est, & prioribus tertia valetudo gravior & perniciosior accessit: dæmon enim importunus, sævus & infestus illam vexare aggressus, variis & mirabilibus illam excruciabat modis, frequenti colloquio ejus, etiam familia præsente, usus. A sola tamen muliere Thomka, quam vexabat, in statura & effigie unius viri, justa alia membra humana, præter manuum poplices *, habentis conspectus. Et modo tunica, modo camisia amictus; nonnumquam aliter & alio modo gladio exerto, nonnumquam contra mulierem vibrata cuspide formidinem & horrorem grandem obsessæ incutiens; faciem etiam suam simultaneam multifarie contorquens, præfatæ mulieri visibiliter, nemine alio ex domesticis aut extraneis ipsum vidente, apparebat.

[300] [qui miris modis miseram terrebat,] Et quamvis ad conspectum dæmonis mulier, clamore magno edito, fugeret; aliquando etiam signaculo sanctæ crucis ad effugandum eum [se] communiret; nullam tamen liberationem, sed nec alleviationem propterea consequebatur, dæmone etiam eodem signo, ut mulieri videbatur, se signante, & in quælibet loca, quantalibet hominum frequentia plena, ipsam insectante. Quadam insuper nocte, dum ceteri homines contubernium obsessæ propter vexationes dæmoniacas, clamores & horrores devitando fugerent, & solus mulieris Thomkæ germanus Michaël in solatium suum secum pernoctaret; jamque ultra medietatem nox suum cursum peregisset, ad vexatam & afflictam a dæmone sororem Michaël ait: Noli de cetero, soror, metuere; neque dæmonis vexationem (gallorum enim jam cœpit cantus, virtutem dæmoniorum propulsurus) pertimesce. Ad hanc vocem dæmon, cachinno edito, Quid ergo? inquit. At ego gallorum voces contemno, & in morem etiam galli cantabo. Conscensaque pertica, concrepantibus alis, voce galli cantare cœpit.

[301] [crudelissimeque luxabat, vulnerabat, ac mutam reddebat,] Diversis tandem & frequentibus tam terroribus quam cruciatibus tortam, concussam, & afflictam, citra festum beati Joannis Baptistæ, conto spisso caput primum mulieris verberat & allidit; deinde bipennim præacutam, columnæ domus infixam, etiam in caput mulieris cum strepitu ingenti projecit, & graviter caput ejus percussit: a quo ictu exanimis fere effecta, etiam loquelæ usu amisso, digitis insuper tam manuum quam pedum curvatis & contractis & saniem fluentibus, dextri pedis usu atque gressu exstitit privata: in eoque dolore, pœna, & cruciatu a festo sancti Joannis Baptistæ usque ad festum Natalis Christi infelix & miseranda femina a spiritu nequam, illam assidue exagitante, permansit, miseram & cruciatibus plenam utcumque ducens vitam.

[302] Cui in tam validissimis angustiis laboranti & stertenti magis quam dormienti, [apparet Beata, modum & media liberationis exhibens, & partim liberans:] sancta Dei Cunegundis in magna claritate, tunicam inferiorem candidam gestans, noctium una apparuit: & mira mansuetudine atque benignitate mulierem ægram alloquuta, blandeque consolata: &, quænam esset, eloquuta, Si meum, inquit, filia, sepulcrum visitaveris, & a dæmone te infestante liberaberis, & in lingua ceterisque tuis infirmitatibus curaberis. Quo dicto, disparuit; & duas candelas accensas, parieti quoque applicatas dereliquit, in testimonium evidens, fidelis oraculi & veridicæ visionis; & Thomka, mulier morti propinquior quam vitæ, in viribus quoque corporis penitus exinanita & destituta, de grabato, in quo diuturno tempore, semestri videlicet spatio, jacuerat, sine ullo humano adminiculo ex abrupto consurgit; videtque consurgens non phantastico, sed vero fidelique contuitu, duas candelas cereas accensas & ardentes altitudinis unius cubiti, spissitudinis vero digiti auricularis, ad quamdam viriditatem declinantes, parieti domus ad caput grabati, in quo jacebat, infixas, a sancta Dei Cunegunde derelictas.

[303] Nimia autem candelarum claritate & luce stupefacta & exterrita, [rem hanc ægra fratri nutu & signis indicat; sed is non satis intelligens,] domum, in qua jacuerat, propriam exiliens, ad aliam, in qua Michaël germanus suus dormiebat, festina accurrit: & cum ex ictu gravissimo & percussura dæmonis muta prorsus foret, mugitu suo & ejulatu, signis insuper & nutibus, quibus poterat, fratrem suum dormientem excitavit, manuque ejus prehensa, ad domum suam pertraxit. Ille claritate luminis, quæ in domo radiabat, visa, domum ardere incendio, & ad id se a sorore excitum atque pertractum exstinguendum ratus, celerius quo potuit, domum insiliit, & solas duas candelas, quasi duas faculas, ardere flamma ingenti ad parietem videns, atque humanum, non divinum, opus existimans, illas festine, incendium domus prohibiturus, exstinxit, sorore sua Thomka tam mugitu quam signis ipsum prohibente, & cum dextræ manus protensione ac motu capitis plagam & oram monasterii antiquæ Sandecz, in quo sanctæ Dei Cunegundis corpus quiescit, & Sanctam præfatam sibi apparuisse, dæmonium a se fugasse, candelas ardentes reliquisse, &, ut sepulcrum suum visitare non negligeret, jussisse, verba potius frangens quam proloquens, indicante.

[304] Verum cum Michaël præfatus germanus ægre mulieris nec verba nec nutus & mugitus varie sibi ostensos, [aliud pro alio facit:] sed nec mysterium candelarum intelligeret, ad monasterium fratrum Prædicatorum in Opatoviecz b oppidum supra Vislam c situm, sumpta secum utraque candela, & sorore sua Thomka illum comitante, ire pergit. Quo cum pervenisset, monasterii ecclesiam ingressus, sorore, cujus nondum linguæ solutum erat vinculum, ante ecclesiam consistente, uni ex fratribus monasterii, quem forte apud sacristiam offenderat, candelas illas cum singulari devotione tradidit, in sacrificiis, dum res divinæ pro eo ipso tempore illic agerentur, comburendas.

[305] [iterum ergo apparens Beata arguit eam, & sanat an. 1311.] In dierum autem processu cum domum revertissent, iterum sancta Dei Cunegundis mulieri præfatæ Thomkæ per quietem in vigilia Nativitatis Christi anno Domini millesimo trecentesimo undecimo apparuit; &, cur candelas a se locatas, accensas & in ipsius mulieris salutarem consolationem, dæmonis quoque eam vexantis abactionem, exstinguere, & in alium locum, quam in Sandecz antiquæ monasterium ad sepulcrum suum ferre, consumique illas præsumpserit, gravi reprehensione, vultu irato & indignanti, quemadmodum sibi videbatur, pluri sermone corripuit. Et quatenus transgressionis suæ facinus triduano jejunio, in pane dumtaxat trium morsellorum d cinere intincto & aqua peragendo, expiaret, imperavit; liberali & munifica pollicitatione mulieri spondens, se etiam loquendi usum, quo a semestri tempore privata fuerat, sibi reddituram, cum ceteras incommoditates & languores graviores ab ea sua intercessione & merito dispulerit. Ea visione & oraculo Thomka mulier præfata admonita, triduanum, ut jussa erat, explet in pane, cinere, & lympha jejunium; & illico plenam loquendi virtutem consequuta, fratri suo Michaëli & hominibus villæ, in qua degebat, utriusque visionis per sanctam Cunegundim factam apparitionem, & præstitam sibi de septem gravibus languoribus sanitatem, candelarum insuper locationem & accensionem, & cuncta, quæ viderat & audierat, ex ordine enarravit.

[306] [Mulier ad sepulcrum Beatæ de septemplici beneficio gratias agit.] Ad sepulcrum deinde sanctæ Dei Cunegundis in antiquam Sandecz se cum frequenti hominum villæ Pyotrowicze turma conferens, liberatrici suæ virgini Cunegundi gratias agebat ingentes, vota solvens, & in conspectu astantium populorum sanctitatem illius glorificans & extollens. In se quoque collata per eam beneficia enumerans & divulgans, vicinia, quæ secum advenerat, passiones horribiles, quibus admodum afflicta & oppressa fuerat, & de quibus per Sanctæ Dei patrocinium liberata fuerat, attestante. Erat siquidem operæ pretium in muliere præfata sanctæ Dei Cunegundis mirifica attendere prodigia. Septem enim signa in una muliere prædicta Thomka per Sanctam Dei patrata perpendimus. Infestum enim dæmonium abigitur, morbus epilepticus, item febris tertiana, capitis etiam vulnus & livor, a conto & bipenni dæmonis ministerio inflictum curantur, manuum & articulorum contractorum & putredine fluentium nodus solvitur, officium pedi & loquendi usus linguæ restituuntur. Quæ singula quanto mirabiliora atque insolita sunt, tanto sanctior virgo Dei Cunegundis in suo merito & intercessione agnoscitur, tanto cunctis necessitates patientibus certior spes atque fiducia pro succursu eis impendendo ingeritur, tanto perfectior arrhabo ad accelerandum & efficiendum suæ canonizationis decus & præconium regi, pontificibus, principibus & primoribus Poloniæ ostentatur.

ANNOTATA.

a Calvus mons, etiam Calvaria dictus, excelsus est in palatinatu Sandomiriensi, ubi monasterium Benedictinorum a Boleslao primo Poloniæ rege erectum ac fundatum est, rogante B. Emerico, S. Stephani Hungariæ regis filio, qui illud reliquiis sanctæ Crucis, quas Constantinopoli pater ejus acceperat, ditavit. Ad eas ob miraculorum frequentiam andequaque ab indigenis exterisque concurritur. Adi auctoris nostri Historiam lib. 1; & lib. 2 ad an. 1006.

b Opatovecia oppidum est ad Vistulam, Cracoviam inter & ostia Nidæ.

c Visla, Wisla, Vistula idem sonant.

d Morsellus, id est, frustulum, Gallice Morceau; satis usitatum verbum apud scriptores seculi duodecimi & sequentium.

* an pollices?

CAPUT XXXI.
Miracula annorum MCCCXII & MCDV.

Exercitu Pannonico a fines regni Poloniæ hostiliter ingresso, & prædas agente ac spolia, [Alvearia a prædonibus destructa obtritaque,] [cum] domus quoque duorum adolescentum Floriani & Joannis in oppido antiquæ Sandecz despoliata, & apiarium eorumdem, frequentes & multiplices habens apes, fuisset non direptum tantummodo, sed etiam fractum, & per secures gladiosque sectum, incisum, & conculcatum; apes quoque & eorum domicilia, melle universo egesto & rapto, deleta exstitissent, & alvearia concisa & violata; mellis etiam reliquiæ, quæ comedi & ferri non poterant, necnon & apes, ne cuique forent usui, furentium hostium malitia conculcatæ [sunt]; dum autem altera die, hostibus in propria tumultuarie discedentibus, Florianus & Joannes, qui metu hostium in Alpibus & saltibus se condiderant, domum revertissent; & apiarium, cui hostes parsuros crediderant, demolitum & deletum reperissent; maximo dolore & mentis angustia cruciabantur, videntes præcipuam eorum substantiam periisse.

[308] Et quamvis nulla spes de reformanda tanta substantia, & apibus vivificandis subesset; [invocata B. Cunegunde restituuntur.] mellis tamen conculcati quasdam pauculas reliquias cum apibus colligunt, & alveario uni includunt; votum solenne voventes Deo & sanctæ ejus Cunegundi, de mellis universa substantia, per preces & merita beatæ Cunegundis reformanda, decimam se mellis pro Sanctæ Dei cœnobio quotannis daturos; spe sibi optima proposita, quia in suo voto & desiderio fraudari non possent. Mirum dictu; altera illuscente die, apiarium visuri venientes, offendunt vas alvearii, quod pridie ex melle pauculo & apibus conculcatis concluserant, a summo usque deorsum apum ministerio repletum esse, melle in favos pulcherrimos effigiato; vident, & frequentiam apum advolasse, & sub processu dierum quinquaginta alvearia complevisse. Unde & tanto devotius religiosiusque dando monasterio mel anno quolibet decimatum solvebant votum, quanto se celerius, benignius & liquidius in eorum voto & desiderio lætabantur exauditos.

[309] [Rabidi canis afflata veneno mulier,] Consors Michaëlis ruricolæ, Gertrudis nomine, de Hungariæ regno, & de vico, qui in vulgari eorum Krive appellatur, aviam a cane rabido & ejus morsibus læsam & exstinctam in agone reperiens, manibus nudis ad se sublatam, attrectare illam & ejus vulnera cœpit, ab alite rapaci necatam, & virus nullum illi rata inesse. Sed venenum subito corpus mulieris infecit: per articulos siquidem, ungues & digitos, exinde in manus & brachia diffusum, etiam in præcordia ceteraque vitalia membra ascendendo passim intendebatur. In toto denique corpore & in singulis membris Gertrudis præfatæ consurgebant horripilationes mirabiles & rigores formidolosi a rabido veneno causati, generantes in muliere fastidia tædiaque insolita, & cruciatus quosdam atque mœstitiam infligentes. Triduo autem in hujusmodi passionibus exacto, cum se mulier cubatum cum viro suo Michaële ex more recepisset, nondum prima quiete expleta, ingentes & excessivi terrores, dolorque intolerabilis ipsam urgere cœpit.

[310] [& in furorem acta,] Quæ impendenti periculo, non secus quam par erat, commota, viro suo Michaële suscitato, indicat, se amarissimis excruciari passionibus, & venenum intendi; flensque & gemens, ipsum hujuscemodi alloquebatur sermone: Accipe, inquit, infantem nostrum communem a me (erat enim illis puerulus nondum annum unum ætatis transgressus) & tam teipsum quam infantem omni cura & diligentia a quolibet contactu custodi; meam quoque conversationem, tibi & puero pestiferam simili te involuturam periculo, quali me exagitari vides, solicite divita: imminere etenim grandis periculi & perniciosi fati malum mihi video irremediabile, nulloque sanandum antidoto; a quo ne præoccuperis, te tempestive subducas summoveasque, oro. Quo dicto, in furiam versa, stridores, ejulatus, & clamores validos & inconditos, cruciatibus præcordiorum ipsam acrius affligentibus, emittebat. Tantus autem & tam intensus ipsam excruciabat & perurgebat dolor; ut in globi modum contortam frequenter ex grabato in terram projiceret, & ad terram prosternens, non secus quam exanimem efficiebat.

[311] [invocans Beatam sanatur, hærente tamen dolore aliquo in renibus;] Altero item triduo in tam diro & miserando cruciatu exacto, vicinis eam visitantibus, & pro consolationis remedio ingerentibus, ut ad aliquem Sanctorum conversa, se illi recommitteret, & pro sua liberatione ejus solatium imploraret, mulier ita salutaribus persuasionibus acquiescens, dum se paululum in ea dolor & passio remisisset, celeberrimam jam tunc sanctæ Cunegundis famam apud regionem Pannonicam diffusam audiens, supplicibus orationibus & fletibus sanctam Dei invocare * Cunegundim, deposcens se per ejus suffragia & merita a suis crudelibus cruciatibus & pœnis solvi, devovens quoque, se sepulcrum Sanctæ nudis pedibus quamprimum visitaturam. Vix miseranda & miserabilis femina verba obsecrationis & voti finierat; & subito ad invocationem virginis sanctæ Cunegundis clementissimus Dominus mulieri tot cruciatibus afflictæ, tot languoribus implicatæ, tam rabido veneno infectæ, plenam & integram contulit sanitatem: quievit etenim omnis dolor, eam in præcordiis & membris vitalibus torquens; quievit & furor illam exagitans; simul quoque & bonæ valetudini reddita, & bonæ menti, usum rationis & incolumitatem habere cœpit.

[312] Verum dolore aliquali mulierem circa renes stringente, [at geminata prece, tres pariens catulo, omnino convalescit an. 1312.] & non mediocrem illi gravedinem ingerente & molestiam, nova prece liberatricem suam sanctam Dei Cunegundim orabat; ut quæ majores morbos dispulerat, reliquias quoque eorum tollere dignaretur, novo se voto obligans, sepulcrum Sanctæ altera vice nudo & pedestriadire gressu. Et in continenti, voto hujusmodi emisso, tres vivos catulos pariens, integram sanitatem, omni dolore cessante, se recepisse lætata, ad cœnobium antiquæ Sandecz, & ad sepulcrum virginis Cunegundis, duplicem peregrinationem pedestri itinere, quemadmodum voverat, exegit, sanctam Dei Cunegundim cælo tenus laudibus mirificans, & suarum diversarum passionum liberatricem eam acclamans, & sanatam se ab ea anno Domini millesimo trecentesimo duodecimo jurejurando contestans, Laurentio & Stephano ejusdem villæ incolis, qui secum una ad sepulcrum Sanctæ Dei advenerant, suæ adstipulantibus relationi b.

[313] Procuratoris generalis Cracoviensis viri nobilis Jacobi, [Apparet Beata ægro, eumque invitat ad reliquias suas venerandas an. 1405;] alias Jacussy, familiaris, Mroczek nomine, anno Domini millesimo quadringentesimo quinto, gravem infirmitatem incidens, & longiusculo tempore cruciatus duros perferens; dum, nullis medicorum artibus proficientibus, in desperationem vitæ ac sanitatis versus, de termino suæ periodi, & animæ separatione a corpore, solicitus cogitaret; profundo sopore obrutus, videt per quietem, in ecclesiam & monasterium sanctimonialium antiquæ Sandecz se perductum & ingressum esse. Cui orationi & devotioni illic incumbenti persona quædam venerabilis feminea, &, ut æger conjicere poterat, habitu sanctimonialium amicta, & non secus quam illarum antistes, sibi visibiliter apparuit. Et blandius compellatum, an illam, quænam esset, agnosceret, requisivit. At Mroczkone ægro respondente, non se scire aut nosse, quæ foret, cum numquam tam venerandam antistitem eum nosse, sed nec videre, contigisset; Ego sum, inquit, Cunegundis, Poloniæ ducissa, & hujus, in quo te positum vides, loci ac monasterii gubernatrix & antistes, morbis tuis atque languoribus diuturnis, si illos non pudebit detegere, & sepulcri mei locum corporaliter adire, mea intercessione atque suffragio subventura.

[314] Ad hanc vocem de gravi somno expergefactus æger, [cui ille obsequens, sanatur.] dum memoriter singula per ordinem, quæ secum per quietem acta fuerant, & in quo templo recenter obversatus, quique sermones ad illum, & a quam veneranda & insigni persona dicti fuissent, diligentius recensuisset, monstratæ sibi visionis oraculo, diminutam ægritudinem notabiliter sentiens, paruit. Ac duos cereos ferens templum, quod in quiete viderat, & sepulcrum Sanctæ Dei adiit, ubi sanctum suum nomen, mira devotione invocans atque valetudinis suæ varias species enarrans, perfectius se ex tunc sanatum intelligens, ovans & magnalia Dei & Sanctæ ejus sibi etiam non petenti, exhibita divulgans, sospes & incolumis domum rediit.

[315] [Ancilla ob festum violatum angina correpta,] Rusticani generis femina, Margaretha nomine, Thomæ kmethonis c & agricolæ de villa Barczicze Cracoviensis diœcesis, cum in Epiphaniarum die, festo tam celebri per opus servulæ violato, ad panes coquendos farinam fermentasset, ultio divina illam mox est subsecuta. Nam passiones squinanciales d graves & insolitas in gutture, dum opus fermentationis expleret, sentire cœpit, & ingravescere. Opere autem expleto, adeo sensim gliscente dolore, angustiata atque a languore pressa est, ut, veluti moribunda, palpitans, membris sua officia deserentibus, caput etiam attollere, aut in terram defigere non valeret.

[316] [ope B. Cunegundis sanatur.] Intelligens autem ob prævaricationem & violationem sanctæ diei a tam subito & diro languore se correptam & angustiatam esse, timensque sibi extrema imminere, ad auxiliatricem magnificam sanctam Dei Cunegundim se totam convertens, illam pro sui liberatione supplicibus vocibus & lacrymosis suspiriis invocare cœpit; devovens, se a die illo & deinceps dies festos & sabbata exploratiori honoraturam cura, & limina ac sepulcrum Sanctæ Dei personaliter visitaturam. Ad hanc autem invocationem, furor ægritudinis, qui per universum corpus grassabatur, mox quievit: & femina prædicta tanti beneficii, a Sancta Dei sibi præstiti memor, pedibus sepulcrum Virginis adiit, & hostiam, juxta ac voverat, in signum gratitudinis & suæ incolumitatis, obtulit suæ Liberatrici vivam.

[317] [Podagra subito sanata.] Polonicæ feminæ, ad invocationem Sanctæ Dei curatæ, Pannonicam subnectemus. Helena mulier, ex civitate Hungariæ Varadino e orta, annis sex gravi & assiduo pedum dolore torquebatur. Cumque morbus podagraticus invalescendo mulierem in desperationem recuperandæ sanitatis adduxisset; illa, jam de humanis diffisa remediis, totam se ad virginem sanctam Cunegundim, de cujus sanctitatis excellentia plures tunc inter Hungaros jactabantur rumores, convertit. At, voto visitandi limina sua emisso, liberatam se ab omni languore & dolore sensit. Proinde, quam festinantius potuit, ex Varadino in antiquæ Sandecz monasterium veniens, & votam oblationem offerens, multiplicem misericordiam Dei, quam per suffragia sanctæ Cunegundis assequuta est, exposuit.

ANNOTATA.

a Cum ordinem temporis servet auctor in hac prodigiorum narratione; videtur hoc miraculum ad annum Christi 1312 pertinere; cum præcedens exeunte anno 1311 patratum esse affirmet: & vero quamquam bello, quod sciam, nullo tum a Polonis Hungari dissidebant; frequentes tamen adeo prædonum grassationes erant in palatinatu Cracoviensi anno 1312, ut eam rebellioni adversus Locticum suæ Cracovia causam prætenderet; ut vide in historia Poloniæ Dlugossi lib. 9; & apud Michovium lib. 4, cap. 8. Valachorum ergo prædonum hæc incursio fuerit, qualem in hasce partes fecisse sæpius per hæc tempora memorantur infra cap. 34, num. 343.

b Sequitur annorum fere centum hiatus, quo nulla notantur miracula; negligentia scribentium, an defectu materiæ id contigerit, incertum: malim illud suspicari tamen, quam hoc; quandoquidem seculo sequenti tam crebra narrantur prodigia uno etiam anno facta; ut a numero sequenti patebit.

c Kmetho apud Polonos significat hominem servilis conditionis, & sæpius occurrit in Actis B. Simonis de Lipnica. Redit infra cap. 36, num. 371. De eorum pensionibus videri post Cromerus lib. de republ. & magistrat. Polonorum sub initium.

d Sic dictæ a squinancia, Gallice squinance, squinancie, & esquinancie, quam Latine anginam dixeris, qua nimirum ita fauces anguntur & intumescunt; ut vel respiratio cruciet.

e Varadinum urbs est Hungariæ munita in Transilvania Crisso, seu Kerez fluvio assidens.

* subaudi cœpit

CAPUT XXXII.
Prosecutio miraculorum anni MCDV.

Stanislava virgo adulta, filia Nicolai civis de Jasziel Cracoviensis diœcesis, in languorem gravem incidit, [Puella diuturno morbo juxta oraculum soluta.] a quo cum per tempora multa liberari non posset suffragiis & antidotis humanis; & tempore diuturno procedente, morbi etiam gravedo intenderetur; parentes quoque virginis fluctuans & dubia desperatio cepit. Cui in tam periculoso discrimine constitutæ voce clara, & per visionem illapsa, dictum est: Si, inquit, tota devotione ad sanctam Dei Cunegundim te convertens, ejus limina visitaveris, continuo ab omni, qua hactenus pressa fuisti, ægritudine liberaberis. Ea voce commonita & in gaudium immensum versa, oraculo paruit. Ac sanctam Dei Cunegundim fervida devotione invocans, & totam se illi devovens, sanitatis perfectæ beneficium, ab omni morbo ex tunc liberata, accepit. Ad limina deinde Sanctæ Dei cum parentibus & cognatis in antiquam Sandecz in monasterium perveniens, votumque & oblationem solvens, potentiam divinam in sancta sua Cunegundi mirabilem prædicabat.

[319] Joannes de Falansze adolescens, filius Jaszkonis agricolæ Cracoviensis diœcesis, [Dysenteria sublata.] dysenteriæ morbo adeo affectus erat; ut, manante cruoris profluvio, viscera etiam e corpore secum pertraheret. Jam adolescens ipse nimia macie attenuatus, & a tam gravi ægritudine in singulis sensibus depastus, ægre animam (utpote qui mori malebat, quam cruciatus perferre) trahebat: nulla enim medicamina tam efficacia offendebantur, quæ vim profluvii coërcerent. Parens deinde ejus Jaszek præfatus, pœnam filii miseratus, & inspiratione divina instinctus, sistere illum ad sanctæ Cunegundis limina devovet, singularem oblationem pro ejus incolumitate oblaturus; sanctam Dei Cunegundim suppliciter invocans, ut filio suo, non tam misero quam miserabili & moribundo, subveniret. Subvenit illico Sancta Dei supplici suo: stetit enim & ab eo die conquievit in adolescente devoto sanguinis rivulus, viscerum fluxus; & integræ sanitati redditus, parentibus illum concomitantibus, ad limina Sanctæ Dei veniens, obtulit Deo & Sanctæ ejus hostiam, a patre repromissam.

[320] [Puellulæ in ignem lapsa, sanatur.] Agnes, femella ætate impubere, filia Gertrudis de Thylmanowa Cracoviensis diœcesis, penes ignem obversata, dum mater sua Gertrudis, domesticis curis intenta, in alio opere foret occupata, in ignem decidit; & flammarum rigore adusta, spiritum vix retinens, matre ad fletus & ejulatus filiæ accurrente, de igne extracta est. Cumque misera mater infelicitatis suæ casum geminatum amare gemebunda defleret (morituram enim filiam, seque & caro pignore orbandam, & gravi scelere, quia ejus negligentia puellæ minorenni mors accidebat, contaminandam metuebat) & multa mentis & corporis fluctuatione agitaretur; aliud solatium non reperiens, ad sanctam Dei Cunegundim festina recurrit. Et filiam semianimem ejus devovens miserationi, in antiquam Sandecz ad sepulcrum Sanctæ Dei cum oblatione deferens, plenam filiæ suæ obtinuit reintegrationem.

[321] [fumentum sanatum.] Jumento etiam præfatæ Gertrudis ægrotante usque ad mortem, Gertrudis ipsasuperiore beneficio Sanctæ Dei inescata, cereum ad longitudinem jumenti ad sepulcrum Sanctæ obtulit; & se de damno, jumentum vero a morte, servavit; jurejurando firmans & contestans, quia non aliqua ope humana, sed solius Dei dignatione & filiæ suæ Agneti combustæ, & jumento suo sanatio ad invocationem sanctæ virginis Cunegundis provenisset.

[322] [Puer contracta ex nimio fletu hernia] Puerilem adhuc agens ætatem Nicolaus, filius Joannis & Osannæ de Thylmanowa, cordacis a, existens etiam tunc puer, conditionis, nimio fletui ex levi momento & causa, plus quam illi conveniret ætati, indulgebat. Parente autem utroque fletus magnitudinem & augmentum prohibere aut restringere aliquibus fomentis vel blanditiis dissimulante; sed nec opinante, ut fletus ille aliquod malum deberet parturisse; puer prædictus ob ploratum & ejulatum immensum, in utroque inguine membrana fracta diruptus atque rimatus est. Et quo major & altior per ætatem succrescebat, eo amplius ruptionis rima, visceribus ad ima defluentibus, augebatur. Nec succis & remediis solicite adhibitis solidatio sperata poterat pervenire. Puerilibus annis in tam vitiato corpore transactis, Nicolaus puer præfatus jam adolescentiam attigerat; & quo in majorem evaderet ætatem, eo ampliorem tristitiam parentibus subministrabat, qui illum agrestibus muneribus, ob defectum hujusmodi, invalidum, ut erat, existimabant.

[323] [jam grandior factus, sanatur.] Unde nec illum absque gravi mœrore poterant intueri, de miseratione tandem bonitatis & pietatis divinæ, & de suffragio sanctæ Dei Cunegundis non diffisi, ad illius solatium invocandum conversi, adolescentem Virgini sanctæ & ejus liminibus præsentandum devovent. Itinere quoque arrepto, crepatum filium secum trahentes, in monasterium sanctæ Trinitatis antiquæ Sandecz perveniunt, & hostia placationis & voti oblata, supplices atque pias pro ejus consolidatione Sanctæ Dei fundunt preces; ubi mira Dei miseratio ad invocationem suæ dilectæ sponsæ Cunegundis monstrata est. Continuo enim crepatus ille & ruptus, solidatus, sanatus & reintegratus est, omnisque ruptura & scissio in illo ex tunc & in post quievit.

[324] Stachna, servilis de Nova Sandecz puella, [Podagra subito sanata.] a podagratico languore invasa, & illius duro & valido dolore attrita & concussa, spiritu & corpore anxia torquebatur; quia sub vinculo tantæ ægritudinis constituta, quotidiano ministerio, quo sibi velut orphana & patrimonii inops consulere consueverat, deficiente, ad producendum vitam aliud adminiculum non habebat, publice stipem emendicare perosa. In preces itaque & obsecrationes ad Sanctam Dei tota conversa, nomen ejus pro sua liberatione cœpit invocare. Et continuo, universa podagratica rabie diffugiente, puella gradu concito ex grabato, quo detinebatur, consurgens, ad limina ancillæ Christi Cunegundis perfecto gressu venit, votam oblationem Sanctæ Dei offerens, & ejus merita magnificans.

[325] Myrochna, alias Myroslava, vidua de Thylmanova, [Item hydrops;] morbo hydropisis detinebatur alligata. Cumque subcutaneus humor sensim invalesceret, & gravedine assidua mulier torta, mori magis quam vivere angustiata cuperet, veneranda quædam persona feminea per visionem apparuit; &, ne de cetero male de sanatione sua metuere deberet, admonens, dixit illi; Devove te, inquit, sanctæ virgini Cunegundi & limina illius visita, liberationem tuæ valetudinis per illius merita acceptura. Tali læta admodum & animata oraculo, hostiam, quam manus sua offendere poterat, apprehendens, in antiquam Sandecz venit. Et tam preces quam hostiam Sanctæ Dei offerens, sanitatem desideratam, juxta ac illi in visione monstratum fuerat, ad invocationem ancillæ Christi Cunegundis plenarie consecuta [est.]

[326] Febricitanti puellæ Suentoslavæ, de Nova Sandecz, [ac febris,] & graves in caloribus perferenti dolores, & de humana diffidenti, quam frequentius tentaverat, ope; sanctam Dei Cunegundim invocare, & se illius merito & solatio fide & spe plena devovere cœpit. Ad quam invocationem omnis ille febricitans humor effugatus, puellam de cetero non vexavit. Quæ beneficii tanti memor, Sanctæ Dei limina pedibus adiit & oblationem attulit in suæ liberationis signum & sanctæ Cunegundis decus & glorificationem.

[327] Filiola Elizabeth mulieris de Podgrodze, nomine Stanislava, [& morbus simul cum surditate;] gravem incidens infirmitatem & diuturnam, adeo vi morbi vexabatur, ut etiam surda fieret, magnitudine & molestia ægritudinis surditatem in ea causante; de cujus convalescentia dum matri desperatio, humanis remediis non proficientibus, incessisset, patrocinii sanctæ Dei Cunegundis, quod conditioni cuilibet & sexui consuevit conferre, recordata, surdam & ægram filiolam devovet, preces & obsecrationes ingeminans pro ejus liberatione. Sensit illico, voto emisso, speratum & invocatum remedium, & puellam Stanislavam a languore corporeo & a surditate videns mater liberatam, ad limina Sanctæ cum ea accurrit, & hostiam, quam pro filia voverat, laudans Deum in Sancta sua, persolvit.

[328] [uti & epilepsia;] Mathias, adultæ jam ætatis juvenis, filius Nicolai & Catharinæ de Cracovia, in ægritudinem gravem prolapsus, morbum etiam epilepticum contraxit: hic, cum sibi & parentibus suis multo foret fastidio & oneri (spumans enim & moribundo similis virtute morbi cadens in terram volutabatur, non sine inspectantium tædio & horrore) plura ad sui curationem adhibuit remedia. Sed, cum omnia ingesta morbi vim dispellere non valerent, &, anno integro exacto, ægritudo intenderetur, ad sanctam Dei Cunegundim tam parentibus quam ægro converti, & ejus solatium implorare placuit. Id cum omni devotione & solicitudine explevissent, devoventes, se limina Sanctæ cum ægro visitaturos, morbi continuo grassatio subducta est. Et Mathias ipse sepulcrum Sanctæ cum parentibus adiit, sanctam Dei Cunegundim ore & voto glorificans, & mirabilia omnipotentis, quæ ad sui invocationem in eo operatus est, enarrans.

[329] [& gravis infirmitas.] Opprimente Petrum Swiaszkowicz gravi infirmitate, & doloribus ac cruciatibus illum excoquentibus immensis, uxor sua Christina, ægrotanti marito fideliter compassa, verita insuper, ne, illo obeunte, orba remaneret & viduata; illum sanctæ Dei devovet Cunegundi, promittens, devotius quo poterat, limina Sanctæ cum viro suo præfato, quamprimum per valetudinem liceret, visitaturam. Post cujus emissionem voti, & sanctæ Dei Cunegundis supplicem invocationem, Petrus Swiaszkowicz præfatus ab omni, qua detinebatur, infirmitate solutus, uxoris votum, glorificans Deum in Sanctis suis, persolvit.

ANNOTATA.

a Cordacem hic vocat conditionem pueri, cui cor tenerum est & propensum ad tristitiam ac lacrymas ciendas.

CAPUT XXXIII.
Miracula anni MCDVI.

[Podagra repente sanata anno 1406] Textoriæ artis mechanicus Nicolaus, cognominatus Chalasta, oppidanus de nova Sandecz, podagræ dolore vehementi & gravi anno Domini millesimo quadringentesimo sexto vexari cœpit: & cruciatu, qui assidue intendebatur, grastante, variis molestiis homo, manu & labore victum quæritare solitus, angebatur; quia solatium vitæ & victus tam præcipitanter sibi videbat ereptum. Angustiatus itaque corpore & spiritu; &, quonam modo sibi & necessitati familiari subveniret, nusquam reperiens, ad divinum solatium & sanctæ Dei Cunegundis patrocinium fide & spe plenus recurrens, illam, ut se de passione carnis & spiritus solveret, suppliciter invocare, & se totum illi devovere cœpit, pollicitus, se illius visitaturum limina, & Missam unam de benedicta Trinitate, per ministerium sacerdotis explendam, ordinaturum. Id votum cum, quadriga ad monasterium veniens, explesset, ab omni morbo & dolore podagræ se lætatus est perfectius liberatum.

[331] Catherina, alias Kasza, consors Bartholomæi, alias Bartzkonis, [Moribunda sanatur; sed votum negligens,] de nova Sandecz oppidani, gravem incidit infirmitatem, & languore diuturniori procedente, dum ingestæ non prodessent medelæ, tam suo quam amicorum judicio propediem putabatur moritura; nec illam & amicos æstimatio hujusmodi fefellit; premente enim vi morbi, non secus quam moribunda agonizare, cognatis astantibus & excessum ejus deplorantibus, cœpit. Cujus sortem consanguinea illius femina, Netha nomine, conthoralis Mochonis de nova Sandecz oppidani, miserata, magno & supplici comploratu, & qua poterat ampliori mentis & fidei devotione sanctæ Cunegundi illam devovebat; promittens, se una cum ægra sanctæ Dei Cunegundis limina quamprimum visitaturam, & condigna oblatione Sanctam Dei honoraturam. In hanc devotionem cum languida & moribunda mulier, quasi de gravi somno expergefacta, spiritum & memoriam resumpsisset, brevique se sensisset a tam periculoso languore sanatam, votum, pro se per Netham consanguineam suam pactum, reddere differebat.

[332] At Nethæ principali votrici per quietem monstratum est, [de cælo moneri jubetur.] Catherinam, alias Kaszam, præfatam vice altera languidatam & mortuam esse. Cujus cum obitum multo amarius quam priorem Netha defleret; audivit vocem significantem sibi, illam juste mortem incurrisse; quia divinæ miserationi & intercessioni sanctæ Dei Cunegundis ingrata, voto se dissimulasset solvisse in hanc diem. Ad quam vocem Netha, metu nimio perculsa, evigilans; consobrinam suam durius, narrans quæ viderat, admonens & objurgans, & cum illa mox gradu concito in antiquam Sandecz accurrens, votum, quo se pro illa obstrinxerat offerens, insuper munus, quod manus sua invenerat, devotius quo valuit, oraculo duplici commonita, persolvit.

[333] Apollonia femina, consors Mathiæ pastoris de nova Sandecz, [Capitis dolores sublati,] gravi dolore capitis longo spatio torquebatur; procedente insuper tempore, cum & languor herbarum viribus inhiberi non valens, assidue intenderetur; & mulier in ultimam desperationem versa, & omni humano solatio destituta, jaceret semianimis, propediem moribunda; jacta demum in clementiam omnipotentis Dei, & in patrocinium sanctæ Cunegundis virginis, fiducia, se illi cum omni pietate & corde contrito devovit. Moxque ad sui nominis invocationem, fugato tam diuturno & periculoso dolore capitis, perfecte se invenit sanatam.

[334] Dorothea mulier, cognominata Zydkowna, de oppido antiquæ Sandecz, [& oculorum.] dolore oculorum percussa, anxietate nimia & pro dolore qui illam diutius urgebat, & pro amisso lumine premebatur: cœtus enim hominum & omnem lucem, crescente dolore, perosa, abscondita sub obscuritate & caligine degere cogebatur. Rabie tandem morbi & diuturnitate temporis cæcata; divinum, etsi sero, aliquando tamen, per meritum & nomen virginis Dei Cunegundis cœpit invocare auxilium, devovens, se in decus Sanctæ Dei munera ad sua limina allaturam. Subducta est illico, voto hujusmodi emisso, ex orbibus oculorum tenebra, subductus & dolor; & mulier desiderii sui compos effecta, apud limina Sanctæ munere, quo se devoverat, solvit.

[335] [Puer errans in silvis, post biduum inventus.] Filius Annæ viduæ, agrestis feminæ, Martinus, de villa Maszkowicze, ad silvam vastam & sibi incognitam, vico, in quo degebat, proximam ingressus, aliquanto tempore per illam errans anxiusque vagabatur, dignoscere per ætatem impuberem non valens saltus loca; sed nec expedire se sciens, an sibi in Orientem, Occidentem, Austrum aut Septemtrionem progrediendum foret. Genitrix autem Martini, Anna, profundo metu de filii vita, dum ad constitutum non reverteretur tempus, solicita, altero jam fluente erroris die, assumptis, quanto pluribus poterat, cognatis & vicinis, ad saltum irrumpens, filium scrupulose disquirebat. Quem cum aliquamdiu offendere non posset, periisse aut a feris voratum esse existimans, in magni mœroris angustia constituta, sanctam Dei cœpit invocare (& vota illi vovere) Cunegundim. At continuo miseratio divina invocantibus Sanctam suam affuit; & puer errans, & periisse creditus, a quærentibus vocatus, vocantibus respondit. Et tandem ex responsionis clamore aditus & repertus, domumque reductus, sanctam Dei Cunegundim, votis persolutis, cum parente sua Anna & ceteris cognatis & vicinis, non secus quam desideratus a, & a limine mortis ereptus, magnificavit.

[336] [Adolescens curru obtritus sanatur.] Adolescentem junioris ætatis, Martinum Czolbycz, quadriga onerata & ab equis discurrentibus acta, in corpore universo supergrediens, pondere suo adeo constrinxerat violaveratque; ut non secus quam mortuus plangeretur. Uterque deinde parens suus tam pestifero & insperato casu conturbati, ne charo filio orbarentur, ad preces & vota conversi, sanctam Dei invocabant Cunegundim. Miserationum autem Dominus, Sanctam suam mirificaturus, corpori juvenis quassato & lacero plenam sanitatem mox invocatus præstitit; & juvenis cum parentibus limina Sanctæ visitans, vota, quæ parentes nuncupaverant, reddidit.

[337] [Claudus erigitur.] Constrictum ex morbo in pede uno, vique morbi usu ambulandi amisso, destructum nepotem suum germanum Stanislaum Markowa mulier, matertera sua, pietate & fiducia plena, sanctæ Dei devovit, supplicius quo poterat, Cunegundi. Quia fide & supplicatione omnipotens Dominus permotus, plenam incolumitatem Stanislao contulit, & pretiosa habens suo in conspectu sanctæ suæ Cunegundis suffragia & merita, opprobrium ab adolescente abstulit claudicationis.

[338] [Languore diuturno defecta subito convalescit;] Variis doloribus & languoribus Catherinæ mulieri dictæ Aczthonia aggravatæ, & extensione temporis desperanti de vita, sanctamque Dei virginem Cunegundim per preces & vota suppliciter invocanti; divinum affuit præsidium, singulos dolores exterminans & effugans. Quæ beneficii divini non immemor, sanctæ Dei Cunegundis, cujus se intercessione & merito, jurejurando firmabat sanitatem integram nactam esse, limina adiens, promissis muneribus illam honorat.

[339] Viduatæ conditionis femina, Magdalena de Mosczenycza; [uti & aliæ duæ;] item & altera matrona Catherina Slodowa, de nova Sandecz, magnis torquebantur & duris infirmitatibus. Et cum utrique ex assiduitate languoris desperatio evadendæ infirmitatis incessisset, utraque, voto visitandi limina sanctæ Cunegundis facto, perfectam sanitatem consecuta, quod voverat, explet prompto studio & devotione.

[340] Jacobus, cognominatus Radziak, oppidanus de nova Sandecz, [item alius prope jam depositus;] gravem valetudinem incurrens, diutiusque illam tolerans, dum ingestæ medelæ nullum sibi remedium speratum attulissent; vidit per quietem, ad mortis limen se pervenisse, & moriendi necessitatem sibi impositam adventasse. Cumque in magno pavore propter superimpendentem mortem constitutus, plurimum angustiaretur; vox ad illum insonuit, ut voveret, se limina sanctæ Cunegundis visitaturum, mox sanandus, & ab imminenti eripiendus morte. Qui cum visioni expergefactus paruisset, periculo mortis per divinam gratiam & sanctæ Dei Cunegundis patrocinium solutus, voto, hostia oblata, se exsolvit.

[341] Martinus de Czugniowicze, viduæ Gertrudis filius, [item alius.] longa & gravi infirmitate gravatus, nullum poterat ad suæ sanationis remedium invenire lenimen. Genitrix autem sua Gertrudis de filii convalescentia anxia & solicita, antidota humana nullum videns afferre profectum, ad cæleste præsidium se totam convertens, patrocinium sanctæ Dei Cunegundis solicite & devote pro filio invocare cœpit, vovens se & filium, ad sanctæ Dei Cunegundis limina visitanda. Et continuo, ad invocationem Sanctæ filio sanato, & votum exsolvit, & sanctam Dei Cunegundim singulari extulit celebritate.

ANNOTATA.

a Desideratus, id est, amissus..

CAPUT XXXIV.
Prosecutio miraculorum anni MCDVI.

Petri Cracoviensis episcopi a, Sandeczensis Vladarius b, Joannes Czudisch anno Domini millesimo quadringentesimo sexto validam incurrens ægritudinem, [Morbus diuturnus sanatur sanatur an. 1406.] diutius ab ea detinebatur; morbo insuper crescente, etiam in spe vitæ periclitabatur, in tantum, ut in desperationem convalescentiæ verteretur. In qua angustia constitutus, humanis suffragiis non succurrentibus, ad cælestia se convertit, & sanctam cœpit in sui adjutorium Cunegundim invocare, devovens, se ad sanitatem restitutum ejus limina visitaturum. Hac invocatione perfunctus, etiam morbo longævo se exoneratum testabatur. In testimonii autem suæ perfectæ sanationis in antiquam Sandecz cum universo comitatu suæ familiæ, gestans in manibus magnum cereum, ad limina Virginis sanctæ Dei accedens, & sepulcro suo offerens, Sanctam Dei opere & verbo pro sua liberatione glorificabat.

[343] [Mulier abrepta flumine] Valachorum c, seu Volscorum natio, rapto vivere assueta, in pecore pascendo & ove nutrienda occupata, agmine facto ex Alpibus, qui Hungariam a Polonia disterminant, in quibus suas exercent pasturas tenentque cubilia, frequenter in oppidum antiquæ Sandecz hostiliter nocte, quo pavidior foret eorum irruptio, insiliebat, & in oppidanos prædas, cædes & spolia, ceteraque nefanda committebat. Quodam itaque tempore, dum ad oppidum præfatum Valachi irrupissent, prædam & spolia de oppidanis acturi, mulier quædam, Martha nomine, crudelitatem eorum evasura, mole impedimentorum ad collum superimposito, cœpit trans flumen, quod minor Danubius, alias Dunajecz appellatur, diffugere. Id cum tum undis ex descensu imbrium inflatum esset, suapte etiam torrenter currat, mulierem sarcina prægravatam subita periclitatione fluctibus tumentibus facile involvit.

[344] [periculo eripitur.] Quæ dum se aquis suffocandam (præsertim cum nemo esset, qui sub caligine nocturna periclitanti ferret remedium) videret; sanctam Dei Cunegundim voce clamorosa invocare cœpit, dicens: Adjuva me, precor, virgo felicissima Cunegundis, in hoc naufragio, & tui patrocinii virtutem mihi, quamvis indignæ & immeritæ, de tuo tamen solatio confidenti, ostende. Vix precatione expleta, adjutam se, & de vorticibus undarum, quibus jam præsuffocabatur, sensit ereptam. Quapropter, intermisso fugæ itinere, ad liberatricem suam beatam Cunegundim accurrens, celebrata in eam actione gratiarum, totum id quod viveret, ejus benignitati & merito asscribebat.

[345] [Morbus pedicularis depulsus.] Genere nobilis adolescens Paulus, ex vico de Lyoszoszyna ortum ducens, vermium gravi mordacitate & molestia per multitudinem exuberante capitis sui cæsariem nocte & interdiu per annos sex continuos corrodente, nulla poterat succorum aut unguentorum arte vel ingenio sanari. Id molestius mater adolescentis Margaretha perferens, sanctæ illum, quo devotius poterat, devovet Cunegundi. Ad cujus invocationem obsecrationemque, per filium & matrem factam, & tabes & vermis ex tot annorum possessione depulsus, ad integrum disperiit.

[346] [Dæmoniacus & mutus sibi plane restitutus.] Duodennis adolescens Albertus, filius Gregorii cognominati Gagowka, de villa Maszkowycze, dæmonis invasione vexabatur; qui illum, in varias se & horrendas formas transmutans, tam immenso velut adolescentem constringebat terrore, ut nec hiscere nec loqui posset: & loquendi usu amisso, mutus effectus fuerat & elinguis. Cumque cruciatus filii patrem magna tristitia & dolore assidue contorqueret; & spes aliqua evadendi, præsumptio insuper & metus de passionis incremento in oculis & animo parentis obversaretur; filium, qui loqui non poterat, pater Gregorius sanctæ Dei Cunegundi devovet, pollicens, se, & cum filio, limina Sanctæ visitaturum. Nec ullam, nuncupatione voti expleta, facit moram; sed filium energumenum & mutum secum trahens, ad limina Virginis sanctæ ire pergit. Ad quæ cum pervenisset, & quæ voverat precibus & obsecrationibus multiplicatis explesset, adolescens a dæmone & vinculo linguæ solutus, organa oris in laudem omnipotentis Dei & sponsæ ejus virginis Cunegundis glorificationem, stupentibus & mirantibus cunctis qui aderant, reserat; afferens, sanctæ Dei Cunegundis patrocinium dæmonem territum a se dispulisse.

[347] Monasterii sanctimonialium antiquæ Sandecz præfatarum in bonis temporalibus procurator Nicolaus, [Moribundus continuo sanatur;] ecclesiæ parochialis in Byeszdzedza Plebanus, infirmitate assidua & gravi oppressus, adeo vehementer urgebatur, ut dierum suorum finem nemo dubitaret appropinquare, omnesque illum prope horam æstimarent moriturum. In agone itaque & in extremo periculo se videns constitutum, sanctam Dei Cunegundim, ut se de mortis angustia & imminenti exitio eriperet, precari & vota illi pro sua liberatione nuncupare cœpit. Nec deseruit sancta Dei Cunegundis sui cœnobii & vineæ a se plantatæ fidelem ministrum, sed laboranti & precanti illico affuit, moribundumque & lethali morbo obnoxium hominem suo merito & intercessione continuo liberavit. At is gratitudinem erga sanctam Dei Cunegundim liberatricem suam ostensurus, festivo die, plebis multitudine præsente, ambone conscenso, suæ sanationis prodigium & Sanctæ Dei sibi præstitum cunctis audientibus solatium patefecit.

[348] Sortis clericalis homo, Petrus de Barcziche, [item cæcus,] passionem duram & assiduam sustinens oculorum, vi morbi grassante, usu videndi amisso, excæcatus, magno dolore pro amisso lumine torquebatur, in mendicorum conditionem se videns redactum, & stipe aliena & emendicata de cetero victurum. Tandem diebus pluribus in hujusmodi cruciatu mentis & corporis transactis, pietatis & miserationis, quam sancta Dei Cunegundis universis fideliter illam in suis necessitatibus invocantibus impendere solet, recordatus, ejus se cœpit devovere & recommittere benignitati, pollicens, se illius sanctum numen veneratione perpetua culturum. Ad hanc invocationem caligine effugata & oculorum valetudine, integram se ad invocationem sanctæ Cunegundis oculorum sanitatem, Sanctæ Dei adorato & venerato busto, [adeptum] testabatur.

[349] Puellaris status femina, Elizabeth, Margarethæ [filia] de nova Sandecz, [& puella misere ustulata,] in ignem copiosum cadens, adeo in singulis membris pedum ignis virtute fuit adusta, ut judicio humano numquam usum pedum de cetero habitura, sed perpetua putaretur damnanda claudicatione. Mater autem ejus, miserabili filiæ miserabiliter compassa, sanctæ illam suppliciter devovet Cunegundi, pollicens, se illius limina cum filia visitare. Ad quam invocationem, omnis tumor, inflatio & adustio pedum ab ignis magnitudine causata, disperiit, & Elizabeth puella, a tanto periculo soluta, bustum Sanctæ Dei una cum matre Margaretha reddens vota, quæ mater voverat, visitavit.

[350] [aliæque duæ gravi morbo periclitantes,] Viduæ ancillæ, una Dorothea, filia Nicolai de Janyna; altera Barbara, filia Petrassy de Stadla, gravi infirmitate & assidua, etsi sub diversis temporibus diversisque generibus ægritudinis, una tamen & eadem languoris forte & desperationis conditione torquebantur. In argumentum enim utriusque exitii, dolores vires suas in virus intenderant. Quod cum parentes de filiabus diligentius soliciti advertissent, filiam suam quisque pro se sanctæ Dei devovent Cunegundi, ad limina illius, quamprimum per valetudinem filiarum id possent, profecturi. Ad quam invocationem utrique miseratio divina munifice subvenit; & utraque de grabato a gravi dolore per patrocinium sanctæ Dei Cunegundis liberata consurgens, & ad sepulcrum Sanctæ Dei cum parentibus & oblatione adveniens, voti se & parentes debito expiavit.

[351] [sicut & sacerdos,] Nicolaus sacerdos, & parochialis ecclesiæ in Jaszowsko rector, a languore gravissimo, dure nimis & anxie diuturno tempore cruciabatur: in singulis enim membris corporeis a vigore naturali destitutus, sustinebat angores; nec aliquod membrum suum officium satis retinebat. De vita itaque sua, nullis medelis adjuvantibus, desperans; ad sanctam Dei refugit Cunegundim, sperans, se patrocinio [ejus] & merito & a cruciatibus suis & a mortis imminentis periculo liberatum iri: fiducialibus itaque precibus usus, sanctam cœpit invocare, devotius quo poterat, Cunegundim, & vota in suum decus nuncupare. Quibus expletis, fidei & invocationi suæ festinus & speratus respondit effectus: ab omni enim passione, quam tantopere pertulerat, invenit se integre sanatum, & a mortis imminentis exitio, ad cujus jam limen pervenerat, liberatum.

[352] [& rusticus.] Laurentius de Poramba, ex agrestium numero unus, viduatæ mulieris filius Elizabeth, morbo gravi correptus, & ægritudine assidue grassante debilitatus, humano judicio propediem credebatur moriturus. Jamque a cognatis & amicis non secus quam mortuus deplorabatur. Quamprimum vero a parente sua Elizabeth & ceteris necessariis fuit devotus, continuo ab omni dolore liberatus, & ad limina sanctæ Dei Cunegundis cum eisdem profectus, sanctam Dei Cunegundim voto & munere glorificabat.

ANNOTATA.

a Is est Petrus Wissus, qui sedem Cracoviensem ordine trigesimus secundus, juxta Cæsarium, obtinuit ab anno 1392 usque ad 1412; quando ad ecclesiam Posnamensem translatus est.

b Vladarius, Wladarius, & Bladarius, a Blado seu tritico, dicitur villicus, cui frumenti cura demandata est; vide Glossarium Cangii. Sandeczensis autem Vladarius Joannes hic appellatur, quod agrorum episcopalium in tractu Sandeczensi proventui præfectus esset.

c Valachia proprie dicta terminatur a Septemtrione Poloniæ regno & Russia rubra, ab Ortu Bessarabia, a Meridie Bulgaria & partim Moldavia. Vide Baudrantium in Lexico geographico, ubi etiam observat, eam esse multo minorem, quam vulgo exhibeant tabulæ geographicæ; quæ in hoc etiam errent omnes, quod ibi Moldaviam collocent, ubi re vera Valachia sita est; ibi vero Valachiam, ubi reapse Moldavia est. Quæ quidem observatio locum hunc Actorum nostrorum non parum illustrat. Notandum vero Volscos, & Valachos, quamvis, si recte voces accipias, sint inter se plane diversi (Volsci enim in Italia degunt;) hic tamen pro eadem Valachorum gente accipi.

CAPUT XXXV.
Miracula anni MCDVII & MCDX.

Oppressa duro & diuturno languore vidualis status femina, Pawlyna de Czygunowicze, anno Domini millesimo quadringentesimo septimo, [Moribundæ apparens Beata ei sanitatem offert an. 1407] ab omni spe vitæ decidens, quam in ea longitudo ægritudinis peremerat, domum suam moribunda disponebat. Omnis etenim curatio, quæ ad sanandam eam apponebatur, recidebat in irritum. In desperatione itaque ultima constituta, splendido amictu vestita virgo beata Cunegundis stertenti magis quam quiescenti illi apparuit, alloquens illam voce clara & intelligibili, atque admonens & dicens: Non secus * ab hac tua valetudine curari poteris, quam si, voto emisso visitandi limina mea, opere votum compleveris. Ea visione, velut oraculo divino instructa, admonitioni paruit; & Sanctam Dei pro sua sanatione interpellans, votaque vovens tunc & in post reddita & reddenda, petitionis suæ & desiderii compos effecta, sanitatem consecuta est plenam & integram.

[354] Agnes femina, Nicolai de antiqua Sandez marita, [Fœtus abortivus animatur.] & ad tempus pariendi perducta, filium produxit abortivum, omnia signa mortis, nulla vitæ, habentem. Cumque puer abortivus & inanimatus sub spatio duarum horarum jaceret in terra non secus quam mortuus, & tam parentibus illius quam cognatis & vicinis desperatio, puerum numquam vivificandum, incessisset; ad omnipotentis Dei miserationes, & ad sanctæ Dei Cunegundis patrocinium, omnibus, qui aderant, conversis, pectora tundentibus, & non tam vocibus quam fletibus sanctam Dei Cunegundim interpellantibus, puerumque abortivum curæ suæ devoventibus, & limina Sanctæ repromittentibus cum oblatione visitare, puer primum oscitare, deinde & suspirare cœpit. Quo viso, procidentes genibus curvatis in terram, sanctam Dei Cunegundim profundo lacrymarum precabantur tam diu imbre, quousque aborsi plena vivificatio pueri provenit.

[355] Die Jovis, vigesima quinta a Aprilis, anno Domini millesimo quadringentesimo decimo, [Mulier apparente Beata eripitur ex aquis an. 1410.] Bycatha, viduata mulier, alias Byechna, de antiqua Sandecz, curru cum genero suo Petro, oppidano de antiqua Sandecz, & filia sua Catherina, ejusdem Petri uxore, conscenso, ad novæ Sandecz oppidum ad forum pro rebus venalibus comparandis equitabat. Quibus ordinatis, cum in penates suos remearent, familiari, currum & equos regenti, fluvium Poprod propter tumentes fluctus & aquarum exuberantium profunditatem ingredi non auso, Petrus præfatus, temulentus per ebrietatem, quam apud novam Sandecz sub tempore fori contraxerat, parum sanus aurigam nutantem & equos perpulit in flumen; cujus vorticibus quadriga eversa, & Petro cum Catherina consorte sua in præceps acto atque vadis suffocato; Byechnæ, socrui suæ periclitanti in sporta & vociferanti pro sua salvatione, candida Virgo in habitu sanctimonialium apparuit; eamque blande compellans, ait: Ad limina mea visitanda te devove, continuo ex hoc naufragio eruenda. Quod cum mira festinantia complesset, eques quidam, per crepidinem fluminis gradiens, affuit, & mulierem periclitantem ex gurgitibus eripiens, in ripam pertraxit. Ambo deinde in oppidum antiquæ Sandecz venientes, busto Sanctæ Dei adorato honoratoque, votis & muneribus Pyechna mulier, quamvis de generi & filiæ suffocatione mœrens & anxia, laudes mirificas Sanctæ Dei pro sua liberatione evidenti depromebat.

[356] [Adolescens post cæleste monitum] Martinus adolescens, Hankonis Czyaszkaglowa filius, de antiqua Sandecz oppidani, in gravem ægritudinem cadens, longo & assiduo morbo torquebatur. Hic, dum languoris sui & debilitatis corporeæ, [morbo] sensim gliscente, conscius, certam sibi propediem mortem imminere, certis argumentis ominaretur; noctium una mortis meditationem & vitæ desperationem diutius secum volvens, & omnem fere noctem insomnem ducens, in aliqualem soporem post defatigationem carnis & spiritus versus, videt per quietem Virginem venerandam in habitu sanctimonialium sanctæ Claræ ad se venire. Quem stupentem & claritatem ejus admirantem benignius appellat Virgo, dicens: Visne ab hac ægritudine tua sanus fieri?

[357] [concepto voto convalescit;] Quo promptissimo animo pronam voluntatem suam, & nihil charius quam bonam valetudinem consequi, denuntiante, Sponde, inquit, te ad limina sanctæ conferre Cunegundis ducissæ, cujus corpusculum apud monasterium sanctæ Trinitatis antiquæ Sandecz jacet sarcophago. Ægro autem, ignorare se, quomodo id per valetudinem perficere posset, respondente; Virgo sancta manum contra ecclesiam cœnobialem protendens, & manu illam indicans, Eccum, inquit, templum est, ad quod te ire jubeo. Ad quam vocem disparente visione, expergefactus æger, cœpit flere, lætitia interna, quam ex visione conceperat, lacrymas illi excutiente. Ex eo autem tempore ægritudine effugata, languidus subito in convalescentiam rediens, tertia expost die perfecte sanatus, templum adiens & certis muneribus & oblationibus Sanctam Dei honorans, curationis suæ insigne, camisiam videlicet, qua sub visionis tempore amictus erat, ad bustum Virginis sanctæ reliquit.

[358] [uti & mulier epileptica] Viduata mulier Margaretha ex oppido Novi fori Cracoviensis diœcesis ortum ducens, morbum epilepticum incurrens, annis quatuor ab illo protendente se morbo per incrementum temporis vexabatur. Hæc plurimum afflictionis ex dedecore tam horrendi morbi, quem etiam propinqui fastidiunt, sustinens; videns se iis omnibus, cum quibus alias conversabatur, invisam; medelas quoque appositas in nullo profuturas; ad invocandum celebre nomen sanctæ Dei Cunegundis confugit, seque & curationem suam devovere cœpit; devovens, se sepulcrum ejus visitaturam. Ad hanc invocationem omnis illa horrenda gravedo morbi disparuit; & mulier perfectius a suo languore per patrocinium ducissæ sanctæ Cunegundis erepta, in vigilia benedictæ Trinitatis antiquæ Sandecz cœnobium veniens, busto Sanctæ Dei venerato honoratoque, universo populo, qui ad festum diem convenerat, miserationes Domini ad invocationem Sanctæ Dei in sui curatione demonstratas voce publica & sonora declaravit.

[359] Ejusdem nominis & conditionis femina Margaretha de villa Brzeszna, [Apostema gravissimum dissolutum.] gravi & rara premebatur infirmitate: ad gravitatem autem & raritatem ægritudinis etiam temporis diuturnitas (biennio enim valetudinaria erat) accesserat. Sensibiliter autem habebat apostemationem quamdam in ventre duram & compactam, quantitate sua ovum aucæ b excedentem, quæ illam multipliciter & varie vexabat. Hæc dierum processu in quatuor pecies c divisa, majorem afflictionem ægræ per singulos dies post hujusmodi apostemationis sequestrum d efficiebat; adeo ut sæpenumero matrona præfata de vita desperare cogeretur. In tanto itaque periculo constituta, & in ope humana, quæ adhibebatur, frustrata, ad divinum solatium se conferens, sanctæ se cœpit devovere Cunegundi, precando; ut sibi suo patrocinio subveniret. Ex eo autem tempore quadriforme apostema sensim cœpit dissolvi, & adeo diminui; ut infra dies paucos, universo apostemate dispereunte, mulier ad plenum se sanatam lætata, ad sepulcrum Sanctæ accurrens, & quæ voverat solvens, mirabilem omnipotentiam Dei, quæ in ea sananda per meritum sanctæ Cunegundis operatus est, cunctis præsentibus ex ordine dissereret.

[360] Consors Mathiæ ruricolæ de villa Podrzyecze Elizabeth, [Epilepsia sublata;] nimio, dolore anxiata pro filii sui Stanislai parvuli infantis gravi infirmitate, qui a morbo epileptico anno uno supra semis ferociter tortus, sub cujusdam diei tempore, morbo illum gravius excruciante, credebatur exstinctus; dum nec halitus in eo remansisset; sanctæ illum devovet Cunegundi. Puer autem taliter devotus, continuo revixit; sed & morbus epilepticus ab eo tempore & deinceps diffugit.

[361] Anastasia uxor Petri agricolæ de Adamowa Wola, [& longa infirmitas.] dum se longa & gravi infirmitate sciret attritam esse, & humanis remediis frustra ingestis, languide trahendo spiritum desperasset de vita, ad patrocinium sanctæ Ducissæ confugiens, fidelius quo poterat, auxilium illius deprecari cœpit; vovens, se bustum ejus visitaturam. Voto autem vix exacto, ab omni se sensit valetudinis gravedine liberatam. Quæ ad sepulcrum Sanctæ pergens votaque solvens, omnipotentiæ divinæ gratiam, quam ad invocationem sanctæ Cunegundis acceperat, in astantium & præsentium divulgabat conspectu.

[362] Vir nobilis Nicolaus Gladisz Bochnensis, zuppæ e dicator f, alias carbarius, annis duobus continuis gravem & vix tolerabilem sustinebat infirmitatem; [Morbus diaturnus] adeo illius pondere, assiduitate & longitudine excruciatus & tabefactus; ut solo spiritu vigente, cetera omnia valetudo depasta, ossa tantum & cutem reliquerit. In statu itaque & miserando & miserabili se videns constitutum, spe etiam qualibet, per quam sibi medelis humanis subveniri posse credebat, dum singula antidota adhibita reciderent in irritum, [destitutus] audita fama miræ sanctitatis virginis beatæ Cunegundis, in extrema desperatione vitæ constitutus, se illi fideliter & pie, credens ejus intercessione & merito & a cruciatu suæ ægritudinis & a mortis impendentis periculo ereptum iri, devovit; spondens limina sanctæ ducisiæ Cunegundis, quamprimum per imbecillitatem posset corpoream, se visitaturum. Ad hanc precationem votationemque notabile sentiens sui corporis lenimen, equo se imponi a familiaribus, propriis non suppetentibus viribus, præcepit. Ad limina quoque sanctæ virginis Cunegundis votum suum expleturus, in Sandecz antiquam ire pergit: illucque in vigilia sancti Joannis Baptistæ pervenit.

[363] [& manuum tumores evanescunt.] Habebat & in una manu inflaturam horribilem, immenso dolore illum excruciantem, quæ veteri ægritudini conjuncta, illam geminabat. Nihil itaque apud diversorium moratus, ad ecclesiam monasterii sanctæ Trinitatis se contulit, & circa bustum sanctæ virginis Dei Cunegundis in faciem procumbens, flebiliter & devote patrocinium illius & meritum invocare, & se Sanctæ Dei precatu & intercessione a duplici ægritudine liberari, orare cœpit. Tunc mirum in modum languor corporeus, sed & tumor manus lentescere cœpit; diminutionem autem tumoris altera manu contrectans, etiam illam in tumore notabiliter diminutam, vocatis familiaribus, quatenus curationis suæ & prodigii in eo patrati testes forent, templo egressus, ostendit. Nocte vero insequenti pleno somno, quod durante infirmitate nusquam facere poterat, dormiens, sensit se notabiliter reformatum; unde & altera die, festo videlicet sancti Joannis Baptistæ, illucescente ad templum regressus, prodigiosam suam curationem in conspectu omnium denuntiat.

ANNOTATA.

a Forte scribendum fuit vigesima quarta: nam illa erat dies Jovis; cum littera Dominicalis tum fuerit E, ut colliges etiam infra num. 361, ubi ultima dies Augusti eodem anno dicitur fuisse dies Solis, sive Dominica.

b Aucæ, id est, anseris; quæ vox in Actis nostris frequenter occurrit. Adi etiam, si lubet, Cangii Glossarium.

c Pecies, & peciæ Latine frusta vel partes dicuntur.

d Sequestrum, id est, separationem, ut patet.

e Zuppa infra cap. 37 ab ipso auctore appellatur mons salinus, sive salis fodina.

f Dicator exactorem indicat; ut ostendit Cangius in voce Dica, quæ publicam exactionem significat. Exactorem autem qui salis tributum exigit, carbarium appellari ex hoc loco primum didici; nec aliter hoc nomen intellexissem infra cap. 37, ubi recurrit.

* id est non aliter

CAPUT XXXVI.
Reliqua miracula anni MCDX, & alia usque ad annum MCDXXXI.

Sub ejusdem anni superius descripti, videlicet millesimi quadringentesimi decimi, tempore, [Infans pomi frusto præfocatus an. 1410,] die Solis, ultima Augusti, Martina mulier, consors Stanislai, alias Stankonis, de Podgrodze, hortulani, prandio peracto, unius anni proprium infantem ancillæ domesticæ & familiari bajulandum & gestandum per vicum, dato infanti in manum pomo in plures pecies dismembrato, quo minus fleret, commisit. Qua jussa exequente, infans pomum sugens & unam peciem pomi, bajula parum perpendente, glutiens, gravi ejulatu, qui bajulam primum attentiorem fecit, emisso, subito suffocatur. Quo periculo bajula permota, ad matrem ejus Martinam gradu concito currens, infantis mortem & denuntiat & ostendit. Tum vero miserabilis mater, tam insperato & tristi casu viso, cum sibi & infanti altero remedio succurrere nequiret, in lamentabiles fletus & ejulatus (rabidam crederes) versa, clamorosis etiam vocibus vicum universum complevit. Quo excitati mares & feminæ, cum, quid rei ageretur, ignari, ad monstruosum ejulatum propere convenissent, & infantem, pallore mortifero tinctum, vidissent exanimem, miseram matrem, casu miserando audito, tristes & ipsæ territæque, solabantur.

[365] Sed cum doloris materni altior, quam qui a consolantibus posset rescindi, [voto matris reviviscit.] foret sensus; nec alio mater misera, nisi pueri vivificatione, solari posset; ad sanctam Dei virginem Cunegundim, multiplicium ejus beneficiorum, sub difficiliori casuum articulo ostensorum [memor], fiducialem facit recursum; preces & vota ingeminat, infantis mortui precatur non tam voce quam ejulatu, commendans illum & devovens sanctæ Dei Ducissæ, vivificationem. Accipiens post hæc corpusculum infantis mortui in sinum, quasi mortis illius oblita, mater sugendas infanti papillas in os ingerebat; sed dum id aliquoties ab ea attentatum incassum recideret; lacte de papilla expresso, fauces pueri humectabat. Quo nihilo magis proficiente, intervallo modico exacto, cœpit oscitando respirare puer; donec singulis, qui aderant, patrocinium sanctæ Ducissæ invocantibus, ad plenum vivificatus est; matre gaudio immenso exultante. Quæ altero die, vivificatum puerum atque munera, quæ voverat, ad limina Sanctæ Dei deferens, gratiarum actione in divinam majestatem, quæ illam a scelere, infantem a morte liberaverat, celebrata, beatam Cunegundim, ad cujus invocationem liberatio ipsa pervenerat, relatione sui casus mirificabat.

[366] Jacobi civis de nova Sandecz oppidani, & consortis suæ Magdalenæ filiola, Margaretha nomine, cum vix anni unius tunc foret infans, [Infans, fracto per lapsum cranio, convalescit.] parum provide custodita, ex parte superiori domus, quæ apud Polonos Pianthr appellatur, collapsa, in terram decidit, ex quo casu etsi tunc non exspiravit, sex tamen hebdomadis continuis assidua & gravi ægritudine premebatur: quibus lapsis, sanguinis profluvio de cranea a, per collisionem rupta, adeo manabat large fluor, ut excerebratam eam crederes, & prope horam ex illo tam intempestivo profluvio, cui succurrere poterat nemo, morituram. Cum itaque & casu & assiduo cruoris profluvio infans ad extremam horam semianimis jaceret, & per diem integrum naturalem, ab hora videlicet tertiarum feriæ quartæ usque in diem alterum feriæ quintæ ejusdem horæ, vitam agonizando produxisset; mater pueri; dolore ejus & futuro exitio permota, publica precatione emissa, sanctæ illum devovet ducissæ Cunegundi. Et ex illa hora infans ab agone derelictus & languore, ubere materno, quod alias fastidierat, alitus, dierum processu ad integram per meritum & intercessionem sanctæ Cunegundis pervenit sanitatem.

[367] [Cæca visum recuperat.] Infantilis ætatis femina Gertrudis, ex oppido Biecz Cracoviensis diœcesis orta, in septennio videlicet constituta, lumine oculorum orbata est. In suæ itaque cæcitatis tædio & anxietate diutius posita, crebra ad Deum trahens suspiria, sanctam Dei virginem Cunegundim, fama sanctitatis ejus & magnitudine patrocinii affecta, ad suæ cæcitatis rescindendum opprobrium, devotius & attentius quo poterat invocabat; pollicens se sepulcrum ejus visitaturam. Ad quam invocationem diuturna caligine subito effugata, ad lumen longo tempore amissum rediit; deinde limina Sanctæ visitans & vota solvens, beneficium videndi, pietate divina & sanctæ Dei Cunegundis suffragio sibi instauratum, in auribus plurimorum enodavit.

[368] [Mulier feliciter parit an. 1429.] Anna, consors Stanislai Radosth, agricolæ de villa Woynarowa, Cracoviensis diœcesis, gravidata existens, & fœtum gestans in utero jam maturum, anno Domini millesimo quadringentesimo vigesimo nono difficultate pariendi diutius torquebatur. Jamque dolor ipse adeo grassabatur; ut & se morituram & prolem certis indiciis conjiciebat; credens; se fœtum gestare in utero cum utriusque pernicie abortiendum. Anxiatæ itaque & ægre spiritum trahenti in mentem incidit, visumque est accommodum & salutare, ut se sanctæ Cunegundi ducissæ committeret, ejusque solatium in tanto periculo constituta provocaret. Exequitur illico cogitata, & tam se quam fœtum clausum in utero sanctæ devovet Cunegundi. Et continuo opem invocatam sentiens, absque omni difficultate & dolore partum sanum & vivum effudit. Post cujus ablactationem in antiquam Sandecz se conferens, vota quæ voverat, ad tumulum sanctæ Cunegundis reddidit.

[369] [Clauda, item claudus simul & surdus sanantur.] Gregorius, Szanko appellatus, agricola de villa Lapschicze Cracoviensis diœcesis, dolore immenso pedum adeo agitabatur vexabaturque; ut etiam languoris magnitudine gressuum compagines in eo rumperentur; ambulandi autem usu penitus amisso sive id infirmitatis & doloris magnitudo in pedibus contingens causaverat, sive alius superaccidens morbus) etiam surdus effectus, usu audiendi amisso, duplici anxietate torrebatur. Quem cum herbarum vires nulla ratione sanare valerent, socrus suæ Catherinæ consilio & admonitioni paruit; quæ non minorem dolorem in pede passa, & nonnisi palpitans & manu ad genu superimposita valens incedere, sanctæ virginis Cunegundis invocatione & suffragio fuerat liberata; sanctam cœpit invocare Cunegundim, & se atque suas necessitates in illius patrocinium commendare. Ad quam invocationem subito claudo gressus redditus est & surdo auditus cum priori plenitudine & integritate.

[370] Heduigis, filiola impubes Joannis molendinatoris de Maszkowicze & Catherinæ suæ consortis, [Puella submersa revixit.] casualiter in fluvium Dunajecz, nullo id perpendente, parente utroque & reliqua familia circa curam domesticorum operum occupatis, decidens, aliquanto tempore a torrente fluvio acta, supernatabat aquis præfocata. Quod cum miserabilis parens Joannes molendinator, aliis significantibus, agnovisset; flumen insiliens, extrahit ab undis filiolam exanimem, vitales tamen adhuc spiritus trahentem. Quam mater Catherina flebilius deplorans, suam & filiæ sortem miserata, beatæ Cunegundi virgini devovet, sepulcro suo sistendam. Ad quam invocationem puer suffocatus revixit, patrocinio sanctæ Ducissæ parentibus redditus & vitæ. Qui illum, ut mater voverat, sepulcro Sanctæ Dei repræsentarunt munera offerendo.

[371] Agnes, consors Andreæ kmethonis b de Kunczslowsa, [Vocis & pedum usus restitutus.] ægritudinis, quam dimidio anno patiebatur, mole & magnitudine concussa, usum loquendi & etiam in pedibus ambulandi penitus amiserat; jacebatque non sine sua & viri sui Andreæ magna anxietate, inutilis effecta, clauda, & muta. A genitrice autem sua Dorothea, ut se sanctæ ducissæ Dei Cunegundi devoveret, frequenti solicitatione admonita, dicto parens, Sanctæ se mente & spiritu, quo devotius potuit, devovet; pollicens, se ejus sepulcrum visitaturam. Et illico solutum est vinculum linguæ & pedum ejus, & ab omni languore sanata sepulcrum Sanctæ adiens, adjutorium magnificum, ad invocationem sanctæ Cunegundis sibi præstitum, sua efferebat confessione.

[372] Nicolai & Christinæ consortium, oppidanorum de Bochnia, [Puer exos & monstri similis] partus monstruosus (genitrix enim Christina anno Domini millesimo quadringentesimo vigesimo primo filium effuderat ossibus carentem & nervis) cum singulis in admirationem, parentibus in anxietatem nimiam & dolorem versus foret; in ætatis quoque processu nullis signis consolidationis apparentibus, alieno ministerio ad singulas necessitates explendas sustentaretur, ac ob id parentibus efficeretur onerosior molestiorque in dies, qui * illum morti suis precibus & desideriis destinabant; per viros autem notabiles Pelkam Gladisz, & filium ejus Paulum Gladisz, de infantis monstruositate, & parentum anxietate specialem compassionem habentes, admoniti, consulti, & persuali, sanctæ Cunegundi inossatum puerum devovent; votoque emisso, ad limina sanctæ Virginis cum illo, comitantibus illos Pelka & Paulo Gladiscz, c pergunt.

[373] Quo cum pervenissent, & tam per parentes quam per plurimos mortales, [ossa & membrorum omnium usum accipit.] qui coram aderant, & monstruositatem pueri manibus & oculis attrectabant, multiplex obsecratio ad Deum & sanctam ejus virginem Cunegundim ederetur, miranda bonitas divina ad invocationem Sanctæ suæ confestim affuit; cujus nutu puer inossatus, cunctis videntibus & ad tam insolitum spectaculum stupentibus, in singulis membris consolidatus & organizatus, erigens se; stetit; qui alias nec caput, nec manus, nec pedes, sed nec cetera membra, valebat porrigere. In testimonium autem & in majorem curationis suæ experientiam, pomum stanti puero remotius projectum est; quod illico, figendo recte ac debite gressus, insecutus apprehendit; & omne dubietatis vulnus circa suam curationem, quod nonnisi cælesti virtute ad sanctæ Cunegundis ducissæ invocationem provenerat, amputavit. Hujus autem prodigii tam celebre ostensum, viri præfati Pelka & Paulus Gladisz, pater videlicet cum filio, qui non auribus illud hauserant, sed oculis perviderant, jurejurando accidisse in veritate affirmabant.

ANNOTATA.

a Cranea pro cranio sive galea capitis, cerebrum continente.

b Vide supra cap. XXXI ad litteram C in annotatis.

c Is ipse, opinor, de quo capite seq. num. 375. Scribitur autem modo Gladisz, modo Gladiscz.

* melius hi

CAPUT XXXVII.
Miracula ab anno MCDXXXI usque ad MCDLXIX.

[Incendium; salis fodinis Bochniensibus,] Montes Salinos, seu zuppas salis, in oppido Bochnensi Cracoviensis diœcesis sitos, ignis ab uno latomorum, sive montanorum, sine quo propter perpetuam caliginem montium opus & labor effodiendi sales perfici nequit, improvide & casualiter derelictus, cum incendisset, latiusque manans incendium, singulas cameras a montium irremediabiliter torreret; sed nec periculo tanto, ingenio humano posset succurri; quamvis frequenter tentatum, diligentissime ingereretur (singuli enim ad communis thesauri rescindendum incendium, suas promptissime novabant operas:) verum * studia humana igne pervincente, singula remedia recidebant ad irritum. Montium enim illorum ea est dispositio & series, ut omnia loca, salium extractione evacuata, ne ex superiori parte terra premente & dehiscente, corruant, & ruina sua operarios involvant, trabibus prælongis, quasi quibusdam columnis, non secus quam testudines sustententur necesse sit. Fumabant itaque continenti incendio, quasi clibano, montes universi, lateque vomebant flammas, communisque thesauri locus & regni Poloniæ tam utilissimum diversorium perpetuo ab universis credebatur periturum.

[375] Erat pro ea tempestate Nicolaus Seraphin de Dambrowka, [invocata B. Cunegunde] Gladifer Cracoviensis b, zupparum ambarum, Vieliczensis videlicet & Bochnensis, rector c, genere nobilis, vir frugi liberalis & comis; qui ceteris amplius de casu hujusmodi incendii excruciabatur; veritus, ne hujusmodi montium improvida succensio ad sui capitis periculum recideret. Unde & pro restringendo incendio fortissimos conatus, utcumque poterat, adhibebat. Sed cum videret, quia illos ignis moles vinceret potentior, in quamdam pene desperationem vertebatur. Cui in tanta anxietate constituto Paulus Gladiscz, tunc carbarius d Bochnensis, salubre dedit consilium, quatenus ad sanctam Dei virginem & Poloniæ ducissam Cunegundim, cujus ipse Paulus Gladiscz in pluribus suis necessitatibus expertum se firmabat solatia e, faceret fiducialiter recursum: fieri enim non posse astruebat, ut sancta Dei Cunegundis exorata, locum tam necessarium & frugiferum permitteret consumi; quem, dum viveret, sua prece & merito obtinuerat fundari f.

[376] Qui, in clementia Dei reposita fiducia, cum esset ab omni humana destitutus, [per supplicationem solennem,] sano Pauli Gladiscz præfati parens consilio, ad sanctæ Cunegundis limina protinus, emisso voto, iter arripuit. Et cum consorte sua Ursula, femina religiosa, Dobeslao Kmytha de Visznycze, viro insigni & nobilili, expost in Castellanum Lublinensem g provecto, Paulo Gladiscz præfato, aliorumque hominum haud parvo comitatu, in antiquam Sandecz venit, variisque & multiformibus precibus, ad sanctam Dei Cunegundim, ut ortum per suam intercessionem & meritum apud Bochnensem zuppam restringi efficeret incendium, per seipsum & suos comites, sed & per sanctimoniales, & fratres Minorum loci illius, devotius quo poterat, interpellabat, offerens in decus & honorem sanctæ Virginis, loco illi & cœnobio ac sanctimonialium cœtui salis bancos h decem, item Polonicales quinque marcas, tapete nobile *, & quamplures ad sanctæ Dei Cunegundis tumbam ardentes & arsuros cereos.

[377] Extulit autem & tunc magnifice clementia divina sanctam suam & sponsam Cunegundim; [mirabiliter exstinctum.] & ad ejus invocationem petita concessit. Vim etenim virtutis suæ sub tempore, quo per Nicolaum zupparium i & suos explebatur peregrinatio, oblitus est ignis, & ardens conquievit clibanus, omni prorsus incendio effugato. Itaque Nicolaus zupparius præfatus a liminibus Sanctæ reversus, & omnibus spebus suis lætanter perfunctus, singula Bochnensia montana ab omni ignis voragine invenit absoluta.

[378] Sophia, Poloniæ quondam regina, & Vladislai secundi Poloniæ regis relicta k, [Græci ritus assectæ moribundo apparens Beata an. 1446,] apud novæ Sandecz oppidum, quod illi ad vitam dotalitii nomine concessum fuerat, anno Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo sexto agente, Cosmas, alias Kuszma, cubicularius suus, & in suis obsequiis annis aliquot versatus, sub obedientia & ritu Græcæ ecclesiæ (Ruthenus enim erat natione) degens, gravem incurrit infirmitatem; quæ illum diutius quassatum, ad limen mortis perduxit. Unde & præfata regina Sophia ex nova Sandecz discedens, illic eum, non secus quam propediem moriturum, dereliquit: nullius enim membri, ab immensa ægritudine debilitatus, habens usum, alieno ministerio ad singulas necessitates explendas ferebatur. Agonizanti autem & de vita desperanti, & noctium una, in qua se crediderat vita excessurum, vigilanti, miræ venustatis & raræ pulcritudinis femina, ignota ei & numquam ab eo visa, in amictu splendido & candidato apparuit, eique dixit: Vis sanus fieri? Qui magno gaudio repletus, Summe, inquit, & omni cordis mei desiderio ferventissime cupio, si quo modo id effici posset, sanum me fore.

[379] [eum converti & baptizari jussum sanat.] Ad quem beata Femina: Desiderium tuum, &, quam optas, incolumitas, aliter scias nullatenus proventura tibi, donec Latino ritu, Græco abjecto, baptizeris l, & in locum depositionis meæ, ubi corpus meum quiescit, concesseris. Cui æger respondit: Quænam es tu, o Domina, tam speciosa & nitida, quæ ad me consolandum, sanandum & instruendum advenisti? Ego sum, inquit, Cunegundis, Poloniæ ducissa, monasterii sanctimonialium sanctæ Trinitatis antiquæ Sandecz Ordinis sanctæ Claræ, in quo corporaliter quiesco, fundatrix. Quo dicto, disparuit. Et æger stupens, & de visione, quam viderat, secum volvens, continuo oraculo paruit. Susceptoque apud collegiatam sanctæ Margarethæ Sandeczensem ecclesiam baptismate, ab omni infirmitate subito exutus, sepulcrum sanctæ Dei Cunegundis personaliter adiit, donisque honoratum divinitatis beneficium mirificum, quod illi, nec expetenti quidem, per electam sponsam & virginem Cunegundim contulerat, vulgavit.

[380] [Oculorum dolor exstinctus an. 1469;] Sanctimonialium antiquæ Sandecz notarius & domesticus familiaris, Stephanus, anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo nono, gravi oculorum tactus ægritudine, cruciabatur dolore assiduo & immenso. Is in annum unum productus, desperationem illi de recuperando sano lumine ex diuturnitate temporis ingerebat. Vario itaque mentis æstu quassatus, & intra se tacitus recogitans atque dicens: Quanti ægri ad sepulcrum sanctæ Dei virginis Cunegundis assidue curantur; ego solus intraneus & domesticus curationis hujus expers ero? Et continuo consurgens, & sepulcrum Sanctæ adiens, vovit, se Missam unam, quæ in decus Sanctæ legeretur, conventurum. Ad quam invocationem precationemque Stephanus præfatus sanatus, sanationis suæ seriem, sanctam Dei Cunegundim auxiliatricem suam magnificans, propria manu conscripsit.

[381] [uti & pedum gravissimus cruciatus;] Martinus, lutifiguli Joannis de Piecz & Margarethæ consortis suæ filius, tam gravem morbum & dolorem in utroque pede anno integro perpessus est; ut etiam viginti ossa, ex pedibus virtute doloris excussa, deciderent. Ad sanctæ tandem Dei Cunegundis sepulcrum, humanis medelis nullam salubritatem afferentibus, votus, integræ sanitati redditus, solvens votum, in antiquam Sandecz venit, gratiarum actiones in suam celebrans liberatricem.

[382] Stanislaus agricola de Solkowicze Cracoviensis diœcesis, [item capitis & oculorum;] dolore capitis valido adeo excruciatus & quassatus fuit; ut ex pressura doloris unius oculi videndi usum amitteret. Fiducia tandem in omnipotentis Dei clementia & in sanctæ Dei Cunegundis patrocinio reposita, suppliciter illam invocare, seque illi devovere cœpit: & continuo, voto emisso, liberatus, Sanctæ Dei limina visitans, dolore effugato, etiam in oculo accepit restaurationem. A simili insuper capitis dolore Catherina femina de Dambrowa per longi temporis spatium vexata, voto visitandi limina sanctæ Cunegundis emisso & soluto, continuo se sensit liberatam.

[383] Nicolaus ruricola de Pyantzkowa Cracoviensis diœcesis, [& viscerum: & partus.] ventris corrosione gravi & assidua hebdomadis sex tortus, cum nullis remediis juvaretur humanis, ad virginem Dei Cunegundim fiducialiter fecit recursum; seque ejus sanctitati devovens, sui doloris precabatur ejus intercessione & merito dissolvi pressuram. Ad quam invocationem omnis illa tam sæva & assidua tortura illico disperiit: & æger Sanctæ Dei bustum, quemadmodum voverat, adiens, omnipotentis Dei clementiam in sancta sua Cunegundi mirabilem benedixit. Ejusdem insuper vici Piantzkowa femina Catherina, non valens parere, diutius fœtus retentione torta, auxilio divino per nomen sanctæ Cunegundis suppliciter invocato, pariendi difficultate soluta, sana ipsa sanum fœtum enixa est.

ANNOTATA.

a Cameræ dicuntur antra non parum spatiosa, exciso egestoque sale excavata; ut vide apud laudatum, supra cap. 13, Vadianum.

b Gladiferi Cracoviensis dignitas atque officium aulicum erat, principi, quoties intra tractum illum in publicum cum poinpa procederet, gladium præferre; idemque est de aliis per idem regnum gladiferis; quamquam nunc (ita de suo tempore scribit Cromerus lib. de republica & magistratibus Polonorum) solum nomen, nudumque honorem retinent.

c Zupparum seu salisfodinarum rector aut præfectus, infra zupparius dicitur, quod proprium ipsi nomen esse apud Polonos, docet Vadianus; & Cromerus lib. de rep. & magistrat. Polon. tradit, eum appellari zupparium Cracoviensem, qui salinis tam Bochntensibus quam Veliscensibus præest.

d De Carbario vide dicta superius cap. 35 litt. f in annotatis.

e Nam & præcedentis miraculi testis fuerat oculatus; ut ibidem observavi.

f Vide supra cap. 13.

g Castellani, inquit citatus paulo ante Cromerus, quasi legati sunt palatinorum, ductoresque & præsides nobilitatis sub suo quisque palatino. Appellantur autem castellani .. a castellis sive oppidis eorumque territoriis, quæ singuli habent attributa; &c. quæ apud ipsum legi possunt.

h De Bancis salis dixi supra cap. 13.

i Vide dicta mox ad litt. c.

k Sophia, ante baptismum Zonca, vel Soncza, Andreæ Kioviensium ducis filia, abjecto Græcorum ritu Romanam atque catholicam amplexa fidem, cum Wladislao, Poloniæ rege ejus nominis secundo, cognomento vero Jagellone, matrimonium iniit anno Christi 1422, cujus quarta fuit uxor. Obiit anno Christi 1461: adeoque marito superstes diu fuit, qui vivere desierat anno 1434.

l Cur vero baptizari ritu Latino debuit, qui ritu Græco baptizatus ante fuerat? Scio, idem esse factum in ipsa Sophia, cum ad Ecclesiam Romanam accederet, antequam ad nuptias Wladislai progrederetur; sed hoc factum est anno 1422, hoc est, multis annis ante, quam Græcorum forma baptizandi esset ab Ecclesia catholica in concilio Florentino per decretum Eugenii PP. IV ad Armenos approbata tamquam valida: at hæc apparitio decreto illo, ut liquet ex numero præcedenti, posterior fuit. Nec refert quod aliqui etiam post hæc tempora Græcorum baptisma rejecerint, ut patet ex constitutione Alexandri PP. VI de Ruthenis, qui ad Ecclesiam Romanam convertuntur, apud Raynaldum in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1501, num. 37; ubi valorem baptismï Ruthenici, hoc est, Græci, ex concilio Florentino confirmat, vetatque iterari: non refert, inquam, tales repertos esse post concilium jam dictum, qui Ruthenos, ad Ecclesiam accedentes, ritu Latino tingendos esse contenderent: nam illi homines erant, errori juxta atque ignorantiæ, aut etiam contumaciæ obnoxii: verum hoc loco de B. Cunegunde in cælum pridem recepta sermo est; in qua nihil vitii licet admittere. Censeo ergo, vel Cosmam hunc nostrum non fuisse ante apud Russos rite, etiam Græcorum more, baptizatum (multi enim apud eos errores irrepsisse memorantur, qui ecclesiæ Græcæ, seu Constantinopolitanæ non congruebant;) vel si rite baptizatus fuerit; dicendum est, Beatam nostram ei quidem Romanam communionem suasisse; at de iterando baptismate non meminisse: atque hoc episodium ab auctore Miraculorum de suo adjectum esse; qui forte eorum unus fuerit, quorum sententiam Alexander in sua Constitutione reprobavit.

* verum dundat

* an tapetem nobilem?

CAPUT XXXVIII.
Reliqua miracula usque ad annum MCDLXXI, & apostrophe auctoris ad Beatam.

[Puella, quæ scabiem celaverat, in religionem admissa,] Sanctimonialium monasterii prædicti antiquæ Sandecz una sororum, Nicolaa, alias Michna Bobowska, Ordinis sanctæ Claræ, ab ætate ineunte & ab ipso suo nati vitatis ortu caput habens pluribus infectum morbis, cæsariemque scabiosam, nullis medibilem herbis, remediis, aut succis, (ob quam unam deformitatem a parentibus monasterio sanctimonialium fuit tradita, ægritudine tam incurabili, ne assumptio ejus a sanctimonialibus recusaretur, suppressa) seculo enim propter tam fœtidam scabiem, quod omne indecorum fastidit, & inepta videbatur & infructuosa; religioni & cœnobio, in quo scabies ipsa latere & opprobrium ejus facilius occuli posset, releganda.

[385] [malo erumpente misere torquetur;] Verum in monasterio annis aliquot constituta, & procedente ætate morbida scabie sensim invalescente, in publicum serpens vultum, faciem & supercilia ejus occupabat. Quapropter molestior onerosiorque & sororibus & sibiipsi in dies efficiebatur, fastidientibus & in contemptu illam habentibus sororibus, & ab ejus abhorrentibus in choro, mensa, capitulo ceteroque convictu, conversatione. Id etsi virgini præfatæ satis pœnale fuerit; amplior tamen illi incesserat cruciatus; quoniam verebatur, se aut ejiciendam de monasterio, aut a participatione sororum excludendam. Ad cujus rei cogitatum converso respectu, mortem ducebat vita potiorem. Sub hac anxietate carnis & spiritus constituta, natalis Salvatoris nostri dies anno Domini millesimo quadringentesimo septimo a cum illuxisset, conditionem suam & despectum, miserabilemque statum recogitanti mœror primum ingens suffusus est, deinde fletus, fluebantque per genas lacrymæ largo imbre & profundo mœrore.

[386] Quibus exsaturata, ad sepulcrum se beatæ virginis Cunegundis sub ipso temporis articulo, [Sed ad Beatam confugiens,] quo Missa prima de Natali Domini in galli cantu, Dominus dixit ad me, inchoabatur, contulit; & in crucis modum prostrata, pietatem Altissimi per meritum & intercessionem beatæ Cunegundis suppliciter non tam voce quam fletu & ejulatu invocabat, petens se de illius ægritudinis opprobrio sanatione vel morte ereptum iri; devovens dies Lunæ, alias secundas ferias, per anni unius circulum quadragesimali jejunare abstinentia, & ambitum intestinum monasterii serpendo genibus & palpitando manibus in honorem Dei & virginis Mariæ Matris ejus & electæ ejus famulæ Cunegundis circuire.

[387] Ad cujus voti emissionem, miro mox modo ab omni scabie, [purgatur subito ac sanatur.] ulcere & putredine se sensit sanatam, non sine sanctimonialium profundo gaudio & stupore, quæ & sorori conlætabantur de bona valetudine, & sanctam Dei Cunegundim in sua intercessione & suffragio mirabilem prædicabant. Impositum fuit deinde eidem virgini sanctimoniali Michnæ, sic mirabiliter sanatæ, per Abbatissam cœnobii dispensatricis officium, ut ceterarum serva & ministra existens, & in cibos atque necessitates sororum facultates monasterii expendens, magnalia Dei in sancta ipsius Cunegunde universis sua curatione testaretur.

[388] Primogenitus Andreas, Mathiæ, dicti Korzen, [Mater filium epilepticum suffocare meditans,] & Margarethæ conjugum de Golkowicze Cracoviensis diœcesis, sortis rusticanæ infans, ab ortus sui tempore annis aliquot morbum epilepticum, dure & graviter tortus, patiebatur. Cujus assiduam & horrendam passionem genitrix ejus Margaretha frequentius contemplans, tanto pavore & dolore concussa rapiebatur; quod infantem ipsum, quamvis ex se genitum, non secus quam satanam pertimescebat, nec illam filii, licet longa & horrenda infirmitas, quantum assiduus & numquam quiescere aut remitti sciens metus, adeo decoquebat perurgebatque, ut filium præfatum undis suffocare, quamprimum id per opportunitatem temporis posset, certo & deliberato animo destinaret.

[389] Cui in hoc proposito perseveranti, & occasionem temporis, [absterretur in somno; & ad B. Cunegundis reliquias missa] quo destinata exequeretur, observanti, socrus sua Anna, quæ ante annos aliquot diem obierat, per quietem apparuit, monens illam atque dicens: O mulierum infelix atque miserrima! ut quid scelus ingens paras committere? ut quid innocentem & ex te genitum conaris perdere, animam tuam baratro perpetuo detrusura? Redi, misera, ad cor; & assumens tibi contritionem & planctum, quæ pessime cogitaveras, emenda. Assumpto quoque puero, perge ad monasterium sanctimonialium antiquæ Sandecz, & illum sepulcro beatæ Cunegundis repræsenta, per clementiam omnipotentis Dei & gloriosæ virginis Mariæ Matris ejus, per suffragium quoque & meritum sanctæ Dei Cunegundis, ab omni clade & languore liberandum.

[390] [filio sanitatem impetrat; ac deinde sibi.] Huic visioni cum mulier paruisset, infans Andreas juxta oraculi præostensionem, a morbo caduco liberatus, sanitatem illico adeptus est plenariam. Eadem insuper mulier Margaretha Korzeniowa de Golkowicze, oculorum gravem dolorem per anni medii spatium passa, dum vehementes cruciatus, medelis non succurrentibus, illam assidue urgerent; ad limina sanctæ Cunegundis in monasterium antiquæ Sandecz se cum oblatione pedibus ituram devovit; & omnis dolor illam subito reliquit.

[391] [Mater ac duo filii moribundi an. 1471] Die Solis, vigesima prima mensis Aprilis, anno Domini millesimo quadringentesimo septuagesimo primo, Margaretha consors Conradi, alias Klosz, oppidani de nova Sandecz, gravem infirmitatem incurrens, morbo quotidie invalescente, in grabato propediem se moribundam existimans, decumbebat. Ægritudine insuper usque ad cordis penetralia ascendente, seminecem illam, ut erat, cognati & familiares deplorabant. Cui taliter oppressæ, etiam duorum filiorum suorum, infantilem ætatem agentium, infirmitas, usque ad exhalationem spiritus illos excrucians (uterque enim morbis pestiferis, inflatis & turgentibus circumdatus volutabatur ejulans) accedebat & geminabat dolorem, maximamque illi, ne sub uno tempore duorum filiorum intueretur funera, injecerat curam. Emori se proprius, & infantes superstites relinquere malebat, vita sua ducens eos chariores.

[392] [simul omnes sanantur.] A circumstantibus itaque, & qui illius miserabantur conditionem, instincta, omnem fiduciam suam in præsidio cælesti & beatæ Cunegundis suffragio reponens, seipsam & filios tam miserandos quam miserabiles sanctæ Dei Cunegundi cum omni pietate & devotione cœpit devovere; pollicens, se limina Sanctæ Dei cum oblatione solenni & utroque adolescente filio quamprimum visitaturam. Non obturavit aures suas sancta Dei Cunegundis ad hanc tam supplicem & humilem invocationem; sed tam matri quam filiis subitam & evidentem, per sponsi sui cælestis Jesu Christi [clementiam] ineffabilem, expetitam præstitit sanitatem. Cui sit honor, laus, & gloria. Nobis autem & universis Orthodoxæ fidei cultoribus, salus, vita & æterna retributio in secula seculorum. Amen.

[393] [Apostrophe auctoris ad B. Cunegundem.] Ecce, illustrissima Virgo, tuos ortus actusque & facta mirifica verbis licet jejunis & aridis, utcumque languidum ingenium meum attollere se in laudem Creatoris & decus tuum potuit, contexui. Ecce, Virgo colendissima, castissimos & memorabiles ignes tuos perpetuo præconio mandavi. Ecce, Virgo nobilissima, magnitudinem virtutum tuarum etsi non ad integrum, pro mea tamen tenui & pusilla qualitate, descripsi. Recordare, obsecro, pia mater & patrona Virgo gloriosa & suffragatrix magnifica, recordare, quæso, universæ congregationis catholicæ, & Christi sanguine redemptæ vineæ, hæreticorum perfidia & barbarorum sævitia, nostris sceleribus Omnipotentem provocantibus, sub nostra ætate plus solito gravius afflictæ; recordare nationis nostræ Polonicæ & Pannonicæ, Tartarorum & Turcorum immanitate oppressæ; recordare postremo mei, immeriti licet servitoris & cultoris tui, peccatorum labe multipliciter depravati; & sacris tuis precibus atque suffragiis propitiationem nobis obtine & gratiam divinæ pietatis; ut miseratus populo suo, allidat brachium sui nominis hostium; hæreses & schismata interimat: regna Polonica & Pannonica ceteraque catholica regna, principatus & dominia erigat, & subjectas illis faciat omnes barbaras nationes. Indulgentia quoque facinorum, & temporum tranquillitate concessa, dirigat omnes sua clementia in viam salutis æternæ, Trinitatis benedictæ speculum, tecum una & ceteris Sanctis tuis consortibus perpetuo visuros. Amen.

Finit Vita beatæ Cunegundis, ducissæ regni Poloniæ, filiæ Belæ Hungariæ regis, edita a Joanne Dlugosch seniore, canonico Cracoviensi, scripta manibus Christophori de Dambowzdal. Anno Domini MCDLXXV die Saturni, prima mensis Julii, in castro Cracoviensi.

ANNOTATA.

a Puto legendum esse septuagesimo; ne ordo temporis huc usque in miraculis ab auctore servatus, hoc uno loco subverti sine causa credatur.

MIRACULA
B. Cunegundis recentiora.

Kinga seu Cunegundis virgo, Poloniæ ducissa, Ord. S. Claræ, apud antiquam Sandecz, in palatinatu Cracoviensi (S.)

CAPUT I.
Miracula ad Beatæ invocationem facta ab anno Christi MDXXXII usque ad MDXL, ex primo processu inquisitionis super vita & miraculis Beatæ.

Ex processu primo ms.

Anno Domini MDXXXII a, quædam mulier de Myslkow b laborans magno dolore capitis, [Sanantur dolores capitis & oculorum: resuscitatur mortuus.] alias strzykaniem, quam cito vovit visitare tumbam B. Cunegundis, sanata efficitur.

Quædam mulier de Swidniko laborans magno dolore oculorum per unum annum, quamprimum votum fecit, sanata est.

Quædam mulier de Jaslo c habens parvum puerum, volens illum balneari, posuit illum in aquam; & exivit de domo una cum viro in hortum; postea veniens, invenit illum submersum in illa aqua. Ille puer per unam diem mortuus jacuit; parentes vero lamentantes, implorabant auxilium Dei omnipotentis, ac gloriosæ Virginis Mariæ, & aliorum Sanctorum. Illa nocte apparuit utrique B. Cunegundis in somno, dicens: Festinate ad tumbam corporis mei; & ego impetrabo vitam puero. Illi resuscitati a somno, trepidantes, mox votum fecerunt visitare tumbam S. Cunegundis cum candela & Missa: & interim puer revixit, flens voce magna. Illi laudantes Dominum Jesum, votum compleverunt; quod manifestum est omnibus.

[2] [Sublati dolores capatis, oculorum, partus; paralysis: mortuus suscitatur.] Anno Domini MDXXXIII, quædam puella Catharina de Niedzwiedzie, habens dolorem capitis, alias zastrzal, quam cito vovit visitare tumbam B. Cunegundis, sanata circa sepulcrum.

Joannes, de Msana, laborans dolore capitis, alias zastrzal, quam cito vovit visitare sepulcrum S. Cunegundis, restitutus sanitati.

Item Catharina puella de Niedzwiedz laborans dolore capitis maximo, alias zastrzal, promisso facto, sanitatem recepit.

Item de Msana Adam Lisowicz infectus paralysi, quamprimum votum fecit visitare tumbam S. Cunegundis cum una oblatione, sanatus.

Item Garstha de Poramba, cecidit de stuba d, & uxor invenit eum semimortuum. Jacebat per triduum mortuus; cum autem uxor promisit visitare tumbam S. Cunegundis, resuscitatus laudavit Dominum; & fuit circa tumbam personaliter.

Item Anna mulier de Nawoiowa, curabatur e visu per septem annos; quamprimum votum fecit visitare tumbam S. Cunegundis, restitutus erat illi visus oculorum, & erat in loco sacro.

Item Felicis uxor de Mogilno, circa partum cruciabatur per tres dies; dum autem promisit venire cum oblatione ad tumbam S. Cunegundis, mox peperit sine magno dolore.

[3] [Curantur cacitas, angina, confractio, epilepsia, pedum debilitas, febres:] Anno Domini MDXXXIV, Catharina de Bobowa, per unum annum carebat visu oculorum; & dum promisit visitare tumbam S. Cunegundis, sanata erat.

Item Adam de Witkowka, habens magnum apostema in gutture, propter quod non poterat diu loqui; dum jam agonizaret, convenerunt ad eum vicini, & aliqui commendabant amicum suum Deo, alii autem offerebant eum cum Missa ad tumbam S. Cunegundis. Dum hoc facerent, ruptum fuit apostema, & sanus factus est.

Item Jacobus Pæka ceciderat de arbore, & erat confractus, semivivus in silva inventus; dum autem promisit visitare tumbam S. Cunegundis, sanitati restitutus est.

Item Biala Janowa, alias uxor mariti, qui vocabatur Albus Joannes, de Piætkowa, habebat filium, qui patiebatur morbum caducum; dum illum promisit cum Missa, & candela, erat liberatus & sanatus per merita hujus Sanctæ.

Item Mathias de Wola Kurowska, habuit filium, qui non ambulabat sex annis, nec stare potuit in pedibus; dum autem illum promisit ad S. Cunegundis tumbam, mox percepit gressum. Item Joannes de Sienna patiebatur febrem per sex annos; dum autem promisit visitare tumbam S. Cunegundis, sanus factus est.

Item de Msannica a Grybow Joannis uxor carebat visu oculorum septem annis; dum autem ex voto conducta fuit ad tumbam S. Cunegundis, aperti sunt oculi ejus.

[4] Item Laurentius, de Msanka surdus erat per septem annos; [liberantur surdus, rei duo pœna capitis, confracta mulier, & in parta laborans:] dum autem promisit visitare S. Cunegundem cum candela, auditum recepit.

Item Matthæus de Scepusio, erat incarceratus ab Alemanis, & ad decollandum condemnatus; dum autem duceretur ad locum supplici, commendabat se B. Cunegundi. Et, ecce, miraculose erupit ex manibus carnificis, de medio satellitum & turba magna; nec ab ullo fugiens fuit visus, aut insecutus. Quod totum circa tumbam B. Cunegundis, ad quam recte venit, manifestavit.

Item Martinus de Graboszyce, erat vinctus in Hungaria in castro Moravii, & pœna capitis damnatus; eductus ad locum supplicii, petiit B. Cunegundem, ut sibi impetraret prolongationem vitæ; nec frustratus est spe sua: nam carnifex postquam ad ictum exemit gladium, obcæcatus mansit, & obriguit, nec decapitandum videre potuit; Martinus autem ita obtenebratus remansit, quod, nullo vidente, ex loco supplicii abierit: & Sandeciam pro gratiarum actione ad B. Cunegundem venit, & declamanda gratiarum summa, per intercessionem hujus B. Virginis obtenta.

Item quædam mulier habens fractam manum, dum fecit ceream, & promisit visitare tumbam S. Cunegundis, sana facta est.

Item Sophia, de Olszana, circa partum laborans, nullo modo poterat parere; dum autem in illo dolore invocavit S. Cunegundem, & votum fecit visitare cum puero suam tumbam, peperit feliciter.

[5] Anno Domini MDXXXV, quidam juvenis de Siedliska, [item moribundus, captivus, hydropica:] laborans magna infirmitate in toto corpore, qui etiam amiserat loquelam. Cum vero parentes ejus contrito corde promiserunt ad tumbam S. Cunegundis, cum candela ex cera ad longitudinem staturæ suæ, recepit sanitatem; & erat ad Sanctæ tumbam in persona.

Item quidam homo in captivitate exsistens, ex qua non sperabat exire, cum votum fecit visitare tumbam S. Cunegundis si liberaretur, obtinuit libertatem.

Item Barbara de Zbæk laborans hydrope in toto corpore, post votum visitandi cum candela tumbam S. Cunegundis, sana facta est.

[6] Anno Domini MDXXXVI, Barbara de Moszczenica, [sanantur manus, pedes, caput, oculi, pustulæ, icterus, hæmorrhoïs, hydrops, tremor, epilepsia:] habens fracturam in manibus, dum visitare [statuit] cum candela tumbam S. Cunegundis, sana facta est.

Item Catharina de Doluszkowa, patiens hydropem in toto corpore, voto facto ad hunc locum, restituta sanitati.

Item Catharina de Cieszkowice habens dolorem in pedibus, voto promisso, posthac completo, sanata.

Item Dorothea de Ostrza, laborans capite & oculis, voto facto, posthac completo, sanata.

Item Andreas de Chrzana habens in se malas pustulas, cum votum fecit devote visitare tumbam S. Cunegundis, sanatus est.

Item Apollonia de Szatkowka patiebatur flavam infirmitatem f per multa tempora; cum autem promisit visitare tumbam S. Cunegundis, sanitati restituta.

Item Andreas Skiba laborans magna infirmitate per multa tempora, & vehementi dolore capitis, propter quem & auditum amiserat, facto voto visitandi S. Cunegundem, sanus factus est.

Item Stanislaus de Palecznica patiebatur fluxum sanguinis; voto satisfacto, sanatus est.

Item Anna Bolechowka habens membra trepidantia, post votum sanata.

Item Sophia de Brzezna patiebatur morbum caducum, voto devoto * facto, visitandi cum candela sepulcrum S. Cunegundis, restituta sanitati.

[7] [moribundi, amens & muta; ex pedibus, hydrope, membris omnibus, laborantes restituuntur,] Anno Domini MDXXXVII, quædam mulier de Siedliska habens duos filios juvenes ligatos magna infirmitate, in qua jam loquelam amiserant; quamprimum mater miserorum promisit illos præsentare ad tumbam S. Cunegundis, sanitati restituti. Et erant ambo ad tumbam laudantes Dominum.

Item Catharina ancilla de Msana ex districtu Myslinicensi g, amens facta, & loquelam amisit; & cum mater ejus promisit eam præsentare ad tumbam S. Cunegundis, sana facta est; & erat hic personaliter.

Item Dorothea de Nawoiowa habuit corrosiones in pede, quod nullo modo potuit ambulare; cum autem votum adimplevit, sana facta est; & erat hic personaliter, absque dolore.

Item quidam homo de Podobin habens hydropem in toto corpore per totum annum, quamprimum votum fecit devote visitare tumbam S. Cunegundis cum Missa, mox erat sanatus.

Item Sophia de Bopinice habens corrosiones in omnibus membris, quamprimum fecit votum visitare tumbam S. Cunegundis, sanitati reddita est.

Item Catharina Prokopowa de Strozna laborans dolore in pedibus, post votum completum sanata.

Item Anna de Woynarowa in magna infirmitate exsistens, non loquebatur per tres dies; cum autem interne promisit visitare tumbam S. Cunegundis, sanitati restituta fuit.

[8] [pedum & capitis dolores, hæmorrhoïs, cæcitas, ulcera sublata;] Anno Domini MDXXXVIII, Stanislaus Mazur de Podobin non ambulabat ob pedes infirmos duobus annis; sed quamprimum devote promisit venire ad tumbam S. Cunegundis, cum pedibus ex cera ad similitudinem suorum pedum, sanus factus est; & venit in persona huc.

Item Jacobus de eodem loco laborabat dolore pedum per tempora longa; cum autem votum fecit devote visitare tumbam S. Cunegundis, sanatus est.

Item Nicolaus Orzyek de Siedliska patiebatur fluxum sanguinis, & infirmitatem in toto corpore per IV septimanas: voto facto veniendi ad tumbam S. Cunegundis cum Missa & candela, sanatus est.

Item Catharina, uxor Dominici de Lipnica, habuit duos filios, Procopium & Paulum, qui patiebantur dolorem capitis, alias strzykanie, per XV septimanas; cum autem promisit illos præsentare ad tumbam S. Cunegundis, cum Missa & candela, sanitatem integram receperunt.

Item Stanislaus Gruszka de Antiqua villa a Kruzlowa perdiderat visum per multa tempora; quamprimum vovit visitare tumbam S. Cunegundis visum, recepit.

Item Witek de Grabow habuit Michaëlem filium, qui carebat visu a pueritia sua; cum autem promisit illum præsentare B. Cunegundi ad tumbam cum Missa, restitutus est illi visus oculorum.

Item Helena, Pauli uxor de Peytas, habens puerum in fluxu sanguinis jacentem; cum autem promisit illum offerre cum Missa & viva hostia, sanitatem recepit.

Item Martha de Cistrzewina, exsistens in magna infirmitate, plena ulceribus & apostematibus, jam agonizabat; cum autem illam amici promiserunt offerre ad tumbam S. Cunegundis, sana facta est.

[9] Anno Domini MDXXXIX; quædam mulier a Czorstyn, [item pedum, oculorum, pectoris cruciatus, phrenesis, debilitas membrorum;] patiebatur magnam infirmitatem, nec poterat ambulare: voto facto ad S. Cunegundem, mox sanata est.

Item Susanna habuit magnam infirmitatem in pedibus ex fractura; dum promisit visitare sepulchrum S. Cunegundis cum Missa, sana facta integre in pedibus.

Item quædam mulier laborabat magno dolore oculorum; dum autem spopondit visitare hunc sanctum locum cum candela, sana facta est.

Item Dorothea de Gorlice habebat magnam infirmitatem, quod nec ambulabat: quamprimum conducta fuit huc, sana facta est.

Item Anna de Stroze a monte S. Joannis habuit magnam phrenesim, & plane amiserat usum rationis; quamprimum mater sua promisit illam huc, subito restituta est ad pristinam sanitatem.

Item ex eodem loco Sophia habuit magnam infirmitatem in pedibus, nec poterat ambulare per V septimanas; quamprimum huc fuit advecta, recepit sanitatem totalem.

Item Elizabeth Kusiowa de Niedzwiedz habens in pectore magnam infirmitatem, alias tremorem cordis, dum promisit ad tumbam venire ad S. Cunegundis, sanata mansit.

Item Simon de Sankowa per novem septimanas positus fuit in magno dolore, semper jacuit toto corpore debilitatus ac dolens; dum promisit venire cum candela ad S. Cunegundem sanus factus est.

[10] Item Albertus puer de Zagorzany a Biecz ex morbo caduco positus fuit in magna ægritudine; [epilepsia, cæcitas, apostema, hæmorrhoïs, dolor capitis & gutturis, mortis periculum, febris;] voto facto & completo, sanatus est.

Item Anna de Zagrozany carebat visu per VII hebdomadas; dum promisit visitare tumbam S. Cunegundis, sana facta est.

Item Sophia cum filio suo habens apostema, fuit valde infirma in toto corpore; dum autem promisit visitare tumbam S. Cunegundis, apostema evanuit. Et puer, qui patiebatur fluxum sanguinis, voto facto, & completo, sanatus est.

Item puella Catharina de Brutnik valde infirma, & vix semiviva; quam dum promiserunt ad S. Cunegundem, sana facta est.

Item Catharina de Posadowa valde ægrota, vehementem patiebatur dolorem capitis; ita quod nec homines nosceret: oblata ad tumbam S. Cunegundis, sana facta est.

Item Margarita de Siedliska a Bobowa febricitans cum caliditate per dimidium anni; voto promisso, posthac facto, sanata est.

Item Barbara de Siedliska a Bobowa erat valde infirma, & multum dolorem patiebatur in gutture; qua hora spopondit visitare tumbam S. Cunegundis, eadem sanata est.

[11] [mors imminens, dolores pedum & oculorum, cæcitas.] Item Agnes de Poremba ab Obidowa valde erat infirma, nec noscebat homines; voto facto visitandi cum candela tumbam S. Cunegundis, sana facta est.

Item Lucia a Lubownia ita infirmabatur extreme; quod & loquelam amiserit: dum erat promissa ad S. Cunegundem, sanata fuit.

Item Catharina de Antiqua Sandecz non poterat ambulare ob pedes doloribus affectos: habuit intra hoc tempus apparitionem pulcræ cujusdam puellæ, dicentis sibi: Fac votum ad tumbam S. Cunegundis cum viva oblatione & candela tuæ longitudinis, fies sana. Promisit, & complevit, & sanata est ab illa hora.

Item Barbara de Irzecisz patiebatur magnum dolorem oculorum per totum annum: voto facto & completo cum candela, sana facta est.

Item Lucia de Jarzebina amiserat visum per septem septimanas; voto facto visitandi S. Cunegundem, visum recepit.

Item Anna de Doora laborans magno oculorum dolore, intercessione, S. Cunegundis, ad quam confugit, cessavit dolor.

ANNOTATA.

a Ergo miracula facta post annum 1471, ubi Dlugossus desiit, per anno 61 vel annotata non sunt, vel perierunt. Porro hæc unde desumpta sint, in Commentario diximus.

b Myslkow videtur esse villa in terra Calissiensi, quam Dlugossus Hist. Polon. lib. 6 ad annum 1213 appellat Mislakawo, aitque cessisse monasterio Olobocensi; ceterum non animus est, nec operæ pretium, istiusmodi locis obscuris investigandis porro aut notandis insistere.

c Jaslo oppidum est juxta Neosandeciam situm septem inde circiter leucis Germanicis versus Orientem ad Wyslakam fluvium.

d Stuba hypocastum, & locum hypocausto calefactum significat, ut superius dictum est.

e Curabatur visu, id est anxia erat & solicita, ne visum prorsus amitteret, vel ut amissum recuperaret.

f Flava infirmitas hoc loco icterus dicitur cum a colore flavo, quo morbus ille totum corpus atque oculos imprimis inficit; tum a bile flava, ex qua nascitur.

g Est Myslnitz oppidum haud procul Sandecia in occasum dissitum.

* an devote?

CAPUT II.
Continuatio miraculorum ex primo processu de vita Beatæ &c. ab anno MDXL usque ad MDLIX. Tempus primi processus.

Anno Domini MDXL, Filius Thomæ de Sokolow fuit per tres annos in malis pustulis: [Reviviscunt fœtus mortui; dolores varii morbique pellantur.] dum promisit venire ad tumbam S. Cunegundis, accepit sanitatem.

Item advocatrix a Podobinska multis doloribus erat anxiata; ejus item filia patiebatur vertiginem capitis per tres septimanas: voto facto ad S. Cunegundem ambæ sanatæ sunt.

Item Stanislaus Crabay de Wilkomirski, cujus uxor patiebatur magnos dolores in partu, & peperit unum filium media nocte, alterum in aurora, utrumque mortuum; facto voto ad S. Cunegundem, revixerunt, & baptizati sunt.

Item Mathias Markowicz per V Septimanas totus erat hydropicus: voto facto ad S. Cunegundem, sanus factus est.

Item Jacobus de Dobra jacebat per quatuor septimanas in lecto, laborans infirmitate, qua omnes in domo infirmi erant: est morbus iste, qui contrahitur per infectionem unius ab altero b; voto facto ad S. Cunegundem, evasit ex infirmitate.

Item Anna de Krosienko cecidit de alta scala, & valde se concussit in toto corpore; unde nec ambulare, nec loqui poterat: voto facto ad S. Cunegundem, intra parvum tempus sanata est.

Item Mathias Szafrankowic, cujus uxor cruciabatur in partu, nec poterat parere, fecit votum pro uxore sua ad S. Cunegundem; & mox enixa est puerum feliciter.

Item Sophia de Casna taliter infirma quod nec se movere potuit in lecto, promisit se sistere ad tumbam S. Cunegundis, cum tam magna candela, quanta erat statura sua; & sana facta est.

[13] Item mulier de Zablocie, cujus filium infantem equus occidit: [Resuscitatio occisi, captivæ liberatio, morborum multorum depulsio.] voto facto ad tumbam S. Cunegundis puer revixit.

Item Stanislaus de Radziborz surdus multo tempore; voto facto ad tumbam S. Cunegundis, auditum recepit

Item mulier de Dæbrowka per novem septimanas jacens in magna infirmitate, voto facto ad S. Cunegundem, subitanee sanitatem recepit.

Item Mathias Gomolka de Msana per novem septimanas patiebatur fluxum sanguinis: promisit venire cum Missa ad tumbam S. Cunegundis; & mox sanus factus fuit.

Item mulier de Lipnica quater incarcerata, & catenis ligata, eo, quia accusata fuit, quod aliquem adolescentem veneno de mundo sustulerit: voto facto ad S. Cunegundem, toties, quoties eam incatenabant, catenæ decidebant ex ipsa.

Item mulier de Bobowa, cujus filius habuit contortum vultum, vovit eum ad S. Cunegundem; & subito sanus factus est.

Item puella de Librantowa tota erat hydropica: parentes eam voverunt ad S. Cunegundem; & sana facta est.

Item Margarita de Jamuszowa febricitabatur per medium annum: voto facto ad S. Cunegundem & completo, sanata est.

Item Ursula de Læcko per medium annum patiebatur magnum dolorem capitis, & oculorum: completo voto, sana facta est.

[14] [dolentes ex oculis, moribundi, phrenetica mulier juvantur.] Anno Domini MDXLVII, Cordula de Stroze a Bobowa laborans infirmitate oculorum ultra medium annum, vovit visitare tumbam S. Cunegundis; & cessavit dolor oculorum.

Item Joannes de Stroze a Bobowa infirmans dolore oculorum per multos annos, voto facto ad B. Cunegundem ac completo, sanatus est.

Item Catharina de Lipniezka a Bobowa igne læsa in uno digito, ex quo postea tota manus intumuit, ac ingenti dolore cum febre maligna laborans; dum jam nec homines nosceret, oblata ad tumbam S. Cunegundis, cum manu cerea, convaluit; & pro gratiarum actione huc cum Missa venit.

Item Stanislaus, Joannis Zolna filius, de Lipniezka, valde infirmus erat, nec erat spes ulla vitæ ejus: postquam autem pater ejus promisit illum ad tumbam S. Cunegundis, convaluit; & personaliter, huic beatæ Virgini gratias egit.

Item Apollonia de Bystra existens in magna infirmitate, in qua per VI septimanas non habuit usum rationis, oblata postea ad tumbam S. Cunegundis cum Missa, convaluit; & se præsentavit in hoc sacro loco.

Item Pryska de Tymbark habuit in collo magnum apostema, propter quod erat in proximo periculo suffocationis: oblata ad S. Cunegundem cum cereo collo, sana facta est; & id recognovit.

Item Sophia de Woynarowa patiebatur phrenesim, & alias diversas & mirabiles affectiones; tandem in somno vidit se ad tumbam S. Cunegundis: unde excitata, votum fecit ad eamdem Sanctam cum Missa venire; & convaluit.

[15] [Mortuæ mulieri vita, delirantibus ratio, ægris sanitas redditur.] Item Dorothea de Læki apostema habuit in uno latere per annum integrum; voto facto cum candela venire ad tumbam B. Cunegundis ac completo, sanata est.

Item quædam mulier de Olszanka circa partum patiebatur maximos dolores; quæ vix peperit prolem mortuam; & ipsa intra breve tempus exspiravit: postquam autem maritus vovit pro ea Missam & candelam ad tumbam S. Cunegundis, illico revixit mulier.

Item Barbara de Tymbark magnam intrinsecam patiebatur infirmitatem: oblata ad tumbam S. Cunegundis cum eleemosyna, sanata est.

Item Albertus de Januszowa intrinsecis magnis subjectus affectionibus per quinque septimanas, voto facto ad sepulcrum S. Cunegundis, sanitatem recepit.

Item Apollonia de Bystra cum quatuor filiis morbo contagioso infecta, & usum rationis una cum filiis suis amisit: oblata ad tumbam S. Cunegundis, cum candela ad suam longitudinem, convaluit, tam ipsa quam ejus quatuor filii.

Item Sophia Budkowa de Kobelanka patiebatur dolorem oculorum per medium annum: voto facto veniendi cum Missa & candela ad tumbam S. Cunegundis, sanata est.

Item Anna de Zeleznikowa laborabat capite & oculis per totam Quadragesimam: voto facto ad tumbam S. Cunegundis, cum Missa & corona cerea, sana facta est.

[16] Anno Domini MDXLVIII, mulier a Gorlica infantem parvum, [Peste, capitis dolore, læsione manus, surditate liberati.] circa partum ægritudine magna oppressum, vovit ad S. Cunegundem vivum; & sanum recepit.

Item Anna ex pago Brzana peste mortifera infecta, voto facto adire tumbam S. Cunegundis, ab infectione liberata est.

Item Anna ex Brzana patiebatur magnum dolorem capitis. Hæc in somno audivit dulcisonum cantum sanctimonialium Sandecensium; & expergefacta, vovit adire locum hunc sanctum; & curata est.

Item Felix ex pago Stroze fractam manum habuit: voto facto adire S. Cunegundem, sanus factus est.

Item Elizabeth surda facta ex infirmitate & dolore capitis, voto facto ad tumbam S. Cunegundis, auditum recepit.

[17] Anno Domini MDXLIX, quædam mulier de Poræbka diversas corporis patiebatur infirmitates; [Infirmi subito convalescunt.] sed voto facto visitandi sepulcrum S. Cunegundis cum viva oblatione, mox sanata fuit.

Quædam mulier de Lipnica febrem quotidianam patiebatur per medium annum; quamprimum votum fecit visitare sepulcrum S. Cunegundis cum oblatione viva, sana facta est.

Item quædam mulier de Siekierczyna ob multam infirmitatem jam agonizabat: parentes ejus offerebant eam ad sepulcrum B. Cunegundis, & mox incolumis facta est.

[18] Anno Domini MDL, Heduigis de Strozna peperit infantem cæcum: [Cæcitas, dolores partus, oculorum, pedum &c, sanantur.] post tertiam diem emisit votum pro filio, visitandi tumbam B. Cunegundis; & visum recepit.

Anno Domini MDLI, Martinus de Msana laborans variis & magnis infirmitatibus in toto corpore, voto facto adeundi ad sepulcrum B. Cunegundis, convaluit.

Item Sophia de Msana laborans oculis, quamprimum vovit adire hunc locum sacrum, statim sanata est.

Item Helena Kopacowa a Sosnowice laborans infirmitatibus variis in corpore per duos annos, post votum factum ad B. Cunegundem convaluit.

Item Heduigis de Podobina circa partum valde laborans infirmitatibus, post votum factum statim sanata est.

Item Michaël de Siekierczyna laborans pedibus, & non ambulans tribus septimanis, post votum factum sanatus est.

Item Nicolaus de Znamierowice laborans oculis, voto facto & completo, sanus factus est.

Item Agnes c de Sabotka pro tribus filiabus suis in partu valde laborantibus voto facto & completo, sanæ factæ sunt.

Item Adam de Druzbak variis laborabat infirmitatibus longo tempore; mater ejus vovit pro eo venire ad tumbam B. Cunegundis cum viva hostia, corona cerea, & candela; & quamprimum complevit, statim sanatus est.

Item Dorothea de Poremba valde cruciabatur in partu: quamprimum oblata fuit ad S. Cunegundem, statim sine ullo dolore peperit.

[19] [Cætis visus, muto loquela impetratur.] Anno Domini MDLII, mulier quædam ex Tylmanowa vexabatur gravi dolore oculorum; sed mox, ut votum fecit visitare tumbam B. Cunegundis, in oculis sanata est.

Item Andreas de Mordarka habuit filiam cæcam; sed mox, ut eam vovit ad tumbam S. Cunegundis, visum recepit.

Item Anna Cwirotowa de Cunow habuit filium mutum a nativitate per quatuor annos; qui, postquam eum mater vovit ad tumbam S. Cunegundis, mox nonnulla verba cœpit loqui.

Item Andreas de Czechow per aliquod tempus amiserat lumen oculorum; sed mox, ut votum fecit se conferre ad limina D. Cunegundis cum Missa, visui pristino redditus est.

Item Joannes de Podoliniec valde fuit debilis in videndo per multum tempus; sed quamprimum promissus fuit ad sepulcrum B. Cunegundis, perfectum visum adeptus est.

[20] [Latrones obcæcati, levata puerpera; læsi pedes, dolores capitis, hæmorrhoïs sanantur.] Anno Domini MDLIII, Stanislaus a Rytwiany adolescens transiens per silvam, quæ dicitur Kræpak, incidit in latrones, qui eum voluerunt totaliter spoliare, & fortassis (ut mos latronum est) occidere: hic exsistens in manibus latronum, postquam una tunica spoliatus fuit, commendavit se S. Cunegundi; & protinus evasit ex manibus eorum, qui obcæcati, non viderunt, quando exivit de medio illorum.

Item quædam mulier laborans circa partum graviter per aliquot dies, voto facto ad tumbam S. Cunegundis cum viva victima, sanata est.

Item Marcus de Ochotnica, cujus pes aqua ferventi perfusus fuit, & nimium dolebat ob pedem exustum, & decoriatum per aquam nimis calidam; sed * quamprimum parentes ejus voverunt eum cum Missa ad tumbam B. Cunegundis, illico sanatus est, acsi numquam fuisset læsus.

Item Joannes ex Sandecz adolescens artis sartoriæ, graviter laborans dolore capitis per integrum annum: qui postquam se obtulit cum cera atque auditione sacri ad tumbam S. Cunegundis, ex illa hora sanatus est.

Item Valentinus Slepek, qui securi absciderat sibi ferme totum pedem, post votum factum & applicationem sui pedis pene abscissi, sine ulla curatione sanus factus est.

Item Elizabeth de Tymbark patiens fluxum sanguinis per medium annum, postquam fecit votum ad S. Cunegundem, subito sanata est.

[21] [Mutus, claudus, cæcus, febricitantes,] Item Quædam mulier de Bobowa filium suum submersum, & per quatuor dies non loquentem, vovit ad S. Cunegundem; qui statim post votum factum cœpit loqui.

Item quædam puella obtulit matrem suam ad tumbam S. Cunegundis, quæ per tres annos non poterat ambulare; quæ mater post votum factum liberata fuit ab illa pedum debilitate.

Item Mathias cæcus conductus ad tumbam S. Cunegundis: qui ex templo exivit videns & sanus.

Item Adam ex Jazosko filium suum exsistentem in magna febre commendavit ad tumbam B. Cunegundis; & factus est liber. Deinde pater incidit in eamdem infirmitatem; quem postea filius obtulit ad eumdem locum; & sanatus est.

Item Catharina ex Bobowa longo tempore patiebatur febres frigidas: in somno habuit visionem cujusdam Virginis monialis, quæ dixit sibi: Visita locum B. Cunegundis; & sanaberis. Hæc protinus fecit votum visitandi; & sanata est.

Item Susanna ex Wilkowosy in magna exsistens febre calida, habuit apparitionem cujusdam viri in veste religiosa grisæa d dicentis sibi: Mulier, vade ad locum S. Cunegundis ad antiquam Sandecz; ibi Mistam audias; & sanaberis. Illa statim fecit votum; & statim sanata est.

Item Stanislaus ex Milkow exsistebat in gravi infirmitate & desperata per longum tempus; cui nulla medicina erat proficua; sed omnia vertebantur in pejus. Quadam nocte apparuit ejus uxori vir quidam canus, dicens: Commenda virum tuum virgini Cunegundi; & sanabitur. Illa quæsivit ab eo, quis esset. Sed statim disparuit. Unde obtulit virum suum S. Cunegundi; & sanatus est.

[22] Item Joannes Stanczyk ex Lipnica a Bobowa uxorem suam Barbaram laborantem in partu per septimanam commendavit cum auditione Missæ S. Cunegundi. [aliique ægri liberantur.] Quæ post votum feliciter peperit filium Stanislaum, huic loco sacro cum parentibus præsentem.

Item Martinus lignifaber, qui multo tempore patiebatur fluxum sanguinis, vot facto visitare tumbam S. Cunegundis cum auditione Missæ, sanus factus est

Item Dorothea puella ex Wola per medium annum laborans oculis & nihil videns, audiendo narrari magnalia S. Cunegundis, obtulit se ad suam tumbam cum oculis cereis; & statim visum recepit.

Item Joannem Zwirad ex inferiori Wola exsistentem in gravi & periculosa infirmitate quidam sacerdos obtulit ad tumbam B. Cunegundis cum Missa, quod votum ratificavit etiam ipse infirmus; & sanus factus est.

Item Barbara ex Siedlce taliter infirma, quod carnes decidebant ex ea per multum tempus, quamprimum promisit visitare tumbam S. Cunegundis, statim sanata est.

Item Petrus de Wilkowiska cæcus factus per medium annum, quodam die audivit hanc vocem, dum fuisset solus; Vis sanus fieri? Ipse cogitans, quod aliquis ex vicinis esset, respondit: Si quis mihi opem ferret, ut viderem, servirem ipsi per annum de solo victu. Ad quæ verba dictum est illi iterum: Servias S. Cunegundi; & visita locum illius; & sanaberis. Iste protinus votum fecit, & sanatus est.

Item puella Sophia de Biecz per duas septimanas in magna infirmitate semiviva exsistens, quam primum parentes ejus voverunt illam ad tumbam S. Cunegundis, sanata est.

[23] [Morbi varii discussi.] Anno Domini MDLVII, quidam adoiescens, nomine Laurentius, de villa Zbik, exsistens in multis infirmitatibus, quamprimum votum fecit visitare tumbam S. Cunegundis, sanatus est.

Item duo adolescentes de Krolowka fulgure perterriti, & facti infirmi, voto facto ad S. Cunegundem convaluerunt.

Item Margarita de Kruzlowa habens fluxum sanguinis, cum votum fecisset, sanata est.

Item puer cujusdam cmetonis e de Lipniczka patiebatur internos dolores; sed quamprimum obtulerunt eum parentes ejus ad B. Cunegundem, & promiserunt eum pedester f euntem pro gratiis agendis ad tumbam sanctæ hujus Virginis, statim ex illa hora sanus factus est.

Item quædam mulier nomine Anna de Kruzlowa habens dolorem in toto corpore, quamprimum parentes ejus promiserunt illam ad tumbam S. Cunegundis cum Missa, statim sanata est.

[24] [Sanatur subito familia tota cum jumentis; uti & ægri alii.] Anno Domini MDLIX, quidam Stanislaus Garstka de Olszonka infirmus cum tota familia sua, & quidem periculosa valde infirmitate; ita ut etiam vicini non audebant visitare illum. Nec tantum homines illius domus, sed etiam jumenta omnia infirma erant. In tam magna sua afflictione, in qua nullum humanum juvare potuit remedium, confugit ad divinum auxilium, deprecans per misericordiam B. Cunegundis: ad quam vix votum emisit, cum quasi statim & homines & jumenta convaluerint.

Item quidam adolescens, nomine Stanislaus, in magnis iisque variis exsistens infirmitatibus, quamprimum votum fecit visitare tumbam S. Cunegundis, sanatus est.

Item quædam mulier, nomine Anna, de Msana, cujus filius patiebatur morbum caducum, vovit eum cum Missa ad S. Cunegundem; & sanatus est.

Item quidam adolescens, nomine Mathias, de Rabrot, patiens longas febres frigidas & calidas, per votum visitandi tumbam S. Cunegundis convaluit.

Item quædam puella, nomine Juliana, de Krolowa, patiens morbum caducum sæpe, post votum factum ad tumulum S. Cunegundis liberata est ab hoc malo.

Item quædam mulier, Anna de Boguszyce, multum infirma, & periculosa post partum, quamprimum votum fecit ad tumbam S. Cunegundis, sanata fuit.

[25] [Unde miræcula, jam narrata, desumpta sint.] Ista hic supra descripta miracula, sunt extracta ex primo processu inquisitionis super vita, & sanctimonia, ac miraculis præclaræ Cunegundis virginis, ducissæ Poloniæ, fabricato anno a nativitate Domini MDCXXVIII, die XXVII Maii, a commissariis auctoritate Illustrissimi D. Martini Szyszkowski, episcopi Cracoviensis g delegatis.

ANNOTATA.

a Advocatrix, id est uxor jurisconsulti seu causarum advocati; qui modus loquendi sæpius infra recurret; cum civissa, capitanea &c. mulieres appellabuntur.

b Atqui morbi contagiosi multi sunt. An hic honesta periphrasi scabies designatur?

c Solœcismus est pro ab Agnete; sed sensus planus.

d Grisæus, seu potius griseus color sequiori latinitate is dicitur, qui ad cinericeum accedit: videtur ergo hic designari religiosus quidam ex Ordine S. Francisci Assisiatis.

e Jam supra diximus, cmetonem, seu kmetonem apud Polonos esse hominem conditione rusticum.

f Pedester adverbialiter hic & infra sæpius usurpatur; barbare tamen pro pedibus.

g Sedit Cracoviæ Martinus Szyszkowski juxta Cæsarium ab anno Christi 1616 usque ad 1630, quo desiit vivere.

* sed abundat.

CAPUT III.
Tempus & auctoritas secundi processus: continuatio miraculorum ex primo in classes, non in annos, tributorum.

Deinde iidem domini commissarii anno a Nativitate Domini MDCXXIX, Indictione Romana duodecima, [Alter processus instituitur auctoritate Romana an. 1629.] pontificatus SS. Domini Urbani divina providentia Papæ Octavi anno ipsius sexto, die vero Veneris, VIII mensis Junii, virtute litterarum remissorialium, super canonizatione ancillæ Dei Cunegundis, reginæ Poloniæ, expeditarum a sacra Rituum congregatione illustrissimorum & reverendissimorum DD. Cardinalium, tamquam expresse & specialiter subdelegati & deputati in civitate antiqua Sandecz, novum formarunt processum, & examinarunt octuaginta duos testes, ex quorum testimonio nova iterum conscripta sunt miracula a.

[27] Anno MDXCIV, colludentes pueri incaute inverterunt portam ligneam magnam horrei super infantem, [Miracula circa mortuos] nomine Adalbertum, nobilium Samuelis & Catharinæ Jordanow filium semi trium b annorum; quod dum parentes resciunt, portam multum ponderosam per famulos elevant; sed jam filium suum mortuum & totum contritum inveniunt, cum facie contusa, oculis evulsis, & dorso multis clavis portæ perforato. Ad quod grave spectaculum inconsolabiliter lamentari cœperunt. Pater accepit corpus exanime, & ad sepeliendum in crastino disponebat; sed mater ad orationes & vota ad S. Cunegundem conversa, ab occasu solis usque ad diem deprecabatur pro salute filii. Nec spe sua frustrata: nam quando cadaver contusum ad sepulcrum evehi debebat, filius revixit, & tam perfecte sanus, quod nec vestigium vulneris appareret.

Anno MDCXII, cmetonis de Kadca filius, quærens circa Danubium * fluvium pueros, & ipse quatuor annorum, nomine Mathias, casu in fluvium decidit; & statim ab aqua submersus, & ad duo stadia portatus. Qui postea quæsitus, & extractus mortuus; super quem dolens mater ad S. Cunegundem confugit, & vivum recipit.

[28] [& moribundos.] Anno MDCXXIII, nobilis matrona, de nomine & cognomine, ut statim infra, jam agonizans, a præsentibus oblata, & ad tumbam S. Cunegundis promissa, statim convaluit; narrans, se visitatam esse a S. Cunegunde, & sanatam. Unde ei talem inscriptionem in argento appendit: Heduigis Laskowska e terra Præmisliensi c B. Cunegundi, quam in articulo mortis assistere sibi vidit, ex voto religiose nuncupato obtulit. Anno Domini MDCXXIII.

Anno MDCXXI, Pater Ægidius, religiosus S. Francisci Minorum Conventualium in conventu Neosandecensi continua febre calida per XX septimanas correptus, venit ad extremum: nam per quatuor dies omnibus amissis jacebat sensibus; pro quo etiam commendatio animæ jam erat peracta. Quidam religiosus dolens supra statum suum, obtulit eum B. Cunegundi; & statim sensibus fuit restitutus, & in brevi sanus factus.

Anno MDCXXVI, puella Sophia unius anni cecidit ex fenestra altitudinis a terra semi trium ulnarum super saxa, & statim exspiravit. Commendata postea a parentibus S. Cunegundi, revixit. In cujus beneficii testimonium ad tumbam Divæ Virginis parentes eum hac inscriptione argenteam dederunt [tabulam:]

D. O. M.

Famatorum Pauli Uzowski aurifabri, & Sophiæ Sikorszczonka, civium Neolandecensium, filius, & filia Sophia:

Præcipiti infantula casu ab alto Sophia

Decidit tremula, & membris mortua:

At postquam Divæ precibus offertur a parentibus,

Cessit vis morti proxima; vita successit optima. Anno MDCXXVI.

[29] [Item] Anno MDCXXII, confessarius monialium Sandecensium Nicolaus Kownacki tempore pestis grassantis, qua in oppido prope mille personæ, in monasterio moniales octo & duo capellani decesserunt, ipse etiam graviter infectus per XV dies jacens delirabat [&] ultimum agebat spiritum. Sed postquam Missa pro ipso celebrata fuit ad altare S. Cunegundis, & Litaniæ per moniales decantatæ, brevi convaluit; sicut & monasterium & oppidum a peste liberatum est.

Anno MDCXXIV, Novi fori d sæviebat pestilentia binis vicibus, donec ad B. Cunegundem supplicatum est. Quod in argentea tabula talis demonstrat inscriptio: Incolæ civitatis regiæ Novi fori anno Domini MDCXXIV orta peste, precibus B. Cunegundis se commendaverunt; factique a dicta peste liberi, ducenti ad sepulcrum ejus venientes gratitudinis ergo, ob memoriale obtulerunt anno Domini MDCXXVI, die VII Junii.

Anno MDCXXII, Neosandecium, regia civitas, ad aliquot millia suis [fuit e] privatum incolis: nam nulla domus ejus exstitit, de qua plura non fuissent exportata cadavera; solius Simonis Wolski domus fuit tam felix, quod in ea nullus sit mortuus, nullus infirmus; etsi dictus Simon Wolski, utpote apothecarius, multos invisebat peste infectos, & omnibus, qui petebant, subministrabat præservativas medicinas & victualia. Causam suæ & suorum conservationis coram dominis commissariis Apostolicis f hanc dixit; quia statim ab initio pestis se & suos omnes ad tumbam B. Cunegundis devovit.

[30] Anno MDCXXIII, Anna Kozacka de villa Paszyna a vehementi per pestem infectione, primo oculis dolere cœpit; deinde totaliter visum amisit; sic valde anxia sex septimanis permansit; [circa] donec votum visitandi tumbam B. Cunegundis elicuit: quo facto, protinus a peste liberata & visu dotata exstiti.

Eodem anno simile beneficium se obtinuisse per intercessionem B. Cunegundis, Anna Baroszka de villa Jankowa coram dominis commissariis testata est.

Eodem anno Andreæ Stræczek civis Neosandecensis domus peste infecta fuit; propter quam famuli & famulæ ejus, filii & filiæ obierunt, præter unicum filium Simonem annorum V, & filiam Heduigim annorum IV graviter infirmantes. Pro quibus supplex pater visitandi tumbam S. Cunegundis una cum prolibus votum emisit. Nec frustratus spe ex divina gratia: nam utraque proles ex peste evasit. Cum autem negligens pater ad semi quatuor annos votum differret, utraque proles inopinate in febrem malignam incidit, ac post sex horis continuis agonizavit: donec pater, memor voti facti, ad ecclesiam collegiatam Neosandecensem ivisset, & ibi coram altari D. Cunegundis votum suum renovasset: quo facto, domum rediit, & proles suas sanas, & salvas invenit, cum quibus statim peregrinationem sacram ad unum milliare g explevit.

[31] Anno MDCXXII, eamdem gratiam intercessione D. Cunegundis consecuta est nobilis Sophia Zlocka de Rupniow in marito suo, [peste afflatos;] Cracoviæ peste infecto, & domum advecto; quem, dum extremizaret h, B. Cunegundi obtulit; & sanum derepente videre meruit.

Anno MDCXXVI, in toto districtu Beccensi grassabatur pestis maxima, & jam in ipsa civitate Biecz i multi ex peste mortui erant. Timentes ergo reverendi DD. vicarii hanc iram Dei, induxerunt civitatis incolas ad implorandam misericordiam divinam per merita S. Cunegundis; & re vera obtinuerunt quod petebant: nam nullus ex sacerdotibus peste obiit, etsi inservirent circumcirca peste infectis; & nullus ex tunc in civitate decessit peste. Pro quo beneficio solennes postea tota civitas Beccensis ad tumbam S. Cunegundis gratias egit.

[32] Nobilis Anna Lipska ex palatinatu Cracoviensi, vidua, a nativitate sinistro oculo LXII annis orbata fuit. [item] Insuper per annos XX, in dextro oculo defectum patiebatur, ut vix cum perspiciliis legere aliquid posset; finaliter, & isto totaliter cæcutiente aliquo tempore, mœstissimam ducebat vitam; donec ad tumbam S. Cunegundis devote orans, clauso restante dextro, sinistri oculi, quo a nativitate nihil viderat, tam perfectam apertionem obtinuerit; ut sine perspiciliis bene legere potuerit. Cujus beneficii in lamina argentea tale [testimonium] reliquit: Jesus D. & Redemptor meus, largitor gratiæ unicuique ad se confugienti. Ego peccatrix Anna Catharina Lipska petii misericordiam ad sepulcrum C. Cunegundis; & per ipsius intercessionem lumen unius oculi recepi, ut amplius perspiciliis utendum non sit mihi; cum tamen ab annis viginti continuum ipsorum usum necessario adhibuerim. Fide bona testor, ad sepulcrum D. Cunegundis oranti beneficium contigisse. MDCXXVII.

Nobilis Christophorus Opatkowski ex districtu Biecensi, ex diuturno oculorum dolore cæcus factus, & in cæcitate longo tempore exsistens, deplorandam ducebat vitam. Non potens amplius ferre suam miseriam, votum fecit visitare tumbam S. Cunegundis, si lumen receperit. Fide igitur viva, aqua ex puteo, D. Cunegundis dicto (quia miraculose illam aquam D. Cunegundis adhuc vivens baculo in terram infixo de terra eduxit) oculos lavit, & visum perfectum recepit.

Anna de Podegrodzie, filia Gregorii Zielenczyk, tribus annis cæca, multis sine effectu curata medicamentis, tandem a matre cum Missa & candela oblata ad sepulcrum B. Cunegundis, sanata est.

[33] [circa cæcos,] Anno MDCXXVII Magdalena, Mathiæ ensificis uxor, de Neosandecz, obcæcata per tres septimanas exsistens, post votum ad B. Cunegundem visum sortita est desideratum.

Anno eodem Catharina, uxor aurifabri civis Neosandecensis, magnam gratiam post ablutionem aqua ex puteo B. Cunegundis experta est in oculis suis dolentibus, primum sanguine tumentibus, postea sanis & ab omni dolore liberatis.

Anno MDCXII, similem efficaciam intercessionis divæ hujus Virginis expertus fuit in cæcitate sua, novem septimanis durante, pater Athanasius Sulmirius Ord. Min. S. Franc. Conv. Guardianus Veterosandecensis.

Eodem anno quidam Hungarus, remotior a finibus Poloniæ, longo tempore cæcus, obaudiens magna B. Cunegundis miracula, adjunxit se hominibus Sandeciam antiquam pro festo almæ Trinitatis illius loci titulari euntibus (magni enim tunc undequaque fiunt illuc concursus:) & cum jam prope erant, ut monasterium monialium videre possent, aliis genuflexis, & B. Cunegundem salutantibus, ipse quoque genua flexit, & oravit; & protinus monasterium vidit; deinde domos, homines, & res minutas distinguere potuit, postquam confessionem sacramentalem & devotionem suam in loco sacro peregit.

Anno MDCXXVII nobilis Kloczynski habuit filiam duorum annorum a pustulis obcæcatam; conduxit illam ad tumbam S. Cunegundis: quæ sub tempus Missæ pro se celebratæ visum recepit: & pater in memoriam, statuam argenteam suæ filiæ cum hac inscriptione reliquit: Hæc a scabie mundata MDCXXVII.

[34] [& eos,] Valde debilium ob continuos dolores & vix aliquid videntium oculorum Mathias Kopec, civis Veterosandecensis, post varia per tres annos medicamina, oblatus ad S. Cunegundem, consolatus est.

Hungari tam catholici, quam hæretici hic fassi sunt, quod certa Hungara cæca, postquam lavit oculos suos aqua ex puteo, S. Cunegundis dicto, abluta, visum recepit.

Simon, pileorum factor, Veterosandecensis, per duodecim septimanas cæcus, postquam oculos suos lavit aqua ex puteo S. Cunegundis, lumen recepit. Qui etiam testatus est, se per XC annos vitæ suæ alia medicina non usum fuisse in variis, iisque plurimis, infirmitatibus, quam dicta aqua S. Cunegundis.

Anna Niedodalowna, valde inops vidua, per tres menses nihil videns, nihil sibi pro victu acquirere per laborem potuit; unde ad summam pauperiem pervenit. Quæ postquam se ad puteum B. Cunegundis adduci curavit, & oculos illa aqua sacra linivit, visum recepit.

Anno MDCXXV, in conventu Veterosandecensi sanctimonialium Christina Chelmska Ordinis S. Claræ professa, habens oculum dextrum ab ulcere destructum, & sinistrum anno specificato a scintilla ignis cæsum *, totaliter cæca effecta est. In tanta itaque miseria constituta, ad S. Cunegundem recursum fecit, & per tres dies in capella suarum reliquiarum devote oravit, donec tertia die utriusque oculi sanitatem recuperavit.

In eodem itidem conventu Anna Jodlowska, S. Claræ professa, per magnum dolorem, durantem novem mensibus, unum oculum destructum habuit; post votum, qualibet feria secunda per annum faciendi aliquam specialem devotionem ad S. Cunegundem, tertia feria secunda optatam oculi recepit sanitatem.

[35] Puella Agnes de Biecz, cujus oculus sinister descensu catarrhoso obrutus fuit, [quibus male affecti erant oculi.] ita quod nec aperire eumdem per tres menses poterat, voto facto veniendi ad tumbam S. Cunegundis cum oculis ex cera, consolata est.

Nobilis Susanna de domo Kuczkowska cum marito suo Andrea Jordan, Filiam suam novennem, per septennium visu carentem, & graves patientem dolores, ad tumbam S. Cunegundis obtulerunt; & liberam ab omni dolore, & cæcitate domum revexerunt.

Nobilis Sophia Wierzbiecina solennes ad tumbam S. Cunegundis egit gratias, quod in frequenti dolore oculorum suorum, alia non utens medicina, quam aqua ex puteo S. Cunegundis, semper levamen senserit.

Jacobus Koczab ex suburbio Neosandecensi, per XV septimanas graves sentiens in oculis dolores, ab uxore sua Anna commendatus S. Cunegundi, illico a doloribus solutus est.

Anno MDCXXVII, nobilis Elizabeth Wieloglowska per magnos dolores, a plica k causatos, cæca effecta totaliter in sinistro oculo (dextro vero plus non videbat, quam solam caliginem) voto facto ad tumbam S. Cunegundis, & in oculis sanata fuit, & ab affectione plicæ (per quam maritus suus Nicolaus Wieloglowski primo cæcus, demum mortuus est) liberata.

Puella, Kokoszezyna appellata, ab Adventus principio usque ad Quadragesimam cæca facta, post votum ad S. Cunegundem factum visum recepit.

Anno MDCXX Sophia Seledzianka de parochia Vlanowska, per tres annos visum amiserat; sed lotis oculis ex puteo S. Cunegundis, visum perfectum recuperavit.

ANNOTATA.

a Miracula tamen, quæ hic modo sequuntur usque ad caput 6, non videntur ex hoc secundo, sed ex primo processu desumpta, in eoque coram examinata per testes, tum in suas classes ac species digesta & consignata. Id primum colligo ex titulo, qui infra capiti 6 præfixus est: deinde ex miraculo, quod secundum ponitur cap. 4, num. 41, quod ad primum processum certissime pertinet: denique quod verisimile non appareat, in eodem processu separata fuisse miracula quæ ad eamdam classem spectabant; puta mortuos suscitatos, pestiferos sanatos &c. Quamquam alioqui parum intersit, ad primum, an ad secundum, an ad utrumque referantur; cum iidem in utroque examinatores fuerint commissarii.

b Semi trium, id est, duorum & medii, quæ ratio loquendi nunc apud Septemtrionales usitatissima est, & infra redibit sæpius. Adi Cangium ad vocem dimidius.

c Præmislia urbs est in Russia rubra ad Sanum fluvium.

d Novum forum, vulgo Newmarckt, oppidum est Silesiæ paulum infra Vratislaviam, non procul ab Odera flumine.

e Verbum substantivum passim hic omittitur; quod, uti nos hoc loco, sic alibi per se facile supplebit lector, cum sensus exiget.

f Puto hic appellari commissarios Apostolicos per prolepsim: nam hæc miracula, ut ante ostendimus, videntur pertinere ad primum processum, qui habitus est non ex commissione Romana seu Apostolica, sed episcopi Cracoviensis: quia tamen iidem hi fuerunt, quibus alterum processum anno sequenti Roma commisit; hinc apparet per anticipationem hunc eis modo titulum dari: nisi mavis, hunc testem in utroque examine comparuisse, idemque in secundo asseverasse, quod in primo deposuerat.

g Ad veterem scilicet Sandeciam, a nova milliari uno distantem.

h Extremizare vox quidem est barbara, sed minime obscura significatio, pro in extremis agere, animam agere &c.

i Biecz oppidum est satis clarum in palatinatu Cracoviensi ad Wislacam fluvium senis circiter leucis Sandecia distans; si tamen mappæ Geographicæ hic sunt accuratæ.

k Plica morbus est, qui sub finem seculi XVI observari primum cœpit inter Hungariam & Pocutium, provinciam regni Poloniæ, unde paulatim regnum universum ita pervasit, ut per antonomasiam appellari soleat plica Polonica; non quod alibi non grassetur, sed quod nullibi magis aut perniciosius. Est autem pilorum, ut plurimum capitis, irregularis complicatio, vel tricis funiculorum adinstar productis, vel ad galeri formam super calvariam compressis, tumentibus & viscoso humore agglutinatis: quæ si vel pectendo, vel radendo irritetur, toto corpore virus diffandit, & mira causat symptomata. Plura Daniel Sennertus tom. 3, lib. 5, part. 3, sect. 2, cap. 9, & Onuphrius Bonfiglus in Dissert. de Plica Polonica; aliique.

* id est Dunajecium

* forte læsum

CAPUT IV.
Eorumdem miraculorum ex primo processu prosecutio.

Anno MDLXXXIV, Bartholomæus Fusorius, vicarius Neosandecensis factus, matrem suam valde infirmam habuit, [Item] cujus gratia Cracoviam pro medicamentis festinanter in equo perrexit; in quo itinere icteria infectus, valde debilitatus mansit; accessit postea febris continua, quæ ipsum morti proximum reddidit. Interim mater sua convaluit, & de filio solicita, curavit ipsum deferri ad tumbam S. Cunegundis; cui dum jam esset vicinus, ad puteum beatæ hujus Virginis properari mandavit; ex quo hausta aqua statim vires accepit, in crastino icteria liberatus; & post eadem die ad vesperam reliquit eumdem febris; ita quod tertia die suis viribus ad ecclesiam, & locum S. Cunegundis venerit.

Idem anno MDCX, cum jam esset custos, & officialis Sandecensis, IV Dominica Adventus febre correptus, toto mense in desperata erat valetudine. Celebrata erat pro ipso Missa, & decantatæ Litaniæ a monialibus: tandem in somno apparuit ei B. Cunegundis, & dixit: Sanus eris; sed ad ecclesiam collegiatam Sandecensem devotionem Rosarii B. M. V. introducere debes. Quod ipse devotissime postea explevit, & in perpetuam memoriam, tabulam argenteam cum sequenti inscriptione ad tumbam D. Virginis appendit:

      Reverendus Barthol. Fusorius, cusios,
concionator, & officialis Sandecensis,
      Ictericus sanatus, acuta febre levatus,
      Ubi Divæ petit undam; accipit simul jucundam
       Mentem, cælitus stillatam, ope ejus imploratam,
      De Mariæ Rosario inducendo cum studio
Devoto municipibus suis Neosandecensibus.

[37] Simili paroxysmo laborans Agnes Skorupina, vidua, [circa febres malignas,] similem gratiam intercessione B. Cunegundis a Deo obtinuit anno MDCXXIV: in acuta namque febre exsistens petiit sibi dari Rosarium, seu globulos precatorios attactos ad reliquias B. Cunegundis; quibus ad collum impositis, febris cessavit.

Mathias barbitonsor, civis Neosandecensis, filium suum quinquennem in pustulis semi altera septimana febrem malignam sufferentem, & jam tantum spirantem, pater ad tumbam S. Cunegundis veniens, devote obtulit, & promisit cum Missa ad sacrum locum, si supervixerit. Post quod votum puer ille in duabus horis, quando timebatur moriturus, perfecte convaluit.

Adalbertus Kuzbrod de antiqua Sandecz anno MDCXXV, quotidie a mane ad meridiem febres frigidas, & a meridie ad vesperam patiebatur febres calidas: per decem septimanas nihil juvantibus humanis remediis, convertit se ad divina: sperans se eadem ad tumbam D. Cunegundis inventurum, ivit ad ecclesiam; quam cum clausam reperisset, devote ante portam oravit; & sanus ibidem factus, domum rediit.

[38] [& morbum flavum] Pater Marianus, Ordinis Minorum S. Francisci Conventualium, in antiqua Sandecia de familia in monasterio exsistens, V diebus ante festum S. Joannis Baptistæ in febrem malignam incidit; quæ dum valde cresceret, spes in religiosis fratribus vitæ ejus decrevit; unde eo præmonito, ad tumbam B. Cunegundis orandi pro salute ipsius gratia iverunt; & dum orarent, ipse quoque suspirabat, & tandem derepente de lecto surgens, suggestum (quia dies erat S. Joanni baptistæ sacer) ascendit; se bene sanum præsentavit, & gratiam prædicavit. Hoc contigit anno MDCXXVI.

Anno MDCXXIII, Catharina Beltowska, Novifori civissa, in febre maligna per septimanam exsistens, & delirans, obsessorum a dæmone actus exercebat, & tamquam canis latrabat; tandem loquela & sensibus amissis, IV septimanis incurabilis mansit. Invisit illam advocatus ejus loci, Adalbertus Kostecki; ac misertus, obtulit eleemosynam pro Missa celebranda pro ea, cui etiam præsens aderat; vovitque sub illud tempus, si supervixerit, conducendi eam ad tumbam S. Cunegundis. Post absolutam Missam & suas preces, redux denuo visitavit infirmam; sed jam compotem sui, & loquentem invenit; cui facta voti pro ea relatione, ab ea gratiis actis, quinta die ad locum sacrum cum ea perfecte sana iter perfecit.

Anno MDCXXV Melchior Flodrowic, civis de antiqua Sandecia, icteriam patiens medio anno, per vicinam ad tumbam S. Cunegundis oblatus. Quod promissum dum ille rescivit, conduci se illuc mandavit, aquam ex puteo B. Cunegundis bibit, Missam pro se celebratam audivit, & tertia die plene convaluit.

Anno MDCXXI, Gregorius, organi pulsator ecclesiæ sanctimonialium in antiqua Sandecz, incidit in febrem acutam; quam dum pateretur IV septimanas, nec remitteret, & loquelam amisisset; jam incurabilis a medico judicatus, a monialibus per Missæ sacrificium ad tumbam S. Cunegundis commendatus, meliorari cœpit, & ad tertium diem integre convaluit.

[39] [sive icterum.] Religiosa Anna Wieloglowska, in Antiqua Sandecz professa, febre maligna anno MDCXXVI per quatuor dies laborans, voto emisso ad S. Cunegundem, illico sana facta est.

Anno MDCXIII, simili affectione per III septimanas decumbens ejusdem monasterii professa Sophia Boczkowska, oblata a sororibus ad S. Cunegundem, mortem evasit.

Eodem anno Sophia Krzyzacka de Mszana, V milliaribus ab antiqua Sandecia distante, per VIII septimanas patiebatur febrem frigidam & calidam tertianam, ut vocant: resciens quod vicinæ suæ accingerent se itineri ad tumbam S. Cunegundis pro festo SS. Trinitatis, illa etiam, etsi multum debilis, adjunxit se ipsis sanitatis implorandæ gratia. Dum ergo in oppidum intraret, dimisit illam omnis debilitas; ita quod sana ecclesiam intraverit, & peracta devotione, sanissima domum redierit. Anno MDCXVIII, nobilium Stanislai, & Sophiæ Zlockich de Rupniow filius Alexander semi duorum annorum gravi febri maligna oppressus fuit, cui medela nulla prodesse poterat. Unde ad S. Cunegundem promissus, statim melius habuit.

Nobilis Przeclaus Zaborski uxorem suam Annam de domo Dolecka per duos menses in continua febre exsistentem multis expensis a violentia morbi eripere voluit: sed cum doctores medicinæ nullam spem superesse dicerent, vehi illam jussit ad S. Cunegundem, sive vivam, sive mortuam; ad quam ubi pervenit, prostravit se in terram, & sanitatem uxori implorabat; & cum obtinuisset, tum præ gaudio cum lacrymis clamabat: Ad Dominum, cum tribularer, clamavi, & exaudivit me!

[40] Anno MDCVI, per novem menses Stanislaus, in cunis, [Item circa morbum caducum,] filius Sophiæ Niedoperzowa, civissæ Neosandecensis, patiebatur morbum [caducum] tam sæpe; quod etiam per horam duodecies infestaverit ipsum. Cum autem nullum potuisset afflicta mater invenire levamen, quod in multis etiam sacris quærebat locis, devovit filium suum S. Cunegundi, & ante altare ejus posuit, cum magna contritione efflagitans auxilium, quod prospere ad aram sanctæ Virginis obtinuit.

Felicis itidem Gruszkowiczowa, civissæ pariter Neosandecensis, Jacobus filius semi quatuor annorum eodem cruciabatur symptomate, & semel tam graviter, quod jam videbatur exhalare animam. Miseræ matri persuaserunt opportune vicinæ recursum ad sanctam communem patronam Cunegundem: unde ipsa genuflexa, cœpit in salutem pueri invocare Servam Dei cum voto deducendi eum, si supervixerit, ad suam tumbam: quo finito, puer cœpit clamare: Non tristeris, cara mater; ibimus ad B. Cunegundem pro gratiis agendis Christo Domino, qui ad intercessionem ejus dedit mihi sanitatem.

Simile beneficium obtinuit per preces B. Cunegundis nobilis Christophorus Ochentkowski in Wola Myszkowa, cujus filius Joannes, V annorum, in febre per duas septimanas exsistens, morbum caducum tam vehementem passus est; ut jam pro demortuo per VIII horas haberetur. Qui tamen post Missam celebratam & votum ad S. Cunegundem pro se factum, ad se plene rediit, & liber a morbo illo remansit.

[41] Anna Jordanowna, religiosa S. Claræ in antiqua Sandecz, [sive epilepsiam.] tribus annis, & quotidie, sufferebat hunc gravem morbum: inops igitur facta humani remedii (nam nihil juvabat) prostravit se semel ante sacras B. Cunegundis reliquias, votum faciens, si superviveret, dicendi quotidie usque ad mortem V Pater in honorem V vulnerum Christi ante suam tumbam: quod promissum vix fecit; & statim ab illo malo liberata est. Contigit anno MDCXVI.

Anno MDCXXVIII, cum auctoritate ordinaria a examinarentur testes, super miraculis B. Cunegundis, Catharina Talarowicowa, civissa Neosandecensis, coram DD. commissariis præsentavit in ulnis Sebastianum filium simul cum promisso voto ad B. Cunegundem; qui passus fuit per IV horas morbum caducum; sed statim a quo cœpit orare pro ipso, dereliquit eum affectio.

Anno MDCXXVII, hac eadem affectione tacta fuit Cunegundis, filia duorum annorum Andreæ Swiatliwicz, notarii Neosandecensis; sed dum a parentibus offerebatur ad tumbam D. Cunegundis; & morbus cessavit, & pustulæ deciderunt, & sana facta est.

Zuzanna Krupina de Jaslo filiam suam V annorum, patientem morbum caducum, ad diversa loca sacra deferebat, & deprecabatur pro levamine; sed gratia non obtenta, obtulit eamdem ad S. Cunegundem, & exaudita est.

[42] [Item circa parturientes.] Anno MDCXXVIII, mense Februario, Susanna Gaszczonka, Neosandecensis civissa, gravida in mense jam septimo, iter faciens, decidit de curru casum gravem, & periculum abortus cum magnis doloribus per duas septimanas passa est. Cum autem nulla prodessent remedia, imo potius evidens & sibi & fœtui immineret vitæ discrimen, votum fecit ad S. Cunegundem, prolem, quam ederet, si femella esset, Cunegundem; si masculus, Franciscum, appellandam: voto facto, feliciter, licet ante tempus, puellam enixa est, quæ in baptismo Cunegundis nominata; & quia duobus mensibus ante tempus nata, ideo forsan post duos menses etiam mortua, matre incolumi exsillente.

Anno MDCXXV Sophia Swiatlowicowa, notarii Neosandecensis uxor, cum per tres dies in partu cruciaretur, nec posset parere, voto a marito pro illa ad S. Cunegundem facto, feliciter filiam peperit, nominatam Cunegundem.

Anno eodem nobilis Heduigis Abrahamowska, in districtu Biecensi cum fœtu, quem ut pareret valde cruciabatur, in proximo mortis exsistens periculo, a matre sua Anna, de domo Lubienska, S. Cunegundi commendata, cum admiratione omnium, statim ac felicissime sanum & vegetum genuit filium.

Anno MDCXXVII, nobilis Sophia Chwalibogowa, uxor notarii castrensis Neosandecensis, postquam peperit filiam Annam, a malignis oppressa doloribus, ita ut omnia ex illa effluerent intestina; nec se ullo modo movere potens, promisit, si evaderet mortem instantem, cum prole visitare tumbam S. Cunegundis; & instantanee libera ab omnibus doloribus, sana facta est.

[43] [Item circa] Primi recognoscentes b sunt nobiles germani fratres a parentibus S. Cunegundi oblati, quorum testimonii in lamina argentea tenor est, qui sequitur:

Deo optimo maximo, uni, & trino Petrus & Albertus Bydlinscii, gravi ægritudine oppressi, meritis & intercessione D. Cunegundis, dum per parentes suos devote fuissent commendati, mirabili prorsus modo vitæ restituti sunt. Quo nomine Deus laudetur in perpetuum. Anno MDCXXIII.

Eodem anno nobilis Sophia Woiakowska IV annis in lecto decumbens, sic valde extenuata fuit; ut sola ossa, & cutis apparerent in ea; sic facta debilis; ut vi propria nec se movere, nec per se comedere potuisset; fecit votum visitandi tumbam S. Cunegundis: sed non sanior facta: unde portari se inter brachia hominum fecit ad sacrum locum, ipsa tantum pedes de quando in quando c per terram trahens, adducta fuit ad ecclesiam, in qua sub tempus Missæ ad reliquias S. Cunegundis pro se celebratæ, & Litaniarum per moniales cantatarum, plene convaluit, & domum sanissima rediit.

[44] Anno MDCXXV, Jacobus Szczepanowski (de stirpe S. Stanislai episcopi Cracoviensis & martyris) succamerarius Culmensis d, [morbos alios] & capitaneus Grudensis e plusquam medio anno sub cura medicorum gravissima sustinuit symptomata: tandem ulceribus plenus miserrimam trahebat vitam, ad cujus terminum omni momento festinare videbatur. Cum autem a medicis derelictus esset, derelicta quoque circa corpus ejus erant media, cum nullum juvaret; & soli a confessario ejus, ex Ordine S. Francisci Minorum Conventualium, invigilabatur dispositioni animæ; hic bonus Pater, qui ex obedientia religiosa quondam manserat in conventu antiquæ Sandecz, interrogavit infirmum, an audierit umquam de B. Cunegunde; & isto negante, ille affirmabat, istam beatam Virginem fore omnibus ad se confugientibus in omni infirmitate solatium: & hinc suasit, ut se commendaret illi. Sed cum infirmus non solum virium, sed etiam verborum tunc inops esset, petiit a confessario huic sanctæ commendari Patronæ, pro rato habiturus, quidquid ille promiserit. Confessarius ergo, convocatis omnibus tam ecclesiasticis quam secularibus, ad oculum præsentibus, genua flexit, & votum pro infirmo fecit visitandi tumbam S. Cunegundis cum oblatione debita. Res mira quod prius infirmus delecto vi sua surrexit, quam confessarius precem compleverit. Sanus itaque factus Veterosandeciam ivit, & in perpetuum memoriale laminam argenteam cum tali subscriptione reliquit: Jacobus Szczepanowski succamerarius Culmensis, capitaneus Grudensis D. Cunegundi MDCXXV, Kalendis Maii.

[45] Venerabilis Anna Jodlowska, religiosa S. Claræ conventus antiquæ Sandecz, [varios.] diu gravi pressa infirmitate, quam nulla mitigabant medicamina, & hinc desperata, imo sensibus & loquela privata, dum a sororibus pro sua felici morte oraturis custodiretur, gratiæ S. Cunegundis in dolore oculorum suorum sibi factæ recordata, corde (nam ore non potuit) se sanctæ Fundatrici commendavit; & bene sana, omnibus præsentibus, ex lecto surrexit.

Nobilis Heduigis, Filia Alberti Zielinski, in quadam infirmitate, quam medici cognoscere non poterant, nec ejus curationis modum invenire valebant, a parentibus S. Cunegundi oblata, cum onere visitandæ tumbæ suæ, & læta & sana ex lecto surrexit.

Gregorius Woytas, de suburbio Neosandecensi, habens continuas ejectiones & vomitus per semi alterum diem, tandem in febrem malignam incidit. Cum autem medici nescientes modum salvandi eumdem, desperarent de vita illius, uxor sua obtulit eum B. Cunegundi, & de ejus puteo curavit adferri aquam; quam dum infirmus bibit duabus vicibus, in puncto sanus factus est.

ANNOTATA.

a Agitur hic ergo, ut diximus, de miraculis in primo processu probatis, qui solus factus est auctoritate ordinaria seu episcopi Cracoviensis; cum secundus auctoritate Romana sit institutus non anno hoc 1628, sed sequenti primum cœptus.

b Primi recognoscentes, id est, primi eorum, qui ad hanc classem pertinentes, beneficia sibi collata agnoverint testatique sint, fuerunt nobiles &c.

c De quando in quando, id est, interruptis vicibus ac temporibus.

d Colmia, vulgo Culm, urbs est & metropolis Culmigeriæ, sedetque ad Vistulam fluvium in Prussia. Succamerarius vero, teste Stanislao Krzistanowic in Brevi descriptione statuum regni Poloniæ, pag. 22; est, qui regendis finibus agrorum ac bonorum terrestrium, tam ad regem, quam ad nobilitatem; capitula, cives, pertinentium præest. Qui juratus oportet ut sit: habetque is ad id munus obeundum vicarios, qui Camerarii vocantur &c.

e Grudentum, vulgo Graudentz, civitas est & arx insulæ imposita ad Vistulam, qua is Colmia ad mare Balticum alveum intendit. Capitanei in Poloniæ regno alii sunt cum jurisdictione, alii sine illa: primi generis sunt præfecti arcium & civitatum regiarum, qui vocantur brachium regale; qualis est etiam hic noster. Plura de his vide apud laudatum modo Stanislaum.

CAPUT V.
Miraculorum ex primo processu desumptorum continuatio.

[Item alia miracula] Anno MDCXXVI, Joachim aurifaber, civis Neosandecensis, plus quam uno anno ferme quotidie patiebatur palpitationem cordis, & alios incomparabiles dolores: cum nullum per varias medicinas sentiret levamen, recursum devote fecit ad B. Cunegundem; & ex tunc affectio cessavit. Gratus postea beneficii, tumbam Sanctæ visitavit, confessionem fecit,communionem sumpsit, & cor argenteum appendit.

Anno MDCXXVIII, Valentinus Paiæk de parochia Piwnicensi per XV annos patiebatur graves capitis dolores; & cum nulla emplastra, & unctiones prodessent, in concione autem audisset, qualiter ad tumbam B. Cunegundis multi in variis languoribus curati sint, obtulit se etiam B. Cunegundi; & statim in eadem ecclesia capitis cessavit dolor.

Anno MDCXIII, Sophia Krzyzacka de regali Mszanka, intolerabiles in capite, pedibus, & aliis membris patiebatur dolores, in ossibus insuper & nervis valde cruciabatur; & cum a festo S. Michaëlis usque ad Purificationem nulla humana juvarent media, obtulit se S. Cunegundi cum Missa; & sana facta est.

Anno MDCXXV, Anna Swiechowa, de eadem Mszanka, patiebatur graves in manibus dolores, pedibus, & in singulis corporis partibus, quarum nulla sana fuit: in qua summa ægritudine a Paschate usque ad festum SS. Trinitatis exsistens, licet se commendaret semper B. Cunegundi, nullum tamen sensit levamen. Cum vero pro dicto festo SS. Trinitatis, titulari a sanctimonialium Sandecensium, ad visitandas reliquias S. Cunegundis irent alii homines devoti, ipsa etiam, licet cum magna difficultate ob suam affectionem, perrexit cum illis; & facta in loco sancto confessione sacramentali, & sumpta sacratissima Eucharistia, sumpsit etiam in toto corpore pristinas vires & sanitatem.

[47] Anno MDCXI, Margarita Lætczyna, de Biegunice, [varias] habuit filiam adhuc in fasciis, nomine Justinam; cujus lingua accreverat palato; chirurgus illam accretionem voluit scindere novacula, & incaute scidit linguam per longum in duas partes; unde puella, cum nec linguam volvere, nec comedere posset, jam proxima morti fuit. Mater afflicta nesciens, quid aliud facere, commendavit illam S. Cunegundi; quo facto, puella obdormivit, & in somno trium horarum facta est lingua integra & sana.

Anno MDCVIII, nobilis Nicolaus Znamierowski in gravi infirmitate & doloribus in omni parte corporis exsistens, nec juvamen aliquod inveniens ex plurimis medicinis, tandem obmutuit, VI septimanis non nisi per signa & nutus suas exprimens necessitates. In tali statu cum esset, cogitabat, quare Deus sic eum affligeret; & conscuis sui a fide catholica ad Arrianam recessus, hunc pro causa tantarum pœnarum credidit: unde qualiter potuit indicavit, quod vellet catholicum confessarium; qui cum fuisset vocatus, confessus est ipsi per nutus, & sacra communione refectus cum dolore maximo. Quem etiam uxor sua divæ commendavit Cunegundi; quo vix facto, convaluit infirmus; & sepulcrum B. Cunegundis non solum semel, sed quolibet anno, quousque vixit, visitavit.

[48] Anno MDCXX, Joannes Porczinski Pruthenus in universitate Cracoviensi studens, [corporis partes.] ex ungue, qui digito pedis accreverat, male exciso, & pejus curato, gangrænam passus est: & cum, si vivere vellet, præter opem divinam aliud remedii non occurreret, quam pedis abscissio; pauper studiosus anxiabatur summopere & divinam implorabat clementiam. Interim quidam studiosus venit ad eum visitandi gratia, casu felicissimo ferens secum Vitam B. Cunegundis recenter impressam; quam cum æger accepisset ad manus, & incidisset in miracula D. Cunegundis, se quoque ipsi commendavit; nec sine effectu id fecit: nam sequenti nocte a gangræna & omni periculo liberatus est. Cum autem tunc inchoaret pestis Cracoviæ, in Prussiam abire debuit; sed post VIII annos memor beneficii, in persona tumbam S. Cunegundis visitavit, & devotionem suam ex voto peregit.

Anna Kusiowa de Biegunice habuit dolorem acutum in dextro pede, propter quem nullo modo incedere potuit; voto facto pedester faciendi iter ad tumbam S. Cunegundis, statim sana facta est.

Similem gratiam R. D. Jacobus Zastakowic, Vicarius in Biecz, expertus est D. Cunegundis: unde talem inscriptionem in voto suo argenteo sculpsit: Pater Jacobus Zastakowic ob infirmitatem & dolorem pedum dicavit, & vovit.

[49] Mathiæ barbitonsoris de nova Sandecz Stanislaus filius in pustulis exsistens, [Item] acutam passus est febrem per totam septimanam; in qua cum videretur incurabilis, parentes ejus iverunt ad tumbam cum oblatione S. Cunegundis: expost demum redeuntes, sanum puerum invenerunt.

Anno MDCXXVII, consul Neosandecensis, cum plurimi infantes ex pustulis morerentur (dicebatur autem hic consul Georgius Tymowski) cum & ipsius natu minor filia mortua esset ex causa pustularum, timens ne & filius ipsius, qui in eadem infirmitate solus remanserat adhuc vivus, moreretur, obtulit pro eo Missæ sacrificium, & quidem felicissimo eventu: nam puer ante finitam Missam sanus factus est.

Simile beneficium experta est Catharina, Stanislai aurifabri de nova Sandecia uxor; cujus tres infantes exsistentes in desperata pustularum infirmitate, sani & salvi facti sunt post oblationem illorum ad B. Cunegundem.

Gregorius pulsator organi conventus Veterosandecensis, habens filium duorum annorum totum pustulis obsitum; & cogitans, qualiter in oppido suo uno mense plusquam LX infantes ex eadem decesserint infirmitate, obtulit pro eo ad sepulcrum B. Cunegundis sacrificium; nec infeliciter; siquidem ex innumerabilibus pustulis in corpore infantis vix postea duodecim apparebant; & infans convaluit.

[50] [circa pueros variolis laborantes.] Anno MDCXXVII, majus omnibus beneficiis accepit Stanislaus Lugowski, civis Neosandecensis, cujus filia VII annorum, nomine Elizabeth, pustulis plenissima, in febre maligna per VIII dies exsistens, & obcæcata, ac hydropica, totoque corpore livida, dolores insuperabiles usque ad divisionem animæ sufferebat; speque vitæ ejus carentes parentes, omni fere momento mori videbantur. Intra hoc filiæ & parentum martyrium exclamavit infirma filia ad matrem, & eam bono animo esse jubet dicens, sibi in religioso habitu apparuisse B. Cunegundem, & vitam sibi promisisse. Quo mater audito obtulit eam S. Cunegundi; & protinus sana facta est, sine ullo in facie, in oculis, & in toto corpore signo pustularum.

Nobilis Paulus Maniecki cum Sophia uxore sua in Grybowo desperatum filium suum IV annorum, ex pustulis in febre maligna exsistentem, per Missam ibidem celebratam D. Cunegundi commendarunt; ad cujus celebrationem puerulus sanus factus est,

Pauli Szowski, civis & aurifabri Neosandecensis, duo insantes morti proximi sani facti sunt intercessione B. Cunegundis: cujus testimonii in lamina argentea tale perhibetur testimonium:

Sophia, & Joannes.
Pustularum dum rabies mortis esset materies
Multis pueris, Sophia & Joannes prece pia
Sunt commendati D. Cunegundi; & sic nacti
Morbi mortisque levamen. Vivunt nunc, &
vivant. Amen. MDCXXVII.

Anno MDCXXVIII, Sophia de Muszyna, ex subditatu b episcopi Cracoviensis, scabiem horridam & male olentem patiebatur per VIII septimanas, cum ingenti dolore & anxietate; a qua voto facto ad B. Cunegundem, liberata est.

Anna Koczebina ex suburbio Neosandecensi totum scabie infectum detulit filium ad tumbam B. Cunegundis; & sanum domum retulit.

[51] Paulus Skrzyniarz, ædilis c ecclesiæ parochialis Veterosandecensis, [Item] ex dysenteria, quam passus est per VI menses in anno MDCXXVII, incidit in phthisim; in qua cum nullo humano modo potuisset curari; & jam quasi agonizabat, invisit eum capellanus monialium, Georgius Cæsarius, & doctor medicinæ, mathias Grabacki, suadentes ei recursum in sua infirmitate ad B. Cunegundem; quorum consilium grate acceptans, petiit a R. capellano pro se Missam celebrari; nec fuit frustratus spe sua: nam sub tempus Missæ plene convaluit.

Nobilis Sophia Chwalibogowa de Janowice, consors notarii castri Sandecensis, habuit filiam minorennem, quæ ex scabie in phthisim incidit; & non erat modus curandi; eo quod nil juvarent cuncta remedia: obtulit eam B. Cunegundi; & statim scabies & phthisis evanuit.

Anno MDCXII, Catharina, puella Stanislai Zlocki, a nativitate clauda, & a primo ætatis suæ anno in phthisim incidit; sed oblata S. Cunegundi, & phthisis disparuit, & claudæ rectus gressus concessus.

Qua ætate cœpit plicæ affectio, medicinæ doctoribus sicut ignotus erat morbus d, ita & difficilis ordinatio medicinæ. In ista affectione Heduigis Widzowa, civissa Neosandecensis, non solum sanitatem amisit, sed etiam vim in manibus & pedibus totaliter contortis. In hoc excessu dolorum levamen naturale haberi non potuit; pro supernaturali per maritum ad S. Cunegundem recursum fecit, & consolationem cum plena sanitate invenit.

In tali affectione Dorothea, Simonis de Strzeszyn uxor, confracta & contorta membra habens, ac demum & visum amissum, post suspirium ad B. Cunegundem factum sana quoad omnia facta est.

Reverendus D. Jacobus Vistalicius, parochus Wanovicensis, acutissimis calculi cruciabatur doloribus; in quibus semel jam videbatur agonizans; post votum factum ad B. Cunegundem ab assistentibus, non solum cessarunt dolores; sed etiam ab affectione calculi per reliquum vitæ suæ solutus fuit.

[52] Anno MDCXXV, Zuzanna, Mathiæ sartoris uxor, [circa varios] de Biecz, per novem annos habuit ulcus sub arce e sinistra; quo plures faciebat applicationes, eo majores sentiebat dolores: dimissis itaque remediis humanis, ad divina confugit: effigiavit ulcus suum in cera, & ad tumbam S. Cunegundis devotione peracta, appendit; & statim in ecclesia remissum dolorem sensit, & postea integram sanitatem obtinuit.

Nobilis Jacobus Zmiecki in districtu Sandecensi habens f in servitio quamdam virginem acupictoriæ artis, affectione cancri per XIX septimanas cum summa famularum molestia decumbentem; cui supervenit adhuc affectio calculi: intolerabilis & sibi & domesticis pauper illa facta est: & cum modus juvandi non esset, votum nomine ejus visitandi tumbam S. Cunegundis prædictus suus dominus fecit, & felicissime: nam statim utraque cessavit affectio.

Quædam mulier, nomine Sophia cujusdam nobilis concubina, ex invidia maleficiata, a feriis Bacchi ad festa Spiritus sancti g in dolore capitis & aliorum membrorum intolerabili permanens, nullam potuit in infirmitate sua reperire medelam. Pro festo itaque sanctissimæ Trinitatis venit ad tumbam S. Cunegundis; & ibi contrita, confessa, & sacra Synaxi refecta, levamen prima nocte sensit, & pristinam sanitatem, antequam domum pervenisset, recuperavit.

Anna Novaczkova de Biecz, XII annorum puella, ex magnis doloribus in infirmitate sua delirabat per novem septimanas; sed commendata D. Cunegundi, sana in mente & corpore facta est.

Posnaniæ in majori Polonia in ecclesia PP. Societatis [Jesu] quidam ejusdem Societatis Pater exorcizabat certam feminam obsessam, volens liberare eam a spiritu maligno; & cum nihil proficeret, facta oratione ad B. Cunegundem, adjuravit dæmonem per nomen hujus sanctæ Virginis; & statim dæmon ejulando ad tartara avolavit.

[53] [paroxysmos letiferos.] Anno MDCXXIV, pius quidam sacerdos Sebastianus Zagrodzki, parochus in Biegunice fundationis B. Cunegundis, ex melancholia magna incidit in febrem malignam; in qua cum non poterat juvari, desperare cœpit non solum de salute corporis, sed etiam ex suggestione dæmonis de salute animæ; cui etiam susurrabat dæmon, ut Crucifixum ex mensa, coram quo sanus orabat, dejiceret. Post imme[diate] h apparuit ipsi quædam Persona in veste candida dicens: [Exa] mina bene conscientiam tuam, & dispone domui tuæ; quia ante decimum quartum respirium morieris. Post septimum itaque respirium, deliquium passus est, in quo vidit B. Cunegundem cum tribus choris virginum suæ professionis religiosæ, dicentem sibi: Confide in Deo, & fidelis esto: nam in hac infirmitate non morieris; eoquod & mihi devotam exhibeas servitutem, & sororibus meis sincerus sis; postula ab abbatissa monasterii mei de vino, quo abluta sunt ossa mea; & hoc hausto, sanus fies. Et factus est.

[54] [item] Anno MDCXVIII, filius parvulus Mathiæ Klis ludens supra fluvium, Dunajec dictum, derepente ab aqua correptus, & ad tria stadia portatus, pro mortuo ex aqua extractus, & per noctem jacens, dum sepulturæ tradendus erat, a matre S. Cunegundi oblatus, respiravit & revixit.

R.D. Sebastianus Zagrodzki, parochus in Biegunice, habens penes se certa originalia privilegia monasterii S. Cunegundis Sandecensis, fluvium Poprod in vili equo transire voluit, nocte jam facta, & ignorans, quod tunc aqua creverit: bis ergo ad profundum veniens, & aquam ad collum habens, commendavit se huic B. Virgini; quæ ipsum ex periculo eripuit, tanto mirabilius, quod cum ille ad indusium usque madefactus fuerit illa originalia privilegia ne gutta aquæ tetigit.

Albertus Slak de Librantova per undecim menses dysenteriam patiebatur, & jam mortis speciem præseferens, mortem tantum, nullo remedio juvante, exspectabat. Conversus tandem votis suis ad S. Cunegundem, illico sanus factus est.

In simili existens infirmitate Albertus Mædry, figulus de antiqua Sandecz, per XIV septimanas, & insuper omnium ossium & membrorum acutos patiens dolores, commendavit se B. Cunegundi; & mox convaluit.

[55] Nobilis Elizabeth Pæniotowska in certo negotio visitavit nobilem Hieronymum Stan, [circa] tunc capitaneum Sandecensem in villa, Gostwica dicta: ex consilio ipsius dominæ Stanowa, uxoris D. capitanei, dedit comitivam quibusdam dominabus pergentibus Veterosandeciam ad tumbam S. Cunegundis: cum autem jam in suburbio fuissent, subvolarunt anseres, & terrefecerunt equos, quos currentes non poterat detinere auriga; & sic timentes sibi dominæ illæ, desilierunt ex rheda; sicut etiam facere voluit prædicta domina Pæniatowska: cujus vestis, ad clavum circumvoluta, detraxit illam sub rhedam, & evidentissimo exposuit periculo confractionis omnium membrorum, & conquassationis totius corporis. In hoc igitur statu exsistens misera domina, clamavit ad S. Cunegundem pro succursu; & feliciter: nam & equi, qui effrenate continuo currebant, steterunt; & domina Pæniatowska, cujus manus & pedes non semel rota pertransivit, illæsa inventa; & quod majus, nec a luto, quod tunc erat, maculata fuit.

Valentinus Janik de Mszana pergens in equo & obdormiens, impegit in arborem, & attrivit pedem tam violente, quod in genu & crure vulnus acceperit, multis modis incurabile. Cum autem ad tumbam S. Cunegundis adventus, devotionem suam explesset, & vulnus aqua ex puteo S. Cunegundis lavisset, illico curatum fuit; unde sanus domum rediit.

[56] Anno MDCXVIII, magnum incendium in antiqua Sandecz exortum fuit, [vitæ pericula. ] ex quo totum oppidum conflagratum est, & omnes domus, quæ ligneæ erant, exustæ. Pater Athanasius Sulmirius (qui nuper intercessione hujus sanctæ Virginis visum perditum recuperavit) videns in summo periculo ecclesiam suam cum monasterio a circumdantibus undique flammis, vocatis per pulsum campanæ ad ecclesiam Patribus, & Fratribus, quorum Guardianus tunc fuit, exponi fecit SS. Sacramentum, & ad S. Cunegundem clamare; ut quæ id monasterium fundavit, eadem illud defenderet ab igne. Sic igitur, nullo defendente, monasterium Fratrum Minorum S. Francisci Conventualium illæsum permansit, omnibus circumcirca ædificiis combustis.

Anno MDCXXVII, Simon Wolski in simili exsistens periculo, dum quinque amplæ domus circa ipsum ardebant, invocavit S. Cunegundem in adjutorium; & incendium evasit.

Anna Papiezonka de Strugi, pauper subdita monialium, cum pecudes, boves, & vaccæ circumcirca peste interirent, & sibi jam duæ crepuerint, oravit S. Cunegundem; ut sibi tertiam restantem vaccam dignaretur salvare. Exaudita est: nam vacca, quæ jam erat infirma, convaluit.

ANNOTATA.

a Adi Vitam supra cap. 15, num. 139.

b Ex subditatu, id est, ex subditis.

c Ædilis, id est, ædituus seu custos ecclesiæ.

d Vide annotata superius ad cap. 3, litt. k.

e Voluit, opinor, scribi auctor, sub axilla sinistra.

f Luxata constructio hujus sententiæ satis est perspicua.

g Id est, a Bacchanalibus, seu diebus antecineralibus usque ad Pentecosten.

h Adjeci syllabas hic uncis acclusas, ut lacunas vacuas implerem quam possem optima conjectura.

CAPUT VI.
Miracula ex secundo processu

EX SECUNDO PROCESSU.

[Alia miracula circa mortuos.] Agnes, filia Jacobi Mikulec, de antiqua Sandecz, facta graviter infirma, tandem mortua per totam diem & noctem domi jacuit: supra quam inconsolabiliter mater lugebat. Vetulæ ex ecclesia parochiali consolantes matrem, dixerunt: Accipiemus istud corpus exanime, & deferemus ad tumbam S. Cunegundis. Sicut etiam fecerunt, ponentes illud ante altare hujus Sanctæ, ac pro Missa celebranda dederunt. Post Missam itaque finitam, puella bis vocitavit *, & tandem ex terra surrexit, stupentibus plurimis hominibus congregatis.

N. Nowinka, subditus monasterii S. Cunegundis, de Podegrodzie, per quatuor septimanas graviter infirmus, decessit e vita. Sic jacens per semialterum diem, cum ad sepulturam vehi debuit, prosiliit ex terra, dicens: Fui in ecstasi; vidi ignem infernalem, ad quem destinatus eram: sed venit ad me B. Cunegundis, & in mundum redire jussit pro pœnitentia facienda. Quia hoc factum est in vigilia sanctissimæ Trinitatis, ideo in crastino hoc testimonium deposuit hic in hac sanctissima hujus loci titulari solennitate.

Quidam nobiles homines attulerunt huc mortuum infantem; quem, dum agonizaret, commendarunt S. Cunegundi sub tempus Missæ, quæ pro infante celebrabatur. Surrexit infans; quem post aliquot milliaria devexerunt vivum & sanum parentibus.

Anno MDCXI, Petri & Agnetis de Radca filius submersus in Dunajec, tandem extractus mortuus ex aqua, B. Cunegundi a patre, & matre oblatus, revixit.

Andreas Jurari, & Alexander, piscatores, subditique monasterii S. Cunegundis, dum piscarentur in Dunajec, vento valido & tempestare navi inversa, in aquam profundam injecti, per unam horam, dum se salvare non possent, commendarunt se D. Cunegundi: noc facto, uno tempore ad littus ab aqua exportati de medio fluvii sani & sicci; quod crastina die testati sunt.

[58] [Item circa peste infectos.] Stanislaus Bozec, civis Veterosandecensis, peste infectus, quæ in antiqua Sandecz grassabatur, dentes jam superiores a vehementi dolore extra suum situm extractos habuit; & videns se in proximo mortis, desiderabat confiteri; sed cum sacerdotes oppidi, qui pestiteris inserviebant, mortui essent, reverendum Stanislaum, parochum Biegunicensem, ad se rogavit; qui præponens salutem animæ proximi vitæ suæ propriæ, venit domum ad eum, & audita confessione ejus, consuluit, ut se offerret ad B. Cunegundem: quo facto, statim in præsentia sacerdotis, eodem ipso tempore, de lecto sanus surrexit.

Hac eadem peste, & hoc eodem loco, Elizabeth Maslkowa, plenissima pustulis pestilentialibus, commendavit se B. Cunegundi, maxime, ne sine confessione moreretur; & postea curavit se deferri ad puteum hujus sanctæ Virginis, & aqua ex ipso pustulas suas perfundi; oravitque devote, ne sine sacramentis decederet. Exaudita fuit benigne: nam primo levamen sensit, & postea pristinam satatem adepta est.

Hac ipsa peste nobilis Koziarowski domi suæ, in villa sua infectus peste, cum certa virgo, in obsequiis suæ uxoris exsistens, a mensa sub tempus prandii in terram cecidisset mortua, ipse summe perterritus, fugiens a mensa, prostravit se in terram, & supplicavit B. Cunegundem, ut se salvaret suis apud Deum precibus: & re vera obtinuit quod petiit: nam nullus ex multa familia domus mortuus postea est.

[59] Anno MDCXXIX, ipso festo S. Patris Francisci mane diluculo in monasterio monialium antiquæ Sandecz in balnei ædificio ignis exortus est; [Item circa incendia] & statim ventus magnus flare cœpit, qui ignis impetum vertit in monasterium; unde nulla spes evadendi supererat incendii. Moniales recursum fecerunt in ecclesia ad Deum, per merita S. Cunegundis; & abbatissa, accepto reliquiario capitis sui, ivit contra ignem, ubi erat maximus ejus impetus, monasterium versus: quo facto, mirabiliter flamma, quæ lata fuit, restrinxit se in minorem longe; tandem sursum directissime ferebatur, ac post paulatim demittens se deorsum evanescebat, donec annihilaretur, & nihil aliud, quam solum tectum balnei consumendo, balnei ædificio toto relicto.

Simile huic miraculo factum fuit anno MDCXXVI in Octava Corporis Christi. Sub ecclesia parochiali exortus ignis, circumcirca viciniores & remotiores domos exussit: ventus contulit carbonem ardentem in tectum ecclesiæ; & jam ignis ardere in aliquot locis templi visus fuit. Cum humanæ [suppetiæ] in plura divisæ tardarent, nec scalæ, & aqua suppeterent, moniales ad capellam sanctæ matris Cunegundis recursum fecerunt, devote orantes, ut ipsa ignem conceptum exstingueret. Antequam igitur homines ad defendendum venissent, invisibili modo visibilis ignis exstinctus est.

Miraculum hic primo loco positum, B. Cunegundis demonstrat specialem circa suas filias, quæ de mundo avocatæ ad serviendum Deo in claustrum venerunt, curam & tutelam. Cum enim in hoc virginali Clarissarum cœnobio ignis in festo S. Francisci exortus fuit, quædam monialis aquam ad exstinguendum porrigens, a certa parte tecti, quod disjiciebatur, obruta & obtecta fuit, & ab omnibus pro occisa habita. Post sat longam moram temporis de subtus illa monialis extracta, viva & sana reperta fuit, neque a ligno sat crasso, neque ab igne ligni ardentis læsa; sed tantum majoris miraculi gratia & in facie & in habitu denigrata ab exstinctis forsan carbonibus.

[60] [Item circa graviter concussos.] Andreas Lirycyus, natus in antiqua Sandecz, Jaroslaviam b studiorum causa in scholis Patrum Societatis profectus est. Ibidem anno MDCIV ex alta domus contignatione cecidit capite in terram, non nudam, sed lignis magnis oppletam; sic ergo cadens, non solum se graviter concussit; sed etiam pellem per medium capitis abrasit usque ad nuda ossa. Chirurgus, qui concussum curabat, non magnam spem vitæ ejus habebat; infirmus se [quoque desperatum] a salute videbat; unde de recursu ad Deum faciendo concluserunt uterque illorum. Concussus, utpote patria Veterosandecensis, recordatus multorum miraculorum B. Cunegundis, quorum junior in scholis parvis ibidem spectator fuerat, commendavit se huic beatæ Virgini; & statim melius valere cœpit, & brevi pristina sanitate donatus.

Jacobus Zelasko, famulus de villa Gostwice, pergens in equo ad villam dictam Mokra, decidit ex ipso, capite in terram allisus graviter, ut loquelam amiserit. Cum esset morti proximus, nec quidquam, quod suadebant homines, juvaret, consanguinea sua visitans infirmum, persuasit matri, ut, seposita omni humana curatione, a diva Cunegunde medelam quæreret: cui acquiescens mater, obtulit filium ad tumbam sanctæ hujus Virginis; & statim infirmus melius habuit, & ad tertium diem plene sanus factus est.

[61] [Item] Anna Zielonkowicowa, de Igolomia, cum esset gravida, iter faciebat; & cum esset in hieme via lubrica, cecidit sic graviter, ut statim in ea fœtus moreretur. Ipsa itaque per duas septimanas decumbens, nec fœtum mortuum edere, nec suæ ægritudini juvamen invenire potuit: sic ab omnibus desperata, tantum de salute animæ cogitabat. Invisit infirmam quædam annosa femina, & promisit ad tumbam B. Cunegundis: quo facto, & fœtum mortuum edidit, & ipsa convaluit.

Anno MDCXXIX, Sophia, Lucæ Krosikowic, ferrifabri Neosandecensis, uxor per tres dies cruciabatur in partu, sine spe vitæ: cum autem de sola anima cogitaret, petiit confessarium ex Ordine Præmonstratensium, patrem Norbertum Xiaznicensem; qui audita confessione infirmæ, interrogavit illam, an sciret aliquid de B. Cunegunde: cui ipsa respondente: Scio esse Virginem sanctam; reposuit Pater: Quare ergo non te recommendas illi? Promitte invisere ejus sepulcrum, si supervixeris: quo ipsa facto, mirabiliter sine ullo dolore fœtum edidit, & sana remansit.

[62] [circa parturientes.] Quædam mulier valde inops venit antiquam Sandeciam ad civem illum, apud quem maritus suus laborabat opificium; & cum esset in tempore partus, nec habens aliam commoditatem loci, ivit ad stabulum, & ibi peperit. Dum illuc ipsi portata fuisset pro refocillatione valde calida cerevisia, casu inopinato inversa est in natum infantem, & quidem in ipsam faciem; quod videns misera mater, voluit abstergere infantem; sed abstergendo detraxit & pellem, quod in gutture sola apparerent tubera amaritudinis plena. Fuit tunc in illo hospitio domina Elisabeth Flokinska, civissa Cracoviensis, quæ valde compatiens tam infanti, quam matri, commendavit eos S. Cunegundi: & PP. Dominicani, qui etiam ibi erant transeuntes, in absentia sacerdotis parochialis baptizarunt infantem; qui post votum factum miraculose in facie statim sanatus fuit; & mater convaluit.

Spectabilis matrona, Balthazaris librarii Cracoviensis uxor, magno periculo circa partum exposita fuit; utpote quæ nec homines nosceret, nec se sentiret; sed quasi inanimatum quid jacens, solo respirio a mortuo differebat. Cum ergo extra spem parturitionis, & vitæ esset; maritus apud Deum, & sanctam Cunegundem juvamen quærens, obtulit eam ad tumbam hujus sanctæ Virginis; quo facto, & mater filium feliciter peperit, & filius sanus fuit. Unde brevi pater, mater, & filius cum oblatione præsentarunt se huic sacræ Virgini.

[63] Agnes, nobilis Martini Wieloglowski filia, [Circa laborantes] in fasciis existens, terribiliter morbo caduco correpta fuit; & ita ab illo inclementer vexabatur, ut infantula jam animam exhalaret. Miserta ejus tunc ibidem hospes nobilis Anna Gladyszowa, accepit puellam ad manus, & offerre cœpit genuflexa D. Cunegundi, promittens illam cum Missa sistere huic sanctæ Virgini; quo vix facto, statim puellam dimisit morbus, & sana facta est.

Agnes Stolarzowa, civissa Veterosandecensis, duas proles habuit eidem paroxysmo suppositas; utraque tamen meritis S. Cunegundis atrocitatem superavit morbi: primo filiolus in duobus annis, dum eum pateretur, tertia vice clausum oculum habuit; dum quartam vicem sufferet, voce alta clamavit infans: Deus adjuva me, S. Cunegundis, intercede pro me; quo dicto, subjunxit ad matrem: Jam, cara mater, non teneas me; quia sanus sum, & oculus apertus est. Filiam similiter trium annorum, cum corriperet hic morbus, mater accepit per manus, & genuflexa, promisit ad tumbam S. Cunegundis; & statim liberata est ab illo morbo.

Regina Stolarzowa eadem affectione afflictos habuit Stanislaum filium, & Annam filiam; obtulit eos ad sepulcrum D. Cunegundis; sed cum morbus non cessasset, deduxit illos ad ecclesiam, & coram reliquiis hujus sanctæ Virginis Missam celebrari petiit; qua sinita, finem morbus accepit.

[64] Gasparis Bielecki, civis Veterosandecensis, filius Melchior, quinque annorum anno MDCXXVIII, [morbo comitiali.] valde subjectus fuit huic infirmitati; quam etiam centies in diem patiebatur: a qua valde debilitatus, brevi moriturus timebatur. Mater afflicta accepit eum secum ad ecclesiam, & Missam pro eo ad reliquias S. Cunegundis celebrari fecit, qua finita, filius sanus esse incepit.

Nobilis Gawronski habuit filiolum, plusquam decem septimanis hunc morbum patientem, & it a debilitatum; ut de die in diem moriturus crederetur. Pater in urgenti necessitate iter facturus, commendavit illum D. Cunegundi; & in casum mortis designavit locum sepulturæ ejus. Pater itaque intercessione S. Cunegundis prosperum iter habuit; sanus ipse domum rediit; & sanum filium invenit, cum ingenti utriusque parentis lætitia.

Quando ossa B. Cunegundis transponebantur in urnam argenteam ex voto comparatam ab illustrissimo & eminentissimo Bernardo Maciejowski, archiepiscopo Gnesnensi, S. R. E. Cardinali, ex urna stannea c; R. P. Stanislaus Radzinski, Societatis Jesu theologus, habuit facultatem a loci Ordinario lavandi prædicta ossa sacra vino, quod postea collegio Cracoviensi ejusdem Societatis dono cessit in parte. Accidit quod senatoria dignitate conspicua Dorothea Barzyna, palatina Cracoviensis, neptem suam, palatini Lanciciensis filiam, apud se haberet, eumdem morbum patientem graviter, qui nullo modo naturali curari potuit. Resciens postea de isto vino apud Patres Societatis Cracoviæ, petiit, aliquid sibi de illo communicari; quo hausto, illa herula d sana & libera a morbo facta est.

[65] [Circa dysenteriam & icterum.] Stanislaus, filius Pauli Lækawa, consulis Veterosandecensis, duorum annorum, per duas septimanas patiens diarrhœam, cum nulla prodessent remedia, ita debilis continuo fluxu factus est; ut agonizare crederetur; unde & candela pro agone accensa fuit. Quod videns afflicta mater, genuflexa commendavit eum S. Cunegundi, & ad visitandam tumbam se cum filio appromisit. Quod votum vix emisit, & statim filius sanus factus est. Hoc fuit anno MDCXXVIII.

Eodem anno, & in eodem loco, Casimirus filius Thomæ Rokosa, in autumno sanguineam diarrhœam patiebatur, qua tandem ita debilitatus fuit; quod per quatuor dies neque loqui, nec quidquam de cibo sumere potuerit. Accepit eum pater, & ad tumbam S. Cunegundis portavit, petens celebrari Missam pro eo; qua absoluta, & filius absolutus fuit a morbo; & statim domum reportatus, ad manducandum aliquid petiit.

Eodem anno, Christophorus Bartkowski, de Slowikowa, eamdem affectionem per medium annum patiebatur, nec ullo modo poterat curari. Quædam vetula, quam domi habebat, compatiens ipsius infirmitati, obtulit ipsum ad tumbam S. Cunegundis; & statim melius se habere cœpit, & brevi post ex morbo evasit totaliter.

Melchior Fladrowic, scabinus antiquæ Sandecz, anno Domini MDCXXVI, morbo flavo a planta pedis usque ad verticem capitis infectus fuit: nihil meliorationis & convalescentiæ ex medicamentis quamplurimis sentire potuit. Rogavit itaque semel & iterum Missam pro se celebrari ad reliquias S. Cunegundis; & statim levamen agnovit; tandem ipse post multas septimanas ex lecto consurgens, in persona ivit ad tumbam sanctæ hujus Virginis, & Missam dici curavit; & totaliter sanus domum reversus fuit.

[66] [Item] Nobilis Helena Marzecka, violenta febre maligna correpta, cum nullo modo remissio febris haberi potuisset, febricitans petiit aquam ex puteo S. Cunegundis; quam dum videret, remittebatur febris; & dum aquam ebibit, totaliter etiam illam febris dimisit

Anno MDCXXIX, Adamus Pelka patiebatur ardentissimam febrem per sex septimanas, & delirabat quandoque ex acuto morbo. Quadam nocte recordatus magni concursus hominum ad S. Cunegundem, & sic surgens, ut potuit, ex lecto, fecit orationes ad sanctam Virginem, obligando se ad tumbam ejus, si sanus factus fuerit; sicut de facto post votum factus est; unde statim mane surrexit, &, quasi non fuisset infirmus, perrexit cum voto in equo.

Anno MDCXXI, Valentinus de Pietrzykowice, in magna febre per quindecim septimanas exsistens, cum nullam sibi proficuam posset invenire medicinam, sed omnes in pejus verterentur, ab ipsis medicis derelictus fuit. Certa nocte apparuit quædam Monialis in cinericii coloris habitu, quam interrogavit, quæ esset? Illa reposuit: Ego sum Cunegundis; & gestu manu super eum facto, disparuit. Et ipse statim surgens ex illa infirmitate, jussit sibi cibum dari. Considerans tam magnum sibi ab illa præstitum beneficium, habuit illam pro Patrona; & quia numquam audivit de ipsa (erat autem iste Petrzykowski ex ducatu Zatoriensi e) nec scivit ubi illa esset; post longum tempus venit Cracoviam, & ibi rescivit de sua imagine apud Patres Minores S. Francisci Conventuales; quam dum vidit, recognovit ex facie, & habitu, quod talis fuerit, qualis sibi apparuit. Cum ibi apud prædictos Patres plenam notitiam de S. Cunegunde sumpserit, non tardavit adire antiquam Sandeciam cum voto ad tumbam ipsius.

[67] Anno MDCXXVIII, nobilis Joannes Szymanczowski, [circa laborantes] filiam suam Sophiam virginem, acutam febrem per tres septimanas patientem, obtulit ad sepulcrum S. Cunegundis; & statim sana facta est,

Nobilis Joannis Wierzbieta de Przyszowa filia, nomine Beata, continua ardente febre decumbens per aliquot septimanas, quam nulla juvabant medicamenta. Rogatus ad illam reverendus parochus loci; qui audita virginis infirmæ & valde debilis confessione, nomine suo fecit votum visitandi tumbam S. Cunegundis, si supervixerit; quo facto, ipsa eadem hora febris illam reliquit, & sana ex lecto surrexit

Anno MDCXXVI, nobilis Albertus Woiakowski de Woiakowa per sex septimanas gravissimos febris sustinuit ardores, & per quatuor hebdomadas incessantem habuit sitim; & totaliter destitutus viribus, nec sui recordabatur, nec homines cognoscebat. Jam sola mors præstolabatur, cum nihil juvaret. Uxor infirmi persuasa a devotis hominibus, ut maritum suum offerret S. Cunegundi cum voto visitandi tumbam suam; quod dum illa fecit promptissime, statim infirmus melius habere cœpit.

Nobilis Stanislai Koziarowski virgo Anna filia quatuor septimanis gravata febris contumacia, cui nullum erat proficuum remedium, ad extremum vitæ videbatur accedere terminum: unde rogatus ad ipsam de Podegrodzie parochus cum Viatico, & extrema Unctione; quibus ipsa devote sumptis miserationem Dei exspectabat; sed a vetula domestica D. Cunegundi commendata, si superviveret, cum voto in persona, statim in præsentia reverendi parochi ex lecto sana surrexit.

[68] [febribus ardentibus.] Anno MDCXXIX, religiosus Antonius Chodowic, Guardianus Veterosandecensis Minoritarum S. Francisci Conventualium, in febre maligna septem diebus existens, præmonitus a medico, se esse in maximo vitæ periculo, fecit votum visitare miraculis clarissimam Deiparam Czestochoviensem f, & Transfigurationem Domini, magnis prodigiis commendatam apud Fratres suos Neosandecenses. Interea obdormivit; & tangi se in brachio sensit, vocemque audivit: Et quare oblitus etiam es B. Cunegundis? Adjunge ad votum tuum, etiam visitare illam, & sanaberis. Quo facto, statim melius habuit; & post quinque dies pristinæ restitutus fuit sanitati.

Samuel, nobilis Albrachti Koziarowski filius annorum quatuor, ob febrem malignam per quatuordecim dies, jam morti vicinus, ab avia sua, nobili Catharina Jordanowa, B. Cunegundi commendatus, & in persona oblatus, statim melius habere cœpit, & in brevi convaluit.

Nobilis Elisabeth Flokinska XIV diebus in febre maligna decumbens, cum valde debilitata, se brevi crederet morituram, rogavit ad se pro dispositione quemdam R. P. ex Societate Jesu; qui audita confessione, commendavit illi devotionem ad S. Cunegundem; & ostendit ei ex sacro habitu ejus particulam; quam ipsa venerata, promisit, si supervixerit, visitare tumbam ejus, & statim remittebat febris, & brevi sana facta est.

ANNOTATA.

a Hic titulus non est noster, sed ejus, a quo hæc miracula accepimus, qui ea non ex ipso processu secundo, cujus exemplar Latinum non habuit, sed ex ejus versione Polonica stylo suo Latine interpretatus est, ut indicat sub finem, cap. 7, num. 80.

b Jaroslaviam intellige non illam, quæ in Russia magna seu Moscovia est, sed aliam, quæ sita est ad Sanum fluvium in Russia rubra, ubi Societas nostra collegium habet. Florentissimum hæc olim erat emporium, sed incendio terribili deflagravit anno 1625, teste Zeillero in Germanica sua descriptione Poloniæ.

c Factum id est ab hoc antistite anno Christi 1603, ut infra narrabitur cap. 7, num. 78: adeoque ante adeptum Cardinalatum & archiepiscopatum: purpuram enim sacram primum accepit anno 1604 sub Clemente PP. VIII, teste Oldoino; archiepiscopatum vero Gnesnensem anno 1606 ineunte Octobri, quando jam annis sex sedem Cracoviensem rexerat, & annis antea quindecim Luceoriensem. Obiit autem 1608 plenus meritis ac virtutibus, de quibus Oldoinus, Cæsarius, ac præcipue Damalevicius in Serie archiepiscoporum Gnesnensium, num 54; aliique.

d Herula hic ab hera derivatur, nos fere a domina domicellam dicere consuevimus.

e Zatoria, vulgo Zator, oppidum est in palatinatu Cracoviensi, 6 circiter leucis Polonicis Cracovia distans in occasum, ubi Skauda Vistulæ miscetur: ab eo tractus adjacens dicitur Zatoriensis ducatus.

f Czestochowa oppidum est in palatinatu Cracoviensi ad Wartam fluvium, de quo ita Dlugossus Hist. Polon. lib. 1, col. 33 editionis novæ: Czestochowa, qui & Clarus Mons propter monasterium in eo situm, & ecclesiam B. Mariæ Virginis illuc superædificatam, meruit appellari: ad quam frequenti & annua devotione fit concursus propter ejusdem B. Mariæ Virginis, quæ illic ostenditur, imaginem, quæ vel a B. Luca Euangelista, vel adinstar saltem imaginum quas pingebat, æstimatur formata. De hac imagine iterum infra fit mentio cap. seq. num, 72.

* an oscitavit?

CAPUT VII.
Prosecutio miraculorum ex secundo processu depromptorum.

Nobilis Sophia Wieloglowska dolorem cordis patiebatur; quem dum nullum remedium mitigare potuit, [Alia miracula] consanguinea ejus nobilis Heduigis Wierzbiecina misit ipsi aquam ex puteo S. Cunegundis: quam dum bibit, dolor cordis cessavit.

Nobilis item Elisabeth Lutoslawska simili cordis affectione laborabat; unde votum fecit visitare tumbam S. Cunegundis; & sanata est immediate. Postea memor beneficii, cor argenteum ad [tumbam] ejus apposuit.

Nobilis Albertus Przegolewski decumbens, longo tempore dolorem capitis incusabat; tandem extra se factus, jacuit semivivus. Instinctu postea divino clamavit, sibi dari aquam ex puteo S. Cunegundis: qua hausta, & capite ea loto, sanus factus est.

Eamdem gratiam expertus est idem dominus in sua Dorothea filia, simili modo laborante; experientiam enim in se habens, dedit filiæ bibere hanc aquam, & caput ejus illa lavari; quæ statim sana facta est.

Albertus Bysiowicz molitor, de Jazowsko, gravem morbum patiebatur, specialiter in capite, per octo septimanas: videbatur enim ipsi caput in duas partes divisum; & uno oculo ex dolore nimio nihil videbat. Recordatus magni concursus in variis afflictionibus ad S. Cunegundem, commendabat se illi. Et cum emplastra varia & aquæ diversæ nil juvarent, aquam sibi ex puteo S. Cunegundis adferri jussit; qua dum lavisset faciem, oculos, & caput; & dolor cessavit capitis, & oculis visum recepit. In tanti beneficii gratitudinem quotannis visitabat tumbam S. Cunegundis: & quolibet die in honorem suum dicebat unum Pater, Ave Maria, & Credo.

[70] Honesta virgo Regina, Filia Pauli Paniek, civis in Biecz, [circa correptos] ingenti dolore dentium afflicta, cum non haberet modum medendi, promisit visitare tumbam S. Cunegundis; & dum complevit, statim sana facta est.

Nobilis Szymanczowska simili dolore dentium cruciabatur: quamprimum persuasa a sua filia, Sophia Rumiowska, aspersit sibi os & dentes aqua ex puteo S. Cunegundis: dolor cessavit.

Martinus Stypula, civis Veterosandecensis, dolorem gutturis incurabilem habuit, ex nimia siti in nimio solis ardore contractum: cum itaque spiritus illum deficeret, & morienti candela accensa daretur, ipse, prout potuit, manibus elevatis ad cælum & conjunctis, dixit: Nolite flere, filii mei, & filiæ: nam ego confido in Deo, beatissima Virgine Maria, Sanctis Dei, & in B. Cusnegunde: de ejus puteo si immiseritis mihi in guttur aliquot guttas, sanus ero: quo facto, statim convaluit

Albertus Zlotowski, cantor Podegrodzensis, habens guttur oppletum tuberibus, ita quod nihil deglutire, vel comedere posset, insuper & loqui nequiret, & uxor tamquam morti proximo jam indusium mortuale sueret. Invisit eum suus reverendus vicarius, & genuflexus commendavit S. Cunegundi: quo audito infirmus, ut potuit, ratificavit, & ad tumbam sanctæ hujus Virginis venire promisit; quo facto obdormivit: cujus tubera in gutture dormientis disrupta sunt, & ipse sanus ex lecto surrexit; & tertia die votum suum explevit.

[71] [infirmitatibus] Jacobus Witold in obsequio ecclesiæ parochialis in antiqua Sandecz, omnibus membris contractus per tres annos, quasi non vivus, nisi cum doleret, jacuit; quem cum nihil juvaret, parentes sui obtulerunt ad S. Cunegundem cum Missa: ad quam audiendam cum portatus fuisset in grabato, in digito majori dextri pedis sensit vigorem, quem non habuit per tres annos; & cum finita fuisset Missa, stetit ipse propriis viribus in pedibus, & post paucos dies pervenit ad sanitatem & ad vigorem totius corporis.

Sophia Bartusowa, civissa Veterosandecensis, patiebatur decumbens tremorem omnium membrorum, & delirabat; confugiens cum fiducia magna ad tumbam S. Cunegundis, & audiens sacrificium Missæ pro se celebratum, sana domum rediit.

Anno MDCXXVIII, Joannes Czechaczek de Janowice, a juventute per sexaginta vitæ suæ annos, quolibet mense aliquot diebus, magnos ventris patiebatur dolores: audiens tandem, quod multi per intercessionem B. Cunegundis a diversis liberentur infirmitatibus, ivit etiam ille ad tumbam S. Cunegundis: videns insuper, quod plurimi contra diversas affectiones biberent aquam ex puteo hujus sanctæ Virginis, bibit & ipse; & non amplius sensit illos solitos ventris cruciatus.

[72] [variis,] R. D. Albertus Pierzycki, canonicus omnium Sanctorum collegiatæ Cracoviensis, parochus in Rudawa, patiebatur post longum tempus febrem quartanam, tandem quotidianam, & multas alias infirmitates, & specialiter intolerabiles torsiones internas, in quibus medici jam desperabant de salute ipsius. Ipse petiit sibi ex bibliotheca ecclesiæ cathedralis Cracoviensis accommodari Vitam B. Cunegundis a Dlugosso conscriptam a; & advertendo in ipsa magnam hujus Beatæ sanctitatem, & gratias, quas Deus ad intercessionem ipsius conferebat plurimis, excitavit in se magnam erga hanc devotionem; & vovit visitare ejus sacras reliquias, si superviveret: quo facto, cum medici exspectabant mortem ejus, surrexit, nullo adjuvante, de lecto, & perfectam sanitatem obtinuit.

Scriba de Korzenna laborans pedibus taliter, quod ambulare non posset, sed portari deberet per longum tempus; obtulit se visitare tumbam S. Cunegundis: unde dum portatus fuisset ad valvas ecclesiæ, vi sua surrexit, & intravit in ecclesiam; & rediit domum sanus pedibus suis.

Nobilis virgo Anna, Pompei de la Porta filia, læsit sibi pedem periculose, quo attingere terram propter magnum dolorem non potuit. Et quia promiserat visitare sanctam imaginem B. M. V. Czestochoviensem tristabatur valde, quod tale impedimentum haberet. Confugit igitur per orationem ad S. Cunegundem; quam necdum finivit, dum dolor cessavit, & vulnus sanari cœpit; & sic sana suam sanctam peregrinationem absolvit.

[73] Nobilis Elisabeth Przyborowska aliquot septimanis infirma oculis, [Item] voto facto visitandi tumbam S. Cunegundis, statim illa die liberata fuit a dolore oculorum.

Simon pilearius civis Veterosandecensis in festo Assumptionis B. M. V. de Barcice domum rediens, cæcus factus est; sicque aberravit a via recta, & ibat quo ipse nescivit: inventus per campos oberrans, domum conductus fuit: cujus uxor portata aqua ex puteo S. Cunegundis lavit oculos ejus; & protinus visum recepit. Hoc idem beneficium duabus vicibus expertus fuit, dum in similem inciderat cæcitatem.

Florianus Benedyktowic, consul & pictor Neosandecensis, laborabat graviter oculis: & cum nihil prodesset, perrexit ad puteum S. Cunegundis, & lotis oculis, sanus factus laudavit Deum, & gratias S. Cunegundi ad tumbam peregit.

Quidam cognomine Lorene, non procul a Sanoko cæcus factus, conduxit sibi ductorem ad tumbam S. Cunegundis; ad quam perductus, mansit in devotione per tres dies; intra quos visum recepit; iterum per quinque dies ibidem commoratus pro gratiis agendis, & soluto ductore, solus domum ivit gaudens.

Jacobus Mikulec sic laborabat oculis, quod non solum legere nil potuerit, sed nec domo exire sine manuductore, & hoc a septima Maii ad festum S. Bartholomæi. Timens vero, ne per medicinas majus sibi, & oculis nocumentum inferret, & inanes expensas faceret, fecit votum tribus vicibus visitandi ecclesiolam S. Joannis sub monasterio monialium S. Cunegundis fundatam, persolvendo qualibet vice septem Psalmos Pœnitentiales. Faciens igitur istam devotionem per tres dies Veneris, & semper sibi abluens oculos ex puteo S. Cunegundis ibidem vicino, tertia feria sexta perfectum visum recepit.

Ejusdem frater Joannes Mikulec, graves in oculis sentiebat dolores, nec ullum lumen aspicere potuit. Recursum fecit ad S. Cunegundem, & lotis oculis ex puteo ipsius, liberatus fuit a doloribus.

[74] Paulus Lækawa, prædictorum duorum Veterosandecensium compatriota, [circa homines,] per totum annum mansit in simili oculorum defectu; sed quamprimum fecit recursum ad Deum per intercessionem S. Cunegundis, & lavit oculos suos ex puteo ipsius, sanus factus est.

Quidam juvenis decem annorum, similiter de antiqua Sandecz, per aliquot septimanas plane amiserat visum; sed conductus ad tumbam S. Cunegundis a matre, dum pro ipso Missæ celebrarentur, & oculi ejus a puteo S. Cunegundis fuissent loti, perfectum visum accepit.

Simile beneficium Albertus Maslek, Albertus Zychowic, & Mathias Kopec, omnes de antiqua Sandecz, post devotiones suas ad tumbam S. Cunegundis peractas, & lotionem oculorum ex puteo ipsius, consecuti sunt.

Quidam civis de Samborz, Mors dictus, factus fuit cæcus; qui audiens de magnis miraculis S. Cunegundis, resolvit se ad longam (Samborz enim distat quinquaginta b milliaribus ab antiqua Sandecz) peregrinationem pedester: unde sumpto manuductore, venit ad tumbam S. Cunegundis; ubi conductis pluribus Missis, mansit ibi aliquot diebus, & semper ex puteo sacro aqua lavans oculos: intra quos dies consolatus, post solennem gratiarum actionem perrexit domum, impletis tribus vasis aqua illa, quam postea diversis largitus est infirmis, qui sani fiebant; sicut hoc a fide dignis coram DD. commissariis Apostolicis relatum est.

[75] [quibus] Sophia Bartusowa de antiqua Sandecz cæcutiens, postquam fide bona lavit suos oculos hac aqua, clarum visum obtinuit.

Nobilis Andreas Koziarowski, de Kowala XXX milliaribus distante ab isto monasterio, cæcus factus, a fratre suo ad S. Cunegundem advectus, sub tempus Missæ pro se celebratæ sanus in oculis factus est.

Stanislaus Leguito de antiqua Sandecz præ senectute cæcus (nam CL * annos habuit) per quatuor annos in cæcitate mansit. Tandem pertæsus cæcitatis, ivit ad tumbam S. Cunegundis; oravit devote, & lavit oculos suos ex puteo sanctæ Virginis, & visum recepit.

Blasius villicus de Gostwice cæcutiens, non poterat videre lumen diei per decem septimanas; hic persuasus venit ad tumbam S. Cunegundis cum Missa, in qua communicavit devote, & bis lavit oculos suos ex puteo S. Cunegundis; & incepit videre: post aliquot vero dies visum perfectum habuit.

Anna Zielonkowicowna in juventute visum amisit; sed conducta ad S. Cunegundem, post Missam pro ea celebratam, sana facta est.

Petrus Klis de Kadca, per quatuor septimanas infirmos habuit oculos, ex quibus sanguis erumpebat; conductus a matre ad puteum S. Cunegundis, lavit oculos; & sanus domum rediit.

Gregorius Morawa de Ducla, cæcus casualiter factus, adductus ad sepulcrum S. Cunegundis; ubi devote oravit; postea ducise fecit ad puteum sæpe dictum; lavit oculos, & visum recepit.

Pater Albertus Cebrzykowicz Ord. S. Francisci Conv. Cracov., Andreas Rodowski, consul Neosandec., Anna virgo, filia Pompei de la Porta, in dolore oculorum post votum ad tumbam S. Cunegundis, consolati sunt.

[76] [oculi] Anno MDCIV, quidam mercator Lutheranus in Moravia ex civitate Nayma c, valde dives, factus cæcus, cum non inveniret medicinam, deflebat jugiter suam miseriam. Contigit, quod ad eumdem locum venerit abbas Luceoriensis d, Ordinis Præmonstratensis, tamquam vicarius generalis ad visitandum conventum illic exsistentem sui Ordinis; qui abbas habuit assistentem sibi religiosum professum conventus Neosandecensis Præmonstratensium. Hic R. P. assistens habuit occasionem tractandi negotium certum cum illo cæco mercatore; cujus compatiens infelicitati, multa narravit circa magnalia B. Cunegundis & aquam ex puteo illius; suasitque, ut se illi commendaret: quod libenter mercator fecit; & certo ivisset ad tumbam S. Cunegundis; nisi urgentes negotiorum suorum impedivissent eum necessitates. Nihilominus talem invenit modum. Bonus ejus amicus ac vicinus perrecturus brevi erat causa vini in Hungariam; & illum rogavit, ut strophium suum, quod illi daret, veniendo antiquam Sandeciam in puteo dictæ B. Cunegundis madefaceret, & sibi madefactum deferret ad abstergendos suos oculos; appromittens, in casum apertionis oculorum, pro certo deserendam fidem Lutheranam. Acceptato postulato, vicinus cæci mercatoris venit antiquam Sandeciam, & rem sacerdotibus totam narravit; strophium tamen, quod habuit a mercatore, in puteo S. Cunegundis non madefecit; reservans id negotii ad suum retro adventum. Cum autem ille vini mercator ex oblivione a Deo permissa per eamdem non rediret viam, strophium etiam non madefecit, nec id sibi in mentem prius venit, quam dum jam esset in Moravia. Volens igitur redire, ut datam amico servaret fidem, quæsivit in cista strophium (leviter enim volebat ire Sandeciam remissis rebus) sed invenit illud madefactum; quod divinæ tribuens omnipotentiæ, lætus ad patriam continuavit iter; & perveniens, sine mora mercatori cæco rem totam recenset, & tradit strophium; quo ipse oculos sibi abstersit, & protinus visum recepit, ac statim Romano-catholicus cum tota domo sua factus est.

[77] R. P. Chrysostomus Drozdowic, Ordinis Præmonstratensis, [doluerunt.] conventus Neosandecensis, anno MDCXI gravem in oculis sensit dolorem; quibus lotis aqua ex puteo S. Cunegundis, amisit dolorem, & sanitatem invenit.

P. Demetrius Cebrzykcwic, frater supradicti P. Adalberti in conventu Obor … e Minor. Convent. S. Francisci de familia manens, amiserat usum sinistri oculi; & sciens de miraculis B. Cunegundis (nam fuit oriundus ex antiqua Sandecz) commendavit se huic sanctæ Virgini, & consolatus est.

[78] Anno MDCIX Wolkowski, consul Necsandecensis, in gravi infirmitate commendavit se B. Cunegundi; [Circa] & sanatus est.

Thomas Rokoc, de antiqua Sandecz, dum filius suus Casimirus in cunis exsistens, in gravi infirmitate jam quasi exanimis esset, accepit eum ad manus, & portavit ad tumbam S. Cunegundis: qui ad finem Missæ pro se celebratæ plene sanus factus est.

Anno MDCXXVI nobilis Niemoiowski cum juramento testatus, se per intercessionem B. Cunegundis miraculose ex gravi infirmitate surrexisse.

Eminentissimus S. R. E. Cardinalis, & episcopus Cracoviensis, in bonis suis Swiniarsko prope Sandeciam in gravem inciderat infirmitatem; in qua cum desperatus esset a medicis, commendavit se D. Cunegundi; & miraculose convaluit: unde pro gratiarum actione ad D. Cunegundem in persona venit, Missam ad sacras ejus reliquias celebravit, & postea pro sacris ejus offibus urnulam argenteam fabricari jussit, hac data inscriptione: Deo Optimo Maximo, & sacris B. Cunegundis ossibus Bernardus Macieiowski, episcopus Cracov. ex voto. DD. anno Domini MDCIII. Ad quam urnulam argengenteam dum sacra B. Cunegundis ossa transponerentur, ex speciali licentia R. P. Stanislaus Radzinski Societatis Jesu lavit illa vino, cujus pars cessit prædicto eminentissimo Cardinali & episcopo Cracoviensi, pars conventui monialium antiquæ Sandecz, & pars præcipua collegio Cracoviensi S. Petri, Patrum Societatis: quod postea miraculose diversissimas & plurimas sanabat infirmitates; ut de illo supra de morbo caduco f.

[79] [alias infirmitates.] Anna de Ruszcza Branicka, castellani Woynicensis g filia, in multis infirmitatibus intercessione D. Cunegundis a Deo consolata, lampadem argenteam ad tumbam sanctæ hujus Virginis comparavit.

Joannes Zebrzydowski, ensifer h regni, pro diversis gratiis intercessione B. Cunegundis a Deo obtentis, unum par candelabrorum ex argento ad hujus Sanctæ altare obtulit.

Joannes ferrifaber de Rudawa gravi decumbens infirmitate, tandem per dies aliquot amisit loquelam. Dum autem agonizaret, misit uxor pro reverendo vicario; qui in prandio fuit apud suum reverendum parochum, Albertum Pierzycki, canonicum collegiatæ Sanctorum omnium Cracoviæ. Hic reverendus parochus, quod in extremis esset ille homo, dixit: Ego nunc ipsum commendo beatæ Cunegundi, cujus patrocinium in mea gravi infirmitate expertus sum. Hoc dicto, R. vicarius ivit ad infirmum; sed jam eumdem in statu meliori invenit, & brevi perfecte convaluit.

[80] [Unde hactenus narrata miraculu habeantur.] Omnia hæc miracula ex processu secundo, auctoritate S. Sedis Apostolicæ Urbani Octavi, illo tunc Papæ, per D. D. commissarios, ab eadem sacra Sede nominatos & designatos, videlicet admodum illustres & reverendos dominos, Martinum Klocinski, protonotarium Apostolicum, sanctissimi corporis Christi in Casimiria ad Cracoviam præpositum, Joannem Kwasnicki, archidiaconum Sadecensem, J. U. doctores, Bartholomæum Fusorium custodem & officialem, nec non Nicolaum Kownacki, canonicum ecclesiæ collegiatæ Sandecensis, judices, & commissarios a sacra Rituum congregatione subdelegatos anno Domini MDCXXIX, die VIII Junii, in monasterio Veterosandecensi inchoato, & in anno Domini MDCXXX, die XVIII Aprilis, finito, subscripto, & obsigillato, & ad Sedem Apostolicam per reverendum dominum Joannem Ludovicum Skrobkowic, cantorem collegiatæ Visticensis, transmisso, connotata & descripta sunt, ac postea typis data in lingua Polonica, auctore Vitæ B. Cunegundis jam tertio eamdem imprimente A. R. D. Martino Frankowic Philosophiæ doctore, custode collegiatæ Sandecensis anno MDCCXVIII. Ex qua Vita Polonica D. Cunegundis, cum hic processus secundus Latinus non haberetur ad manus, Latine hic omnia posui.

ANNOTATA.

a Hoc adeo ipsissimum exemplar Vitæ putamus fuisse, cujus ecgraphum rite probatum supra dedimus: utinam pari apud multos fructu!

b Samborz, idem, opinor, est oppidum, quod geographi appellant Sambor, locantque in palatinatu Leopolitano ad Alpes Hungariæ; sed vix triginta leucis Germanicis ab Antiqua Sandecz.

c An Znaima, vulgo Znaim ad Teyam flumen, qui fere Moraviam ab Austria dividit?

d Luceoria urbs est episcopalis Poloniæ in Volhynia.

e Amanuensis hanc vocem inchoatam reliquit; voluit auctor significare, ut existimo, Conventum Obornicensem. Est autem Oborniki oppidum in palatinatu Posnaniensi ad Wartam.

f Vide dicta superius ad cap. 6, lit. c.

g Woynicz oppidum est ad fluvium Dunajec, qua hic Sandecia ad Vistulam labitur. Castellanus ejus unus est de 31 majoribus Poloniæ, ut vide apud laudatum supra Krzistanowicum in descriptione statuum regni Poloniæ pag. 7; ubi & castellani dignitas senatoria ac munus explicatur. Adi etiam in Vita cap. 37 litt. g.

h Ensifer idem est qui Gladifer, de quo diximus ibidem litt. b.

* an CI?

CAPUT VIII.
Miracula post secundum processum facta.

ex archivo coenobii Sandec.

R. Adamus Milaszowski, custos Pilecensis, & parochus in Szczucin, peste infectus & circumdatus, [Sanantur pestis, contusio, ulcus, dolores partus &c;] commendavit se B. Cunegundi, & votum fecit visitare tumbam ejus, si pestem evaserit; sicut Dei gratia evasit: & pro beneficio obtento prius in ecclesia sua Deo, & postea in ecclesia hac monialium D. Cunegundi solemnes persolvit gratias.

Thomas Pytlikowic, consul Neosandecensis, aliquot diebus ex infirmitate gravi jam mundo valedicens, commendatus B. Cunegundi, brevi convaluit.

Zuzanna Turowska, civissa Neosandecensis, per dies aliquot in partu cruciabatur: post votum ad B. Cunegundem mox sanum infantem peperit, & ipsa sana post partum facta est, quæ jam extra spem vitæ fuerat.

Nicolaus Gozdowski, civis de Biecz, ex vehementi iracundia ita tremende uxorem suam verberavit; quod ex verberatione illa in gravem infirmitatem venerit; cum autem & aliæ affectiones se adjunxerint, jam extra spem vitæ fuit. Multos ad curandum uxorem adhibuit medicos; sed inanes eorum omnes fuere conatus: solum pauperculæ mulieri supererat sepulcrum. Uxor præ gravedine dolorum morborumque languebat, & vir delirabat; præ tristitia insaniebat sæpe; sed in hoc sæpe sapuit, quod ad D. Cunegundem se, & uxorem suam, si mortem evaderet, obtulerit; quo facto, uxor convalescere cœpit, & ipse sapere, quo modo uxor in posterum tractanda.

Idem testatus est, quod, dum filia sua Constantia tam magno in gutture premeretur ulcere, ut etiam videretur de corpusculo exprimi seu expelli anima, obtulit eam B. Cunegundi; & iteratam accepit gratiam.

[82] [cæcitas, quassatio, morbique mortiferi, epilepsia;] Joannes Rybitnek socius artis fabrariæ de Jaslo, in Podolia exsistens, cæcus factus est per annos quatuor, recordatus de B. Cunegundis miraculis, de quibus in patria multa narrari audivit; conducto sibi itineris comite, gressus direxit patriam versus, & inde ad tumbam S. Cunegundis; ad quam devotis factis precibus, cum semel lavisset aqua ex puteo S. Cunegundis oculos, homines videre cœpit; & cum id fecisset secundo, & tertio, pristinum visum recepit.

Joannes Kotczy cum sua conjuge, cives Lublinenses, venerunt ad B. Cunegundem cum voto pro filio suo facto, qui quinque septimanas, a quo natus, habens, per inadvertentiam cecidit ex mensa in terram; & graviter concussus, morti erat proximus: sed quamprimum ad hanc sanctam Virginem oblatus fuit, sanus exstitit. Dederunt ergo votum argenteum, & crucem parvam deauratam, pariter argenteam, ad sacram tumbam.

Nobilis Anna Gawronska, nobilis Stanislai Czerny uxor, post dolorosissimum partum & ipsa, & infans in proximo mortis erant periculo; sed pia femina, nil spei in humanis jam habens, ad opem divinam per S. Cunegundem recursum fecit; ad cujus tumbam pro gratiis agendis Deo se promisit una cum infante. Obtinuit quod petiit; votum explevit, & laminam argenteam affixit.

Eadem domina eodem die alteram laminam argenteam dedit ad tumbam B. Cunegundis, pro filio suo duorum annorum, morbum caducum passo, & pro tunc sano, & ante annum oblato.

[83] [febris; pedum, manuum oculorum afflictio, morbus letalis;] Agnes Abramka, vidua Neosandecensis, habens filium in sex annis, gravi decumbentem febre per totam Quadragesimam, commendavit B. Cunegundi una cum visitatione personali sacræ suæ tumbæ; quo facto, puer convaluit; sed cum illa de die in diem votum procrastinaret, febris ad filium rediit; cujus causam negligentiæ suæ adscribens, iterum B. Cunegundi supplicavit pro salute filii, & exaudita indilate, sine mora etiam votum explevit.

Regina Bochenska, civissa Neosandecensis, per sex annos cruciabatur dolore unius pedis. Casu incidit in Vitam S. Cunegundis, in qua legit plurimas gratias, intercessione ejus a Deo variis infirmis præstitas; excitata in spe quoque consequendi suis apud Deum meritis lenimen doloris pedis, promisit cum Missa & sacra communione venerari ejus tumbam; quo expleto, cessavit in pede dolor, & sana domum rediit.

Filius ejusdem Martinus, adolescens XIV annorum in gravi oculorum dolore simile votum fecit, & similem gratiam obtinuit. R. P. Gelasius, Ordinis Præmonstratensis conventus Neosandecensis professius, graviter decumbens, cum nullum sibi conduceret medicamentum, ad S. Cunegundem cum Missa se obtulit; & sanatus est.

Nobilis Christophorus Buczkowski gravi & desperata decumbens infirmitate, cum alii de vita ejus dubitarent, ipse recordatus præteriti ante aliquot annos S. Cunegundis beneficii, dum ipsi vehemens ægritudo ufum manuum & pedum ademerat, quem hujus Sanctæ precibus recuperarat, spem indubitatam recipiendæ sanitatis in S. Cunegunde posuit; unde fecit votum ad tumbam ejus; & sanus factus, cum voto argenteo reddito grates reddidit. Hoc fuit anno MDCXXXIII, V Aprilis.

[84] Eodem anno VIII Octobris, Stanislaus Szemberg, [morbi graves, infestatio dæmonis, sanguinis fluxus &c.] civis Cracoviensis, visitavit tumbam D. Cunegundis cum Missa, gratias agens de sanitate obtenta in periculosa & desperata infirmitate, & in memoriam votum argenteum reliquit.

Eodem anno, XXIV Octobris, Samuel Moreski dedit votum argenteum pro sanitate pedis sui graviter dolentis obtenta.

Anno MDCXXXVI, XX Septembris Adamus Myala patiebatur graves & longas suggestiones a dæmone: cum eum nulla consilia & doctrinæ spiritualium quietare valerent, propter assiduas diaboli tentationes, recursum fecit ad S. Cunegundem; & ab ipsis liberatus est, votumque pro memoria dedit.

Anno MDCXXXVI, XVI Novembris nobilis Stanislaus Burkat, ex ducatu Severiensi, patiebatur continuum fluxum ventris sanguineum; tandem summe debilitatus, & morti magis, quam vitæ vicinus, fecit votum ad tumbam S. Cunegundis; & in momento cessavit malum.

Paulus Gazda, civis Bochnensis, in magno oppidi incendio commendavit se B. Cunegundi; & servatus est. Item dum ibidem sæva grassaretur pestis, commendavit se & suos ejusdem Sanctæ gratiæ; & incolumis ipse & familia ejus permansit; quod postea testatus est, & votum argenteum reliquit.

Anna ducissa in Ostrow b per intercessionem B. Cunegundis in diversis necessitatibus a Deo consolata, studio venit ad sanctam tumbam; & peracta devotione sub tempus Missæ solenniter cantatæ, reliquit votum ducale argenteum cum tali inscriptione: D. O. M. & electæ suæ Viduæ Virgini B. Cunegundi Marcella Anna ducissa in Korec, & Ostrow Rarowska, palatina Vitebscensis, Msciroviensis, Jaloviensis capitanea &c. suam ægram valetudinem commendans, hanc minimam tabellam, sed magno corde, & voto offert, anno MDCXXXVIII.

[85] Anno MDCXLIV, die XVI Decembris in salisfodinis Vielicensibus c magnum & violentum deorsum exortum est incendium, [Terribili incendio in salisfodinis exorto,] per quemdam incautum operatorem ex illis, qui se illuc quotidie demittunt. Contristavit hic casus non solum gubernatores salinarum, sed etiam ipsum regem tunc Poloniæ Vladislaum quartum, & totam rempublicam, cujus præcipuus annuus proventus est ex salisfodinis. Cives etiam Vielicenses, & circumvicini in magno erant timore ac metu, ne nimis dilatans se sine cohibitione ignis, periculo esset cadendi plurimum populari oppidi cum millenis ædificiis ac ecclesiis. Ad removendum hocce periculum, & exstinguendum ignem immensum non defuerunt plurimæ industriæ; sed permissio divina major erat omni humana inventione: & quamvis plurimi industrii & audaces homines in illas profundas se demiserint cavernas; nullus tamen illorum rursus extractus fuit, sed omnes ab igne, fœtore, & fumo suffocati ibidem manserunt; sicque sopiendi incendii modus naturalis non fuit.

[86] [supplicatio solennis ad Beatæ sepulcrum instituitur,] Ad divinum itaque recursum est auxilium per intercessionem B. Cunegundis; quæ inopem salis Poloniam in vita sua hoc ditavit immenso & inexhausto thesauro d. Omnem itaque spem sedandi hujus incendii, & conservandi magni sine pretio thesauri in meritis S. Cunegundis collocarunt universi; hoc magis freti motivo, quod in simili periculo & salinas Bochnenses, & oppidum jam etiam salvaverit e. Conclusa ergo fuit solennis supplicatio omnium officialium & laboratorum salinarum ac plane totius numerosissimi Vielicensis populi usque ad antiquam, per decem circiter leucas, ad tumbam S. Cunegundis Sandeciam: quæ pedibus & pulcherrimo ibi comparuit ordine anno MDCXLV, die XXII Julii ante vigiliam festi dictæ sanctæ Virginis. Ubi per reverendum parochum loci in zelosissima concione, dictæ salinæ, oppidum, cives ejus, & circumvicinæ villæ commendatæ fuerunt post Deum sanctæ huic Virgini, votumque ei argenteum oblatum, in quo depictum erat salinarum incendium, & officialium & laboratorum genuflectentium & orationes fundentium plures species; & supra genuflectentes, imagines sanctissimæ Virginis Mariæ, S. Clementis, & B. Cunegundis in nubibus. Subscriptio autem sic erat:

VOTUM

[87] [quam pone sequitur nuntius exstincti incendii;] Illustrissimi domini Adami in Kazanow Kazanowski, in Czasniki & Czepielow heredis, mareschalci f curiæ regni, Bielscensis, Varecen. Borisovien. Solecen. Noviforien. Kozienicen. capitanei per generosos Alexandrum a Raciborsko Morztyn magistrum montium, & vice-zupparium g Vielicensem, S. R. M. secretarium, & Adamum Vlotkowski, notarium zupparum earumdem, B. Cunegundi; ut illius pia intercessione Deus clementissimus calamitatem per incendium XVI Decembris, anno Domini MDCXLIV illatam mitigare, infectionemque in fodinis Vielicensibus adhuc durantem avertere dignetur, oblatum in antiqua Sandecz die XXII Julii, anno MDCXLV.

Duo ergo dies, vigiliæ scilicet & festi S. Cunegundis, devotioni a Vielicensibus donati sunt. Qui desideratam de exstincto incendio per consulto missum receperunt relationem; qua gavisi laudarunt Deum in Sancta sua; & eodem ordine regressi sunt Vielicciam, cantantes Domino canticum novum.

[88] [sed iterum recrudescente violentius igne,] Et quia inscrutabiles sunt viæ Domini, & judicia Dei abyssus multa, denuo ignis recruduit; qui tantum ad tempus detentus, & non exstinctus fuit. Novam tristitiæ omnibus præbuit ansam, augendo civibus subversionem totius oppidi, & reipublicæ cessans lucrum & damnum emergens; cum non tantum solitum impedivit proventum, verum etiam pro reparatione fulcrorum, columnarum, sustentaculorum quercinorum, & aliarum ibi magnarum molium lignearum & machinarum arte factarum, ne obruerentur domus & ecclesiæ Vielicenses, ab igne absumptarum, immensæ desiderabantur impensæ. Hinc cives proximum considerantes imminere & fortunæ & vitæ discrimen, nec diem aut horam cladis scientes, exportabant se alio: & gubernatores, quibus nullus sopiendi incendii succedebat modus, multis hominibus, qui se ad salinas demiserunt, perditis, remiserunt animum ad quævis ulterius agenda, desuper unicum suspirantes auxilium; unde multa vota faciebant, præsertim ad S. Cunegundem, salis in Poloniam conductricem.

[89] Hinc festum ejus in vigilia S. Jacobi XXIV Julii solennissime celebrandum statuerunt. [apparens Beata modum docet illum exstinguendi.] Jam complebatur semitertius annus, a quo tam deplorandum in salinis cœptum fuit & continuatum incendium; quando B. Cunegundis, recordata [est] mirabilis operis sui; quod ne deperderetur, visibiliter apparuit nobili Alexandro Morztyn, vice zuppario Vielicensi; & modum intrandi in illas cavernas, ac viam per aperturam, Bednarka dictam, edocuit; instrumenta & remedia ad ignem exstinguendum nominavit; & de certo subsecuturo effectu assecuravit. Obtemperavit prædictus D. Alexander Morztyn præmonitioni cælesti, quam officialibus & laboratoribus manifestavit; & eosdem ad aggrediendum opus via & modo præmonstratis efficaciter permovit: quod dum felicissime consummatum fuisset, in ecclesia parochiali Vielicensi primum solennes Deo gratiæ actæ; & postea annua devotio in perpetuum in festo B. Cunegundis instituta est.

[90] Illustrissimus S. R. J. princeps Stanislaus Lubomirski, [Nova salisfodina detecta; periculum evasum.] palatinus & capitaneus Cracoviensis, quærens salem in vicinis Vielicciæ locis, dictis Swiercza, suæ hereditatis, fecit votum ad B. Cunegundem, si ipsi in fundo suo salis beneficium impetraverit, quod honorem sanctæ hujus Virginis & devotionem in Polonia ampliaturus esset. Obtento autem quod desideravit, salinas suas nomine Cunegundis appellavit, & officialibus ac laboratoribus suis occasio fuit Vielicciæ in ecclesia Patrum reformatorum exstruendi altare S. Cunegundis, & ibidem devotionem suam quotannis in festo ejusdem Sanctæ cum confessione & communione peragendi.

Anno MDCXLVIII, Andreas Woyciechowski invocando devote S. Cunegundem evasit magnum periculum; & in grati animi monumentum visitavit tumbam ejus, & dedit votum argenteum.

[91] Nobili Andreæ Stano succamerario Sanocensi & S. R. majestatis rothmagistro h in certa indispositione stomachi datum fuit medicamentum errore, [Moribundum apparens Beata subito sanat:] quod pro altero, in diversa affectione exsistente, pro IV vicibus paratum fuit. Dum ergo post unam horam a sumpta medicina jam centum operationes habuisset, ita debilitatus fuit; ut a medicis persuaderetur ad cogitandum de anima. Etsi juvenis, magnæ tamen resolutionis, dominus rogavit ad se sacerdotem cum Sacramentis moribundorum; quibus perceptis, nec operationibus cessantibus, horam mortis exspectabat, lugentibus magni nominis parentibus & propinquis. Noctu, dum, Deo permittente, omnes, qui vigilare debebant, obdormissent, vidit infirmus dominus tres ad se venire moniales in habitu S. Claræ; quarum una, duabus ad portam relictis, accessit ad lectum ejus, & interrogavit, quomodo valeret? Cui ille, qualiter potuit præ magna debilitate, respondit: Ecce morior. At illa: Non morieris; sed sepulcrum meum in antiqua Sandecz pedester invisere debebis, & jejunare vigiliam ad festum meum. Postea quæsivit: Scisne, quæ est, quæ tibi loquitur? Illo dicente: Nescio; adjunxit Sancta: Ego sum Cunegundis, olim abbatissa monasterii antiquæ Sandecz: quo dicto, & cruce super infirmum facta, cum rumore magno cum aliis disparuit. Ad rumorem factum excitati fuere omnes, & de salute infirmi subitanea Deum benedixerunt, ac in brevi cum eo in magna comitiva ad tumbam S. Cunegundis iverunt; ubi Missa solemni, & concione tam grande publicarunt miraculum, & laminam argenteam obtulerunt.

[92] [pestem, cæcitatem; morbum letalem avertit.] Anno MDCXLIII, dum pestis mortalitate totus premeretur capitaneatus Scepusiensis i, gubernator fortalitii Lubowla pro præsidio sufficienter provisus victualibus, procurabat omni possibili modo conservationem ab infectis & civitati & sibi. Fuit is nobilis Stephanus Lubowiecki, vexillifer palatinatus Cracoviensis, habens uxorem multum devotam matronam, Dorotheam de Wieloglowy. Huic in somno apparuit vir quidam, canitie & gravitate venerandus, dicens ad illam: Nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum laborant, qui custodiunt illam. Si tu vis esse ab hac plaga iræ Dei immunis cum tuis, visitare debes reliquias D. Cunegundis. Quæ de mane surgens, narravit cuncta viro suo; & hic indilate cum uxore & suis perrexit ad tumbam D. Cunegundis: & ibi peracta devotione commendavit se & fortalitium sanctæ huic Virgini. Et in veritate, ubique sæviente mortalitate, non tetigit eum pestis, neque contristavit.

Statuarius quidam de Wisnicz cæcus factus, commendavit se aliquoties B. Cunegundi, cum voto veniendi ad tumbam ejus; sed quia differebat de die in diem, recepit quidem visum aliqualem; ita ut homines videre posset; sed non perfectum. Post facto, quod vovit, integram sanitatem oculorum consecutus est, & domum optime videns rediit. R. P. Mathias Pyszkowski Societatis Jesu in gravi, & judicio omnium mortali exsistens infirmitate, cum humana sibi non prodessent remedia, ad divinam recursum fecit omnipotentiam per merita D. Cunegundis: per quam a Deo consecuta sanitate, permissione suorum superiorum venit ad tumbam hujus sanctæ Virginis; & digna concione gratiam sibi factam manifestavit.

[93] [Pœna & conversio schismatici blasphemi.] Milites cataphracti hibernabant in antiqua Sandecz; inter quos unus erat Ruthenus schismaticus, qui videns suos collegas sæpe visitantes reliquias S. Cunegundis, & post ad puteum ipsius euntes, & ex ipso oculos lavantes, irridebat eos, & sanctam Virginem; sed Deus ultor injuriæ Sanctorum suorum, punivit ipsum ingenti pediculorum multitudine; ad quam avertendam nulla balnea, nullæ mutationes vestium & indusiorum sufficiebant, nullæque per medicinas sanguinis purgationes. Collegæ ejus Romano-catholici revocabant ipsi in mentem diversas plagas Dei, qualiter alii ranis, alii muribus, alii muscis &c. castigati, justas sui sceleris dederunt pœnas, quia pœnitere noluerunt: unde & illum ad dolorem de irrisione & blasphemiis suis S. Cunegundi affectis provocabant. Quibus acquiescens, promisit abjurare suum schisma, & præcipua devotione S. Cunegundem in futurum prosequi, si a pediculosa multitudine liberatus fuerit: qualis remansit, quando semel aqua ex puteo S. Cunegundis ablutus fuit; & postea factus Romano-catholicus, magnus cultor sanctæ Virginis exstitit.

ANNOTATA.

a Longior hic titulus erat in scripto ad nos misso, nempe talis: Sequuntur miracula post Romam missum secundum processum, ex eadem Vita Polonica in Latinum versa, & in Vitam Polonicam ex Actis monialium conventus antiquæ Sandecz congesta.

b Oppidum est in Volhynia ad fontes Hypanis.

c Veliscum, seu Velisca, Vielyska, Velicia, urbs est Cracovia passibus plus minus octies mille distans, ut ait Joachimus Vadianus in Commentariolo ad Pomponium Melam de Sarmatia; in quo eleganter describit barathra vicina, imo suffossa Velisco ad altitudinem prope incredibilem, unde sal eruitur, quorum inspector ipse oculatus fuit.

d Adi Vitam supra cap. 13.

e Redi ad Vitam cap. 37.

f Mareschalcus est magister aulæ regiæ & administer consilii publici; de cujus juribus videri potest citatus supra Krzistanowicus.

g De zuppis & zuppariis consule annotata ad Vitæ caput 37.

h Rothmagister vox est barbare composita e Germanico Rott, quod turmam significat modo decem, modo centum, modo mille militum; quoniam vero hic sermo est de adolescente magni nominis parentibus orto, Rottmagistrum chiliarchum interpretandum putamus, seu tribunum, militibus mille præfectum, quem vulgo colonellum vocitant.

i Capitaneatus Scepusiensis est tractus in palatinatu Cracoviensi ad Carpathum montem, a quo parum distat Sandecia: urbs autem ejus præcipua est Lubowla; mox fortalitium dicitur ob arcem aut mœnia, quibus munitur.

CAPUT IX.
Prosecutio miraculorum usque ad tertium processum.

[Arcet pestem, gangrænam, epiletsium, mortem imminentem;] Anno MDCLIV, Simon Gawecki, consul Vielicensis, tempore pestis circumcirca & Vielicciæ grassantis obtulit se B. Cunegundi: cujus meritis per totam pestem cum sua familia nec minimum sensit dolorem capitis. Gratus beneficii cum uxore & duabus prolibus ac duobus Patribus reformatis ex Ordine S. Francisci tumbam S. Cunegundis invisit.

Eodem die ex eodem loco venit ad tumbam S. Cunegundis Anna Peczynska, filia olim Andreæ Gorski, consulis Vielicensis; & obtulit votum pro suo defuncto parente; quod ipse fecerat, dum erat in periculo gangrænæ in vulnerata & male curata manu, quæ immediate post votum sanata fuit. Hic ergo pius homo postea peste infectus, obligavit suos, si moreretur, ad reddendum promissum votum.

In peste existens Balthazar Poreba, tenutarius a Gnoini b, commendavit se & domum suam D. Cunegundi: evasit mortalitatem, & gratus beneficii, eodem anno, die IV Septembris venit huc ad reliquias hujus sanctæ Virginis cum suo voto.

Neptis specificati nobilis Poreba frequenter patiebatur morbum caducum; sed oblata ad S. Cunegundem, liberata est a suo malo: grata venit huc, & votum argenteum dedit.

Anno MDCLV, nobilis Catharina Woiakowska, exportando se & sua in Hungariam ob timorem Suecorum, graviter infirmata est. Dum autem medici desperarent de sanitate illius, illa suspiravit ad B. Cunegundem, petendo saltem ad hoc tempus sibi impetrari sanitatem a Deo, donec suas parvulas proles disponeret. Dum devote id diceret, vidit in magna claritate quamdam Matronam, quæ, accepta manu infirmæ, dixit: Ne timeas; non morieris. Et statim disparuit; & infirma etiam brevi convaluit.

[95] [liberat supplices morte, & Cosaccorum infestationibus:] Anno MDCLVIII, reverendus Adamus Bydloniowicz, præpositus hospitalis antiquæ Sandecz, in gravem incidit infirmitatem: per vim ivit ad tumbam S. Cunegundis, & Missam celebravit; qua finita, sanus domum rediit, & in grati animi tesseram votum affixit.

Eodem anno in festo Exaltationis S. Crucis in ecclesia Patrum Piarum scholarum c fiebant supplicationes ex ordinatione illustrissimi Andreæ Irzebicki, episcopi Cracoviensis pro avertenda per Suecos, Moscos, Hungaros, & Cosaccos Poloniæ pressura. Sub tempus harum supplicationum, dum superior loci cantando Litanias de omnibus Sanctis cum suis religiosis & populo intonasset illa verba: Omnes Sancti & Sanctæ regni Poloniæ tutelares, orate pro nobis, unus ex Fratribus hujus Religionis devotus, flectens in porta sacrarii, audivit sursum aliquem motum; & elevatis oculis ac mente ad Deum, vidit Sanctos Poloniæ patronos ad altare majus sub titulo S Stanislai descendentes; qui coram sanctissimo Sacramento procidebant in facies suas, & orabant: inter quos vidit B. Cunegundem instantissime supplicantem pro regno olim suo Poloniæ; quod in facto cito postea pacatum fuit. Hanc visionem pius iste religiosus ex obedientia suorum superiorum huc veniens retulit.

[96] [item submersione.] Eodem tempore reverendus P. Joannes Dominicus a S. Cruce, ejusdem Religionis & conventus, minister postea Poloniæ, & Germaniæ provincialis, in certis negotiis suæ Religionis navigans cum duobus Fratribus sui Ordinis Varsaviam, sub oppido Piwniczna in evidentissimo periculo submersionis fuit; nec aliquod videndo humanum auxilium, omnes concorditer dicebant: Per merita S. Philippi Nerii d & B. Cunegundis, Deus, in adjutorium meum intende; Domine, ad adjuvandum me festina. Et dum sic devote orarent, unus illorum vidit S. Philippum Nerium & B. Cunegundem promittentes auxilium; quod statim habuerunt: nam populus ex oppido exivit, & illos ex periculo salvavit. Istud miraculum supra nominatus Pater in tabula depictum in capella S. Nerii affixit; & in suis ordinationibus, dum fuisset provincialis, statuit, ut omnis pergens per aquam suus religiosus qualibet die diceret Pater & Ave ad S. Cunegundem, pro animabus purgatorii; quod in observatione usque nunc habent.

Anno MDCLVIII, ejusdem Religionis R. P. Glicerius ab omnibus Sanctis cum R. patre Stanislao a Jesu Maria pergens de Podoleniec e pro funere cujusdam virginis Neosandeciam duobus diebus ante festum B. Cunegundis, properabant pro nocte ad villam, Podegrodzie dictam, quæ distat uno quadrante milliaris ab antiqua Sandecia. Inundaverat tunc Dunajec valde; quem probando in equo, non videbatur possibilis securus transitus: regredi ad oppidum propter imminentem tenebrosam noctem erat difficile ac periculosum; pernoctare in campo valde arduum. Dum ergo, quid faciendum, deliberarent; pater Stanislaus recordatus, quod ante quatuor annos in simili inundatione sub protectione invocata B. Cunegundis feliciter transmeaverit hunc fluvium, excitata in se magna fide & devotione, dixit: Mater ac domina mea, B. Cunegundis, sis nobis in auxilium. Deinde jussit aurigam ire in aquam; quæ etsi superior esset curru, salvi tamen & incolumes permearunt fluvium rapidissimum.

[97] Idem R. P. Glicerius, scholarum Piarum factus superior in Podoleniec, [Sanantur moribundi, & ex oculis laborantes;] in gravissimam incidit infirmitatem; in qua, nihil juvantibus multis medicinis, semper pejus se habebat; ac tandem in vigilia Purificationis B. M. V. ab ortu solis, usque ad occasum absque sensibus, sine ullo signo vitæ jacuit. Comploratus fuit ab omnibus Patribus, & specialiter a certo Patre, qui vices superioris tenuit; a quo coram imagine S. Cunegundis, in sacrario ibidem affixa, cum multis lacrymis & obsecrationibus commendatus. Qui post infirmum invisit; B. Cunegundi commendatum, dixit; & statim infirmus convalescere cœpit, & brevi convaluit; & huc ad tumbam S. Cunegundis cum commendatore pro gratiis agendis venit.

Anno MDCLIX nobilis Andreas Szeliga, notarius publicus Neosandecensis, cum uxore sua Anna, graviter laborantes oculis, per duas septimanas manserunt clausis fenestris in obscuro cubiculo; tandem se commendarunt B. Cunegundi; & venerunt huc cum uno pari candelarum; & bene sani domum redierunt.

Eodem anno Regina de Szezepanova, Gregorius, cocus conventus Podolinecensis scholarum Piarum, extremizabant, omnibus muniti Sacramentis; sed commendati D. Cunegundi, Regina a confessario suo P. Bernardo a Jesu Maria scholarum Piarum, & Gregorius a patre Stanislao a Jesu Maria, ejusdem instituti, ultra omnem spem convaluerunt.

[98] [item febre, capite, dentibus, oculis;] Anno MDCLX, Elizabeth Szalewicowa, civissa Cracoviensis, triplici affecta infirmitate, scilicet [febris] malignæ, dentium, & oculorum, post votum ad S. Cunegundem factum simul ab omni fuit liberata molestia; & grata beneficii festinanter huc venit cum duobus filiis & unica filia; & juramento totum confirmavit, quod ample exposuit.

Eodem anno nobilis Joannes Proszkowski, judex castri Sandecensis, pro diversis beneficiis in multis occurrentibus receptis, votum argenteum D. Cunegundi obtulit.

Eodem anno Joannes Kroscienski de Strzyzow laborabat graviter capite, medio anno; uxor ejus Margarita, præmisso omni modo curationis sui mariti, & nihil juvante, quia habebat Vitam B. Cunegundis, & legebat multas gratias & beneficia, diversis infirmis a Deo intercessione hujus sanctæ Virginis præstita, persuasit marito, ut se eidem S. Cunegundi recommendaret: qui persuasus, votum fecit visitandi suas reliquias; & statim melius habuit: cum autem promissum tardaret, rediit malum, & aliquot septimanis molestavit; cui cum pia uxor & votum factum & ingratitudinem exprobraret, ratificavit iterum promissum, & indilate explevit; & sanitatem recuperavit.

[99] [hæmorrhoïde &c.] De eodem loco Albertus Wlodek venit simul cum nominatis Kroscinskie conjugibus ex tali motivo. Patiebatur hic fluxum sanguinis per semi tres annos; unde præ debilitate semivivus videbatur. Quodam tempore venit ad vicinum suum superius nominatum Kroscinski; & invenit uxorem ejus legentem Vitam D. Cunegundis: cum ergo diversas gratias pia legerit femina, factas diversis intercessione B. Cunegundis, assumptum bonum habuit, ut & ipse in sua infirmitate ad eamdem Sanctam recurreret; quod sine mora præstitit, promittendo visitare sanctam tumbam; & sanguis etiam ab illo tempore fluere cessavit. Unde & homo, qui ante apparebat medius vivus, post factus fuit vegetus, robustus & sanus. Neglecto autem promisso suo, reincidit adhuc in majus morbi periculum, ex quo evadendi nulla spes erat: Ast B. Cunegundis, uti clementissima patrona omnium, apparuit ipsi in somno objiciens ingratitudinem; promittens tamen sanitatem, si tumbam ejus salutaverit; quod fecit cum conjugibus Kroscienskie: & sanus factus est.

Anno MDCLXV, venerabilis soror Bogucka, Ordinis S. Claræ conventus Cracoviensis S. Andreæ, pro diversis gratiis intercessione B. Cunegundis obtentis, ex labore manuum suarum cum licentia superiorum misit votum pro ornamento sui altaris. Pater vero Ignatius, sacrista Veterosandecensis, conventus S. Francisci Minorum Conventualium, pro salute recuperata meritis S. Cunegundis, devotiones suas & Missam ad sacras absolvit reliquias.

[100] [Multi a peste præservati, & aliis malis liberati] Anno MDCLXVI, die X Aprilis subditi de Swiniarsko episcopatus Cracoviensis, qui anno præcedenti MDCLXV circumdati erant ab infectis peste villis, commendarunt se B. Cunegundi; & meritis ejus salvati, venerunt ad tumbam ejus; peregerunt suas devotiones, & obtulerunt votum argenteum.

Eodem anno post sedatam pestilentiam multi nobiles, & de variis civitatibus, oppidis, ac villis præservati a peste intercessione S. Cunegundis, veniebant huc, & offerebant sua vota promissa. Cum simili devotione venit ad tumbam S. Cunegundis hocce anno R. P. Alexander Niewiarowski, Ordinis Prædicatorum conventus Cracoviensis, qui in summo pestis erat periculo; quod evasit, postquam se commendavit D. Cunegundi.

Eodem anno X Maii venit ad tumbam D. Cunegundis nobilis Leszczynski miles cum voto suo in necessitate facto. Idem præstitit ex simili motivo nobilis Siutecki, collega ejus.

Nobilis Sophia Pruszkowska, gubernatrix antiquæ Sandecz, in doloribus pedum a D. Cunegunde consolata, anno MDCLXVI, die VIII Novembris venit huc pro gratiis agendis.

[101] Anno MDCLXVII, venit ad tumbam S. Cunegundis ex districtu Radomiensi nobilis Gabriel Milewski ad explendum suum votum, [ut phrenesi, febri, epilepsia, cordolio &c.] quod fecit in magna sua infirmitate, ex qua nullus, qui illum novit, sperabat eum evasurum: jacens enim sub cura & in domo medici, semper volebat aufugere, & ex alta fenestra saltare; sicut semel fecisset, nisi in fenestra detentus fuisset. Videbat insuper diversa phantasmata & spectra, & duravit (secundum relationem hominum) ista infirmitas per duos annos & quatuordecim septimanas. Quodam tempore habenti bonas reflexiones & lucidum intervallum post frequentes phreneses & delirationes, venerunt ipsi in memoriam plurima D. Cunegundis diversis hominibus præstita beneficia: habuit enim Vitam ipsius impressam in quarto: & sic taliter sibi præsens, obtulit se huic sanctæ Virgini cum voto ad tumbam ejus; & statim liberatus fuit & a febre maligna, & a phrenesi, & a morbo caduco, quem etiam septies in una die patiebatur; & intra paucos dies ad optimam sanitatem venit. Et hoc totum distinctissime propria manu descriptum & subscriptum reliquit hic.

Anno MDCLXVIII, nobilis Lubowiecka, judicis castri Cracoviensis uxor, per longum tempus patiebatur cordis dolores; a quibus liberata, postquam se commendavit sanctæ huic Virgini. In simili affectione nobilis Lapczyna invenit consolationem meritis S. Cunegundis.

Anno MDCLXIX, nobilis Joannes Skrzetuski in sua infirmitate consolatus statim est, postquam se promisit ad tumbam S. Cunegundis cum Missa & voto argenteo.

Duo nobiles milites cataphracti regii vexilli Klobuchowski & Morztyn, pergentes ex statione hibernali ad castra, commendarunt progressus suos militares & vitam D. Cunegundi: & post finitam æstivam militiam consulto venerunt huc gratitudinis ergo unusquisque cum voto argenteo.

[102] [item immani vulnere, præsentisque mortis periculis, ac morbis aliis.] Anno MDCLXX, die V Junii de oppido Strzyzow venerunt plures utriusque sexus personæ pro recognitione variarum gratiarum, quas receperunt intercessione D. Cunegundis. Sic ergo Albertus Macek, quod semel in campo ceciderit, habens penes se cultrum oblongum acutum sine vagina, qui in illo casu intravit illi intra costas usque ad manubrium; chirurgus volens cultrum extrahere, solum manubrium extraxit, culter autem totus hæsit in corpore patientis, nec videbatur. Dum autem cum magno postea dolore variis instrumentis in corpore patientis ille culter quæreretur, & inventus, extractus esset, [&] sanguis modicus de vulnere exisset, sed ibi condensatus mansisset, probabilissimum mortis periculum reliquit; quod videns patiens, jam se ad mortem disponebat. Sed certa civissa senicula, amica ejus, Agnes Swiebodzina, obtulit ipsum ad tumbam D. Cunegundis sic feliciter, quod ille homo sine ulla curatione tertia die plene sanus factus fuerit. Sed cum immemor voti pro se facti esset, in gravem incidit infirmitatem; cujus aliam non agnoscens causam, quam suam erga S. Cunegundem ingratitudinem, iteravit ipse votum illud devote; quo facto, convaluit, & modo cum voto venit. Ex iisdem Anna Jaykowa patiebatur deliquia vix audita, etiam per spatium XX horarum. Oblata a suis vicinis ad tumbam D. Cunegundis, liberata fuit ab illo malo; sed quia negligebat explere, malum rediit. Cujus pœnitentia ducta, certo certius statuto tempore promisit visitare sacrum locum; & iterum malum cessavit. Est modo hic. Ex iisdem Sophia Gryglowna testata est, in periculosissimo morbo decumbens, & SS. Sacramentis munita, & quasi agonizans, cui etiam indusium ad urnam parabatur, [quod] oblata ad tumbam S. Cunegundis, quasi ex somno expergefacta, sana surrexit: venit etiam. Ex iisdem Sophia Kroscienska in gravi infirmitate sua a matre oblata huc, convaluit immediate. Alii in oculis, in manibus, in pedibus, aliisque membris sanitatem recepisse post votum ad B. Cunegundem factum testati sunt.

[103] [Adscribuntur Beatæ successus prosperi,] Eodem anno illustrissimus Stanislaus Skarszewski, castellanus Voynicensis, magni momenti negotia sua commisit protectioni D. Cunegundis; & in omnibus prosperatus fuit. Unde in persona huc venit, & insigne votum argenteum cum hac inscriptione reliquit: Adjuva nos, Deus salutaris noster, per merita B. Cunegundis: sicut modo clementissime fecisti. Stanislaus Skarszewski MDCLXX.

Similiter nobilis Bobowski, & nobilis Jomicki, qui cum votis suis venerunt huc, testati sunt, patrocinium D. Cunegundis expertos fuisse in necessitatibus suis.

Nobilis Barbara Iworzyanska in magna infirmitate oblata ad D. Cunegundem, sanitatem recuperavit, & votum argenteum huc detulit.

Spectabilis Valentinus Glinski, civis Cracoviensis, qui ex magna convaluit infirmitate post votum factum ad B. Cunegundem, venit huc in persona, & laminam argenteam obtulit. Similiter fecit Albertus Smolkovic, civis itidem Cracoviensis, pro recuperata sanitate.

Illustrissima Lubomirska, palatina Cracoviensis, in longa exspectatione filii consolata per intercessionem B. Cunegundis, visitavit hunc sacrum locum cum nato suo filio; & lampadem argenteam ad reliquias sanctæ hujus Virginis donavit. Nobilis Domina Lipska, gubernatrix antiquæ Sandecz, quæ in debili sua valetudine non potuit meliorari a præscriptionibus medicorum, ab intercessione D. Cunegundis obtinuit bonam sanitatem.

Magnifica palatina Hungara studio venit ad hunc sanctum locum, gratias agens pro multis beneficiis, intercessione D. Cunegundis a Deo obtentis, & votum reliquit.

Magnificus Czarnecki Czariovensis, & colonellus vexilli regii cataphractorum, successus felices bellicos obtinuit intercessione B. Cunegundis, cui se commendavit, & votum reliquit.

[104] Anno MDCLXXIV, nobilis Prazmowski, gubernator in Wisnicz, [& sanationes variæ] in gravi infirmitate desperatus a medicis, & de morte vicina præmonitus, supra spem humanam, dum se B. Cunegundi devovit, sanus factus est; quod non semel hic cum voto allato testatus est, sed quousque vixit quolibet anno oblationem huc misit.

Palatinus Hungariæ, Vesselini nominatus, aliquot annis gravissimos in pedibus sufferebat dolores, oblatus D. Cunegundi, liber a doloribus factus est, & cum voto gratitudinis ergo huc venit.

Ex Hungaria nobilis Sigismundi Holo, commissarii cæsarei, uxor de domo Ossolinsciana in Polonia nobilissima, in gravi infirmitate nullum a cura medicorum sensit levamen; sed postquam ad tumbam B. Cunegundis oblata fuit, statim convaluit.

Nobilis Konarska frequenter dolores cordis patiebatur; sed postquam ad B. Cunegundem confugit, liberata ab ipsis permansit.

Anno MDCLXXIV, nobilis Griseldis Tegoborska studio [venit] ad tumbam B. Cunegundis, ut pro præteritis gratiis, obtentis sua intercessione a Deo, debitam persolveret gratitudinem, & futuras suas recommendaret occurrentias.

Nobilis Thomas Jomicki pedem fractum, & a chirurgo male curatum, obtulit B. Cunegundi; cujus gratia sanissimum & rectissimum obtinuit. Hinc ad tumbam suam etiam pedem argenteum affixit.

Nobilis Teressia Krosowska in affectione dolorosa cordis a B. Cunegunde consolata. Unde huc cum Missa venit & corde argenteo.

Nobilis Kozicki, centurio arcis Cracoviensis, in gravi infirmitate a B. Cunegunde consolatus, grati animi ergo dedit votum argenteum.

[105] Nobilis Simon Kurdwanowski pro petita & obtenta sanitate per merita B. Cunegundis obtulit votum argenteum. [aliaque beneficia;] Similiter fecit nobilis Stephanus Stronski, & unus miles, qui ex captivitate Tartarica post votum ad S. Cunegundem factum, factus est liber.

R. Joannes Miklayski parochus in Lubownia, cum plica eum in omnibus membris tormentaret, & nihil ullæ prodessent medicinæ, confugit ad D. Cunegundem: statim a malo liberatus fuit, & votum obtulit.

Nobilis Domina Elisabeth Pisarska, sæpe cordis dolores sufferens, ad D. Cunegundem devotionem proposuit, & liberata est a pressura cordis; præsens hic cor argenteum obtulit.

Unus de nova Sandecia cæcus cum se commendasset B. Cunegundi, illuminatus est; unde præsens hic oculos argenteos reliquit.

Magnæ præeminentiæ prælatus, regens regni, Christophorus Taranowski, graviter oculis laborans, post votum ad B. Cunegundem sanissimos oculos habuit: fuit hic, & oculos argenteos obtulit.

Anno MDCLXXX, Martinus Jurkowski, in bonis monialium administrator, in gravi paroxysmo confugit ad S. Cunegundem; & sanus factus est.

Nobilis Heduigis Straczycka utroque pede dolens, ac dies noctesque molestissime & diu in lecto ferens, ex consilio piorum invocavit S. Cunegundem; & sana facta est.

Nobilis Heduigis Luczyczka infirma jussit se vehi ad S. Cunegundem: domum sana rediit.

Anno MDCLXXXIII, Helena Kalmanczaria, Hungara de Koszyce, ob incursiones Turcarum venit in Poloniam, cordis dolores patiens, contra quos nulla humana juvabant remedia; donec recursum fecisset ad S. Cunegundem, afflictissima fuit; post sana; & hic præsens cor argenteum obtulit.

[106] [imo & felix in Turca, expeditio ad Viennam Austriæ; quæ occasio fuit urgendæ canonizationis.] Has universas gratias Dei per intercessionem B. Cunegundis obtentas, confirmat nota toti mundo serenissimi Joannis tertii regis Poloniæ expeditio contra Turcarum sub viennam Austriæ ferme ex tota Asia & Africa in cladem Christianitatis congregatam potentiam. Hic pius rex ante expeditionem Cracoviæ Dominum exercituum, in cujus manibus sunt omnia jura regnorum, dominia, & victoriæ, sanctissimam Deiparam Virginem cæli ac terræ Reginam, ac SS. Poloniæ patronos per universas specialiter deprecabatur ecclesias, præcipue in quibus Sanctorum Polonorum exsistunt reliquiæ: & quia tunc venerandam B. Cunegundis tumbam visitare non potuit, submissis votis suis veneratus est. Et in reditu, post victoriam non ipse solus, sed & serenissima regina, & tota domus regia, principes, & magnates spirituales & seculares S. Cunegundem venerati sunt quam plurimi, gratias agentes pro divino sibi implorato auxilio. Et de sub Vienna cum prædictus serenissimus Sanctissimo tunc Innocentio XI Pontifici Maximo [de] obtenta scripsisset victoria, & vexillum Mahometanum pro æviterna ad Vaticanam S. Petri Basilicam misisset memoria, B. Cunegundis canonizationem Sanctissimi Domini commendavit gratiæ; & in responso a Pontifice in brevi expeditiones necessarias pro hac causa appromissas obtinuit; cujus relationem ipse serenissimus rex omnibus congregatis monialibus fecit Dominica quarta Adventus anno MDCLXXXVIII f.

Ex prædicta expeditione redeuntes plurimi colonelli, rothmagistri aliique Officiales huc diverterunt pro gratiis agendis S. Cunegundi pro vita sibi servata, cui eam specialiter post Deum commendarant.

ANNOTATA.

a Tenuta vox est in jure usurpata; ubi dicitur: Tenuta possessionem non facit, sed in possessione esse. Bonorum ergo tenuta ad eos pertinet, ad quos pertinet eorum possessio; hinc tenutarium dici arbitror eum, cui tenutarum seu possissionum cura incumbit vel administratio.

b Videtur hic appellari Gnoinum illa villa, quam Dlugossus Historiæ Pol. lib. 6, col. 618 nuncupat Gnoynik, cujusque decimas ait a Vincentio Cracoviensi episcopo anno 1215 perpetua donatione concessas ecclesiæ Cracoviensi.

c Patres Piarum scholarum, seu Clerici regulares pauperes Matris Dei, ex Italia in Poloniam Ordinem suum propagarunt. Erexerat eos sub titulo posteriori Josephus Calasantius; approbavit anno 1621 Gregorius PP. XV, mandans illis eruditionem pauperum puerorum in primis elementis, grammatica, & computo, nulla mercede recepta. Plura de illis, sed breviter tamen, lege apud Philippum Bonanni nostrum in Ordinum religiosorum Catalogo parte, 1 § 42.

d Nimirum ob turbas exortas in Ordine Innocentius PP. X anno 1648 decreverat, ut Patres Piarum scholarum absque votorum emissione in congregationem redigerentur similem illi, quam S. Philippus Nerius instituerat: hinc, opinor, S. Philippum, ut patronum agnoverant per hæc tempora.

e Oppidum est in minori Polonia, fossili chalybe commendatum, teste Zeillero in descript. Polon pag. 79.

f Imo 1683, ut sequentia denotant; & sane expeditio de qua hic agitur, ut quivis novit, anno illo contigit.

CAPUT X.
Processus tertius in causa B. Cunegundis; decreta Romana pro ejus cultu & Officio; & nova interim miracula.

Anno MDCLXXXIV, XIX Januarii admodum R. P. Valerianus Gutowski S. T. D. conventus Cracoviensis Ordinis Minorum S. Francisci Conventualium, [Commissio Romana ad novum processum de casu excepto] provinciæ Pater, religiosarum ac Deo dedicatarum virginum, Catharinæ Zelinska, abbatissæ totius conventus monialium in antiqua Sandecz Ordinis S. Claræ principalium procurator, coram perillustri & reverendissimo D. Nicolao Oborski, Dei & Apostolicæ Sedis gratia episcopo Laodicensi, suffraganeo, scholastico, vicario in spiritualibus, & officiali generali Cracoviensi, uti & tamquam a sanctissimo Domino Innocentio XI, & S. Rituum congregatione delegato judice, commissario Apostolico litteras remissioriales & compulsoriales, pro conficiendo novo particulari processu in civitate & diœcesi Cracoviensi super cultu ab immemorabili tempore, servæ Dei Cunegundi, ducissæ & reginæ Poloniæ exhibito, & casu a decretis sanctæ memoriæ Urbani Papæ VIII, in congregatione sanctissimæ Inquisitionis super non cultu editis excepto, in rotulo a occluso & obsigillato expeditas in personam illustrissimi & reverendissimi Domini Joannis Malachouwski, episcopi Cracoviensis, vel, eo impedito, in personam prælibati domini domini Nicolai Oborski, suffraganei Cracoviensis, præsentavit, & produxit.

[108] Quibus cum omni reverentia infracti & indefessi animi vir, magnæ pietatis, & in similibus agendis (scilicet in formandis processibus super vita, sanctimonia, & miraculis BB. Simonis de Lipnica b Ordinis Minorum de Observantia, [a decretis urbani VIII super non cultu,] Stanislai Kostka c Soc. Jesu, Salomeæ d reginæ Italiciæ Ordinis S. Claræ, Joannis Cantii e, academiæ Cracoviensis doctoris, Vincentii Kadlubek f. primum episcopi Cracoviensis, deinde Ordinis Cisterciensis Andreoviæ professi) practicus & expertus, statim eodem anno, XXI Februarii, dictum processum inchoavit, & sequentibus diebus & mensibus in antiqua Sandecz, Cracoviæ, in Neocorcino, Bochnæ, Vielicciæ g per se, & Posnaniæ h per suum subdelegatum, videlicet perillustrem & reverendissimum dominum Hieronymum Wierzbowski, episcopum Fessensem, suffraganeum Posnaniensem, XXIII sessionibus formavit, peregit, & in anno MDCLXXXV, die XXIII Martii, definivit, & definitive sententiavit, plene & sufficienter constitisse, dictæ servæ Dei Cunegundi, ducissæ & reginæ Poloniæ, cultum exhibitum esse a centum quinquaginta & ultra annis (in hoc enim processus formandus injunctus erat) idque ante memorata decreta Urbani Papæ VIII, & ad præsens exhiberi, ac in dies augeri cum scitu & tolerantia Ordinariorum Cracoviensium: proindeque causam præsentem versari in casu excepto a prædictis decretis fel. record. Urbani Octavi super non cultu in sanctissima Inquisitione editis; & propterea declaravit, in hujusmodi causa præfatis decretis nullo modo contraventum esse, sed sufficienter illis paritum fuisse, & esse i.

[109] [feliciter absolutum, & Romam destinatum an. 1687.] Ista fuit sententia definitiva prænominati reverendissimi suffraganei Cracoviensis. Ipsum vero processum, documenta, scripturas, auctores fide dignos, sanctimoniam dictæ servæ Dei Cunegundis, virtutes heroicas, opera misericordiæ & charitatis, miracula & gratias recensentes, ceteraque authentica ad causam spectantia, revisiones, inquisitiones perlegit, collationavit & propria manu subscripsit & sigillo suo obfirmavit, anno Domini MDCLXXXVII, die XV Januarii Cracoviæ in capella S. Mariæ Magdalenæ, in platea canonicorum. Qui deinde processus Romam ad S. Rituum congregationem per R. P. Albertum Karwacki, Ordinis Minorum S. Francisci Conventualium, missus & delatus fuit k.

[110] [Sanatur interim manus arida, & morbus letalis,] Anno MDCLXXXV, XVI Januarii magnifica Christina Dæbska, manu laborans, quæ arescebat, & jam in statu proximo totalis arefactionis erat; cum medici nihil juvare potuissent; & terror & dolor rectum dedere consilium recurrendi ad B. Cunegundem: post quem recursum pristinæ sanitati reddita est; & illa in memoriam manum obtulit argenteam.

Eodem anno nobilis, quia consularis Cracoviensis, viri uxor Anna Zaleyska, per semialterum annum in lecto decumbens, a medicis derelicta, ultimos vitæ suæ traxit dies; quæ oblata B. Cunegundi, afflictos maritum & filium recuperata sanitate solata est: qui grati beneficii tabulam argenteam, pondere & magnitudine insignem, ipsaque & ipsi præsentes ad tumbam D. Cunegundis obtulerunt, cum sequenti inscriptione: Deo, miserationum & miraculorum sempiterno fonti, qui per intercessionem B. Cunegundis, olim reginæ Poloniæ, nunc in regno cælesti afflictorum patronæ, spectabilem Annam Cæciliam Zaleyska, morbo integro anno & medio vires corporis atterente, & omnem remediorum humanorum curam superante liberavit; nobilis, & spectabilis Joannes Zaleyski, proconsul Cracoviensis pro dignissima conjuge, & nobilis Sigismundus Joannes filius pro amantissima matre, ipsaque resanata matrona pro se immortales gratias, quas in utroque seculo dant, hac exili & humili tessera supplices appendunt. Anno salutis MDCLXXXV, die XX Maii.

[111] Eodem anno nobilis virgo, Dorothea Moszczynska, [aliique plures] gubernatoris arcis Luboulensis filia, pro recuperata sanitate votum argenteum obtulit.

Eodem anno nobilis Korytniai ex Hungaria in persona huc veniens, pro recuperata sanitate votum dedit argenteum.

Anno MDCLXXXVI, nobilis Andreas Rozwadowski pro recuperata sanitate B. Cunegundi obtulit calicem argenteum cum patena.

Eodem anno religiosa virgo ex monasterio Cracoviensi S. Mariæ ad nives Dominicana pro recuperata sanitate, cum licentia suorum superiorum, misit huc votum argenteum.

Eodem anno nobilis domina Skurska B. Cunegundi pro sanitate obtenta obtulit votum argenteum.

Eodem anno XIII Junii, domina Misiewiczowa, civissa Cracoviensis, pro recuperata sanitate oculorum votum argenteum, in quo sculpti oculi, obtulit B. Cunegundi.

Anno MDCLXXXVII, nobilis Marianna Leszczynska in ætate provecta cæca facta, post votum ad B. Cunegundem factum, visum recuperavit, & votum argenteum, in quo oculi sculpti, obtulit.

Civis quidam pedem argenteum obtulit pro pede sano facto. Eodem anno pro simili beneficio D. Cyrusowa pedem argenteum dedit.

Nobilis Helena Poniatowska in variis afflictionibus & necessitatibus consolationem & auxilium meritis D. Cunegundis experta, votum argenteum dedit ad tumbam ejus.

Eodem anno Sophia Rzarzowska, gubernatrix bonorum conventus monialium antiquæ Sandecz, patiens cordis oppressiones, post Missam ad reliquias S. Cunegundis ad suam intentionem celebratam, liberata a malo, cor argenteum obtulit.

[112] Eodem anno R. Stanislaus Juraszewski, capellanus sanctimonialium in antiqua Sandecz, [cujusvis generis.] pro gravi pedum dolore Missam celebravit; & liberatus a dolore, pedem argenteum obtulit.

Eodem anno die X Junii pulsator organorum de Slopnice visitavit tumbam S. Cunegundis ex voto, pro recuperata sanitate; & tabellam argenteam obtulit.

Venerabilis virgo Salomea Lucka, religiosa S. Claræ, conventus Cracoviensis ad S. Andream, cum licentia suorum superiorum perrexerat ad aquas calidas Druzbacenses propter levamen suæ debilitatis. In reditu venit visitandi gratia reliquias B. Cunegundis ad monasterium antiquæ Sandecz, & incidit in magnam & in desperatam infirmitatem per tres septimanas; & cum curari non posset, obtulit se ad B. Cunegundem; & sana facta est.

Illustrissima virgo Constantia Fredrowna, castellani Czerniechoviensis filia, manens in monasterio, infirmitatem patiebatur in defectu naturali mulierum; & cum medici juvare non poterant, recursum fecit ad B. Cunegundem; & sana facta est.

Nobilis domina Mlocka de Kruzlowa decumbens periculosa ægritudine, misit pro Missa ad altare D. Cunegundis cum oblatione; antequam nuntius rediisset, sana facta est; quod postea præsens hic recognovit.

Nobilis Andreas Lipski multoties in infirmitate suæ provectæ ætatis & in aliis occurrentiis consolatus a S. Cunegunde, vota hic sua exsolvit.

Nobilis Agnes Tomicka in variis paroxysmis ad intercessionem B. Cunegundis, quasi ad certam confugiens medelam, pro multis expertis beneficiis cum Missa & voto argenteo se præsentavit.

Nobilis Pogorzelski in gravi infirmitate promisit se ad tumbam D. Cunegundis cum Missa; & convaluit; ac post votum adimplevit.

Joannes Szablikowic, advocatus antiquæ Sandecz, quotidianas patiens debilitates & varios paroxysmos, intercessione D. Cunegundis ab omnibus liberatus, vota sua ad tumbam ejus exsolvit.

[113] [Decretum Romanum pro cultu & titulo Beatæ an. 1690] Anno MDCXC, magnis serenissimi Joannis tertii regis Poloniæ, & serenissimæ Mariæ Casimiræ reginæ itidem Poloniæ instantiis; iteratis precibus senatus spiritualis, & secularis, & Ordinis equestris, ac totius reipublicæ, missis supplicatoriis litteris, indefessa R. P. Adriani Skrzetuski, Ordinis Minorum S. Francisci Conventualium, Romæ manentis tunc, postea provinciæ Poloniæ sui Ordinis provincialis, ac nunc pro episcopatu Baccoviensi nominati, solicitatione, & diligenti R. P. Balthazaris Milatii de Naro, collegii S. Bonaventuræ Minorum S. Francisci Conventualium in Urbe regentis, ac causæ beatificationis B. Cunegundis promotoris, cura: Eminentissimorum protectoris regni Poloniæ, & protectoris Ordinis Minorum Conventualium, Joannis Casimiri Denhoff Poloni, & Laurentii de Laurea Brancati, ex Ordine Minorum S. Francisci Conventualium S. R. E. Cardinalium, valorosa auctoritate, S. Rituum congregatio decretum perillustris & reverendissimi domini Nicolai Oborski, suffraganei Cracoviensis & commissarii Apostolici in causa beatificationis B. Cunegundis anno ut supra, die X Junii approbavit, & titulum Beatæ sponsæ Christi Cunegundi concessit.

[114] [ejusque Officio ac festo 24 Julii.] Quod legitur de S. Stanislao episcopo Cracoviensi & martyre in lectionibus secundi nocturni Octavæ ejus: nimirum Benedixit Dominus novissimis Stanislai, magis quam principio ejus; id verificatur de B. Cunegunde: trecenti namque nonaginta octo l transierunt anni a felici Servæ Dei morte usque ad beatificationem ejus, propter negligentiam ad quos spectabat, & remissam promotionem. Sed compensavit postea id clementissimus Deus, cum eodem anno, & titulum Beatæ serva sua Cunegundis obtinuit, & Officium cum Missa de Communi Virginum pro die solennitatis suæ XXIV Julii concessum fuit pro omnibus religiosis, & monialibus Ordinis Conventualium, ac toto clero regni Poloniæ, tam seculari, quam regulari utriusque sexus sub ritu semiduplici. Cujus concessionis dum facta fuisset relatio sanctissimo Domino Alexandro Papæ octavo, Sanctitas sua nedum sensum sacræ congregationis approbavit, verum etiam gratiam ampliavit, & extendit per universum Ordinem Seraphicum utriusque sexus, & decretum edi & expediri mandavit die XVII mensis Decembris anno MDCXC.

[115] Divina dispositione ad manifestandam servæ suæ B. Cunegundis, [Ad solennitatem beatificationis media pars monialium ægra, subito convalescit.] meritorum excellentiam factum esse autumo dum ante primam ejus solemnitatem, quæ apud moniales Sandecenses per totam Octavam fuit, medietas monialium vario morbi genere afflicta fuit, ac plurimæ lecto affixæ chorum frequentare non potuerunt. Brevi imminens tempus primæ solemnitatis B. Cunegundis, & dies caniculares, non permittebant sumere medicinam; & abbatissa dolebat plurimum, quod tam sancta, & tam diu exspectata, & magnis votis omnium concupita transactio condecorari in ecclesia & in choro, & adjuvari in præparatoriis a decumbentibus non poterat. Dum itaque ad sublevandas tot moniales ex infirmitatibus variis humana defuissent auxilia, venerabilis abbatissa, communi instituta ad reliquias S. Cunegundis oratione pro ægrotis, ad cælestem appellavit medicum. Successit bene hæc pia intentio devotæ abbatissæ: nam pro privata imaginis, & reliquiarum B. Cunegundis ex monasterio suo eductione ad ecclesiam parochialem, ex qua postea solemnis ad suam ecclesiam introductio earumdem fuit, omnes & singulæ moniales, quæ decumbebant, surrexerunt ex lecto ad portam; has sacras imaginem & reliquias comitatæ sunt, & sicut per gratiam Dei die crastina pro receptione earum sanæ fuerunt, per totamque incolumes manserunt Octavam; sic postea, etsi non parum longis devotionibus defatigatæ, nullam passæ fuerunt recidivam.

[116] Auxit casus sequens dictæ hujus solennitatis pompam. [Suffraganeus Cracov. excusans se ab hac solennitate celebranda corripitur morbo:] Venerat huc perillustris, & reverendissimus dominus Stanislaus Szembek, suffraganeus Cracoviensis, postea archiepiscopus Gnesnensis, & primas regni, pro ministrando sacramento Confirmationis populo submontano m, quem Patres missionarii catechizabant: descendit quoque ad ecclesiam primo, & postea ad crates religiosas monialium; quem abbatissa cum omni submissione recepit, & pro imminente post aliquot dies solennitate invitavit: sed gratiis actis pro omni humanitate & honore, bonus antistes deprecabatur abbatissam, ut non sibi vitio verteret, quod ejus desideriis satisfacere non posset, habens alio pergendi urgentissimam causam. Mortificato corde suscepit excusationem abbatissa prælati; sed forsan non sancta Cunegundis: nam eo ipso momento, sic gravi viscerum interno dolore correptus fuit, & viribus omnibus destitutus; ut vix tribus diebus supervivere posse crederetur. Missus fuit quidam ex aulicis Cracoviam pro conducendo quantocius medico; sed dum morbus invalesceret, bonus antistes sibi timens, nec opportune medicum venturum sperans, de dispositione animæ cogitabat, & abbatissam pro oratione ad S. Cunegundem rogari mandavit, promittens, si convaluerit, & solennitati D. Cunegundis serviturum, & tota vita sua devotionem specialem ad ipsam habiturum.

[117] [sed mutato mox proposito, repente sanatur.] Non defuit justis desideriis veneranda abbatissa: nam sub Missa pro eo infirmo ad reliquias S. Cunegundis celebrata, communem omnium religiosarum instituit orationem; post quam finitam, sine ulla curatione sanus surrexit reverendissimus suffraganeus, & veloci cursu adventantem hilariter salutavit medicum; nec quidquam ab eo ex advectis medicamentis sumere voluit: sicque solenni introductioni reliquiarum S. Cunegundis pontificaliter astitit, & Missam solennem cantavit. Postea memor beneficii, velum ditissimum sub ejus sacras misit reliquias, & tabulam argenteam satis magnam & deauratam, cum sequenti inscriptione:

Illustrissimus & reverendissimus dominus Stanislaus a Slupow Szembek, Dei & Apostolicæ Sedis gratia episcopus Dionysiæ, suffraganeus & officialis generalis Cracoviæ, tabulam hanc votivam B. Cunegundi virgini, in gratiarum actionem pro recuperata ejus precibus valetudine, appendit anno Domini MDCXCI, die XX Octobris.

ANNOTATA.

a Rotulus dicitur charta convoluta atque in se reducta per modum baculi.

b De quo fuse actum est 18 hujus mensis.

c Recens in Sanctorum album rite adscriptus. Obiit 14 Augusti; colitur apud nos hactenus 13 Novembris.

d De qua agendum 17 Novembris.

e Agi de hoc poterit 19 Octobris, quo die celebrari consueverat apud Polonos: quamquam in cælum hinc migraverit 24 Decembris. Nunc in ecclesia Cracoviensi colitur ejus festum Dominica quarta Octobris.

f Vincentii hujus opus habemus historicum & Acta; sed de cultu nihil accepimus huc usque. Dedimus illi locum inter Prætermissos die 2 Februarii, quia illo die annuntiatur ab Henriquez in Menologio Cisterciensi; iterumque die 8 Martii, quia illo vivere desiit. Chalemotus in serie Sanctorum ejusdem Ordinis eum refert ad 8 Februarii; nescimus, quam ob causam. Polonos interim oratos volumus pro suo erga Sanctos indigenas amore, ut siquid de illo habent, id nobiscum communicare dignentur: erit enim, si modo de cultu legitimo constet, ejus Acta vulgandi opportunitas, cum, finito Decembri, duo primi menses revocari ad incudem non sine magno rerum incremento debebunt.

g Oppida hæc sunt omnia palatinatus Cracoviensis, præter Neocorcinum, quod illi tamen in palatinatu Sandomiriensi proxime ad Vistulam adjacens notatur in mappis. Cum vero examinanda hic fuerit antiquitas cultus Beatæ, haud dubie his locis jam olim ille floruerat.

h Posna seu Posnania palatinatus Posnaniensis in majori Polonia caput est, ad Wartam fluvium sita. Itaque in utraque Polonia veneratio B. Cunegundis antiqua ferebatur.

i Per ea namque non prohibebatur cultus ab immemorabili tempore, hoc est ante centum retro annos, exhibitus.

k Servatur tamen ejus apographum authenticum ab ipso episcopo Laodicensi sigillatum Sandeciæ apud moniales; ut me docuit R. P. Ludovicus Elbingus, de quo supra. Porro sequebatur in Ms. hic titulus ad sequentia pertinens: Sequuntur miracula ejusdem B. Cunegundis facta sub tempus nominati processus & usque ad ipsam beatificationem dictæ sanctæ Virginis.

l Obiit enim anno 1292.

m Submontanos appellat eos, qui versus Alpes Hungariæ Cracoviensi episcopo subjacent, in quo etiam tractu Sandecia est.

CAPUT XI.
Miracula solennitatem beatificationis secuta.

Octo annorum puella nobilis, Salomea, unica filia D. Annæ Nowoszycka de Kroscienko, correpta febre, [Sanantur febres, manus ac pedis dolores.] quam per tres patiebatur septimanas, sic extenuata; ut in ea sola ossa & nervi apparerent; vixque jam retinere poterat spiritum. Casu tunc venerunt Patres Societatis [Jesu], qui puellam illam jamjam morituram ad viam disponebant æternitatis. Sed mater nimis afflicta, hanc unicam prolem habens, extra spem alterius exsistens, dum omnia humana remedia desperata crederet, ad cæleste auxilium recursum fecit: misit pro sacro ad reliquias D. Cunegundis celebrando, & moniales pro piis precibus obnixa petiit. Res admiranda! Illa ipsa hora, qua Missa dicebatur, puella libera facta est ab omni affectione; & brevi ad pristinam venit corpulentiam.

Nobilis Teresia Koczanska de Tylmanowa acutissimos in manu patiebatur per longum tempus dolores, & quandoque usque ad insaniam. Persuasa fuit ab amicis ad recursum ad B. Cunegundem: quod ipsa grato suscipiens animo, cordialissime ad Sanctam suspiravit; in quo instanti omnes dolores cessarunt. Pro beneficio visitavit sacras ejus reliquias, & manum argenteam obtulit.

Nobilis Moyski vulneratus in pede, loco sanationis a chirurgo in periculum mortis per gangrænam inductus, dum de ista desperaret, obtulit se ad S. Cunegundem: & sine humano remedio pes ejus sanus factus est. Unde brevi pedester ad ejus ivit sepulcrum, & pedem donavit argenteum.

[119] Joannes Jasienski, consul Neosandecensis, in magnis afflictionibus & tribulationibus omnem spem suam collocarat in protectione D. Cunegundis. [Mœsto solatium, deformi venustas, ægris sanitas restituta.] Sicut in brevi obtinuit a Deo per suam intercessionem in omnibus consolationem & levamen; gratus beneficii, cum omnibus suis domesticis visitavit tumbam sacram ejus, & votum dedit argenteum.

Certa persona ex infirmitate non bona faciem totam deformatam ad nauseam intuentium habens, humiliter devovit se S. Cunegundi; & ejus suffragiis sine ulla curatione pristinam recepit venustatem: grata beneficii faciem argenteam obtulit.

Certa femina de Breez, ob gravissimos dentium dolores delirabat frequenter: quo plura adhibebat pro sedando dolore remedia, eo majores sustinebat cruciatus: jam & vitæ pertæsa fuit. Quodam tempore, motu ferme divino, promisit [visitare] reliquias S. Cunegundis; & mox cessavit dolor. Memor gratiæ, præsens fuit hic, & laminam argenteam, in qua dentes sculpti erant, obtulit.

Anno MDCXCV Casimirus Podwysocki, consul antiquæ Sandecz, infra Octavam Corporis Christi, a quodam incaute explodente bombardam suam sub tempus cum Sanctissimo processionis a læsus fuit in manu: chirurgus loco sanationis induxit illi gangrænam in manum; jamque abscindi debebat; sed patiens recursum fecit ad S. Cunegundem; certas vovit devotiones ad ejus sacras reliquias, & omne periculum evasit: nam manus per se sanata est.

[120] [Beata avertit cæcitatem, & morbos ignotos,] Anno MDCXCVI, Matthæus Woytovic, de antiqua Sandecz, in juventute valde laborabat oculis; unde ipsi a multis ominata fuit cæcitas in provectiori ætate: quo asserto terrefactus, votum dandi b argenteum ad tumbam S. Cunegundis, quando ad statum aliquem pervenerit, promisit. Post aliquot annos sacerdos secularis factus, de promisso voto nullam memoriam habuit, donec cæcutire incepisset: in quo periculo se ipsum ingratitudinis & infidelitatis arguens, votum prælibatum fabricari mandavit; quod antequam esset perfectum, ipse integra oculorum potitus est sanitate. Deinde votum obtulit, & beneficium ipse propria manu in libro miraculorum descripsit.

Pauper quidam opifex Cracoviæ cæcus factus; & sic toto permansit anno: post ab amicis persuasus, votum fecit visitandi tumbam S. Cunegundis; & statim consolatus, hoc ipse præsens hic juratus recognovit.

Elisabeth Golkowska incognito laborans morbo: nam aliqui dicebant illam maleficiatam, aliqui obsessam, aliqui plica infectam. Unde convenientem non poterat habere medicinam; & ipsa gravissimis torquebatur doloribus. Quodam tempore in somno apparuit ipsi B. Cunegundis, promittens sanitatem, si sibi devota fuerit. Promisit, & absque ulla medicina convaluit; & huc sana intra paucos venit dies. Anno MDCXCVIII.

Eodem anno Heduigis Wolska, cujus infirmitatem mulieres cognoscere non poterant, & sui, & fœtus, quo gravida erat, tolerabat periculum: persuadebatur ab obstetricibus, ut abortu suam salvaret vitam; sed ipsa mori potius in corpore, quam infantem in anima perire eligens, divinæ se commendabat voluntati. Patiebatur multum hæc bona femina: nam neque jacens, neque sedens libera fuit a doloribus. Cum se ad mortem disponeret, occurrit mens pia confugiendi ad S. Cunegundem; quem instinctum secuta, mox sine doloribus mansit, & tempore debito sanum peperit filium.

[121] Anno MDCC, Anna Pniowska, nobibilis matrona, in gravi oculorum dolore fecit votum ad S. Cunegundem; [item dolores oculorum, epilepsiam, deprædationes,] & statim consolata est. In simili affectione nobilis Helena Panigtowska venit ad tumbam S. Cunegundis; & gratiam sanitatis accepit.

Eodem anno, IV Octobris nobilis domina Wiernkowa venit huc cum infante suo lactente; quem, cum morbum caducum pateretur, obtulit ad tumbam S. Cunegundis; & sanus factus est.

Illustrissimus castellanus Vilnensis, qui meritis D. Cunegundis ex gravi infirmitate se surrexisse fatetur, votum argenteum misit huc.

Et non tantum extranei, sed etiam domestici, imo & filiæ in Christo B. Cunegundis, sua gloriantur protectione. Permiserat Deus his maxime temporibus in pœnam peccatorum nostrorum multas venire gentes, easque varias atque rapaces, in hereditatem suam; & tunc verum erat dicere illud: Manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia ejus. Sic hic factum est per Suecos, Moscos, Cosaccos, & alios. Deprædabantur omnia monialium bona, quicumque volebant; contributiones incessanter extorquebant; & adhuc ecclesiam spoliare, & monasterium intrare monialium prætendebant; alias in villis ultimam minantes ruinam. Hinc afflicta abbatissa ad S. Cunegundis auxilium recursum fecit; & feliciter: nam dum moniales ad reliquias divæ suæ Matris preces fundebant, inimicus, qui violenta meditabatur consilia, terrore de cælo in ipsum immisso, fusus est; & sic monasterium a confusione, & bona a ruina salvata sunt.

[122] Eodem anno gravis in antiqua Sandecz & circumcirca grassabatur pestis, [& pestem a suis,] qua multi de ecclesiasticis, secularibus, & regularibus, de nobilibus, civitatensibus, oppidanis, & villanis occubuere. Abbatissa monasterii volendo salvare [se] & sorores suas, mediam partem abduxit (permittentibus id sibi superioribus) secum ad bona; & medietatem, ne sileret ecclesia, in claustro re liquit, præscripta ad cautelam regula. Sed cum famuli, in area conventus extra clausuram manentes, plus temere fidentes quam prudenter cauti fuissent, libereque per oppidum infectum cursitassent, brevi peste infecti sunt, & duo ex ipsis derepente mortui, qui ad crates obsequendo quotidiani erant. Perterruit hic casus non parum moniales, nec timor irrationalis erat: nam aliquot ex ipsis infirmæ erant, signa infectionis præferentes, nulla tamen mortua B. Cunegundis precibus.

[123] Nobilis Antonius Kamocki, cujus soror germana erat religiosa Anna Kamocka, [idque iterum,] cum licentia superiorum accepit sororem suam cum duabus monialibus ad bona sua; sed quia alia bona non procul a Bochnia habuit, solebat adire illa œconomicæ dispositionis gratia; ubi peste contracta, ad moniales rediit; & tertia die infirmus factus, sexta vero decessit. Moniales, quæ nihil tale cogitabant, & infirmo & morienti assistebant, primo post agnitionem signorum pestis consternatæ ex periculo manifesto. Ipsæ jam periclitantes, se subduxerunt, pedester, relictis omnibus, ad villam conventus euntes; ubi etiam aliquot moniales manebant, quibus associatæ simul manebant, donec illæ, habita notitia de morte per pestem domini Kamocki, illas relegassent. In qua separatione prædicta religiosa Kamocka signis pestilentialibus oppleta fuit; nec sciens se salvandi alium modum, quam recursum ad S. Cunegundem; ad eam prostrata in terram, cum fletu orabat, non tam suæ, quam aliarum sororum prospiciens saluti. Periculum tunc magnum erat: nam in Wronovice, ubi defunctus tunc erat nominatus dominus Kamocki, ex domesticis ejus omnes, præter duos infantes, mortui sunt; & ipsa religiosa Kamocka graviter decumbebat. Cum ergo omnes moniales in Strzeszyce, ubi hoc erat, in periculo manentes, sine intermissione ad S. Cunegundem clamarent, votorum suorum compotes factæ sunt; dum nulla ex ipsis mortua est, & nullus se ab ipsis infecit ex villa.

[124] [ac tertio;] Non minus aliud miraculum fecit D. Cunegundis in salvando a peste suas filias. Nobilis Sigismundus Siemienski, qui habuit filiam suam in eodem conventu adhuc novitiam, & sororem suam germanam jam professam, accepit illas ad se cum quadam tertia: advexit illas gubernator bonorum sive administrator domini Siemienski. Vix illuc venerunt, & ecce, ab illo administratore infecto homines tam in aula quam in villa infecti moriebantur, & cadebant velut pecudes. Dum autem inquireret dominus Siemienski, unde infectio facta esset, administrator se volens justificare, affirmabat, moniales advexisse pestem. Nobilis Siemienski cum domina sua volens se salvare, discessit ad alia bona, increpatis monialibus, & relictis sine ulla commoditate. Passæ sunt innocentes moniales multum ab illa gente, periculum a peste & a fame sustinentes. Unicum earum erat levamen, spes in S. Cunegundem, ad quam continuo orabant, cujus certe meritis omnes sanæ erant, nec minimum capitis sentientes dolorem. Ille tamen administrator justas ultionis divinæ non evasit pœnas; qui ante ipsum agonem revocavit fictam in moniales calumniam; & seipsum incusavit, quod avaritia ductus, ab infectis mercatoribus emerit certas merces; & sic ipsum, & totam villam infecerit. Sic S. Cunegundis filiabus suis & alimenta per benefactores providit, & innocentiam illarum vindicavit, & pietatem manifestavit: nam aliquot personæ fide dignæ testatæ sunt, se etiam lumen super illas moniales vidisse, dum orarent.

[125] [item eamdem avertit a locis aliis pluribus.] Cum ergo hæc iræ Dei plaga sæviret in antiqua & nova Sandecia, in Podegrodzie, Stronie, Przyszowa, Mokra, & aliis circumvicinis villis; & populus ex ipsis & aliis ad Lucovicensem pro devotione frequenter & commixtim adventaret ecclesiam; pastor illius R. Michaël Bochenski, canonicus Sandecensis, cupiens omnes suos parochianos sanos & salvos, commonebat eosdem, ut confugerent sub præsidium sanctissimæ Matris Dei, & commendarent se S. Cunegundi: quibus annuentibus, fecit votum ex ambone c, solenni processione visitare tumbam S. Cunegundis, dum pestis cessaret. Nec frustra fuit illorum pietas: nam per VI menses, quibus pestis duravit, nullus in tota parochia fuit infirmus: id ergo intercessioni sanctæ hujus Virginis adscribens reverendus ille parochus, votum solenne argenteum numerosissima processione ad sepulcrum ejus detulit anno sequenti Dominica I post festum S. Margaritæ.

Parochia itidem Chomranicensis pro evitanda peste elegit sibi pro patrona S. Cunegundem, promittens nulli post Deum, & beatissimam Virginem Mariam, nisi beatæ huic Virgini suam adscribere incolumitatem, in magno circumcirca vicinorum peste infectorum exsistens periculo, & solennes cum processione referre gratiarum actiones in ecclesia sua; sicut postea fecit, & votum argenteum obtulit non frustrata spe sua.

Eamdem gratitudinem præstitit S. Cunegundi reverendus Casimirus Mrozkowic, parochus in Kamien, pro simili in peste præservatione.

Fecit similiter Joannes Szablikowic advocatus antiquæ Sandecz cum fuisset cum conjuge sua in magno pestilentiæ periculo; & votum argenteum grati ergo animi obtulit. Idem tunc magnum pedum patiebatur dolorem; sed postquam se commendavit S. Cunegundi, dolor cessavit.

[126] Anno MDCCXIV, die XVI Maii, venit ad tumbam S. Cunegundis nobilis Sophia Gabonska, [Dolorem tollit oculorum, & hydropem.] de Nieprzesnia, testificando, quod ipsa ante undecim, vel plus minus annos, dolendo oculis parum videre potuit; & VI annis in ista affectione permansit, multis expensis varias procurando medicinas sine ullo effectu aut diminutione doloris. Post longum tempus recordata suæ consanguineæ religiosæ in antiqua Sandecz, nuntiavit ei de sua tam longa infirmitate; a qua responsum recepit, in quo de multis gratiis & beneficiis, meritis B. Cunegundis a Deo factis, qui ad illam confugiunt, illa religiosa narrabat. Hoc motivo nobilis Gabonska commendavit se S Cunegundi; & statim dolor oculorum sine ullo naturali remedio cessavit.

Addidit eadem D. Gabonska, quod infans suus unius anni magna fuerit hydropisi correptus. Petens illa medicum, quid contra affectionem illam facere deberet: respondit medicus, nullum superesse juvandi infantem remedium. Tunc illa memorata beneficii S. Cunegundis in se ipsa experti, commendavit filium suum eidem sanctæ Virgini, promittens eumdem, dum sanus fuerit, ad tumbam. Quo facto, infans mirabiliter liber fuit ab illa affectione; quæ quasi insensibiliter evanuit. Cum autem ad explendum votum suum iter meditaretur, resolvit se solam ad iter, timens, ne infanti quid novi accideret. Dum ergo sic rem determinavit, ecce, infans periculose infirmus factus est: quod mater advertens, iterum vota sua ad S. Cunegundem direxit, volens cum infante suam adire tumbam, etiamsi sciret infantem in via moriturum. Infans protinus factus sanus Illum ad antiquam Sandeciam devexit; sanum S. Cunegundi obtulit, & sanum domum revexit. Hæc domina petiit ista sibi beneficia præstita ad majorem Dei gloriam & cultum S. Cunegundis connotari.

[127] Supra nominatus bonæ memoriæ admodum R. D. Martinus Frankowic, philosophiæ doctor, [Beata scriptorem Vitæ suæ præservat a peste, & paralysi] custos collegiatæ Sandecensis, auctor Vitæ Polonico idiomate in folio B. Cunegundis impressæ, ex qua ista miracula in Latinum traducta sunt, nunc de seipso loquitur; quod non liceat sibi subticere multa Dei bona, dona, & gratias, quas sibi B. Cunegundis in obsequio suo exsistenti impetravit, faciendo eum capacem & idoneum penes fabricationem ultimi processus pro beatificatione sui. Ipsius sanctæ Virginis protectioni adscribit prædictus A. R. D. sanitatem suam, honorem, & substantiam, tutelam, & ipsam vitam. Nam dum pestis in utraque Sandecia grassaretur, & circumcirca vicina loca infecta essent, ipsum protectio D. Cunegundis, cui se in principio pestis statim commendavit, & suos domesticos non solum ab ira magna Dei præservavit, maxime penes familiam domus incautam; sed etiam ab ulla pestis suspicione, se, suos domesticos, & suos subditos conservavit.

Idem auctor operis majus adhuc recenset hujus Sanctæ sibi factum beneficium; dum anno MDCCXII paralysi tactus fuisset, & primo loquelam, deinde usum manus dexteræ amisisset, & sic aliquot diebus jacuisset, licet penes magnam medici curam; tamen sine spe convalescentiæ, & usus manus suæ fuit. Sed postquam communitas sanctimonialium orationes suas ad Missam pro ipso celebratam fecisset, & se suæ sanctæ Matri commendasset, cui etiam ipse se cum Missa venturum promiserat, statim loqui cœpit, & manum movere, postea scribere, officio concionatoris satisfacere, & Missas cantare potuit.

[128] [& submersionis periculo, caligatione, ac dysenteriæ mortifera.] Idem dicit, anno immediate sequenti in festo SS. Philippi & Jacobi in Dunajec fluvio, dum auriga deviasset, se ope D. Cunegundis a submersione salvatum fuisse.

Idem narrat, ante aliquot annos scribendo continuo de nocte penes candelam in visu enervato defecisse & caligasse; dum autem se commendavit sanctæ Cunegundi, in claritate visus consolatum mansisse.

Anno quoque MDCCIV *, Diarrhœam sanguineam dicit idem se passum fuisse, quam nullæ medicinæ sanare poterant: aliquot ergo septimanis sic afflictus fuit; & valde debilitatus, spem vitæ non habuit. Dum autem ad reliquias S. Cunegundis Missa pro eo celebrata fuisset, pristinæ fuit redditus sanitati. Concludit igitur (sunt ejus verba sequentia:) Plane cum Tobia dicere possum, quod me intercessio Servæ Dei in omnibus necessitatibus, difficultatibus & adversitatibus sic protexerit, juverit & defenderit, quod omnibus bonis per eam repletus sim. Hic finit miracula B. Cunegundis antiquæ Sandeciæ in monasterio suarum monialium conscripta.

ANNOTATA.

a Id est, sub tempus, quo instituebatur processio cum venerabili Sacramento Corporis Christi, quod in ea circumferebatur.

b Imo potius dare: neque enim argenteus hic substantive sumitur pro nummo argenteo; sed adjective, & votum afficit seu anathema, quod dare promisit; ut patet ex sequentibus.

c Imo ex ambone, id est ex pulpito seu suggestu; de qua voce consuli fusius potest Cangii Glossarium.

* an MDCCXIV?

CAPUT XII.
Miracula facta ad S. Nicolai prope Corcinum.

ex vita beatæ Polonice edita.

Joannes Dlugossus in Vita B. Cunegundis a mentionem fecit certæ ecclesiolæ seu capellæ, tituli S. Nicolai episcopi & confessoris, non procul a fluvio, [Sacellum S. Nicolai, olim precibus Beatæ, nunc miraculis illustratum cum vicino puteo:] Nida dicto, sub Neocorcino: & vicini puteoli, S. Cunegundis nominati b. Ecclesiola hæc, quia est in aperto campo, ideo ad eam ab hominibus remotam, quasi ad eremum, S. Cunegundis libenter frequentabat, & in ea insolitas gratias divinas recipiebat; uti spiritum contemplationis & extases, fervorem orationis, profluvium lacrymarum, & donum perpetuæ castitatis impetratum, ac multa alia dona cælestia. Ad istam ecclesiolam, dum clausa erat, sibi angeli portas aperiebant, & ab ea ex oratione, jam die facto, regrediens, nube clara, ne videretur ab hominibus, obumbrabatur. Ab hac ergo ecclesia stadiis tribus distat puteolus, S. Cunegundis nominatus (distinctus est hic ab illo, qui est in antiqua Sandecz,) ad quem non solum ex vicinis, sed etiam remotis locis veniunt omnis status & conditionis homines variis afflicti morbis, & aqua ex illo, prævia in dicta ecclesiola sacramentali confessione & communione, curantur; quæ etiam aqua deportatur ad longinquas Poloniæ pro medicina partes. Et testantur id innumera vota cerea, quæ in candelas ad usum prædictæ ecclesiolæ convertuntur; sunt & modo tabellæ argenteæ, quarum plurimæ per prædones ex ecclesiola ablatæ fuerunt. Miracula autem, quæ infra ponentur, A. R. D. Bartholomæus Jodlowski, sacræ Theologiæ & J. U. doctor, decanus Lublinensis, præpositus Neocorcinensis, parochus Czarnocinensis, propria conscripsit manu; [&] comprobata, & jurata sub tempus processus canonizationis B. Cunegundis promotori consignavit. Et illa etiam auctor Vitæ B. Cunegundis Polonica lingua impressæ typis excusa ad calcem ejusdem Vitæ posuit ordine tali.

[130] Primo in prædicta ecclesiola S. Nicolai in tabula est ista scriptura: [ibi enim cæcitas & maligna febris subito depulsa,] Anno MDCLXXII, die XXIII Junii quidam Blasius Celei de Radgoszeza cæcus taliter, quod nec diem nec noctem dignoscere poterat; hic venit ad ecclesiam parochialem Neocorcinensem, & petiit confessarium; qui facta confessione, audivit Missam in ecclesiola S. Nicolai, & ibidem communicavit; deinde ivit ad puteolum B. Cunegundis; & statim lumen oculorum recepit. Hoc miraculum scriptum fuit in ecclesia parochiali Neocorcinensi, multis præsentibus testibus.

Item Agnes vidua post defunctum Stanislaum Wægies, maritum suum, civem Neocorcinensem, habuit filium, qui in gravi infirmitate visum amiserat; & in ista cæcitate fuit per tres menses. Ex consilio sacerdotis Neocorcinensis detulit ipsum ad puteolum B. Cunegundis: qui sacerdos lavit ipsum in illa aqua ex puteolo, & matri reddidit: qui statim in crastino lumen recepit; & præsentavit ipsum mater in ecclesia statim parochiali, & miraculum notatum fuit.

Item ancilla nobilis Helenæ Makowska, viduæ devotissæ, in febre maligna amissis sensibus, per dies septem quasi cadaver in lecto jacuit, nullum sumens alimentum; die octavo, quasi ex somno expergefacta, rogavit aquam ex puteolo dictæ S. Cunegundis: quam ipsi domina sua negabat, timens, ne in majorem incideret paroxysmum. Sed dum ægra non cessaret rogare, affirmans, sanitatem sibi ex aqua illa certo proventuram, permisit illi parum ex ipsa bibere; qua sumpta, terribiliter incepit sudare, postea dormire; post somnum aliquot horarum, surrexit sana, acsi numquam infirma fuisset.

[131] [& ulcus, & oculorum dolor, & apoplexia,] Item eadem nobilis Makowska in genu habuit magnum ulcus, a quo venas putrefactas chirurgus exscindebat, quibus excisionibus maxime torquebatur. Cracoviæ multum consumpsit temporis & pecuniæ in curatione sine ullo juvamine; quod perpendens, recursum fecit ad B. Cunegundem; & contra omnium voluntatem madefacere & abluere sibi fecit pedem illum aqua ex puteolo S. Cunegundis; quo facto, brevi pes ille per se ipsum sanatus est.

Item eadem nobilis Makowska oculis valde laborabat; qui cum fuissent sanguine obducti, nihil illam videre permittebant; quos cum lavisset aqua ex dicto puteolo, sanati sunt.

Item in eadem domo manebant quinque viduæ devotissæ penes ecclesiam parochialem Neocorcinensem. Quadam ergo nocte ex calefacta nimis fornace, fœtore & fumo omnes capite laborare, & deliquia pati, ac sine omni sensu esse cœperunt; tandem apoplexia tactæ, cum jam vix spirarent, prædicta Helena Makowska melius illis habens, curavit aquam ex puteolo S. Cunegundis adferri; qua ipsas aspersit: quæ ad se reversæ, commendabant se B. Cunegundi; & in crastino sanæ factæ, iverunt ad ecclesiam S. Nicolai pro gratiis agendis. Quando autem aspergebantur illa aqua, ex capitibus illarum fumus niger & fœtens exibat.

[132] [item maleficium, dæmonis infessio, dolor oculorum,] Item nobilis Stradomska, vidua de Staviszyce, ita erat maleficiata; quod præter pellem & ossa nihil carnis habebat; & sic per aliquot annos sine juvamine decumbebat; nihil juvabant exorcismi. Addidit tribulationem ingens dolor oculorum. Ex consilio piorum fecit sibi balneum ex aqua ex puteolo B. Cunegundis; & statim sana facta est, & dolor oculorum cessavit.

Item admodum R. D. Paulus Smolicki, S. theologiæ doctor, scholasticus Scalmiriensis, præpositus Neocorcinensis, magnæ pietatis, & eruditionis prælatus, plusquam octuagenarius, sæpe adibat istum puteolum; ipse in processionibus ad populum exhortationes faciebat, commendans illi dictam puteoli aquam, & devotionem erga B. Cunegundem, multasque in se ipso expertas in variis infirmitatibus profitebatur gratias.

Item sæpe nominata nobilis Helena Makowska a maligno spiritu obsessa, visitans quadam die cum alia matrona dictum puteolum, graviter a dæmone tormentata fuit, ad lapidem allisa & vulnerata: cum in deliquium venisset, illa altera femina aspersit illam illa aqua; & statim ad se rediit; & sana domum reversa cum magna dæmonis lamentatione.

Item Stanislaus Kraska, civis Neocorcinensis, ætatis LXXX annorum, testatus est id de famula sua; quod anno septuagesimo secundo tanto erat dolore oculorum afflicta, quod sine manuductione gressum regere non potuerit. Petiit se conduci ad puteolum B. Cunegundis; ubi lotis oculis, dolore amisso, sana domum per se reversa est.

[133] Item idem seniculus testatus est, quod quadam die ad dictum puteolum invenerit quamdam feminam de Bonisovice cum filio suo decem annorum; [& cæcitas aliæque plures miseriæ,] quæ præ gaudio diserte flebat, laudando Deum, quod ibi dictum filium valde infirmum, post lotionem, sanum videret; iterabat insuper dicens: Compenset Deus sua gratia & benedictione his, qui mihi persuaserunt huc venire cum isto filio.

Item seniculus retulit, quod multos infirmos, tam domi suæ, quam alibi hac aqua sanaverit. Idem asseruit, quod quadam die ad dictum puteolum invenerit servum magnifici domini Cutcki, subdapiferi c Sanocensis, qui istam aquam accipiebat in lagenam, eo quod in districtu Sanocensi quidam homo cæcus, qui sibi lavit oculos aqua ex hoc puteolo, visum receperit.

Item illustrissima Catharina Denhofova, succameraria regni, capitanea Vislicensis, sciens, magnalia operari istam aquam, toties, quoties venit huc ad suum capitaneatum cum suo illustrissimo, semper utebatur hac aqua pro medicina in cunctis suis infirmitatibus; & quoties hinc discedebat, dolium plenum secum accipiebat pro se & aliis curandis.

Item civis Neocorcinensis, nomine Joachim, cæcus factus, votum fecit ad B. Cunegundem; & visum recepit; sed cum promissum suum neglexisset, iterum privatus fuit visione; & statim publice profitebatur, ideo castigatum se esse a Deo, quia beneficii accepti ingratus erat. Dum ergo sic contritus & dolens votum suum explesset, denuo aperti sunt oculi ejus; quod tota civitas testata est.

[134] Item Stanislaus Musiewicz, lignifaber, cum capellam in arce Neocorcinensi, [morbus letalis, exulceratio &c.,] quam D. Cunegundis fundavit & ditavit, repararet, factus infirmus, extremizabat sine ulla spe vitæ. Certo die Dominico, cum omnes ivissent ad ecclesiam, eo solo relicto, obdormivit; in quo somno apparuit ipsi B. Cunegundis; & ipsum bacillo albo tangens, excitavit, ac dixit: Surge; & comple reparationem inchoatam capellæ. Surrexit infirmus, quasi nullam habuisset infirmitatem; & in crastino primus venit ad laborem. De hoc miraculo omnes arcentes cum nobili domino Stanislao Stasimonski, burgravio d arcensi, testimonium perhibuerunt. Cujus miraculi longa & lata fama facta est, taliter quod, dum post aliquot dies venisset huc Neocorcinum serenissima Eleonora Austriaca, Michaëlis regis Poloniæ uxor, inquisitionem circa hoc sedulam fieri curavit; & ita compertum fuit.

Item illustrissimus Alexander, comes in Tarnow, castellanus Sandomiriensis, & capitaneus Neocorcinensis, postquam de prædicto lignifabro miraculose sanato rescivit, magnam ad S. Cunegundem concepit devotionem; cujus patrocinio in multis suis, suæ consortis, & unici filii sui infirmitatibus & necessitatibus gloriabatur: unde etiam multa vota faciebat ad B. Cunegundem, & explebat. Nec postea immemor erat, postquam capitaneatum hunc dimiserat; sed sæpe visitabat capellam D. Cunegundis.

Item Marianna Korwatowa, vidua Neocorcinensis, valde exulceratum pedem habens, magnos passa est & diuturnos dolores; & cum nullæ unctiones [aut] emplastra prodessent, præ magnitudine dolorum mori quantocius desiderabat Consiliata, votum fecit ad D. Cunegundem, & aqua ex puteolo ipsius pedem lavit, & protinus & dolorem & ulcera amisit. Filia etiam ejus in diversis infirmitatibus hac aqua sanata fuit.

[135] [cæcitas, furor hostium, oculorum dolor, febris.] Item Nicolaus Brudzowic, consul Neocorcinensis, deposuit cum juramento, quod dum Crosnæ in juventute sua laboraret opificium suum (erat enim gladifex) viderit oculis suis, quod quidam auriga, cognomine Neomundus, dum merces vecturus erat Vilnam, metropolim Lithuaniæ, prædictam aquam de puteolo D. Cunegundis illuc deveheret pro certo mercatore cæco; qui, postquam oculos suos lavit dicta aqua, visum recepit, cum magna totius civitatis admiratione.

Item idem Nicolaus Brudzowic gratias, quas ipsemet recepit a Deo intercessione B. Cunegundis, sic descripsit. Primo anno MDCLVI, quando Gustavus rex Sueciæ depopularetur Poloniam, solus & unicus mansit in arce Neocorcinensi: spirituales enim, & nobiles omnes, maxime persecuti a Suecis hæreticis, alio extra confinia regni diverterant. Sic ergo solus ibi exsistens, commendabat se quotidie protectioni D. Cunegundis, ne ab ipsis & fortuna & vita spoliaretur. Diu ergo & arx illa, & ipse sine ulla fuit molestia; postea tamen, dum jam Suecos Poloni insequerentur & trucidarent, combusserunt istam arcem; & licet contra Polonos maxime exacerbati fuissent, & quemvis obvium opprimerent, spoliarent, mactarent; me ante injectionem ignis in arcem præmonuerunt, & omnes res meas exportari permiserunt, ex quibus nullus mihi quidquam accepit. Secundo cum graviter laboraret oculis nullam adhibuit medicinam, præter aquam ex puteolo D. Cunegundis; & statim sanus factus est. Tertio dum in gravi aliquot diebus decumberet maligna [febre,] aqua ex puteolo D. Cunegundis hausta, sanus surrexit ex lecto.

Item Stanislaus Kabula, civis Neocorcinensis, ex magnis oculorum doloribus cæcus factus, conduci se fecit cum magna fiducia ad puteolum D. Cunegundis; ex quo dum ter lavisset oculos suos, meliorem visum, quam habuerit, acquisivit; & vivens post miraculum plus quadraginta annis, & perveniens ad magnam senectutem & senium (ætatis enim erat, dum moreretur, centum viginti annorum) abhinc tamen nullum dolorem, & nullum defectum oculorum expertus est.

[136] Ista miracula sunt extracta ex sæpe nominata Vita B. Cunegundis, [Hæc unde sint sumpta; cur omissa recentiora miracula.] a præfato A. R. D. Martino Frankowic lingua Polona impressa. Post impressionem plurima jam sunt antiquæ Sandeciæ ad tumbam D. Cunegundis annotata; sed non habentur ad manus e.

ANNOTATA.

a Supra cap. 4 a numero 42.

b De hoc puteolo non meminit, quod sciam, Dlugossus.

c Subdapifer is est inter ministros regios, qui curat ordine fercula mensæ regiæ adferri, præcedens cum sceptro seu baculo dapiferum, inquit Krzistanowicus pag. 21. Sanocum vero urbs est arce munita, quæ ditioni circumjectæ nemen dat, ad Sanum fluvium in Russia rubra.

d Burgravius censetur apud Polonos inter officiales castrenses: Burgravii, inquit citatus auctor pag. 24, sunt custodes arcium, qui pacis juxta ac belli tempore nocturnas atque etiam, quando opus est, diurnas excubias per se vel suos administros servant, capitanei auctoritati subjecti.

e Hæc sunt, quæ per Ill. Celsissimumque episcopum Cracoviensem a R. P. Elbingo accepta, iis verbis dedimus, quibus acceperamus.

DE B. JOANNE TAUSSINIANO
EPISCOPO FERRARIENSI IN ITALIA.

ANNO MCCCCXLVI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Joannes Taussinianus ep. conf. ex Ord. Jesuatorum, Ferrariæ (B.)

AUCTORE P. B.

§ I. Beati cultus tum alibi, tum præcipue Ferrariæ stabilitus.

De B. Joanne, qui a castro natali, in Romandiola ac diœcesi Imolensi Senum inter & Santernum flumina sito, Tossignani, Taussiniani & Tausignani cognomentum accepit, actum est obiter in prætermissis ad diem IV Julii pag. 4. [Colitur Ferrariæ non die 4 Julii,] Nimirum illo die ejus memoria consignata erat in Catalogo Sanctorum Italiæ a Philippo Ferrario, quem in eo sectati sunt Nadasius noster in Anno cælesti, Brautius in Martyrologio poëtico, & Castellanus in Martyrologio universali; quamquam hic errori Ferrariano proprium adjunxit alium, cum Joanni nostro Beati titulum, ab omnibus auctoribus constanter attributum, ademit, hæc tantum notans: Ferrariæ, venerabilis Ravellus episcopus ex Ordine Jesuatorum: sed hæc ipsa enuntiatio palam facit, quam parum beatus Joannes Castellano cognitus fuerit; ut per decursum patebit. Ferrarium seduxerat auctor, quem obscuriuscule citat, Timotheus da Bagno, Camaldulensis; qui Florem Sanctorum Alphonsi de Villegas ex Hispano Italicum fecit, ediditque Venetiis anno 1598; ita tamen, ut Legendario suo Vitas nonnullas, Alphonso ignotas, aliunde inseruerit; quas inter est illa, quam de B. Joanne Taussiniano per compendium dedit pag. 1136, ipsi titulo hæc subdens: Cujus festum celebratur in urbe Ferrariensi die quarta Julii. Sphalma hoc sit auctoris, an typographi, nescio: certe in ipsa Vita obiisse Beatum scribit non quarta, sed vigesima quarta Julii: neque apparet, alium umquam diem a Ferrariensibus ejus memoriæ consecratum fuisse, quam qui vere natalis ei fuerit, quem fuisse XXIV hujus mensis, tum Acta nostra, tum exhibendum infra Actis ipsis vetustius epitaphium testantur. Itaque correxit se subinde, re diligentius examinata, Ferrarius, dum in novo Catalogo Sanctorum ad XXIV Julii sic habet: Ferrariæ, B. Joannis episcopi, Ordinis Jesuatorum.

[2] [sed die 24 ejusdem mensis;] Atque hoc quidem tempore diem illum, ut B. Joanni sacrum ac natalem, celebrari Ferrariæ certum est; ut inter alia multa me docuit consultus nuper Hippolytus Palmerius, Societatis Jesu Ferrariæ presbyter; cui quidem viro, uti & clarissimis ejus adjutoribus reverendissimo D. Hieronymo Baruffaldo, in tribunali & causis Ferrariensibus ad archiepiscopum Ravennatem spectantibus vicario, ac R. D. Josepho Antenori Scalabrino, basilicæ S. Mariæ de Bucca apud Ferrariam rectori, nec non sanctæ apostolicæ Sedis Notario & inter scriptores Romanæ curiæ descripto, quantum in omni hac re debeamus, facile ex iis, quæ sequentur, elucescet. Palmerio consonat rescriptum Italice testimonium Scalabrini, quod Latine sic vertimus: Honoratur Beatus cultu confessoris pontificis, habetque in ecclesia S. Hieronymi [Ferrariæ] sacellum suum cum altari, in quo jacet urna cum ossibus ejus, ad quam Missa quotidie celebratur, tametsi locus sit subterraneus. Festum autem ejus ibidem recolitur XXIV Julii sub ritu duplici, cum sacro de communi confessoris pontificis. Cultus hic servatus semper fuit, concurrente per dies singulos ad orandum in lapide sepulcri ejus, votivaque ad aram ipsius dona conferente fidelium multitudine. Quin imo ex quo facta est anno MDCCXII corporis ejus solennis translatio, accrevit constanter cultus & veneratio: & festa ejus luce feriatur illustrissimus magistratus, foraque clauduntur ac tribunalia Cujus rei testem indidem accepimus tabellam feriarum illustrissimi magistratus Ferrariensis satis recenter impressam, atque hinc urbis, inde supremi magistratus, quem Judicem sapientum appellant, Melchioris Sigismundi Gavassini munitam sigillis, in qua mense Julio inter alias quinque ferias notatur XXIV festum beati Joannis de Tosignano.

[3] [& quidem valde solenniter:] Idem testatur pictura æri pereleganter incisa ab insigni artifice Andrea Bulzono, atque in folio majori excusa Ferrariæ anno 1720, miraculum illud referens, quod in Vita narratur cap. 6, num. 56 & sequenti: sub ea namque post brevem imaginis explicationem Italice sculpta sunt hæc: Celebratur festum Beati XXIV Julii in ecclesia S. Hieronymi PP. Carmelitarum excalceatorum, ubi corpus ejus honorifice colitur. Idem affirmatur in compendio Vitæ ejus, quod rite approbatum edidit Ferrariæ anno 1712 occasione translati corporis Nicolaus Baruffaldus Ferrariensis: idem alibi sæpius. Verum ut cuivis notum sit, quanto studio, quantoque apparatu dies ille hodiedum loco jam dicto celebretur, juverit hic adscribere, quod inter annotata ad Vitam nostram observari jubet laudatus Scalabrinus, post brevem translationis historiam, de qua posterius agetur, Latine sic habens: Collocatum est sacrum corpus in sacello subterraneo, tunc (anno 1712) picturis ornato, nunc marmoreis columnis, & statuis, cum binis scalis ad commodum descendentium. Ad altare hujus sacelli, ante corpus Beati, Missæ sacrificium celebratur; & quotannis festiva ejus dies agitur Ferrariæ die XXIV Julii, ei natalitia; pro quo festo Eminentissimus D. Thomas, S. R. E. presbyter Cardinalis Rufus, S. Ferrariæ ecclesiæ episcopus, nec non Bononiæ de latere legatus, Patribus (Carmelitis) quatuordecim aureos tribuit. Hæc, opinor, ad cultum, quo Beatum nostrum Ferraria prosequitur, comprobandum abunde sufficiunt; eodem tamen etiam referri poterunt, quæ in translatione anno 1712 contigisse suo loco dicentur.

[4] Neque refert, quod recentia sint, quæ proferimus, & quidem de moderna fere tantum veneratione testimonia: [ex quo colligenda est cultus ejus antiquitas,] eadem enim ad antiquitatem cultus ab immemorabili tempore ante Urbani PP. VIII notissima decreta vindicandam validissimum offerunt argumentum. Quis etenim animum inducere possit, ut credat, imo suspicetur, vel introductum fuisse vel continuatum cultum, quem summi Pontificis proscripsissent oracula; idque Ferrariæ, hoc est, in ipsa ditione oculisque ferme adeo Pontificiis, ac de latere legati; Ordinariis, quorum interea plures S. R. E. Cardinales fuerunt, non modo nihil contradicentibus, sed foventibus insuper, ac præcipuas in eo illustrando promovendoque partes ambientibus? Sane, tametsi aliud esset nihil, quo de legitima cultus vetustate constaret; sufficere tamen hoc solum videri debet, ut cum Joanne Rossi in Vita S. Joannis Columbini, Romæ anno 1648 approbata & edita, pag. 318 quivis affirmet, annuente suprema Sede; Joannem ut Beatum coli: quod ex Anno Joannis (sic libellus vocatur ab uno e nostris compositus vulgatusque Pragæ anno 1664) pag. 301 describimus; ipsa enim Rossiana Vita hic in promptu non est.

[5] Non desunt tamen alia, & quidem luculenta antiquissimæ ac publicæ Ferrariensium erga beatum hunc Episcopum suum venerationis indicia, [quam tamen etiam vetusta probant monumenta alia,] etiam ab ipso, quo cælum adiit, anno 1446 petita: eodem namque anno erecta est ejus memoriæ a communi, ut vocant, urbis Ferrariensis in xenodochio majori S. Annæ a se excitato illa statua, cujus ectypon proponemus infra in Vitæ supplemento, cum laureola in capite, ut asserunt Scalabrinus in submissis nuper huc monumentis (licet eam in neutra iconis ejusdem delineatione expresserit) & Nicolaus Baruffaldus in compendio Vitæ Italico pag. 29. Quod si forte (quod non scimus) laureola illa non sit ejusdem cum statua materiæ; nec proinde certum satis videatur, an ejusdem utraque sint ætatis ac manus; id certe de altera Beati effigie, quam ex numismate ejusdem anni ibidem exhibebimus, inficiari nemo poterit: cum & imago & exsistenies a vertice radii eodem ex ære sint fusa. Minus antiqua est, antiquum tamen & publicum cultum non parum firmat, imago alia, insculpta buxo, atque in fronte Sermonum S. Bernardi abbatis, a Beato nostro in vernaculum (Italicum scilicet) idioma versorum, publicis impressa typis, eodem Scalabrino teste, Venetiis anno 1528: repræsentat enim illa B. Joannem toto habitu (si mitram, pedum episcopale, chirothecas, & vestem lineam, quam rochetum dicunt, excipias) Jesuatum, totoque capite vibrantem radios: a dextris religiosus ejusdem Ordinis provolutus in genua librum vel offert Episcopo, ut mihi quidem videtur, vel ab eo accipit; alter a sinistris, & ipse, flexo utroque poplite, supplex ac veneranti similis, ante pectus in crucis modum brachia decussat: superne legitur epigraphe Italica hujusmodi: B. Joannes de Tosignano, episcopus Ferrariensis, ex Ordine fratrum Jesuatorum [conventus] S. Hieronymi.

[6] [atque adeo ipsa, quæ hic dabuntur, Acta:] Quid plura? Quæcumque ab auctore nostro recensentur Beati miracula, ea omnia non facta solummodo, verum etiam scripta sunt ante annum Christi 1505, adeoque ab immemorabili tempore ante Urbani decreta; ut paragrapho sequenti dicetur. Atqui in iis evidentia commemorantur publici hujus cultus indicia: dubitare igitur prudenter de legitima ejus antiquitate non sinunt. Legesis utrumque caput, & observa confluentes ad sepulcrum ejus miseros, ibique vota publice persolventes; inductumque præsertim jam tum istic usum reliquiarum ejus, ad supplices obsignandos; imo & celebratum in ejus honorem sacrosanctum Missæ sacrificium, ut habetur num. 15. Atque hæc omnia quam constanter deinde & continuata & frequentata sint, ex Supplemento Actorum & miraculorum intelliges. Et quod ad Missam jam dictam attinet, cum de illa non fiat ibi mentio tamquam de re ante illud tempus inusitata, consuetudinem jam tum inductam arguit ad ejus aram celebrandi: alioqui incredibile est, quod ante monebam, eam permissuros fuisse, quorum intererat, etiam non multis admodum annis post obitum Urbani, puta anno Christi 1661, quando XIX Aprilis Prior ac vicarius Jesuatorum, tum quidem Ferrariæ subsistentium, ad calcem Vitæ quam dabimus, ita testati sunt: Insuper in dicta ecclesia (S. Hieronymi) in die festo ejusdem B. Joannis celebratur sacrum Officium & Missa sub ritu communi: quod etiam fit per totum annum in honorem ejusdem. In quorum fidem &c.

[7] [licet positivo decreto Romano nondum sit approbatæ.] Fatemur interim, nullum hactenus de casu ab Urbani bulla excepto positivum, quod quidem sciamus, Romæ latum esse decretum; quantumvis de re illa non semel sit actum, teste Gregorio Ferrario in Vita Beati Italica part. 4, cap. 10; ubi sic habet: Narratur, Herculem Ferrariæ ducem (de quo in Prologo Actorum infra) Beato huic adeo fuisse devotum, ut pro summo desiderio, quo ilium ceteris Ecclesiæ Sanctis per canonizationem solennem adscriptum videre cupiebat, multum operæ impenderit: sed mors, .. quæ illi vitam, nobis tam præclaræ voluntatis eventum intercepit. Illustrissimus quoque ac reverendissimus D. Fontana, episcopus Ferrariensis, quid non tentavit, ut tum in ecclesia sua, tum alibi de hoc magno Præsule Missa celebraretur? Institui mandavit processus de gratiis ejus & miraculis: desiderium suum, Beatique merita sacræ Rituum congregationi exposuit; & retulit (ut scribit ipsemet anno 1596 capitulo nostro Vicentino) perhumana responsa, non sine spe consequendi quod optabat, si communem secum operam ad id Religio nostra conferret. Itaque eo tantum cultu gaudere hactenus videtur Joannes, quo antiquiores alii plures, quos passim Ecclesia veneratur.

[8] Et hunc quidem non solum obtinet Ferrariæ; sed etiam locis aliis. [Eodem die colitur etiam locis aliis.] Testatur id Masinius in Bononia perlustrata ad diem XXIV Julii, quo Beati nostri festum celebrari ait Bononiæ ad S. Mariam Mascarellam; itemque ad S. Eustachium extra portam S. Mamoli ad altaria ipsi erecta; ac per totum Ordinem fratrum Jesuatorum. De Taussiniano quoque, qui locus Beati natalis est, instrumentum nobis submisit Palmerius, quod ex Italico Latine sic reddimus: In nomine Domini. Ego infrascriptus fidem facio, reperiri hic Tossignani de beato Joanne Tavelli sequentia: nempe, in ecclesia S. Hieronymi erectum altare, ad quod celebratur festum ejusdem Beati annis singulis die XXIV Julii; exponiturque venerationi publicæ Officium aliquod de B. Virgine, quo, dum viveret, utebatur B. Joannes: quod quidem Officium cum aperitur, suavissimum fundit odorem: excusum * est litteris Gothicis. In conventu PP. Franciscanorum duæ sunt thecæ reliquiarum, in quibus duo frusta servantur interulæ jam dicti B. Joannis; sicut & Breviarium, quo idem ad Horas canonicas recitandas usus fuit. Dicitur etiam esse ibidem domus, imo & testamentum ejusdem; sed fecit antiquitas, ut non sciatur determinate, quo loco hæc sint. In quorum fidem ego, Bartholomæus Sabbatani, Archipresb. & Vic. For. Tossignani, affirmo ut supra, sigillando præsentes sigillo ecclesiæ S. Mariæ, nunc S. Michaëlis apud Tossignanum. Sigillum adjunctum referebat Virginem Matrem in cælos assumptam, & aliud inferne sigillum minus includebat, in quo repræsentabatur archangelus Michael.

[9] Sed quoniam de reliquiis Taussinianensibus facta hic est mentio, [Variæ Beati reliquiæ.] placet etiam notare, quænam præter ipsum Beati corpus religiose asservari dicantur Ferrariæ. De his ita scriptum reliquit Papebrochius noster in Itinerario suo Italico Ms. anni 1660, ad diem XII Novembris, quo ea Ferrariæ præsens spectavit: Apud Jesuatos in sacello exiguo, sub candido marmore, ligneis cancellis circumsepto, corpus B. Joannis Tossiniani requiescit: cujus Breviarium, Missale, mitra, chirothecæ pelliceæ, pileus ad itinera stramineus, calcaria, indusium laneum guttis nonnullis sanguineis maculosum, amiculum sive mosetta episcopalis, pileolus quadratus albus, in eorumdem sacristia asservantur. An hæc singula sic ibi huc usque remanserint, ut nihil alio distractum sit; an idem Breviarium, an aliud sit Taussiniani, mihi non constat: nam in compendio Vitæ Italico anni 1712, pag. 30 hoc tantum habet Baruffaldus: Indumenta ejus pontificalia cum calcaribus aliaque ejusdem supellectile conservantur in conventu S. Hieronymi. Scalabrinus vero in annotatis ad Vitam huc missam paulo distinctius ea recenset his verbis: Paramenta ejus pontificalia, ut pretiosæ reliquiæ, armario inclusa, magna cum cautela demonstrantur: super quod inscriptio antiquissima litteris auratis apparet: “Beatissimi Patris nostri Joannis de Tausignano, olim episcopi Ferrariensis pretiosa supellex.” Inter quæ pluviale album auro fultum, item & casulæ binæ cum manipulis, birrum violaceum cum capitio panni lanei, pileum viride paleis confectum, duo calcaria, chirothecæ albæ, biretum de panno violaceo, mitra absque barbis antiqua, & nonnulla alia sancti Viri pretiosa monumenta. De annulo episcopali in Miraculis cap. 2, num. 13, 15, & alibi; de alio ejusdem annulo in Historia translationis; de flagello seu disciplina Beati, in Miraculis cap. 2, num. 14. De eadem, uti & de cilicio ejus aliisque agetur in Supplemento Vitæ: de authentica B. Joannis epistola dicetur paragrapho sequenti.

[Annotata]

* scriptum intelligo

§ II. Acta ejusdem, ceteraque eo spectantia.

[Auctorum, qui Beati Acta scripserunt,] Qui de B. Joanne utcumque scripserint auctores, enumerantur a Baruffaldo in compendio Vitæ Italico jam sæpius memorato pag. 25 & sequentibus: horum præcipui, & qui Acta ejus ex professo dederint, præter auctorem nostrum, censentur Joannes Peregrinus ex Ordine Jesuatorum, qui coætaneus Beati fuerit, ejusque Vitam (ut ad calcem illius legi dicitur) composuerit anno 1448, id est, annis tantum duobus post felicem ipsius obitum; quamquam hæc impressa primum fuisse dicatur Venetiis vel anno 1515, ut habet citatus Baruffaldus, vel 1512, ut notat Scalabrinus, addens & mensem editionis & diem XXI Januarii, & nomen typographi Simonis de Luere, & idioma, quo prodiit, Italicum, & semi-Gothicos, quibus excusa est, characteres. Joannem Peregrinum secutus est longo intervallo Paulus Morigi, seu Morigia (nam utroque modo nomen exprimit) ejusdem Ordinis scriptor minime obscurus, primum quidem in Paradiso Jesuatorum edito Venetiis anno 1582, deinde in Historia de viris illustribus apud Jesuatos ibidem vulgata anno 1604; ubi Vitam exhibet Italice Actis nostris Latinis fere consonam, nisi quod recentiora quædam sub finem attexit miracula. Ex priori ejus editione concinnavit epitomen Vitæ Beati, inseruitque Legendario suo Italico anno 1598 Timotheus da Bagno Camaldulensis, de quo supra num. 1. Accessit tandem reverendissimus pater Gregorius Ferrarius Cremonensis, Jesuaticæ religionis aliquando Generalis, qui Vitam B. Joannis novo ordine, stylo eleganti ac florido, nec sine accessionibus aliquot notatu dignis elaboratam Italice procudit Ferrariæ anno 1659.

[11] [antiquissimus videtur hic noster] Esset hic sine dubio præferenda ceteris omnibus lucubratio Peregrini, si vere aut hic Beati coætaneus fuisset, aut opus, quod ejus nomine circumfertur, anno 1448 compositum. At neutrum mihi quidem credibile videtur; primo, quia auctor Vitæ, quam dabimus, in præfatione num. 2 manifeste supponit, neminem ante se Beati nostri Acta scripsisse; omniumque se primum esse significat, qui Joannem, quem Ferrariensibus conditio humana sustulerat, suo scribendi munere ad lucem revocaverit mundoque restituerit, idque ineunte seculo decimo sexto, ut mox videbitur. Deinde quia idem auctor, cum testes rerum a se narratarum non raro citet, Peregrini meminit numquam; quem tamen Italum Italus, Jesuatus Jesuatum nec ignorare potuisset, nec prætermittere, utpote testem copiosissimum & Beati æqualem. Denique quia de Vita, quæ Peregrino tribuitur, in annotatis ad Vitam nostram Latinam sic pronuntiat Scalabrinus meus, qui eam, ut colligo, diligenter inspexit: Quam ex hac Latina erutam ac translatam Italice, facile legenti & concordanti credendum est. Et absque dubio ex hac Latina Italice traductam suspicor anno ipso MDXII, quo nempe prælo Veneto subjecta fuit; non est hæc igitur Latina nostra prior, sed aliquanto posterior, ei tamen non dissimilis in historiæ serie & miraculorum narratione, teste ibidem Scalabrino: non est ergo etiam Peregrinus, siquidem eam ipse transtulit, Beati coætaneus, sed suppare auctore nostro junior. Quare Latinam hanc Vitam, tamquam omnium antiquissimam fontemque ceterarum, unice proferemus in medium.

[12] Ejus auctor est, ut modo dicebam, Jesuatus; quod palam ipse de se statim indicat in ipsa præfatione num. 2. [anonymus Jesuatus: qui scripsit initio seculi XVI:] Nomen suum nusquam prodit, neque hactenus aliunde comperiri potuit. Ætatem suam locis variis insinuat, ut num. 38, 53, 57, ubi senes appellat, tum, cum sua scriberet, superstites, qui cum Beato olim familiariter egerant; sed scriptionis tempus ex operis præfatione multo pressius definitur: inscribitur enim Herculi primo, Ferrariæ duci, qui, ut cum aliis observat etiam Scalabrinus, vivere desiit die XXIII Januarii, anno 1505: meminit vero num. 6 contracti ab Alfonso, Herculis filio, cum Lucretia, Alexandri VI filia anno 1501, juxta Guicciardinum Hist. Ital. lib. 5, vel potius anno 1502, ut Scalabrino placet, matrimonii. Composita est ergo Vita nostra post annum Christi 1501 & ante 1505; hoc est, annis propemodum sexaginta post obitum beati Episcopi. De fide scriptoris ambigendum non est: eam ipse astruit cum in præfatione num. 3, tum alibi sæpius, ubi rerum suarum testes producit.

[13] Acta hæc Latino, quo conscripta sunt, idiomate typis edita numquam fuerunt. [cujus autographi numquam impressi bina] Vidit ea primum Ferrariæ anno 1660 in sacrario PP. Jesuatorum Papebrochius noster, & quidem una cum reliquiis jam dictis occlusa, summoque adeo in pretio habita, & Latine, ut ait, conscripta in pergameno, charactere vetusto; subditque: Et Vita B. Joannis Italica donati, ipsum Latinum autographum a P. Lazaro describendum impetravimus. Apographo huc misso hæc subscripta leguntur testimonia: Item attestor ego F. Thomas Justaninus, Ferrariæ Prior dicti conventus, Vitam beati Joannis Tausignani extraxisse ex originali Vitæ ejusdem de verbo ad verbum, prout jacet in ea; originale cujus in archivo nostro conservatur. Et hic me subscripsi hac die decima nona mensis Aprilis anni currentis MDCLXI. Et paulo inferius: Item etiam attestor ego F. Felix de Flaminiis a Monte Falco, Vicarius ejusdem conventus S. Hieronymi Ferrariæ. His postridie suum quoque nomen adjecit is, cujus officiis munus illud accepimus: Ego Andreas Lazarus, Societatis Jesu sacerdos, testor & fidem facio, prædictam Vitam B. Joannis de Tussignano concordare omnino cum originali asservato in sacristia RR. PP. Jesuatorum Ferrariæ. Die XX Aprilis 1661.

[14] Non sciverat officiosissimus Palmerius noster, hæc jam apud nos esse, [accepimus apographa,] cum eadem iterum per Scalabrinum suum nobis exscribenda curavit ex eodem prorsus codice, ut & ex vitiis in utroque apographo occurrentibus planeque consonis, & ex apposito in fine libri monito, quo ad Jesuatos pertinere, teste Scalabrino, significatur, manifestum fit. Neque tamen inutilis hic labor fuit, tum quod posterius ecgraphum multo est elegantius, ac minus ambigue exaratum, quam prius; tum præcipue ob eruditas, quas adjecit Scalabrinus, locis variis observationes, & auctarium; quibus omnibus affixit publicum officii sui sigillum attestans, suprascriptas memorias, ad B. Joannem de Tossignano … spectantes, fuisse a se de originalibus documentis, bullis, privilegiis & chartis antiquitatem redolentibus, nec non annalibus, collectas: id quod meminisse juverit, quoties hic viri hujus clarissimi auctoritas ac nomen occurret. Observat autem, in prima facie codicis, unde Vitam descripsit, minio expressam esse imaginem ducis Herculis, stantis cum baculo in manibus, vestitu & bireto nigri coloris de damasco… Ante imaginem Herculis adsunt duo fratres Jesuati, vestiti habitu candido, pallio cisanei coloris superinduti …, alter quorum humillime liberculum duci porrigit. Ex quibus colligi videtur, ipsum illud exemplar hoc esse, quod, juxta præfationem, Herculi duci vel oblatum fuerit vel destinatum. Certe unicum illud exstare atque exstitisse hactenus credimus, quod quidem pro authentico sit habitum: ut proinde vel raritas pretium operis exaugeat.

[15] [quæ collata hic damus,] Vitam auctor in undecim partitur capita, quibus præmittitur opusculi dedicatio. Capitibus singulis sui respondent tituli, quos in fine Commentarii seorsim omnes exhibebimus; nam capita more nostro ad minorem magisque æquabilem numerum reduximus, antiqua tamen divisione ad marginem indicata. Miracula non tribuuntur in capita (quamquam a nobis tributa sunt;) sed in titulos dumtaxat; quos & nos capitum titulis hic subjungemus. Miracula hæc idem ille descripsit qui Vitam, ut ex eorum prologo colliges. Ceterum in ipso textu nihil immutamus: monemus tamen, siquando apographa discrepant; quod non numquam accidit sive codicis ipsius vitio, aut antiquitate, vel frequenti vocum compendio, in antiquis Mss. usitatissimo; sive amanuensium imperitia. Cum vero in ecgrapho Scalabriniano nonnulla secundis curis emendata deprehenderimus, quæ ab amanuensis priore manu sic fuerant descripta, ut leguntur in apographo nostro antiquiori, noluimus emendationes ilias sequi potius, quam textum authenticum, quantumvis vitiosum; in quo exprimendo uterque amanuensis consenserit. Denique quidquid a textu diversum est, ut numeri, eorumque tituli marginales, & annotata, id more nostro nos ipsi adjecimus.

[16] [cum supplemento aliunde compilato.] Sed quia & plurima omisit hic scriptor, ut monet in præfatione num. 3, & multa post ejus ætatem contigerunt; ne quid hic neglexisse videamur, non exiguum ejus historiæ supplementum subnectimus, quo prosequimur ea quæ ad Beati Vitam, miracula & sacri corporis reliquias pertinent; succincte tamen, &, quantum res feret, ordine temporis, quo contigerunt. Sequentur tandem monumenta tria, nuperrime per insigne beneficium eorum, quos laudavi supra, virorum obtenta cum ceteris. Primum est Oratio adversus Padi exundationes a Beato composita; alterum est ejusdem epistola apologetica, ad Marchionem Ferrariensem Italice scripta, & a nobis fideliter Latine versa: quod quidem instrumentum quantivis esse pretii fatebitur, quisquis legerit. Itaque exemplar ejus authenticum, ut a Scalabrino didicimus, illustrissimus ac reverendissimus D. Hieronymus Crispi, archiepiscopus Ravennatum, qui illud a Clemente Papa XI dono accepit, summo in honore habet, conclusum eleganti theca, utrimque crystallo munita, atque in sacello suo archiepiscopali repositum. Tertium denique, testamentum erit, a B. Episcopo sub finem vitæ conditum, & Latino, quo exhibebitur, idiomate scriptum. Superest modo, ut capitum (nam præfationi nihil præfigitur præter imaginem, de qua supra) ac miraculorum inscriptiones, quæ in Actorum nostrorum apographo notantur, ordine recenseam: sic habent:

Antiqua Vitæ divisio.

Caput primum. Beati Joannis Tossignani, episcopi Ferrariensis Vita feliciter incipit in nomine Domini nostri Jesu Christi. [Autographi distributio.]
II. Quomodo Joannes Jesuatorum humilem Ordinem ingressus est.
III. Quomodo Joannes Ferrariensi monasterio Jesuatorum pro rectore præfectus est.
IV. Quomodo Joannes, quum in Romandiolam cum socio pergeret pro eleemosyna, a prætoris Forliviensis familia per errorem cum socio captus est.
V. Quomodo civitatis Ferrariæ episcopus miraculose creatus est.
VI. Quomodo beatus Joannes episcopatum recusavit.
VII. Quomodo Apostolico præcepto, & Patrum suorum consultationi obediens, episcopatum acceptavit, sacrosque ordines & episcopalem consecrationem acceptavit.
VIII.De liberalitate & misericordia Joannis erga pauperes.
IX. Quomodo irrogatam infamiam apud marchionem Ferrariæ a capellano suo, persecutionesque æmulorum patienter sustinuit.
X. Quomodo in pauperis specie Christus Joanni episcopo apparuit: & de nonnullis miraculis, dum esset in vita, ab eo operatis.
XI. De beati Joannis episcopi ab hac vita felici transitu.

MIRACULA
Hos titulos præferebant.

De fratre Andrea Ordinis Prædicatorum, gravi per annos quinque ac viginti infirmitate laborante, statim sanato.
De Bertoldo Alamano, a capitis petigine incurabili subito liberato.
De Joanne Albanense a peste liberato.
De filia Jacobi de Argenta, quæ manibus ac pedibus arida erat.
De Joanna filia magistri Dominici Corlesi, a dolore gravissimo & atroce liberata.
De filio prædictæ Joannæ a dolore stomachi liberato.
De Lucia, Herculis Rigonis pistoris uxore; quæ dolore oculorum obcæcata, visum recepit.
De Jacobo clerico, magistri Georgii sartoris filiastro, a capitis petigine liberato.
De Lucia supradicta a cruris tumefactione manuum ulceratione liberata.
De nobili Ludovico Gualengo ab diabolica illusione liberato.
De filio Blasiæ, Francisci Brusantini quondam uxoris, a cæcitate liberato.
De filio Humilitatis, a febre continua liberato.
De Joanne Avanzo a peste liberato.
De Bernardina a fluxu sanguinis liberata.
De illustri domino Rainaldo Estensi a gravissimo dolore liberato.
De pluribus ab immundis spiritibus obsessis, meritis beati Joannis liberatis. Et usque hodie in sanctitatis suæ testimonium tales liberare mirabiliter non cessat; ut quotidiana attestatur experientia.
Augustinus Villa, Lancillotti Villæ filius, XII Sapientum Ferrariæ judex, qui primus ob multa in patriam merita Pater patriæ merito est dictus.

VITA
Auctore anonymo ex Ordine Jesuatorum.
Ex Ms. Ferrariensi.

Joannes Taussinianus ep. conf. ex Ord. Jesuatorum, Ferrariæ (B.)

EX MS.

PRÆFATIO ET OPERIS DEDICATIO.

[Profana scribere nolens auctor] Plerique mortales studio & gloriæ seculari inaniter dediti, dux illustrissime a, exinde sui nominis immortalem gloriam quærere putarunt, si clarorum virorum Vitas scribere aggrederentur. Quæ res utique non perennem quidem, sed temporaneum conceptæ spei fructum afferebat: quia etsi per labentia tempora suam memoriam propagarent, & magnorum virorum propositis exemplis non pauca * æmulatio legentibus excitaretur; tamen laboriste, hæ vigiliæ, lucubrationesque nihil ad immortalem nominis memoriam, in æterna vita capessendam, pertinebant. Quid enim ipsis occasura cum seculo scriptorum suorum gloria profuit? Quid posteritas emolumenti tulit legendo pugnantem Achillem, aut philosphantem Socratem: quum eos non solum imitari stultitia sit, sed non acerrime etiam impugnare dementia? Quippe qui humanam vitam præsentibus tantum actibus æstimantes, spes suas fabulis, animas sepulchris dederunt; id tantum credentes, se hominum soli memoriæ perpetuandos fore: quum hominis officium sit perennem potius vitam, quam labentem ac fluxam mortalium memoriam quærere, non scribendo aut pugnando, vel philosophando, sed pie, sancte, glorioseque vivendo. Qui quidem error humanus litteris traditus tantum invaluit; ut multos plane æmulos hujus inanis philosophiæ ac stultæ virtutis invenerit.

[2] Unde facturi nobis operæ pretium videmur, si sanctissimi viri Joannis Tossignani, [aggreditur Vitam B Joannis ep.] celeberrimæ civitatis tuæ * antistitis, Vitam, quæ toti orbi exemplo, & humili congregationi nostræ, ac civitati tuæ ornamento futura est, perscripserimus. Nam plerique ad veram sapientiam & cælestem militiam divinamque virtutem eam legentes incitabuntur, & tamquam exemplo * Christianæ vitæ, similitudinem ac formam ab ea percipient. Ex quo etiam nostri commodi rationem ducimus, ut non inanem ab hominibus memoriam, sed æternum a Deo exspectemus præmium: quia etsi ipsi non ita vixerimus, ut exemplo aliis esse possimus; dedimus tamen operam, ne is occultaretur in tenebris, qui esset imitandus: quippe quum in domo Domini sit ardens lucerna, non exstincta, sed submota. Non jure ergo quisque nobis succensere potest, si vitam hujus beatissimi Viri celsitudini tuæ *, totique civitati, ac omni populo patefecerimus. Quinimo nostri seculi homines nobis ingrati esse haud debent, nec omnis deinceps ventura generatio; si, quem humana conditio tulit, nostro scribendi munere ad hanc lucem revocamus, & mundo restituimus, quem dignus habere non erat.

[3] Quum igitur hujus sanctissimi Viri Vitam scribere duxerimus; [maxima fide & rerum delectu;] ea scribere dumtaxat nobis studium fuit, quæ ante episcopatum, postea in episcopatu Pastor hic noster egregius gessit: quum nequaquam ad omnia illius pervenire valuerimus, in quibus ipse tantum sibi conscius fuit; utpote ille, qui nullam ab hominibus laudem requirebat; sed omnes virtutes suas latere magis appetebat. Plurima etiam ex his, quæ verissima a nobis comperta sunt, omisimus: cum quia, si tantum excellentiora notarentur, sufficere credimus; tum etiam ne legentibus congesta copia fastidium pareret. Qui autem lecturi sunt, fidem dictis adhibeant; quoniam nisi quod compertum comprobatumque est, [nihil] scripsimus: quod si secus foret, tacere potius, quam falsa dicere voluissemus.

[4] Igitur, dux inclyte, pietatis, religionis, charitatisque singulare domicilium, [eam offerens Herculi I, Ferrariæ duci,] sanctissimi Joannis, civitatis tuæ antistitis, Vitam a nobis scriptam accipe, quam devotioni celsitudinis tuæ præcipue dicamus, ut illius vero & legitimo spirituali filio; quum ipse sacri fontis unda te regeneraverit in Domino b; quemadmodum a plerisque viris fide dignis, qui tuo subjacent imperio, viva voce habuimus. Quare nos celsitudinis tuæ humiles devotique * te hortari, exorare, & obsecrare etiam non dubitamus, ut tanto Patri tuo debitum honorem præstare cures. Et quis hic honor? Illum inquimus, quem mater Ecclesia Sanctis viris, qui cælestem vitam actitarunt in terris, solet conferre. Tua ergo devotione, cura, ope, & impensa eniti omnino debes, ut hic tuus sanctissimus Antistes, humilitatis & angelicæ vitæ exemplar clarissimum, inter sanctos Pontifices militantis Ecclesiæ solemniter connumeretur [&] singulo quoque anno decreto Apostolico divinorum honorum debitæ ceremoniæ publice a fidelibus in perpetuam hujus sancti Viri gloriam impendantur.

[5] Ad quod agendum non multum nostra te debet hortari oratio; [ut canonizationem Joannis urgeat;] quum celsitudo tua tali vigeat disciplina, splendeat pietate, præstet prudentia; ut in humanis rebus nil vehementius optes, nilque præclarius ducas, quam id omni studio, vigilantia & solicitudine exsequi, quod Christianæ religionis amplitudini, honori ac gloriæ vides accedere, & patriæ civitatique tuæ ornamento splendorique esse existimas: quibus profecto tu unus ex omnibus Italiæ principibus maxime invigilas & studes c. Hoc idem, ad quod celsitudinem tuam nunc hortamur, magnanime ac sapientissime dux, sensisse te atque optasse jam dudum facile credimus, immo confidimus: sed tempora & occasionem vidimus tuo voto defuisse.

[6] [cui negotio opportuna tum erat occasio.] Nunc, quum tibi sit illustris Alphonsus, filius tuus primogenitus, Alexandro VI Pontifici maximo stricta affinitate conjunctus d; & reverendissimus Ipolytus, filius tuus secundo genitus e, Cardinei culminis numero adjunctus, f teque [eo] dignitatis, auctoritatis & loci provexerit non casus aliquis, sed maxima & admirabilis virtus tua; ut honoribus, potentia, opibus nulla recordatione majoribus ornatus sis ac cumulatus, aggredere, & perfice prospero sidere, ac benefactore Jesu Christo favente, nostras has preces, quas pietati tuæ & devotioni toto corde supplices effundimus. Quod ut queas efficere, ardenter omnes vitam tibi incolumitatemque precabimur. Vale, Italiæ gloriæ splendor, patriæ pater, pauperum cibus, & vita; nosque tuos supplices audi.

ANNOTATA.

a Herculem appellat, hujus nominis primum Ferrariæ ducem; qui Borsio fratri successerat, vita functo die 20 Augusti 1471, ut observat Scalabrinus in annotatis ad Vitam nostram. Borsius autem ducis Ferrariæ titulum primus adeptus fuerat a Rom. Pontifice Paulo II anno 1470, cum & ab imperatore Frederico III ducis Mutinæ & Regii, comitisque Rhodigii titulis auctus antea fuisset 1452; uti notat Imhofius in corpore Hist. Genealog. Italiæ, ubi de familia Atestina; & fere consonat Joannes Baptista Pigna Hist. de Principibus Atestinis lib. 7. Ante ea tempora marchiones appellari consueverant Ferrariæ principes, teste Jovio in Vita Alfonsi III, & aliis passim. Obiit vero Hercules, ut in Commentario dictum est, 23 Januarii 1505.

b Idem astruit Scalabrinus ex multis, ut ait, codicibus Mss. e quibus describit sequentia: Joan. de Tussignano, episcopus Ferrariæ, solemniter in episcopatu baptizavit filium marchionis Nicolai domini nostri, quem illi peperit domina Rizarda de Saluzo, uxor sua: impositum est illi nomen Hercules; & eum levavere de sacro fonte legati Venetorum & Florentinorum. Factum id, eodem teste, 26 Januarii, anno 1432; cum jam ab anno antecedenti episcopus esset Joannes. Tantumdem anno sequenti 1433, die 8 Septembris præstitit alteri Nicolai ex eadem conjuge filio, quem Sigismundus imperator, inquit Scalabrinus, de sacro fonte levavit, & in gratiam sui Sigismundus appellatus est. Idem de Leonello & Borsio affirmat Ferrarius part. 3, cap. 9. Sed male: siquidem diu ante Joannis episcopatum natus uterque fuerat.

c Veras has esse laudes Herculis, testantur antiquæ inscriptiones apud Antonium Guarinum in Compendio hist. de ecclesiis Ferrariensibus lib. 3, ubi de ecclesia S. Mariæ Angelorum, pag. 152.

d Nam secundis nuptiis Lucretiam, Alexandri VI filiam, duxerat Alfonsus anno 1501, ut narrat Guicciardinus Hist. Ital. lib. 5; vel anno sequenti, quem notat Scalabrinus.

e Imo tertius Herculis filius erat Hippolytus: Secundo genitus enim Ferdinandus fuit. Itaque hoc loco amanuensis errorem incusat Scalabrinus.

f Hippolytus ab eodem Alexandro PP. VI purpura donatus est anno ætatis quarto decimo, Christi 1493, duodecimo Kal. Septemb. Adi Vitas Pontificum Rom. Ciaconii ab Oldoino nostro recognitas tom. 3, pag. 175.

* Scalabrinus legit non parva

* Scal. suæ

* Scalabrin. ex speculo

* Scal. suæ

* Scal. addit servi

CAPUT I.
B. Joannis genus, patria, educatio pia, peritia juris civilis; vocatio ad Ordinem Jesuatorum, elusa parentum exspectatione.

Beatus Dei servus Joannes in Tossignano, territorii Imolæ oppido celeberrimo, Baldassare Coscia sanctæ Romanæ Sedis in Romandiolæ provincia legato a, [Beati patria, parentes, educatio, studium juris civilis,] ex Antonio Tavello b, & Joanna c parentibus, genere & vitæ sanctitate moribusque clarissimis, natus est. Qui quamvis fugacis hujus seculi divitiis clari non essent; hospitalitate tamen in pauperes cunctis conspicui erant; qua divino conspectui gratiores ita redditi sunt, ut in liberorum suorum numero habere Virum hunc sanctissimum meruerint. Qui posteaquam a matre religiose est educatus, bonisque instructus moribus, quum ingenii perspicacitate docilique natura polleret, Bononiam a patre ad generale studium missus est; ut ibi liberalium artium peritiam studii exercitatione sibi compararet. Ubi sanctæ indolis Puer non vanos puerorum lusus, sed senum seria graviaque exercens, eruditioni, cujus gratia Bononiam missus fuerat, cœpit diligenter intendere. Omissisque voluptatibus, quibus solet adolescentium ætas effervere, totum se studiis mancipavit; &, ut ad sapientiam animum suum plenius transferret, dissoluta consortia hominum omni diligentia declinavit; litterisque adeo incubuit diligenter, ut brevi temporis spatio in juris civilis studiis illucescere omnibus mirifice cœperit.

[8] In victu sobrius erat; in incessu compositus; in verbis maturus; [cum insigni pietate conjunctum;] in conversatione humilis ac mansuetus. Dei sacra templa devote visitans frequentabat. In jejuniis, orationibus, vigiliis, aliisque spiritualibus exercitiis sedulus & diligens erat. Parentes vero ejus, cum illum ita devotum ac doctum evasisse conspicerent, indicibili afficiebantur lætitia, præque ingenti gaudio totum cor eorum gestiebat, in Filium * majorum suorum sanctissimos mores insignemque doctrinam, quemadmodum ipsi exspectabant, resurgere coalescereque cernentes. Vir autem hic Dei Joannes, quum ad scholas lectionis gratia pergeret, vel cum ab eis rediret, pio devotoque affectu ante quamdam sanctissimæ Genitricis Dei Mariæ imaginem, preces, supplicationes, & vota effundere solitus erat.

[9] [desiderium vitæ religiosæ.] Quod equidem benignus ac misericors Dominus oculo suæ pietatis prospiciens d, dilecto huic Filio suo, cujus mens undique sanctissimis æstuabat desideriis, immensæ largitatis suæ dona largiter copioseque conferre placuit. Unde ut illum ad perfectionis statum proveheret, sancti Spiritus radio Joannis cor illustrans, eum ad totius mundi contemptum perduxit, submittereque collum Religionis suavissimo jugo disposuit. Agebat tunc Vir Dei annum vigesimum secundum, & ob assiduam ad studium exercitationem ingeniique præstantiam ad capessenda doctoratus insignia in civili jure idoneus ab omnibus dicebatur doctoribus: quod ipse cum reliqua mundi gloria parvi pendens, ad sancti propositi divinam inspirationem adimplendam dumtaxat intendebat: id curabat, id exposcebat ardenter, id satagebat quam celerrime adimplere. Denique mens illius nil aliud cogitare poterat: adeo intrinsecus divinæ dulcedinis gestu * erat illectus, quem in eos infundere non desinit Dominus, quos ad amoris sui observantiam novit fideliter accedere.

[10] [Doctoratus laurea jam donandus,] At ne parentes lætitia, quam per Joannem recipere ac consequi exspectabant in dies, penitus defraudarentur, litteris suis certiores illos reddidit, quemadmodum a doctoribus dignus juris civilis doctoratus ornari insigniis habitus erat: quod parentes nedum, sed & omnem familiam & amicos summo affecit gaudio. Quapropter parentes Joannis, ut illius gloriæ totiusque familiæ honori facerent satis, vineam vendiderunt, quam Vir Dei, ad episcopatum assumptus & a balneis rediens, pristinam familiam & amicos visitans, postea reemit, Tavellorumque suorum familiæ restituit pristinisque facultatibus adjunxit.

II.

[11] Pater itaque Joannis cum Bononiam venisset, [patri mentem aperit adeundi Jesuatos,] ut pro illius doctoratu necessaria opportune provideret; circaque hoc multa invicem essent allocuti, Joannes inquit: Non dignum puto, pater amantissime, te latere, quod proxime a me agendum est. Quidam hic locus est non longe e, ad quem ire, ibique morari, & vivere simul cum quibusdam viris probitate & virtute conspicuis cogor, qui me observant, diligunt, & amant. Pater hoc audiens, mirari admodum cœpit, & apud Joannem multis cum precibus instare, cur hæc diceret; &, quid hoc esset, sibi declararet. Tunc Joannes, ne paternas preces videretur negligere, respondit: Viri optimi sunt ii, apud quos manere volo, & locus honorabilis, & conveniens. Quiesce, pater amantissime: hæc tibi facere satis nunc censeo.

[12] [eoque absente, rem exequitur,] Noluit Antonius, qui natura humilis, benignus, mansuetusque erat, filium exasperari vehementius; sciens ob ejus probitatem vitamque castissimam, non nisi quæ omni commendatione digna forent, eum facturum: unde Bononiæ eo relicto, domum rediit, hoc cum animo firmoque proposito, ut, brevi interposito temporis intervallo, una cum consanguineis & amicis ad honorandum Joannem filium in sui doctoratus coronatione rediret f. At Joannes, totus interius divino æstuatus * incendio, mundum, litterarumque humanarum studium omne cum sua gloria contemnere, seque ad salutis suæ studium totum vendicare statuit. Quare, Spiritu sancto ductore *, immobili sancivit animo pauperum Jesuatorum humilem Ordinem ingredi: quem nec parentum tunc affectus, nec dulcis totius Tavellorum familiæ gloria retinere, nec Jesuatorum vitæ austeritas, nec ipsa mendicitatis abjectio terrere haud potuit; sed in Deo spem omnem collocans, Salvatoris verba in corde suo gerens *, quibus ait: Qui amat patrem aut matrem, fratrem, uxorem vel sorores plus quam me, non est me dignus; omnibus percalcatis, ad Jesuatos se recepit: quorum ante diuturno tempore devotissimam habuerat conversationem.

[13] Spinellus g, vir Dei, summa redolens bonitate, [Bononiæ receptus in Ordinem an. 1408.] tunc Bononiæ monasterii rector erat; cui Joannes, ac ceteris fratribus, sanctum animi sui propositum aperiens, habita super hoc matura deliberatione, ad Ordinem magno omnium cum gaudio salutis nostræ anno MCDVIII quinto Kalendas Augusti h receptus est. Qui demum brevi tempore Religionis institutis & virtuosis moribus apprime imbutus, adeo laudabili cum omnium commendatione in monasterio se gerebat, ut in Religione non novus, sed antiquus; non discipulus, sed magister potius videretur. Cum autem per dies aliquos [apud] Bononiam mansisset in Ordine, Spinello patri, ut Joannis profectui salutique consuleret, Venetias eum mittere visum est.

[14] Igitur quum Joannes Venetias ivisset, Antonius Tavellus, [Pater, ubi id resciit, dolere primum,] ejus pater, Bononiam revertitur; ut de suscipiendo i a Joanne doctoratu quid agendum foret, expediat; sed cum Joannem non reperisset, mœrore tristitiaque confectus inter affines & amicos quærere eum cœpit: maxime vero ad Canedulorum k domum se contulit, ut ibi saltem, quo Joannes profectus esset, intelligeret; ibi plurimum namque Joannes conversari solitus erat. At nec ibi suo satisfacere potuit desiderio. Tandem, ut Deo placuit, illum pauperum Jesuatorum Ordinem esse ingressum cognovit: quo audito, perturbatione doloreque maximo affectus, domum rediit; ubique primum advenit, obviam Joannis mater, spe avida de filio grata nova intelligere, occurrit: sed virum mœstum tristemque aspiciens, tristis fontis causam percontari anxie cœpit. Cui vir: Uxor carissima, spes enim omnis nostra evanuit; familiæ nostræ gloria exstincta, & totius domus exspectata utilitas perempta; filius noster Joannes orbatos nos, mœstos, ac senes dereliquit; & Jesuatorum Ordinem humilem abjectissimumque est ingressus. Mater hoc audiens, interius tota commoveri cœpit, conceptique doloris verba lamentabili voce emittere.

[15] Cumque hæc a parentibus Joannis agerentur, unus ex eorum consanguineis, [deinde cum consanguineo furere cœpit in Filium;] Franciscus nomine, aderat; qui detestari, quod Joannes gesserat, acriter cœpit; nimioque furore percitus, talia ex ore verba protulit: O si illum in manibus meis haberem! profecto occiderem. Tunc Joannis pater magno dolori, qui suo insidebat animo, cedens, paternæ charitatis immemor, Francisco dixit: I libere; illumque intrepide seca, ure, & occide: tibi omnem in eum auctoritatem potestatemque cedo l. Franciscus, hoc audito, ut tigris truculenta, faucibus undique rabidam spumam evomens, omni penitus exutus humanitate, sævissime rugiens in semet ipso, plura Joanni minari cœpit, in eumque crudelia quæque se exerciturum procaciter tumultuoseque asserens, Bononiam venit. Cumque ad monasterium accessisset, validissimis clamoribus clamare cœpit, Joannem sibi dari velle; qui si non daretur, monasterium incendio consumere, fratres omnes interficere, & quæque atrocia & immania, quæ sibi possibilia forent, in sui furoris vindictam se facturum pollicebatur. At Spinellus pater, qui monasterii rector erat, mellifluis suavibusque verbis undique sancti Spiritus dulcorem effluentibus, Francisci cor, furore repletum, lene & placabile reddidit, inquiens, sanctæ obedientiæ jussu Joannem Venetias ivisse. Quo audito, Franciscus, qui prius ut leo ferocissimus advenerat, nunc ut agnus a monasterio recessit.

ANNOTATA.

a Balthassar Coscia seu Cossa is est, qui deinde fuit Joannes Papa XXIII, Alexandri PP. V successor. Sed cum non videatur fuisse legatus Flaminiæ sive Romandiolæ creatus ante Cardinalatum, quem primum adeptus est sub Bonifacio PP. IX, anno Christi 1402, juxta Ciaconium aliosque apud Oldoinum citatos, non satis placet hæc legatio ad Beati nativitatem suis temporibus circumscribendam. Aliter sane, multoque clarius ac pressius ea determinatur infra; cum num. 13 dicitur Joannes in Ordinem Jesuatorum admissus salutis nostræ anno MCDVIII, quinto Kalendas Augusti, quando, ut habetur num. 9, agebat Vir Dei annum vigesimum secundum: hinc enim sequitur, ut in lucem sit editus vel anno 1386 post 28 Julii, vel ante diem ac mensem illum anno 1387. Et priorem quidem annum scriptores, quos viderim, omnes amplectuntur; etiam ipse Ughellus tom. 2, col. 591, licet paulo inferius addat: Jesuatorum monachum induit anno XV ætatis suæ, anno MCDVIII; in quo secum pugnat; nisi & hoc vitium inter alia plurima typographo sit adscribendum.

b Morigius cap. 1 Ravellum scribit & paulo inferius Clavellum; primum secuti sunt plures alii. Apographa utraque Vitæ nostræ hoc loco habebant Zanello; forte quod autographum ibi corruptum esset: nam infra num. 10 utrumque apographum diserte exprimit Tavellorumque suorum familia &c. eodemque modo consentiunt ambo num. 12, & 13. Itaque Tavellum legendum hic esse contendit Ferrarius part. 1, cap. 1, quia sic repererit in scriptis antiquis & authenticis. Tavellium quoque appellat Ughellus, tametsi Ravellum legisse debuerit apud auctorem, quem citat sub nomine Villegæ. Ferrario & lectioni nostræ patrocinantur cum scutum Beati gentilitium, de quo vide infra Supplementum § 2, num. 12, tum ipsius Joannis testamentum ibidem § 8, num. 96.

c Binominem ergo hanc fuisse necesse est: nam in citato mox testamento num. 106 Margarita vocatur.

d Patet, hic esse solœcismum; sed cum sententia clara sit, de illo non magis, quam de aliis infra similibus, laborandum.

e Monasterium innuit Jesuatorum ad S. Eustachium prope muros Bononienses extra portam, quam vulgo nuncupant San Mamolo, erectum annis antea quindecim quam ingressus illud esset Beatus noster, ut scribit Morigius in Vita cap. 2. De hoc monasterio legi plura possunt apud Ferrarium part. 1, cap. 2, & maxime apud Masinium in Bononia perlustrata, ac tertio recusa anno 1666, part. 1, pag. 176.

f Quia nimirum ambigua Filii verba non ita intellexerat, ut iis consilium Religionis ineundæ significatum crederet.

g Spinelli, viri venerabilis Acta compendio descripta legere est apud Morigium in Historia Jesuatorum lib. 2, a pag. 232.

h Scalabrinus legit anno MCDIII, quinto mensis Augusti; sed lectionem apographi nostri antiquioris secuti sunt Morigius, Bagnus, Ughellus, Ferrarius, Baruffaldus, omnes.

i Non ergo suscepit umquam re ipsa doctoratum Joannes, ut post Bagnum errat Philippus Ferrarius in ejus elogio die 4 Julii.

k Illustris apud Bononienses Canedulorum familia fuit; sed anno 1445 propemodum universa periit; ut narrat Pompeius Vizanus Hist. Bonon. lib. 7.

l Hunc patris furorem dissimulat Morigius cap. 2 & 3. Ferrarius vero part. 1, cap. 6, negat hic Antonium locutum fuisse; sed furenti tamen Francisco tacendo quodammodo assensum esse. Neutrius in hac re fidem valde laudaverim.

* an. filio?

* an. gustu?

* Scalabr. æstuans

* Scalabr. auctore

* Scal. gerere, minus recte.

CAPUT II.
Egregiæ ejusdem in Religione virtutes; præfectura monasterii Ferrariensis reluctanti imposita; tolerantia injuriarum.

Interim Joannes Venetiis habitabat, a parentibus remotus, & ceteris seculi hominibus incognitus: [qui jam interim Venetiis egregie proficiebat in suo instituto,] qui Deo ibi tantum vacans, mirabiliter profecit; ut omnibus sanctarum virtutum optimorumque exemplorum speculum passim pateretur a. Inter autem omnia otium evitabat, tempus suum utiliter dispensando: orationi solicitus, obedientiæ promptus, humilis omnibus, in conversatione humanus. Viliora monasterii, quæ elatæ * mentes exhorrent, solus ipse exercere procurabat. Exercitia laboriosa, quamvis delicatæ complexionis esset, minime fugiebat, sed circa ea mirabili promptitudine se exhibebat; quorum nec causa sanctarum meditationum exercitia ullo tempore interponebat *. Eundi quoque pro panis eleemosyna (quem utpote non lateret, id Deo quam gratissimum foret) coram patre rectore humi prostratus, sæpissime tamquam ab invito gratiam extorquebat. Curam etiam corporis sui non pro carnis desiderio, sed pro necessitate dumtaxat, habebat. Infirmis fratribus, totus in proximi charitate accensus, diligenti solicitudine, vigilanti cura, summoque studio, omni cum humilitate & reverentia serviebat: in conversatione vero tam dulcis, humanusque ac gratus erat; ut non homo, sed angelus in terris habitans videretur.

[17] [donec inde Ariminum, postea Bononiam venit;] Alexius noster, vir devotissimus, qui cum Joanne diu fuerat conversatus, sæpius ac sæpius est attestatus, illum nullis injuriis nullisque contradictionibus in iram turbationemque concitari umquam potuisse; sed omni cum reverentia, humilitate ac patientia circa omnes pacificus *, clemens, mansuetusque semper exstitisse: quo singulari præcipuoque amore colebatur ab omnibus. Peracto orationis tempore, communibusque exercitiis monasterii perfectis, ne humani generis hostis illum ullo tempore vacantem reperiret, ad sanctarum Scripturarum studia se conferebat, quædam pro fratrum profectibus materna lingua exponens; alia vero, nedum ad eorumdem patrum, sed omnium quoque utilitatem, componens b. Si autem in communi fratrum colloquio aliquando se haberet, pro viribus otiosa mundanaque refellere, & divina ac cælestia fabulari conabatur. Hæc erant viri Dei Joannis studia, ii mores, hæc vita, dum Venetiis maneret. Quo tempore inde recedere illum contigit, ut una cum innumerosa multitudine religiosorum, vigente adhuc sisma c, Gregorium undecimum d ad civitatem Arimini e associaret; sic jusserat illis summus Pontifex: inter quos & hic Vir Dei aderat f. Quo peracto g, summi Pontificis accepta benedictione, quum Spinellum, suum spiritualem patrem, videndi desiderio totus arderet, versus Bononiam iter arripuit; inque patris amplexus cum summo omnium fratrum gaudio est receptus.

III.

[18] Crescente igitur Joanne beatissimo in sanctis virtutibus, gratiisque spiritualibus, [paulo post rector monasterii Ferrariensis eligitur invitus:] humili ac mansueta conversatione omnium fratrum corda ad se trahebat: cumque in rebus agendis perspicaci valeret ingenio, & cælestibus divitiis totus undique redundaret, ab omnibus rectoris officio dignus est habitus. Quapropter synodus patrum h illum in Ferrariensis monasterii rectorem unanimiter elegit. Quod Joannes intelligens, humili recusatione patrum voluntati resistere nitebatur, asserens, se tanto oneri haud idoneum esse, mererique minime congregationis cuiquam majori officio præfigi. Tamen post multam ipsius colluctationem, patrum constantem voluntatem cognoscens, ne divinæ voluntati fortasse resisteret, cervicem sanctæ obedientiæ jugo humiliter submisit, quam usque ad mortem perpetuo observare pro Christi amore promiserat.

[19] [quod munus præclare gessit,] Cum ergo Ferrariam ad suum monasterium, cui rector erat præfectus, venisset, a suis spiritualibus filiis gratiose reverenterque est receptus. Qui omnes magna cum humilitate & amoris observantia, hilari fronte, læto corde illius subjectioni se submisere; cujus imperia illis gratissima, jussiones jucundissimæ, conversatio dulcissima. Ab ore equidem Joannis non nisi divinorum eloquiorum manna distillabat: vas enim Domini erat electum, divinæ gratiæ liquore plenum, quo subditorum pauperum fratrum corda inflammabat, ad spiritualia studia acriter excitabat, mentes a terrenis sustollebat, illasque ad cælestia erigebat ipse.

[20] Etsi antequam in rectoris officio foret constitutus, [in omnibus officiis præliocens subditis;] vigilans, alacer, promptusque in sanctis ac virtuosis exercitiis semper adesset, nec lassitudine ab incepto umquam desisteret; majori tamen tunc studio & vigilantiori cura, auctiorique solicitudine in his omnibus se exhibuit; secum cogitans, non minus teneri subditos instruere opere, quam verbo. Propterea a quocumque opere etiam vilissimo se numquam retrahebat. Et quamvis ceteris præesset, ad panis eleemosynam postulandam ibat quam sæpius; coquinamque juxta Ordinis consuetudinem exercere nec dedignabatur.

[21] Fratres ad orationis studium solicitos tenere summa curabat diligentia; [studium orationis, & otii fugam commendat maxime.] utpote religiosæ vitæ principium ac tota summa *. Post orationem, charitatis operibus, utilibusve exercitiis occupare eos satagebat; ne & otio torpescerent, & tempus, a Deo ad operandum mortalibus datum, vacuum & inane ex eorum manibus elaberetur. Nec aliam Joannis beatissimi singularem & eximiam virtutem silentio prætermittendam censemus: erga enim mœstos, & quos spiritualibus tribulationibus affligi cernebat, paterno compatiebatur affectu; quibus modo exhortationibus, modo consiliis succurrere, modo consolare * omnibus, ut valebat, viribus nitebatur; quorumque necessitatibus temporali substantia subvenire & largissimus erat.

[22] Cogitans præterea, quam grave onus exsistat aliorum curam habere, [Ex humilitate flagitæt ab officio removeri;] totis viribus, quibus potuit, omni tamen cum humilitate, regiminis officio renuntiare conatus est i. Sicut epistola illa k, quam materno sermone Spinello patri scripsit, attestatur; in qua virtutis suæ parvitatem, spiritus tepiditatem, ingeniique sui imbecillitatem accusando, ad regiminis officium se non usquequaque idoneum judicat: idcirco supplex corde & mente ante patrum pedes procumbens, liberationem ac absolutionem a regimine misericorditer petit, subditumque esse, quibus valet potestque, precibus efflagitat. Quod quidem Vir Dei non ut oneris sarcinam deponeret, tamquam labori cedens, obtinere procurabat; sed quia tanta in eo vigebat humilitas: quod nedum ad hoc, sed ad omnia se indignum esse putabat.

IV.

[23] Cum itaque Joannes regiminis absolutionem a patribus obtinere minime potuisset (Dominus enim illum ad hujus officii onus elegisse ab omnibus cognoscebatur; [sed frustra. Conquirens eleemosynas ad condendum oratorium,] quoniam, tamquam civitas supra montem posita, in meritis quotidie gloriosior apud Deum & homines apparebat: nam, ut infra fusius dicemus, virtutum omnium & bonitatis norma & regula cuique erat) ne Deo displiceret, patrum voluntati humiliter se subjecit, omnique studio, solicitudine, & cura, ut pastor super gregem Domini diligentissimus, ad animarum salutem procurandam omnem operam dedit. Cui cum magna necessitas fabricandi oratorii pro fratribus ad divinas laudes excubandas accidisset; nec illi ad ædificationem necessaria adessent; divinæ providentiæ omnem animi sui spem committens, statuit, uno contentus socio, in Romandiolam pro postulanda ab amicis eleemosyna pergere: qua suppetente, sibi tigna, calcem & lateres emeret.

[24] [capitur ut latro; reddens gratias pro injuria.] Cumque jam Forlivium l venisset, seque hospitalem m versus conferret; ut ea nocte ibi una cum socio hospitaretur, prætoris familiam obviam habuit, quæ ad quærendum quosdam insignes fures exierat: quos cum non inveniret, aspiceretque, Joannem & socium esse peregrinos, illos tenuit, sibimet asserens, ab eis furum notitiam haberi forsitan posse. Sed cum Joannes ac socius furum notitiam non habere simpliciter assererent, illos ad prætorem tamquam latrones duxit. Quos ut primum prætor aspexit, illos summæ simplicitatis integritatisque viros esse cognovit: quos libertati suæ omni cum veneratione restituit. At Joannes prætori, nec ejus familiæ, injuriam illatam non proposuit, nec de ea minimam querelam fecit; sed lætus pro Domino omnia sustinens, cum gratiarum actione a prætore recessit, seque cum socio ad amicos contulit; a quibus competenti accepta eleemosyna, Ferrariam rediit; oratoriumque, in quo corpus suum nunc venerabiliter requiescit, in Dei honorem beatique Hieronymi laudem feliciter construxit, dicavit, ac posuit n.

ANNOTATA.

a Sic habet apographum nostrum antiquum; imo & recentius ab amanuensi Scalabriniano sic fuit primo scriptum, quamquam hoc posteriori manu correctum est, & pro pateretur repositum sit haberetur; recte quidem, ut ex sensu patet; sed utinam ex fide autographi.

b Gregorius Ferrarius part. 2, cap. 3, E Latina, inquit, in linguam nostram vulgarem opera multa sacra convertit: alia & ipse composuit utilia atque pia; inter quæ est Scala religiosorum; quod opusculum attente consideranti non in cella, sed in cælo elaboratum videtur. Vide infra cap. 3, num. 29.

c Sisma Italicismus est, pro quo in ecgrapho Scalabrini recentiori manu repositum est schismate, longo illo scilicet & famoso, quo alius Romæ, alius Avenione summi Pontifices residebant; ad quos circa hæc tempora tertius accesserat Alexander V, in synodo Pisana creatus anno 1409.

d Aliis duodecimum, Romæ consecratum anno 1406; cum jam Avenione sederet Benedictus XII, dictus XIII.

e Gregorius enim concilii Pisani sententia anno 1409 depositus una cum Benedicto, pro vero Pontifice se gerere pergens, modo in regno Neapolitano, modo apud Forum Julii, modo Arimini apud amicos detinuit sese.

f Putat Greg. Ferrarius part. 2, cap. 4, evocatum fuisse B. Joannem ad Pontificem Gregorium, commendatione nepotis Pontificii, Antonii Corrarii, tum S. R. E. Cardinalis; cui Joannis sanctitas ex eo fuerit probe perspecta, quod ejusdem Jesuatorum Ordinis alumnus aliquando fuisset. Sed hæc res gravibus obnoxia difficultatibus est: nam primo; fuerit aliquando Jesuatus Antonius; at certe pridem esse desierat, antequam inter purpuratos Patres adlectus est, hoc est, ante mensem Junium anni 1408; cum ante illud tempus diu desudaverit in primordiis Canonicorum S. Georgii in Alga apud Venetos stabiliendis. Unde ergo Joannem noverat, qui ante Julium anni 1408 nec Jesuatus fuit, nec Venetias ante scitur adiisse? Deinde quamvis asserant tam Ferrarius hic, quam Morigi, sue Morigia in Historia originis omnium religionum cap. 43, a pag. 289, & in Hist. Jesuatorum lib. 2, cap. 47, Antonium Jesuatum toto circiter decennio fuisse, juxta fidem codicis cujusdam Ms.; tamen id valde etiam solide negat illustriss. Jacobus Philip. Tomasinus in Annalibus Canonicorum secularium S. Georgii in Alga pag. 70. Ferrarii ergo conjectura parum fundata videtur.

g Nempe anno 1415, quando Gregorius apud concilium Constantiense per legatum suum cessit Pontificatu.

h Synodum hanc habitam fuisse Bononiæ vult Ferrarius part. 2, cap. 6, & quidem anno Christi 1426, appellatque primum capitulum Religionis: quod & Morigius docet Hist. Jesuat. lib. 2, cap. 49.

i Hoc factum statuit Ferrarius part. 2, cap. 7 post tres fere annos ab inito primum rectoratu; adeoque versus annum 1429.

k Epistolam hanc intercidisse opinamur; quandoquidem Ferrarius ejus loco aliam substituit ibidem, a se excogitatam.

l Id est Forum Livii, vulgo Forli, quæ urbs est in Romandiola, Italiæ provincia.

m Hospitalem, subintellige domum.

n Facultatem ad hoc opus erigendum petierat Beatus ab illustrissimo Petro Boiardo, suo in cathedra Ferrariensi decessore; a quo eam anno 1429, die 30 Aprilis luculenter obtinuit; ut ex ipso instrumento patet, quod totum recitat Ughellus Italiæ sacræ tom. 2, col. 588 & sequenti.

* Scal. claræ

* id est, intermittebat

* lege pacificum, &c.

* lege totam summam

* pro consolari

CAPUT III.
Electio ejus absentis & ignari ad episcopatum Ferrariensem, non sine miraculo facta.

Pluribus jam annis in Ferrariensi monasterio Joannes cum pro patre rectore stetisset, sanctoque spiritu repletus admodum esset, [Episcopo Ferrariensi defuncto, an. 1431,] ne lucerna super candelabrum posita, sub modio lateret, sed cunctis lumen præstaret; & qui pietatis misericordiæque dulcorem erga proximum induerat, optimamque doctrinam populo propinabat, [ac] vitæ sanctitatem maximo omnium cum profectu exhibebat, in Ecclesia Dei [ad] animarum salutem apertius pateret, Deo altissimo permittente, anno gratiæ millesimo quadringentesimo trigesimo primo Ferrariensis ecclesia est destituta pastore a: quo tempore Nicolaus Estensis b, Ferrariæ marchio, feliciter regnabat: cui ut de pastore optime provideretur, ipse Nicolaus Eugenium quartum Pontificem maximum, quibus valuit potuitque supplicationibus, obsecravit. Cujus sanctissimo voto facere satis omni studio & diligentia summus Pontifex statuit.

[26] [Joannes inscius offertur Romano Pontifici, a quo primo rejicitur,] Cumque summus Pontifex in semetipso cogitaret, quem tanto oneri idoneum præficeret c, altissimusDeus volens Joannem majori cura pro animarum salute exercere, & ecclesiæ Ferrariensi populoque salubriter consulere, mentem animumque reverendissimi patris Fantini Danduli, Romanæ Sedis in Bononiensi civitate legati d, sancti Spiritus lumine illustravit, litteris suis ad Pontificem, Nicolai marchionis favente consensu, viros tres doctrina, virtute, sanctitateque vitæ ad hoc onus idoneos proponere: quorum unus Joannes hic beatissimus erat. Lectis igitur reverendissimi patris Fantini litteris, Pontifex Joannem respuere visus est: quoniam rem insolitam se facturum dicebat, si abjectum pauperemque hominem, nullo ecclesiastico insignitum ordine e, in tantæ civitatis episcopum assumeret. Quapropter ut maturius rem hanc arduam deliberaret, in crastinum diem consistorium suorum Fratrum transtulit, in quo de idoneo pastore Ferrariensi ecclesiæ summus Pontifex providere statuerat.

[27] [alterique postponitur;] Pontificis vero animus, mens, & voluntas erat Jacobum f, Mutinensis ecclesiæ archipresbyterum, virum optimum, qui & ipse in reverendissimi Fantini litteris nominatus erat, pro Ferrariensi pastore pronuntiare; cui ob virtutem singularem ac doctrinam, & marchionis Nicolai commendatitiis litteris pro eo ad Pontificem intercedentibus, Cardinales omnes favebant. At quoniam Dominus ad hujus pastoralis curæ administrationem exercendam illum non elegerat, Pontificis Cardinaliumque votum evanuit. Quare divina providentia, quæ summa sapientia est, mirabili ac stupendo hoc ordine summum coëgit Pontificem, Joannem, beatum Dei virum, in Ferrariensis civitatis pastorem eligere, creare, atque pronuntiare, ceteris postpositis.

[28] [donec Pontifex, subitis correptus doloribus,] Præcedenti enim nocte, quæ diem constitutam consistorii adducebat, quum summus Pontifex lætus & incolumis sopori se dedisset; expergefactus, insolito & inopinato dolore mox acriter vexari cœpit; adeoque stricte urgebatur; ut quietem aliquam nec invenire, nec medicorum ulla remedia sibi proficere poterant. Cum igitur Pontifex ob hujus insoliti doloris graves angustias totam pene noctem insomnem duxisset: luxque constituti diei pro consistorio jam quasi advenisset, cœpit & magis mente vexari, cogitans, hoc inopinato impedimento in futuro consistorio episcopi Ferrariensis pronuntiationem non esse possibilem.

[29] [dum relegens commendatitias pro Joanne,] Et * inter hujusce rei cogitationem, & doloris quam patiebatur acerbitatem versaretur, reverendissimi Fantini litteræ, Sanctitati suæ scriptæ, ad ejus mentem venerunt; quas mox sibi deferri jussit. Cumque eas legeret, Joannem aliis duobus, qui a Fantino Pontifici proponebantur, magis commendari cognovit. Ad quod peragendum nihil carnale reverendissimum Fantinum induxit, sed singularis ipsius Joannis doctrina sanctitasque vitæ præcipua, quæ apud virum hunc probatissimum erat jam notissima: siquidem reverendissimus Fantinus jam diu Joannis doctrinam vitæque præstantiam apud Pontificem magnopere laudaverat, quum ipse ab Eugenio, intuitu precibusque cujusdam devotissimæ sororis suæ, ad traducendum in maternum sermonem libellos quosdam devotissimos requireretur: ad quod opus perfecte absolvendum Joannem beatissimum proposuit, & ille * demandavit; maxime cum jam vidisset Bernardi sermones, Bibliæ, ac Moralium Gregorii majorem partem eleganti stylo in maternum sermonem ab eo esse traductam g. Exstant & alia devota Viri hujus opuscula & epistolæ, quæ illius doctrinam sanctitatemque præferunt h.

[30] Tamen summus Pontifex in copiosam multitudinem litterarum, [easque denuo abjiciens, torquetur gravius,] quam non longe multum ab se habebat, illas i rejecit, parvi faciens pro Viro isto reverendissimi Fantini commendationem. Quod cum egisset, mox acriori acerbiorique dolore, quam antea, torqueri cœpit. Cumque causam hujus atrocissimi doloris a semetipso quæreret, iterum ea, quæ de Joanne reverendissimus Fantinus Sanctitati suæ scripserat, ad memoriam redierunt: quæ secum animo volutans, cogitare cœpit, divino judicio forsitan his atrocissimis affligi [se] cruciarique doloribus; quia secundum divinam voluntatem Ferrariensi ecclesiæ providere de pastore non statuisset.

[31] Hæc secum mente cogitans, Tarvisinum episcopum k, [dolorum causa deprehensa, mutavit mentem,] virum religiosum, olim sanctæ Justinæ Patavinæ regularem abbatem, vocavit; eique jussit reverendissimi Fantini litteras, a se in illam magnam multitudinem projectas, quærere, & inventas sibi deferre. Tunc episcopus Tarvisinus Pontifici obtemperans, ad litterarum illam magnam multitudinem accessit; quo ut primum advenit, statim reverendissimi Fantini litteræ ad ejus manus devenerunt; quæ allatæ Pontifici; eas legere jussit l; quibus & lectis, statim animum mutavit, firmiterque sanxit, Joannem Tossignanum Jesuatum in Ferrariensem episcopum eligere, & electum confirmare. Dictu mirabile! Facta hac deliberatione a Pontifice, repente ab illo ingenti & insolito dolore est liberatus.

[32] Quo mirabili effectu Pontifex divinam voluntatem esse intelligens, [& Joannem decernit episcopum Ferrariensis ecclesiæ,] quod Joannes Ferrariensis ecclesiæ pastor & antistes crearetur; sequenti luce Cardinalibus in consistorio exsistentibus, præter omnium exspectationem, Joannem Tossignanum Jesuatum in Ferrariensem episcopum pronuntiavit. Quod Cardinalibus maxime admirationi fuit; quum hesterno jam vespere simul cum Pontifice Mutinensem archipresbyterum in Ferrariensem episcopum pronuntiare statuissent. At Pontifex Cardinalibus inquit: Dominationes vestræ non admirentur: non enim vos latet, humana divinis haud posse resistere: divino enim & profundissimo in nos judicio Joannem Tossignanum Jesuatum in [episcopum] Ferrariensem elegimus, & electum esse volumus.

[33] Dolore equidem insolito præter omnem naturæ causam nocte præterita acriter & atrociter cruciati sumus, [Cardinalibus applaudentibus.] quo nec quies aliqua dabatur, nec medicorum remedia ulla nobis succurrere poterant; sed quamprimum Joannem Tossignanum in Ferrariensem episcopum eligere firmiter deliberavimus, repente liberi ab omni dolore exstitimus. Quo divinæ voluntatis mirabili prodigio edocti, voluntatem nostram, divinæ voluntati adhærentes, mutavimus; & Joannem Jesuatum in Ferrariensem episcopum, ut audistis, pronuntiavimus. Cardinales tunc, his auditis, Joannis electionem simul cum Pontifice unanimes consummarunt. Quibus videri * cuique libet *: quam fidelis gratusque Deo esset Vir iste sanctissimus, cujus fidei curæque & solicitudini Ferrariensis populi magnum thesaurum tam mirabili prodigio committi voluit.

ANNOTATA.

a Cesserat enim sua sponte episcopatu Ferrariensi, quem ab anno 1401 gesserat, Petrus Boiardus; ut patet ex diplomate Eugenii PP. IV apud Ughellum tom. 2, col. 589 & seqq. Cesserat, inquam, Petrus non moriendo (quod uterque Ferrarius post Bagnum credidit; Philippus in Catalogo SS. Italiæ ad diem 4 Julii, Gregorius in Vita Beati part. 3, cap. 1) sed vitam privatam præferendo dignitati.

b Nicolaus iste post diuturnum principatum obiit anno 1441, ut infra colliges ex supplemento § 3, num. 33. Erat hic pater Herculis primi, cui Vitam hanc auctor noster dedicavit.

c Oblatum enim illud jam recusaverat constantissime S. Bernardinus Senensis; uti dictum est die 20 Maii, pag. 261 *, num. 13, & pag. 269 *, num. 25.

d Fantinus Dandulus Venetus, protonotarius fuit apostolicus, & ab Eugenio IV legatus Bononiam destinatus fuerat anno eodem 1431, ut docet Masinius Bononiæ perlustratæ part. 3, pag. 171.

e Intellige hæc de ordinibus majoribus: clericus enim tunc erat Joannes; sed in minoribus dumtaxat ordinibus constitutus; ut habet laudatum Eugenii IV diploma.

f Erat Jacobus hic Eugenio imprimis carus; siquidem idem ille est, ut notat Scalabrinus, quem idem Pontifex anno 1439 præfecit ecclesiæ Regiensi, ab eaque anno 1444 ad Mutinensem transtulit, unde tandem anno 1463 ad Parmensem transiit, ubi e vita discessit 1475, ut narrat Ughellus tom. 2, col. 307 & seq.

g Affirmat Ferrarius in Vita part. 2, cap. 8, Joannem ad hæc interpretanda animum appulisse post conditum oratorium, de quo supra; verum cum illud ædificare non cœperit ante finem Aprilis anno 1429, non apparet tantillo tempore, quod inter absolutam fabricam & impositam illi episcopi dignitatem interfuit, scribi tam multa potuisse. Certe Sermones S. Bernardi, impressi, ut in Commentario monuimus, Venetiis anno 1528, in ipso illo libro, teste Scalabrino, traducti in Italicum dicuntur per reverendum patrem nostrum, beatum Joannem de Tussignano, episcopum veneratissimum illustrissimæ civitatis Ferrariæ, usque de anno MCDXX.

h Itaque mirum est, prætermitti Beatum nostrum ab omnibus iis (quantum ego quidem reperire potuerim) qui ætatum omnium scriptores & scripta recensent.

i Litteras nempe Fantini. Monemus tamen, hoc pronomen a loco, quem in utroque apographo habebat, transpositum esse: sic enim ibi satis contorte legebatur: Tamen summus Pontifex in copiosam multitudinem litterarum, illas, quam non longe multum ab se habebat, rejecit.

k Intelligitur haud dubie Ludovicus Barbus, aliis Balbus, quem Ughellus tom. 5, col. 490 inter episcopos Tarvisinos sexagesimum recenset: is enim ex abbate commendatario S. Justinæ factus regularis, cum idem cœnobium egregie reformasset, ad episcopatum propemodum renitens evectus est ab Eugenio IV, anno 1437. At enim quomodo ille anno 1431 episcopus Tarvisinus dici potuit & olim abbas S. Justinæ? Videtur ergo auctor noster usus hic prolepsi, & tempus, quo hæc scribebat, non illud de quo scribebat, attendisse.

l Sensus est: quas sibi allatas Pontifex episcopum Tarvisinum legere jussit.

* imo ut, vel cum

* Scal. corrigit illi

* forte videre

* an. licet?

CAPUT IV.
B. Joannis in declinando episcopatu humilitas, in suscipiendo obedientia, in administrando sedulitas, & misericordia erga pauperes.

VI.

Summus Pontifex Nicolao marchioni Ferrariæ litteras a scripsit, quibus certiorem eum reddat, Joannem Tossignanum Jesuatum in civitatis suæ episcopum & pastorem ab eo, [Sanctus, recognita, omni vi dignitatem recusat;] divina voluntate jubente, esse creatum: quod quamprimum Nicolaus marchio intellexit, Joannem ad se accersiri jussit; cui, coram eo quum venisset, inquit: Reverendissime Pater, nobis a summo Pontifice in episcopum & pastorem ac patrem divinitus es datus: propterea te, ut patrem & episcopum meum ac hujus nostræ civitatis, omni cum reverentia & devotione suscipio. Quod Joannes audiens, mirari vehementer cœpit, totusque tremere: [tum quibus] potuit valuitque viribus ac rationibus, coram marchione episcopatum recusavit: majori enim Vir iste sanctissimus solicitudine tenebatur humilitatis virtutem sibi conservare, quam tanto studio & labore acquisierat, quam transeuntem episcopalis culminis gloriam adipisci.

[35] Sed Nicolaus marchio hanc Joannis de episcopatu refutationem tunc litteris suis summo intimavit Pontifici. [sed severo Pontificis præcepto compulsus,] Quam recipere Pontifex haud voluit, immo apostolico decreto Joanni episcopatum, ad quem eum elegerat, acceptare in virtute sanctæ obedientiæ præcepit. Tunc Joannes voluntatem Pontificis intelligens, quid ageret nescius, magno curarum tumultu vexabatur interius. Hinc episcopalis curæ onere terrebatur; hinc apostolico præcepto obedire conscientiæ interioris aculeo magnopere urgebatur. Quapropter dubius ac pendens exsistens, &, cui parti cederet, nesciens b, Deo se totum commisit; patrisque sui Spinelli & ceterorum fratrum, qui Bononiæ erant, ac nonnullorum, qui doctrina & sanctitate vitæ florebant, litteris suis judicia super hoc negotio & consilia petere cœpit; asserens, mortis suæ exsequias, si celebrarentur, sibi jucundiores fore, quam solemnis illa suæ dignitatis episcopalis consecratio. Aiebat enim, quum seipsum interius magis conspiceret, tanto majori confundi pudore, timore vexari, & dolore consumi. Unde sæpius ac sæpius illud, quod scriptum est, repetebat in corde: O quam terribilis Deus in consiliis suis super filios hominum!

VII.

[36] Spinellus itaque pater cum Joannis litteras coram fratribus legisset, una cum illis devotissime orationi se dedit, [nec inveniens hoc declinandi modum, tandem admittit; sacrosque suscipit ordines:] ut divino interius illustrati edoctique lumine, Joanni consulere rectius possent. Qua peracta, congregato fratrum capitulo, ut quisque, quod Spiritus sanctus menti suæ suggesserat, dixisset, omnes unanimi concordia Joanni rescripserunt, voluntati Pontificis omnino esse parendum: quod quidem ei [se] non solum consulere, sed etiam in virtute sanctæ obedientiæ præcipere; eo maxime, cum divina Dei voluntas de eo ita statuerit. Tunc Joannes a patre & fratribus ac ceteris illis probatissimis viris hoc habito consilio, ne divinæ voluntati repugnare videretur, sciens omnem potestatem a Deo procedere, tanto oneri parvitatis suæ humeros humiliter supposuit: fiduciam omnem habens in Domino, a quo in tam maxima necessitate rerumque multiplicium periculo non derelinqui sperabat: quod etsi non meritis suis, plurium tamen servorum suorum supplicationibus accedentibus, quos pro eo ardentissime intercedere sciebat, Deum facturum non dubitabat. Cum vero Vir Dei sacros ordines non haberet, Mantuam ad reverendissimum virum & patrem Matthæum, Ordinis Prædicatorum, Mantuanum episcopum reverendissimi Fantini apostolici legati jussione venit: a quo sacros ordines omnes devotissime recepit; & ab eo una cum aliis duobus episcopis solemniter fuit consecratus c.

[37] [ac statim gregi suo strenuum se pastoreni probat,] Qui postea cum ad ovile suum rediisset, impositi oneris officium cœpit ad animarum salutem & utilitatem diligenter exercere: quantoque studio, solerti cura, assiduo labore, continuis vigiliis, modo consiliis, modo exhortationibus tam publicis, quam privatis super Domini gregem sibi commissum invigilaret, clericorum, inordinate viventium, ac populi vitia exstirpando, indisciplinata monasteria reformando, civitatis totiusque diœcesis suæ parochias visitando, testes fuere plurimi; quorum aliqui adhuc in humanis vitam nunc agunt; quibus & reverendissimi Fantini, apostolici legati, publicæ litteræ d astipulantur; quarum tenore Joanni, ob ejus in Domini oves summam vigilantiam insomnemque solicitudinem & curam indefessam, legationis suæ ab eo plena committitur auctoritas: sciebat enim vir iste probatissimus, quam fidum sibi in tanto regimine socium faceret; cujus maxima virtus jam toti mundo erat notissima.

VIII.

[38] Fulgebant equidem in hoc Dei Viro omnes virtutes; [pauperibus vero beni gnissimum patrem,] sed præcipue immensa pietas in pauperes; quorum necessitatibus ut provideret, omnem impendebat curam: cui operi adeo intentus paratusque erat, ut se propriis vestibus exuere non recusaret: ita enim in pauperes benignus, pius, misericors, clemens, & largus erat; ut damnum se recepturum maximum existimaret, si petenti supplicantique pauperi opem non præstaret. Quo fiebat, ut indigens nullus a Joannis charitate umquam vacuus posset abire. Cujus quidem pietatis & clementiæ sanctissima opera, si omnia recensere vellemus, prolixo ac longissimo tractatu foret opus: sed brevitati inservientes, digniora, & quæ ab antiquis viris, vita clarissimis, qui cum Joanne diu conversati, authenticata sunt, tantum recensebimus.

[39] Ii namque inter alia hujus sanctissimi Viri præclarissima in pauperes gesta narraverunt, [dum propriam stragulam dissuit, ut partem eis tribuat,] quod semel, cum quidam pauper pro caligis, quibus maxime indigebat, eleemosynam peteret a Joanne, totus in eum pietatis affectu commotus, procuratorem domus ad se vocavit: cui committens, ut pauperis necessitati provideret, respondit ipse: Nihil apud me est; quoniam omnia in eleemosynas & alias necessarias expensas, ut mihi jussisti, consumpsi. Hoc pius Pater intelligens, asperum & crudele ducebat, si pauperem hunc vacuum a se dimitteret. Unde internæ pietatis maximo commotus affectu, cubiculum suum ingressus, copertorium * panni albi, duabus consutum partibus, quo lectum suum sternebat, commodato a famulo sibi gladio e, desuit *, & mediam copertorii partem pauperi tribuit: aliam vero partem pro lecto suo sibi reservavit, hac forsitan mente, quod si necessitas contingeret, illa parte alteri posset pauperi providere; quod & famulus ille, qui ei ad dissuendum copertorium gladium accommodaverat, & propriis oculis rem istam conspexerat, enarravit.

[40] Alia quoque vice cum quidam pauper sacerdos seminudus pro vestitu ab eo eleemosynam peteret, [exuitque se vestibus, quibus illos induat.] cumque hunc Dei ministrum seminudum aspiceret, internæ pietatis dulcore commotus, lacrymas continere non potuit: quare procuratori domus, huic inopi seminudoque sacerdoti ut quamprimum provideret, mandavit. At ille, nihil habere, respondit: frequens enim ac jugis ita erat eleemosynarum elargitio, quod diu aliqua reservare non poterat. Sed pius Pater inopem sacerdotem absque eleemosyna ab se discedere non est passus. Unde clamide * se exuens, qua erat indutus, illam pauperi sacerdoti pro Dei amore donavit. Simile opus etiam non multo post hic pauperum Pater clementissimus fecit: Antonius f enim noster, qui Venetiis in monasterio nostro rector erat, pallium novum cum Joanni pro necessario usu suo misisset; ecce, statim ante Joannis pedes quidam eremita pauperrimus provolutus, eleemosynam sibi præstari postulabat: qui cum nihil haberet, quo petenti pauperi subveniret, mox illi pallium hunc * tribuit.

ANNOTATA.

a Harum Ferrarius part. 3, cap. 1, prima hæc tantum verba profert: Cum nos nuper ecclesiæ Ferrariensis. Sed & alias dedit in eamdem sententiam idem Pontifex eodem anno 1431, sexto Kal. Novembris, ad capitulum ecclesiæ Ferrariensis, quas exhibet Ughellus tom. 2, col. 589.

b Apographum utrumque habuit nesciret, sed sensus exigit emendationem, quam cum Scalabrino adhibuimus.

c Quod etiam testatur Ughellus tom. 1, col. 940 in elogio Matthæi Bonimperti, quem inter Mantuanos antistites trigesimum septimum reponit. Addit Ferrarius part. 3, cap. 4, consecratum Joannem, cum primum Mantua Ferrariam advenisset, coram marchione ac magistratu oratione panegyrica exceptum fuisse per Guarinum, oratorem celeberrimum.

d Has litteras habes infra in supplemento § 2, num. 14.

e Gladius hic accipi videtur pro cultro.

f Præfuit Antonius totï Jesuatorum Ordini post obitum Spinelli anno 1433, teste Morigio Hist. Jesuat. lib. 2, cap. 49, ubi Antonii Vita compendio traditur.

* lege coopertorium

* pro dissuit

* lege chlamyde

* imo hoc

CAPUT V.
Alia misericordiæ ejusdem exempla: stupenda criminationum patientia.

[Lepido casu probata Sancti in pauperes præceps effusio.] Alio etiam tempore, cum pauper quidam eleemosynam a Joanne petiisset, nec ad manus haberet, quod illi tribueret; festinus domum ingressus, caligas e cubiculo accepit, quas occulte pauperi dedit: in quo tanta conferendæ eleemosynæ aviditas fuit; ut ambas alteri tantummodo cruri convenientes improvidus arriperet: cum vero sequenti nocte capellanus suus caligas ei porrigeret, ambas alteri tantum cruri convenire reperit: quod equidem aliter non posse accidere cogitavit, nisi Episcopus pridie festinus & improvidus caligas alicui pauperi eleemosynam petenti dedisset. Reque ita comperta, capellanus adversus Episcopum turbari acriter cœpit, & hanc suam in pauperes profusam elargitionem, ut stultam & irrationabilem, accusare, reprehendere, ac detestari. Sed Episcopus omni cum humilitate & mansuetudine capellanum sedare, quietumque reddere curavit; neminique hoc umquam diceret, dum vita sibi foret, obsecravit: celerrime enim huic negotio se provisurum pollicebatur.

[42] [Hortulani solutionem in ærea moneta, rejectam a procuratore,] Accidit etiam, quod quidam, qui episcopatus hortum conduxerat, cum procuratori Episcopi pecuniam in ærea moneta pro conductione horti detulisset, eum procurator rejiceret; asserens, monetam argenteam, non autem æream, velle. Tunc hortulanus, qui & pauper erat, tristitia repletus est: afficiebatur enim gravi jactura, si pecuniam hanc æream in argenteam commutare cogeretur. Quod cum ipse mente tristis mœstusque versaret, obviam amicum quemdam suum habuit: cui cum mœstitiæ suæ causam aperuisset, amicus ille suus inquit: Si mihi morem geras, ad Episcopum propera; eique necessitatem paupertatemque tuam aperi, ac obsecra, ut pecuniam hanc æream accipiat, quam procurator suus acceptare recusavit: nullatenus enim dubito, tibi complaciturum. Profecto ipse pius in pauperes, benignus, ac misericors est. Sed procuratorem suum cave: si enim te videret ad Episcopum accedere, te non admitteret *.

[43] [partim ipsi hortulano donat, partim pauperibus:] Rem amici hortulanus tacitus observans, callide, inscio procuratore, ad Episcopum magna cum fiducia venit, reverenterque tota re enarrata, quam paulo ante cum procuratore suo habuerat, illi respondit Episcopus: Hicne pecuniam habes? Cui inquit: Habeo. Tunc Episcopus ait: De pecunia ista pro te tantum accipe, quantum manu tua capere potes, illamque tuo in sinu reconde; & mecum venias. Cum vero Episcopus in curiam episcopatus descendisset, turbam pauperum eleemosynam exposcentem reperit, cui residuum pecuniæ manu propria statim distribuit; hortulanumque, solutæ sibi pecuniæ ei tradito cyrographo *, lætum, hilarem & jucundum domum remisit. Quod procurator Episcopi postea intelligens, cœpit cum Episcopo magnopere dolere: sed illum pacificum placatumque reddere Episcopus studuit; dicens, ea, quæ pauperum sunt, illis tribuere, juri & rationi convenire.

[44] His & similibus pietatis operibus Pastor iste sanctissimus se exercere quotidie conabatur: [pauper ipse ac rigoris amans.] cui molestum gravissimumque erat abundare, & Christi pauperes egere videre; quorum bona esse dicebat, quæ ipse possideret. Idcirco in victu parcus, in cultu modicus erat: qui etsi in episcopali culmine positus esset, vitæ austeritatem, jejuniorum inediam, disciplinarum asperitatem, cubilis duritiem, acsi in Jesuatorum Ordine foret, numquam deseruit a.

IX.

[45] Volens Dominus hunc fidelissimum servum suum Joannem, velut athletam fortissimum, multiplicium gemmarum pretiosa laurea coronare, [A sacellano, quem ad frugem revocare conabatur,] validos fluctus adversus eum sævire permisit. Vir namque iste sanctissimus super commissum sibi gregem evigilans, quod morbidum cernebat, id curare mox operam dabat; spernens morbidi pecoris exaggerationem *, sanitatem spiritualem inducere conabatur. Capellanum quemdam, virum indisciplinatum, moribus efferum, & turpi vita fœdum habebat. Hunc multoties paternis monitis ad capessendam virtutem, vitiaque ab eo fuganda admonere exhortarique non destitit: quæ capellanus, propriæ curationi minime prospiciens, parvipendere non erubescebat: & in pium Patrem ac medicum vesano spiritu totus furere cœpit. Quare spiritu concitatus diabolico, Judæ similis, coram omnibus falsa de suo Episcopo, patre ac pastore sanctissimo, dicere, affirmare, & juramento attestari hic iniquus homo non verebatur: & maxime iniquam hanc zizaniam * apud Ferrariæ marchionem seminare, ac eam validissimis iniquitatis sarculis intus mentem marchionis ingerere conatus est, nonnullis curialibus, qui marchioni continue assistebant, secum adhibitis.

[46] Tantæ procacitatis ac impudentiæ fuit hic miser; [pro seditioso traducitur apud Ferrariæ marchionem,] quod minime erubuit mendaci ore, iniquo animo, & falsa lingua in aures principis immittere, Joannem (virum mansuetum, purum, & humilem, benedicere solitum, & non maledicere) per civitatem Ferrariæ in suorum civium corda de se principe & marchione infinita maledicta seminare, ut totius civitatis benevolentia ab eo tolleretur, & illi cives omnes redderet infestos. Quæ marchio audiens (nam minister iste diaboli colore quodam veritatis omnia sagaci astutia obduxerat) facile credidit: quo deinde validi tribulationum, ac persecutionum fluctus contra Episcopum insurrexere.

[47] Sed Vir Dei, qui conscientiæ suæ testimonio gloriabatur, [patienter ferens iniquam accusationem;] omnia æquo animo sustinebat, prospiciens, hanc Christi Jesu Salvatoris nostri semitam esse & Sanctorum callem: quorum gloria, jubilus, & gaudium erat, amore Christi bene facere & mala sustinere; quantoque magis persecutionum tempestatem validam contra se insurgere cernebat, tanto majori fiducia confortabatur in Domino, apud quem suorum laborum copiosam mercedem repositam esse non dubitabat. Contra vero sibi detrahentium iniquitatem non aliis insurgebat armis, quam oratione devota: ad quam, utpote animi sui refrigerium, solamen, & lætitiam, quotidie frequenter recurrebat. Lætabatur quoque mirum in modum vitam agere in pœnarum & crucis via; qua sola suo se Salvatori conformari, eique copulari, uniri, & in unum conjungi asserebat.

[48] [componit tamen apologiam suam, post obitum ejus repertam;] Cum ergo hæc sæva tribulationum tempestas contra eum longo tempore perdurasset, qua divinus honor negligebatur, malorumque multiplicium cumulus in dies magis augebatur; statuit marchioni Ferrariensi litteras b scribere, quibus omnem vitam suam ac præcipua & singularia dona spiritualia a Deo sibi divinitus collata descripsit: quod non ut humanam laudem & hominum favorem captabat * fecit; sed ut veritatem defenderet: ac commissi sibi dominici gregis salutem procuraret. Nec putamus, clementissimum Dominum voluisse, sævam hanc tribulationum procellam in Servum sibi fidelissimum venire, ut illi dumtaxat proficeret ad coronam; sed ut nobis posteris Viri hujus virtutes patescerent; quæ & ædificationi nostræ erant multum profecturæ.

[49] [nam ultro exsul ire ad Pontificem, quam eam marchioni mittere, maluit.] Mutavit tamen Vir Dei propositum: litteras enim illas mittere marchioni noluit, sed lectuli sui paleis occultavit; quas Paulinus c noster, vir Deo plenus, post Episcopi obitum in interiora palearum lectuli occultatas reperit. Unde in Domino fiduciam habens, divinæ illius dispositioni, quæ neminem decipit, se totum commisit. Tribulationibus igitur undique increbrescentibus, Vir iste sanctissimus, Deo sibi inspirante, secundum Pauli Apostoli doctrinam, dare locum iræ disposuit, & ne alii propter se scandalum paterentur, voluntarium elegit exsilium. Quare ad Eugenium quartum, qui tunc Florentiæ aderat d, se contulit; apud quem gratissimus exstitit.

[50] [Marchio pœnitens, illum suppliciter reposcit per oratorem;] Cum itaque sanctus Episcopus aliquamdiu ab sua episcopali sede absens exstitisset, cœpit Ferrariæ marchio erroris sui in Episcopum commissi gravem agnoscere culpam, ac detestari multum, se sancto Episcopo in animarum populi sui grave dispendium absentandi occasionem præstitisse. Unde oratorem ad Eugenium quartum misit, suæ Sanctitati supplicem, ne ad ea, quæ marchio ipse adversus suum gesserat Episcopum, respiceret. Sed supplicem sui reati * culpam ingemiscentem veniamque postulantem benigne acceptaret; illique, ac suæ civitati proprium Pastorem de speciali dono Sanctitatis suæ gratiæ restitueret.

[51] [sed non obtinet, a Pontifice, graviter increpitus,] Pontifex ægre ferens injurias & persecutiones injuste illatas in Episcopum, oratorem marchionis ad eum, in hæc verba rescribens, remisit: “Dilecte fili, cum Joannis Tossignani sanctitatem, doctrinam, bonitatemque minime cognoveris, vel potius cognoscere renueris; decuit, tuis & populi tui id exigentibus meritis, hoc tanto Homine, militantis Ecclesiæ radiantissimo speculo, indignos te & populum tuum esse toti mundo evidentissime ostenderetur. Cujus privatione in pœnam tuarum ac populi tui iniquitatum te una cum tuo populo damnamus, eumque ad te remittere recusamus. Immo statuimus hunc sanctum Virum apud nos, tamquam pretiosum monile, in sanctæ Ecclesiæ sacro armario retinere.”

[52] Marchio, lectis Pontificis litteris, intimo mœrore confectus est: [donec per se coram Eugenio IV supplicavit.] totusque anceps factus, quid ageret, quove se verteret, nesciebat. Tandem statuit humiliatum & errati commissi compunctum personaliter coram Pontifice se ostendere. Unde Florentiam petiit, coramque Pontifice humiliter se prosternens, errati veniam efflagitavit, & sui Pastoris restitutionem summis precibus exoravit. Dominus enim marchionis cor in amorem Episcopi mirabiliter accenderat. Quod Pontifex ipse conspiciens, misericordiæ sinum marchioni ejusque supplicationibus aperuit: & paterna admonitione in marchionem præhabita, Episcopum manu tenens, marchioni restituit: quem totis viribus ei, videlicet marchioni, commendavit. Valde equidem Pontifex Joanni episcopo, propter ejus singularem sanctitatem, afficiebatur. Marchio, accepto suo pastore, a Pontifice, lætus Ferrariam venit. Cui postea propter Viri innocentiam & integritatem, reverentiam, obedientiam, & honorem in omnibus semper, dum vixit, exhibuit.

ANNOTATA.

a Hæc ab ipso Beato latius descripta invenies infra in Supplemento § 8, a numero 86; idque occasione accusationum sacellani istius, de quo numero sequenti.

b Litteras has habes infra in Supplemento § 8.

c Is est Paulinus Pistoriensis, quem assumptus ad episcopatum Joannes, individuum sibi socium oneris & curarum adlegit, teste Ferrario part. 3, cap. 4, & 13. Obiit cum odore sanctitatis circa annum 1474, annos tum natus circiter centum ac viginti duos, quorum centum & septem in Ordine Jesuatorum religiosissime transegerat; uti narrat Morigius Hist. Jesuat. lib. 2, cap. 46, ubi pars Vitæ ejus traditur.

d Ratione concilii Florentini; ut infra dicetur in Supplemento § 3, num. 28.

* Scalab. permitteret

* lege chirographo

* an. exasperationem?

* lege iniqua zizania

* captaret

* lege reatus

CAPUT VI.
Christum sub forma pauperis vestit; Padum exundantem comprimit; ignotam domum per miraculum assignat; sanctissime moritur, ex morbo acerbissimo.

Solebant nonnulli sacerdotes moribus & ætate cani, viri religiosi, nobis narrare; quibus ob probitatem vitæ, [jurati testes nariant] & familiarem consuetudinem, quam cum beato Joanne episcopo habebant, fides est omnino adhibenda; sed maxime uni ex his sacerdotibus, cui Octavianus nomen erat: is enim omni solicitudine, studio, cura, & vigilantia, Episcopi sanctissimam vitam imitari penitus studebat: qui quotiens virtutes episcopi Joannis recensere ei contingebat, eas absque lacrymis auditoribus narrare haud poterat: verum inter alia stupenda, quæ de Episcopo ipse & socii narrare consueverant, hoc nobis pluries, medio veritatis sacramento, sunt attestati:

[54] [sub pauperis forma Christum ab eo fuisse vestitum.] Contigit enim, pauperem quemdam seminudum, multiplicibus plagis confectum, ad episcopum Joannem in interiora episcopalis domus pervenisse, suique ut miseraretur *, flebili voce eflagitasse: quem quamprimum Episcopus aspexit, totus in pauperis commiserationem est conversus. Unde sine mora quibusdam pannis aptis * ad pauperem induendum se convertit: quem vero ob Christi Jesu amorem induendo non alia cor Episcopi exsultabat intrinsecus lætitia, quam si personaliter Christum propriis indueret manibus: quod postmodum rei veritas demonstravit. Episcopus enim cum circa hunc pietatis actum versaretur, ingressi episcopalem domum camerarius civitatis Ferrariæ, & Petrus Bracius, qui hospitium campanæ tenebat, & * ad cameram Episcopi appropinquassent, viderunt Episcopum hunc pauperem maxima cum alacritate vestire; qui non visi ab Episcopo, suum retinentes gressum, ultra progredi noluerunt, donec hoc pietatis opus ab eo foret consummatum. Vestito autem paupere, Episcopus illi licentiam dedit: vertensque terga, ad alia se convertit. Mox pauper, in terra relictis pannis, quibus ab Episcopo fuerat indutus, evanuit.

[55] [quantum ex eventu conjici potuit:] Quod camerarius civitatis una cum socio cernens, stupore perculsi, in cubiculum Episcopi ingressi sunt; & camerarius, salutato Episcopo, ait: Reverendissime Pater, quo ivit pauper, qui nunc tecum aderat? At Episcopus putans, nec a camerario nec a camerarii socio aut aliquo familiari suo visum fuisse, admirari admodum de camerarii verbis cœpit. Et ad camerarium & illius socium se vertens, nil aliud quam pannos, quibus paulo ante pauperem induerat, humi jacere conspexit. Quod equidem indicium fuit verissimum, pauperem illum Christum exstitisse; qui electissimo huic Servo suo ostendere voluit, quam sibi grata & accepta forent pia ejus in pauperes opera; cum ab eo in pauperis forma vestiri dignatus esset. Quæ cum episcopus Joannes camerario ac illius socio abscondere minime posset, quibus potuit precibus & jussionibus eos coartavit, ut, quousque ipse foret in hac vita, nemini umquam prædicta revelarent: quod camerarius, qui Martinus de Schiveto vocabatur, una cum socio fidelissime usque ad episcopi Joannis obitum observavit; quo postea occurrente, coram multis mirabile ac stupendum hoc miraculum ambo efficacissimis verbis manifestarunt.

[56] [Padum exundantem] Alio etiam tempore cum Padus, qui prope Ferrariæ muros præterfluit, ingenti aquarum excrevisset incremento; ita ut campos late & totam pene civitatem inundaret; (quod profecto Ferrariæ marchioni ac populo tanto erat terrori; ut, quid agerent, aut quo se verterent, penitus nescirent) Vir Dei plenus fide, vitæ puritate candidus, coram Deo & hominibus humilis, sacerdotem quemdam ex suis evocavit; cui brevem cedulam his verbis inscriptam: “In nomine Jesu Christi tibi, o flumen, præcipio, ut festinanter ad tuum solitum revertatis locum” tradidit, quam in Padum projicere, prædicta verba proferendo, signo crucis adhibito, illi demandavit. Quod sacerdos ille subridens & parvi faciens, exsequi & Episcopi mandato obtemperare renuit.

[57] Sed Pastor benignus, patienter subditi recalcitrationem indignam sustinens, [insigni miraculo coërcet in alveum.] ipse processionali ordine devotissime cum clero ad Padum progressus est: stansque super ripam, elevatis prius ad cælum oculis, in Christi nomine prædicta verba proferens, cedulam illam, facto crucis signo, in aquam projecit. Mox aqua (mirabile dictu!) velocissimo cursu ad solitum & veterem locum defluxit: sicque campi omnes ac civitas ab ea magna aquarum inundatione virtute meritorum hujus sancti Viri mirabiliter fuit liberata. Quo singulari beneficio Ferrarienses affecti, Deo, omnium gratiarum immenso largitori, unanimi in cælum voce resonante laudes referre cœperunt. Hanc rem mirabilem omnique stupore dignam Zanellus, faber lignarius, Bartholomæi barbitonsoris filius, propriis oculis conspexisse, & in illo processionis ordine astitisse, nobis nunc magna cum devotione affirmavit a.

[58] Alia quoque vice cum foret Joanni episcopo nuntiatum, [Alio miraculo procuratori domum assignat ignotam,] mulierem pauperrimam, omni re ad victum necessaria penitus destitutam, super nudam paleam in partu decumbere, ad hanc vocem pientissimus Pater, compassionis sagitta intus confossus mox existitit: qui in hujus pauperrimæ mulieris commiseratione ebrius, non interrogans nuntium, in qua domo & civitatis loco hæc miserabilis paupera * maneret, festine domus suæ procuratorem evocat, illique mandat, ut absque mora omnia ad victum opportuna ad inopem hanc puerperam deferri faciat. Procurator vero hoc exsequi non posse respondit, quoniam inopis hujus puerperæ diversorium ipse ignorat *. Tunc Episcopus ne differretur quod omni cum pietate procuratori demandaverat, dixit: Sudarium hoc accipe, & versus sancti Dominici ecclesiam tuos dirige gressus, & eo loco, quo sudarium, quod tibi dedi, e tuis manibus ceciderit, illi * ad domum b propinquam pulsa: in ea enim puerperam hanc egentem invenies. Procurator verbis Episcopi fidem minime præstans, subridere & parvipendere cœpit: Episcopus vero ait: Tu perge, & fideliter exsequaris, quod jussi.

[59] Exiit domum procurator cum bajulis, re omni pro victu hujus puerperæ necessaria onustis, [ut puerperæ inopi eleëmosynam deferat.] & in semetipso dixit: Stricte adeo sudarium hoc manibus meis tenebo, quod nisi divina potestate e manibus elabi meis [non] poterit. Quid plura? Humana consilia divinæ dispositioni prævalere non posse, manifestum est. Cum enim procurator cum bajulis domui hujus inopis puerperæ appropinquasset, non in manibus suis sudarium esse, sed in terra prope domum indigentis puerperæ jacere conspexit; quo præsumptionis suæ cognovit ignaviam, & Episcopi sanctitatem aspexit. Quare devotius ad januam domus pulsavit, jacentique puerperæ ac maxime egenti Episcopi eleemosynam donavit: quem deinde summa semper prosecutus est reverentia.

[60] [Laborat vesicæ excoriatione gravissime & patientissime.] Sic beatissimus pater Joannes sanctis moribus universo orbi conspicuus, abstinentia splendidus, cum velut sidus matutinum in Ecclesia Dei fulgeret, & Ferrariensem ecclesiam sanctissime jam annis XIIII cum dimidio c gubernasset, divinæ bonitati placuit eum ab infelici hoc corporis nostri ergastu lo liberare, & pro meritis suis immortalis felicitatis coronam illi impendere, quem in commissa sibi vinea fideliter laborasse cognoverat: quam ut ampliori gloriæ magnificentiæ * ei condonaret ille d, qui ex alto cuncta prospicit, gravissima ægritudine, doloribus maximis circumvallata, torqueri eum permisit, quæ a physicis e vesicæ scoriatio f nuncupatur. Hanc Vir Sanctus patientissime tolerabat: qui quanto graviori cruciabatur dolore, tanto alacriori mente, ut invictus athleta pugnæ non cedens, in Deum laudes gratiarumque actiones agebat.

[61] [Viaticum sacrum expetens, affectibus pius indulget,] Cum itaque corpus suum, quod jejuniis, vigiliis, disciplinis, aliisque quampluribus abstinentiis prius exsiccaverat, ad occasum vitæ jam appropinquare conspiceret, ægritudine imminenti ad hoc maximum præbente fomentum; sacrum Domini nostri Jesu Christi corpus ministrari sibi humiliter ac devote postulavit, & corpus ejus in oratorio S. Hieronymi pauperum Jesuatorum, quos humilitatis suæ imitatores & heredes relinquebat, sepeliri mandavit. Non enim hujus sancti Viri animus abstinentiis erat fatigatus, non ægritudinis acerbitate depressus, sed hilaris, jucundus & lætus levabat ad cælum oculos, & ad Deum suspirans, facie luce quadam mirabili rutilante, dicebat: Dulcissime Jesu, pater & redemptor animæ meæ, quando erit hora illa, a me tam concupiscenti exspectata desiderio, qua, hujus corporis terreo deposito velamine, digneris spiritum meum ad te, patrem, creatorem, & susceptorem suum evolare *? O quam læta, quam jucunda, quam grata & festiva mihi erit, Domine, illa hora! Quoniam ex multis tuis miserationibus mecum misericorditer egisti. Suscipe igitur spiritum, quem creasti, quem sanguine tuo redemisti, gratia & benignitate cum suo corpore tu misericorditer in hac præsenti ærumnosa peregrinatione fovisti.

[62] [Sacramentis munitur, radio cælesti illustratur:] Hæc cum diceret, sacerdos sacris indumentis ornatus, Sacramentum Eucharistiæ reverenter ad beatum Virum detulit; quod cum coram se conspexisset, totus profusus in lacrymas, se reum esse affirmabat, & tanto munere indignum se profitebatur. Certe humana lingua exprimere, nec calamus exarare posset hujus beati Viri humilitatem, quam tunc coram exhibuit; quod equidem omnibus circumastantibus profectui & ædificationi fuit. Et Zanellus, faber lignarius, quem supra memoravimus, eo tempore vidisse splendidissimum radium e cælo, super cubilis tectum, in quo Vir iste tendens ad mortem ægrotus jacebat, descendere, ibique notabili temporis spatio mirabiliter fulgere, est attestatus. Sacri ergo Jesu Christi corporis alimonia beatus Vir refectus, sanctaque unctione linitus, animam creatori suo reddere cœpit.

[63] Quod Paulinus noster g animadvertens, se cum filiis, [suis opem addicit: sanctissime moritur 1446, die 24 Julii.] quos in Christo Jesu genuerat, beato Viro ad gloriam æternæ felicitatis transeunti devotissime commendavit, dicens: Benedicte Pater, tu exemplis, tu adhortationibus, tu sanctis tuis operibus nos fovere numquam destitisti; ita * pietatem tuam rogamus, ut spiritus tuus pauperem hanc familiam tuam, quam totiens tuæ pietatis lacte recreasti, ante Domini conspectum non deserat; sed assidue pro nobis in conspectu tam magnæ gloriæ coram Deo intercedere digneris, ut liberi & nos ad creatorem nostrum pervenire possimus. Hoc quidem se facturum liberaliter promisit; & Paulino ac toti pauperi familiæ exposcenti benedictione concessa, sanctum nomen Jesu exprimendo, beatum spiritum die Julii vigesima quarta, hora decima quinta h, anno salutis millesimo quadrigentensimo quadragesimo sexto, Deo tradidit: a quo æternæ beatitudinis gloria feliciter est coronatus; ut multa post ejus obitum clara miracula, ab eo, divina largiente gratia, operata manifeste attestantur ad Dei laudem, cui soli hymnus, honor, & gloria est in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

Hoc miraculum anno 1720 æri pereleganter incisum est Ferrariæ, cujus ectypum in magno folio expressum accepimus; sed quia præter historiæ exhibitionem, nihil in ea antiquitatem redolet, prætermittimus. Brautius in Martyrologio metrico ad diem 4 Julii idem illud celebrat hoc disticho:

Joannes servavit opes, servavit & urbem,
Fecit & Eridahi stare tumentis aquas.

b Domus, ubi miraculum hoc accidisse fertur, usque nunc conspicitur inter fines basilicæ S. Mariæ de Bucca, quæ dicitur Hipantos, & basilicam S. Gregorii PP. in quadam viuncula, qua tenditur ad quadrivium, quod vocatur delle Vecchie, prope ecclesiam S. Antonii abbatis. Et domus a miraculo nuncupatur; in parietibus cujus depicta cernitur imago B. V. Mariæ, genibus Jesum a cruce depositum sustentantis. Ita hic Scalabrinus.

c Imo cum novem circiter mensibus. Ughellus rotunde notat XV annos.

d Scalabrinus apographum suum recognitum sic emendat: Quem ut ampliori gloriæ magnificentia condecoraret ille &c.

e Physici passim in Actis nostris pro medicis accipiuntur.

f Eadem voce in Vitis Italicis Beati nostri utuntur Morigius ac Ferrarius. Scoriationem autem apud medicos frustra quæsiveris; cum sit vox ab Italo auctore corrupta & posita pro excoriatione, quæ si ad intestina referatur, medicis est abrasio intestinorum in interna superficie, quam causat nimis acer & mordax humor. Morbus hic acutissimos dolores infligere dicitur, ac fere in senibus immedicabilis esse. Adi infra Miracula cap. 2, num. 22.

g Idem ille, de quo diximus capite præcedenti.

h Itali diem simul ac noctem horis 24 distinguunt, ita ut primam ordiantur ab occasu solis, vigesimam quartam postridie cum solis occasu terminent. Hora ergo decima quinta est nona ante solis occasum, quæ mense Julio fere desinit in ipso meridie. Atqui in Vita S. Catharinæ Bononiensis tom. III Martii, pag. * 38 a, dicitur Sancta vidisse animam Joannis, Ferrariensis episcopi, hora diei tertia cælum scandentem; & tunc ad se unam de sacris virginibus vocavisse, & dixisse: Vide Episcopi animam, quæ sicut radians sidus cælum ascendit. Hora sane diei tertia, quomodocumque sumatur, differt ab hora decima quinta. Quid ergo? Ab auctore hic nostro discedendum est? Non existimo equidem: fides enim historici rei factæ tempus expresse determinat; non item semper visio vel apparitio, qua sæpe res vel futuræ vel præteritæ tamquam præsentes sistuntur: id quod non ignoravit scriptor noster, cum infra in Miraculis cap. 1, num. 2 similem visionem de glorioso beati Joannis in cælos ascensu Andreæ Dominicano, non utique hora decima quinta oblatam, sed noctu præostensam narret.

* Scalabr. misereretur

* Scal. assumptis

* forte ut vel cum

* forte puerpera

* pro ignoraret

* an illic aut ibi?

* an. magnificentia?

* rectius evocare

* an itaque?

MIRACULA
Eodem auctore.

Joannes Taussinianus ep. conf. ex Ord. Jesuatorum, Ferrariæ (B.)

PROLOGUS.

[Auctor nunc miracula aggreditur facta in morte & post eam.] Etsi Dominus noster Jesus Christus beatum Joannem episcopum, ut in ejus Vita descripsimus, multiplicibus virtutibus ornaverit, ut tamquam sidus in universo splenderet orbe; in morte tamen, & post mortem quampluribus mirabilibus operibus eum voluit insignem ac venerandum reddere mortalibus; tum ut eos ad sui amorem dulciter invitaret; tum ut sancti Viri hujus vita præclaris a fidelibus imitanda patesceret. Ad cujus mira opera scribenda, Christo Jesu duce, manum apponimus.

CAPUT I.
Anima Beati per angelos in cælum ferri visa; varia miracula tum ante tum post peractas exsequias.

[Andreas Dominicanus, Christo & Sanctis lætantibus,] Tempore felicissimæ emigrationis beati Joannis episcopi Ferrariensis erat Ferrariæ religiosus quidam, nomine Andreas, Ordinis Prædicatorum, natione Mantuanus; qui jam per quinque & viginti annos gravi infirmitate laborabat: ob quam adeo consumptus erat, [ut] nec in minimo aliquo sui corporis potestatem posset habere. Cumque nocte una in lectulo suo jaceret, somno oppressus, fuit hæc sibi visio præostensa. Videbatur sibi in pulcherrimo quodam prato adesse, ibique miræ pulchritudinis constructam cernebat ecclesiam, in qua ministri regiam sedem sternebant: & in ea Rex constitutus, hominum ac mulierum constipatus corona, sacerdotem quemdam, sacris indumentis magnifice ornatum, ad sanctum altare progredere * conspexit, ibique Missæ solemnia reverenter persolvere, rege cum illa hominum & mulierum corona devotissime astante. Hac Missa completa, mox cantus aëreos dulciter resonare audivit; & oculos ad cælum tollens, angelos antiphonam canentes: “Hic est discipulus ille, qui Deo servire numquam erubuit, cujus vita pauperrima & humilis fuit, & cunctis gratiosa” de cælo descendere vidit.

[3] Et cum in semetipso cogitaret, ad quid magna hæc celebritas ageretur, [videt animam Joannis per angelos in cælum deduci;] ex circum astantibus unum interrogavit: Qui sunt isti, qui hic adsunt; & cur hoc tam solemne agitur festum? Responsum est: Quem in regia sede stare conspicis, Dominus noster Jesus Christus est; qui vero Missam celebravit, senatus apostolici princeps Petrus est: reliqui, qui Regi circumstant, Patriarchæ, Prophetæ, Apostoli, Martyres, & Confessores sunt: mulieres autem illæ, sunt sanctæ Virgines, quarum regina Dei Mater est: quam inter alias majori splendore coruscare cernis. Et angeli canentes, quos de cælo descendere vidisti, beatam Joannis Ferrariensis episcopi animam ad æternam Hierusalem, beatorum patriam, portabunt: eapropter solemnitas hæc tanto est celebrata cum gaudio. His dictis, visio illa disparuit; & statim angelos animam Joannis episcopi sole lucidiorem, illam canentes antiphonam, ad cælestem patriam deferre conspexit a.

[4] Hujus cantus suavitate expergefactus frater Andreas, [cujus ope ad visionis confirmationem implorata,] visionem præhabitam inter * se repetere cœpit: cumque, quid ageret nescius [esset], post multa ancipiti revoluta animo, visionis veritatem experiri constituit. Unde ad Deum devoto conversus corde, humili sic voce precatus est: Domine Deus, qui ex te & in Sanctis tuis gloriosus exsistis, quos apud te in æterna beatitudine tua magnificentia collocando mirabiles & gloriosos facis, ut quam tibi placeant qui te amant, rationales spiritus cognoscant; digneris, misericordissime Deus, propter tuarum multitudinem miserationum, & per hujus beati viri Joannis episcopi merita, si visio hæc vera est, quam nunc me videre fecisti, ab hac longa & gravi infirmitate, quam patior, me liberare. Deinde ad beatum Joannem conversus, hanc humilem orationem effudit: Joannes, Vir Dei benedicte, si non illusione falsa deceptus, sed illuminationis veritate edoctus, in visione mihi proxime præostensa vidi te gloriosum, angelico comitante cantu, in cælum ascendere; te precor, ut propter tua apud Deum præclara merita sanitatis meæ gratiam digneris a misericordiosissimo Domino Jesu Christo impetrare.

[5] O Dei summa potentia! O beati Viri fructuosa & grata intercessio! [liberatur immedicabili annorum 25 ægritudine.] & o patrocinium singulare ad te pie clamantium! Qui per quinque, & viginti annos gravem infirmitatem patienter sustinuerat, & nullo medicorum remedio sanari poterat, sequenti mane integer ac sanus e lecto surrexit. Fratres monasterii ad stupendum & omni admiratione dignum miraculum currunt, & fratrem Andream liberum penitus a tam gravi infirmitate conspiciunt. Cælum hymnis & Psalmis Deo & beato Joanni gratiarum actiones agentes, sonoris vocibus replent. Et Andreas, accepti beneficii memor, quædam carmina in beati Joannis laudem edidit, qui nunc gloriosus inter Beatos regnat in cælis.

[6] [Moniali ad feretrum Beati vix tandem pertingenti] Cum adhuc beati Joannis corpus feretro impositum in episcopali palatio exsisteret, clericis sepulturam illi * parantibus, populi innumerabilis multitudo ob devotionem ad suum nuper defunctum Pastorem & Patrem frequens accurrebat: & qui manus, vel pedes beati Viri osculari poterat, felicem ac beatum se fore dicebat. Venerat in hac frequenti populi turba religiosa quædam femina tertii Ordinis sancti Francisci; ut & ipsa magna devotione beati Viri corpus tangeret & oscularetur. Sed a frequenti populi multitudine excludebatur, ita ut feretro appropinquare nequiret: circum aderat enim quam maxima turba miserorum omnium circa corpus hujus sancti Viri, qui inopis eorum vitæ substentaculum, eis morte ereptum, amarissimis deplorabant lacrymis. His igitur de causis devota hæc mulier cum beati Viri corpus tangere non valeret, in angulo loci illius, quo corpus jacebat, se retraxit; donec devotionis suæ implendæ sibi offerretur opportunitas.

[7] [attactu manus ejus annorum 30 dolores eximuntur.] Passa enim erat hæc mulier annis triginta maximum capitis dolorem, quo adeo frequenter affligebatur; ut singulo mense per plures dies nec sedendo, nec eundo, nec jacendo requiem invenire sibi possibile erat; sed doloris acritate devicta, ut phrenetica, & amens hinc inde se jactabat. Cum igitur in eo angulo palatii episcopalis sic a multitudine populi sequestrata maneret, singulari fide plena, & devotione tota incalescens, sic secum loquebatur: O! si hujus beati Patris manus mea cum fronte tangere divina bonitas mihi concesserit; suis apud Deum meritis intercedentibus confido, hujus gravissimi ac diuturni doloris liberationem me omnino fore consequuturam. Qua in fide & devotione ipsa firmiter persistente, oblata sibi tandem opportunitate, sancto corpori accessit: & osculatis pedibus beati Joannis, fronteque super manus beati corporis imposita, statim a capitis dolore est liberata; & ita sana ac libera discessit, quod in futurum numquam ab eo est dolore vexata.

[8] [In Sancti exsequiis, capitis diuturna petigo sublata.] Eodem die, cum hujus beati Viri exsequiæ majori in ecclesia Ferrariæ celebrarentur a clericis, circa funus religiosorum corona psalmodiam celebrando devotissime astabat: quorum multi devotione quadam cum faciem beati viri Joannis suis cereis tangerent, quidam Alamanus, nomine Bertoldus, qui ibi aderat, statuit & ipse cum bireto suo vultum beati Viri tangere; fidem plenam habens, ex hoc tactu a capitis petigine morbosa, qua laborabat, liberari, a qua per annos jam viginti ulla medicorum ope sanari non potuerat. Ad loculum accessit, & devote proprio cum bireto vultum beati Joannis tetigit; deinde biretum capiti suo imposuit; & statim petigo illa putrida, a capite cecidit, & liber & sanus ab eo morbo evasit.

[9] Joannes Albanensis b cum pestifero morbo c collum infestum haberet, ad beatum Joannem accessit: cui patefacto morbo, Vir Dei super collum Joannis signum crucis fecit; [Ante obitum, signo crucis pestiferum sanavit.] & a morbo liber evasit: & hujus miraculi fidem D. Nicolaus, & D. Hieronymus, ipsius Joannis Albanensis filii, nobis fecerunt.

[10] Jacobus de Argenta, qui Ferrariæ in vicinia vineæ Taratæ d habitat, [Puellæ manus ac pedes vegetat, voto invocatus;] filiam triennem habebat, quæ manibus ac pedibus arida devenerat, & nulla medicorum ope curari poterat. Die quadam, cum in ecclesia Vesperas audiret, & animo filiæ morbum revolveret, de beati Joannis sanctitate recordatus est: totusque in devotione beati Viri resolutus, pro liberatione filiæ ei votum fecit. Cumque postea domum post Vesperas rediisset, filiam meritis beati Joannis penitus ab infirmitate liberam reperit. Quod ipse conspiciens, accepti beneficii memor & gratus, statuam filiæ cum pecuniarum oblatione ad sepulcrum Viri Dei lætus devotusque collocavit.

[11] Narravit nobis honesta mulier Joanna magistri Dominici Corlesi, [item aliam atroci dolore liberat, apparens aviæ.] fructuum venditoris; cum octavum ageret ætatis suæ annum, atrocem dolorem mensibus quinque passam esse: & adeo continuo torquebatur cruciatu; ut nec agitatione cunæ, aut parentum brachiis delatione hinc inde, requiem modo aliquo invenire aut suscipere sibi non erat possibile. Et ita hoc dolore erat extenuata, & naturæ viribus consumpta; ut cibum nullum præter consummatum e, & illud in modica quantitate, sumere valebat. Cum ergo morti vicina jam videretur; nocte, quadam aviæ beatus Joannes apparuit, neptemque suam ab infirmitate liberandam fore, testatus est. Hac visione percepta, Dominicum, filium suum & Joannæ * patrem, vocavit; & visione manifestata, devotissime ambo preces versus beatum Virum effundentes, si filiæ liberationem & sanitatem suis meritis impetrarent, statuam ad similitudinem Joannæ, in memoriam accepti beneficii & laudem beati Viri, ad ejus sepulcrum collocare voverunt. Hoc voto emisso, mox Joanna somnum cepit, & a mane usque vesperas quietissime dormivit: ac postea se a somno elevans, ab omni dolore liberam & incolumem factam se reperit.

[12] Quidam prædictæ Joannæ filius atroci adeo stomachi passione vexabatur, [Stomachi dolores exstincti per annulum Sancti.] qua mirabili tumore stomachus inflabatur, & oculi velle e propriis sedibus egredi videbantur. Quare multi juvenem hunc epileptico morbo laborare asserebant. Mater vero, quæ virtutem meritorum beati Joannis in se non multo ante experta fuerat, proprium filium beato Viro devotissime commendavit; eumque deinde beati Joannis annulo pontificali signare in modum crucis fecit: quo peracto, subito meritis beati Viri adjutus, ab ea gravi passione stomachi liber evasit.

ANNOTATA.

a Similem visionem, S. Catharinæ Bononiensi oblatam de Beati nostri gloriosa in cælos assumptione, paulo ante dedimus in annotatis ad cap. 6 Vitæ.

b Præteriit hoc miraculum hoc loco Morigius.

c Ferrarius part. 3, cap. 12 credit, hoc prodigium accidisse tempore, quo lues Ferrariam afflaverat; adeoque anno 1438 exeunte, vel sequenti; ductus, opinor, in eam sententiam appellatione pestiferi morbi; verum debilis est illa conjectura: quando voces eædem frequenter adhiberi solent ad alias quasvis miserias corporum significandas, maxime cum difficilis earum curatio est.

d Morigius vertit: nella contrata di Vigna tagliata, in vicinia Vineæ incisæ. Amanuensis Scalabrinianus legit Vineæ Tajatæ.

e Consummatum vox est barbara, pro jusculo, in quod decoctarum diu carnium resoluta potior substantia est.

* Scal. progredi

* lege intra

* Scal. illius

* Scal. Joannem minus recte.

CAPUT II.
Prosecutio miraculorum.

[Oculorum dolor, petigo, uberum exulceratio sanantur.] Lucia, Herculis Rigonis, pistoris uxor, quæ nunc Ferrariæ apud domum Dei habitat *, gravi oculorum dolore fatigabatur atrociter; qui adeo vehemens erat, ut lumine penitus ipsa esset destituta. Tandem ad beati Joannis devotissimam memoriam recurrens, signatis oculis cum illius pontificali annulo, subito meritis Beati lumen recepit & a dolore est liberata.

Cum barbitonsor Jacobo clerico, quem diaconii ordo ornabat, capitis coronam radisset * rasorio, quo petiginosum caput alterius raderat *, statim petigine illa fuit ei caput infectum: quo maximo torquebatur dolore. Cumque ita animo, hac rei novitate totus anxius foret, sequenti mane summa cum devotione ad beati Joannis sepulcrum venit; ibique facta oratione, episcopali annulo caput signare sibi fecit; demum biretum beati Viri suo capiti imposuit: quibus peractis, capilli omnes cum illa petigine mox reciderunt, & ab illo morbo liber ac sanus evasit.

Lucia a, Herculis Rigonis, cujus superius memoriam fecimus, crus tumefactum mirum in modum habebat, mammas quoque ulceribus obsessas: quo vehementi dolore cruciabatur. Cumque medicamentis opem sibi ferre non posset, ad beatum Joannem solita devotione pro suffragio fide plena cucurrit; & annulo pontificali beati Viri, crus & mammarum vulnera signare fecit: quo peracto, mox pristinæ sanitati est restituta.

[14] [Illusio diabolica per Sancti disciplinam depulsa:] Vir nobilis, Ludovicus Gualengus b, cum semel gravi laboraret infirmitate, quotiens parentes suos ante se aspiciebat, totiens illusione dæmonis deceptus, tot malignos spiritus ante se astare sibi videbatur aspicere; quorum horribili territus aspectu, linteis visum obtegebat. Hoc, ignorantes * causam parentes erat summo mœrori. Cum itaque [quid] circa hoc agendum foret, nescirent; quidam astantium eos est adhortatus, ut omni diligentia reliquias beati Joannis studerent habere; ut cum illis signum sanctæ crucis super filium laborantem hoc gravi morbo fieri posset, fidem omnimodam habentes, ipsum Ludovicum ab hac illusione fore liberandum. Parentes dictis consultantis amici annuere. Cumque eis relatum foret, venerandum dominum Octavianum Novellum c, ecclesiæ majoris Ferrariæ canonicum, nonnullas beati Joannis reliquias habere, statim suum nuntium ad eum destinarunt: qui mox ad infirmum veniens, disciplinam beati Viri secum detulit: eaque in manu Ludovici porrecta, parentes filii conspectui se offerentes, a filio gratiose fuere conspecti, & in futurum læto semper eos aspectu conspexit; sicque beati Viri meritis filius & parentes simul læti sunt effecti.

[15] Blasia, Francisci Brusantini quondam uxor, [cæcitas, februs, pestis sublatæ;] filium in puerili ætate adhuc constitutum habebat: qui cæcus erat: hunc mater tota mentis devotione fide plena beato Joanni commendavit, votumque pro exspectato beneficio emisit, spondens Missam facere celebrare in honorem omnipotentis Dei, ac beati viri Joannis, si meritis ejus filio suo lumen & visum posset impetrare. Hoc voto peracto, filius suus visum recepit. Cujus miraculi fidem D. Joannes de Capo, qui Missam celebravit, nobis fecit.

Humilitas de Porto filium febre continua laborantem habebat; hunc mater anxia de salute filii, beato Ioanni commendavit & suo episcopali annulo signare fecit, & statim a febre immunis evasit.

Ioannes Avanzi Ferrariensis, peste infectus, beato Ioanni statuam imaginis suæ pro exspectata liberatione vovit; & facto voto, a peste statim mirabiliter est liberatus.

[16] Bernardina d fluxum sanguinis patiebatur: quem cum pluribus annis sustinuisset, [item fluxus sanguinis, adhibito sudore imaginis B. Joannis.] & nullis posset medicorum remediis huic morbo providere, semel cum ad sepulcrum beati Ioannis pro comite cujusdam mulieris, quæ ab immundo vexabatur spiritu, venisset; faciem imaginis beati Ioannis, sculptam in superiori lapide sepulcri, sudorem emittere conspexit: quo stupore in devotionis affectum erga beatum Virum absorpta, fide plena aliquantulum sudoris propria manu a facie prædicta abstersit; & locum quo ipsa sanguinis fluxum patiebatur tetigit: & statim ab ea diuturna & longa passione meritis hujus beati Viri est liberata: quod postea ipsa proprio ore patefecit & sponte.

[17] Illustris dominus Rainaldus Estensis, domini Nicolai Estensis Ferrariæ marchionis filius e, [Dolores mortiferi cessant subito.] semel gravissimo cruciabatur dolore; cujus liberationem cum nulla posset ope medicorum consequi, solam exspectabat mortem, quæ omnium dolorum est unica medela. Sic itaque morti magis quam vitæ vicinus *, beati Ioannis memoria ei venit in mentem; cujus sanctitatem devoto revolvens animo, preces ad beatum Virum devotissime effudit, & imaginis suæ statuam pro perpetua memoria accepti beneficii ad ejus sepulcrum voto dedicavit. Hoc facto, meritis beati Viri somnum cepit. Deinde expergefactus, liberum & penitus immunem ab eo dolore gravissimo se reperit.

[18] Vir Dei Ioannes cum semel ad visitandum quamdam mulierem de Malabarbis f; [Cum viveret Beatus præstigias dæmonis detexit,] a dæmone vexatam, nec non maleficiis diabolicis pene consumptam, venisset; prout Ioannes de Santaria nobis narravit; non multo post sacerdos ad infirmam cum dominico Domini nostri Iesu Christi corpore venit, tum ut eam communicaret, tum ut spiritum eam vexantem ab eo corpore exire conjurationibus compelleret. Sacerdos cum vix intra cubiculum cum Sacramento dominici corporis venisset, illa mulier statim clavos, acus, ærisque frusta ad vomitum conversa evomere videbatur. Qui huic aderant spectaculo, omnes stupebant; & unus, qui vas evomitionis ad os mulieris tenebat, cum beato Ioanne contendere cœpit, an quæ evomuerat hæc mulier, essent vera. Et ea vera fore asserebat; sed in contrarium Vir Dei veritatem esse asseverabat: nam clavos, acus, & æris frusta non vera, sed diabolico præstigio ita videri; & hoc, diabolo oculos astantium præstigiante: at ille pertinaci fronte beato Viro resistens, manum in catino apponens, clavos, acus, & æris frusta sua manu elevabat, & Episcopo, ut videret, porrigebat; quæ & astantibus omnibus cernenda ostendebat.

[19] [eumque ex muliere insessa expulit.] Sed Vir Dei, eorum cæcitatem videns, immundo spiritui ex illo mulieris corpore exire præcepit. Hoc imperato, cum fœtore maximo immundus spiritus ex illo exivit corpore: & quæ prius in clavos & acus ac æris frusta cernebantur, modo [non] nisi in flegmam *, sicut juxta veritatem prius erat, conspiciunt g. Tunc Vir Dei diaboli præstigium aperuit, & astantium cæcitatem propulsavit, asserens, talia non clavos, non acus, nec æris frusta fore, sed flegmam; subjungens: Filii charissimi, vidi ego immundum spiritum ori mulieris astare; ut suis vos præstigiis falsisque deceptionibus falleret. Cavete ab eo, & suis operibus fidem nolite præstare; ne vos in errorem ducat interitus: a quo resurgere decepto homini est difficile.

[20] [Dæmones tres ejiciuntur, sudante Beati imagine; item alii plures.] Agnes, Ludovici Dentis [uxor,] tribus vexata spiritibus, mox ad beati Ioannis sepulcrum perducta, fuit liberata; & in signum admirabile hujus illi præstitæ liberationis, facies imaginis beati Viri, in lapide super sepulcrum sculpta, sudorem emisit; quod propriis oculis dominus Turianus de Ricardo de Ortona, D. Nicolaus de Capua, frater Franciscus de Alemania Ordinis Minorum, rector ecclesiæ Sabioncelli h, & frater Julianus de Pergamo, prior Jesuatorum in sancto Hieronymo de Ferraria, ipsi conspexere, nec non Ludovicus prædictæ Agnetis vir.

Vermia i, Sebastiani Poresini uxor, cum ab octo immundis vexaretur spiritibus, ad beati Joannis sepulcrum perducta; facta conjuratione a fratre Archangelo Ordinis Minorum de Observantia, meritis beati Joannis fuit liberata.

David Borella filiam habebat, quæ ab immundo vexabatur spiritu: & cum super beati Ioannis sepulcrum foret constituta, spretis quodammodo conjurationibus, respondit, imperio beati Ioannis se numquam a corpore hujus puellæ, quam in concubinatu David Borella habebat, [nisi illam] ipse David desponsaret. Quæ quamprimum a David fuit desponsata, mox puella ista ab immundo spiritu meritis beati Ioannis est liberata.

[21] [Epilogus auctoris.] Finis hujus operis ad laudem Dei, & gloriam beati Ioannis de Tossignano Ordinis Iesuatorum & civitatis Ferrariæ episcopi: cujus meritis altissimum misericordiarum Patrem precor, mea dignetur delere peccata, reliquumque * vitæ immunem ab omnibus peccatis concedere, & in fine felicitatem æternam præstare. Amen k.

[22] Augustinus Villa l, Lanciloti Villæ filius, quinquagenarius ardorem urinæ m passus octo menses (sicut ex ægritudinibus sæpe solet accidere, [Moribundus ex ardore urinæ, statim convalescit.] patientes in pejus ruere) in ulcerationem renum collique vesicæ ac veteri n, non parvam saniei quantitatem cum doloribus parturientis mingendo, cecidit: ita ut de ejus vita actum esse, tam a physicis quam ab aliis judicatum exstiterit. Quod videns ipse, conversus ad Dominum nostrum Jesum, facta prius suorum peccatorum confessione, multisque servis Dei religiosis orationibus commissis ad ejus salutem & sanitatem impetrandam, Deo Patri omnipotenti, & Filio, & Spiritui sancto, ac beato Joanni de Tossignano antistiti Ferrariensi, hoc in pauperum Jesuatorum oratorio sepulto, statuam hanc ceream suæ mensuræ vovit. Et statim nocte, ubi sibi prius [non] nisi inquietudo & dolor comites erant, pausare cœpit; & in dies mirabiliter præter omnium fidem convalens, in meliorem valitudinis suæ statum quam, priusquam ita ceciderat, esset, deductus est; & ita ut, divina gratia beati Joannis antedicti meritis operante, ex mortuis quasi surrexisse se dicat.

ANNOTATA.

a Et hoc miraculum prætermittit Morigius.

b Est Gualengorum inter nobilissimas Ferrariensium familias habita, quam hic ipse Ludovicus non parum illustravit, summis deinde magistratibus perfunctus, ut vide apud Guarinum in Historia ecclesiarum Ferrariensium lib. 4, pag. 269.

c Sic etiam legit Morigius cap. 22; at Ferrarius habet part. 4, cap. 7, nescio unde arreptum, Octavianum Giraldi; qui & Beato familiaris fuerat, & inter ejus heredes conscriptus. Notat vero Scalabrinus Octavianum Novellum, Titi Novelli, episcopi Adriensis, fratrem fuisse.

d Ferrarius part. 4, cap. 9 ait, hoc miraculum factum esse anno a morte B. Joannis centesimo; quod si verum esset, alium hæc narratio auctorem habuisset; id quod nobis non videtur. Et vero cur id serius contigerit, quam aliud, quod mox subjicietur? Ferrarius asserti sui nullam causam affert, nullum testem; cum stylus eumdem scriptorem redoleat, qui cetera huc usque narravit.

e Imhofius in Genealogia principum Atestinorum, pag. 58 ex Henningio asserit, Rainaldum hunc, sive Reginaldum, Nicolai nothum fuisse: quod & ex Pigna conjicere licet ad annum 1441 Nicolao fatalem; ubi inter legitimos ejus filios minime computatur, dicunturque Nicolao etiam aliquot ex pellicibus quæsiti liberi fuisse. Patet vero hoc miraculum auctoris nostri ætatem nequaquam excedere; nedum annis centum post obitum Beati contigisse; quandoquidem Raynaldus annis non paucis cum Joanne vixit.

f Nomen est familiæ juxta Ferrarium part. 3, c. 10.

h Duplex Sabioncellum Ferrariæ assignat Guarinus lib. 6, pag. 410: superius, ubi & ecclesia S. Petri; & inferius, ubi S. Agathæ templum visitur. Utrum hic significetur, obscurum est.

g Ita utrumque apographum; sed in Scalabriniano quædam inducta sunt a correctore, qui sic lectionem emendandam putavit: Et quæ prius esse clavi & acus ac æris frusta cernebantur, modo apparebat flegma. Tunc Vir Dei &c.

i Quæ sequuntur usque ad numerum 22, omittit Morigius.

k Huc usque dubitandum non videtur, quin ejusdem omnia sint auctoris, opus suum more solito concludentis. De sequenti miraculo, quod operis appendix quædam est, non ita liquet: quamquam omnino suspicemur, ab eodem scriptore adjectum operi jam absoluto fuisse: quandoquidem res est illustris, & scriptoris ætatem diu antecessit.

l In hujus prodigii titulo legitur: Augustinus Villa, Lanciloti Villæ filius, duodecim sapientum Ferrariæ judex; qui primus ob multa in patriam merita pater patriæ merito est dictus. Est autem judex XII sapientum supremi apud Ferrarienses magistratus caput, post legatum & prolegatum auctoritatem, tribunal & honorem habens æqualem illi, quo fruitur Bononiæ vexillifer, Italice dictus confaloniere. Constabat olim hic magistratus viris duodecim, qui vulgo sapientes nuncupari consueverant, erantque perpetui, nisi ultro dignitatem deponere vellent. At, sub ditione Romanæ Ecclesiæ, Clemente VIII P. O. M., reversa urbe & ducatu Ferrariensi anno MDXCVIII, inquit hoc loco Scalabrinus, reformatum est magistratus hujus supremi regimen & numerus ad decem: videlicet novem sapientes cum eorum judice; qui electorum votis quotannis e primaria urbis nobilitate desumuntur: septem vero ex civium ordine; reliqui duo de mercatorum collegio. Porro Augustinum hunc tribunum plebis appellat in Hist. principum Atestinorum Pigna ad annum 1450 & sequentem, ubi & alia de illo plura referuntur; sicut etiam apud Guarinum in Compendio hist. eccles. Ferrar. lib. 4, pag. 265, ubi hoc ipsum miraculum narratur, & quid ab illo in accepti beneficii memoriam Jesuatorum domicilio sit adjectum.

m Hunc morbum scoriationem seu potius excoriationem vesicæ appellant Morigius in Vita cap. 19, Guarinus loco citato, & Ferrarius part. 4, cap. 6. Itaque ex hoc loco ostendunt, quo morbo laborasse B. Joannem supra existimaverint.

n Scalabrini apographum habet uretri; sed scribendum videtur ureteris: est enim ureter meatus ille, per quem urina a renibus a vesicam defertur.

* Scal. habitabat

* lege rasisset

* raserat

* lege ignorantibus &c.

* lege vicino

* imo phlegma

* an. perque reliquum vitæ

SUPPLEMENTUM
Actorum B. Joannis Taussiniani episcopi Ferrariensis.

Joannes Taussinianus ep. conf. ex Ord. Jesuatorum, Ferrariæ (B.)

AUCTORE P. B.

§ I. Omissa in Actis aliqua; quæ Beatus gessit in statu Jesuatico ab anno MCCCCVIII usque ad MCCCCXXVI.

[Quædam in Actis prætermissa, vel minus explicat;] Cum fateatur auctor noster in præfatione ad Vitam supra num. 3, se plurima ex iis etiam, quæ verissima compererat, omisisse, atque excellentiora tantummodo selegisse, ne lectori fastidium pareret; incessit alios deinde cupiditas in ea, quæ vel ipse sciens volensque præterierat, vel obiter tantum ac perfunctorie delibaverat, curiosius inquirendi; unaque congerendi omnia, quæ post scriptoris hujus ætatem ad nostra usque tempora contigerunt. Qua in re eorum præcipue, quorum hic testimonia proferemus, perquam feliciter industria desudavit: ut qui satis excellens lectorumque piorum aviditate dignum putaverint, quidquid de Viro tam excellenti erui undecumque atque affirmari tuto vereque posset. Nequis ergo desideret, quæ tam operose conquisita sunt, hic recensenda suscepimus, temporis, quo facta narrantur singula, quoad fieri potuit, ratione servata.

[2] Atque ut a suscepto Jesuatorum habitu ordiamur, constat ex Actis quidem nostris cap. 1, [ut habitatio Veneta ab anno 1408 ad 1426,] num. 13, B. Joannem post inchoatum per dies pauculos Bononiæ tirocinium, Venetias adire jussum esse; ibique in assiduo eximiarum virtutum exercitio substitisse; donec a summo Pontifice cum aliis religiosis evocatus, Ariminum se contulit, atque hinc subinde dimissus, Bononiam; uti narratur cap. 2, num. 16 & 17; ubi anno 1426 sit electus monasterii Jesuatorum Ferrariæ rector; ut habes ibidem num. 18. Deesse hic tum claritatis, tum rerum aliquid, deprehendit Scalabrinus in annotatis ad Vitam, & ante illum Gregorius Ferrarius in Vita Italica part. 2, capp. 3, 4, & 5. Ajunt ergo, habitasse Beatum Venetiis ab anno 1408 usque ad 1426, & quidem in duobus conventibus, quorum primum fuerit S. Justinæ, alterum S. Mariæ ad Elizabeth. In priori mansisse illum statuunt usque ad annum 1415, si moram excipias, quæ ipsum Arimini aliquamdiu detinuit; unde reversus anno jam dicto Venetias, salutato tantum ex itinere apud Bononiam Spinello, conventum secundum incoluerit usque ad annum 1426.

[3] Ad primam habitationem Venetam refert Ferrarius part. 2, [& macerationes corporis ibi susceptæ;] cap. 3 exercitia pietatis, quæ in Actis nostris brevius describuntur; addit tamen usum disciplinæ, seu potius flagri, cui assuescere jam tum cœperit Joannes. Erat illud, ut idem testatur, plexum ex catenulis; & adhuc spectatur, inquit, sacro ejus cruore tinctum. Inediam vero ipsius tam severam ibidem ait fuisse, ut ossa corpusculi sola cutis obtegeret: idque testari effigies ejus varias, olim cum viveret, expressas. Nobis tam antiquas videre non licuit; non abludunt tamen quas infra exhibebimus, quæque illum jam episcopum ac senem referunt. Ad hæc in secundo monasterio asperrimum adjecisse cilicium dicitur, ibidem cap. 4, quod etiamnum asservetur. Atque hujus quidem cœnobii fundatorem ipsum quodammodo censeri posse credit Ferrarius, dum ejus fabricam quæsita stipe, consilio, manu promovit: ipse ligna, ipse calcem ac lapides suis humeris comportabat.

[4] Gravis interea Bononiæ in Jesuatos tempestas exorta est, [ac lis evicta contra obtrectatores Ordini Jesuatorum,] quæ B. Joannis imprimis solertia brevi detumuit. Rem accipe ex Italica, quam dixi, Vita Ferrarii, parte 2, cap. 5, ubi sic habet: Sub annum MCDXXIV, Sedem Romanam obtinente Martino V, legationem vero Bononiensem Gabriele Condulmerio, qui deinde Eugenius PP. IV fuit, cum episcopus esset Bononiæ Nicolaus Albergatus, nobilis Bononiensis, ex Ordine Carthusiano, ac vitæ sanctimonia celebris, ad episcopale tribunal delati sunt Jesuati, ut qui regularium sibi jura vindicarent, cum nec regulam haberent, nec religionem ab apostolica Sede approbatam, neque proinde alio quam laïcorum ordine censendi essent, eorumque instar subigendi parochis illis, quorum intra fines monasteria continerentur.

[5] Accusatorum partes fovebant doctores varii, [cui negabant deberi jura regularium;] atque inter alios Paulus quidam Calcari Bononiensis, & Franciscus Zabarella, publicus Paduæ lector, ut ex scriptis vetustis aperte liquet. Multa ili cum auctoritate, tum ratione pugnabant; inani tamen, ut tempus edocuit: ingentibus enim, quas erigebant, molibus debilissima substraverant fundamenta. Speciem hæ interim præ se ferebant, ut primum obtuentibus augustam, sic perniciosam Ordini. Verum quia Dei causa agebatur, optime cecidit, ut ad episcopum & monachum & integerrimum deferretur.

[6] [quæ res totum Ordinem commovit,] Accersit is Patres nostros; accusationum eis capita proponit, justumque defensioni spatium præscribit. Pater Spinellus, haudquaquam ignarus, quo procella hæc vergeret, intimaque prospiciens religionis nostræ peti viscera, percelli sibi penitus animum sensit. Ut malo tamen tanto eatur obviam, suos bifariam tribuit: qui rudes inter illos erant ac simplices, eos precibus assiduis jubet insistere; eruditos vero ac doctrina præstantes ad se Bononiam convocat,ibique ad studia causamque communem scriptis tuendam hortatur. Paretur utrimque: illi nempe anxiarum instar hirundinum gementiumque columbarum meditatione ac suspiriis divinum in rem præsentem implorant auxilium; hi vero tamquam aquilæ, oculorum acie in objectos difficultatum montes intorta, earum principia, media, finesque penetrabant. Dux omnium & caput erat Spinellus, unaque pater quidam Dominicus Senensis, ac pater Antonius Venetus.

[7] [ad publicam defensionem B. Joanni committendam,] Hi negotium tam arduum in Taussinianum transtulere; qui totum illud, perspecto communi periculo, libenter amplexus est, tantoque confecit studio ac labore, ut omnis ipsi soli victoria tribuatur. Præter auctoritatem atque argumenta ad Ordinis defensionem confutationemque adversariorum ex utroque jure deprompta, librum insignem (quem non sine miraculo compositum ab eo diceres) produxit in aciem; in quo de instituto nostro disserens, consonum illud esse prorsus ostendit decretis Pontificiis, conciliorum canonibus, sanctorumque Patrum auctoritati ac regulis. Memoriale tum libri inscriptio fuit; nunc Regula nuncupatur & Constitutio.

[8] [quam hic scriptor sic est aggressus, ut anno 1425] Volvit hunc & revolvit pater magister Gabriël Spoletinus Augustinianus, eorum unus, qui ad causam cognoscendam delecti fuerant; itaque se tandem subscripsit: “Ego frater Gabriël de Spoleto, Sacræ paginæ professor immeritus, Ordinis Eremitarum S. Augustini, credo, indubie omnia quæ suprascripta sunt, vera esse & conformia dictis sacrarum Scripturarum & sanctorum Doctorum, & a Spiritu sancto fuisse dictata.” Exhibuit eum Taussinianus Patribus paulo ante memoratis mense Junio anni MCDXXV, qui illum, tamquam prodigiosum opus, admirati, reverendissimo episcopo læti consignarunt in manus.

[9] [adversarii causa ceciderint,] Accepit, legit, &, cum divinitus dictatum agnosceret, laudavit, ac millenis prætulit, quæ humana posset excogitare solertia, ratiociniis. Accusationes ergo rejicit, rescinditque, & adversus actores decernit, Iesuatos pro religiosis habendos omnino esse. Ita quod æmuli ad parandam nobis invidiam procuderant, incitamento deinde fuit religiosissimo præsuli, ut Ordinem nostrum veneratione quanta posset maxima coleret; id quod ex variis authenticisque, quæ supersunt, instrumentis elucescit.

[10] Ad nuntium evictæ litis miseri Jesuati, quasi essen ab interitu revocati ad vitam, [& cum Jesuatis Beatus triumphaverit,] ita communi omnes ubique lætitia gestiebant, gratias agentes Domino, qui antidota de venenis præsentissima novit educere. Taussin anum porro reveriti sunt omnes velut unicum propugnaculum religionis, ut scutum unicum, quod universam protegeret, ut angelum denique ad congregationis novellæ salutem a Deo destinatum. Hæc stylo, ut solet luxurianti Ferrarius. Scalabrinus rem eamdem tradit in annotatis, & addit: Vidimus adhuc penes Fratres excalceatos de monte Carmelo conventus S. Hieronymi Ferrariæ existentia inter præcipuas scripturas documenta spectantia ad beatum hunc Virum. Ea ipsa, opinor, documenta vir eruditus intelligi voluit, quæ ad litem jam dictam, quam istic describit unice, pertinuerint. Cum vero cetera, quæ B. Joannis episcopatum antecesserunt, satis in Actis explicata sint supra, ad statum ejus episcopalem aggredimur: nam quod ait Ferrarius part. 3, cap. 13, Jesuatos tempore memoratæ litis opera Taussiniani obtinuisse cœnobium Veronæ; id neque ipse probat; neque meminit Hieronymus dalla Corte Hist. Veronens. lib. 14, pag. 314; ubi Jesuatorum Veronensium exordia describit, affigitque anno 1429, quando Beatus noster jam dudum agebat Ferrariæ. Potuit ab illo tamen exoratus fuisse Eugenius PP. IV pro suo tum in Joannem affectu, ut possessionem Jesuatorum Veronæ confirmaret, ut fecit, sexto Kalend. Julii anno 1432; quamquam hujus rei testem nullum habemus.

§ II. Omissa quædam ad ejus episcopatum spectantia usque ad annum MCDXXXV.

Cum episcopum induit B. Joannes, Jesuatum nequaquam exuit, ut ex Actis liquet cap. 5, [Beati jam episcopi vestitus,] num. 44; ubi tamen de vestitu ejus non satis explicate legitur: In cultu modicus erat. Distinctius illum Scalabrinus describit, dum ait, fuisse Jesuaticum, præter mitram, pedum, chirothecas, annulum, quæ propria sunt episcoporum ornamenta. Itaque & ad nudos pedes sola putat Episcopum nostrum adhibuisse sandalia. Certe sic exhibetur non solum in imagine anni 1528, de qua egimus in Commentario prævio § 1, num. 5; verum etiam in numismate anni 1446, & lapide sepulcrali, de quibus infra. Non existimo tamen, hunc ei morem perpetuum ita fuisse, quin aliquando intermiserit: caligis enim usum fuisse, constat ex Actis cap. 5, num. 41.

[12] Scutum ejus ab Ughello expressum Italiæ sacræ tom. 2, [& insignia.] col. 591 gentilitium quidem Joannis est, non illud tamen, quo utebatur episcopus. Audi Scalabrinum in annotatis: Gentis, inquit, Tavellæ insignia sunt in scutulo viridi tres laterculi, qui apud nos Tavelle vulgari sermone nuncupantur, bini a latere superiori & unus a parte inferiori: quamvis ego [& aliud invenerim] ex antiquo sigillo, ceræ rubræ impresso, magnitudinis non parvæ, & figuræ oblongæ, ac in rotunditatem acutam se protendente, more Gothorum, quo utebatur in obsignandis litteris patentibus tempore sui episcopatus. In eo imago S. Georgii, Ferrariæ protectoris, equitantis & occidentis draconem apparet a parte superiori; & ab inferiori Episcopus, indumentis pontificalibus ac mythra & baculo, stans inter duo scutula triangularia, unum ad dextram, & alterum ad sinistram: super unumque eorum (quamvis cera deperdita variis in locis esset) comperi stemma, quod nunc & longo tempore adhibere solet magnum hospitale S. Annæ a sancto Pontifice erectum; id est, super tres montes stant hinc & hinc duæ columbæ se in faciem conspicientes, ac alas extollentes, quasi volare incipiant; in medio autem ac in imo stat stella caudata. Quod stemma an gentilitium sit sancti Episcopi, an de religione desumptum Jesuatorum, qui columbam in stemmate deferebant subtus venerabile nomen Jesu, dici non potest: tamen ipse in episcopali dignitate usus est, relicto & abdicato seculari & familiæ propriæ stemmate. Quod postea hospitali magno donatum. Circumcirca leguntur hæ litteræ Longobardice insculptæ: Sigillum Joannis de Tossignano, Dei gratia episcopi Ferrariensis.

[13] [Visitatio diœceseos inchoata 23 Jan. an. 1432,] Quæ in Actis cap. 4, num. 37 brevissime dicuntur de visitationibus ceterisque functionibus ejus episcopalibus, ea recentiores sigillatim in sua quæque tempora digerunt. Ordiatur Scalabrinus, scrutator sane pius ac diligens: sic habet in annotatis ad Vitam: Statim ac ecclesiæ suæ regimen accepit, visitationis officium, ab antecessoribus suis neglectum, suscepit a cathedrali, die XXIII Januarii [anno 1432;] & postea ab ecclesia priorali S. Romani in civitate Ferrariæ, cui cura animarum imminebat, olim monasterio S. Benedicti, sed tunc commendato ab apostolica Sede Mainardino Contrario, episcopo Comaclensi; quem post celebratam Missam solennem, & verbo Dei prædicato (quod quotidie agebat) visitavit personaliter, & interrogavit, quæ bona haberet dicta sua ecclesia: & Mainardinus omnia tam mobilia quam immobilia dedit in scriptis. Visitavit quoque eodem tempore & loco Dominicum Albanensem, capellanum ejusdem episcopi Mainardini. Prosecutus est postea visitationis officium in aliquibus ecclesiis parochialibus & locis piis civitatis Ferrariæ eodem anno usque ad mensem Decembris, ut [patet] ex rogitibus (sic appellat instrumenta quæ notarialia vocantur) Martini Schiveti, tunc ejus cancellarii.

[14] [accedente legati auctoritate eodem anno, 19 Februarii.] Ad hujus visitationis initia pertinent legati Bononiensis litteræ, de quibus ibidem Acta meminerunt, quasque Ferrarius in Vita Italica part. 3, cap. 6 sic recitat: Fantinus protonotarius, Venetus, pro sanctissimo D.N.D. Eugenio Papa quarto ac S.R.E. Bononiæ, exarchatus Ravennæ, ac ceterarum aliarum terrarum Romandiolæ cum potestate legati de latere in temporalibus & spiritualibus gubernator. Cupientes, quod monasteria tam Fratrum regularium, monachorum, quam etiam monialium Ferrariæ ejusque diœcesis in * Dominum nostrum Iesum Christum firma regularum suarum observantia insequantor, ac omnes etiam ecclesiæ, tam exemptæ quam non exemptæ, dictæ civitatis & diœcesis, si alium etiam vel alios haberent visitatores, reformentur; vobis, reverendissimo patri, domino, domino Joanni, Dei & apostolicæ Sedis gratia episcopo Ferrariensi dignissimo, apostolica auctoritate, qua fungimur libertate *, potestatem & baliam (id est directionem, juxta Macri Hierolexicon, ad vocem bajulus) damus, concedimus, & elargimur, omnia & singula monasteria & ecclesias dictæ civitatis & diœcesis, tam exempta quam non exempta, visitandi aut visitare faciendi, si etiam alium vel alios haberent visitatores; vitamque Fratrum regularium, monachorum, & monialium examinandi, eosque & eas compellendi in observantia & sancta obedientia vivere; ut Domini nostri Jesu Christi servitiis recto itinere dedita sint: præterea, si opus fuerit, dicta monasteria, loca, atque ecclesias reformandi, modificandi, corrigendi, ac omnia & singula faciendi, quæ honesta, utilia, & condecentia vestræ Paternitati videbuntur pro salute animarum, ac pro cultu & gloria Domini nostri Jesu Christi, cui sit laus & honor per infinita seculorum secula. In quorum fidem has nostras fieri, sigillique nostri pendentis appositione muniri jussimus, ex Bononia, die decima nona Februarii in palatio residentiæ nostræ, MCDXXXII.

[15] Porro quod asserebat supra Scalabrinus, post inspectum ecclesiæ cathedralis statum, [Eodem anno rurales inspexit parochias quasdam mense Martio.] itum esse ad ecclesiam prioralem S. Romani, tunc monasterium Benedictinum, Maynardino Contrario, episcopo Comaclensi, commendatum; id non ita videtur accipiendum, quasi ex priori loco beatus Episcopus statim ad hunc secundum invisendum accesserit: id enim videtur incredibile; cum juxta Ughellum Italiæ sacræ tom. 2, col. 506, Maynardinus de Contrariis sedem Comaclensem primum adeptus sit anno 1432, XI Kalendas Decembres. Plures ergo alias medio inter Januarium ac sequentem Decembrem spatio adiisse Beatum necesse est, non in urbe solum, sed etiam extra illam; ut videtur colligi posse ex eo, quod ejus auctoritate ad commodiorem promptioremque rerum divinarum administrationem statutum est de conjunctione quarumdam parœciarum ruralium, puta S. Blasii d' Avezzano, & S. Jacobi de Ravale, juxta Ferrarium in Vita part. 3, cap. 5; idque die XXII Martii, eodem anno 1432, ut habet Guarinus in Compend. hist. diœceseos Ferrar. lib. 6, pag. 445, & 451: neque enim verisimile est, factum hoc ab eo fuisse, priusquam parochiarum illarum, quæ sunt ad Occidentem Ferrariæ, rationes introspexisset.

[16] Ad hunc etiam annum pertinet, quod in annotatis ad Vitam docet idem Scalabrinus his verbis: [Eodem anno paupertatem ejus solatur Eugenius PP. die 7 Aprilis.] Beati Episcopi paupertas voluntaria propter eleemosynarum largitatem ad aures summi Pontificis (Eugenii IV) pervenit; qui hoc anno ei condonavit gratiose ducentos quinquaginta florenos ex quadringentis, quos annualiter pensionis nomine, quousque viveret, Petro Boiardo, antecessori suo in episcopatu, reservaverat: loco quorum eidem in commendam archipresbyteralem ecclesiam S. Mariæ de Vicovencia plebatam attribuit anno MCDXXXII, VII Idus Apriles. Eamdem pensionis imminutionem adstruit Ferrarius in Vita Beati part. 3, cap. 7 ex Brevi apostolico, quod dicta jam die, mense, & anno fuerit expeditum, cujusque initium, sit, Romani Pontificis providentia.

[17] Ad annum sequentem refero, quod habet Scalabrinus in annotatis, ita scribens: Quo tempore Basileam ad generale concilium vocatus [B. Joannes] Simonem de Valle, sacrorum canonum professorem, [An. 1433 procuratorem mittii ad concilium Basiliense;] suum procurato rem constituit; eique indixit, ut se sui nomine in sacrosancta synodo sisteret, excusationem facturus & veniam petiturus, si personaliter non comparebat propter notoriam sui paupertatem & ecclesiæ suæ necessitatem, quam litteris explicare nequit. Hujus mandati tabulæ exstant publice, manu Martini de Schivetis, notarii Ferrariensis & scribæ domini Episcopi, exaratæ de anno MCDXXXIII, die XIV Maii. Consonat Ferrarius loco citato, citans hæc initialia ejusdem mandati verba, Sacrosanctæ generali Basileensi synodo. Beatus interea, teste Scalabrino ibidem, hoc anno constitutiones habuit synodales: donec ipse per se tandem, sive consilio proprio, sive Patrum Basileensium jussu, ad concilium generale perrexit: de quo ita Scalabrinus:

[18] [quo & ipse se mox contulit; relictis ad visitandum vicariis.] Tandem ad concilium personaliter accessit, visitationis vicariis relictis egregiis sacrorum canonum professoribus, domino Deus te-salvi de Fulgineo & domino Ugolino de Urbe Veteri; quorum primus in spiritualibus & temporalibus vices Episcopi gerebat; alter vero cathedralis ecclesiæ Ferrariensis archipresbyter & concionator celeberrimus; qui assidue vestigia Episcopi sui insecutus, ubicumque visitationis officium persolveret, verbum Dei populo annuntiabat tam claro & eleganti stylo, ut catervatim populus ad audiendum conveniret. A Maio usque ad Decembrem moratus est in sacro Basileensi conventu MCDXXXIII.

[19] [Anno 1434 redux visitationem prosequitur,] Ad suam reversus ecclesiam, quod vicarii sui non perfecerunt, absolvit: & de mense Januarii usque ad Aprilem cunctas tam ecclesias quam monasteria & xenodochia urbis Ferrariæ invisit, eisque saluberrima decreta indixit. Quo tempore gratiose a sacrosancta generali synodo, attenta modica sui prosperitate, excusationem obtinuit pro illa vice ad comparendum, donec & usquequo synodus aliud duxerit ordinandum; quæ in sua licentia “venerabilem Joannem, episcopum Ferrariensem, hujus sacri concilii membrum unitum & incorporatum, ac in eodem mensibus octo vel circa laudabiliter conversatum” declarat sexto Idus Martii, anno MCDXXXIV. Postremum hoc confirmat etiam eodem capite, quo supra, Ferrarius; addens, licentiam illam scripto datam fuisse in litteris membraneis, quarum exordium fuerit, Etsi cunctos Christi fideles. In eo tamen non convenit Scalabrinum inter & Ferrarium, quod hic dimissorias concilii litteras Joanni concessas esse velit Basileæ ante discessum a synodo; quem proinde mensibus aliquot extendit; ille contra missas Basilea Ferrariam absenti & jam dudum reverso statuat: itaque sic pergit ibidem:

[20] [quando veras coronæ Christi spinas a suppositis, miraculo discernit;] His litteris ad ipsum perventis *, iterum officium visitationis aggressus est, ut abusus evelleret, discordias eradicaret, mores pravos in clero funditus exstirparet. De mense Junii cum capellas cathedralis suæ ecclesiæ inviseret, memoriæ traditum est; quod quinque ex spinis coronæ Christi Domini illi ostensæ sunt, quas familia de Bagatis de Palæstina secum tulerat, ac ecclesiæ suæ donaverat. Has admiratus sanctus Episcopus, eas probare disposuit, an veræ essent; ac omnes inter carbones accensos in thuribulo projecit. Ex quibus tres crematæ sunt; binæ intactæ & incolumes, quæ pretioso sanguine conspersæ erant, inventæ fuere; quas magna cum reverentia suscepit, & in crystallina cruce argento suffulta collocavit. Hæc crux altitudinis singularis, dum concilium Ferrariæ in hac ecclesia cathedrali, divo Georgio dicata, ageretur, & disceptationes ortæ essent inter Latinos & Græcos pro loci dignitate, ad tollendas lites jurgiaque sedanda jussu Eugenii summi Pontificis super altare majus inter capita gloriosa apostolorum Petri & Pauli, ac eminens super librum Euangeliorum apertum, posita est; ut quidam in suis memoriis narrat.

[21] Et paulo inferius, Hoc anno MCDXXXIV, inquit idem, [diœcesim percurrens pedibus, vel humili jumento vectus. Donationem Jesuatis impetrat.] mirabile dictu est, quod totam suam diœcesim aut pedester, aut humili insidens jumento, visitaverit a die XI Aprilis usque ad diem XI Junii, secum adhibitis convisitatoribus Domino Jacobo de Oratoribus, archipresbytero plebis S. Georgii de Trecenta, qui fuit postea Adriæ episcopus meritissimus, & Jacobo de Misotis, canonico ecclesiæ Ferrariensis. Postea Ferrariam reversus [est] de mense Junii. Eodem hoc anno Jesuatis optime consuluit; ut idem refert in annotatis ad Vitam, dum ait: Inter ceteros suos (B. Joannis) familiares emicuit pietas Raynerii de Scarsis, nobilis Pisani, pincernæ seu scalchi (id est architriclini) sui; cujus familia in sancti Episcopi venerationem Jesuatorum religioni domos proprias Pisis elargita est anno MCDXXXIV. Idem tradit Ferrarius part. 3, cap. 13.

[Annotata]

* in redundat.

* an, libertatem?

* forte perlatis

§ III. Item alia prætermissa ab anno MCDXXXV usque ad MCDXLIV.

Iterum de anno MCDXXXV, de mense Aprilis, innovavit visitationem ecclesiarum civitatis Ferrariæ & monasterium, [Resumit visitationes annis 1435 & 1436.] quam perduxit usque ad mensem Septembris, optimis datis & promulgatis regulis ad cultum divinum augendum. Demum alteram visitationem ecclesiarum diœcesis suscepit die XV Aprilis, MCDXXXVI; & perfecit de mense Julii ejusdem anni; ut examinaret, an adimpletæ forent ordinationes, quas in altera priori visitatione decrevit: sibique in scriptis tam mobilia quam immobilia omnium ecclesiarum bona consignare [jussit:] deputavitque eis massarios & syndicos, qui inservirent rectoribus in administratione ecclesiarum. Hæc Scalabrinus in annotatis. Est autem massarius apud Italos custos supellectilis ac bonorum mobilium; syndicus vero defensor, advocatus, patronus: adisis Cangium in Glossario mediæ & infimæ Latinitatis.

[23] Die 2 Februarii, MCDXXXVII, inquit idem, [An. 1437 benedicit nuptiis Luciæ Estensis, & fævet Battutis albis S. Mariæ.] benedixit nuptiis, celebravitque sponsalia inter dominum Carolum, filium Joannis Francisci Gonzagæ, Mantuæ domini, & dominam Luciam, filiam marchionis Nicolai; quæ cum ad sponsum pervenisset, obiit, relicto thalamo intacto. Notavit hoc etiam in compendio Vitæ Italico Antonius Baruffaldus pag. 13 & sequenti. Est vero hæc Lucia una de quatuor filiabus, quas unico partu Parisina, Nicolai Estensis uxor, edidit; ut narrat Pigna de Principibus Atestinis lib. 7, pag. 539. Ad Beatum nostrum & hunc annum attinet, quod post Ferrarium part. 3, cap. 5, in annotatis addit Scalabrinus: Nec non societas Battutorum alborum S. Mariæ in superiori parte civitatis a Nicolao Estense, Ferrariæ domino, & Nicolao Perondolo, sapientum judice, privilegiis & exemptionibus intuitu Joannis episcopi fundata est anno MCDXXXVII; & quidem die XIV Maii; ut auctor est Guarinus de Ecclesiis Ferrar. lib. 2, pag. 60, ubi de hac confraternitate, quam appellat Di santa Maria bianca, plura legi possunt. Observa tamen, Battutorum nomen Italicum esse, ac significare proprie verberatos, seu flagellatos; quia vero flagellationes apud Italos in quovis pio cœtu receptissimæ sunt, hinc videtur hoc nomen ad eos promiscue transiisse, qui peculiarem inter se ad opera pietatis societatem ineunt, eamque palam vestitus similitudine profitentur: unde hi albi, ob candidam, quam gestabant olim, ex lino togam; alii nigri dicebantur, ut patebit infra. Consulesis Lexica Italica ad vocem Battuto.

[24] [An. 1438 assistit concilio generali in sua cathedrali ecclesia coacto;] Anno 1438 ecclesiam B. Joannis cathedralem illustravit generale concilium, quod, quia sequenti anno Florentiam, ubi finem habuit, translatum est, Florentinum vocatur. Ferrariam convenere (præter eos, quos Acta concilii apud Labbeum recensent tom. 13, col. 877 & 890, & quorum unus est Joannes noster Ferrariensis) ipse summus Pontifex Eugenius IV, urbem invectus die XXVII Januarii, ut ibidem dicitur col. 884, & Græcorum imperator Joannes Palæologus cum Demetrio fratre, atque ingenti comitatu die IV Martii, ibidem col. 11; ac tandem cum suis Josephus patriarcha Constantinopolitanus die VII ejusdem mensis, ibidem col. 14. In hoc theatro spectabiles imprimis fuisse omnibus Beati nostri charitatem, hospitalitatem, modestiam, ceterasque virtutes, affirmant Ferrarius part. 3, cap. 7, & Scalabrinus in annotatis; donec inde post sedecim sessiones concilium, suborta lue, Florentiam commigravit, mense Januario anni 1439.

[25] [quando videtur laborasse pro unione Æthiopum cum Ecclesiæ;] Dum autem sacri haberentur conventus Ferrariæ, inquit ibidem Scalabrinus, frater Antonius, monachus & nuntius Presbyteri Joannis, Æthiopiæ imperatoris, Pontifici principis sui humile obsequium tulit: cui Pontifex rescripsit, cum adhuc Ferrariæ moram traheret de mense Julio ejusdem anni MCDXXXVIII, eum hortans ad constantissime Christianæ fidei firmitatem retinendam ac Saracenos compescendos. Hæ litteræ inter scripturas B. Joannis usque nunc asservantur; quamquam illo tempore neglectæ ob pestem, e vita sublato fratre Antonio, qui eas delaturus erat suo gloriosissimo principi. Idem asserens superiori loco Ferrarius, Inter scripta, inquit, Taussiniani nostri reperitur exaratum in membrana cum sigillo Pontificio responsum ab eodem Pontifice mense Julio, MCDXXXVIII Ferrariæ datum ad imperatorem illum; hoc principio: “Accedimus, gloriosissime princeps” Ex quo (pergit idem) manifeste colligitur, vel designatum ad eas partes tamquam nuntium apostolicum fuisse beatum hunc Episcopum; vel certe multum in hoc negotio laborasse. Ut ut est; observari velim, alium hunc fuisse nuntium ab iis, qui posterius ab eodem imperatore ad Eugenium pervenere; ut videre est apud Raynaldum in Annalibus eccles. ad annum 1441, num. 2 & seqq.

[26] Eodem anno ac mense, juxta Ferrarium in Vita part. 3, [& litem Jesuatorum diremit;] cap. 13, cum gravis exstitïsset in Ordine Jesuatorum altercatio per eos, qui viros ejusdem instituti (ut erant multi) litterarum studiis eruditos, ad presbyteratus ordinem promovendos esse dicerent; delectus & ipse ad rem decidendam judex, una cum Antonio Corrario, & Nicolao Albergato, S. R. E. Cardinalibus, ac Ludovico, episcopo Tarvisino, adversus nova molientes sententiam tulit, quam totam Latine recitat laudatus auctor, quamque, quia longiuscula est, hic prætermittendam putavimus, cum ibi legi possit, & magis ad institutum Jesuatorum, de quo agi poterit ad Acta S. Joannis Columbini die XXXI hujus mensis, quam ad res Taussiniani illustrandas pertineat.

[27] Confraternitas quoque S. Ludovici, Francorum regis, [favitque confraternitati S. Ludovici.] tantum, Ferrario teste part. 3, cap. 5, B Joanni debet, ut ab eo instituta quodammodo videri possit: nam cum ad illius erectionem anno 1435 concurrisset, eamque anno sequenti ex suburbio Ferrariensi advocasset in urbem ad ecclesiam S. Juliani, usque adeo eamdem fovere non destitit; ut, ipso adjuvante, oratorii sui fundamenta jecerit [hoc] anno MCDXXXVIII prope basilicam S. Vitalis martyris, ut narrat Scalabrinus in annotatis: Et usque modo, inquit, confratres binas casulas acu pictas, uti reliquias, demonstrant, munus eis a beato Episcopo donatum, de labore manuum sororis suæ Catharinæ. Videri de hac societate meretur laudatus jam sæpe Guarinus de Ecclesiis Ferrariensibus lib. 5, pag. 360; ubi etiam docet, inter alta multa pietatis officia id fratribus illis curæ esse, ut nubili virginum paupercularum ætati dotem contribuant. Patet etiam ex eodem hic auctore, oratorii jam dicti fabricam anno 1438 non ante Julium mensem suscipi potuisse.

[28] Anno 1439 ineunte, eadem, quæ concilii Florentiam transferendi causa fuit, [An. 1439 assistit pestiferis; deinde concilio Florentino,] pestifera contagio, beatum hunc Pastorem Ferrariæ detinuit: nam ut, cum Ferrario part. 3, cap 7, & Baruffaldo in compendio Vitæ pag. 12, observat Scalabrinus, Joannes noster sanctissimus episcopus, statim ac recessere Patres, solus [remansit] ad solandos infirmos urbis suæ non tam cælestibus monitis, quam orationibus: quibus tantum apud Omnipotentem valuit, ut pestis evanesceret, parva aut nulla post se relicta mœroris sui jactura. Tempestatem hanc excepit alia illa, ut iidem affirmant, quam Ioanni ab impiissimo sacellano suscitatam Acta referunt cap. 5, a num. 45; quæque Virum patientissimum eo tandem adegit, ut, relicta Ferraria, confugeret ad summum Pontificem, tum apud concilium Florentiæ commorantem; cui Joannes deinceps interfuit; ut patet ex subscriptionibus Patrum apud Labbeum Conciliorum tom. 13, col. 519, & 1168. Quid interim egerit hoc anno, ita in annotatis prosequitur Scalabrinus:

[29] Tempore, quo in Florentina synodo commoratus est, [quando hospitium cum comitatu suo habuit Aretii.] domicilium habuisse constat in civitate Aretina, ex epistola, quam propriis characteribus inscriptam direxit matri, sororibus, & filiis monasterii S. Abundæ: eruimus enim ex ea, quam grata fuerit omnibus tam religiosis quam clericis & laïcis ejus conversatio: habitus est enim in honore magno una cum ejus sociis viginti septem, quos secum habebat. Sæpe etiam se contulit in quoddam castrum non longe ab Aretio, cui nomen Monza, ad ripas Arni; donec & usquequo, perfecta sancta generali synodo, cui se subscripsit, a Pontifice, marchione humillimis precibus petente, clero & populo postulante, ecclesiæ suæ iterum donatus est.

[30] [Eodem anno favit Jesuatis Bononiensibus.] Eodem anno insigni benevolentia prosecutus est Vir sanctus incunabula vitæ suæ religiosæ, cœnobium, inquam, Jesuatorum Bononiæ, in quo, relictis omnibus, militare Christo primum cœperat; de quo ita Ferrarius part. 3, cap. 13: Monasterium Bononiense Taussiniani causa multa obtinuit exemptionum rerumque aliarum beneficia a legato Fantino; atque unum inter cetera hoc exordio scriptum: “Fantinus, protonotarius Apostolicus &c.” quo monasterium S. Eustachii liberum pronuntiat omni vectigali & onere rebus quibuslibet illi necessariis imposito. Datum erat mense Februario anni MCDXXXIX & ab ipso Bononiensium magistratu confirmatum.

[31] [An. 1440 Jesuatis Tarvisinis savet, & Prædicatorum ecclesiam dedicat Ferrariæ.] Anno circiter 1440, testante ibidem Ferrario, conventus Jesuatorum Tarvisinus dici potest initia sua Taussiniano debuisse: siquidem illum monialibus ædificatum, Ordini Jesuatico attribuit Ludovicus Barbus, tum episcopus Tarvisinus & B. Joannis amantissimus; rem deinde confirmantibus Hermolao, qui Ludovico successit, ipsoque Eugenio IV, anno 1446.

Eodem anno MCDXL, die XIV Julii (uti cum Guarino lib. 3, pag. 151, Scalabrinus annotavit) secundum sanctæ matris Ecclesiæ ritum solenniter dedicavit ecclesiam S. Mariæ Angelorum prope palatium Belfloris extra urbem (quam nunc intra mœnia additionis Herculeæ conspicimus) a Nicolao marchione ædificatam cum monasterio, quam FF. Prædicatoribus de Observantia attribuit.

[32] [An. 1441 dedicat ecclesiam S. Augustini; savetque Battutis;] Die XII Martii (ut idem scribit in annotatis ad Vitam) divo Gregorio Papæ dicata anni MCDXLI solenniter dedicavit ecclesiam S. Augustini in inferiori parte Ferrariæ: ibique solennem professionem & vota recepit Elisæ, filiæ Joannis a Gallo, civis Ferrariensis; quæ cum quatuordecim sociis habitum D Augustini sumpsit, & in monasterio prope eamdem ecclesiam, per eas auctoritate Martini PP. V ædificato, & per Eugenium IV confirmato, se conclusit. De his plura Guarinus lib. 5, pag. 319 & sequenti, breviter Ferrarius part. 3, cap. 5.

Reduci quoque ad hunc annum possunt, quæ narrat idem Scalabrinus, & quorum laudem non minimam loanni tribuit in annotatis, cum ait: Augmentum etiam ejus tempore habuere societates S. Joannis Baptistæ Battutorum alborum, qui diversi sunt ab iis, de quibus supra § 3, num. 23; & S. Joannis Decollati, alias della Morte, Battutorum nigrorum, cujus pia exercitatio ad juvandos a justitia extremo supplicio afficiendos a Nicolao marchione privilegio, donationibus etiam a Communi Ferrariæ fuit protecta anno MCDXLI.

[33] [& Leonellum recipit, ac Nicolao marchioni justa persolvis.] Item illud huc spectat, quod ab eodem observatum est his verbis: Nicolao marchione Estensi Mediolani defuncto, a populo adlectus est Leonellus, ejus filius, proclamante Joanne [Col. 810A] Walengo, XII sapientum judice; postea in cathedrali ecclesia, divis Georgio & Maurelio martyribus dicata, a Joanne beatissimo episcopo receptus, postquam Missæ sacrificium obtulit, adjuvante reverendissimo domino Thoma Perondolo, archiepiscopo Ravennæ, nobili Ferrariensi, tunc in patria commorante, … die XXVI Decembris MCDXLI. Die XXX Decembris Ferrariam deportatum est corpus marchionis Nicolai, tumulatumque est ad ecclesiam S. Mariæ Angelorum prope palatium Belfloris; ad quod B. Joannes episcopus pro ritu Ecclesiæ extrema solvit, antequam humo commendaretur.

[34] In visitatione habita anno MCDXXXIV cum invenisset antiquam plebatam ecclesiam S. Donati de Pedruro desertam & ab omnibus derelictam propter aquarum inundationem, [An. 1443 stabilit capellanos in cathedrali.] ita ut soli apparerent parietes absque tecto; de reditibus ejus duas fundavit mansionarias (vulgo capellanatus perpetuos) in ecclesia cathedrali, habita facultate ab Eugenio IV de anno MCDXLIII: animas autem dictæ dirutæ ecclesiæ, parochiali B. Virginis Mariæ de Flesso commendavit. Ita Scalabrinus in annotatis ad Vitam, & fere Ferrarius part. 3, cap. 5. Guarinus quidem id factum probat anno 1403 a Petro Boiardo, Joannis decessore; sed fatetur tamen, non ante annum 1443 confirmatum illud, & quidem opera Taussiniani, ab Eugenio IV fuisse. Vide Compendium ejus de ecclesiis Ferrariensibus lib. 6, pag. 427 & 428.

§ IV. Cetera, quæ ab auctore nostro præterita sunt ab anno MCDXLIV usque ad MCDXLVI.

Anno 1444 opus ingens & magnificum aggressus est; quod sane mirum est in Actis ejus præteriri silentio potuisse; [An. 1444 ædificat nosocomium magnum S. Annæ,] cum & Ferrariæ notum esset omnibus, & æterna memoria dignum. Annotavit hoc post alios Scalabrinus in hunc modum: Contigit interea, quod celeberrimus artium & medicinæ doctor & eximius physicus, Peregrinus a Cæca de Arquado, viam universæ carnis ingressus est (anno 1440, quem paulo ante notaverat,) prius condito testamento, in quo cuncta sua bona pauperibus Christi reliquit. Joannes episcopus volens eisdem providere de sufficienti xenodochio ad curam infirmorum (quamvis multa essent & in civitate & per diœcesim, sed parvi aut nullius levaminis propter paupertatem administratorumque incuriam) magna comparata area prope monasterium S. Annæ, per Fratres S. Basilii de Armenia solitum habitari, ibi jecit fundamenta, ab eo solenniter benedicta, primo posito lapide, in quo signavit ipse nomen Jesu. Et non multo tempore elevatum est magnum divæ Annæ xenodochium, optimisque instructum regulis judici XII sapientum & Communi Ferrariæ gubernandum commendavit, facultate Pontificia obtenta; sicut usque modo laudabiliter perseverat. Hæc ille post Ferrarium, Ughellum, aliosque, sed præcipue Guarinum, apud quem de hoc xenodochio, seu potius nosocomio, plura reperies lib. 4, pag. 209 & seqq. Annum vero inchoati operis a me signatum versus comprobabunt, infra recitandi.

[36] Eodem anno MCDXLIV (ut est apud Nicolaum Baruffaldum in compendio Vitæ pag. 15) visitationem instituit pastoralem per totam civitatem ac diœcesim multo cum fructu & zelo maximo, [visitat diœcesim, & assistit nuptiis Leonelli, & Isottæ Estensium.] largissimas ubique in ecclesias ac subditos iis pauperes dispertiens eleemosynas. Ad eumdem annum refert Pigna de Principibus Atestinis lib. 7, pag. 546 nuptias, de quibus & Scalabrinus agens in annotatis, Borsius, inquit, Leonelli marchionis frater, die solenni S. Georgii XXIV Aprilis Ferrariam ingressus est cum Maria Arragonensi, regis Neapolitani filia, quam sibi Leonellus in uxorem desponsaverat; nuptiis Joannes noster episcopus benedixit: in quibus emicuit Estensis domus liberalitas & magnificentia longe lateque multos dies. Et Oddo Antonius, Urbini dominus, Isottam, Leonelli marchionis sororem, sibi matrimonio copulavit coram Joanne episcopo; qui post paucos dies a populo suo occisus, viduam reliquit Isottam. Secundum hoc matrimonium, teste Pigna citato, eodem anno, mense Junio celebratum est.

[37] [An. 1445 celebrat exsequias Thomæ Perondoli, archiep. Ravennatum.] De anno MCDXLV (Scalabrini annotatis insistimus) die XX Octobris interfuit exsequiis celebratis Thomæ Perondolo, nobili Ferrariensi, olim canonico cathedralis, archiepiscopo Ravennatensi; cujus corpus sepultum fuit in ecclesia S. Dominici in arca marmorea, cujus legebatur inscriptio: “Antistes celebris” &c. Versus hos apud Ughellum habes Italiæ sacræ tom. 2, col. 389; ubi tamen omissum est, quod versibus in epitaphio subjicitur, teste Scalabrino: Obiit autem XI Kal. Novembris MCDXLV. Guarinus lib. 3, pag. 107 legit, XIII Kal. Novembris: utrumvis accipias, credibile non est, eodem, quo obiit, die celebratas fuisse ejus exsequias, nedum die XX Octobris, si stuatur obiisse biduo posterius, sive XI Kal. Novembris: erratum hic ergo aliquid ab amanuensi putamus; quamquam res est levicula.

[38] [Radius sacrificantem illustrat.] Sunt & alia non pauca B. Joannis elogia apud Ferrarium hac illac sparsa, sed nec certis alligata temporibus, nec citatis testibus aut tabulis comprobata, quæ propterea nos missa facimus. Illustre est illud imprimis, quod narrat part. 3, cap. 12, in hæc verba: Celebrabat sanctus hic Episcopus, nisi forte decumberet, ad aras quotidie, tantoque affectu inhærebat sacrificio, ut facile videretur ipsemet in ardentissimum Dei sui holocaustum esse conversus. Quod quidem Domino tantopere placuit, ut id etiam aliquando voluerit per miraculum indicare: cum enim sacris operaretur beatus hic Sacerdos, jamque ad ea, quæ appellantur Secreta, pervenisset, ecce tibi (Martinum alterum diceres) igneus in verticem ejus de cælo radius illabitur, ibique consistit immobilis, donec, peracta potiori sacrificii parte, disparuit. Spectarum id omne, nec sine ingenti admiratione, ab eo fuit, quem Deus tantæ rei testem elegerat. Credo equidem; sed mallem vel testem illum, vel alium rei gestæ propiorem, quam sit Ferrarius, assignari; quod idem de ceteris ad hunc modum relatis dictum puta.

[39] [An. 1446 testamentum condit, moritur, sepelitur;] Anno denique 1446, qui vitæ ejus & laborum postremus fuit, cum affecta valetudine persentisceret resolutionis suæ tempus instare, die VIII Julii testamentum condidit, cujus infra dabitur exemplar apographum: & cum dies tantum sedecim supervixisset, migravit ad Dominum, ut in Actis narratur. Exsequiis deinde in ecclesia cathedrali rite celebratis, ut colliges ex Miraculis supra cap. 1, num. 8, sepultum est corpus (ut cum aliis habet Scalabrinus in annotatis) B. Joannis episcopi, ut mandaverat, humi ante altare S. Hieronymi pauperum Jesuatorum Ferrariæ sub lapide albo, in quo insculpta fuit ejus effigies habitu pontificali, manibus in modum crucis ante pectus cancellatis, cum baculo & mitra: ad pedes cujus stat præsens inscriptio characteribus Gothicis: quam vir idem clarissimus in hunc modum expressam huc misit: Idem epitaphium est apud Guarinum lib. 5, pag. 328, & Ughellum tom. 2, col. 592: sed pro conrogatione istic legitur, & legendum esse patet, congregatione.

[40] Prosequitur ibidem Scalabrinus: Et statim post mortem ut Beatus coli cœpit [& mox ut Beatus coli cœpit.] ut publicæ adstipulantur litteræ, per congregationem fratrum Jesuatorum datæ suppliciter duci Herculi, ut corpus ejus de terra elevatum foret: quod pientissimus princeps non permisit, ut populo ad eum convenienti propius foret in humilitate degens. Sed jussit circumdari sepulcrum cancellis; ita ut pedibus ingredientium calcari non posset.

[41] Communitas Ferrariæ eodem anno, quo obiit, [Eodem anno a Ferrariensibus] in aula magna hospitalis S. Annæ illi statuam magnitudinis naturalis, pontificali habitu vestitam, erexit, sub pedibus cujus hæc stat inscriptio, ad litteram exemplata: Sensui horum versuum planus fiet per ea, quæ paulo ante dedimus num. 35.

[42] Porro statua hæc marmorea est, teste Ferrario part 3, [erecta est ipsi statua marmorea,] cap. 5; & aulam jam dictam ingredientibus ad dexteram collocata, ut ait Guarinus lib. 4, pag. 211; & quod idem addit, excellentis artificis manu sculpta, naturalem Beati effigiem refert: imo traditum est, inquit Scalabrinus, quod super vultum exspirantis beati Viri desumpta sint lineamenta; uti vere apparet facies macie confecta nasoque adunco. Ad eamdem quotannis die XXIV Julii, quo ad Dominum migravit, & XXVI ejusdem, D. Annæ sacro, per integram diem duo cerea accenduntur, & floribus ac aliis ornamentis venerationis signa beato Episcopo ostenduntur. Geminas ejus delineationes huc submisit Palmerius noster, a Scalabrino, ut ex apposito charactere nobis apparet, acceptas. Altera statuam exhibet cum adjunctis ornamentis, quæ sunt genii bini, imminentem Beato mitram utrimque sustentantes; dextero CARITAS, sinistro HUMILITAS Gothico charactere nomen inscribitur: ad mitræ apices dimidiato corpore prominet effigies Christi, dextra Beato benedicentis, sinistra continentis librum. Sed quia hæc tota delineatio pinguioris erat Minervæ, adjuncta huic est alia perelegans, atque ab insigni pictore ad prototypon marmoreum adumbrata, omissis tamen, quæ modo descripsimus, additamentis. En hanc a chalcographo nostro, quam potuit accuratissime, expressam.

P.B. Bouttats scsid.

[43] [& fusum ex ære numisma] Eodem anno fusum ei est ex ære numisma, cujus explanationem, ne concurrant imagines, placuit ectypo præmittere, ipsis reverendissimi Baruffaldi, ex cujus museo prodiit, verbis conceptam, nisi quod paucula nostra charactere diverso interserimus. Sic igitur habet: Numisma hoc primæ magnitudinis, ex ære, operis non adeo excellentis; quodque ruditatem seculi aliquantisper sapit: cusum enim fuit anno MCDXLVI ab Antonio Marescotto, fusore non illaudabili, cujus opere alia quoque numismata habemus, & præcipue illud B. Bernardini Senensis; & aliud cum ipsiusmet Antonii effigie, cusum anno MCDXLVIII. Constat insuper ex Annalibus Ferrariensibus, eumdem Marescottum una cum Ippolito Bindello Veronensi, aliisque fusoribus, statuam equestrem Nicolai Estensis, Ferrariæ marchionis, quæ e regione ecclesiæ cathedralis ejusdem civitatis in publica platea adhuc exstat, ex ære fudisse; nec non quinque magnitudinis non ordinariæ, quas in ipsa cathedrali ecclesia conspicimus, Jesu crucifixi, B. Virginis Mariæ, S Joannis Apostoli & Euangelistæ, ac sanctorum martyrum protectorum Georgii & Maurelii: opus vero non illaudabile.

[44] In anteriori parte hujus numismatis relevatur effigies, vultum & totum latus sinistrum una cum humero & pectore exprimens Joannis episcopi Ferrariensis. [cujus describitur] Facies emuncta & rugosa est, tonsura omnino regularis adinstar coronæ, vestis ad collum usque ducta & simplex ac paupertatem redolens Ante pectus parva mitra gemmata cum suis barbis seu vittis varie pendentibus apparet, tamquam ecclesiasticæ suæ dignitatis signum. Potissimum notandum est caput, radiis adinstar diadematis circumdatum. Ex quo liquet, usque de anno MCDXLVI, in quo ipse Joannes obdormivit in Domino, signa sanctitatis & cultus ei præstita fuisse.

[45] Hujusmodi characteribus demum totum circumeuntibus numisma in anteriori parte apparet apposita inscriptio, [& explicatur] Johanes eps &c. Quæ verba ita facile interpretari possunt: “Joannes episcopus Ferrariensium devotissimus pauperum pro Domino.” (Non placet ista quidem satis interpretatio: melior apparet quæ sequitur) Nisi inscriptionem ab illa ✠ exordiri velimus, quod inverisimile non est, & ita legere: “Devotissimus pauperum pater domnus (seu divus) Joannes episcopus Ferrariensium.” Sed huic inversioni obstat vox illa DOMNUS; quæ de more monachis ac nonnullis tantum regularibus competere videtur; non vero Fratribus mendicantibus, in quorum familia numerabatur B. Joannes profenus, qui cognomine Fratrum unice utebantur. Igitur primam explicationem amplexando, a nomine epigraphen incipiendam ducimus…

[46] Nobis, ut dixi, secunda eruditissimi Viri explicatio præplacet, I. Quia Latine non dicitur quis devotus vel devotissimus pauperum, [pars anterior;] sed pauperibus 2. Quia Beatus noster cum viveret, antonomastice nuncupari solebat non Devotissimus pauperum pro Domino, sed Pater pauperum; ut hic probat ipse Baruffaldus ex ejus Vita a Joanne Peregrino conscripta cap. 8, ubi ait, inquit: In hoc Dei Viro singulæ virtutes emicabant, tamquam stellæ in firmamento. Inter omnes vero eminebat pietas erga pauperes & miserabiles personas; ex quo factum fuit, ut Pater pauperum nuncuparetur. 3. Quia littera illa D, sive divum significet, sive domnum aut dominum, non videtur vel a Joannis nostri aut dignitate aut sanctitate, vel a fusoris mente aliena: cur enim minus hic ausus sit eum Divum appellare, quam sacro ejus capiti affundere radios, quos solis Divorum imaginibus licet appingere? Cur etiam domnus aut dominus dici non potuit Episcopus, tametsi ex mendicantium assumptus familia? Certe ut alios taceam, Beatus noster nuncupatus legitur, R. Dominus Johannes episcopus Ferrariensis, idque in instrumento, per ipsummet & delectos secum in ea causa judices confecto, apud Gregorium Ferrarium part. 3, cap. 13, pag. 96. Denique potuit Marescottus, antequam numisma formaret, legere Joannis epitaphium, indeque litteram D, nomini ejus, ut ante vidimus, præfixam desumere. Sed audiamus porro virum doctissimum de adversa numismatis parte disserentem.

[47] [uti & facies] In postica, inquit, parte hujus numismatis visenda apparet effigies ejusdemmet Joannis, genibus flexis, fronte ad cælum elevata, manibus junctis, & unica tantum veste induti, repositis post terga aliis vestimentis; adeo ut unica subucula coopertus appareat. Pedes denudati sunt, & non valde distantes sculponeæ ligneæ videntur, quibus tamquam pauper utebatur, licet episcopali dignitate insignitus, numquam ab institutione Ordinis sui recedens; ut videre est etiam a vestibus (ut diximus) sepositis, quæ non episcopalia indumenta sunt, sed regularia pauperum Jesuatorum, qui cottula ad collum ducta & lato pallio operiebantur cyanei coloris

[48] [ejusdem posterior,] E summitate capitis hujus Beati insurgit arbor sese effundens & ramis propagans, quæ (ut epigraphe explicanda) pro oliva haberi debet, licet nihil olivæ imaginem præ se ferat. Atque hoc symbolo, seu hac metamorphosi intelligendæ veniunt, quotquot virtutes sub signo olivæ in sacris Libris enuntiantur pro explicatione versiculi illius, Psalm. 51, “Ego autem sicut oliva fructifera in domo Dei:” a quo loco licet non omnino excerptum sit hoc lemma, sed partim ex Psalterio, partim ex Ecclesiastico, ubi cap. 24 legitur: “Ego quasi vitis fructificavi suavitatem odoris;” nihilominus omnia in unum coalescunt, ut significent pietatem, unitatem concordiæ, firmitatem constantiæ, sinceritatem, puritatem conscientiæ & claritatem; quæ singula in oliva a SS. Patribus recensentur ad explicationem hujus versiculi, ita ex duobus libris Scripturæ compositi: “Ego sicut oliva fructificavi suavitatem odoris in domo Domini.”

[49] [per V. Cl. Hieronymum Baruffaldum.] Radii e cælo emicantes qui in superiori parte numismatis ad faciem Beati affluere videntur, gloriæ lumen indicant, & communicationem orationis tanti Viri cum cælesti patria: unde illud, quod Deo dici solet ab orantibus. “In orationem meam respice” verificari videtur in nostro numismate; cum claritas Dei effulgeat in faciem ejus.

Verba illa, Marescottus F, auctorem seu fusorem hujus numismatis indicant, de quo satis supra dictum est… Denique notæ anni MCDXLVI annum demonstrant, in quo fusum fuit hoc numisma, qui fuit ipsemet, in quo, ut supra enarravimus, idem B. Joannes obdormivit in Domino. Unde, cultum & venerationem illi præstitam vix mortuo, facile erui potest ad majorem Dei & Sanctorum ejus gloriam. Et hæc sunt, quæ de numismate B. Joannis de Tussignano, episcopi Ferrariensis, dabam Ferrariæ ex meo museo, Idibus Junii MDCCXXVI, ego Hieronymus Baruffaldus, Nicolai filius, J. U. D., protonotarius apostolicus, & in Ferrariensi studiorum universitate olim sacræ Paginæ; nunc vero humanarum litterarum publicus lector, necnon sanctæ inquisitionis consultor. Ita ille, qui tale nobis numismatis sui ectypum una transmisit:

§ V. Miracula quædam auctoris nostri ætatem consecuta recensentur, ex Paulo Morigio.

Paulus Morigius Hist. Jesuatorum lib. 3, cap. 19, post miraculum, quod postremum ex Ms. [Post miracula priora, alia contigerunt plurima] nostro dedimus, pauculis interjectis, hæc subdit: Ego frater Paulus Morigi non possum, cum res sit certissima, quin affirmem, post miracula, quæ ab illius temporis patribus nostris relata sunt, & a Deo per servum suum fidelem B. Joannem de Tossignano patrata, numquam destitisse Deum optimum ab ipso die, quo illum in palatium suum æternum introduxit, ad hanc usque horam, iis omnibus conferre beneficia, qui cum humilitate ac fide ad hunc Filium suum dilectum recurrerunt. Cujus quidem rei fidem minime dubiam luculenter faciebat ingens numerus imaginum tum sculptarum, tum pictarum in tabellis, præter copiam magnam cereorum, mapparum, variorumque anathematum argenteorum, quæ in oratorio sancti Hieronymi Ferrariensi (ubi sacrum ejus corpus quiescit) affixa, servata, auctaque fuerunt usque ad annum MDLXXIII.

[51] Quo tempore cum loci ejusdem prior esset P. F. Ludovicus de Campis e Castello sancti Felicis in agro Mutinensi, [usque ad annum 1573 & ultra;] motus ille pietate & frequentia populi, qui, dum anno MDLXXI terribiles illi terræ motus agitarent Ferrariam, [eo confluebat;] jam dictum oratorium laxari extendique jussit; tum depingi totum atque exornari per fratrem Benedictum Brixianum. Unde coactus fuit picturas omnes statuasque tollere, ne impedimento essent historiæ Vitæ ac miraculorum hujus Sancti, ut modo cernitur, circumducendæ. Imo etiam nunc binas ibi tabulas majores videre est, diversis ex argento anathematis opertas, beneficiorum, personis variis a Deo per gloriosi hujus Sancti merita præstitorum, testes: unde prodigia in dies nova reteguntur.

[52] [sed neglecta turpiter, præter paucula, quæ sequuntur.] Quod si priorum, qui huic monasterio per intervalla præfuerunt, tanta in explendo munere suo cura fuisset, quanta fuit eorum in hac re negligentia; legerentur enimvero in hoc opere, quod ad novam modo formam reduximus, miracula, quæ per Filium hunc sibi tam carum operatus est Dominus, quam plurima. Quamobrem monendos eos duxi; idque evici tandem, ut annis aliquot præteritis paucula saltem scripto prodigia consignaverint, quæ nunc proferentur; ut liquido pateat, nullum fuisse tempus, quo Sancti nostri clientibus non subvenerit Deus: id quod conjicere etiam pronum est ex frequenti ægrotantium affluxu, quorum dum alii Viri hujus sancti annulo episcopali, alii flagello, quo in se olim ipse sævierat; non sine studio ac fiducia obsignari se postulant, sanitati restituuntur. Itaque optandum esset, ut monasterii priores librum compingerent, excipiendis, quæ quovis die per Sancti merita divinitus accidunt, rebus mirabilibus unice destinatum. Sequuntur nunc sigillatim notata quædam miracula.

[53] [Agricola desperatam valetudinem recuperat an. 1566.] Haud procul Ferraria pagus est, Lagusellum * vocant; ubi agricola quidam habitabat, nomine Maurelius Carretta, gravissimo cruciatus morbo, ideoque humano auxilio a medicis destitutus, quod adhibita tot illi remedia nihil profuisse viderent. Invaluerat autem usque adeo misero malum, ut ex latere dextro inutilia jam ipsi essent membra prorsus omnia. Is vero cum de hujus beati patris nostri Joannis Tossignani crebris miraculis inaudisset, eumque divinis in dies beneficiis inclarescere; illi se multa cum fiducia pietateque commendavit; atque e domo sua deferri se jussit ad ecclesiam nostram; tribus enim ab urbe milliaribus aberat. Ut locum hunc attigit, deponi se super B. Joannis sepulcro imperat; tum enixe flagitat admoveri sibi annulum pontificalem ceterasque Beati reliquias. Applicuit eas libenter ac pie frater Hieronymus Bononiensis, qui sacrario præerat, vir ad hoc officium perquam idoneus. Æger vero, actis Deo ac beato Joanni gratiis, domum relatus est. Neque prius ad eam pervenit, quam senserit aliquanto sibi melius esse, uti de se ipse asseruit. Itaque sequenti biduo mane ad ædes ejus duo e fratribus nostris excurrere, sacris illum reliquiis munituri; frater scilicet Sanctius, Placentinus, & frater Placitus, Salodiensis. Nec multo post tempore pristinam valetudinem consecutus, ad ecclesiam nostram rediit, ad persolvendas divinæ majestati de reddita sibi per merita B. Joannis priori sanitate gratiarum actiones. Factum id est anno MDLXVI, die VI Octobris.

[54] Anno autem MDLXXVII in monasterio reverendorum patrum ad S. Mariam de Consolatione, [Dirupta pectoris vena sanatur an. 1577.] Ordinis Servitarum sacerdos erat junior, dictus frater Prudentius, Mantuanus; cui rupta fuit vena in pectore; unde copiosum ex ore sanguinem emittebat. Opem igitur beati nostri Joannis implorat, rogatque iis se signari reliquiis, quibus advenæ promiscue consueverant. Factum id per triduum a sacrista, qui ad illum tempore matutino se conferebat: utque divinæ majestati placuit, brevi æger incommodo liberatus est. Is porro pro singulari sua pietate huc ad aras facturus venit, manuque propria miraculo fidem fecit in hæc verba; “Ego, frater Prudentius, affirmo, me per votum, opitulante Dei gratia, convaluisse ex infirmitate gravi sanguinis, qui mihi ob ruptam pectoris venam promanabat ex ore; postquam B. Joanni de Tossignano me devovissem hic Ferrariæ in conventu patrum Jesuatorum.

Ego frater Prudentius Carnesali, Mantuanus, Ordinis Servorum B. Mariæ, affirmo quod supra.”

[55] In vico, qui Spinellus nuncupatur, hic Ferrariæ magister Baptista Finus gravi lateris dolore tortus decumbebat. [Laterum doloribus ac dæmone liberati.] Cumque accedere ad ecclesiam ipse non posset, adivit illum sacrista, domique suæ obsignavit reliquiis; cum, ecce, divina gratia ac meritis B. Joannis doloribus æger exsolutus est.

Coriolanus quidam, cui nomen Bigus Campana, filiam habebat unicam, cui nomen indiderat Diamante, vexatam a dæmone: quo cum per merita B. Joannis liberata esset, Sacrum cum cantu musico ad honorem B. Joannis celebrari curavit.

Item alius, nomine Gaspar Bacelliero, sutor, qui Ferrariæ habitabat in vico, dicto di Bellaria, acutissimis lateris dextri doloribus annos jam sex urgebatur. Votum hic Deo ac beato Joanni nuncupavit, venitque ad ecclesiam nostram, & tertio consignari se curavit annulo ejus ac disciplina; atque ita per misericordiam divinam ægritudine sua liber evasit. Bina subinde Sacra offerri voluit, Deo gratias agens, ob restauratam per merita famuli ejus B. Joannis, quam desideraverat, sanitatem.

[56] M. Obizzo Nigrisolo, qui ad viam majorem habitat, [Incommoda pedum, genu, capitis, catarrbi depulsa.] cum ita laboraret ex pedibus, ut eos ne demittere quidem posset in terram, invocato ardenter B. Joanne, omnino sanatus est; atque ad beneficii tanti memoriam duos ex argento pedes obtulit.

Julia, filia Dominici Baglioni, vicum incolens, quem appellamus Centoversori, ex altero genu dolebat. Post multos cruciatus convertit se ad B. Joannem Tossignanum, ejusque meritis evasit incolumis.

Baptista Gentile, tinctor, habitans ex adverso portæ S. Petri, acerbissimo capitis dolore annis omnino septem continuis exercitus; postquam episcopali B. Joannis annulo obsignatus fuisset, perfecte, ut ipse quidem Baptista testatur, convaluit.

Avunculum quemdam meum, nomine M. Alfonsum Falatti, catarrhus oppresserat non sine gravi incommodo; cum narrari audiens mirabilia, quæ per beatum Joannem nostrum Deus operabatur, hoc inspirante, illi se commendavit: atque ad Domini gloriam hæc ab eo molestia depulsa est.

[57] [Phrenesis, & crurum morbus curantur;] Cum Bartholomæus dal Bon, incola Sammartinæ (locus est Ferrariæ vicinus, qua Meridiem inter & Occidentem respicit, vulgo Belvedere dictus ob amœnum prospectum) apud palatium domini D. Alfonsi Atestini, phrenesi correptus, mentisque prorsus impos, atque a medicis omnibus pro desperato relictus, eo devenisset, ut præter solam mortem, nihil illi superesse videretur; instinctus a Domino Deo pater ejus, divinæ majestati juxta ac B. Joanni vovit, adducturum se dictum Bartholomæum ad Beati sepulcrum. Vix huic paternis ulnis superimpositus, atque annulo Beati episcopali consignatus erat, quando subito habere cœpit melius; ac post dies viginti eo malo penitus caruit, quo fuerat adeo bimestri toto conflictatus, ut nihil jam in eo nisi mortis imago inesset. Porro ad referendas benignissimo Deo ac B. Joanni gratias, ad hujus aram Sacrum, concinentibus musicis, decantari curavit.

Bernardino di Campi, qui apud Casaliam (pagus est ad Padum, quinque circiter milliaribus versus Septemtrionem Ferraria distans) habitat, affecta graviter erant crura. Huc ergo delatus & in hoc nostro S. Hieronymi monasterio hospitio exceptus, B. Joannis patrocinio commisit sese; & postquam annulo ejus pontificali signatus fuisset, miseria jam dicta detersa est. Ipse vero binos pedes argenteos, animi devoti testes, suspendit e tholo.

[58] [item febris & prava oculorum affectio, an. 1579;] Notatur, quemadmodum per merita B. Joannis Tossignani, pestifera febre liberatus sit Antonius Maria Finottus Ferrariensis, pictor, simulque ejus filiæ arthritici dolores exempti. [Nimirum] uxor ejus Sancto Dei voverat afferre cereum unius libræ, unamque præterea candelam; quæ cum ad sepulcrum B. Joannis offerret, ego illam annulo episcopali admoto obsignavi, qui sum frater Josephus de Sanctis, Ferrariensis, nunc sacrario præfectus. Factum id est die XII Januarii, anno MDLXXIX.

Bernardino M. Hieronymi Cantugi Ferrariensis, ad portus S. Stephani in eadem urbe habitantis, filio sublata est affectio oculorum, per quam & lucem videre non poterat, & lacrymabatur assidue. Quare B. Joanni voto se mater ejus obstrinxit, exsolvitque induendo filium habitu nostro, atque ad ejus altare Sacrum unum indicendo. Et, ego frater Josephus Ferrariensis eam annulo ac disciplina consignavi, idque die XXX Januarii, anno MDLXXIX.

[59] Cum domicella Romana, filia M. Peregrini Sivieri, [uti & membrorum stupor, & morbus inourabilis an. 1581] cujus ædes adjacent ecclesiæ S. Stephani hic Ferrariæ, a medio corporis ad pedes usque obriguisset, applicita sunt ipsi mane per dies tres annulus ac disciplina B. Joannis, cujus meritis vigori pristino restituta est; venitque post dies octo ad ecclesiam; ubi debitas egit gratias, & Missam unam ad ejus altare celebrari mandavit; me fratre Josepho, Ferrariensi, præsente, die XIX Maii, anno MDLXXIX.

Anno MDLXXXI, die XXVIII Aprilis mulier Lucia de Bonis, Ferrariensis (quæ duabus quotidie horis, idque per dies quindecim, [quasi] mortua erat, & a medicis derelicta) cum e vicina quadam sua didicisset, restauratam illi ope B. Joannis fuisse sanitatem; concepto & ipsa voto, eidem Beato se commendavit, nec dispari eventu: nam annulo episcopali aliisque reliquiis per triduum mane signata, tertio die liberam omni prorsus malo se sensit; statimque Missam ad aram Beati imperavit offerri. Atque ego frater Joannes Baptista, Ferrariensis, ei reliquias admovi, testibus, qui aderant, Nicolao tinctore cum Claudia conjuge sua, multisque vicinis e vico S. Mariæ Servorum. Præter hæc tamen in dies nova sancti hujus Viri Dei miracula & beneficia elucescunt, Ferrariæ notissima universæ. Hactenus Morigius.

[Annotata]

* al. l' Aguscello

§ VI. Miraculum insigne, ab auctore nostro & Morigio ignoratum; item alia recentiora, ex Scalabrini monumentis & Vita Ferrarii.

Ad calcem Vitæ & Miraculorum, denuo, ut monui, ex autographo auctoris nostri descriptorum, hæc in annotatis subjicit Scalabrinus: [Miracula plurima notata vidit Scalabrinus in æntiquo libello,] Præter allatas gratias & miracula, quæ Deus ob servi sui Joannis merita fidelibus concedere dignatus est, adest in archivio R. R. Fratrum Carmelitarum Excalceatorum libellus vetustus, in quo antiqui religiosi Jesuatæ familiæ conscribere soliti erant nomina & agnomina illorum, qui ab Omnipotenti per intercessionem B. Joannis a morbis liberati, aut a dæmone vel maleficiis in oratorio S. Hieronymi & super sepulcrum ejus expositi, sanitatem & libertatem meruerunt. Et, ne legentibus fastidium afferam, solum attestor, me in dicto libello plusquam centum invenisse, qui attestantur, B. Joannis meritis a morbis, dæmone, & periculis fuisse liberatos; in fidem cujus liberationis varia votorum genera tam cerea quam depicta ad sepulcrum beati Viri contulisse, nec non super ejus altare, quod in antiquo oratorio exsistebat, Sacrum in gratiarum actionem Deo ob merita beati Episcopi contulisse per sacerdotum manus.

[61] [eorumque antiquissimum unum in scheda petuliari,] Inter hæc, pauca, quæ mihi digna recenseri visa sunt, annotabo; & unum inter reliqua antiquius, exaratum in charta papyracea characteribus antiquis, convenientibus initio seculi decimi quinti (haud dubie dictum voluit decimi sexti, ut per se patet,) cui subscriptio sermone Italico materno ita adnotata est: “N. 5. Scheda hæc reposita est in capsula, in qua recondita est supellex B. Joannis: & idem, quod in hac continetur, scripsi in libro sacristiæ, hoc est in libro gratiarum & votorum.” Erat hoc Italice manu Jesuati alicujus religiosi, credo, superadditum: intus tamen hæc de verbo ad verbum exarata sunt:

[62] [de puero per invocationem B. Joannis] D. Constantia, Martini de Prosperis uxor, cum quatuor jam peperisset femellas, tandem divina favente gratia, masculum filium peperit, nomine Bernardinum; quem, ut a se multo tempore peroptatum, intime diligebat. Accidit, quod circa dicti pueri ætatis suæ annum tertium ipse infirmaret, absente patre, nec ulla medicorum ope convalesceret. Una die in crepusculo est examinatus; adeo ut dicta ejus pientissima mater gravi affecta dolore, jam manum ad os & oculos pueri, qui minime respirabat, ut eos clauderet pro mortuorum more, imposuerit. Dum hoc autem perageret, audiens tintinnare ad ecclesiam S. Mariæ Servorum signum angelicæ Salutationis, recordata est de intemerata Virgine ac de beatissimo episcopo Joanne de Tossignano, quem pluries in proximis annis decursis viderat, divinosque ejus sermones audiverat. Unde devote genuflexa, ac facta lacrymabili oratione, dictum ejus filium ex corde ipsi misericordissimæ Virgini commendavit, eumque vovit prædicto beatissimo antistiti Joanni, ut, si filius ipsi redderetur incolumis, ceream statuam pro pueri magnitudine ad Jesuatorum oratorium, ubi depositum est ejus beatissimum corpus, apportaret.

[63] [a morte revocato non diu post obitum ejusdem Beati.] Quibus peractis, quamvis per satis [longum] temporis spatium ipse puer immotus & absque ullo halitu permansisset, continuo respirare cœpit; convaluitque divina miseratione ac meritis beatissimi Episcopi apud Deum & ineffabilem Virginem. Quæ omnia venerabilibus Patribus oratorii nostri attestata fuit dicta domina Constantia, ac votum suum adimplevit: & pluries imposterum semperque ipsa, dum vixit, & filius, prædicti beatissimi Episcopi devoti exstiterunt. Ita Scalabrinus ex scheda laudata. In margine vero hæc observat: Bernardinus Prosperæ familiæ decus fuit, pro serenissimo Alphonso, primo hujus nominis Ferrariæ duce, apud serenissimam Venetorum rempublicam nuntius residens, & in administrandis principis sui rebus laudatissimus de anno MDXIV &c: Antiquum ergo hoc miraculum auctoris nostri scriptionem antecessit; ac proinde mirum est, ab illo, ac deinde etiam a Morigio, fuisse præteruum. Habet tamen illud quoque Ferrarius part. 4, cap. 6. Sed pergamus cum eodem Scalabrino ibidem:

[64] [Dæmoniacus liberatur an. 1604.] Die XIII Maii MDCIV Jacobus Marcati, de Lacu majori, a dæmonibus obsessus, ductus est super sepulcrum, in quo reconditum est corpus beati Viri. Nec per conjurationes exire voluerunt, donec ipse vovit, se vestiturum habitum B. Joannis. Et in signum quod exissent, ex ore projecit tres soleas equinas, quæ etiam nunc cum anathemate depicto videntur appensæ in oratorio. Testes fuerunt frater Georgius a Ferraria, qui eum annulo pontificali beati Viri obsignavit, & F. Petrus de Luca, F. Franciscus Ferri de Ferraria, F. Gratiosus conversus de Ferraria, Joannes Barozius & Gotardus Prosi, de Lacu majori, Joannes Dominicus Casa nova & Matthæus Motta, de massa Phiscalia. Massa Ferrariensibus pagus est aut vicus, ut patet ex Pigna Hist. Atestin. lib. 3, pag. 171, ubi vocis hujus etymon derivat a mansis, quæ villæ sunt cum certa agri portione.

[65] Gregorius Ferrarius, postquam miracula plura cum ex Actis nostris, [Ab an. 1612 usque ad 1615 notata miracula 47;] tum ex Morigio desumpta, & a se ad certas classes reducta descripsit, ita prosequitur part. 4, cap. 8 sub finem: Præter hactenus nominatos, partim obsignatos reliquiis, partim Beati meritis per orationes commendatos, scriptos reperio, qui usque ad annum MDCXI variis morbis aliisque miseriis levati sint, quadraginta duos; scriptos, inquam; nam alii sunt innumeri. Ab anno autem MDCXII usque ad præsens tempus (puta annum circiter 1655, quo Vitam illam excudebat) præter eos, qui notati non sunt, diversis erepti calamitatibus numerantur homines septem & quadraginta. Sigillatim vero Christophorus quidam Gentilis manu propria fidem facit anno MDCXVII, post votum Beato factum, liberatum fuisse se erysipelate letifero in capite.

Ludovicus Morelini anno MDCXVIII immedicabili ac mortifero affectus malo, voto edito, ad Beati sepulcrum adreptat, ibique Sacrum recitari curat; ac mox incolumis domum reversus est, relictis ibi, quibus innixus venerat, baculis subalaribus.

Maria Porta, Mutinensis, malo vexata, quod mamillam simul & fauces affligebat, atque artem eluserat medicorum omnem, emisso voto, mox incolumis, Beati opem experta est.

Non legimus etiam alibi, quod idem refert part. 4, cap. 6: Puella, inquit, dies tantum octo & quadraginta nata, cum haustum ex uberibus lac regereret, moritura jam erat, quando per patris sui Philippi Joannis votum invocato Beati patrocinio, diductis mox labellis mamillas appetiit, avideque exsugens, ad vitam quodammodo revocata est.

[66] Idem part. 4, cap. 10 prosequitur patrocinium Beati adversus infestationes dæmonum, [& quædam sigillatim inter ea narrantur.] cujus testes appellat ipsos oratorii ejus parietes, obtectos, ut ait, tabellis & votivis cujusvis generis anathematis, imo & rebus ejusmodi præstigiosis, quas eructare miseros, quorum possidebant corpora, spiritus maligni coëgerant, cum ad hoc sepulcrum adacti fuissent. Quin ibi etiam exclamantes illos audiri sæpius narrat, se a Tossignano, se a Joanne torqueri. Tum subdit exemplum memorabile, quod contigerit anno 1652 in hunc modum: Francisca Alberti, uxor Joannis Ferri, Lotharingii, a dæmonibus occupata, cum nihil in patria subsidii reperisset, cum conjuge in Italiam venit; Romam adiit; ædem invisit Lauretanam, aliaque loca pia spe opis inveniendæ circumcursavit; neque sic eam tum tamen obtinuit. Ferrariam ingressa tandem, ubi primum de miraculis B. Joannis inaudiit, confestim ad sepulcrum accurrit; ibique precibus infernos hospites e corpore demum exturbavit. Atque hujus quidem beneficii memor, vix, dum Ferrariæ substitit, avelli se a Beati monumento passa est. Rei vero huic quinque astitere testes, qui eam subscriptis nominibus confirmarunt.

[67] [Mulier veneficiis eximitur an. 1656:] Redeo ad Scalabrinum, qui his adjecit posteriora loco citato: XV Januarii MDCLVI in ecclesia S. Hieronymi de Ferraria, Cassandra Manegati de villa Mansorum S. Jacobi, ab immundo spiritu oppressa, ac malis necromantiæ artibus circumventa, ita ut mortifero morbo laboraret, super sepulcrum B. Joannis constituta, cum se magno stomachi dolore opprimi sentiret, a F. Hieronymo de Bononia cum annulo episcopali benedicta, ferrum ex ore projecit, id est clavum equinum, & illum magnis viribus evomuit; & alium majorem clavum de pectore traxit, ac statim incolumis meritis beatissimi Episcopi evasit. Testes hujus rei subscripserunt evidentiæ prodigii Franciscus Borsetti, & Nicolaus Leccioli.

[68] [surdus subito sanatur 1661;] Die IX Maii MDCLXI, Andreas Natali, de Carpo territorii Mutinensis, accessit ad ecclesiam S. Hieronymi civitatis Ferrariæ, & coram multis testibus, quorum nomina scripta sunt propriis cujusque characteribus, etiam juramento interposito, quatenus opus sit, se signo crucis subscribendo confessus est & attestationem publicam fecit, se meritis B. Joannis de Tausignano a gravi nativo auditu liberatum esse. Statim ac, tribus circiter annis Ferrariæ moram trahens, & de miris gratiis, intercessione B. Joannis a Deo indigentibus concessis, habens in dictum B. Joannem magnam fidem, super ejus sepulcrum sibi aures cum annulo suo pontificali signari fecit, & statim auditum recepit. Quapropter modo ad agendas gratias accessit; cum prius domesticis involutus negotiis venire non potuisset. Testes fuerunt Joannes Gualbertus Lambardi, Paulus Rescio a Venetiis, Georgius Mattoni, & frater Felix Flaminius a Monte Falco vicarius & sacrista, qui eum jam obsignaverat surdum, nil penitus audientem, & nunc auditu sanum perfecto.

[69] [item paralyticus 1662;] Die X Augusti MDCLXII, Joannes Anovi de villa Laguscelli prope Ferrariam ad tria milliaria, paralysi oppressus, ita ut in minima parte sui corporis volvi posset, se vovit B Joanni, & super currum ductus est ad ecclesiam S. Hieronymi; & ope ac auxilio ductorum hominum a curru levatus, & sedili impositus, missus est super lapidem sepulcralem B. Joannis; ubi cum annulo episcopali beati Viri benedictus, melius habuit, & domum reversus, votum innovavit cereum promittendo B. Joanni; & statim a sedili, in quo pene sepultus erat, surrexit, & domi ambulare cœpit: & die supradicta, nemine penitus auxilium præbente, ad adimplendum votum & ad agendas gratias, venit; fidemque fecit de accepta gratia, testibus adhibitis… Bertoldo, & Alphonso Gallo.

[70] [uti & brachiorum ac pedum usu privatus 1663.] Die XIV Septembris MDCLXIII, Joannes Maria Capucius Lugensis in Romandiola ducatus Ferrariensis, per octo menses jam brachiis & cruribus debilitatus, ita ut nihil agere posset, amicorum persuasione modo, quo potuit, se ducere fecit ad ecclesiam D. Hieronymi de Ferraria; & ingressus * ecclesiam, ac B. Joanni se commendans, omnes cessavere dolores; & manus statim adhibere potuit. Quapropter gratias Deo liberatori, & B. Joanni intercestori agit maximas; & hoc coram testibus Joanne Baptista Callino, & Mariano Brutura. Hæc de miraculis, quæ cum omnia translationem beati corporis, imo & exstinctionem Ordinis Jesuatici antecesserint; restat ut de his nunc aliquid adjungamus.

[Annotata]

* lege ingresso &c.

§ VII. Veneratio Beati Ferrariæ apud successores Jesuatorum post exstinctum Ordinem; translatio solennis reliquiarum ejus; lectiones, & oratio propria.

De B. Joannis sepulcro in oratorio S. Hieronymi diximus supra § 4, num. 39, uti etiam de ejusdem oratorii laxatione novoque ornatu § 5, [Exstinctis Jesuatis an. 1668 succedunt primo sacerdotes seculares,] num. 51. Suppressa deinde per Clementem PP. IX anno 1668 Jesuatorum Religio fuit, distractique in bellum Creticum eorum fundi; religiosi vero ipsi migrare alio ac privatim agere jussi; & Ferrariæ quidem anno MDCCXXVI, inquit Scalabrinus, viam universæ carnis ingressi sunt RR. DD. Georgius Posati & Innocentius Casa nova J. U. D., Ferrarienses, ætate longævi, olim in Ordine Jesuatorum professi, nullis aliis Religionis sublatæ in hac civitate relictis superstitibus sociis. Ceterum hac Ordinis subversione de cultu Beati nihil quidquam decessit: nam, ut in compendio Vitæ pag. 20 scribit Baruffaldus, exauctorata Jesuatorum Religione, remansit eorum ecclesia cum conventu Ferrariensi aliquamdiu commendata sacerdotibus secularibus; qui debita veneratione sacrum illud corpus asservantes, supplicibus aditum præbebant eadem, qua prius, ad sepulcrum ejus frequentia concurrentibus; neque crebra defuere miracula.

[72] Anno MDCLXXI, inquit post eumdem auctorem Scalabrinus in annotatis, [deinde Carmelitæ excalceati an. 1671, a quibus nova ecclesia condita an. 1712,] ecclesia & conventus S. Hieronymi concessa sunt PP. Carmelitis excalceatis S. Teresiæ; sub quibus eadem devotio & cultus sancto corpori præstita sunt: & ad benedicendos infirmos cum annulo suo pontificali ac bireto sedulo vocati erant: & meritis Beati multi pristinæ sanitati restituti sunt. Sub quibus crescente devotorum cultu, novum divo Hieronymo, Josepho, & Teresiæ templum excitatum est super viam, qua itur ad D. Francisci templum, vires suppeditante hereditate nobilium de Consumatis: quod apertum est die X Aprilis anni MDCCXII. Quo anno eminentissimus Thaddæus Cardinalis de Verme, episcopus Ferrariensis, timens sancti corporis negligendam venerationem, die XIX Augusti auxilio R. P. Emilii Mariæ a S. Teresia Bononiensis, conventus ejusdem Prioris, & domini doctoris Francisci Justini, medici anatomici, ac Caroli Quercii, ejus cancellarii, sacrum corpus de veteri sepulcro, in ossa resolutum propter aquarum insultationem, eruit; ac in capsula plumbea collocavit sigillis munita; quam includi fecit in nobili mausoleo cypressino. Die XIX Octobris ejusdem anni MDCCXII, indicta totius cleri cathedralis supplicatione, a veteri ecclesia in novum templum asportatum est, cereis luminibus accensis, ac in sacello subterraneo depositum. Hæc ibi Scalabrinus; qui tamen de hac translatione fusius agit in alio scripto Italico, quod Latine sic sonat:

[73] [ad quam eodem anno] Anno MDCCXII, die XIX Augusti, mane hora duodecima (ab occasu solis more Italico numerata) contulit se eminentissimus D. Cardinalis de Verme ad conventum S. Hieronymi; portamque subiens quæ ad veterem ducebat ecclesiam, nobilium suorum comitatu omni ac familia dimissis, ac solis dicti conventus monachis stipantibus, templum ingressus est, ubi sacro votivo de B. Joanne interfuit. Deinde absolutis precibus, adstantes abire omnes voluit, præter D. Carolum Quercium cancellarium episcopalem, D. doctorem Franciscum Justinum medicum anatomicum, D. Joannem Dominicum Tenanum, conventus notarium, P. Emilium Mariam a S. Teresia Priorem, P. Gervasium a Jesu suppriorem, P. Ludovicum Mariam a S. Bernardo, P. Carolum Franciscum a Conceptione, conventus discretos: & accersitos fratrem Antonium & fratrem Ioannem Mariam effringere jussit pavimentum Beati sepulcro vicinum qua parte paucis ante septimanis, adstante eodem D. Cardinale, apertum fuerat exiguum foramen sub lapide sepulcrali, quanto scilicet opus erat, ut immitti posset virgula cum præfixo atque accenso cereo ad explorandum sacri corporis statum: quod foramen occlusum deinde fuerat ac sigillis quinque obsignatum; quæ sigilla cum examinasset in hac functione, & intacta comperisset jam dictus cancellarius, rem publicis officii sui tabulis consignavit.

[74] [B. Joannis ossa,] Variis post hæc accitis cæmentariis, omne circum tumulum dissolvi pavimentum D. Cardinalis imperat. Quo peracto, ac remoto majori lapide, patefactum est sepulcrum, & in eo parietes tres exigui & humiles, ad arcam Beati sustentandam compositi. Sepulcri area cocto lapide strata erat; & super eam extensa jacebant Beati ossa, circumque haud multum pulveris, qui aliud esse non poterat, quam ipsa Viri sancti caro, arca, & vestes, temporis diuturnitate resoluta. Et arcæ quidem aliquot supererant frustula, sed instar membranularum tenuia. Pater Prior jussu eminentissimi Cardinalis in sepulcrum descendit, & acceptum cum reverentia Beati caput domino Cardinali obtulit, qui illud in paratam ibi capsam plumbeam repositum incensi thuris honore perfudit. Tum P. Prior reliquum Beati corpus per singula seorsim ossa pergit educere atque in manus tradere domino Cardinali, examinante singillatim omnia D. Justino ac propriis compellante nominibus, eaque in elenchum authenticum referente cancellario.

[75] [e veteri sepulcro eruta] Idem P. Prior officula minuta omnia quæ reperiri in pulvere poterant, diligenter inquirens, eo loco, in quo manus quieverant, episcopalem invenit annulum, ex auro affabre factum & rubino, ad modum cordis elaborato, insignem. Cum eruta essent ossa omnia, per D. Cardinalem & memoratum anatomicum imposita sunt ordine singula loculo plumbeo in substrato gossypio, geminaque tela, gossypina videlicet & linea tenui, a præfato Cardinale cooperta; atque ita demum occlusum operculo suo receptaculum plumbeum, duodecim sigillis munitum est. Arcam cypressinam colore distinctam æreo, quæ thecam plumbeam continebat, seris duabus & una clavi obseravit P. Prior. Exinde religiosi quatuor, jubente eminentissimo domino Cardinale, arcam ad majoris aræ gradus detulerunt, accensa istic lampade usque in diem illum, quo ex ecclesia veteri ad novam instituta translatio est. Cæremonia hæc ab hora duodecima ad primam usque nocturnam protracta fuit. Tantum vero in ea P. Priori detulit eminentissimus Cardinalis, ut ejus manibus exprimi sigilla voluerit; quin & annulum illum aureum ei concesserit una cum Beati digito, ut argenteo, quod supplici populo deosculandum offerri consueverat, brachio utrumque insereret.

[76] Die XIX Octobris, anno MDCCXII, post meridiem sacri corporis translatio ex antiqua ad novam ecclesiam, [translata sunt die 19 Octobris,] die X Aprilis ejusdem anni primum apertam, peracta est, & quidem solenniter ac per plateam publicam, confluente cum ardentibus cereis ingenti civium multitudine: gestabat sacras exuvias, arcæ jam dictæ inclusas, clerus cathedralis ecclesiæ, ex quo alii per vices aliis succedebant, sequente Emin. D. Cardinale, capitulo, & parochis civitatis, qui accensis omnes facibus instructi erant. Cum ita perventum esset in ecclesiam, in ejus medio, super altari insigni & magnifice adornato, sacrum onus tantisper deposuere bajuli, donec decantatus esset a musicis hymnus Te Deum; quo absoluto, collocatum fuit in sacello subterraneo, ad eam rem in media ecclesia constructo una cum altari, in quo celebrari consueverunt divina mysteria. Post hæc decantatæ sunt, assistente D. Cardinale cum capitulo, Vesperæ.

[77] Postridie, feria quinta, coram eminentissimo Cardinale & reverendissimo capitulo celebratum est cantu solenni Sacrum de Beato votivum a D. Horatio Scalabrino, [non sine magna solennitate,] ecclesiæ cathedralis archipresbytero, atque ad eumdem modum a meridie Vesperæ. (Omittit hic auctor noster, quod in breviori narratione Latina notaverat, nempe: Inter solennia [matutina] per religiosum excalceatæ familiæ encomia beati Viri populo sunt pronuntiata, ac ad ejus devotionem audientes accensi.) Res etiam erat observatu digna, quod, cum antecedentibus diebus multum pluviæ decidisset, essetque dies ipse, quem translationi destinaverant, adeo nubilus, ut dubitatum fuerit, an omnino institui tum celebritatem illam expediret, ut primum tamen susceptum erat in humeros depositum sacrum, sublatis continuo nubibus, sudus ac serenus aër apparuerit, aspirante solis, ne quid ad solennitatis splendorem deesset, jucundissima luce.

[78] Supplicantium eleemosynis, & oblationibus civium, [& reposita in augusto sacello subterraneo.] atque imprimis industria memorati patris Pauli Francisci a Conceptione sacellum, quod dixi, subterraneum exquisito prorsus ornatu ex marmore pretioso decoratum est, cum gemino ad illud per gradus descensu, ac statuis quatuor, quæ virtutes totidem exhibent cardinales, imposito desuper lapide, qui sepulcrum Beati antiquum in ecclesia veteri operuerat; cuique insculpta visitur ejus tamquam cubantis effigies, manibus ad modum crucis in pectore decussatis, amictu pontificali, mitra, pedo, casula, ad humeros more antiquo, quem nunc etiam Græci servant, multum complicata, tunicellis, chirothecis, sandaliis instructa. Sub pedibus charactere Gothico memoria legitur depositionis ejus: Hic jacet, &c. (ut supra § 4, num. 39.) In oratorio, quod Jesuatorum antiqua fuit ecclesia, in medio, ubi sepulcrum olim Beati erat, inscripta lapidi leguntur Hæc verba:

D. O. M.
HIC. PER. ANNOS. 265.
JACUIT. CORPUS.
B. IOANNIS. TAUSIGNANI
EPI. FERRARIS

[79] [Hujus translationis occasione compositæ sunt; sed non editæ] Huc usque Scalabrinus in laudato scripto Italico; at in annotatis ad Vitam Latinis addit, antiquum illud oratorium etiam nunc picturis a vetustate restitutis ornatum esse, ibique præter exhibitam modo lapidis inscriptionem, super absidem altaris legi hoc distichon:

Limina qui templi subeunt tua sancta, Joannes,
Fac subeant precibus cælica templa tuis.

Idem nobis tres lectiones secundi nocturni de Beato proprias, & hujus, opinor, translationis occasione compositas, submisit, de quibus ita præmonet: Compertum est, Cardinalem de Verme claræ memoriæ episcopum Ferrariensem, jussisse componi lectiones tres Latinas, in Officio, quod ecclesiæ Ferrariensi procurare volebat, recitandas. Verum hoc suum desiderium, intempestiva morte præoccupatus, non potuit exsecutioni mandare. Lectiones tamen, quales inter dicti Cardinalis schedas alias repertæ sunt, hic transcriptæ mittuntur. Tum sequitur hic titulus: Die XXIV Julii in festo B. Joannis de Tausignano episcopi & confessoris. Deinde ipsæ lectiones hoc modo:

[80] [per Em. Cardinalem de Verme pro Officio B. Joannis lectiones tres propriæ] Lectio IV. Joannes in oppido Tausignani, diœcesis Imolensis, piis ac honestis parentibus natus, Bononiæ liberalibus disciplinis optime educatus est. Adolescens orationi & abstinentiæ deditus erat; maximeque in eo enituit castitas, cum mulierum etiam honestarum colloquia devitarit. Post autem a patre divenditum prædium, ut Bononiæ doctoratus laurea insigniretur, Joannes, spretis seculi honoribus, ad Religionem fratrum Jesuatorum se transtulit; ubi variis ac multis a patruo vexatus percussionibus (lege tamen Vitam cap. 1, num. 15) numquam tamen a sancto Religionis proposito dimoveri potuit. Emissis itaque solennibus votis, adeo ceteras virtutes cœpit impensius colere, ut omnium esset admirationi. Ferrariam pro construendo sui Ordinis monasterio missus, ibi multis claruit virtutibus, quibus primarii superiores Ordinis Joannem in Priorem elegerunt Dignitatem, quam coactus acceperat, summa prudentia administravit. Nescio, unde aliquid sciatur ædificasse Joannes Ferrariæ, antequam ibi Prior electus esset.

[81] Lectio V. Multis igitur meritis clarus, cum Ferrariensis ecclesia suo viduata pastore, [secundi nocturni,] ab Eugenio IV successorem quæreret, præter omnium exspectationem, & non sine Dei speciali favore Joannes in episcopum electus est. Qui cum in dicto S. Hieronymi monasterio Prioris munere fungeretur, a Nicolao III Estensi accersitus, electionis suæ litteris patefactis, tantam rei novitatem admiratus, episcopatum constanter recusavit. Sed ex summi Pontificis præcepto adstrictus, procerum civiumque precibus cedens, invitus acceptavit. Ecclesiam itaque sibi commissam summa prudentia gubernavit, omnibus omnia factus, ut oves sibi creditas lucrifaceret: nihil enim de pristina vivendi forma immutavit; sed potius severior in seipsum effectus, ferrea catena ad corpus castigandum, durisque sarmentis ad membra nocte refocillanda utebatur. Humilitatis adeo amantissimus fuit, ut ecclesias suæ diœcesis pedester, seu humili insidens jumento, inviseret: charitatis operibus ita deditus, ut pauperum pater, viduarum refugium vulgo diceretur. Xenodochium S. Annæ, aliaque loca pia Ferrariæ instituit. Eleemosynas cum pauperibus distribueret, Christum Dominum in forma leprosi propria veste contegere meruit.

[82] Lectio VI. Adeo vitia insectatus est, ut hæreticos, [in ejus festo recitandæ:] adulteros, usurarios publicos a suo episcopatu tamquam pestem arcere curaverit. Concilio Florentino interfuit. Multa passus convitia a suis domesticis invicta constantia toleravit. De ecclesiæ redditibus ita disposuit, ut omnes in honorem Dei converterit. Sed & Servi sui sanctitatem miraculis Deus testatus est: inter alia enim illud præclarum, quod cum Padus flumen totam civitatem invaderet, Joannis imperio rediit unde defluxerat. Multaque alia mirabilia pro populo suo operatus est. Denique morti proximus, sumpto suæ peregrinationis sacro Viatico, ac extremæ unctionis Sacramento munitus, inter religiosorum choros & omnium lacrymas, animam suavissime efflavit die XXIV Julii, anno Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo sexto. Eum euntem in cælum vidit S. Catharina, dicta de Bononia. Corpus ejus tunc in oratorio veteri S. Hieronymi, sui Ordinis, sepultum; nunc vero in ecclesia noviter erecta sub eodem titulo S. Hieronymi fratrum Carmelitarum Discalceatorum reconditum, ob plura & crebra gratiarum dona pia fidelium veneratione colitur.

[83] Ejusdem translationis occasione impressam typis Ferrariensibus anno 1712 antiphonam cum versiculo & oratione accepimus, [uti & oratio, quæ publice ad sepulcrum exponitur.] quæ eadem, teste Palmerio, appensa legitur ad Beati tumulum, in hæc verba: Commemoratio B. Joannis Taussignani. Ante thronum sanctissimæ Trinitatis, beatissime pater Joannes, sis pro nobis pius advocatus, ut causas nostræ fragilitatis coram Deo sustineas, & veniam peccatorum nostrorum obtineas.

℣. In omni tribulatione, infirmitate, & tentatione nostra succurre nobis, piissime pater Joannes.

℞. Ut per intercessionem tuam Dominus exaudiat petitiones nostras.

OREMUS.

Deus, qui beatum Joannem Taussignanum, confessorem tuum atque pontificem & gemmam Jesuatorum, innumerabilibus decorasti miraculis, præsta, quæsumus; ut omnes, qui implorant ejus auxilium, perpetuæ damnationis sententiam valeant evadere, & bonis operibus abundare, & cum Electis tuis ad æterna gaudia feliciter pervenire, per Dominum nostrum &c. Amen.

§ VIII. Oratio B. Joannis contra exundationes Eridani; ejusdem epistola apologetica ad marchionem Ferrariensem; testamentum ab eodem conditum.

[Oratio a Beato composita.] Supersunt nunc monumenta tria, de quibus monuimus in Commentario prævio § 2, num. 16; Primum est oratio composita a B. Joanne episcopo, dicenda cum processio pervenerit ad ripam fluminis Padi tempore alluvionis, ut in annotatis ad Vitam testatur Scalabrinus: ubi & addit: In archivio ecclesiæ cathedralis Ferrariæ asservatur antiquus liber Ms. in chartis hædinis charactere Semigothico, in fronte cujus inscriptum est: Liber rogationum. Et statim in prima facie habetur oratio, quam ita exscribit:

℣. Pone manum tuam, Domine, super nos.

℞. Et libera nos de aquis multis.

Voce mea.
Afferte.��Psalmi.
Salvum me fac.

ORATIO
Quam dicit episcopus super pontem.

Domine Deus omnipotens, qui me servum tuum huic populo pastorem elegisti, exaudi me, Domine, exaudi: qui mare rubrum divisisti, qui Jordanis fluenta siccasti, cui impossibile nihil est: impera huic flumini, ut oppressionem populo tuo nullatenus faciat: & libera eos in manu potentiæ tuæ, qui se defendere non possunt suis virtutibus: per D. N. &c. Postea (pergit ibidem Scalabrinus) scriptæ sunt orationes SS. martyrum Georgii & Maurelii, ac sanctæ Crucis; Euangelium S. Matthæi, Ascendente Jesu in naviculam &c. usque, Quia venti & mare obediunt ei.

℣. Illuxerunt coruscationes tuæ orbi terræ; vidit & commota est terra.

Pone manum tuam, Domine, super nos.

℞. Et libera nos de aquis multis.

ORATIO.
Ad te, Domine, clamantes &c.

[85] Alterum est epistola, ut ibidem diximus, Beati apologetica, ad Nicolaum marchionem scripta quidem, sed non missa; de qua videri supra meretur Vita cap. 5, [Epistolæ ejus apologeticæ] num. 48 & 49. Hujus compendium edidit Italice pridem Gregorius Ferrarius in Beati Vita part. 3, cap. 8; at nunc integra beneficio Scalabrini profertur; Latine per nos translata, cum a Joanne composita sit, ut eam accepimus, Italice; si voculas aut phrases aliquot Latinas excipias, quæ Italico textui ab ipso Auctore permistæ sunt, quasque propterea nos hic litteris majusculis exprimemus, ubicumque occurrent. In versione autem, stylo ac nitore susque deque habito, id solum spectavimus, ut quantum res ferret, non sententias dumtaxat Auctoris, sed phrases etiam & verba sectaremur. Sic ergo scribebat:

[86] Illustrissime Princeps, post humiles commendationes V. D. Quoniam accusator fratrum & seminator zizaniorum satanas per membra sua eo tendere mihi videtur, [exordium a necessitate scribendi ductum.] illustrissime Princeps, ut in detrimentum caritatis, & nostrum, atque hujus ecclesiæ scandalum, dissolvat inter Dominationem vestram & me, servum ejus, vinculum pacis; cogor, saltem per litteras (quamquam id verbis coram & libentius præstarem & plenius) assertione veritatis ipsi vestræ Dominationi satisfacere, certo confisus fore ut, veritate innocentiæ meæ, ac detractorum malignitate perspecta, reddat mihi Dominatio vestra cumulatissime favorem suum, amabilemque suum illum in me vultum denuo serenum explicet.

[87] Aiunt INTER CETERA, in publicis ac privatis sermonibus detraxisse me famæ D. V. Supplico illi, [Diluitur prima accusatio de impactis principi a Beato calumniis:] ut velit considerare personas, quæ res ejusmodi deferunt, & velit indagare penitus veritatem. Profecto affirmari numquam vere poterit, locutum fuisse me in concionibus meis de D. V. nisi cum honestate & reverentia: eodemque modo cum privatis personis id satago, ut honorem te, teque excusem, si quid accusabile proferatur. Novit Deus, desiderare me Dominationi vestræ, familiæ Atestinæ, ac vestræ civitati omnem exaltationem & gloriam. Et quia nihil possum amplius, exiguum illud quod possum, facio in infirmis precibus meis; & maxime in officio Missæ specialem semper & intentam orationem instituo pro salute & salvatione Dominationis vestræ, familiæ vestræ, atque hujus vestræ civitatis.

[88] Accusatus deinde sum apud D. V. de turpitudine carnali: [altera de vitio carnali refellitur per horrorem omnis peccati,] quandoquidem vero propositio negativa (id nempe verum non esse) probari non poterit nisi per opera & effectus contrarios; divina (qua sola recreor, gloriorque) misericordia fretus, omnino existimo, posse me luculente demonstrare, nefandas illas operationes in me non esse. Et quamvis vita mea infirma sit maxime; Deo tamen gratias ago, qui fecit hanc mecum misericordiam, ut supra res omnes horribiles horrori mihi sit peccatum mortale. Et testis quidem mihi Deus est, conscius arcanorum meorum, cum omni promptitudine electurum esse me potius omnem aliam hujus vitæ miseriam, quam miseriam peccati; potiusque mihi futurum, ut descendat ignis de cælo, qui me absumat, quam ut me concupiscentiæ carnalis exurat incendium.

[89] Scit Deus, quia non mentior; in cujus conspectu loquor, & ad cujus tribunal judicandum esse me certo scio (neque enim post multa pericula tentationesque confiteri erubesco infirmitatem meam: [& peculiare donum castitatis a Deo concessum,]) cum Deum instanter orarem, ut bonitati suæ placeret ab hac ignominiosa passione me liberare, etiam (si sic illi visum esset) per mortem corporalem; obtinui, contra omne meritum meum, & impetravi jam a pluribus annis ab affluentia bonitatis ejus, ut stimulos amplius carnales non sentiam, & sopita atque oppressa somno videatur omnis concupiscentia, tantumque afficiar aspectanda qualicumque venustate corporali, quantum si caput contempler asininum. Scio equidem, protectionis id esse divinæ. Cum manum ille subtrahet, ero ego non homo tantummodo, sed bestia.

[90] [& constantes atque asperas corporis afflictiones,] Ignoscat mihi D. V. Vim inferunt mihi detractores mei, ut aperiam atque in lucem producam opera mea, quæ desiderabam ego abscondere, & conspectui tantum divino exponere, cui soli placere desidero, & cui sine fictione servio, quamquam infirmiter, in spiritu meo; id operam dans, ut fructus faciam dignos pœnitentiæ, in qua dies pauci labuntur, quibus per divinæ misericordiæ visitationem non plangam ego in amaritudine animæ peccata mea. Plures in anno observo quadragesimas: abstineo ter aut quater in hebdomada… Vestitus semper dormio in sacco farto stramine: noctu solicite consurgo ad orationem, & ad recitandum Officium meum, precandumque pro populo. Bis in die, si per infirmitatem corporis non impediar, castigo & flagello corpus meum, plerumque usque ad effusionem sanguinis; ut illi testari possent, qui pannos lavant, quos carni proxime applicitos gesto: quin testimonium ipse mecum circumfero in carne propria, contusa & vulnerata, ita ut incedendo graves sæpe dolores sustineam.

[91] [amoremque crucis, & mundi fugam.] Gratias tibi, Domine mi, reddo, qui hanc mecum fecisti misericordiam non propter opera justitiæ meæ, sed per meram tuam bonitatem: scis enim renuntiasse me omnibus hujus seculi voluptatibus, imo & honestis multis solatiis, ut me conformarem passioni tuæ; & propter eam multo magis me delectari SECUNDUM INTERIOREM HOMINEM molestiis & afflictionibus, quam mundanis deliciis atque solatiis. Tu scis, eo me vires intendere, ut, sive per viam incedo, sive accumbo mensæ, sive aliud quidvis ago, me de te compleam, semperque te habeam in memoria mea, nec in ea versari permittam cogitationem ullam aut imaginem, qua oculos majestatis tuæ offendi posse intelligam. Rem nullam creatam, non honores, non voluptates, non divitias appeto, sed te solum, Creator mi. Tu nosti; nam donum tuum est; & sic verum est per gratiam tuam; & illud statim amittam, nisi tu serves.

[92] [Coram Deo & domesticis profitetur innocentiam vitæ.] Propter amorem tuum (quoniam ad hunc locum indignissimus assumptus sum) conatus fui, quantum tenuitati meæ licuit, admonere, reprehendere & corrigere clerum hunc, & hunc populum, & unumquemque in viam salutis pertrahere: nec aliquid umquam faciendum aliis proposui, quod non & prius & posterius observare in me ipse studuerim. Conscius mihi non sum, adhibitæ umquam adversus aliquem calumniæ vel fraudis; numquam suum cuiquam abstuli, mundus omni simonia ac dolo. Interrogetur domus meæ familia, omnesque a majore ad minimum usque domestici mei, qualis mea sit agendi ratio. Domine, Deus meus, ne reputa mihi in peccatum, quod sic loquar; neque enim loquor per jactantiam; sed ne blasphemetur in me nomen tuum, & conculcetur religio. Imo vero omnem virtutem meam valde frivolam esse duco (& vere talis est,) ut qui me procul abesse videam a perfectione caritatis, & a spiritus fervore, & a zelo Dei, & a prudentia & sapientia, & a perfectione virtutum, quibus instructum esse me convenit, maxime in hoc statu & gradu dignitatis, qui perfectionem requirit angelicam.

[93] Nunc autem levavit contra me calcaneum quidam, [accusatoris malitiam prodit, & sceleris occasionem.] qui fuit nuper sacellanus meus, quem ego constitueram dominum domus meæ. Oro Dominationem vestram, ut inquirat in eum, qualis sit. Hic postquam mihi sectas in domo factionesque suscitasset, familiam dividendo, post multa scandala, per impatientiam suam discessit a me. Jure postmodum suo vivens, me per amicos oravit, ut se denuo reciperem. Ubi vidit, me id omnino non velle, erupit in hæc verba: Recipe me: non enim expedit tibi, ut scandalizatus recedam: alioquin tantum tibi scandali suscitabo, ut væ tibi! Et operam dedit insigniter, ut promissum servaret; (Ego vero salutare tuum exspectabo, Domine.) Hujus in eo malignatis apparet, quod non solum vera dicit, sed per corruptas suspiciones suas conficta. Sed nec euangelicæ canonicæque admonitionis ordinem servat ullum. Ibi malum profert, non ubi juvare possit, sed ubi scandalum pariat in subversionem & offendiculum omnis populi. Sed illum quidem Deus ad se convertat in veritate, culpamque hanc ei condonet. Ego justo sim longior, si per litteras respondere velim calumniis ejus: at enim LOCO ET TEMPORE futurum spero, ut cuivis veritatem attendere volenti faciam satis.

[94] Quod ad dispensationem pertinet bonorum episcopatus, [Tertia accusatio de dissipatione bonorum retunditur.] supplico Dominationi vestræ, ut aliquem sumptibus meis eligat, qui rationes inspiciat a die, quo in hunc locum ingressus sum, usque ad hodiernum: nec dubito, quin demonstrandum sit tanta claritate, quanta lucis est, expensos per me non esse redditus hosce, nisi in usus legitimos; ut in exsolvenda debita, indictiones, stipendia, ædium instaurationes, eleemosynas, & sumptus quotidianos IN VICTU ET VESTITU HUMILI, ET FAMILIA. Quod si contrarium deprehendatur, duriter prorsus corrigi volo.

In Christo Domino feliciter valete. Illustrissimæ Dominationis vestræ

Servitor comitto * Joannes immeritus Ferrariæ episcopus.

[95] Sequitur nunc Beati testamentum; quod mendose admodum descriptum accepimus, [Testamentum B. Joannis.] credo, quia impervium amanuensi fuerit exemplar quod habuit: nam & in exiguo ejusdem fragmento, quod recitat Ferrarius in Vita part. 4, cap. 2, vitia non desunt alia. En ipsum, ut est:

In Christi nomine Amen.

Morte nil certius, ejusque hora nihil incertius. Quid igitur? Omni tempore timenda; & fortius horrenda, dum corpus humanum corporea agitatur ægritudine, cujuslibet providæ mentis *. Ideo sit tibi [curæ] Domino nostro Jesu Christo toto adhærere corde, tuisque de bonis, quibus etiam legitime providi … corpore languente, dum tamen tibi mentalis rationis adest integritas; denique considerare, disponere; ne tremendi judicii hora intercipiatur incaute.

[96] [quo de se bonisque suis disponit:] Quæ mente revolvens reverendissimus in Christo pater & dominus Joannes de Tausignano, filius quondam egregii viri Antonii de Tavellis de Tausignano, Dei & apostolicæ Sedis gratia episcopus Ferrariensis dignissimus, per gratiam Salvatoris nostri Domini Jesu Christi mente intellectuque compos & sanus, licet aliquali corporeo languore gravatus, desiderans, antequam superveniat suæ mortis indicium, de se, suisque de bonis patrimonialibus (cum de bonis ecclesiæ Ferrariensis scit non deberi, neque intendit quidquam disponere, nisi ut infra) suam ultimam dispositionem facere manifestam per hoc suum præsens nuncupativum sine scriptis testamentum, in hunc modum se suaque disponere procuravit, atque disposuit, videlicet:

[97] [animam Deo committit:] Imprimis namque animam suam, cum ejus corpus iter universæ carnis extremum assumere consequerit *, in manibus omnipotentis Dei creatoris sui reliquit, eamque sibi humillime commendavit, eum in piissimis precibus deprecando, ut sui misericordia dignetur ipsam recipere, & in aliarum sanctarum animarum consortio collocare.

[98] [corporis sepulturam determinat:] Item jussit, voluit, atque mandavit ipse Testator, post ejus obitum corpus suum recondi & sepeliri debere apud oratorium sancti Hieronymi pauperum Jesuatorum civitatis Ferrariæ; circa cujus sui corporis sepulturam expendi voluit & jussit ipse Testator id solum, quod infrascriptis suis commissariis proficuum esse videbitur ad salutem animæ ipsius Testatoris.

[99] [ecclesiastica bona pauperibus assignat:] Item jussit, reliquit, voluit, & mandavit ipse Testator per infrascriptos suos commissarios pro anima ipsius Testatoris de bonis dictæ ecclesiæ Ferrariensis id totum, quod videbitur & placuerit ipsis suis infrascriptis commissariis, dari & distribui debere pauperibus & miserabilibus personis, eligere eos * per ipsos infrascriptos commissarios.

[100] Item precibus, quibus valuit, ipse Testator cuilibet suo in episcopatu Ferrariæ legitimo successori, [pronepotes pauperes successori commendat:] quisquis fuerit, plurimum commendavit Laurentium, & Antonium fratres, filios Andreæ, filii quondam Ignatii, olim fratris ipsius Testatoris; quibus indigentibus principium studendi dedit ipse Testator, dicto videlicet Laurentio in artibus, & rethorica, dictoque Antonio in grammaticalibus, prout de præsenti student; favore opportuno eisdem præbendo, ut auxilio ejusdem successoris in Altissimo concedente ad perfectionem studii sui valeant pervenire, & principiis consentiat exitus, quo nihil gratius ipsi Testatori fieri poterit.

[101] Item reliquit ipse Testator jure institutionis, & omni alio modo, [ororem acceptis contentam esse jubet:] via, jure, & forma, quibus magis & melius potuit, honestæ dominæ, dominæ Catharinæ, ejus Testatoris sorori, omnia & singula bona, ad ipsam dominam Catharinam perventa, tam ex hereditate paterna, quam materna, & quæ etiam ex donatione sibi facta per ipsum Testatorem, & quomodocumque; jubens ipse * esse tacitam & contentam omni sua parte & portione sibi debita jure nostro, & quacumque alia ratione, vel causa; ita quod nihil aliud habere debeat, vel habeat, aut petere possit in omni de bonis paternis, & maternis, ac ipsius Testatoris.

[102] Item reliquit venerabili viro, domino Antonio Stevanelli, [Sacellano suo Breviarium legat;] capellano ipsius Testatoris, Breviarium ipsius Testatoris pro parte remunerationis servitiorum, sibi Testatori impensorum per ipsum dominum Antonium in præsenti sua infirmitate.

[103] Item reliquit venerabili & egregio viro domino Octavio de Giraldis, [eidemque simul & octavio canonico vestimenta sua.] canonico Ferrariensi, & dicto domino Antonio, ejus capellano, in remuneratione & pro remuneratione servitiorum, sibi Testatori fidenter & assidue impensorum per ipsos dominum Octavium & dominum Antonium in præsenti sua infirmitate, omnes suos pannos, cujuscumque conditionis existentes, a dorso, & ad usum, & pro usu ipsius Testatoris quomodocumque deputatos.

[104] Suos autem commissarios hujus sui testamenti executores ad exequendum, [Testamenti exsecutores designat,] & executioni mandandum omnia, & singula in præsenti suo testamento contenta, nominavit, elegit, reliquit, & esse voluit venerabilem virum dominum archipresbyterum ecclesiæ cardinalis * Ferrariæ, qui pro tempore fuerit; honestum virum Priorem, seu gubernatorem principalem dicti loci pauperum Jesuatorum civitatis Ferrariæ, qui pro tempore fuerit; & eximium atque famosum legum doctorem sanctorumque canonum professorem, dominum Angelum de Fulgineo, ejus vicarium generalem.

[105] Quibus suis commissariis ipse Testator dedit, [& instruit auctoritate necessaria:] contulit, & attribuit plenam & liberam licentiam & omnimodam potestatem, & facultatem cum pleno, libero, speciali, & generali mandato, arbitrio, & alia *; ut sua auctoritate propria, sine requisitione & contradictione alicujus personæ pro plenaria & integra executione omnium & singulorum suprascriptorum, & in præsenti testamento appositorum & contentorum, possint & valeant capere & accipere de bonis ipsius Testatoris, ac etiam de bonis præ atæ ecclesiæ Ferrariensis, singula tam * singulis congrue referendo, de quibus, & pro ut ipsis commissariis melius & honestius visum fuerit & placuerit; & ea bona vendere, & alienare, & pretia recipere, ea de actione cavere usque ad integram satisfactionem & executionem omnium & singulorum suprascriptorum, & in præsenti testamento contentorum ac appositorum.

[106] [heredem aniversalem statuit Andream pronepotem.] In omnibus autem suis bonis mobilibus, & immobilibus, juribus, & actionibus, tam præsentibus, quam futuris, ubicumque consistant & esse reperiantur, patrimonialibus ipsius Testatoris, & etiam ad eum Testatorem perventis, & spectantibus quomodocumque ex hereditate quondam egregiæ dominæ Margaritæ, olim ipsius Testatoris matris, & olim uxoris dicti quondam Antonii de Tavellis, olim patris ipsius Testatoris, cujus dominæ Margaritæ, ejus matris, ipse Testator heres exstitit ex testamento rogato per Joannem Magrabovi notarium, sive per alium notarium; suum heredem universalem instituit, & esse voluit dictum Andream, ejus nepotem, & filium dicti quondam Ignatii, olim fratris ipsius Testatoris, & olim filii dicti quondam Antonii de Tavellis.

[107] [Clausula ad valorem testamenti hujus,] Et hoc est suum ultimum testamentum, & sua ultima voluntas; quod, & quam valere voluit & jussit ipse Testator jure testamenti. Quod si jure testamenti non valeret nec valebit in futurum, saltem valeat, & valere voluit & jussit, jure codicillorum, sive alterius cujuscumque ultimæ voluntatis, quo melius & efficacius poterit, firmiter atque tenere.

[10] [quod condidit Beatus 8 Julii 1446, coram notario ac testibus.] Lectum, & publicatum fuit hoc præsens testamentum per me Joannem de Fiesso, filium quondam M. Antonii de Fiesso, notarium infrascriptum, de mandato, jussu, licentia, & voluntate dicti Testatoris, anno humanitatis Domini nostri Jesu Christi millesimo quadringentesimo quadragesimo sexto, Indict. nona, die octavo mensis Julii Ferrariæ in palatio episcopali, in camera residentiæ venerandi & egregii viri domini Octaviani de Giraldis, canonici Ferrariensis: ad cujus testamenti publicationem præsentes fuerunt testes infrascripti vocati, & ore proprio ipsius Testatoris rogati: honesti viri Frater Andreas, filius quondam Antonii de Avercia; Frater Joannes, filius Bonaventuræ Strazarioli de Bononia; Frater Gregorius, filius quondam Andreæ de Schavona, & Frater Jacobus, filius quondam Hostorii de Papazonis de Bononia, omnes pauperes Jesuati civitatis Ferrariæ: eximius atque famosus doctor dominus Deus te salvet, filius quondam egregii legum doctoris domini Angeli de Fulgineo, vicarius præfati domini Episcopi; egregius artium & medicinæ doctor magister Guilielmus, filius sier Nicolai de Bianchinis notarii de contracta S. Romani civitatis Ferrariæ; honorabilis vir sier Sanctus de Libanoris, notarius, filius quondam Francisci de Libanoris de contracta S. Vitalis, civitatis Ferrariæ, & alii; & ego Joannes filius quondam Antonii de Fiesso. Scripsi autem notarius publicus Ferrariæ; supradictis omnibus & singulis præsens fui; & rogatus a dicto Testatore ejus ore proprio scribere, scripsi. Habes, Lector, tum quæ addere ad B. Joannis Taussiniani Acta potuimus; tum quibus ea potissimum adjutoribus accepta referri debeant.

[Annotata]

* forte in Christo, vel cum illo

* an. menti?

* Ferrarius legit contigerit?

* an. eligendis?

* an non ipsam?

* an. cathedralis?

* lege aliis

* an cum, antamen?

DE B. ANTONIO CONFESSORE EX ORDINE EREMITARUM S. AUGUSTINI
AQUILÆ IN VESTINIS

ANNO MCDXCIV.

[Præfatio]

Antonius conf. ex Ord. Eremitarum S. Augustini, Aquilæ in Vestinis Italiæ (B.)

AUCTORE G. C.

§ I. Beati cultus & reliquiæ.

Frustra hujus Beati memoriam apud Filicium, Galesinium, Ferrarium aliosque hujusmodi Martyrologos quæsivi. Solum in Martyrologio Mediolanensi, quod Petrus Paulus Bosca anno 1695 edidit, nono Kalendas Augusti ita refertur: [Ostenditur Beati cultus] Aquilæ in Vestinis, beati Antonii Mediolanensis, Ordinis sancti Augustini, vitæ sanctimonia celebris. Fateor, hanc recentioris Martyrologii annuntiationem non sufficere, ut Antonius iste inter Beatos recenseatur; sed suppetunt aliunde certa antiquioris cultus indicia, quæ ex cap. 3 Vitæ & narratione miraculorum satis colliguntur. Nihilominus ad majorem cultus confirmationem ex Italico Caroli Ciminelli manuscripto, de quo pluribus infra, proferam ea testimonia, quæ rem plane conficere videntur.

[2] Imprimis Ciminellus in Vita Ms. lib. 2, cap. 4 ex libro sacristæ asserit, [ex argumeniis] in honorem B. Antonii anno 1494 Missam fuisse celebratam, & paulo post in Martyrologio, quod in choro cantari consueverat, additam esse sequentem annuntiationem: Eodem die transitus beati Antonii de Aquila, cujus corpus in præsenti die respicitur. Ut enim fidelium devotioni satisfieret, solebat corpus ejus XXIV Julii oculis civium Aquilanorum aliorumque eo confluentium exponi. Sequenti anno 1495 ornatum fuit sacellum B. Antonii, & festum ejus publico tubarum clangore promulgatum, ut in libris sacristæ & procuratoris notatur. Præterea eodem anno emptæ fuerunt duæ tabulæ votivæ, quibus anathemata affigerentur. Hæc autem omnia, ut recte ratiocinatur Ciminellus, non potuerunt latere episcopum Aquilanum, quo proinde conscio ac consentiente hæc publica veneratio exhibita fuisse censenda est.

[3] Deinde Ciminellus enumerat varias picturas antiquas, [Caroli Ciminelli,] in quibus Antonius aut radiato capite depingitur, aut beati titulo honoratur. Neque decretum Urbani VIII huic cultui obsuit: nam laudatus auctor ex continuo populi concursu, ex anathematibus, aliisque publicæ venerationis signis solide ostendit, cultum illum usque ad sua tempora perseverasse. Hinc præter alios ecclesiæ Aquilanæ præsules laudat reverendissimum ac illustrissimum Gasparem de Gaioso, qui B. Antonium tanto affectu prosequebatur, ut non solum quotannis in illius festivitate, sed etiam sæpius per annum in altari ejus incruentum Missæ sacrificium offerret. Is quoque compendium Vitæ & miraculorum ipsius permisit typis mandari, & annuum Beati festum promulgari his verbis: Die XXIV currentis mensis Julii in vigilia S. Jacobi Apostoli celebratur in templo Patrum eremitarum S. Augustini hujus civitatis festivitas beati Antonii ex eodem Ordine.

[4] Ciminellus denique exscribit sequentes orationes, [& orationibus, quibus B. Antonius invocari solet.] quæ in sacello B. Antonii recitari consueverunt. Antiphona. Hic est Antonius, qui cunctas corporis ægritudines divino suffultus auxilio curavit, & suis intercessionibus animas a peccatorum maculis potentissime lavavit. ℣. Ora pro nobis beate Antoni. ℞. Ut digni efficiamur promissionibus Christi. Oratio. Quæsumus omnipotens Deus, ut qui beatum Antonium virtute curandi corpora decorasti, ejus intercessione nos ab omnibus animæ languoribus mitissime purges. Per Dominum nostrum &c. Alia antiphona. O beate Antoni Christi confessor, qui seculi blandimenta devincendo cæleste meruisti regnum, in quo nunc gloriose coronatus exultas, nostros reatus pia prece relaxa, ut tuis adjuti patrociniis ad gaudia æternæ vitæ pervenire mereamur. ℣. Ora pro nobis beate Antoni. ℞. Ut digni efficiamur promissionibus Christi. Oratio. Quæsumus, Domine, ut beati Antonii majestati tuæ nos commendet oratio, & eo pro nobis intercedente, ad gaudia æterna perducas. Per Dominum nostrum &c. ALIA ANTIPHONA. O venerande Antoni, nobilis genere, sed nobilior sanctitate, qui seculi opes & terrena reliquisti oblectamenta, ora pro tuis famulis piissime, ut a cunctis malis liberati, tuis precibus regnum mereamur perenne possidere cum sanctis. ℣. Ora pro nobis beate Antoni. ℞. Ut digni efficiamur promissionibus Christi. Oratio. Perfice, quæsumus Domine, pium in nobis sanctæ religionis affectum, ut ad obtinendam tuæ gratiæ largitatem beatus Antonius confessor tuus suis apud te semper pro nobis meritis intercedat. Per Dominum nostrum &c. Hæc ad stabiliendum Beati cultum sufficere arbitror.

[5] Quod ad sacras B. Antonii reliquias attinet, de iis in historia Vitæ & miraculorum sæpe sermo recurret. [Corpus B. Antonii antea integrum,] Porro collega noster Janningus piæ memoriæ anno 1686 vidit corpus illius, de quo sequentia in itinerarium suum Ms. retulit: Aquilam veni XXII Maii. Vidi apud PP. Augustinianos corpus B. Antonii de Milano, & ejusdem satis antiquam effigiem cum radiis. Festum agunt diem XXIV Julii, quo obiit, cum magno populi concursu & oratione panegyrica de Beato, Millam dicunt de spiritu sancto. Corpus conservatur in capsa, quod per vitrum hinc & inde conspicitur; saltem manus ac facies, quæ sola tela linea teguntur; reliquum veste seu tunica nigra Ordinis indutum est: ipsa porro capsa in exiguo sacellulo reposita per cancellos ferreos cernitur a foris stantibus. In ipsum autem ingredi oportet inclinatum per portulam vix tribus pedibus altam, supra quam hi versus leguntur, præcedenti ut videtur, seculo compositi. Hic Janningus subjungit carmina, quæ in Vita Beati num. 26 referuntur.

[6] Ita quidem corpus Beati publicæ venerationi expositum fuit usque ad annum 1703: [& postea terræ motu confractum,] quando Aquilanum PP. Augustinianorum templum terræmotu concidit, & ruina sua sacras exuvias oppressit, ut anno 1717 benevolus studiorum nostrorum adjutor, illustris D. Dominicus de Giorgio ex epistola cujusdam sacerdotis Augustiniani ad nos Neapoli scripsit his verbis: Illud postremo adnotaverim, sacrum B. Antonii corpus, quod integrum atque incorruptum antea conservabatur, imminutum nunc esse atque confractum ruina turris campanariæ, quæ dicto terræ motu quassata tumulum loculumque ruens oppressit. Ossa nunc sacraque lipsana decenti servantur arcula, usque eo dum absoluto jam templo, quod ædificatur strenue, honor illi debitus, quo decet ornatu cultuque habeatur.

[7] Templum istud eo tempore, quo hæc scribo, nondum perfectum esse intelligo ex litteris, [Aquilæ conservatur.] anno 1726 die VII Junii Aquila ad me datis, in quibus post Vitæ compendium ex tomo 7 R. P. Aloysii Torellii desumptum hæc notantur: Nolim etiam hanc historiæ summam legentes lateat, in præsentiarum ab Aquilani terræ motus excidio B. Antonii corpus in tenuissima frusta fuisse concisum, quæ nunc pelle ejusdem Beati involuta delitescent, quousque inchoata magnifici templi moles Augustiniani cœnobii ad amussim perficiatur. Videtur istud infortunium ignorasse R. P. Augustinus Maria Arpe, cum in Pantheo Augustiniano, quod Genuæ anno 1709 edidit, de B. Antonio pag. 232 adhuc ita scribat: Incorruptum ejus corpus Aquilæ colitur. Quo loco pileus Beati, aliæque hujusmodi reliquiæ serventur, satis exprimitur in narratione miraculorum Vitæ subnectenda, ita ut de iis hic agere non oporteat.

§ II. Annus mortis, Acta, miracula, & gloria posthuma.

Laudatus Augustinus Maria Arpe in Pantheo Augustiniano pag. 232 mortem B. Antonii anno 1480 consignat. [Vita B. Antonii, qui anno 1494 videtur obiisse,] Nævius, Elssius, Torellius, aliique eamdem anno 1482 collocant. Hos præcesserat Abrahamus Bzovius, qui in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1482 num. 8 hæc habet: Quo etiam anno (videlicet 1482) Aquilæ in Vestinis B. Antonius Ordinis eremitarum S. Augustini professor ad cælestem patriam emigravit. Deinde subjungit nitidum Vitæ compendium, quod videtur accepisse ex Claudio Eugenio, quem in fine citat. Attamen Carolus Ciminellus in Ms. Italico contendit, omnes anni 1482 assertores errasse, erroremque illum postea deprehensum ac correctum fuisse. Ciminello consentit Petrus Scacchi Augustinianus, qui in Italico Vitæ & miraculorum compendio, quod anno 1643 Aquilæ impressum est, etiam morti ejus annum 1494 assignat. Ut ut est, donec certiora afferantur, nos adhæremus anno, qui in Vita exprimitur, & quem Janningus noster ex epitaphio Aquilæ ita describit: Obiit IX Kal. Aug. MCCCCLXXXXIV, anno ætatis suæ LXX.

[9] Quamvis nullus scriptor synchronus Vitam B. Antonii concinnaverit, [a variis conscripta est;] multi tamen postmodum gesta illius litteris mandarunt. Inter illos primo mihi innotuit D. Claudius Eugenius, quem a Bzovio aliisque passim citari videram. Cum itaque more nostro antiquiores auctores consulendos censerem, omnem operam adhibui, ut hujus scriptoris Tractatum de sanctis & beatis civitatis Aquilanæ alicubi obtinerem. Nesciens autem, an opusculum illud esset manu scriptum, an typis editum, indagavi apud PP. Augustinianos Belgas, an ipsis ea B. Antonii sui Vita esset cognita. At illi nullam mihi de ea notitiam suggerere potuerunt. Judicavi igitur, Aquilam recurrendum esse, ut istud Claudii Eugenii opusculum aut saltem ejus ecgraphum nanciscerer. Hanc ob rem scripsi ad R. P. Franciscum Scacchi, collegii nostri Aquilani rectorem, qui anno 1726, die VII Junii inter alia sic mihi respondit: De Claudio denique Eugenio nullus in præsenti sermo est; Acta vero B. Antonii, quemadmodum & aliorum, ab hoc Eugenio tantum manuscripta, non typis edita, ut ajebas, quidam seniores Aquilani asserunt. At hoc manuscriptum tum nostram, tum PP. Augustinianorum diligentiam omnem elusit.

[10] [sed cum antiquior auctor obtineri non potuerit, Acta ejus] Hac itaque spe frustratus cœpi tetrico labore Latinam reddere ex Ms. Italico Vitam, quam R. P. Carolus Ciminellus Augustinianus, sacræ theologiæ professor, copiose composuerat, & quam anno 1690 perillustris D. Josephus Caprini rogatu Janningi nostri describi curaverat. Scriptor autem ille eam primum collegerat anno 1636, & post decennium novis documentis ac miraculis auxerat. Cum vero inter legendum observarem, hunc historicum subinde concionatoris & rhetoris partes agere, non ita scrupulose in illius interpretatione versatus sum, ut verbum verbo reddiderim. Sed servata rei substantia verbosam Vitam contraxi, atque ea selegi, quæ ad Beati gesta proprie spectabant. Habebam quidem præ oculis varia Actorum compendia, quæ Bzovius, Nævius, Petrus Scacchi, Elssius, Torellius aliique ediderant, & quæ minore labore exscribere potuissem; at ea nimis erant contracta, & in nullo horum proferebatur testimonium Compostellanum, in hac Vita num. 7 relatum, quod est antiquissimum Actorum monumentum. Hæc lectorem præmonere volui, ut interpretationis meæ rationem ac modum intelligeret.

[11] [simul cum multis miraculis] Nemo plura, quam Ciminellus, collegit B. Antonii miracula, in quibus interpretandis severior fui, quamvis hinc inde levia rerum adjuncta omiserim, & inter miracula non retulerim inexspectatam mortem, quam aliqui ægri, ope B. Antonii implorata, impetrarunt, quia hujusmodi eventus naturalibus causis adscribi poterant, & ad veram certorum miraculorum classem mihi pertinere non videbantur. Copiosæ Ciminelli collectioni addidi nonnulla beneficia recentiora, quæ vel in nostro Ms. Italico legebantur, vel a laudato D. Dominico De Giorgio ad nos transmissa fuerant, ut in annotatis observabo. Torellius in compendio Italico illustrium Augustinianorum centuria 4 cap. 13, & in Historia generali seculorum Augustinianorum tomo 7 utrobique in elogio B. Antonii ex traditione monialium S. Luciæ narrat, Beatum in earum monasterio produxisse trabem, cui ad usum ædificii non erat longitudo sufficiens. Sane miror, hoc prodigium a Carolo Ciminello aut Petro Scacchio non fuisse annotatum. Quæcumque sit istius omissionis causa, ego fidem prodigiosæ illius rei penes auctorem relinquo.

[12] Porro inter miracula jure numerari potest prævium imminentis mortis signum, [ex Ms Italico dantur.] quod monialibus S. Luciæ dari consuevit, ut in Vita B. Antonii a num. 17 narratur, Hoc autem perpetuum, ut ita dicam, miraculum abbatissa hujus monasterii anno 1690 confirmat suo testimonio, quod hic ex Italico Latinum facio: Ego infrascripta abbatissa venerandi monasterii S. Luciæ virginis & martyris in hac civitate Aquilana omnibus has litteras visuris facio certam fidem, quod ab immemorabili tempore auditus fuerit & hactenus audiatur quidam sonus, nunc in uno nunc in altero monasterii loco, antequam ulla e monialibus migrat ad feliciorem vitam. Hic autem sonus, qui editur interdum per modum ferri sese collidentis & interdum pulsu campanæ, a nobis vocatur signum, quod a B. Antonio de Milano ex Ordine nostro eremitico S. Augustini singulis hujus cœnobii monialibus promissum fuisse traditur. Hoc vero a morte prædicti Beati semper observatum fuit, & adhuc observatur, creditum fuit & hactenus creditur. In hujus rei fidem præsens testimonium scribi jussi, & manu propria subscripsi, ac memorati monasterii nostri sigillo munivi. Datum Aquilæ XVIII Julii anno MDCXC. Subscriptum erat: Ego soror Margarita Cappa abbatissa.

[13] Concludo hunc commentarium quibusdam poëmatibus Latinis, [Proferuntur quidam versus] quæ ad augendam posthumam B. Antonii gloriam a variis composita fuerunt, & Ms. nostro Italico præfigebantur. Primo perillustris D. doctor Horatius de Matthæis Sulmonensis de beato Viro ita cecinit:

Discordes populorum animos Antonius olim
      Duxit ad innocuæ fœdera pacis amans:
Doctaque corporibus medicamina præbuit ægris,
      Infixa & ferro vulnera restituit.
Qui melius posset lites componere, posset
      Qui curare magis corpora, nullus erat.
Huic mors insidias, sua tela tetendit & orcus,
      At fascem abjectam nudaque regna vident.
Dum certos vixit, Deus ut præscripserat, annos,
      Decubuit felix: mors canit, orcus ovat.
Falluntur misere: in terris cælestia servans
      Regna, salute replet corpora, pace animos.

[14] Augustinus Maria Arpe in Pantheo Augustiniano pag. 232 de gloria posthuma B. Antonii hæc habet: [& hymni] Incorruptum ejus corpus Aquilæ colitur: signis ante & post mortem plurimis fulsit. Panegyri anniversaria ad XX Julii honoratur, & a Fratribus hymno quotidie. Nescio an iste Fratrum hymnus sit unus ex tribus sequentibus, quorum primus auctore Raynaldo sic compositus dicitur:

Jam tibi supplex operata tellus
Reddat, Antoni, meritos honores
More solenni redeunte festa
      Luce quotannis.
Tollat in cælum tua mira cantu
Facta, dum curans animos & artus
Divus ægrotos, revocas in almæ
      Lumina vitæ.
Conscias oras bene sanctitatis
Laudet Hispanas, Aquilamque testem
Nobilem rerum, gremio foventem
      Ossa beata.
Narret in longa serie tabellas,
Quas dicat voti rea gens sacello:
Narret ereptos styge, fulgidaque
      Arce locatos.
O recens mundi decus! o micantes
Inter astrorum redivive luces!
Perge nunc vere pius esse sacris
      Addite fastis.

[15] [ad posthumam Beati gloriam] Alter, auctore Cianflocca, sic sonat:

Nobilis morum Pater & Magister,
Dum tuos proni veneramur artus,
Mitis Antoni, famulos ab alto
      Respice cælo.
Sume, quæ late tibi præbet orbis,
Dona jam divo, quibus altiora
Phœbus haud vidit, neque jam videbit
      Lumine claro.
Tuque dum vita frueris perenni,
Omnibus culpis veniam det orbis
Conditor rerum, precibusque nostris
       Præbeat aures.

[16] [compositi.] Tertius denique auctoris anonymi hymnus ita canitur:

Quis tuas laudes numeris decoris
Dicet, Antoni, tua, Dive, facta,
Quæ pius præstas Italis in arvis
      Tempus in omne?
O poli salve nova lux amœni,
Cui per immensas ubicumque terras
Vota tot fiunt, liquidisque fumant
      Thuribus aræ.
Dum tibi festos celebramus, altos
Cælitum cantus, Venerande, linquens
Huc ades, sedemque tuam & sacrata
      Membra revise.
Corde sit nobis cupido precamur
Hæc dies semper celebris, nec ullas
Sentiat fraudes tibi gens amata
      Hostis averni.
O domus felix Habitator almæ,
Da tuis mentem famulis serenam,
Da frui tecum superis in oris
      Luce perenni.

VITA
Auctore Carolo Ciminello eremita Augustiniano.
Ex variis monumentis ab ipso collecta, & a nobis ex Ms. Italico Latine contracta.

Antonius conf. ex Ord. Eremitarum S. Augustini, Aquilæ in Vestinis Italiæ (B.)

ex ms. Italico.

PROLOGUS.

[Auctor præmonet,] Non ausim incuriæ accusare illos patres, qui cum B. Antonio nostro conversati nihil aut parum de ipsius vita, morte, & miraculis posteritati reliquerunt: malebant quippe majores nostri piis operibus exercendis soli Deo placere, quam iis conscribendis orbi innotescere. Ne quis autem me temeritatis arguat, quod imperito calamo jam velim exprimere ea, quæ a centum & pluribus annis contigerunt, meminerit, a Deo non solum remunerari istos, qui duobus aut quinque talentis recte usi fuerint, verum etiam puniri illum, qui unicum talentum sibi concessum absconderit. Si igitur patres illi, qui cum B. Antonio vixerunt, potius imitari ipsius virtutes, quam eas conscribere voluerint, atque ita duobus aut quinque cognitionis suæ talentis copiosam in cælo mercedem lucrati sint, liceat mihi sanctimoniam beati Viri, quam æmulari negligo, rudi stylo exponere juxta exiguam notitiam, quæ hodiedum superest, ne saltem puniar cum isto, qui pecuniam domini sui abscondit. Præterea in hoc proposito me confirmat exemplum aliorum, qui diu post B. Antonii mortem præclara ejus gesta litteris mandarunt. Porro nunc paucis præmoneo, ex quibus instrumentis ea collegerim, quæ per decursum narraturus sum.

[2] Moniales S. Luciæ semper peculiarem B. Antonii memoriam tenuerunt, [ex quibus monumentis Vitam Beati collegerit.] tum quod olim fuerit cœnobii sui confessarius, tum quod a mundano strepitu segregatæ traditionem facilius conservaverint. Neque solum referunt ea, quæ coram illustrissimo ac reverendissimo D. Gaspare de Gaioso a, episcopo Aquilano, juratæ deposuerunt, verum etiam multa alia hausta ex narratione sororis Adeodatæ b, quæ circa annum MDLIII c cum magna sanctitatis opinione obiit; Adeodata autem eadem acceperat a sorore Christina d, quæ paulo post mortem B. Antonii religiosam vitam amplexa est. Fertur etiam exstare libellus quidam manuscriptus semilacer, qui præfert nomen P. Dionysii, in quo inter alia legi dicitur, quod tempore professionis B. Antonii cantus angelorum auditi fuerint, quod in consortio istius Beati, e vita discedentis, plures animæ e purgatorio ad cælum evolaverint. At cum post diligentem inquisitionem, tum apud seniores hujus monasterii patres & moniales S. Luciæ, tum apud alios curiosos hujusmodi rerum indagatores institutam, nullum hujus narrationis testimonium invenerim, eam omittendam esse existimavi: nihil enim hic referre volui, nisi apud plurimos notum ac pervulgatum esset, præsertim post impressum Vitæ compendium e, quod anno MDCXLIII illustrissimus episcopus Aquilanus f tantummodo typis excudi permisit, postquam omnia ad fidem instrumentorum severe examinata fuissent. Denique libri sacristiæ & procuraturæ hujus monasterii indicant venerationem civium Aquilanorum erga hunc Beatum, felicem ejus obitum, miraculorum multitudinem, sanctitatis famam, aliaque, quæ jam narrare aggrediar ad majorem Dei gloriam, & B. Antonii honorem, cui in hac mea infirmitate corpus & animam enixe commendo.

ANNOTATA.

a Is assumptus est ad cathedram Aquilanam anno 1628, cui mortuo successit Clemens del Pezzo anno 1646.

b Vix dubito, quin hæc sit Adeodata, quæ in seculo Beatrix appellabatur, & cujus elogium dedit Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano pag. 12.

c Laudatus Elssius loco citato scribit, eam die 22 Augusti anno 1590 obiisse, ejusque corpus Aquilæ summo honore coli. Quod ad mortis annum spectat, oportet alterutro loco vel amanuensis vel typothetæ errorem irrepsisse, ut consideranti patebit. Quod vero ad cultum ejus attinet, pluribus testimoniis eum confirmari cupimus.

d Hæc Christina anno 1505 religiosum habitum assumpsit & obiit anno 1543 juxta Joannem Nævium in Eremo Augustiniana, qui illic a pag. 416 fuse ipsius Vitam descripsit, eamque beatæ nomine appellat. Sed cum is titulus non satis probetur, eam Majores nostri ad diem 18 Januarii inter prætermissos collocarunt.

e Ciminellus hic indicat compendium Vitæ, quod Petrus Scacchi Aquilanus ex Ordine S. Augustini anno 1643 Italice edidit.

f Is est illustrissimus D. Gaspar de Gaioso, de quo supra.

CAPUT I.
Beati pueritia, ars medica & chirurgica, ingressus in Ordinem S. Augustini, & pia peregrinatio.

[Beatus Antonius artem medicam pie exercens] Anno Incarnationis dominicæ MCCCCXXIV a Mediolani ex stirpe Turriana b natus est B. Antonius parentibus nobilibus ac opulentis, qui filium suum optimis moribus ac litteris imbui curarunt, & plenissimum sedulæ suæ institutionis fructum perceperunt: nam puer doctrinæ conjungebat timorem Domini, qui est initium sapientiæ. Confecto humaniorum studiorum curriculo, missus est Patavium, ut quidam asserunt, atque ibi ad chirurgicam & medicam artem discendam animum adjecit, ac tantum in eo studio progressum fecit, ut brevi tempore doctoris lauream adeptus fuerit, & a speculatione ad praxin transierit. Cœpit ergo variis locis artem suam exercere, ut refert D. Claudius Eugenius c, & cum omnium admiratione curare gravissimos morbos, ac sanare vulnera, quæ immedicabilia videbantur. Sed non volebat corpori mederi, nisi prius animæ vulnera fuissent sanata, solitus dicere, peccata nostra esse morborum causas, adeoque sublatis peccatis facile corpoream infirmitatem auferri. Quare ad ægros vocatus, statim eos hortabatur ad instituendam peccatorum confessionem & suscipiendam sacram eucharistiam: quibus peractis, ægrotantes signo sanctæ crucis muniebat, ac deinde salutifera medicamina adhibebat. Hoc modo herbis & emplastris singularis efficacia communicabatur, & insanabiles morbi pellebantur, ita ut Antonius plurimos præsenti mortis periculo eripuerit, sicut indicant hi versiculi, qui in ejus epitaphio leguntur:

Liber adhuc Patris Augustini Antonius olim
Legibus, infirmos corpore juvit ope.
Ederit aut tabes, ferrum aut patefecerit artus,
Dicitur hic medica restituisse manu.

[4] [Ordinem religiosum ingreditur,] Dum pius iste medicus sic corpora & animas curat, plurimos infirmos suis exhortationibus adeo commovit, ut pristinæ sanitati restituti, eo suadente, religiosum vitæ institutum amplecterentur. Ne autem esset ex numero eorum, qui dicunt & non faciunt, decrevit etiam ipse mundo nuntium remittere, & religioso Ordini nomen dare, ut exemplo aliorum, quos ad simile vitæ genus verbis suis excitaverat, Christum propius sequeretur. Tunc dicitur dæmon varios tentationum modos adhibuisse, ut eum a sancto proposito avocaret. Sed Antonius, superatis omnibus difficultatibus, decretum suum exsecutioni mandavit, & Ordinem eremitarum S. Augustini in provincia Mediolanensi ingressus est. Quantis in religioso tirocinio virtutibus eluxerit, facile colliget, qui secularem ipsius vitam considerare voluerit: si enim in seculo tam pie vixerit, nemo mirabitur, quod in religione angelicam vitam duxerit, ut testatur hoc carmen sepulcrale:

Relligionis onus subiens, mox angelus ipsos
Mortales inter visus adesse novus.

[5] Postquam B. Antonius sese tribus religionis votis obstrinxerat, [& facto transitu ad aliam Ordinis congregationem,] ob singularem virtutem brevi ad sacros Ordines promotus est. Cum vero indies magis magisque in perfectione religiosa proficeret, post paucos annos in Ordine transactos officium Prioris suscipere coactus est. Verum hæc electio displicebat Servo Dei, qui se eo munere indignum judicabat, & potius aliis subesse quam præesse cupiebat. Præterea timebat, ne a se pro animabus subditorum severa Deo ratio reddenda esset: unde omni studio ab hoc onere liberari conabatur. Sed tandem videns, se hujusmodi dignitatibus tanto magis onerari, quanto eas diligentius fugeret, statuit ad aliam ejusdem Ordinis congregationem transire. Cumque intellexisset, strictiorem disciplinam, anno MCCCCXIX a venerabili patre Augustino Romano d inductam, in provincia Perusina observari, supplex a Provinciali suo petiit, ut ad eam congregationem sibi transire liceret. Quamvis R. P. Provincialis eam licentiam invitus concederet, tamen pio beati Viri desiderio satisfecit, ne voluntati divinæ resistere videretur. Beatus Antonius, accepta benedictione, Fulginium profectus est, ibique accessit Vicarium generalem istius provinciæ, & ab eo humiliter flagitavit, ut in illam congregationem admitteretur. Reverendus pater Vicarius, auditis ejus rationibus, ac ipso beati Viri aspectu commotus assignavit illi cubiculum S. Nicolai Fulginatis e, sicut refert Claudius Eugenius, & colligitur ex testimonio Compostellano, quod infra exhibebitur.

[6] Cum Fulginii per tres annos & aliquot menses variis apostolicæ caritatis operibus, [in Gallæciam peregrinatur:] ac præsertim pauperum, in nosocomiis decumbentium, cura magnam sanctitatis famam consecutus esset, voluit nimiam populi venerationem vitare, & idcirco ab admodum R. P. Juliano de Salem f, totius Ordinis Generali, impetravit, ut posset reliquias S. Jacobi in Gallæcia visitare, & ad juvandos maxime pauperes artem medicam & chirurgicam ubique licite exercere. Obtenta hac licentia, Antonius alacris iter arripuit, ac Compostellam pervenit. Quis facile explicet, quanta devotione sacras sancti Apostoli exuvias ibi veneratus sit, & quot inopes, morbis afflictos, curaverit? Certe nemo suspicari potest, ferventem ipsius caritatem in Gallæcia otiosam fuisse, cum per tres annos & aliquot menses Compostellæ & totidem Ponte veteri substiterit. Nemo, inquam, hoc potest suspicari de illo, cujus lemma in Sulmonensi tabula aliisque antiquis picturis ita legitur: Caritas non quærit, quæ sua sunt, sed ipsum Christum.

[7] [ubi juxta testimonium] Hæc omnia abunde colliguntur ex Compostellano istius temporis testimonio, quod Latine in membrana scriptum sic sonat: “In Dei nomine Amen. Noverint universi, præsentes litteras inspecturi, quod in præsentia mei Petri Lupi Segobiensis civitatis in Decretis baccalaurei, canonici sanctæ ecclesiæ Compostellanensis judicis & notarii publici, testiumque infrascriptorum in domo habitationis meæ, quæ est in prædicta civitate atque in audientia domini archiepiscopi Compostellanensis sancti Jacobi prope ecclesiam apparuit venerabilis vir, frater Antonius de Torre Mediolanensis Ordinis eremitarum sancti Nicolai de Fulginio, & coram me reservavit *, quod mihi & omnibus adstantibus & aliis quamplurimis præfatæ civitatis civibus constabat, ipsum exercuisse de arte physicæ & esse peritum in illa arte, & resedisse in prædicta civitate continue per spatium trium annorum & amplius, & etiam in villa Pontis veteris g totidem tempus, curando & sanando infirmos & ægros de gravibus infirmitatibus: & quia ipse erat peritus in arte medicinæ, sicut prius dixerat, quod experientia & testibus fide dignis intendebat ostendere, & etiam intendebat discurrere & pergere per diversas partes mundi, quod mihi placeret recipere aliquos testes, & habere plenariam informationem per quamcumque viam, & inquirere diligenter circa ipsius peritiam de meo officio, quod super hoc implorabat, & quod adhiberem ipsius fidem, & præfato fratri Antonio concederem litteras meas testimoniales, & quod præstarem auctoritatem meam, & interponerem decretum meum.”

[8] [Compostellæ acceptum,] “Ego attendens, petitionem ipsius fore justam & rationabilem, & considerans ejus sufficientiam atque peritiam, & quia mihi constat de aliquibus curis, per eumdem venerabilem fratrem Antonium confectis, per testes fide dignos nec non per experientiam, quæ est mater omnium rerum, idcirco ad petitionem ejusdem fratris Antonii jussi hoc publicum instrumentum confici, & ei in testimonium veritatis præberi, atque has litteras testimoniales conferri, nomine sigilloque meis consuetis firmari ac sigillari. Quæ omnia & singula videntibus & audientibus innotescant, ipsum fore peritum in arte medicinæ, & plura instrumenta & præparatoria chirurgiæ secum ducere & habere, & ut moris est & sanctius, omnipotenti Deo curam relinquere, qui super omnes medicos & super naturam verus medicus est. In honorem atque laudem ipsius prædictus frater Antonius curat pauperes ægros sine pecuniis. Datum & actum in civitate Compostellanensi in Quintana de Paveos apud ecclesiam sancti Jacobi Zebedæi in auditorio reverendissimi domini D. Alfonsi de Fonseca h archiepiscopi Compostellanensis, ubi sui judices consueverunt litigia & jurgia determinare seu discernere, quarta die mensis Augusti anno a Nativitate Domini MCCCCLXIV, testibus ad hæc omnia præmissa præsentibus, ibidem vocatis atque rogatis, venerabilibus viris Fernando de Caruvia canonico Compostellanensi, & Petro Alfonsi clerico, & Joanne de Auro veteri civibus Compostellanensibus”.

[9] Deinde sequitur hæc præcedentis testimonii confirmatio: [multos pauperes arte sua iuvat.] “Et ego Alvarus de Castrenda publicus Compostellanus pro ecclesia Compostellanensi & eadem auctoritate apostolicus notarius juratus, quia præmissis omnibus & singulis supradictis una cum prænominatis testibus præsens interfui, eaque omnia & singula sic fieri vidi & audivi, in notam meam retraxi, ideoque hoc præsens publicum instrumentum, per alium, me aliis occupato negotiis, scriptum, feci, & hic meum signum solitum, & consuetum apposui in fidem & testimonium omnium & singulorum præmissorum rogatus & requisitus”. Locus sigilli ✠ notarii Alvari… Locus sigilli ✠ pendentis. Arbitror, hoc testimonium a beato Antonio petitum fuisse, ut prodigiosæ sanationes potius herbis & arti chirurgicæ quam suis precibus aut sanctitati tribuerentur, atque ita populi plausum vitaret. Ex eo autem instrumento, præter Beati cognomen, patriam, aliaque adjuncta, colligimus, ipsum per varias mundi partes peregrinatum fuisse, & sine ulla spe lucri præcipuam pauperum curam gessisse. Præterea acceperat B. Antonius a Deo singulare donum expellendi dæmones e corporibus humanis, uti scribit P. Dionysius his verbis: Fuit mirabilis in expellendo dæmones. Idem in antiquo monasterii nostri calendario sic loquitur: Qui omnibus charitate et humilitate charissimus fuit, et præcipue in effugandis spiritibus [clarus.]

ANNOTATA.

a Augustinus Maria Arpe in Pantheo Augustiniano, non ita pridem Genuæ edito, nativitatem ejus circa annum 1410 & consequenter mortem illius anno 1480 collocat. Sed vide, quæ diximus in Commentario prævio num. 8.

b In testimonio Compostellano vocatur de Torre; unde auctores eum passim Latine Turrianum cognominant. Nonnumquam etiam vocatur Aquilanus, eo quod Aquilæ diu vixerit & obierit.

c Hujus scriptoris opusculum nusquam reperire potui, ut monui in Commentario prævio num. 10.

d Elssius eum appellat Augustinum de Favaronibus, & ejus gesta ac scripta enumerat in Encomiastico Augustiniano pag. 93.

e Discere cupio, quis sit iste S. Nicolaus Fulginas: nam apud Beatillum aliosque scriptores, qui agunt de sanctis Fulginatibus, eum hactenus frustra quæsivi.

f Iste Julianus de Salem juxta Elssium anno 1443 electus est Ordinis Augustiniani Generalis, & obiit anno 1459.

g Est oppidum Hispaniæ in Gallæcia vulgo dictum Ponte Vedra, quod octo leucis Compostella distat.

h Hic est secundus istius nominis archiepiscopus Compostellanus, de quo videri potest Ægidius Gonzales Davila in Theatro ecclesiastico ecclesiæ Compostellanæ cap. 18.

* forte asseveravit

CAPUT II.
Beati caritas erga proximum, prodigiosa cædis vitatio, & alia miracula.

[Beatus e peregrinatione redux,] Jam B. Antonius multa caritatis opera exercendo diversas orbis regiones peragraverat, quando incidit in morbum, ex quo claudus effectus est: nam magno patientiæ exemplo tantam nervorum contractionem passus est, ut sinistra tibia quinque digitis dextra brevior fieret, sicut etiamnum hodie in sacro illius corpore conspicitur. Coactus itaque piæ peregrinationis suæ cursum sistere recurrit ad R. P. Jacobum Aquilanum a, Religionis Augustinianæ generalem, qui anno MCCCCLXX in capitulo Bononiensi electus fuerat, & ab eo obtinuit, ut Aquilam mitteretur, quia intellexerat maximas in ea civitate discordias exortas esse, & divinum inimicitiarum istarum flagellum, nempe morbum contagiosum, ibidem secuturum præsagiebat. Commendatus igitur P. Provinciali Umbriæ, cui provinciæ monasterium nostrum tunc temporis aggregatum erat, venit Aquilam, & a P. Provinciali benigne exceptus assignatum sibi ab eo cubiculum usque ad mortem incoluit.

[11] [Aquilæ discordias civium componere nititur,] Vix Servus Dei per aliquot dies in monasterio Aquilano quieverat, cum omnem industriam convertit ad discordes civium animos conciliandos. Quotidie (ob difficilem claudicationis gressum baculo innixus) ad varias urbis partes excurrebat, ut exhortando & obsecrando odia exstingueret ac pacem componeret. Quis dicat, quanta humilitate & patientia ipsi opus fuerit, quando animos superbia tumidos & ira ac odio incensos placare conabatur? Non dubito, quin sæpe contumeliosis verbis exceptus fuerit, & vix violentas quorumdam manus evaserit. Non tamen idcirco Antonius animum despondebat; sed furentem iracundiam benignis monitis placabat. Si quos pertinacioris indolis nactus fuerat, preces, jejunia, & disciplinas adhibebat, & similes corporis afflictationes a monialibus S. Luciæ postulabat, ut Deus dura illorum corda ad pacem commovere dignaretur, sicuti religiosæ istæ ex continua traditione testantur: imo addunt, disciplinas eo tempore fuisse tam vehementes, ut cruenta flagrorum indicia hodiedum in parietibus monasterii sui appareant. Unde feruntur aliqui cives ita fuisse commoti, ut non tantum inimicis ignoverint, sed etiam mundo valedixerint, & religiosum institutum amplexi fuerint b. Hanc ob rem tumulo illius inter cetera inscriptum est hoc carmen distichon:

Discordes animos conjunxit tœdere pacis,
Imbuit & mentes relligione pias.

[12] Quamvis B. Antonius non exiguum laboris sui fructum collegisset, [& ibidem grassante peste,] tamen malevola quorumdam instigatione vetus odium resuscitatum est, & discordia recruduit. Cum vero tunc flagrantes civium animi nec blanditiis nec minis commoverentur, Deus ad castigandam illorum pervicaciam immisit anno MCDLXXVI pestem adeo malignam, ut spatio decem mensium, teste D. Cirillo c in suis Annalibus, quatuordecim millia hominum exstincta fuerint. Utinam exprimere possem innumera caritatis opera, quæ Servus Dei eo tempore exercuit! Per dies noctesque sine requie, sine cibo ægrotis serviebat, confessiones eorum excipiebat, moribundos ad felicem agonem præparabat, & inter viva, ut ita dicam, ac fœtentia cadavera solo corpore & sanguine Christi munitus versabatur, uti D. Claudius distincte narrat. Quanto autem magis inva lescebat lues, tanto magis crescebat fervor Antonii, qui quotidie magna cum difficultate ob claudicationem omnes urbis angulos lustrabat, & cunctis opem ferre cupiebat.

[13] Ubi tandem pestilentia remisisset, labor indefessi istius operarii non desiit: [varia caritatis opera exercet,] nam assiduis zeli sui exemplis tantam sanctitatis famam obtinuerat, ut plerique cives Aquilani eum corporis & animæ medicum eligerent. Corpora quidem non tam humanis quam divinis pharmacis curabat: sæpius enim solo crucis signo ægros pristinæ sanitati restituit, ut omnes affirmant. Animarum vero curam gerebat longe maximam, cum plurimi ad ipsum confluerent, ut peccata sua confiterentur. Tantus autem erat iste pœnitentium concursus, ut asserere ausim, a solo Antonio plures confessiones fuisse exceptas, quam ab omnibus reliquis cœnobii patribus, etiamsi essent numero multi. Id non temere colligo ex eleemosynis, ipsi datis, quæ omnium aliarum numerum & valorem superant, ut ex libro rationum constat. Prætermitto, quanta pietate & vigilantia animas sibi commissas ad felicem mortem obeundam disposuerit, & solummodo refero aliquot prodigia, quæ Deus in gratiam Servi sui adhuc viventis patrare dignatus est.

[14] Cum B. Antonius juxta ritum Ecclesiæ Dominica Palmarum benedictum olivæ ramum accepisset, [& multos ægros sanans] eumdem in monasterii nostri horto plantavit, qui intra breve temporis spatium non solum mirabiliter crevit, sed etiam fructus protulit. Quamvis autem de illa arbore non haberetur talis cura, qualis ad alendos hujusmodi fructus requiritur, & idcirco aliquando exarescere videretur, nihilominus numquam defecit, ut etiamnum hodie cernitur. Porro moniales S. Luciæ ex antiqua traditione referunt, B. Antonium consuevisse uti oleo istorum fructuum ad formandum signum sanctæ crucis in frontibus ægrotantium, & plures hoc modo ad pristinam sanitatem rediisse. Addunt, cœnobii sui confessarios, qui B. Antonio successerunt, semper ex ista arbore decerpsisse ramos, quos Dominica Palmarum benedicebant, & ad conservandam miraculi memoriam monialibus distribuebant. Denique efficacia istius olei Aquilæ ita passim nota erat, ut plerique infirmi, relictis medicis, Antonium accerserent, & ejus unctione sanitatem recuperarent.

[15] Hinc orta est quorumdam medicorum invidia, qui lucrum suum quotidie minui videntes de Antonio interficiendo conjurarunt. [structas sibi ab invidis insidias mirabiliter evadit.] Decernunt itaque primo mane ante lucem eum in quodam angulo aggredi, quando Missæ celebrandæ causa ad monasterium S. Luciæ exiret. Condicto tempore adsunt quatuor armati, ut transiturum exspectent, & impium consilium exsequantur. Dum jam diu omnia solicite observassent, & consueta hora præteriisset, mirari satis nequeunt, illum a se non fuisse visum. Templum igitur curiositatis gratia ingrediuntur, ac eum divina mysteria peragentem conspiciunt. Tunc hærent stupore defixi, quod nec illum prætereuntem vidissent, nec campanæ sonum audissent, quo ad Missam signum dari solebat. Hoc miraculo moti statuunt meditatum crimen ei detegere, ac ab ipso veniam postulare. Quando sacrilegum consilium cum lacrymis B. Antonio confessi fuerant, ipse eos amice amplexus est, & magis lætus de eorum conversione, quam de vitæ suæ conservatione, illis ex animo ignovit.

[16] [Moniales non sine miraculo diu sanas conservat,] Inter miracula etiam merito computari potest, quod B. Antonius spatio octodecim annorum, quo cœnobium S. Luciæ direxit, omnes moniales non solum in perfecta mentis concordia, sed etiam in prospera corporis valetudine conservaverit: nam etsi essent numero octoginta septem diversæ ætatis ac temperationis, atque inter eas multæ jam annis graves, nulla tamen tanto temporis intervallo mortua est, imo ne quidem ita ægrotavit, ut lecto decumbere cogeretur. Neque continua ista sanitas naturali corporum temperiei facile adscribi potest, cum plures initia morborum senserint. Sed mox B. Antonius in earum fronte signum crucis formabat oleo, quod ex fructibus supra memoratæ olivæ expressum fuisse creditur, & ita gravioribus morbis aditum præcludebat. Neque oleo isti tanta efficacia tribui potest, nisi divina quædam vis illi indita fuerit. Accidit, quod eo tempore violenta pestis in urbe Aquilana grassaretur, ut supra diximus. Tunc octoginta septem moniales, inter innumera civitatis cadavera ab omni contagio immunes, in monasterio suo, tamquam terrestri paradiso, perfecta sanitate ac pace fruebantur, & divinam misericordiam quotidie exorabant, ut hoc flagellum a miseris civibus auferre dignaretur.

[17] [& iis prævium instantis mortis signum promittit,] Non minus admiratione dignum est beneficium, quod B. Antonius eidem cœnobio impetravit, & quod usque ad hunc diem perseverat. Cum servus Dei sciret, sibi mortem imminere, spiritualibus suis filiabus valedixit, & extrema salutis monita tenero affectu communicavit. Moniales post multas lacrymas & commendatam sui memoriam tandem petierunt, ut a Deo flagitaret quoddam signum, quo præmonerentur, quando aliquæ ex sua communitate erant morituræ. Rem difficilem, inquit Antonius, postulastis: attamen confidite, quia dabitur signum, quod desideratis. Quotiescumque igitur audieritis in monasterio insolitum quemdam sonum, scitote, unam e vobis brevi morituram. Quare tunc singulæ de peccatis vestris dolete, & vos summa diligentia ad mortem præparate. His dictis, Antonius omnibus bene precatus discessit, & non multo post in letalem morbum incidit, ut postea dicetur.

[18] Eventus docuit, hanc beati Viri promissionem non solum pertinuisse ad moniales, [quod postea semper datum fuit,] quæ tunc vivebant, verum etiam ad illas, quæ postea in eodem monasterio essent victuræ: nam usque ad hæc tempora signum istud aliquando in choro, interdum in cœnobii nosocomio aliisve locis auditur, & tot moniales non multo post e vita discedunt, quot distincti pulsus eduntur. Unde moniales, audito signo, solent inter se dicere: Ecce sanctus Pater (sic beatum Antonium appellare consueverunt) nos monuit. Quænam e nobis moritura est? Nec multo post aliqua morbo affligitur atque ex hac vita migrat. Equidem fateor, nonnullas subita morte oppressas fuisse; attamen semper signum præcessit. Sic a multis annis Guilielma de M. * Angelo Aquilana subito in terram corruit ac exspiravit, dum moniales de signo jam dato solicite inter se colloquerentur. Idem contigit Mariæ de Tussi, quæ statim post datum signum sine prævia ægritudine improviso spiritum reddidit. Quamvis itaque post datum signum aliqua in morbum incidat, non sequitur, eam esse morti proximam: nonnumquam enim illa sanitatem recuperat, & alia recte valens subita ægritudine, & morte opprimitur. Quare singulæ hæ Virgines prudentes, ardentibus caritatis lampadibus & oleo virtutum instructæ, semper sponsi adventum exspectare coguntur, quia post memoratum signum non sciunt, quænam ex omnibus ad eum primo sit evocanda.

[19] Moniales ad confirmandam hujus præmonitionis veritatem mille narrant exempla; [ut quibusdam exemplis ostenditur.] sed ego brevitatis causa hic notabiliora tantummodo referam. Dum anno MDLXXXVI moniales essent in choro, quinque distinctos pulsus audierunt, & quamvis eo tempore sedecim extrema unctione munitæ essent, nihilominus tantum quinque ex hac vita migrarunt: nempe Clara di Cicoli, Calixta di Luculo, Agnella di Bagno, Clementia Alfieri, & Juliana Farzetta. Quando ejusdem monasterii confessarius erat P. Archangelus Fulginas circa annum MDCXI similiter post quinies datum signum pauco tempore quinque moniales obierunt, scilicet Virginea di Carlo, Paula di Bagno, Innocentia di Scoppito, Clara Rosa, & Martha Mariani. Ego ipse a monialibus petii, ut me præmonerent, quando simile signum in suo monasterio daretur. Unde anno MDCXXXV, die XII Novembris mihi indicarunt, solitum murmur in nosocomio suo auditum fuisse, & postea intellexi, quod die XVII ejusdem mensis Gabriela Pica ad alteram vitam transierit. Sic etiam paucis post septimanis Ursula di Bagno post datum signum e vivis excessit. Denique anno MDCXXXVI, die XXXI Augusti post auditum ab aliquot diebus signum, Maria Constantia Ricci, quæ solum triginta ætatis annos numerabat, mortua est contra opinionem omnium, ac præsertim medici, in cujus confusionem forte Deus permisit, ut Sacramento extremæ unctionis non muniretur, cum antea festo S. Augustini confessa fuisset, & corpori Domini communicasset: quando enim monialis medico dicebat, sese propter prævium signum de vita sua dubitare, ille hoc explodens coram omnibus adstantibus asseruit, nullum esse mortis periculum. At ipsa post paucas horas ex hac vita improviso migravit, ut affirmant omnes moniales, quæ illic adfuerunt d.

ANNOTATA.

a De hoc venerabili sene videri potest jam citatus Elssius pag. 307, ubi asserit, eum octogenarium anno 1470 electum fuisse Ordinis sui Generalem, & anno 1476 obiisse. Unde sequitur, B. Antonium ante hunc annum e peregrinatione sua rediisse.

b Ciminellus hoc pentametrum explicat de quibusdam civibus religiosum statum amplexis; at ego cum aliis malim id intelligere de monialibus, quas Beatus direxit, & quarum pias mentes religione seu pietate imbuit.

c Habemus Italicos hujus scriptoris Annales, anno 1570 Romæ editos, in quibus id libro octavo asserit.

d In Commentario prævio exhibui testimonium abbatissæ, quæ hoc signum prævium suo tempore, id est anno 1690, perseverare affirmat.

* forte monte

CAPUT III.
Morbus B. Antonii, pia mors, miraculum, honorificum sepulcrum & epitaphium.

[Ultimus Beati morbus,] Cum Antonius bonum certamen certasset, & cursum laborum consummasset, die XXVI Januarii anno MCDXCIV post celebratam Missam cœpit laborare difficili morbo, quem per sex menses summo patientiæ exemplo toleravit. Fuit autem morbus adeo gravis, ut æger tempore Quadragesimæ aliisque diebus esurialibus consilio medicorum & jussu superiorum carnes comedere coactus fuerit, sicut ex libro procuraturæ colligitur. Ingravescente morbo, extremis Ecclesiæ Sacramentis munitus petiit a P. Priore, ut ibi sepeliretur, ubi pro suis peccatis omnium Fratrum pedibus calcaretur. Quando moniales S. Luciæ intellexerant, Patrem suum spiritualem ad vitæ exitum properare, pro felici ejus transitu preces cum lacrymis fuderunt, ac præcipue Deum rogarunt, ut immensos ipsius labores copiose in cælo compensaret, & ipsæ peculiare ejus patrocinium experirentur.

[21] [& pia mors,] Tandem in vigilia S. Jacobi, quem singulari cultu semper prosecutus fuerat, cum magno pietatis sensu animam Creatori reddidit anno MCDXCIV a, etiamsi aliqui obitum ejus anno MCDLXXXII perperam consignaverint. Mors illa plurimos afflixit, qui sese confessario, medico, patre & consolatore orbatos sentiebant. Nonnihil tamen imminutus est dolor iste, dum sperabant, se intercessorem habituros in cælo, quem in terra benefactorem habuerant: vix enim anima illa a corpore separata fuerat, quando in ejus cella cantus angelorum auditi sunt, ut illustrissimus ac reverendissimus D. Andreas Gelsomini b litteris mandavit. Brevi etiam tristitia monialium in piam lætitiam mutata est: quippe dum felicem ejus mortem Deo commendabant, ut paulo ante dixi, candidissimam illius animam, instar solis splendentem, inter angelorum consortium ad cælum ascendere viderunt, ut R. D. Martinus Pineus c narrat, & moniales ex continua traditione testantur.

[22] Porro B. Antonius spei, quam moniales S. Luciæ de suo patrocinio conceperant, [post quam moniales promissione sui patrocinii consolatur.] abunde satisfecit, quando illas non solum de instanti morte præmonet, de quo supra memini, sed etiam monasterium earum in suam clientelam suscepit, ut postea intellectum est ex apparitione, quam jam refero. Cum Dorothea Coluccia Aquilana in cœnobio S. Luciæ junior esset, & coram imagine B. Antonii oraret, vidit pulcram puellam, pretiosis vestibus ornatam, cujus majestatem ac amabilitatem mirabatur. Vix sui compos præ stupore non audebat petere, quænam esset, unde venisset, aut quomodo monasterium intrasset. Tunc audiit sibi ab illa dici: Nescis, quæ ego sim? Cumque Dorothea respondisset, se id nescire, illa addidit: Scito, me esse eam, quæ simul cum isto B. Antonio singularem hujus monasterii curam gero. Hoc dicto, evanuit. Quare majori admiratione capta surgit ab oratione, & accedens Monicam Antonelli, eam ita interrogat: Non vidisti istam puellam, quæ me allocuta est, dum coram imagine sancti Patris orarem? Cum Monica quæreret, quid ea puella dixisset, Dorothea respondit: Illa mihi dixit, se simul cum sancto Patre singularem hujus monasterii curam gerere, & subito se oculis meis subduxit, & nescio, quænam sit, aut quo iverit. Tunc Monica asseruit, istam puellam a se visam fuisse, quamvis id verum non esset, ne Dorotheam majori stupore defigeret. At ipsa interim satis intelligebat, fuisse S. Luciam, quæ apparuerat, cui monasterium dedicatum est, & quæ singularis ejusdem patrona est simul cum B. Antonio, qui in vita sua illud magna solicitudine gubernaverat.

[23] Venerabile beati Viri corpus in templo monasterii publice expositum fuit, [Contingit miraculum in ejus sepultura,] ad quod magnus concursus factus est non solum civium Aquilanorum, sed etiam accolarum, ad quos mortis illius fama pervenerat. Tanta autem de ipsius sanctitate erat populi opinio, ut omnes certatim manus illius ac pedes osculari aut rosariis suis tangere conarentur. Postquam confluentis multitudinis devotioni per aliquot dies utcumque satisfactum esset, R. P. Anselmus de Saxoferrato, qui eo tempore munus Prioris administrabat, corpus Antonii terræ tradere decrevit, sicut ipsi petenti promiserat, & in hunc finem accersi jussit vespillones, quibus locum assignavit, in quo venerabilis Dei Servus sepeliretur. Dum illi jussu P. Prioris fossam parant, ecce lapis magno impetu sponte exsilit, & ita unum ex illis in pectore percutit, ut in terram prostratus non exigua vicinæ mortis signa daret. Hoc viso, circumstantes exclamant: Miraculum, miraculum! Tunc vero miserum vespillonem B. Antonio commendant; qui mox ad se reversus hæc prima verba protulit: “Non vult Deus, ut hoc venerabile corpus, quod in vita propter ipsius amorem tam multa sustinuit, terra tegatur, & flat esca vermium”. Hoc prodigium non solum legitur in libro monasterii, sed etiam a R. D. Martino Pineo & D. Claudio Eugenio narratur.

[24] [propter quod corpus illius honorifico loco collocatur] Hoc miraculo motus R. P. Prior jussit capsam confici, corpusque ei impositum in altiori loco supra altare S. Catharinæ martyris collocari, ut omnibus esset venerationi. Hic a Patribus ad chorum vel sacristiam transeuntibus semper exhiberi solebat reverentia. Sic nempe Deus voluit, ut ab omnibus transeuntibus honoraretur, qui transeuntium pedibus calcari cupiebat, juxta divinum istud effatum: Qui se humiliat, exaltabitur. Hoc loco gloriosum corpus mansit usque ad mensem Aprilem anni MCDXCV, quando R. P. Prior videns devotionem populi quotidie crescere, illud imposuit nuceæ capsæ, quæ honorificentius ornata ac ferro munita in eodem altari collocata est. Cum Beatus anno MCDXCVI plurima opem suam implorantibus beneficia conferret, decreverunt Patres magis honorare eum, quem Deus indies pluribus miraculis condecorabat, atque idcirco aptarunt locum quemdam instar parvi cubiculi, in quo duas fenestras, cancellis instructas, & portulas fieri curarunt, ubi memorata capsa honorifice constituta est.

[25] [& postea locus sepulcri ornatur,] Venerandum Beati corpus ita remansit usque ad annum MDLXXX, quo tempore P. Deodatus de Rocca di Cagno Augustinianus eumdem locum amplificavit, & variis statuis ornavit, ut notatur in rotundo lapide his litteris: F. D. F. F. A. D. MDLXXX. Hi characteres significant: Frater Deodatus fieri fecit anno Domini millesimo quingentesimo octogesimo. Præterea idem P. Deodatus capsam nuceam mutavit in crystallinam, in qua corpus adhuc hodie d jacet integrum, quamvis nullis aromatibus aut balsamo conditum fuerit, ut P. Matthæus Aquilanus ex seniorum traditione affirmat, & abunde colligitur ex libro rationum, in quo etiam minimæ clavorum expensæ, pro prima capsa factæ, computantur, & interim de pretiosis unguentis aut aromatibus nulla fit mentio. Ceterum longitudo sacri corporis a capite ad pedem dextrum (sinistrum quinque digitis altero breviorem fuisse supra diximus) est duarum ulnarum e & mediæ uno digito minus juxta mensuram Aquilanam; brachia vero a junctura humerorum usque ad digitum medium manus sunt trium palmorum; manus autem a junctura brachii usque ad extremitatem digiti minusculi habent tres quartas partes palmi; pedes denique longi sunt unum palmum, excepto medio digito. Sic ego ista dimensus sum die XIV Decembris anno MDCXXXVII.

[26] [eique epitaphium inscribitur.] Hodiedum in jam dicto loco quiescit, & supra portulam legitur sequens epitaphium:

Liber adhuc Patris Augustini Antonius olim
      Legibus, infirmos corpore juvit ope.
Ederit aut tabes, ferrum aut patesecerit artus,
      Dicitur hic medica restituisse manu.
Relligionis onus subiens mox angelus ipsos
      Mortales inter visus adesse novus.
Discordes animos conjunxit fœdere pacis,
       Imbuit & mentes relligione pias.
Nunc quibus e cælo, positis hic denique membris,
      Et magis exemplo prospicit atque prece.

Obiit IX Kal. Aug. MCCCCLXXXXIIII ætatis suæ LXX.

ANNOTATA.

a Bzovius, Elssius, Torellius, aliique mortem ejus anno 1482 consignant, ut in Commentario prævio num. 8 diximus.

b Iste anno 1625 ex Ordine Augustiniano assumptus est ad episcopatum Asculanum, & anno 1629 obiit, ut tradit Ughellus tomo 8 Italiæ sacræ col. 336.

c Is, teste Ciminello in prologo, vivebat anno 1636 centenarius.

d Corpus Beati adhuc integrum erat, quando hæc scripsit Ciminellus; sed anno 1703 collapsa ecclesia confractum est, ut in Commentario prævio notavi num. 6.

e Italice legebatur due braccia e mezzo; sed cum Lexica per vocem braccio etiam intelligant mensuram unus ulnæ, & hæc mensura ad significandam B. Viri staturam apta sit, potius ulnæ quam brachii voce usus sum in interpretatione.

MIRACULA
Ab eodem Carolo Ciminello collecta, & a nobis ex Italico ipsius ecgrapho Latine reddita.

Antonius conf. ex Ord. Eremitarum S. Augustini, Aquilæ in Vestinis Italiæ (B.)

PROLOGUS.

Animus mihi est, non solum hic narrare illa B. Antonii miracula, quæ Sulmone & Aquilæ legitimis testimoniis probata sunt, [Auctor indicat, quomodo miracula Beati collegerit.] vel a D. Claudio Eugenio a relata, verum etiam ea omnia, quæ a personis fide dignis accepi. Porro magnam diligentiam adhibui, ut ad illorum notitiam pervenirem, omniaque tanta fidelitate collegi, ut cum apostolo Paulo testari audeam: Quæ autem scribo vobis, ecce coram Deo, quia non mentior. Nihilominus prætermisi multa beneficia, quæ invocatione illius Beati præstita ferebantur, & in quorum signum anathemata ad ipsius sacellum allata fuerant: nam tantummodo ea annotare volui, quæ ob subitam sanationem aliasve circumstantias mihi vera miracula videbantur b. Hujus scriptionis apographum monialibus Aquilanis & Saxoferratensibus, aliisque plurimis personis communicavi, ut viderent, in illis nihil esse de meo, præter solum collectionis laborem. Quapropter cum Apostolo repeto: Quæ autem scribo vobis, ecce coram Deo, quia non mentior.

ANNOTATA.

a Jam monui, me Vitam & miracula, a Claudio Eugenio conscripta, non potuisse obtinere, adeoque coactum fuisse tetrico labore hæc omnia ex Ms. Italico Latine reddere.

b Quamvis auctor hæc præmoneat, tamen ipse aut alii immiscuerunt huic Ms. aliqua, quæ mihi videbantur minus prodigiosa, & quæ idcirco prætermisi, ut in Commentario prævio num. 11 monui.

CAPUT I.
Prodigiosa durities capsæ ligneæ, in qua corpus Beati jacuerat. Mortuorum resuscitatio, & surdorum aliorumque ægrotorum sanatio.

[Famulus securi læditur, qui frustra voluit findere sepulcralem Beati capsam,] Mense Aprili anni MCCCCXCV venerandum B. Antonii corpus nuceæ capsæ inclusum fuit, ut supra diximus, & post octoginta quinque annos translatum ad crystallinam capsam, in qua hodiedum quiescit. Cum autem R. P. Gratia Santarelli a Saxoferratensis, vicarius generalis congregationis Perusinæ, anno MDLXXXIII visitaret monasterium Aquilanum, vidit priorem illam capsam in sacristia positam; cumque intellexisset, tamdiu in ea corpus B. Antonii quievisse, mandavit R. P. Priori, ut eam frangi & reverenter comburi curaret, ne forte postea imprudenter ad profanos usus adhiberetur: nam pio zelo motus judicabat, lipsanothecam istam potius in cineres redigendam esse, quam in profani usus periculo relinquendam, sicut respondit in capitulo anni MDLXXXIV, quando hac super re querelæ contra illum deponebantur. Post R. P. Vicarii discessum volens P. Prior mandatum illius exsequi, advocat Jacobum de Collattara, qui tunc temporis erat mulio monasterii, eique imperat, ut memoratam capsam dissecet. Jacobus P. Priori obedire cupiens, etsi invitus propter reverentiam, quam erga Beatum habebat, accepta securi cœpit capsam percutere, ut eam finderet. Sed (o quam mirabilis est Deus!) quanto magis illam percutiebat, tanto magis illa securim repellebat, & quanto majori impetu eam infigere conabatur, tanto majori impetu illa resiliebat, instar pilæ, quæ reticulo repellitur. Post iteratos ictus desiliens securis tam graviter tibiam Jacobi læsit, ut non solum per multas hebdomadas lecto decumbere coactus fuerit, verum etiam post adhibita nequidquam medicamina de gressu recuperando desperaret. Videns igitur, se humanis remediis nihil proficere, ad divinam opem confugit, & se patrocinio B. Antonii commendans statim perfectam sanitatem adeptus est. Hoc cum juramento deposuerunt P. Chrysostomus & P. Innocentius Aquilani Augustiniani sacerdotes apud episcopum D. Gasparum de Gaioso, quia ipsi interfuerunt omnibus; & actuarius fuit notarius D. Paulus Gualterius.

[3] [quæ postea igne consumitur.] Pater Prior prodigiosum totius rei successum R. P. Vicario generali indicavit; at hic existimans, Priorem aliosque Patres quamdam excusationem quærere, ne combureretur capsa, quam ad usum ornamentorum in sacristia conservare cupiebant, novo præcepto Priorem adegit, ut eam igne consumeret. Sciens Prior, meliorem esse obedientiam, quam victimam, ut in libris Regum legitur, reverenter capsam igni imposuit, ac in cineres redegit. Tunc vero crevit miraculum, ut supra memorati testes affirmant: nam eo tempore, quo capsa comburebatur, adeo copiosum & suavem spirabat odorem, ut se etiam extra monasterium diffunderet, & multi accurrerent quærentes, quænam esset ea fragrantia, quam percipiebant. Nihilominus hoc Vicarii generalis præceptum Patribus Aquilanis adeo displicuit, ut anno sequenti in capitulo querelas contra eum deposuerint, uti supra diximus. Videtur in hac re Deus duo voluisse ostendere: primo quidem indicavit, quanti faceret servum suum Antonium, dum noluit frangi capsam, in qua sacra ejus ossa tamdiu quieverant; secundo demonstravit, quantopere sibi placeret obedientia Prioris, quando permisit eamdem capsam igne consumi.

[4] Joannes Franciscus Alexandri de Marino ludens cum fraterculis suis in quodam tabulato, [Duo mortui] duabus cannis b alto, inopinanter ex eo decidit. Jacebat autem in terra frigidis membris sine cordis palpitatione & arteriæ pulsu, ita ut omnes dubitarent, an adhuc viveret. Cum in tali statu per horæ spatium sine respiratione mansisset, mater post adhibita incassum remedia putans eum mortuum, flexit genua & non minori pietate quam fide opem B. Antonii imploravit. Mox fidei suæ præmium tulit: nam puer ad se redire visus est, ac respirare cœpit. Tunc mater timore perculsa & simul gaudio affecta imposuit eum lecto, & sequenti die post mensem Augustum anni MCCCCXCIV cum filiolo suo & marito venit ad ecclesiam nostram, ubi omnes ante corpus B. Antonii in genua provoluti gratias egerunt, & filiolum sanum præsentibus ostendentes, modum beneficii sibi collati exposuerunt.

Petrus Alexii Albanensis filium habebat, nomine Alexium, [reviviscunt,] qui circa finem anni MCCCCXCIV in gravem incidit morbum, & post elusam omnem medicorum industriam nulla amplius dabat vitæ signa, ita ut jam obiisse crederetur. Quare Nicolaus ejus frater jam ceram coëmerat, & omnia ad exsequias præpararat. Interea Petrus humano solatio destitutus mortem filii plangebat, & tandem divino auxilio confisus eum ad ecclesiam nostram tulit, ubi ipsum cum magna fiducia supra lipsanothecam B. Antonii posuit, ac ferventer Beato commendavit. At ecce eo ipso tempore coram multis adstantibus Alexius, quasi e somno evigilans, ad se rediit, & subito sanitatem ac vitam recepit, ut testatur Marinus de Bagno notarius apud Claudium aliosque.

[5] Marinus Joannis de Compagnone habuit filium, [& duo surdi] nomine Bernardium, qui per decem annos ita surdus fuit, ut parentes aliique solis signis & gestibus ipsi voluntatem ac mentem suam indicare possent. Marinus vero audiens, Deum intercessione B. Antonii multa beneficia conferre, simul cum sua uxore & memorato filio corpus Beati visitavit, & panniculo, quo sacrum corpus tetigerat, auditum filio suo restituit eodem die mense & anno, quo supradictus Alexius ad vitam rediit, ut idem notarius legitimo instrumento consignavit.

[curæntur.] Majus beneficium eodem anno expertus est quidam Guilielmus, qui Aquilæ famulabatur: cum enim a nativitate surdus esset, & non nisi gestibus voluntatem aliorum intelligeret, die quadam visitavit reliquias B. Antonii, & sese ei commendavit ea devotione, quam necessitas suggerebat. Vix tacto corpore, statim auditum & loquelam obtinuit, ita ut imposterum perfecte audiret ac loqueretur, uti Claudius & alii referunt.

[6] [Vir morti proximus,] Joannes Pauli eodem anno MCDXCIV tanta laborabat ægritudine, ut per duos menses lecto affixus fuerit, & deinde depositus a medicis instantem mortem quotidie exspectaret. Post eam noctem, quæ ipsi ultima vitæ futura credebatur, uxor ejus die VIII Augusti cum magna tristitia, sed majori fiducia ante auroram venit ad monasterium nostrum, & ostium pulsavit. Dum eo advenit cum lumine P. Benedictus Venetus, qui erat sacrista, indicat ei mulier causam doloris sui, rogatque sibi aperiri ecclesiam, ut devotioni suæ & voto satisfaceret. Sacrista, aperta templi porta, negotiis suis intendit. Mulier ecclesiam ingressa vidit B. Antonium, ut ipsa coram multis testibus retulit, qui cum quatuor Fratribus eam deduxit usque ad suam lipsanothecam; qua aperta, jussit illam sacrum corpus tangere ac domum redire. Itaque domum reversa, manu, qua reliquias tetigerat, ægrum maritum attigit, qui subito sanus e lecto surrexit, ut supradictus Marinus de Bagno juridice notavit.

[7] [& mulier cæpite dolens, cui Beatus apparet, sanantur,] Eo tempore, quo B. Antonius ex hac vita migrabat, Lucia di Miccucio de Montichio in lecto detinebatur, tanto capitis dolore vexata, ut post alia remedia omnes capitis capillos, quamvis sibi maxime caros, abscindi jusserit. Cum vero mortem Beati & famam miraculorum ejus audiret, firmam spem de illius intercessione concepit, & sese ipsi devote commendavit. Paulo post ei somnum capienti Beatus apparuit, ponensque manum supra caput dixit: Surge, & vade ad templum S. Augustini, ut intersis Missæ sacrificio, quod ad tuum ingressum in ara S. Catharinæ inchoabitur. Mulier evigilans se sanam invenit, & indutis magna lætitia vestibus venit ad ecclesiam nostram, ubi sacerdos in altari S. Catharinæ Missam inchoabat, sicut ei prædictum fuerat. Sic ipsa coram pluribus testibus affirmavit, & legitur apud Claudium aliosque.

[& sacerdos Augustinianus præsentis lapsus periculo mire eripitur.] Pater Simplicianus Sulmonensis, sacerdos Ordinis Augustiniani, qui anno MDCXII sacristiæ Aquilanæ præfuit, coram illustrissimo D. Francisco de Cavalieri c, episcopo Sulmonensi, juratus asseruit, sese mense Septembri vel Octobri ejusdem anni manifesto mortis periculo prodigiose ereptum fuisse: cum enim ascendisset turrim, ut quasdam horologii nostri rotulas reficeret, rupto sub pedibus tabulato, jam cadere incipiebat, quando omni humano auxilio destitutus Deiparæ & B. Antonii opem imploravit. Mox beatissimam Virginem, candida veste indutam, & B. Antonium nigro habitu vestitum vidit in aëre, a quibus ad alteram contignationis partem leniter translatus fuit sine ulla læsione præter exiguum vulnus in occipite, quod priorem lapsum manifestaret. Hoc miraculum mihi narravit P. Nicolaus a sancto Valentino, sacerdos Augustinianus, qui tunc temporis Aquilæ habitabat, & istud ab ipso P. Simpliciano referri audivit.

[8] Cum anno MDCXXV Aquilæ Petrus, filiolus triennis Lelii Thomæ de Tossa, [Puerulus,] in talem incidisset morbum, ut post multa frustranea pharmaca de vita illius actum videretur, Livia ejus mater, humano destituta auxilio, ad divinum confugit, & filiolum suum B. Antonio commendavit. Deinde accepit parum olei, de quo in Vita Beati meminimus, & illum unxit, qui mox soluta lingua dicere cœpit: Mater, mater, ecce B. Antonius me tangit, & mihi benefacit. Porro tactus Beati ita puerulo profuit ut post tertiam ejusdem olei unctionem pristinæ sanitati omnino restitutus fuerit. Hæc omnia hodiedum affirmantur a matre & avia dicti pueruli, ceterisque domesticis, qui adfuerunt.

Comes de Genga rogatus reddidit sequens testimonium, [& Comes de Genga morbo liberantur.] quod in libris cœnobii nostri asservatur: “Ego Joannes comes de Genga facio plenam & indubitatam fidem, quod febri & maximo dolore in inguine oppressus præsens vitæ discrimen subierim. Quamvis autem medici multas unctiones & medicamina mihi præscripserint, numquam tamen dolorem auferre potuerunt. Itaque sentiens, me nec posse manducare nec dormire, de peccatis meis cogitare cœpi, eaque confessus sum. Postea me accessit D. Baptista Roselli, consanguinea mea, & mihi oleum B. Antonii obtulit. Ego id initio parum curabam. Unde ipsa me iterum ita exhortata est, ut illo uti decreverim. Cum vero me unxissem in inguine, ubi sentiebam dolorem, statim dormivi, & in somno vidi istum Sanctum, omnino fulgidum descendere. Tunc evigilavi, & me a febri ac dolore plane liberum sensi. Quod si non fuissem tantopere morbo extenuatus & exhaustus, statim surrexissem ac ambulassem. Ita testor & juro, ac in signum veritatis propria manu subsigno XVII Octobris anno MDCXLVI. Ego Joannes de Genga, ut supra.”

ANNOTATA.

a Puto, esse eumdem, qui ab Elssio pag. 245 vocatur Gratianus Sanctarellus,

b Aliqui per vocem Italicam canna volunt indicari mensuram duarum ulnarum. Cangius autem in Glossario per vocabulum barbarum canna intelligit mensuram unius ulnæ & mediæ. Forte hic significatur vox Latina canna, quæ arundinem tum Latine tum Italice significat.

c Iste præsul ab anno 1621 usque ad 1638 cathedram Sulmonensem gubernavit, ut habet Ughellus tomo 1 Italiæ sacræ col. * 283 & 286.

CAPUT II.
Energumenæ liberatæ, varii manifesto mortis periculo erepti, & ægri sanati.

[Præter alios energumenos & quamdam Mariam,] Etiamsi B. Antonius in vita sua habuerit peculiare donum fugandi dæmones e corporibus, & multos energumenos liberaverit, ut supra in genere dictum est, singula tamen illa beneficia notitiam nostram effugerunt. Quapropter similia quædam hic referam, quæ post obitum ipsius contigerunt. Imprimis Maria quædam, habitans circa pontem S. Mariæ, a dæmone obsessa, die XX Maii anno MCDXCV ad sacellum Beati adducta est. Illic a P. Anselmo Saxoferratensi, tunc monasterii nostri Priore, adhibiti sunt de more exorcismi, & dæmon post multos inconditos clamores & gestus coram pluribus adstantibus non tantum discessum promittere, sed etiam re ipsa corpus illud deserere coactus fuit, in signum exitus fui ejiciens per os feminæ parvum lapidem, ut authentice testatur Marinus de Bagno, & legitur apud Claudium aliosque, quia miracula illius temporis pluribus locis annotata sunt.

[10] [duæ feminæ,] Circa annum Domini MDLXXV inter alias multas dæmoniacas, quæ non memorantur, quædam energumena ante corpus B. Antonii exorcizata est a P. Petro Augustiniano; tametsi autem dæmones recusarent deserere illud corpus, quod vexabant, nihilominus post invocatum Beati nomen exire compulsi sunt, & in signum sui discessus ejecerunt per os mulieris septem aut novem carbones accensos, qui per multos annos cum aliis anathematis in vase quodam conservati fuerunt. Ita scribit Claudius, & P Innocentius Aquilanus, testis oculatus, referebat. Ibidem in tabella adhuc hodiedum cernitur depicta mulier, ex qua dæmon expellitur.

[a dæmonibus obsessæ,] Innocentia di Scoppito monialis S. Luciæ, quæ ad conquirendas eleemosynas exibat, antequam monialibus istis strictius claustrum præscriptum fuit, die quodam invenit sororem suam Benedictam, quæ a dæmone erat obsessa. Comitante igitur Jacoba de Tussi, quæ etiamnum hodie vivit, & de visu testatur, eam per varia templa & loca sacra circumduxit, ut exorcismis juvaretur. Sed nihil hæc omnia profuerunt, donec tandem cum ea ad ecclesiam nostram venit, ubi ante corpus B. Antonii liberata est.

[11] [& altera magicis artibus incantata, liberantur.] Sabbetta Attilii Cerasoli de Fontecchia in juventute per invidiam magicis artibus incantata fuit, atque ita per trede cim annos mansit fascinata, ut non tantummodo maritum suum aversaretur, sed etiam sæpe sibi ipsi violentam mortem inferre conaretur: nam modo currebat ad fenestras, ut se præcipitaret, modo ad aquam, ut se submergeret. At vicini & consanguinei eam, hisce periculis ereptam, duxerunt ad templum PP. Cappucinorum in Fontecchia a, & alia loca patrocinio Deiparæ inclyta, ubi exorcismi frustra adhibiti fuerunt. Tandem consilio Sanctæ, quæ erat uxor Francisci Ciasche, ad ecclesiam nostram Aquilanam deducta fuit, & quanto magis sacello B. Antonii appropinquabat, tanto magis se a dæmonibus vexari sentiebat, & post horridos clamores minabatur frangere lipsanothecam, si ad eam adducta fuisset. Attamen vi propius accedere coacta, fugientibus sponte sine exorcismo dæmonibus, ab hoc magico maleficio fuit liberata. Sic testatur memorata Sancta Ciasche, & anno MDCXLII ipsa mulier, quæ beneficium acceperat, coram illustrissimo episcopo Sulmonensi Boccapadulo b jurata affirmavit, sicut P. Placidus Fulginas, tunc Prior monasterii nostri Sulmonensis, ei suaserat.

[12] Hispanus quidam, nomine Antonius, ut Claudius Eugenius narrat, [Hispanus, nomine Antonius,] Aquilanam ecclesiam ingressus vidit capsam, in qua corpus nostri Beati quiescebat, petiitque, quo nomine appellaretur Sanctus, cujus sacra ossa illic continebantur. Cum autem intellexisset, eum vocari Antonium, de ejus patrocinio peculiarem fiduciam concepit, & voluit, ut suis expensis in ipsius honorem continuo lampas arderet. Postmodum, nescio quo tempore, cum aliquot Hispanis urbe Aquilana egressus, & circa Montem Offidium c cum latronibus pugnare coactus, in summo vitæ discrimine hunc Beatum invocavit, & præsentem illius opem sensit. Cum enim, finito feliciter certamine, domum reversus vesperi se vestibus exueret, inter subuculam & pectus tres plumbeas glandes invenit, quæ sine ulla corporis læsione in signum præstiti beneficii illic remanserant.

[13] Prodigiosæ P. Simpliciani conservationi a lapsu, [Andreas puer triennis,] quam supra retuli, addi potest illud miraculum, quod D. doctor Horatius & D. Catharina de Simeonibus narrant, D. Andreæ Aquilano ejusdem familiæ contigisse. Cum is Andreas esset puer triennis, ex fenestra palatii, quinque aut sex cannis alta, decidit in plateam. Inter lapsum accurrens mater clamabat: O beate Antoni, adjuva illum. Fuit tam efficax hæc Beati invocatio, ut filiolum sanum & illæsum invenerit, quamvis omnia illius membra certo confringenda putarentur, quia ex tam alto loco in viam lapide stratam ceciderat. Unde mater sæpius dicere consueverat, filium suum a B. Antonio inter vivos conservatum fuisse, uti P. Joannes Chrysostomus Aquilanus referebat.

[14] Reverendus dominus Josephus Jacchetti, canonicus Aquilanus S. Justæ, [canonicus Aquilanus,] duplex mortis periculum intercessione B. Antonii evasit. Primum mense Octobri anni MDCXXXVI, quando in vinea sua ambulans improviso glande plumbea impetitus est, & simul caput ejus clava percussum fuit: nam nec ab una, nec ab altera ullam læsionem accepit. Quin imo inimicum, in manus suas incidentem, facile propriis armis occidere potuisset; sed quia eodem die celebrans Missam & prævidens periculum oraverat nostrum Beatum, & S. Antonium Patavinum, ac S. Antonium abbatem, ut neminem læderet & a nemine læderetur, inimico pepercit, sicut istorum Sanctorum patrocinio contra ictus inimici illæsus perstiterat. Alterum mortis discrimen effugit mense Aprili anni MDCXXXVII, quando cultro periculose vulneratus brevi convaluit, postquam se iterum B. Antonio commendasset, ut ipsemet cum omnibus domesticis testatur.

[15] [aliique præsenti mortis periculo] Anno MDCXXXVI alius sacerdos Aquilanus graves persecutiones passus est ab inimicis, qui eum honore & vita spoliare conabantur: nam apud superiores multas infames calumnias de eo sparserunt, ipsumque in propria domo armis aggressi sunt. Ille in his angustiis opem B. Antonii imploravit, & expertus est: siquidem honorem recuperavit, quando postea imposturæ eorum ultro detectæ sunt; vita autem ei prodigiose conservata est, quando ad solam ipsius vocem hostes trepidi fugerunt impingentes in ejus caput validum ictum, ex quo nil nisi tuber remansit in signum, quod in eorum potestate fuisset.

[eripiuntur.] Nobilis dominus Andreas Ardinghelli, ut ipsemet refert, tempore quodam procelloso iter instituit per vias difficiles & periculosas, in quibus jam plures muli & homines perierant. Sed ille in evidenti mortis discrimine constitutus se commendavit B. Antonio, & salvus ad locum securum pervenit. Hinc juxta promissionem suam die XXIII Martii anno MDCXXXVII in signum accepti beneficii anathema argenteum obtulit.

[16] [Quidam febri aliisque doloribus afflictus,] Dominicus di Marinuccia de Poggio Picenza, juxta narrationem Claudii, mense Augusto ejusdem anni, quo B. Antonius ad cælum evolavit, non solum febri affligebatur, sed præterea vehementes in latere & spina dorsi patiebatur dolores, ita ut nec die nec nocte posset quiescere, & post adhibita inutiliter varia medicamina in extremum vitæ discrimen deduceretur. At ecce se commendans B. Antonio statim sanitatem obtinuit, & e lecto surgens sepulcrum Benefactoris sui visitavit, ac juxta votum suum ceream imaginem obtulit.

[17] [Prior ex Ordine S. Augustini morti proximus,] Pater Nicolaus Saxoferratensis ex Ordine S. Augustini, qui Prioris munere in territorio S. Valentini fungebatur, anno MDCXLIII per plures hebdomadas ægrotavit, & nullum ex adhibitis medicamentis percepit levamen, ita ut juxta communem opinionem mors ei proxime instaret Hinc D. Octavius Ambrosini Saxoferratensis, archipresbyter prædicti territorii, per cursorem moneri jussit P. Franciscum Aquilanum, qui tunc Sulmone officium Prioris administrabat, ut sine mora ad territorium S. Valentini veniret, si vivum invenire vellet P. Nicolaum, qui cum illo de rebus animæ & monasterii agere cupiebat. Audiit hoc nuntium unus e sacerdotibus nostris, intimus moribundi amicus, & simul cum aliis in Missa solenni ægrum B. Antonio commendavit. Mox discessit P. Franciscus, cui aliqui fiducia pleni dixerunt: Perge alacriter, quia speramus, fore ut eum sanum invenias. Plurimi tamen propter tempus hiemale & auram nebulosam vitæ moribundi timebant. Quid plura? Pater Prior juxta spem sibi datam invenit P. Nicolaum febre liberatum, & evidenti mortis periculo ereptum, ut P. Franciscus & ipsemet P. Nicolaus cum memorato archipresbytero testantur.

[18] [puer biennis B. Antonio commendatu:] Anno MDCXXXVII puer biennis, filius D. Francisci Caprini & D. Catharinæ Ciampella, Aquilæ tanta ægritudine opprimebatur, ut omnium judicio proxime ad cælum migraturus putaretur. Sed B. Antonio commendatus sanitatem recuperavit, ut mihi narrarunt parentes, qui die XX Novembris una cum filiolo ad ecclesiam nostram venerunt, & pro gratiarum actione in sacello Beati Missam celebrari jusserunt.

Quando D. Claudius Antonelli Aquilanus anno MDCXXXVI Neapoli redierat, [alius febri & cephalalgia obrutus,] in gravem febrim & cephalalgiam incidit. Post adhibita per integrum mensem medicamina morbus ita crescebat, ut de vita ejus actum videretur. Tandem die XXVI Octobris promisit B. Antonio visitationem & Missam, si sanitati restitueretur. Facto voto, statim convaluit, & mense Februario anni sequentis cum patre, matre, fratribus, ac sororibus ad ecclesiam venit, &, ut promiserat, Missam cantari curavit.

[19] Francisca, uxor Vincentii Jacobi, circa illud tempus, [& duæ mulieres] quo B. Antonius e vita migravit, tribus diebus continuos pleuritidis dolores patiebatur. At invocato Beati auxilio, brevi sanata est, ut apud Claudium legitur.

Mulier, nomine Gratia, cum Palmutio marito suo & filiis Aquilam veniens ad visitandum corpus S. Bernardini, [graviter ægrotantes,] tantis pleuritidis punctionibus afflicta fuit, ut sine summo dolore respirare non posset. Cum per octo dies in diversorio, quod vulgo Boncompagno appellatur, maximis cruciatibus oppressa decubuisset, Palmutius vehementer dolens, tum quod uxoris morbum crescere videret, tum quod cum filiis domo abesse cogeretur, die X Julii, anno MCDXCV sepulcrum B. Antonii visitavit, & P. Priori causam tristitiæ suæ exposuit. Pater Prior, commiseratione motus, virum comitatus est ad diversorium, & mulierem ægram linteo istius Beati vix tetigerat, quando cœpit ita convalescere, ut die sequenti ad reddendas gratias venerit, & omnibus prodigiosam suam sanationem manifestarit.

[20] Reverendus dominus Felix Sincero, præpositus S. Nicolai de Jenca, [uti & canonicus pristinæ sanitati restituuntur.] & canonicus S. Mariæ de Roy Aquilanus mense Maio anni MDCI sese B. Antonio obstrictum agnoscit his verbis: “Ego Joannes Felix Sincero per aliquot dies febri continua ac pleuritide adeo periculosa laboravi, ut medici de vita mea desperarent. Verum a piis quibusdam personis commendatus B. Antonio pristinam sanitatem obtinui”.

ANNOTATA.

a Hic locus in mappis geographicis notatur non longe distans ab urbe Aquilana versus Orientem. Sed obscuriora hujusmodi loca imposterum annotare non est operæ pretium.

b Is est Franciscus Buccapadulius Romanus, qui anno 1638 Sulmonensem cathedram ascendit, atque an. 1645 ad ecclesiam Tifernatem regendam transiit.

c Iste mons Aprutii ulterioris vulgo vocatur Bazzano, situsque est in Agro Aquilano, ut juxta Mazzellam asserit Baudrantius.

CAPUT III.
Multi homines variæ ætatis & conditionis in suis morbis aliisque incommodis auxilium B. Antonii experiuntur.

[Intercessione B. Antonii quædam monialis,] Diana de Sanctis Aquilana, monialis ex Ordine S. Augustini, cum sorore sua mihi narravit, quod ab aliquot annis vespere sine lumine volens claudere januam hortuli sui imprudenter intraverit portam caveæ, & non sine manifesto gravissimæ læsionis periculo per viginti quatuor gradus in eam deciderit. At in ipso casu B. Antonium invocavit, & sine ulla membrorum læsione sese in pedes erectam in plano caveæ invenit.

[& aliqui Fratres ex ordine S. Augustini a gravi periculo præservantur,] Frater Thaddæus Perusinus ex Ordine S. Augustini anno MDCXXXVI, die XXI Julii stans in gradu vigesimo quinto scalarum, ut ecclesiam pro festivitate B. Antonii ornare inciperet, fallente pede, letalem lapsum minabatur. Tunc ille terrore correptus opem B. Antonii imploravit, ut P. Daniel Sulmonensis aliique testantur, & manibus apprehenso uno scalarum gradu in aëre pendens periculum mirabiliter evasit. Item in vigilia ejusdem Beati ex superiori parte ingens lignum decidit in illum locum, in quo memoratus Frater Thaddæus, F. Augustinus Fulginas, & F. Joannes Baptista de Pescara novitius paulo ante steterant. Arbitror, Beatum voluisse ostendere singularem suam clientelam erga illos, qui sui causa laborabant, & idcirco in duplici hoc periculo non permisisse, ut quis ex illis vel minimo damno afficeretur.

[22] [& operarius post letalem lapsum sanitati redditur;] Franciscus Lombardo in hebdomada Majore anni MDCXXXV apud nos annuum Domini sepulcrum præparans non solum ex alto loco cecidit, sed etiam caput in acumen lapidei gradus impegit, ita ut ex aure magnam sanguinis copiam emitteret, & in terra mortuo similis jaceret. Inde sublatus & in lecto ad ignem collocatus nullum dabat vitæ signum. Tandem ad se reversus dixit, se per intercessionem B. Antonii mortis faucibus ereptum fuisse, quia se inter cadendum isti Beato commendaverat, ut P. Augustinus Fulginas & alii referunt, qui illic adfuerunt. Postea vero in signum recepti beneficii in ejus sacello anathema argenteum posuit.

[23] [alii autem usum pedum,] Quidam Franciscus ex pago S. Angeli per viginti annos podagra laboraverat; sed eo anno, quo B. Antonius obiit, post devote imploratam ipsius opem deinceps acutis iis doloribus liberatus est, ut Claudius memorat.

[brachii] Inter alias personas, quæ singularia beneficia perceperunt, dum corpus B. Antonii paulo post mortem conspectui omnium expositum fuit, numerari potest Maria di Lazaro, quæ brachio erat tam debili, ut ad se vestiendum aliena opera indigeret. Verum invocato Beati auxilio, coram multis adstantibus illico brachium pristino vigori est restitutum. Similem isto tempore opem expertus est Nardus di Colassa, [æc digitorum recuperant.] qui ad corpus B. Antonii accedens, multis præsentibus, repente usum trium digitorum manus, quo caruerat, recepit, ut Franciscus de Bezzano juridice notavit.

[24] Reverendus dominus sacellanus Castri novi per decem annos tantam in genibus infirmitatem patiebatur, [Nonnulli genibus] ut nullo modo se posset inclinare. Is se devote commendans B. Antonio in præsentia multorum sanitatem consecutus est, ut memoratus Franciscus notarius testatur, qui etiam annotavit aliud beneficium, quod intercessione ejusdem Beati collatum est cuidam mulieri, quæ per multos annos usu brachii dextri privata fuerat.

[25] Domina Manutia Aquilana ex morbo quatuordecim mensium ita membris iners mansit, [aliisque membris] ut sine duarum personarum ope progredi non posset. Confidens autem, se meritis B. Antonii pristinæ sanitati restituendam esse, venit ad visitandum ejus sepulcrum, & licet prima vice nullum auxilium sensisset, tamen a duobus filiis suis Sebastiano & Francisco sustentata iterum corpus Beati visitare voluit. Cum ad templi nostri januam pervenisset, non minori fiducia quam alacritate filiis suis dixit: Sinite me solam ire. At illi responderunt: Quomodo vis sola ire, quæ pedibus consistere non potes? Nonne vides, te statim casuram? Quibus illa reposuit: Non cadam, Deo & B. Antonio adjuvantibus. Tunc sine fulcimento relicta tam alacriter ad Beati tumulum perrexit, acsi numquam ea infirmitate laborasset, & eodem anno MCDXCIV debitas illi gratias egit.

[26] Mario Mariolæ di Mariano de Fontecchia erat filius quadriennis, [debiles,] nomine Floravantes, qui a nativitate utrumque crus habebat ita affectum, ut numquam gressum firmaturus videretur. Nihilominus pater die IV Aprilis anno MCDXCV invocans B. Antonium filiolo perfectam incedendi facultatem impetravit.

Eodem tempore D. Antonius ex oppido Retenca usum unius digiti recuperavit tangendo dumtaxat linteum, [implorata] quo corpus B. Antonii coopertum erat, ut inter miracula, a Claudio relata, legitur.

Domina Julia Balnei Aquilana, circa annum MDXCV, [Beati ope,] sicut ipsa refert, tantis femoris cruciatibus afflicta fuit, ut per octo menses lecto affixa non potuerit se movere, nec ullum huic malo remedium invenire. Dum denique auxilium B. Antonii flagitat, cœpit dolor remittere, & intra paucos dies perfectam adepta est sanitatem, in cujus signum in sacello Beati argenteum femur obtulit.

Anna Bruna, monialis in cœnobio Aquilano S. Luciæ ex doloribus per tres annos toleratis mansit debilitata coxendice, [integras membrorum vires recipiunt.] licet multa & varia in vanum huic infirmitati remedia adhibuisset. Demum B. Antonio promittit cereum donum, quod dum offert coram ejus effigie, quæ in dormitorio monasterii depicta est, pristinas vires omnino recuperavit.

[27] Primum miraculum, quod post mortem B. Antonii patratum est, [Septem mulieres] contigit uxori Joannis di Donato, quæ vehementi ophthalmia ac cephalalgia laborabat: non visitans Beati corpus, & se pie ejus patrocinio commendans, coram plurimis testibus repente utroque morbo liberata est.

[a variis morbis] Eodem tempore & coram iisdem testibus Marutia di Bene de Bazzano liberata est magno dolore, quem in una manu patiebatur.

[& doloribus] Altera mulier, nomine Sancta, præ vehementi capitis dolore per duos dies quiescere non potuerat. At requiem invenit, & subito sanata est, simulatque ad B. Antonii patrocinium confugit.

[liberatæ sunt,] Domina altera, nomine Diana, magno corporis cruciatu per quinque menses affecta similiter se subito sanatam sensit, quando intercessionem B. Antonii imploraverat, ut supra dictus Franciscus de Bazzano legitime consignavit.

[28] [antequam corpus] Sabetta, uxor Dominici Aquetani de Riviere, ob ingentem membrorum dolorem quatuor annis se movere non potuit, donec post devotam B. Antonii invocationem plane convaluit.

[B. Antonii] Antonella quædam ad B. Antonii opem recurrens hydropisin statim deposuit.

[capsæ inclusum est.] Uxor Joannis de Grandis visitans corpus B. Antonii, liberata est cancro, quem per tres annos in una mamilla habuerat. Hæc septem miracula contigerunt, antequam corpus B. Antonii in capsa reclusum fuit, cum octo aliis, quæ alibi narrantur, sicut & multa alia, quæ non sunt litteris mandata.

[Postea dolor mamillarum,] Eodem anno MCDXCIV Joanna, uxor Bartholomæi, per quatuor menses in mamillis vehementer inflatis magnum passa fuerat dolorem; sed levamen sensit, quando auxilium B. Antonii imploravit.

[29] [genu disruptum,] Antonius, filius Joannis Honofrii de Paganica, eodem anno promisit, se tibiam ceream B. Antonio oblaturum, & hoc pacto sanatum est genu ejus, quod erat disruptum, & ex quo putridus sanguis effluebat.

[fluxus oculorum,] Cum domina Camilla Dominici Joannis duos cereos oculos B. Antonio promisisset, continuo oculorum fluxu liberata est.

[pedum cruciatus,] Liberatus Joannes de Strato propter acerbum pedum dolorem per octo menses lecto decubuit; at fiduciam in meritis B. Antonii collocans gressum recuperavit.

[lepra,] Religiosa quædam, nomine Vanna, solo tactu lintei, quod corpori B. Antonii impositum fuerat, coram suis sororibus & patre spirituali fugavit lepram, quæ per viginti annos manum suam infecerat.

[lateris punctio,] Petrus Francisci de sancto Silvestro violentis lateris doloribus oppressus, post invocatum B. Antonii præsidium protinus lenimen expertus est.

[30] [spina dorsi male affecta,] Natalitia de Incordato, monialis ex Ordine S. Augustini, ob intolerabilem cruciatum in spina dorsi manibus pedibusque repere cogebatur, si quando ad alium locum se transferre vellet. In hoc misero statu ad B. Antonii patrocinium confugit, & mox sensit omnem dolorem ita dispelli, acsi a spina dorsi grave pondus auferretur, & manu cujusdam in pedes erigeretur. Quare læta confestim ad ecclesiam nostram perrexit, & quamvis januam templi clausam inveniret, noluit redire, donec Benefactori suo gratias egisset. Sic ipsamet cum vicaria sui monasterii anno MDCXXXVI affirmabat.

[31] Prudentia Cia monialis testatur, quod anno MDCXXXIII pedem cadendo ita diffregerit, ut fulcris subalaribus nixa progredi cogeretur. [pes confractus] Visitans vero sepulcrum B. Antonii sensit insolitum robur pedi suo infundi, ita ut jam sine ullo fulcro incedat, etsi nonnihil claudicet.

Domina Portia Gentile anno MDCXXVI habens prolem infirmam, [proles ægra,] & videns eam humanis remediis non posse juvari, ad divinum auxilium confugit. Promittens itaque B. Antonio aliquod donum, illi sanitatem impetravit, & promissionem suam implevit.

Magdalena Gatti Aquilana anno MDCXXXVIII post morbum unius mensis retinuit tantam genuum debilitatem, [& genuum debilitas patrocinio ejusdem curantur.] ut sine summo dolore non posset genuflexa Missæ sacrificio interesse. Postquam se sæpius B. Antonio commendasset, subito se sensit hoc malo liberatam tempore quodam matutino, dum ejus sepulcrum adiret. Unde in grati animi signum in sacello illius anathema obtulit.

[32] Religiosus Augustinianus, octodecim annos natus, [Denique religiosus Augustinianus in spontaneo urinæ profluvio,] anno præterito mihi asseruit, se paratum esse jurejurando testari, quod non solum in pueritia, sed etiam in hac sua ætate non potuerit urinam retinere, dum dormiebat, & quod numquam senserit infirmitatem illam minui, quamvis plurimis usus fuisset remediis, ac sese etiam variis Sanctis commendasset. Tandem Aquilæ habitans cœpit orationibus, quæ in sacello B. Antonii leguntur, istum Beatum invocare, & intra breve tempus hoc spontaneo urinæ profluvio liberatus est.

[33] Superior cujusdam Ordinis religiosi, tum sinistris invidorum delationibus, [alius religiosus in gravi persecutione,] tum propria animi aversatione instigatus, quemdam e subditis suis tanto odio persequebatur, ut levissima ejus errata gravissimis pœnis castigaret. Cupiebat miser coram superiore falsas æmulorum accusationes refellere ac innocentiam suam ostendere; sed Superior eum nolebat audire, etiamsi subditus intercessione alterius alloquium obtinere niteretur. Demum videns, se nihil proficere, per multos dies B. Antonium oravit, ut sibi in his angustiis succurreret. Paulo post plane inexspectato modo licentiam se defendendi accepit, & Superiorem, quem hactenus durum dominum expertus fuerat, benignum patrem invenit. Quin imo Superior dolens, sese accusatoribus ejus nimis faciles aures præbuisse, honorificentiora illi officia procuravit. Totam hanc rerum mutationem, quam humanis mediis impetrare non potuerat, divinis consiliis & B. Antonii intercessioni acceptam refert.

[34] Magdalena Ciampa, uxor Josephi Felicis Aquilani anno MDCXXXVIII tantos in primo puerperio passa est dolores, [mulier in periculoso puerperio,] ut vitæ suæ timeret. Crescebat autem timor iste, quando cogitabat, eodem fere tempore duas suas sorores in puerperio mortuas esse. Sed tunc recordata miraculorum, quæ meritis B. Antonii patrabantur, & sese illi commendans, statim peperit filium, cui nomen Francisci Antonii imponi voluit, & die XXVIII Junii anathema pro accepto beneficio obtulit.

[35] Dominus Josephus Colizza Aquilanus ferme per tres annos cum quodam debitore suo litigarat, & nullo modo eum ad justam solutionem movere potuerat. [ac creditor in difficili debitore opem Beati experti sunt.] Die festo B. Antonii ecclesiam nostram ingressus negotium isti Beato commendavit. At ecce eodem die debitor ultro litem componere voluit, & meliores conditiones obtulit, quam creditor antea exegerat. Re igitur amice transacta, D. Josephus in signum accepti beneficii argenteum anathema in tabulis votivis suspendi jussit.

CAPUT IV.
Varii ægroti uncti oleo, quo B. Antonius ad fugandos morbos in vita utebatur, sanitatem subito recuperant.

[Narratur, quomodo oleum B. Antonii post multos annos inventum fuerit,] Beatus Antonius ad sanandos ægros sæpe utebatur quodam oleo, ut supra in ejus Vita diximus. Cum vero beatus Vir in magna sanctitatis opinione exspirasset, quisque sibi aliquas ejus reliquias comparabat. Inter alios sacerdos quidam Augustinianus abstulit lagenam, in qua salutiferum oleum conservare solebat, eamque in patriam suam secum referre desiderabat. Idcirco eam in angulo cubiculi sui abscondit, & quamvis gravi morbo oppressus, nemini revelare voluit, sperans, sese pristinæ sanitati restituendum. Sed cum is præter opinionem suam obiisset, lagena illa mansit abscondita usque ad annum MDLXIV, quo P. Paulus Aquilanus vidit insolitum splendorem & radio solari similem ex isto angulo prodire. Miratus rei novitatem accessit ad locum resplendentem, & amotis aranearum telis invenit lagenam, cui agglutinata erat carta cum hac inscriptione: Oleum beati Antonii. Igitur P. Paulus magna cum reverentia illam accepit, & obtulit R. P. Priori, qui eam in sacrario reponi jussit, ac oleum ægris desiderantibus communicari. Cum autem oleum illud non solum ab Aquilanis, sed etiam a multis longinquarum civitatum incolis petatur, istud oleo communi statim miscetur, ne lagena brevi tempore evacuetur. Porro per oleum istud ægris innumera collata sunt beneficia, quorum jam nulla superest memoria. Quare hic sine ullo temporis ordine dumtaxat referam ea, quæ ad notitiam meam pervenerunt.

[37] [quo in muliere gravis morbus,] Anno MDCXIX Margarita, uxor Felicis Joannis de Calzolaro Aquilani, per tres menses decubuit afflicta ignoto morbo, qui ei continuo mortem minitabatur. Quatuor medici nempe Salvator Massonius, Pirrhus Fonticula, Andreas Zoccolo & D. Scorzese post adhibitam diligenter operam nullum malo remedium inveniebant. Tandem in ultimum vitæ discrimen adducta animam extremis Ecclesiæ Sacramentis præmunivit, ac testamentum condidit. Sed cum P. Augustinus Aquilanus, ejus confessarius, illi memoratum oleum obtulisset, statim melius habere cœpit, & intra paucos dies pristinæ sanitati restituta est, ut ipsa cum marito, & Vigilia d'Agnone monialis, aliique testantur.

[38] Thesaurarius civitatis Aquilanæ ab aliquot annis accersiri jussit Joannem Marinum Justiniani, [In fabro ferrario periculosum vulnus,] fabrum ferrarium, ut quasdam D. Joannis Marini Febioni capsas aperiret. Inter alias unam aperuit, in qua erant subulæ, qualibus sutores uti consueverunt. Cum vero eas extraheret, una earum in terram decidit cuspide in altum erecta, in quam faber ferrarius inconsiderate genu suum infixit. Tunc autem dolorem vix sentiens, nullum vulneri adhibuit remedium. At sequenti die volens e lecto surgere vidit genu inflatum & ita affectum, ut non nisi claudicando posset incedere. Vesperi chirurgus applicuit ei emplastrum; sed mox tantum sensit dolorem, ut magno clamore sorores advocaret, quarum una, ablato emplastro, partem læsam unxit præfato oleo, quod tunc forte alia occasione domi conservabant. Subito adolescens tantum sensit doloris lenimen, ut placide obdormierit, & postero die sine ullo altero remedio se plane sanatum invenerit.

[39] Anno MDCXXXV Dorothea Justiniani soror prædicti fabri ferrarii, [& in ejus sorore apostema,] & uxor Francisci Igalea Aquilani, habuit circa ventrem apostema, quod eam tanto dolore afficiebat, ut nec die nec nocte posset quiescere. Tota familia assiduo occupabatur calefaciendis linteis, ut cruciatum aliquo modo lenirent. Sed cum post hæc aliaque remedia malum non minueretur, tandem apostema incidere decreverunt. Dum ejus maritus adit chirurgum, soror illius eam oleo B. Antonii unxit, ac crucis signum formavit. Ecce statim apostema ultro apertum est a parte exteriore, cum ab interiori naturaliter disrumpi debuisset, & omnis sanies sponte effluens mulierem ab omni dolore & periculo liberam reliquit. Ita ipsa cum reliquis domesticis testatur.

[40] Reverendus dominus Franciscus Justiniani sacerdos, [ejusque fratre angina pelluntur.] & supra memoratorum frater, coram omnibus Patribus nostris asseruit, quod sæpius angina laboraverit, & habuerit fauces interius ulceratas, ita ut sine summo dolore manducare non posset. Remediis quidem crebro malum pellebat, sed identidem redibat. Quodam tempore iterum easdem angustias tolerans vidit domi ampullam, rogansque, quid in ea esset, intellexit, esse oleum B. Antonii. Itaque genua flectens, recitatis aliquot orationibus, fauces suas exterius unxit, & non solum statim sanatus est, verum etiam deinceps ab eodem malo liber exstitit, ut ipsemet affirmat.

[41] Faustina, uxor Augustini Capece, fuit oppressa cruciatu, [Quinque feminæ] qui dolores partus superare videbatur. Hinc sæpe clamoribus quietem monasterii nostri turbabat, ita ut R. P. Spiritus juxta testimonium Virgiliæ d'Agnone monialis nostræ impatiens istarum ejulationum, subito iræ motu abreptus, per fenestram clamaret: Quandonam tandem partus ille finietur? Cum autem misera mulier, quæ sine summo dolore moveri non poterat, & nullum in arte medica solatium invenerat, post quindecim dies prædicto oleo inuncta fuisset, brevi pristinam sanitatem recuperavit.

Diana de Sanctis, monialis nostra Aquilæ, quodam tempore habuit genu ita inflatum, [B. Antonium invocantes,] ut vix se posset movere. Post adhibita in vanum multa remedia vesperi se unxit isto oleo, & mane sine ullo mali indicio se sanam invenit.

[42] [& oleo isto unctæ] Cynthia Nardis, uxor D. Hieronymi Salvati, spatio quinque mensium tantos dolores passa est, ut in lecto tantummodo posset sedere. Quo autem pluribus utebatur medicamentis, eo minus morbi lenimentum experiebatur. Tandem D. Sebastianus Nardis ipsi dixit: Si te non sanet oleum B. Antonii, nullum est morbo tuo remedium. Cynthia, hoc audito, fide & devotione plena sese B. Antonio commendavit, & hoc oleum quæri jussit. Porro quanto magis oleum istud miseræ mulieri appropinquabat, tanto magis dolorem suum minui sentiebat, ac demum illo inuncta confestim convaluit, ut ipsa hodie narrat cum Prudentia moniali nostra, quæ huic subitæ sanationi interfuit.

[43] [varios corporis cruciatus] Lucia Fornarecci Aquilana maximos in stomacho & matrice patiebatur dolores Cum se humanis mediis nihil proficere cerneret, oleo B. Antonii sese unxit, & statim lenimen sensit. Postea eodem morbo redeunte, idem remedium adhibuit, & semper diminutionem doloris experta est, ut P. Joannes Chrysostomus testis oculatus & hujus rei optime conscius mihi affirmavit.

[evadunt.] Anno MDCXXXII Amabilia Alexandri Strozza ex pago sancti Angeli, habens decem ætatis annos, tam gravibus per totum corpus vexabatur cruciatibus, ut maximos clamores ederet, & non sine summo dolore in lecto moveri posset. Spatio quindecim dierum nullum somnum cepit, nec ullum ex medicorum remediis levamen sensit. Denique hoc oleo uncta placide per totam noctem dormivit, ac mane expergiscens se omni dolore & morbo liberatam comperit, sicut Albericus Strozza ejus consanguineus mihi narravit.

[44] [Per istud oleum juvenis sanitatem,] Franciscus Pontiano ex eodem pago sancti Angeli anno Domini millesimo sexcentesimo trigesimo tertio, ætatis suæ vigesimo quinto per mensem & amplius tantis doloribus fuit afflictus, ut semper lecto decumbere cogeretur. Tandem a sorore sua unctus hoc oleo statim melius habere cœpit, & intra paucos dies plane convaluit, ut supradictus Albericus Strozza mihi exposuit.

[mulier usum membrorum,] Aurelia Jacobi ex eodem pago mulier sexagenaria, ut refert memoratus Albericus, anno MDCXXXIV tantis corporis cruciatibus obruebatur, ut omnium membrorum usu capta solis linteis in lecto revolvi posset. Dum Angelicus filius ejus clericus eam hoc oleo ungit, statim sanitatem recuperat.

[& puer ex parte calvus miro modo capillos obtinet.] Cæsar, filius Bartholomæi de Simeonibus, uti narrat D. Doctor d'Horatio ex eadem familia, in una parte capitis nullos a nativitate habuerat capillos: unde plane deformis apparebat. Cum B. Antonio commendatus & oleo ejus unctus fuisset, orti sunt in ea parte capilli flavi, qui postea in nigrum colorem transierunt, atque aliis ita similes facti sunt, acsi numquam hoc defectu laborasset.

[45] [Hoc oleo tumor in femore] Anno MDCXXXII Philippus Joannis Angeli de Tornamparte in femore sinistro habuit tumorem similem apostemati, qui indies crescens tandem illum claudicare coëgit. Postquam per annum integrum hoc malo vexatus fuisset, suasione P. Matthæi Aquilani venit Aquilam, ut oleo B. Antonii ungeretur. Quamvis non statim post unctionem istud malum discesserit, tamen tumor antea durus paulatim cœpit mollescere, & tandem sine ulla fluxione evanuit.

Mense Maio anni MDCXXXVI P. Deodatus Aquilanus ex Ordine S. Augustini per quindecim dies affligebatur dolore lateris, [dolor lateris,] ita ut nec comedere nec se erigere aut inclinare posset. Cum sese oleo B. Antonii unxisset, dolor descendit in coxam femoris dextri, cumque ibi memorato oleo signum crucis formasset, postero die perfecte convaluit.

[46] Cum Baptista Lombardus, elegans lignei operis artifex, [pectoris & umbilici cruciatus,] præ intolerabili pectoris & umbilici dolore per quinque dies lecto decubuisset, memoratus P. Deodatus prædicto anno illum unxit eodem oleo, ex quo ita sanatus est, ut sequenti die ad consuetum laborem suum redierit.

Catharina, uxor prædicti artificis, ob febrim aliosque morbos eodem tempore per quindecim dies lecto affixa fuerat. [febres] Itaque etiam hoc oleo uncta fuit, & quamvis primo pedibus consistere non posset, tamen eodem die pristinis viribus restituta est.

Victoria Porani, uxor Pauli Reatini, qui habitabat Aquilæ, [in duabus mulieribus,] per mensem & ultra febribus extenuata post tentatam frustra medicorum industriam hoc oleo usa est, & sequenti die febrim evasit, uti præfatus P. Deodatus testis oculatus affirmat.

[47] Rusticus quidam de Bagno per octo menses præ morbo non valens labore victum acquirere, [diuturnus morbus,] intellecta hujus olei virtute, sese eo ungi petiit, & mense Junio anni MDCXXXVI intra paucos dies sanatus ivit ad laborandum in agro Romano.

Clara Gilioli Veneta, uxor Francisci Gilioli incolæ Aquilani, [respirandi difficultas,] anno MDCXXXV circa festa Natalitia tali laboravit morbo, ut respirationem sibi intercludi sentiens de nocte vocaverit ancillam suam Elisabetham, cui dixit: Hei mihi respirare vix possum! Videor mihi suffocari! Tunc uncta hoc oleo, quod forte antea ob ægritudinem filioli sui accersi jusserat, subito angustia illa præteriit & liberam respirandi facultatem accepit, ut ipsa ejusque maritus & ancilla testantur.

[48] Dominus Alexander Dragonetti intolerabilibus podagræ doloribus cruciatus nullum acuti istius tormenti levamen inveniebat, [podagra,] nisi in hujus olei unctione: nam experientia didicit, toties dolorem illum minui, quoties sese ungebat. Joannes Bruno notarius Aquilanus in eodem morbo similem dolorum diminutionem sese in hac unctione expertum fuisse asserit.

Anno MDCXXXV die XXVI Decembris uxor præfati D. Alexandri Dragonetti venit ad ecclesiam S. Augustini, [aliique morbi] ut maritum suum, rursus morbo laborantem, B. Antonio commendaret, & ea occasione mihi narravit, quomodo initio matrimonii sui opem ejusdem Beati experta fuisset: tunc enim maritus ejus podagra aliisque morbis ita erat afflictus, ut de vita illius actum videretur. Dum itaque mœrore oppressa nil nisi mortem ejus exspectabat, venit ad portam ignota quædam paupercula, quæ se Mariam appellabat, & quam numquam deinceps vidit. Hæc tristitiæ causam sciscitatur, eaque intellecta, dicit: Si maritum tuum sanari velis, commenda eum B. Antonio, qui in ecclesia S. Augustini quiescit, illumque oleo ejus unge. Tum matrona petiit istud oleum, cujus antea notitiam non habebat, & eo maritum unxit, qui statim melius habere cœpit, & intra breve tempus cum tota familia venit ad ecclesiam S. Augustini, ubi ipsemet ministravit Missæ, quam pro gratiarum actione celebrari jusserat.

[49] [mirabiliter fugantur.] Paulus Rainaldi, ludimagister in civitate Sulmonensi, habens circiter quinquaginta quinque ætatis annos circa finem anni MDCXXXIV propter intensum frigus vehementissime podagra affligebatur. Mense Januario sequentis anni unxit sese jam sæpe memorato oleo, & tantum levamen sensit, ut postero die surrexerit, & scholam adierit, in qua jam alterum suo loco substituerat. Quamvis autem intensum frigus istud per quindecim dies adhuc duraret, tamen ab illo malo plane liber exstitit, uti ego cum aliis vidi.

[50] [Post sanationem ingratus & diffidens punitur;] Vincentius Sardi Sulmonensis mense Septembri anni MDCXXXIV in omnibus membrorum juncturis dolorem patiebatur; præterea accesserat nausea cibi & tam vehemens oculorum fluxus, ut omnes eum visu privandum existimarent: nam oculos habebat inflatos, lippos, atque ita debilitatos, ut hominem duabus cannis a se distantem non cognosceret. Post adhibita in vanum plura remedia tandem festo Purificationis beatissimæ Virginis Mariæ sacerdos quidam ex Ordine nostro excepit ejus confessionem, & recitatis gloriosæ Virginis Litaniis, unxit eum oleo B. Antonii, & sese postea rediturum promisit. Reversus itaque ad ipsum sequenti die advertit, in sinistro ejus oculo aliquid mali dumtaxat superesse. Quare eum secundo unxit, atque etiam in honorem sanctissimæ Trinitatis sese id tertia vice facturum spopondit. Sacerdos postero die iterum redit, & ægrum ita oculis valentem invenit, ut in plena luce libellum parvi characteris posset legere. Post tertiam unctionem sacerdos eum interrogavit, an non posset incedere. Cumque æger respondisset, se nondum posse gressum firmare, nihilominus sacerdos confidenter dixit: Cras te exspectabo in templo S. Augustini, ut Deo & B. Antonio gratias agas: spero enim, fore ut Deus per intercessionem B. Antonii tibi vires largiatur, ut id facere possis. Vincentius mane e lecto surrexit, sed ad ecclesiam non venit, quamvis facile potuisset. Redit igitur sacerdos, & inveniens eum sine ciborum nausea, sine dolore & ullo oculorum impedimento ait: Gaudeo, domine Vincenti, te ita sanitati restitutum esse. Cui ille: Equidem Dei gratia & intercessione B. Antonii sanatus sum; sed dubito, an in eumdem morbum non sim relapsurus. Huic respondit sacerdos verbis Christi: Ecce sanus factus es; jam noli peccare, atque ita eum sanum reliquit. Post aliquot dies Vincentius in eumdem morbum incidit, quod verosimiliter contigit, quia patrocinio B. Antonii non satis confidebat, vel quia in signum grati animi sepulcrum ejus adire neglexit, cum facile potuisset. Hæc omnia testes oculati Sulmone sub juramento deposuerunt.

[51] Dominicus di Zotto Aquilanus habuit in tibia ulcus ita inveteratum, [sed multi alii,] ut nullis remediis depelli posset. Audiens autem miracula B. Antonii petiit locum ulceratum cruce signari atque ipsius oleo ungi. Sequenti die fructum suæ devotionis recepit, & sese sanatum invenit, uti P. Simplicianus sub juramento testatur, & mihi ex certa scientia retulit P. Nicolaus a S. Valentino, qui tunc temporis Aquilæ habitabat.

Eodem tempore aderat supradicto Dominico alter, [implorato B. Antonii auxilio,] qui habebat collum ita rigidum, ut caput sine toto corpore vertere non posset. Sicut autem iste cum præfato Dominico unctus est, ita etiam cum illo plenam sanitatem accepit.

Cum mense Septembri anni MDCXXXV Hieronymus, agricola nostri cœnobii, [& magna cum fiducia] partem frumenti ad nos deferrer, querebatur de magnis doloribus, quos per totum corpus sustinuerat. Datum itaque fuit ipsi hoc oleum, quo se ungens pristinam sanitatem recuperavit, sicut filii ejus mihi narrarunt.

[52] Anno MDCXXXVI P. Valentinus Perusinus, ex Ordine S. Augustini tantos passus fuerat dolores, [hoc oleo usi] ut per tres menses lecto decumbere coactus fuerit, & per duos merises sine fulcris subalaribus incedere non potuerit. Quando anno sequenti habitabat Aquilæ, idem morbus reditum minabatur, & jam illi dolores eum cruciare incipiebant. Quare recitatis orationibus, quæ in sacello B. Antonii conservantur, sese ipsius oleo unxit, & ita ingruentem morbum stitit, ut nunc omni dolore liber vivat.

Narrat Livia, uxor D. Lelii de Tossa, multa a B. Antonio præstita fuisse beneficia suis filiis, [variis morbis] ac præsertim suo marito, qui in gravi morbo unctus ipsius oleo statim sanitatem recepit.

Julius Cæsar Arquilla de germana sua narrat, quod a viginti annis, quando primum matrimonio juncta fuerat, collum plane strumosum habuerit. Quanto autem plura huic malo remedia adhibebat, tanto plures strumæ exoriebantur. Tandem commendans se B. Antonio collum suum oleo unxit, & hoc morbo liberata est.

[53] Anna Tartara, monialis nostri Ordinis, in quadragesima anni MDCXXXVIII aliquot diebus tantos in humeris & collo tolerabat cruciatus, [& doloribus] ut caput movere non posset. Post tertiam istius olei unctionem sensit sibi omnem dolorem auferri, & perfectæ sanitati restituta est.

Anno MDCXXXVII Carolus Cia Aquilanus festo S. Martini habuit oculum sinistrum ita inflatum, [liberantur.] ut cæcitatis periculum incurreret. Præterea præ dolore oculos aut caput attollere non poterat, & remediis depulsum per aliquot dies malum identidem redibat. Ita misere vixit usque ad festum B. Antonii, quando ejus oleo unctus & baculo tactus intra duos dies omnino convaluit, & pro gratiarum actione Missam in ejus sacello celebrari curavit.

CAPUT V.
Miracula, quæ per B. Antonii baculum, cucullum & pileum patrata sunt.

[Baculus B. Antonii prodest] Aquilæ in ecclesia nostra conservamus baculum, quo B. Antonius ob claudicationis incommodum utebatur, ut in Vita ejus dictum est. Fama publica est, tactu istius baculi plurimos ægros fuisse pristinæ sanitati restitutos, cujus rei jam aliquot exempla proferemus. Donata, uxor Josephi Ventiquattro Aquilani, ob pariendi angustias ad ultimum vitæ discrimen adducta erat. Cum ei impositus fuisset memoratus Beati baculus, fœtum mortuum & putridum emisit, & ipsa interim salva & incolumis evasit, ut non solum in Claudio legitur, sed etiam a D. Jacobo Jacobetti Aquilano, teste oculato, confirmatur.

[55] [quibusdam mulieribus] Anno MDCXII mulier habitans in castro civitatis Aquilanæ similiter ob partus difficultatem morti propinquabat. Imposito B. Antonii baculo, quem Pompeius noster frater laïcus ei attulerat, feliciter peperit, uti narrat P. Simplicianus Sulmonensis, qui tunc sacrario nostro Aquilano præerat. Mulier illa post hoc beneficium tantam in isto Beato habebat fiduciam, ut ex fracto baculo sibi frustum retinuerit, sperans, sese in aliis periculis intercessione ejus liberandam. Sed plane contrarium accidit: nam statim afflicta est febri, quæ tanto fiebat violentior, quanto majora adhibebat remedia. Igitur suspicata, id sibi contigisse, quia baculi partem clam retinuerat, statim eam restituit & simul morbo liberata est. Pars autem illa annulo argenteo cum reliquo baculo conjuncta fuit, sicut præfatus P. Simplicianus testatur.

Uxor judicis Aquilani anno MDCIII parere non valens in manifesto vitæ periculo versabatur. Evasit tamen tactu præfati baculi, quem postea remisit cum eleemosyna, ut in libro monasterii nostri notatum est.

[56] [in partu periclitantibus.] Anno MDCXXXI Margarita, uxor D. Felicis Giovani, ob eamdem causam magnum de vicina morte conceperat timorem, quamvis jam sæpius peperisset. Timor autem ille crescebat, quia intellexerat, Franciscam Marciottam circa illud tempus in partu mortuam esse. Jam itaque se ad mortem pie obeundam comparaverat; sed tacta B. Antonii baculo, feliciter prolem masculam edidit, ut mihi primum P. Antonius Aquilanus ejus filius, & postmodum ipsamet cum aliis retulit.

Julia Rivera, uxor D. Ascanii Alfieri Aquilani, anno MDCXXXVII partui propinquans post continuos unius diei & noctis dolores edidit filiolum, simul atque ei baculus B. Antonii allatus fuerat, sicut D. Octavius Nardis, illius gener, mihi narravit.

Anno MDCXXXVI Barbara Alfieri, uxor supradicti D. Octavii per duas horas & mediam ante primum suum partum intolerabiles passa fuerat angustias. Videns, se non posse parere, petiit B. Antonii baculum, quo allato, facile peperit filiolum, ut maritus ejus cum D. Cinthia Salvati mihi exposuit.

[57] Quando P. Mansuetus Aquilanus erat confessarius monialium S. Luciæ, [Quatuor moniales, cephalalgia laborantes,] quatuor istius cœnobii moniales, nempe Euangelista Rosis, Apolonia de Luculo, Amadia de Cresio & Clara Rosis, eodem tempore cephalalgia laborabant. Tactæ autem hoc baculo in capite omnes quatuor eodem tempore mox sanatæ fuerunt, sicut abbatissa cum aliis testatur.

Lelius Pio Aquilanus post gravem duorum mensium morbum ad extremum vitæ terminum pervenerat. [vir] Contactu autem istius baculi melius habere cœpit & intra breve tempus plane convaluit, uti de visu narrat frater noster Constantius laïcus, qui ei prædictum baculum attulerat.

Anno MDCXXII Elisabetha Romanelli incidit in morbum adeo gravem, [& mulier a medicis deposita,] ut a medicis deposita, quamprimum moritura putaretur. Allato ad eam hoc baculo, pristinam sanitatem brevi recuperavit, ut D. Josephus Romanelli affirmat.

[58] Salvator de Bernardino Aquilanus festo S. Bartholomæi anno MDCXXXVI incidit in febrim, [aliique post graves morbos] quæ postea tantam malignitatem prodidit, ut medici, videlicet Julius Cæsar Benedictis & Joannes Baptista della Grascia, de vita ejus desperarent. Ille, intellecto suo periculo, ad opem B. Antonii confugit, atque ejus baculum afferri jussit: quo accepto, melius habere cœpit, & intra breve tempus omnino sanatus in grati animi signum Missæ interfuit, quam in Beati sacello celebrari curavit. Hoc a multis audivi, & postmodum ex ipsomet Salvatore intellexi.

Bartholomæus sartor, filius Joannis Pulci, die XXII Novembris anno MDCXXXVII in signum grati animi misit oleum pro lampade B. Antonii, [eodem baculo tacti] quia usque ad mortem ægrotus & a medico depositus tactu illius baculi sanitatem recuperarat, uti Franciscus Cianche ejus consanguineus testatur.

Franciscus Tenti Aquilanus anno MDCXXXVIII, ut ipsemet refert, [convaluerunt.] perdidit usum oculi dextri, in quo prius albam maculam habuerat. Post tentata in vanum varia remedia opem B. Antonii imploravit, ejusque baculum sibi afferri jussit. Post tres dies visu perfecte recuperato, in signum accepti beneficii sepulcrum Beati visitavit, & pro gratiarum actione Missam in ejus sacello celebrari curavit.

[59] Non possum sine tristitia commemorare, quid acciderit albo B. Antonii cucullo, [Cucullus ejusdem Beati qui Sulmone servatur,] quem P. Antonius & P. Bartholomæus. Sulmonenses in patriam suam detulerunt: nam centum & viginti annis ita integre & nitide conservatus fuit, quamvis ad varios ægros deferretur, ut quasi adhuc novus appareret. Sed a viginti annis tam exigua istius sacri thesauri cura habita est, ut, quibusdam partes ex eo decerpentibus, omnino laceratus sit, & omnem cuculli figuram perdiderit. Verum sicut istud infortunium sine dolore narrare non potui, ita cum gaudio referam miracula, per has reliquias patrata, quæ Sulmone coram illustrissimo ac reverendissimo D. Francisco de Cavalieri, istius civitatis episcopo, testes jurati deposuerunt.

[60] Josephus Parentela post morbum unius mensis eo devenerat, [virum gravissimo morbo,] ut jam legerentur preces, quibus anima ad Creatorem profectura commendari solet. Sed cum P. Daniel Sulmonensis ei cucullum B. Antonii imposuisset, cœpit subito melius habere, & post paucos dies omnino sanari, uti Hieronymus del Re sacerdos de visu testatur.

[& monialem magna debilitate liberat.] Julia Parentela Sulmonensis monialis Augustiniana ob diuturnum morbum ita erat debilis, ut nec pedibus consistere nec cibum sumptura manum ori admovere posset. Cum prædictus P. Daniel eam cucullo B. Antonii tetigisset, statim infirmitas discessit, & ipsa e lecto surgens cœpit ambulare, uti præter P. Simplicianum testatur F. Franciscus laïcus, qui P. Daniëlem comitatus fuerat.

[61] [Pileus B. Antonii, in Saxoferratensi monialium cœnobio conservatus,] Moniales in Saxoferratensi S. Hieronymi monasterio cum summa reverentia asservant pileum B. Antonii, quem P. Anselmus Saxoferratensis eo detulit. Deus autem per has reliquias varia patravit miracula, uti moniales continua traditione acceperunt. Sed quoniam antiquiora beneficia non sunt litteris mandata, & ob testium mortem hodiedum probari non possunt, saltem referam aliquot recentiora, viventibus adhuc illis, quibus ea contigerunt, vel qui ea viderunt. Dominus Arsenius Chirurgi Saxoferratensis, D. Emilius Manari & Jacoba Venanzi ejus uxor, Maria Francisca Santarelli & Baptista Mona d'Anema ambæ moniales cœnobii Hieronymiani, Magdalena Bentivogli & Violanta Manara puellæ, quæ in dicto monasterio educabantur, omnes diverso tempore magnum capitis dolorem tolerarunt, & contactu istius pilei statim sese eo liberari senserunt.

[62] [variis monialibus istius cœnobii,] Sebastiana Vetoli puella, memorati monasterii alumna, Faustina Venanzi monialis, D. Petrottus, & Maria Cecilia Gregorii monialis Saxoferratensis testantur, sese tactu ejusdem pilei diuturnum capitis dolorem dispulisse.

[aliisque ægrotis,] Pater Ægidius Saxoferratensis ex Ordine S. Augustini tanto capitis dolore affligebatur, ut nullo modo posset quiescere. Sed imponens sibi hunc pileum statim liberatus est, ut ipsemet affirmat, & P. Simplicianus testatur, qui ipsi adfuit.

Cum Anna Maria Oliva Romana, monialis præfati cœnobii, cadendo graviter caput læsisset, medici post alia remedia nihil proficientia judicarunt, cranium ipsius terebra perforandum esse. Interim sibi pileum B Antonii imposuit, & sine ulla chirurgi aut medicorum opera anno MDCXXV sanitatem adepta est.

Eadem Anna Maria Oliva alias dolore capitis vexabatur, & ejusdem pilei impositione ab eo liberata est. Quare soror ejus Angela Paula Oliva vigiliam B. Antonii celebrare promisit.

[sanitatem attulit.] Jacobus Sbaracini Saxoferratensis chirurgus, febri & summo capitis dolore oppressus, etiam hunc pileum sibi applicuit, & confestim opem B. Antonii expertus est.

[Epilogus.] Cum jam ad lucubrationis meæ finem pervenerim, eam tibi, beate Antoni, etsi impolitam dedico & consecro, precorque, ut apud Deum & sanctissimam ejus matrem Mariam pro meis erroribus & peccatis intercedas, mihique gratiam impetres, ut invisibilium hostium insidias evitem in hac vita, & tecum postea gaudeam in æterna gloria. Amen.[a]

ANNOTATA.

a Hic quidem Ciminellus miraculis a se collectis finem imponit; sed tamen postea adhuc alia collegit, ut inter sequentia observabo.

ALIA MIRACULA
A Carolo Ciminello, aliisque collecta, & hic ex eorum Mss. edita.

Antonius conf. ex Ord. Eremitarum S. Augustini, Aquilæ in Vestinis Italiæ (B.)

CAPUT I.
Miracula, quæ anno 1645 conscripta fuerunt.

Martha, uxor D. Augustini Lepore Aquilani, mense Julio anni MDCXXXVIII habuit filiam, [Febris & cephalalgia,] quæ per quindecim dies febri & capitis dolore afflicta lecto decubuit. Cum nihil prodessent remedia, quæ D. Joannes Baptista della Grascia medicus præscripserat, mater consilio Prudentiæ monialis nostræ sepulcrum B. Antonii visitavit, atque ei filiam commendavit. Deinde petiit jam sæpe dictum Beati oleum, eoque filiam unxit. Vix unctione peracta, vidit eam febri & cephalalgia liberatam, & die VII Septembris anno præfato Missam celebrari jussit, ut debitas Deo & Beato gratias ageret.

Justa Joannis d'Aragno mense Octobri anni MDCXXXIV tanto dentium dolore vexata fuit, [dentium dolor,] ut per octo dies nullam quietem inveniret. Simulatque autem se B. Antonio commendavit, dolor ille discessit, & ipsa pro accepto beneficio Missam celebrari jussit.

[64] Josephus Emiliani Aquilanus per multos annos passus est dolorem in coxa, [tibiæ debilitas] ita ut trahens unam tibiam tempore præsertim humido nixus baculo incedere cogeretur. Credidit autem, se ischiade laborare, cum nullis medicamentis hunc dolorem posset fugare. Tandem uxor ipsius, ut ipsamet refert, eum B. Antonio commendavit, & donum quoddam promisit. Vix facto voto, maritus isto dolore liberatus est, & ipsa anno MDCXXXVIII argenteam tibiam cum coxendice obtulit.

Margarita Pisella Aquilana circa finem anni MDCXXXVIII & initio sequentis habuit in capite salsos humores, [salsi humores,] quos nullis remediis poterat pellere. Denique adhibito oleo B. Antonii, sanata est, & pro beneficio accepto obtulit cereum caput, sicuti voverat.

[65] Jacobus Gentile Aquilanus anno MDCXXXVII maligna febri correptus in manifestum vitæ periculum venerat. [malignæ] Cum a D. Alexandra Loddi uxore sua fuisset B. Antonio commendatus, brevi sanitatem obtinuit, & ipsa pro beneficio grata Missam in Beati sacello fieri curavit. Ita testatur R. D. Josephus Colizza sacerdos Aquilanus, qui jussu meo illud indagavit, & rem omnem ex domesticis intellexit.

[febres,] Philippus Damianus, filius D. Hippolyti Ciampella Aquilani, mense Novembri anno MDCXXXVIII tanta febri fuit oppressus, ut medici vitæ ejus timerent. Sed a matre sua Anna unctus oleo B. Antonii cœpit melius habere, & brevi perfectam sanitatem consecutus est. Quare mater misit D. Guerrieri cum pecunia, ut in gratiarum actionem Missa celebraretur.

[66] [ischias,] Beatrix Felicis de Colacchio die XXII Junii anno MDCXXXVIII propter ischiadis dolores lecto affixa fuit, ita ut se movere vix posset, & post plura remedia mense Augusto majores toleraret cruciatus. Tunc autem recordata B. Antonii, sese ei aliisque Sanctis commendat, & singulorum sepulcra se visitaturam spondet. Voto facto, cœpit convalescere, & circa finem Augusti e lecto surgens votum suum implevit.

[aliaque morborum genera] Sabetta d'Aperice, nostra monialis Aquilana, fatetur sese B. Antonio debere sanationem unius genu, cui diu frustra varia medicamina applicuerat, & in quo summum dolorem patiebatur, donec illum unctione salutiferi olei fugavit. Præterea affirmat, se intercessione ejusdem Beati præsenti mortis periculo ereptam fuisse, quando mense Novembri anni MDCXXXIX per montes de Cicoli cum sua nepte ejusque marito Aquilam redibat.

[67] [intercessione B. Antonii fugantur.] Hoc tempore allatum est anathema argenteum cum puello fasciis involuto, qui invocatione B. Antonii sanitatem obtinuerat. Quamvis autem illius mater cum tota familia Beati sepulcrum visitaverit, & ibidem pro accepto beneficio Missam celebrari curaverit, scire non potui, quænam fuerit.

Ursula del Cardinale Aquilana firmiter sibi persuadet, sese ope B. Antonii a gravi morbo liberatam fuisse, & idcirco mense Novembri anni MDCXXXIX anathema argenteum obtulit.

Magdalena, filia D. Sempronii Justiniani Aquilani, asserit, sese post toleratum per sedecim horas continuas dentium dolorem protinus liberatam fuisse, quando se oleo B. Antonii unxit.

Ab aliquot diebus ad sacellum B. Antonii allata est coxendix argentea cum altero anathemate argenteo, quod figuram feminæ referebat. Sed non potui rescire, quorum ea dona fuerint.

[68] [Præterea sacerdos calculo laborans,] Mense Maio anni MDCXL R. D. Hieronymus Balnei sacerdos Aquilanus calculo laboravit, & unus lapillus ita transversim in virga hærebat, ut eum nullo modo posset emittere. Interim gravissimo affectus dolore se B. Antonio commendabat. Dum vero ad altare ipsius Missam celebrat, sentit inverti lapillum, quem finita Missa facile emisit, & in signum accepti beneficii aræ imposuit.

[auctoris nepos letali morbo afflictus,] Quando mense Junio anni MDCXL meus ex fratre nepos Julianus Ciminelli a agebat nonum ætatis annum, laboravit morbo quodam b, quem Julius Cæsar Benedetti aliique medici letalem judicabant. Commendatus autem B. Antonio cum omnium admiratione convaluit. Multi alii, qui Beati istius oleum adhibuerunt, eodem morbo liberati sunt.

[69] Maria monialis in cœnobio S. Antonii Patavini Perusii anno MDCXXXIX dolores ischiadis passa est, [monialis doloribus ischiadis vexata,] ob quos plerumque lecto decumbere cogebatur. Primo adhibuit quædam remedia, quibus etiam dolor repressus est; sed post paucos dies iterum redibat. Intellecta igitur virtute olei, quod vulgo B. Antonii appellatur, eo se unxit, & constanter pristinæ sanitati restituta est. Quare in signum grati animi quotidie memoriam istius Beati celebrat, recitando eas antiphonas & orationes, quæ in ejus sacello publice exponuntur.

Anno MDCXL Ludovica, neptis Joannis Petri de Crusa, [mulier gravi febri oppressa,] per mensem gravi febri oppressa & B. Antonio commendata sanitatem recuperavit. Quapropter die VII Januarii anno MDCXLI pro beneficio accepto obtulit votum argenteum, & Missam celebrari jussit in sacello Beati, cujus sepulcrum sæpe alias visitat.

[70] Margarita, filia Josephi Sfardella de Fontecchio, [energumena,] habens annos ætatis quindecim energumena credebatur. Unde a matre Aquilam deducta est, ut malignus spiritus exorcismis expelleretur. Postquam varia sacra loca in hunc finem adiisset, tandem ad sepulcrum B. Antonii deducitur, ubi dæmon cœpit primo tumultuari, sed deinde nullo dato signo eam deseruit. Postero die ad eumdem locum reducta affirmavit, sese pridie liberatam fuisse, quando ad Beati sepulcrum accedebat, & idcirco promisit, sese iterum redituram, ut gratias ageret, sicut etiam postea fecit.

Paschalis Micarella Aquilanus anno MDCXLII ab hebdomada Majori cœpit ægrotare. [aliique tum viri,] Tandem die XXII Junii coactus est lecto decumbere, & prodidit sese morbus, qui vulgo ignis volans appellatur. Cognito morbo, D. Pirrus Fonticola & D. Julius Cæsar Benedetti medici sinistrum de ejus statu judicium tulerunt. Die XXVII ejusdem mensis se B. Antonio commendavit, & melius habere cœpit; vesperi autem se oleo Beati unxit, & sequenti die perfectam sanitatem recuperavit. Dum vero se ungebat, videbatur sentire manum, quæ prædictum morbum amovebat, ut ipse affirmat, & in signum grati animi pro accepta sanitate anathema argenteum obtulit.

[71] Elisabetha Scattone anno MDCXLII die 1 Augusti obtulit brachium argenteum, [tum mulieres,] quia intercessione B. Antonii usum brachii sui obtinuerat, quem multo tempore variis medicamentis obtinere non potuerat.

Dominica Monzini Mediolanensis, quæ habitabat Aquilæ, [variis morbis affecti,] per multos menses dolore capitis & aurium vexata variis nequidquam utebatur medicamentis. Tandem consilio cujusdam mense Junio anni MDCXLIII adhibuit oleum B. Antonii promittens anathema argenteum, si sanaretur. Protinus sensit malum minui, & post duos dies, recepta sanitate, promissum explevit, & præterea pro gratiarum actione Misiam celebrari jussit.

Die XXII Augusti anno MDCXLIII D. Artemisia Romanelli ex voto obtulit coxam argenteam, [sanantur.] quia post dolores per anni spatium in coxendice toleratos subito sanata fuerat, quando se oleo B. Antonii unxerat.

[72] [Puella a calculo,] Festo B. Antonii D. Olimpia Cappa, uxor D. Joannis Marino Ventiquattro, ad ecclesiam nostram tulit anathema argenteum, quia filiola ejus per intercessionem B. Antonii liberata fuerat calculo, quo sæpe usque ad mortem laborabat.

[incola Aquilanus a letali morbo,] Andreas Rampazzoli incola Aquilanus pro beneficio, quod intercessione B. Antonii in letali morbo acceperat, obtulit die XIV Septembris anni MDCXLIII votum argenteum, & Missam celebrari curavit.

[maritus a dolore lateris,] Eodem anno D. Catharina Cappa, uxor D. Philippi Ventiquattro, obtulit donum argenteum, eo quod maritus ejus patrocinio B. Antonii gravibus lateris doloribus prodigiose liberatus fuerit.

[73] [alter a læsione digiti,] In Vita B. Antonii, quam Andreas del Cardinale conscripsit, legitur aliud beneficium, de quo ille, qui XXI Junii anno MDCXL istud accepit, ita testatur: “Ego Nardus de Nardis ob ingruentem tempestatem volens pessulum obdere cuidam ostio domus meæ, digitum indicem dextræ manus graviter læsi, ita ut eo uti non possem & summum dolorem paterer. Cum vero legissem Vitam & miracula B. Antonii, magna cum fiducia me ipsi commendavi, ut dolorem auferret & usum digiti redderet. Statim autem dolor evanuit, & eo digito æque ac aliis commode usus sum. In cujus rei fidem eo ipso tempore scripsi præsens testimonium ad gloriam Dei, qui est mirabilis in Sanctis suis. Nardus de Nardis Aquilanus manu propria”.

[74] [sacerdos a fracto crure,] Hoc est ecgraphum epistolæ, quam R. D. Emilianus Rossi sacerdos Saxoferratensis scripsit ad P. Joannem de Saxoferrato Augustinianum: “Reverende admodum Pater & tamquam frater. Hisce litteris te plurimum salvere jubeo, & cum habites Aquilæ, peto quoddam beneficium, quo me tibi obstringes, quoad vixero: nempe desidero lagunculam, oleo B. Antonii repletam, aut alias ejusdem Beati reliquias: nam festo S. Monicæ exiens in agrum fregi crus, quod imperitia chirurgi male curatum est, ita ut post septuaginta dies ab eo infortunio necdum possim incedere. Attamen ungens tibiam oleo B. Antonii, quod monialis quædam S. Hieronymi ad me misit, melius habere cœpi, & confido, me misericordia Dei & hujus Beati patrocinio perfectam sanitatem consecuturum. Quare iterum iterumque rogo, ut mihi hoc beneficium præstes, & me B. Antonio commendes, quando in ejus sacello sacrosanctum Missæ sacrificium offeres. Ego vicissim tui memoriam servabo, & post osculum manuum obsequia mea offero. Ex oppido Saxoferratensi die XXIV Julii anno MDCXLIV. Reverendæ admodum paternitatis vestræ servus Emilianus Rossi”. Postea iste Emilianus fuit plane sanatus, ut refert P. Gratia Saxoferratensis sacerdos, qui mense Januario hujus anni MDCXLV c Saxoferrato rediit.

[75] [mulier a febri & dolore capitis,] Mense Septembri anni MDCXLIV Magdalena Ciminelli laborabat febri maligna & summo capitis dolore, ita ut interdum mentis impos non exigua vicinæ mortis indicia præberet. At B. Antonio commendata sanitatem recuperavit.

Eodem tempore Antonius Gibbillini Nursiensis ægrotabat; [& alii ab aliis morbis] sed se B. Antonio commendans sanitati restitutus est, licet vitæ ejus vehementer timeretur, ut Franciscus Straccini anno MDCXLIV mihi narravit.

Dominus Philippus Felice desiderans visitare sepulcrum B. Antonii mihi anno MDCXLIV occasionem hujus visitationis indicavit his verbis: [liberantur.] “Ego Philippus Felice præpositus S. Nicolai & Petri de Jenga anno MDCXXXIX doloribus stomachi vexabar, & post diuturnum morbum nihil remedii inveniebam. Cum itaque dolor quotidie cresceret, domestici mei attulerunt mihi oleum B. Antonii, eoque me unxerunt. Interea me ipsum isti Beato commendans intra paucos dies omnino convalui, & jam a quinque annis maxime sanus vivo. Ita testor Philippus Felice manu propria.”

ANNOTATA.

a Hinc colligo, hæc miracula etiam a Ciminello conscripta fuisse.

b Italice iste morbus exprimebatur per vocem mascalatri & semel mascalotri; sed frustra dictionaria Italica & ipsos Italos hic degentes de illius significatione consului.

c Hinc conjicio, hæc miracula hujus capitis anno 1645 collecta fuisse.

CAPUT II.
Beneficia, quæ intercessione B. Antonii usque ad annum 1708 præstita sunt.

Reverenda mater abbatissa Joanna Antonia Leognana Soramosca Capuana per tres annos gravissimis capitis doloribus afflicta fuit. [Sanitati restituuntur quatuor moniales, quarum prima dolore capitis,] Cum autem accepisset compendium Vitæ B. Antonii, in quo est Beati istius imago, devote se ipsi commendans eam capiti suo imposuit, & statim coram Maria Antonia Valle & Octavia Zaccara monialibus pristinam sanitatem adepta est.

Anno MDCXLI Archangela di Camarda monialis opprimebatur apoplexia, [altera apoplexia,] quæ ipsi usum linguæ & brachii abstulerat. Simulatque se B. Antonio commendavit, protinus loquelam recepit & perfecte sanata est.

Anno MDCXLII Elisabetha de Simeonibus monialis ex continuo oculorum fluxu ferme visum perdiderat. [tertia fluxu oculorum,] Vix se devote B. Antonio commendaverat, quando pristinæ sanitati restituta fuit.

Portia Zaccara de Monte Regali monialis anno MDCXLIII ita læserat brachium, [& quarta læso brachio laborabat.] ut illud per spatium anni movere vix posset. At cum patrocinium B. Antonii implorasset, tam facile eo usa est, acsi numquam læsum fuisset.

[77] Cum P. Daniel Sulmonensis sacerdos ex Ordine S. Augustini aptaret vitrum pro lipsanotheca, [Sacerdos Augustinianus periculo cæcitatis,] frustum in oculum ejus insiluit, quod non summum dolorem dumtaxat, sed etiam cæcitatis periculum ipsi attulit. Visitans autem altare B. Antonii, seseque illi commendans, illico se omni dolore & periculo liberatum sensit.

[mulier dolore lateris,] Margarita Spada sic testatur: “Ego Margarita Spada declaro, quod initio elapsi mensis Februarii tanto lateris dolore puncta fuerim, ut præsens mortis periculum adierim. In hac angustia me commendans B. Antonio, & ejus oleo latus ungens statim dolore liberata fui, & per misericordiam Domini nostri Jesu Christi ac istius Beati intercessionem salva & incolumis omne periculum evasi. In cujus fidem dedi hoc testimonium Aquilæ II Martii anno MDCXLV.”

[78] [alter religiosus Augustinianus hernia,] Pater Dionysius X Octobris anno MDCXLVI ita scribit: “Ego Frater Dionysius Fulginas ex Ordine S. Augustini hisce testificor, me tali hernia laborasse, ut ad humani capitis magnitudinem intestina erumperent, & medici de vita mea actum dicerent, si intra tres dies locum suum intestina non occuparent. Hoc audito, imploravi auxilium Dei & patrocinium B. Antonii, & me unxi illius oleo, quod in templo nostro Aquilano conservatur. Hac unctione peracta, statim omnis dolor cessavit, & die IX Januarii anno MDCXLIV intestina ad locum suum redierunt. Ad majorem Dei & B. Antonii gloriam, ac veritatis confirmationem scripsi hanc chartam, & manu propria subscripsi”. Postea anno MDCXLV mense Septembri ad agendas gratias visitavit Beati sepulcrum.

[79] [mulier post fractum pedem,] Faustina, filia Cruciani de Tarquinio, die XIII Octobris anno MDCXLVI jurejurando affirmat sequentia: “Ab annis quatuor, ut recordor, portans aliquod onus ita cecidi, ut pedem confregerim. Tantus autem ex ea fractione ortus est dolor, ut statim lecto decumbere debuerim & existimarim, me per multos menses ex eo non surrecturam. Accersitus chirurgus mihi dixit, tres ossis partes esse disruptas. Tum mihi in mentem venit, quod frater meus Dominicus, quando cum Hieronymo Rinaldi Aquilæ fuerat, attulisset oleum ex lampade B. Antonii. Devote igitur applicans hoc oleum statim sanata sum, ita ut non senserim amplius dolorem, & sine ullo impedimento incesserim, sicut etiamnum incedo. Itaque in testimonium veritatis hanc chartam scribi jussi, & ad perpetuam rei memoriam juramento confirmavi”. Hoc beneficium in libro monasterii notatum est.

[80] [sacerdos Aquilanus post punitionem,] Josephus Romanelli sacerdos & doctor Aquilanus die XXII Julii anno MDCXLV per manum D. Equitii Mausonii ita scripto testatur: “Ego infrascriptus præteritis diebus habens in manu Vitam B. Antonii, inconsiderate præ melancholico quodam fastidio libellum istum in terram projeci. At statim febri oppressus fui. Quare mox Beatum invocavi, & Vitam ejus e terra levavi. Ab ea hora melius habere cœpi, & Beato pro restituta sanitate gratias retuli. In hujus rei fidem subscribo Josephus Romanelli”.

Anna Porcinari, uxor D. Pompei Mausonii, anno MDCXLVI in sacello B. Antonii Missam celebrari jussit, [femina] quia usque ad mortem ægrotans intercessione istius Beati convaluerat.

Floridus, filius septennis D. Alfieri Mausonii & Beatricis ejus uxoris, [& puer,] vexabatur continua febri, ob quam medicus de illius vita desperare cœperat. At imposito illi baculo B. Antonii, omnimodam sanitatem obtinuit.

[81] Laurentius Fonticola medicus duobus primis mensibus anni MDCXLVI tam vehementi febri laborabat, [medicus,] ut pater ejus Antonius Pirrus Fonticola medicus de vita ejus actum putaret. Sed commendatus B. Antonio sanitatem recuperavit, & in gratiarum actionem die XXIV Julii anathema argenteum obtulit.

Carolus Chevatini Aquilanus, miles in cohorte equestri, [& miles febribus,] die X Octobris anno MDCXXXVIII cum tota familia sua venit ad ecclesiam nostram, & Sacrum celebrari jussit, quia post diuturnam febris mutationem tandem oleo B. Antonii unctus plenam sanitatem recuperaverat.

Clara Porcinari Aquilana per spatium anni & amplius sub mamilla dextra summum sensit dolorem. [ac denique mulier Aquilana dolore mamillæ liberantur.] Interim varia adhibuit medicamina, quæ nihil profuerunt. Tandem se ungens oleo B. Antonii pristinæ sanitati restituta est, & die XXIII Julii anno MDCXLVI pro gratiarum actione donum argenteum obtulit.

[82] Victoria, uxor Alfonsi Quatrino Aquilani, venit cum suis filiis Antonio, [Diversi pro recepta sanitate gratias agunt,] Ludovico, & Bernardino ad templum nostrum, & jussit celebrari Missam, quia anno MDCXLVI istos tres filios, continua febri laborantes, morbo liberatos viderat, simulatque eos oleo B. Antonii unxerat.

Dominus Nicolaus ex terra Laboris a, frater thesaurarii Aquilani, [anathemata appendunt,] hoc anno MDCXLVI tam periculosa febri laborabat, ut jam extremis ecclesiæ Sacramentis præmunitus esset. Sed unctus oleo B. Antonii, & tactus ejus baculo præsens mortis periculum evasit, & in signum acceptæ sanitatis die XXVII Julii anathema argenteum obtulit.

[83] Pater Placidus Fulginas ex Ordine S. Augustini anno MDCXLVI die IX Octobris ita ad me scribit. [aut Missam celebrari curant.] “Joannes Baptista Cellini, nepos R. D. Brunacci canonici, hic captus fuit & ductus Perusium, ut ibi in carcere detineretur. Neminem autem habebat præter supradictum avunculum suum, qui eum posset in hoc infortunio juvare. Is vero ante captivitatem nepotis sui laborabat podagra, quæ illum per hebdomadas & menses lecto affigere consueverat. Quare soror illius invocans B. Antonium promisit Missam decantandam, si podagricus ita sanaretur, ut ad juvandum captivum posset Perusium discedere. Post hoc votum nocte sequente canonicus se invenit a dolore podagrico ita liberum, ut Perusium commode discesserit, & nepoti libertatem obtinuerit. Rogatus itaque a præfato canonico ejusque nepote oro R. V., ut sacristæ det pecuniam, ut in gratiarum actionem Sacrum cantari curet”.

[84] Rogavi P. Placidum de Roberti Fulginatem, ut in visitatione Saxoferratensi examinaret aliqua miracula, [Saxoferrati aliquibus,] quæ intercessione B. Antonii ibidem dicebantur contigisse. Is autem anno MDCXLVI die XXX Octobris mihi indicavit sequentia, quæ in libris monasterii continentur. Petrus Oliva Saxoferratensis, filius D. Petri, qui nunc Ordinem nostrum ingressus vocatur F. Nicolaus, circa annum ætatis vigesimum tertium graviter ægrotans incidit in delirium, ita ut medici vitæ ejus vehementer timerent. Sed cum a D. Tiburtio Jona ipsi allatus fuisset pileus B. Antonii, ac capiti ejus impositus, statim mentis compos factus est, & intra quinque aut sex dies sanus & incolumis domo exiit.

[Beatum invocantibus,] Mense Januario anni MDCXLIV Maria Felix Carnicella monialis in cœnobio Saxoferratensi S. Hieronymi sic testatur: “Cum Julia Severi soror mea cuperet habere oleum B. Antonii pro quadam Julia de Caulia graviter ægrotante, ego Maria Felix Carnicella non audebam petere memoratum oleum, quia nondum omnibus promiscue distribuebatur. Confidens itaque patrocinio B. Antonii accepi parum olei ex lampade, quæ ante istius Beati imaginem in oratorio nostro ardebat. Deinde ad sororem misi illud oleum, quo ægra uncta subito sanitatem recuperavit. In cujus rei fidem scripsi hoc præsens testimonium”.

[85] [& se oleo illius ungentibus,] Anno MDCXLIII mense Augusto Aurelia Giovenale de Tomba in diœcesi Senogalliensi, monialis Augustiniana in cœnobio Saxoferratensi S. Hieronymi dedit sequens testimonium: “Ego Aurelia Giovenale ex Ordine S. Augustini testor, me ad D. Angelum Giovenale patrem meum, & Dominicum fratrem meum maligna febri afflictos oleum B. Antonii nostri misisse, & prædictum patrem meum mihi asseruisse, quod subito febris illa evanuerit, quando se præfato oleo unxit. Ambo autem fatentur, se intercessione B. Antonii sanatos esse. In quorum fidem hæc scripsi”.

[sanitas restituitur.] Angela Paula Oliva monialis in cœnobio S. Hieronymi fatetur, se intercessione B. Antonii pristinæ sanitati restitutam esse: nam ungens se Beati oleo ac tangens ejus pileum, podagra aliisque doloribus liberata est, quibus per annum laboraverat.

[86] [Miracula B. Antonii miro modo inventa sunt,] Cum admodum R. P. Generalis Ordinis Augustiniani cuperet noscere vitam & miracula B. Antonii, mandavit R. P. Priori nostri monasterii, ut diligenter colligeret omnia, quæ ad prædictum Beatum spectabant. Volens R. P. Prior desiderio illius satisfacere, ubique per totum conventum petita documenta quæri jussit; sed nihil inveniens suspicatus est, ea apud moniales S. Luciæ forsan delitescere. Quare per confessarium illis injunxit, ut omnes cœnobii sui scripturas scrutarentur. At neque hic quidquam inventum est, quamvis moniales accurate lustrassent omnia scrinia, in quibus hujusmodi monumenta servari solent. Tandem abbatissa suis subditis indixit peculiares preces, ut Deus dignaretur manifestare, quæ ad Beati honorem scripta fuerant. Completa oratione, forte abbatissa aperit capsam, in qua servabatur pecunia, ut quædam debita solveret. Ecce illic abbatissa præter exspectationem reperit omnia miracula, quæ jam relata sunt. Tanto autem magis miranda est hæc inventio, quod abbatissa ante in eadem capsa sæpius frustra illa quæsivisset. Moniales itaque lætæ de hac prodigiosa miraculorum inventione omnia suo confessario narrarunt, qui Deo gratias egit, & Superioris sui votum implevit. Insuper possemus referre multa alia miracula, quæ quotidie patrantur, præsertim in effugandis dæmonibus; sed ea brevitatis causa relinquimus.

[87] In fine additur sequens testimonium: “Ego Germanus Antonius Zutio testor, quod mense Februario hujus anni MDCLXXXVII Roma rediens laboraverim febri hectica, & me ungens oleo B. Antonii intra paucos dies convaluerim b”.

Circa annum MDCXCIV mulier, quam malus dæmon tenebat obsessam, [quibus recentiora,] ad B. Antonii tumulum adducta est, quo per eos dies ingens erat populi concursus devotionis ergo, atque ibi statim rejectis ore quibusdam capillorum tricis vexari desiit ab hospite nequissimo jam expulso, cunctis interim inspectantibus & admiratione defixis. Accepti signum beneficii multo deinde tempore suspensus ad aram hæsit capillus.

Languebat æger Carminus Grassius professor medicus morbo, [usque ad annum 1708] quem vulgo rheumatismum dicunt, vehementer afflictatus, deque ejus salute jam medici desperaverant. Sed quam illi non poterant, opem attulit B. Antonius: vix enim baculus, quo, dum viveret, sanctus Vir utebatur, ægroto corpori est admotus, cum illico discussus morbus atque ab eo contactu salus ægro statim est restituta. Contigit hoc circa annum MDCCVIII.

[88] Anno MDCCIII Nonis Februarii urbs Aquila magno terræ quassata motu corruit pene tota. [addidimus.] Forte accidit, ut eo ipso die Hispanus quidam notæ probitatis homo preces funderet ante aram B. Antonii; cum ecce sibi, dum orat, virum adesse conspicit, sibi quidem ignotum, sed quem Augustiniani Ordinis religiosum ex veste credidit: a quo jussus templo confestim abscedere, foras ab eodem deductus est. Cumque una paululum processissent, neque hominem vidit ultra, neque hoc quid rei sibi vellet, satis intelligebat. Verum haud ita multo post concussum terræ motu templum concidit solo æquatum. Qua certe ruina fuisset miser oppressus, nisi periculo subductus opportune fuisset ab eo, quem beatum esse Antonium tutelarem suum patronumque præcipuum sine dubio existimare se affirmabat, dum hæc ipsemet sæpe narraret. Quamobrem frequenter deinde ad nostram ecclesiam ventitabat, ut ostenderet beneficium illud sese tutelari suo referre acceptum Antonio c.

ANNOTATA.

a Terra laboris est provincia regni Neapolitani, quæ Liri & Vulturno fluviis irrigatur, & a Septemtrione Aprutio terminatur. Illius caput est Neapolis.

b Hoc miraculum anni 1687 non videtur potuisse a Ciminello referri, qui jam ab anno 1646 præ infirmitate quotidie mortem exspectabat, ut in prologo testatur, & eo tempore jam Prioris Aquilani munere functus fuerat.

c Hæc tria postrema miracula a secretario R. admodum Patris Generalis Augustinianorum Latine conscripta sunt, & anno 1717 ab amico nostro illustri D. Dominico de Giorgio ad nos Neapoli missa.

DE S. FRANCISCO SOLANO ORDINIS FRATRUM MINORUM DE OBSERVANTIA.
LIMÆ IN PERUVIA.

Anno MDCX.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Franciscus Solanus Ord. Minorum de Observantia, Limæ in Peruvia Americæ (S.)

AUCTORE G. C.

§ I. Acta, dies obitus, mira cadaveris conditio, aliaque prodigia paulo post mortem; honorificæ exsequiæ & sepultura.

Acta & miracula S. Francisci Solani adeo copiose conscripta sunt, ut mihi vix quidquam agendum supersit, nisi ut ab aliis operose collecta more nostro in capita & numeros dividam, & ex iis aliqua excerpam, [Præmissis quibusdam de Vitæ scriptore,] quæ Commentariis nostris præviis materiam subministrare solent. Præter alios, qui Italice, Hispanice & Flandrice beati Viri gesta ediderunt, Vitam illius anno 1671 Romæ Latinis litteris mandavit Tiburtius Navarrus Minorita, & provinciæ immaculatæ Conceptionis in Aquitania lector & prædicator, qui ea Acta & miracula collegit ex memoriis, processibus, documentis & libris, a procuratore causæ Beatificationis sibi subministratis, ut ipse testatur in præfatiuncula ad lectorem. Totum autem hoc opus divisit in duos libros, quorum prior virtutes tempore vitæ exercitas, alter miracula post mortem patrata continet. Ea vero, quæ scriptor ille de honorificis exsequiis, sanctitatis testimoniis, alusque ad posthumam beati Viri gloriam spectantibus Vitæ immiscuit, ipsiusmet verbis locisque citatis, huic Commentario inseram, postquam de die cultus & obitus pauca præmisero.

[2] [intricata difficultas circa diem mortis] Quamvis eximius iste novi Orbis Thaumaturgus hac die mortem non obierit, tamen hodie Actis nostris illum inseruimus, quia Seraphicus Minorum Ordo die XXIV Julii annuam sancti hujus Alumni sui memoriam celebrat: Hueberus enim in Menologio Franciscano ad diem XXIV Julii post breve S. Francisci Solani elogium, col. 1453 de hac re ita loquitur: Die quidem XIV migravit ex hoc suo ergastulo ad amplissimum cæli palatium; hodie tamen sub ritu duplici ejus festum in Ordine Franciscano celebratur, quia officiorum Breviarii concurrentia pro sui celebratione commodius tempus admittere nolebat. Carolus Bartholomæus Piazza in Hemerologio sacro Italice edito refert illum die XX Julii, dicitque ejus festum apud Franciscanos in Ara cæli solenniter celebrari in sumptuoso illius sacello cum indulgentia plenaria. Dubitari posset, an beatus Vir die XIV Julii ex hac vita migraverit, cum R.P. Jacobus Alvarez de Paz, Societatis nostræ in Peruvia Provincialis, qui exsequiis S. Francisci Solani ipse interfuit, in elogio postea exhibendo expresse asserat, eum tertio Iduum Julii, id est die decima tertia (Antonius de Caprarola custos Provinciæ Romanæ in Vita Italica pag. 194 perperam hunc textum vertit a dodici hoc est duodecima) istius mensis obiisse, & & paulo post meridiem … diei, beato Bonaventuræ sacræ, venerabile corpus Servi Dei, arca lignea inclusum, terræ mandatum esse. Accedit, quod Arturus in secunda Martyrologii sui editione hunc beatum Virum die XIII Julii collocet, & in notis diserte affirmet, illum isto die defunctum ac sequenti sepultum esse.

[3] At, inquies, quid dicendum de Actis, huic Commentario subjungendis, [examinatur, & utcumque solvitur.] quæ cap. 14, num. 168 habent, quod venerabilis Dei Servus prædixerit, se festo S. Bonaventuræ moriturum? Deinde eodem capite circa finem hæc leguntur: Insonuit etiam ecclesiæ campana signum elevatæ Hostiæ in Missa solenni S. Bonaventuræ; tuncque Vir sanctus ad Crucifixum intentus, manibus in crucis figuram compositis, devotam oratiunculam glorificetur Deus cum anima ad Deum ejaculatus est, & dormienti similis exspiravit die XIV Julii S. Bonaventuræ festo; anno vero millesimo sexcentesimo decimo, ætatis suæ sexagesimo primo. Diu cogitavi, an tam diversas assertiones aliqua ratione possem conciliare. Scio equidem, teste Waddingo in Annalibus Minorum ad annum Christi 1274 num. 16, Chronicon & Breviarium Minorum aliosque scriptores obitum S. Bonaventuræ ad diem XIII Julii consignasse, ejusque festum variis diebus celebratum fuisse, ut monuimus in Commentario prævio ad sancti istius Doctoris Acta; sed non videtur hoc modo proposita discrepantia circa diem mortis componi posse, cum summus Pontifex Sixtus V anno 1587 decretales litteras ediderit, quibus S. Bonaventuræ festum pridie Idus Julii, id est die XIV hujus mensis, coli mandavit. Non est autem dubitandum, quin tempore viginti duorum annorum, qui inter Pontificis istius decretum, & mortem S. Francisci Solani intercesserunt, istud mandatum præsulibus Americanis innotuerit, & a Minoritis ubique observatum fuerit. Quare suspicor, nostrum R.P. Jacobum Alvarez de Paz memoria lapsum esse, quem Arturus in Martyrologio Franciscano incaute secutus fuerit. Si quis hunc nodum alio pacto possit solvere, libenter ipsius ratiocinium audiam.

[4] Jam locus postulat, ut post examinatum mortis diem de mirabili sacri cadaveris post obitum constitutione, [Narrat auctor Vitæ, quomodo ad cadaver S. Francisci Solani,] aliisque prodigus ac honorificis exsequiis quædam dicamus. Ea omnia Tiburtius Navarrus lib. 2, cap. 1 narrat his verbis: Cum anima viri Dei Francisci Solani ad Regis immortalis gloriam migrasset, corpus ejus, quod ultra naturalem complexionem, ob longas & difficiles peregrinationes, rigidas pœnitentias, & graves infirmitates (dum viveret) ad nigredinem & siccitatem vergebat; subito candidum, pulchrum, tractabile & plenum non sine spectantium stupore effectum est. Oculi, quos perpetua mortificatio visibilibus clauserat, mox aperti miro splendore rutilabant. Caro illa spiritu orbata suavem emittebat odorem, & quæ prius ob ægritudinis maciem & hiemalis tempestatis rigorem, frigus tam acre contraxerat, ut nullo operimento satis calefieri posset; jam novum induit calorem, quo per multas horas frigentes aliorum manus solo calebant contactu.

[5] [miris prærogativis præditum,] Accessit aliud mirabile, quod etiam post decimam septimam ab ejus felici transitu horam, cum quidam extremam pedis ungulam, & capitis capillos secare tentassent, perducto inconsulte ad carnem, & pellem forcipe, copiosus ex levi utrimque scissura ruber & coloratus sanguis per longum effluxerit tempus; quæ omnia a medicis & doctis viris sunt miraculo adscripta. Illud etiam non tacendum, quod cum Joannes Mondragon chirurgus post vigesimam tertiam horam, pedem defuncti osculari volens, cruris suram manu suaviter apprehendisset, illico (quasi vixisset) crus ad se retraxit; quo motu magnum tangenti incussit timorem, & reverentiam.

[6] [maximus populi concursus factus fuerit,] Ut excellentissimus prorex marchio de Montes-Claros Francisci mortem audivit, sepulturam ipsius ad diem sequentem differri mandavit; volens ei, quem vivum pluris æstimaverat, etiam mortuo officia devotionis exhibere. Concurrit interim universa multitudo populi ad Conventum, ex omni sexu, ætate & conditione, Sanctum (ut aiebant) visuri: alii pedibus oscula devota figebant, alii habitum in pretiosas particulas dissecabant (horumque tantus erat numerus, ut eadem die quatuor tunicæ corpori mortuo successive aptatæ, in fragmenta conscissæ sint.) Alii rosaria & coronas pretiosi cadaveris contactu sacrabant; & omnes manifestas gloriæ futuræ primitias in carne illa mirabantur. Post occasum solis recedente populo, liberior patuit Religiosis accessus, qui per totam noctem sanctum depositum custodientes, ei effusa devotionis persolvere officia.

[7] [& post mortem, columna ignea illustratam,] Eadem nocte ignea e cælo Conventui & valetudinarii oratorio insidente * columna, quæ procedens circa horam undecimam a quibusdam devotis monialibus Clarissis super ipsarum monasterium decidere visa est; quæ cum etiam duodecies renata obscuras noctis illius tenebras in diei lucem toties convertisset, habita quoque hibernæ tempestatis ratione, aliquid singulare præsagire putabatur. Hanc & quædam ejusdem monasterii Religiosæ tribus noctibus, illa scilicet, quæ morti Viri sancti proxima fuit; ea qua (ut jam retulimus) corpus in oratorio jacebat, & illa, qua e sepulcro (ut infra dicetur) eductum est, apparuisse testatæ sunt.

[8] [etiam plurimi Religiosi ad illud honorandum accesserint.] Interim non recessit a foribus cœnobii innumera plebis caterva, quæ per manus cujusdam Fratris coronas & rosaria sacri corporis benedicenda attactu continue transmittere non cessavit. Binis ante diluculum horis urgente populi clamore, aperta sunt ostia, factusque est tantus omnium concursus; ut opponendi fuerint custodes ad ingressus, qui nimios intrantium impetus cohiberent. Tunc omnium Ordinum Religiosi prælati & subditi ad contuendum & venerandum eum, & pauperes

VERA EFFIGIES B. FRANCISCI SOLANI INDIARVM Franciscum hic video geminum, cum prole Parentem; Fert speciem nati carta, sed ille Patris.

Tunicæ ipsius particulas retinendas confluxerunt. Ipsa sancti Augustini veneranda communitas, quæ a duobus annis Franciscanæ familiæ consuetudine non fuerat usa, quasi ab angelo pacis invitata, ad sacrum corpus honorandum sponte accessit. Tunc etiam impletum est verbum a Francisco nuper prolatum, quo cuidam præfati Ordinis Augustiniani Religioso, sibi amico & proximo, quod videre ipsum in infirmitate non poterat, condolenti respondere fecit, dicens: “Ne molestiam inde percipiat, quoniam cito ab eo juxta desiderium videbor, & intra quatriduum pax summa inter omnes stabilietur”.

[9] Eodem mane illustrissimus Limanæ metropolis archiepiscopus ecclesiastico capitulo stipatus, [Exsequiæ illius honorifice celebrantur,] & excellentissimus Peruani regni prorex cum equitibus & senatoribus & officialibus multis ad valetudinarii oratorium venerunt; qui sacri corporis pulchritudinem, suavitatem & candorem admirantes proni in terram ceciderunt, & humilia pedibus ejus oscula infigentes, quantum virtus eximia apud ipsosmet seculi principes polleat, demonstrarunt. Ipse egregius prorex, qui intra se manus osculari decreverat, præ summa reverentia non præsumpsit. Utque perpetuum apud se tanti Viri memoriale servaret, ac in periculis præsens semper haberet auxilium, humile Servi Dei sagum in pretiosam reliquiam sibi dari curavit. Postea uterque ille, ecclesiæ & seculi principes illustres humeros sacro oneri supponentes, adjuvantibus Religionum prælatis, feretrum ab oratorio ad ecclesiam detulerunt. Incredibile est, quam frequens populus ad ecclesiam confluxerit: ipsum etenim proregis satellitium (licet hæc triplici navi innumeræ multitudinis capax) vix ab arcendo tumultu, & ad spatium corpori deferendo aperiendum sufficiebat. Omnes corpus contingere, videre & venerari contendebant. Collocato itaque in mediam capellam feretro, musici cathedralis ecclesiæ cum multis religiosis Missam pro defuncto suaviter concinuerunt, celebrante reverendissimo patre Venido, tunc provinciarum illarum Commissario, mox episcopo Orensi. Concionem habuit R. P. Joannes Sebastianus, Societatis Jesu præpositus Provincialis; qui cum esset vir apostolicus, & vitæ innocentia conspicuus, eximias Servi Dei virtutes, acta heroïca, crebra miracula, & pretiosam mortem spiritu vere seraphico annuntiavit. Tandem licet renitente omnium devotione, quæ sibi talem thesaurum ab oculis eripi ægre patiebatur, corpus sepulturæ mandatum est, & in capella sepeliendis Fratribus destinata sub altari majori in capsa lignea depositum.

[10] Deinde lib. 2, cap. 3 idem Vitæ scriptor narrat, quomodo corpus S. Francisci Solani e sepulcro extractum fuerit [& postea corpus e tumulo educitur, ut ejus vera effigies pingeretur.] ut ad vivum depingeretur. Tumulato Viri sancti corpore, inquit, excellentissimum proregem pia cogitatio incessit, mundum scilicet vera ejus imagine non esse fraudandum. Quare eadem nocte post octo a funere horas, ut naturalis ejus effigies pingeretur, illud e sepulcro jussit educi. Tunc observata sunt eadem, quæ supra narravimus, in sacro cadavere mirabilia. Completa imagine, pretiosum rursus depositum terræ mandatum est. Religiosi autem non solum conventus, sed & provinciæ totius spirituali consolatione hac die perfusi, quamdam ineffabilem mentis teneritudinem, proficiendi desiderium ardens, & rerum cælestium amorem se simul percepisse notaverunt. Quod hic ad veram beati Viri effigiem spectat, habeo duo ejusdem imaginis ectypa, quorum unum Vitæ Latinæ & Italicæ, alterum processui canonizationis præfixum est. Sed quamvis ambobus istis exemplaribus subscribatur vera effigies, tamen ea non parum inter se differunt, ut utraque conferenti manifestum fiet. Cum tamen imago, processui canonizationis præmissa, peritiori manu sculpta videatur, & probabilius Beatum vere repræsentet, eam hic ex latiori forma contractam ac æri incisam exhibeo. Satis autem feliciter prototypon expressit sculptor, quem etiam jussi fideliter reddere subscriptionem, quamvis in titulo aliqua vox deesse aut subintelligi videatur.

[Annotata]

* lege insedit

§ II. Magna de sanctitate ejus existimatio, a variæ conditionis hominibus declarata.

[Communem de Francisci Solani sanctitate famam] Quam publica fuerit apud omnis generis homines de virtutibus illius fama, indicat jam laudatus Vitæ auctor lib. 2, cap. 18, ubi ita loquitur: Eximiam servi Dei Francisci Solani virtutem, & fulgentia sanctitatis indicia, quasi bonus odor unguentum effusum, celebris apud omnes homines æstimatio secuta est: nam ubicumque luminis sui radios diffudit, & vitam ducendo mortalem religiosæ conversationis annos traduxit; ibi se cunctis amabilem, nemini odibilem, omnibus venerandum effecit. Quid apud Hispanos, antequam ad Indias transiret, ejus virtutis fama potuerit, quos populorum applausus, quos Fratrum & secularium honores ipsi conciliaverit, illud imprimis demonstrat; quod ad fugiendam humilitatis suæ inimicam popularis auræ titillationem ad Americum hemisphærium (velut occiduus sol) ut latitaret, perrexit. Apud incolas Tucumani, & Indos regionum illarum gentiles, quam obtinuerit famam, reverentiam, & auctoritatem, ipsa, quæ superius in primo libro narravimus, exempla testantur. Quid tandem apud Limanam civitatem ad ejus commendationem valuerint virtutes apostolicæ, miracula, prophetiæ, nec non prædicationes, ipsa jam descripta opera manifestant. Restat ergo, ut quæ post mortem ipsius crebris miraculis vel aucta, vel confirmata primum apud optimates Ecclesiæ & seculi viros, apud Religiosos & eruditos; deinde apud civitates ac polos, regna & nationes vigeat æstimatio, declaretur.

[12] [archiepiscopi; Limani,] Ab Ecclesiæ principibus, apud quos est scientia boni & mali, quorum etiam auctoritas ceteris præferri debet, exordiar. Illustrissimus Civitatis Regum, seu Limanæ archiepiscopus dominus Bartholomæus Lobo Guerrero, tantam erga virum Dei Franciscum Solanum in vivis agentem conceperat reverentiam, ac tam bonam de ejus sanctitate opinionem, ut (quemadmodum supra retulimus) sacrum defuncti cadaver genibus flexis veneratus sit, oculos & caput ejus plantis humiliter supposuerit, & cum excellentissimo prorege propriis humeris feretrum gestare, ut pontificalem indecens gravitatem, haud erubuerit. Successor ejus illustrissimus dominus doctor Ferdinandus Arias de Ugarte, se etiam Viro Dei singulariter devotum exhibuit, dum & sacras illius reliquias coluit; dumque Apostolicæ commissionis vigore sepulcrum ejus visitans, copiosos lacrymarum rivos effudit, & odore suavi spiritualiter recreatus, illi genuflexus justæ tributum reverentiæ impendit; ac deinceps quanti ejus sanctitatem faceret, crebris indiciis ostendit.

[13] Illustrissimi domini & magistri Frater Gabriël de Zarate, [aliique Americæ præsules] ex qualificatore sancti Officii, & secundo Provinciali Peruanæ sancti Joannis Baptistæ Ordinis Prædicatorum, provinciæ Guamangæ episcopus, nec non Fr. Franciscus de la Serna, ex lectore theologico academiæ Limanæ & Provinciali Ordinis S. Augustini episcopus de Paraguay, mox de Popayan magnis Virum Dei præconiis extollunt. Ille etenim eum non solum Seraphicæ, sed & omnium aliarum Religionum gloriam & honorem appellat, qui suis virtutibus & exemplis novum orbem illustravit; quemque divina Majestas quasi stellam fulgentem in medium nebulæ cæcitatis ac ignorantiæ gentilitiæ, in remedium Indorum ad hoc regnum transmisit. Hic vero (olim Viro Dei, dum viveret, familiaris) eum post mortem speciali affectu prosecutus est, ac in sua coram judicibus Apostolicis depositione illum ita in omnibus virtutibus excelluisse affirmat, quasi quamlibet singulariter habuisset: eum præterea hominem cælestem, apostolicum præconem, angelum a Deo missum, & in salutem innumerabilium animarum ad has provincias destinatum vocat. Illum quoque in sua declaratione juridica dominus magister Fr. Augustinus de Vega, sacri Ordinis Prædicatorum in Peruana provincia moderator, & episcopus de Paraguay electus, sancti Viri quondam necessitudine usus, insignibus titulis condecorat.

[14] Excellentissimorum regni Peruani proregum summa in virum sanctum Franciscum Solanum ante & post obitum reverentia, [nec non proreges] quam magni fuerit meriti manifestat. Excellentissimus dominus Ludovicus de Velasco, marchio de Salinas, consilii regalis Indiarum præses, ac Peruanorum regnorum prorex, devota Servi Dei conversatione plurimum recreabatur; eumque non raro in Conventu Recollectionis sanctæ Mariæ Angelorum adibat, illi humiliter in Missa ministrabat, ut de proximo, ejus spiritui participaret; uno verbo semper pro sancto, justo, ac Dei amico reputavit. Excellentissimus dominus Gaspar de Zuniga Azebedo, comes de Monterrey, cum regnis illis præesset, verbis singularibus sancti patris Solani semper virtutem exaltavit; sed præsertim post celebrem illam conversionis mirabilis in tota civitate operatricem concionem palam ait: Vere pater Solanus est instrumentum & organum Spiritus sancti. Excellentissimus dominus Joannes de Mendoza & Luna marchio de Montes-claros, statim ut a Mexicano regimine ad Peruanum transivit, jam sibi fama publica commendatum patrem Franciscum Solanum optavit ex vultu & sermone cognoscere; quem postea in majori habuit æstimatione, & mortuum iis (quæ supra recensuimus) honoris, ac reverentiæ signis, atque pedum osculis honoravit.

[15] [Peruani] Tandem excellentissimi proreges Peruani dominus Ludovicus Ferdinandus de Corduba, marchio de Guadalcazar, & dominus comes de Chinchon peculiaribus honoris monumentis Viri sancti memoriam illustrarunt: ille namque recenti ejusdem in Limana civitate boni nominis odore excitatus sepulcrum invisit, reliquias quoque Christiana veneratione affecit: hic vero & frequenter ad ejus tumulum stetit, ac eleemosynas largas pro ejusdem canonizationis expensis largitus est: cumque familiæ suæ de perenni successione providere vellet, non aliud medium efficacius existimans, filium suum primogenitum marchionem a sancto Martino de la Vega puerulum biennem in primo e domo post ortum egressu ad sepulcrum Viri Dei elatum ejus meritis obtulit, atque protectioni commendavit. Hic etiam, ne quid arduum sine ejus auspicio faceret, cum singulis annis regales pecunias ad ærarium Hispanicum a portu de Callao transmitteret, sepulchro Viri assistens, felicem peregrinationis exitum sub ejus patrocinio reponebat.

[16] [& alii viri graves ac religiosi] Domini magister Dominicus de Almeido decanus & doctor, Joannes de la Roca archidiaconus ecclesiæ Limanæ, judices Apostolici delegati post authentica & innumera sanctæ vitæ & miraculorum Viri Dei testimonia juridice excepta, sibi, quod olim reginæ Sabæ contigisse, majoremque esse Francisci Solani virtutem, quam famam, publice affirmarunt. Admodum reverendus & piissimus pater Joannes Sebastianus bis provinciæ Limanæ Societatis Jesu præpositus, innumeras Servi Dei excellentias sic tandem concludit. “Deus sapientiam Viro isti sancto concessit ad consolationem & tutelam totius Peruani regni, in ædificationem ac exemplum hujus civitatis, & in decus, atque coronam sacræ ipsius Religionis”. Dominus Franciscus de Alfaro e consilio majestatis Catholicæ in regalis facultatis administratione, ac sancti Officii consultor; relatis, quæ in Tucumanicis regionibus de fama celeberrima Viri Dei acceperat, addit, se omnes sanctitatis probatæ & publicæ notas ex communi atque constanti omnium (nullo excepto) opinione & consensu deprehendisse; immo tantam in oppido de Estero se virtutum ejus invenisse fragrantiam, ut omnes sibi ereptum, nec ibidem defunctum dolerent, ne corporis thesauro ditarentur, ac tandem se curaturos illud etiam litis dispendio sibi restitui affirmarent: quoniam ad eum tantam referunt devotionem & affectum, quantam opinio ejus sanctitatis maxima & inexplicabilis poscit.

[17] [testimoniis suis confirmarunt,] Commissarii generales provinciarum Peruanarum Ordinis Minorum, quibus Francisci Solani magis probata & cognita virtus, ipsum miris encomiis in suis factis (præmisso juramento) declarationibus extollunt. Hic virginem purissimum, virum exstaticum, & prædicatorem apostolicum; ille instrumentum Spiritus sancti, virum justum, innocentem, Apostolorum imaginem vocat. Alter in sexennio, quo ipsi & provinciis illis præfuit, se in eo summas perfectissimi viri, ac veri Seraphici Patriarchæ filii advertisse conditiones; eumque centrum virtutum, in completo de vitiis triumpho quiescentium, appellat. Alii etiam Provinciales, Guardiani, Religiosi quoque conspicui ipsum virum justum, exstaticum, apostolicum, nitidissimum omnimodæ virtutis speculum, indefessum verbi divini præconem, amicum Domini fidelem, integerrimum religionis Catholicæ defensorem, pœnitentiæ exemplar, & S. P. N. Francisci imaginem simillimam vocant.

[18] Populorum omnium, civitatum, regnorumque devotionem, [quibus accedit publica populi devotio, quæ tantum decreto Urbani VIII inhibita est.] affectum & reverentiam nullo tempore delebilem, præter ea, quæ infra scribentur, aperte demonstrant: primo quod in processibus & auctoritate ordinaria, & postmodum Apostolica factis, recenseantur nomina sexcentorum & viginti octo testium; inter quos proreges, archiepiscopi, episcopi, Religionum prælati, sacerdotes seculares, virique doctrina & pietate conspicui numerantur: præterea Missæ, orationes, vota, lampades, oblationes, festivæ solennitates, quæ usque ad annum millesimum sexcentesimum quinquagesimum sextum celebrari, offerri, appendi perseveraverunt: præfato autem anno, ut debita decretis sanct. mem. Urbani VIII redderetur obedientia, omnia (quæ cultum & publicam redolent venerationem) sublata fuere monumenta: sed hoc numquam alterabile superfuit, reverentia interna, suo tempore; cum scilicet Deo inspirante beatis agminibus aggregatus, a cæli Clavigero declarabitur, manifestanda. Interim vero restant & constans sanctitatis fama, & communia omnium (Peruanarum præsertim) regionum pro ejus canonizatione vota & desideria. Ita ille, quando venerabilis Dei Servus nondum in Beatorum numerum ab apostolica Sede erat relatus.

[19] Hisce elogiis idem scriptor testimonium synchroni sacerdotis e Societate nostra subnectit his verbis: [Noster Alvarez de Paz sancto synchronus] Insignis theologiæ magister, pietate & doctrina eximius, in provincia Peruana sacratissimæ, & numquam satis laudatæ, Ordinique Minorum semper benevolæ Societatis Jesu Provincialis, admodum reverendus pater Didacus Alvarez de Paz, inter conspicuas ingenii sui elucubrationes, quas summo Pontifici Paulo V dicavit; hæc de Servo Dei, patre Francisco Solano tom. 2, lib. 15, cap. 13, de paupertate, diserta & ingenua verba exaravit in folio 1445 (in nostra editione idem legitur tomo 2, lib. 5, part. 1, cap. 13 a stylo sequenti: “Et quidem mense Julio primo proximo hujus anni millesimi sexcentesimi decimi; in quo ista scribimus, facta est a Domino in hac urbe Limensi mirabilis quædam præmii paupertatis ostensio. Tertio enim Iduum ejusdem mensis defunctus est in conventu Minorum frater Franciscus Solanus sexagenarius sacerdos, & concionator, in australi Hispaniæ parte, quæ Bœtica dicitur, in castro Montellæ natus; Vir sanctitate conspicuus, & dignus Seraphici Francisci filius. Is quadraginta annis, & eo amplius vitam religiosam professus est, in qua non segniter se gessit, sed viam spiritus mira velocitate cucurrit; erat humillimus, magnus contemptor sui, honorum & dignitatum irrisor, supra modum patiens, mansuetus, obediens, & ultra quam dici potest castus & purus. Igne fraternæ caritatis ardebat, ægrotosque frequenter visitabat, & suavissimis verbis consolabatur: zelo domus Domini, & desiderio salutis animarum urebatur, cujus conciones secundum sapientiam hujus seculi parum compositæ & minus eloquentes, auditores vehementer a vitiis retrahebant, ad bonam frugem invitabant.

[20] [post breve virtutum ejus elogium] Diligebat secretum, ac secum commorari, nisi gloria Dei aliud deposceret, rebus omnibus præponebat; ibique assiduis precibus & divinorum contemplationi vacans, non raro exstases & raptus patiebatur. Hisque epulis assuetus sæpe noctes insomnes in suppedaneo summi altaris apud Dominum in Eucharistia delitescentem traducebat, & manu lyram parvulam pulsans, & ore psalmos canens, & corde cælestia delibans, pernoctabat. Cum autem has divitias verissimas possideret, non multum, si paupertatis amator esset, & omnem penuriam propter Christum ac indigentiam diligeret, cui adeo fuit addictus, ut pauperrimo habitu & tunica contentus, vix necessaria imbecillo satis & infirmo corpusculo sustineret accipere; cui etiam hostis factus, seu (ut melius dicam) fidelissimus amicus effectus, maluit ipsum affligendo, & vigiliis, jejuniis, & omni genere asperitatum affligendo diligere, quam pusillanimiter fovendo, & molliter tractando perdere. Et ut finiam, … vita ipsius non aliud exstitit, quam sanctissima quædam & utilissima actio, aut ferventissima & cælestibus consolationibus, & illustrationibus refertissima oratio.

[21] [narrat, quam honorifice exsequiæ illius,] Die igitur proxime sequenti dormitionis ejus, in quo corpus terræ mandatum fuit, talis occursus & concursus virorum ac feminarum ad ejus exsequias celebrandas confluit, qualem in hoc regno … ego numquam videram: omnes tum majores, tum minores non invitati, non vocati venerunt (quis enim ad funus pauperculi cujusdam omnem civitatem vocaret?) nisi quod jam fama defunctionis ejus percrebuerat, & multi ad eum, ut Sanctum, visitandum, & pedes ejus osculandos properaverant. Accurrerunt quoque cunctæ Religiosæ familiæ, & ex qualibet earum non sex aut octo (ut moris est) sed quamplurimi Religiosi, credo nutu Dei, non solum ut funebria pro dignitate fierent; sed ut tali spectaculo corda multorum (quod factum est) ad desiderium vitæ perfectioris accenderentur. Accurri & ego, cum jam corpus hujus Viri venerabilis ad ecclesiam efferebatur, & dum vix præ multitudine, & quodam fratre Minore præeunte, eoque commoditatem ingrediendi procurante, ad funus intrarem, fateor spectaculi novitate motus, obstupui: nam dominus Joannes Mendozius Luna, princeps clarissimus, marchio de Montes-claros, hujusque amplissimi regni prorex, & dominus doctor Bartholomæus Lupus a Guerrero archiepiscopus Limensis, & totius hujus regni Peruensis metropolita, primi feretrum pauperculi deferebant; deinde post illos Religionum prælati, & alii viri litteris & auctoritate celebres, quibus me (licet indignum) adjunxi, statimque mihi interius se obtulit illud Davidis: Nimis honorati sunt amici tui, Deus. Et iterum illud: Sic honorabitur, quemcumque voluerit rex honorare.

[22] “Tandem non sine magna hominum utriusque sexus pressura ad ecclesiam pervenimus, [quibus ipsemet interfuit,] feretrum deposuimus, & potuimus animæ puræ habitaculum sacco coopertum aspicere. Mañus & pedes venerabilis illius corporis devote osculatus sum, quasque partes non inveni rigidas, sed molles atque tractabiles; non frigidas, sed moderate calidas, ut non tam cadaver, quod pridie anima deseruerat, quam hominem quiescentem & tranquille dormientem viderer attingere. Multi corpus circumdabamus non tristes, sed læti, non animam ejus Domino commendantes, de qua spiritus in unoquoque dicebat; quia requieverat in sinu Domini a laboribus suis, sed Deum ipsum in Sanctis suis mirabilem laudibus efferentes: nullus ibi teter odor, nullus cadaveris horror, nullum corruptionis signum sentiebantur; sed mentis serenitas, cordis suavitas, & quasi ex societate ejus mira tranquillitas. Clarissimus prorex, dum officia divina celebrari cœperunt, pulvinum solii sui ex serico auroque contextum, defuncti capiti supponi jussit; & pulvinar sacceum, cui caput incumbebat, loco aurei & sericei in solio præcepit apponi, & sic toto tempore divinorum officiorum mansit. Judicavit ille (ut credo, & ut verum est) se sacco illo multo magis quam auro & serico regiam potestatem ostentasse, qui dum serico incubuit, prorex mortalis principis; dum vero saccum honoravit, princeps piissimus & Christianissimus, & Christi servus, ac servorum ejus venerator apparuit.

[23] “Tandem officio, funebri concione ex tempore habita, [celebratæ fuerint.] & Missarum solemniis peractis, ad sepeliendum corpus convenimus; & vix illud ad locum sepulturæ destinatum (quod tamen prope erat subtus gradus summi altaris) deferre valuimus, turbis nos impedientibus & comprimentibus, & huc illucque jactantibus, ut pedes defuncti oscularentur, ut rosariis & linteis tangerent, & ut particulam aliquam sacci ejus (quo humabatur) abscinderent. At proregis satellitio adjuti vicimus, & paulo post meridiem illius diei, beato Bonaventuræ sacræ, venerabile corpus Servi Dei arca lignea inclusum, terræ mandatum est. Eadem autem nocte jussu proregis effossum fuit, ut pictor quidam diligens ad ejus similitudinem effigiem exprimeret, ex cujus ore accepi, defunctum dormienti similem, & quasi suavi odore perfusum fuisse repertum. Anima ejus (ut pie credimus) apud Dominum magna gloria perfruitur; corpus apud suos cum honore servatur, & bonam ac laudabilem memoriam ejus (ut speramus) numquam vorax tempus exedet”.

§ III. Publica populi erga eum devotio, quæ decreto Urbani VIII sistitur.

[Patronus eligitur] Tiburtius Navarrus lib. 2, cap. 19 explicat, quam ardens fuerit in America erga Franciscum Solanum devotio, ac primo quidem quæ civitates, crebris ejus miraculis excitatæ, illum patronum elegerint. Divina Majestas, ait, servi sui Francisci merita crebris prodigiis exaltavit; ipsius quoque sanctitatis famam in omnium populorum cordibus alte radicare, & in eorum mentes beneficiorum ab illo receptorum memoriam revocando, ac recipiendorum augendo, ab omnibus Peruani regni populis voluit in patronum assumi. Limana civitas, provinciarum illarum caput & mater, quæ præ ceteris Viri Dei opportunum erat experta subsidium, ipsi prima devotum suæ clientelæ consecravit officium. Die enim vigesima sexta Junii anni MDCXXVI celebrata fuit congregatio, seu capitulum prætorum & senatorum Civitatis regum, a quibus (quæ sequuntur) ordinata & stabilita fuere: nempe quod tempus instabat optatum supplicandi summo Pontifici, nomine senatus & civitatis, pro beatificatione & canonizatione apostolici, & in eorum pia & communi opinione, sancti viri fratris Francisci Solani, regularis Observantiæ Seraphici patris sancti Francisci: ex quo litteræ Apostolicæ ad partes illas pervenerant ad integram perfectæ vitæ illius verificationem, in quo erat totum senatus desiderium & exspectatio; ut diligentiam post prodigia in ipsius felici transitu manifestata, tam rationabiliter susceptam prosequatur.

[25] [a civitate Limana,] Quoniam autem, quæ per Servum suum in vita & morte operatus est Deus, innumera fuere mundo notissima, regno illi, præcipue vero præfatæ civitati, patentia; hæc illa ante alias adeo ipsi obstricta ob longam plurium annorum commorationem, quibus eam prædicatione, doctrina, virtutibus & miraculis illustravit: quoniam tandem in urbe illa corpus ejus a Minorum Religione tam solicite servatur, & a fidelibus tam pie colitur; idcirco juste senatus tenebatur jam diu conceptum adimplere desiderium, virumque Dei Franciscum in patronum eligere, seque cum universa civitate ipsi peculiariter addicta ad imitationem multarum civitatum; quæ sibi alios patronos non justiori titulo, nec urgentiori de causa assumunt, ejus clientelæ facto juramento subjicere; ut civitas illa in crebris calamitatum temporibus, ejus meritis, ac tutela protegatur: declaratum præterea fuit, debere senatum pro patroni sui Solani canonizatione apud summum Pontificem, ac universalis Ecclesiæ Rectorem instare, & majestatem Catholicam (cui inter tot novi illius orbis thesauros, nullus isto pretiosior a fideli civitate Limana offertur) ut suas interponeret supplicationes, rogare; ac tandem singulis annis, ducentos nummos pro ejusdem canonizationis expensis Romam a senatu esse transmittendos. Hanc eorum determinationem excellentissimus prorex, comes de Chinchon, quoad præfatæ pecüniæ lärgitionem confirmavit; sed quoad solemne patronatus juramentum, ad Pontificis Maximi resolutionem remisit. Interim vero civitas in sui amore patroni perseverans, in publicis & solemnibus festis ejus imaginem, in domorum frontispicio pretiosis auro & argento intextis pannis appensam, cum armorum suorum scuto sub pedibus ejus pendente, ante Urbani octavi decretorum notitiam solebat ostendere; uno verbo in antiqua sanctitatis ipsius æstimatione perseverans, beatificationis honorem exspectat, impatientem suæ devotionis effusura conscientiam.

[26] Ad istius imitationem reliquæ Peruani orbis civitates & oppida sancti viri Solani patrocinio se submiserunt; [cujus exemplum varia Americæ oppida] civitas namque de la Plata, provinciæ & archiepiscopatus Charcarum caput, in senatus sui congregatione, habita die XXV Februarii anni MDCXXXI, Servum Dei sibi in patronum constituit, & in ejus canonizationis sumptus pro aliquibus annis centum nummos de gubernatoris consensu assignavit. Civitas Carthagena eadem solemnitate anno MDCXXXI, die XI Octobris sibi in Protectorem eum elegit. Civitas sancti Jacobi, caput regni de Chile, & episcopatus in solemni judicum ac magistratuum consessu die XXVI Augusti anni MDCXXXIII, consultatione plurium theologorum & jurisperitorum præhabita, eumdem Servum Dei sibi in protectorem & patronum adscripsit, ac festivitatem electionis ejus per plures dies gaudiis ac tripudiis publicis, festivis ignibus, atque musicis, comœdiis, taurorumque luctis, palæstris, nec non tympanorum, campanarumque sonitu celebravit; instante præsertim & urgente ipso gubernatore Domino Francisco Lasso de la Vega, qui cum in præliis contra Indos initis opportunam invocati Francisci Solani opem sensisset, & victorias, eo auxiliante, retulisset, peculiari ad ipsum devotione ferebatur.

[27] Denique civitas episcopalis del Cusco anno MDCXXXII, [imitantur.] civitas de la Habana; oppidum de Salinas, caput episcopatus sanctæ Crucis die XX Septembris anni MDCXXXI; oppida S. Philippi de Oruro, de Valverde, de Ica, de Oropesa in Valle de Cochabamba, de Castrovirreina anno MDCXXXI; oppidum dives & imperiale de Potosi, die XXIII Martii anni MDCXXXII; oppida de Carrion, de Velasco & de Amedo anno MDCXXXII; civitas Leonensis de Guanuco, anno MDCXXXIV, plures aliæ provinciæ, civitates & oppida ritu pari similique apparatu servum Dei Franciscum elegere patronum.

[28] In ipso etiam Americæ Australis mari, patronus & singularis protector vir Dei Solanus, [Classis regia,] ex sequenti occasione dignoscitur. Cum enim circa finem mensis Maii anno MDCXXXI, a portu de Callao ad Terræ-firmæ regnum & Panamam regio thesauro onerata classis perrectura solvisset, nocivam per aliquot dies experta tranquillitatem immobilis permanebat; tunc dominus Bernardinus Hurtado de Mendoza, generalis præfectus, fratrem Ildephonsum Queto, Ordinis Minorum Recollectum (qui factas a commissariis Apostolicis de vita & miraculis servi Dei Francisci informationes Romam deferebat) rogavit, ut corporis ejusdem sancti Viri integram imaginem explicaret: quæ ut extensa & in medium collocata fuit, & ab omnibus honorata, statim ortus est ventus propitius vela implens, ac puppim feliciter impellens. Nonnulli autem ex præsentibus se advertisse testantur, quod imaginis facies, quæ ipsum macilentum & pœnitentem repræsentat; eo tempore plena & pulchra, & quasi ab ore ventum emitteret, apparuit. Elapsis inde aliquibus diebus, defecit ventus; sed ejusdem imaginis expositione, iterum opportune flavit: at vero caliginosa nocte triginta circa Panamam leucis, navis archithalassa, seu (ut vulgo dicitur) Admiranta in incognita vada impegit, & periit; idem capitaneæ navi periculum imminebat; sed tertio manifestata Viri sancti imago, eam a præsenti discrimine liberavit, & ut omnes, qui in naufraga vehebantur, in illam reciperentur, obtinuit.

[29] [Beati auxilium experta,] Nondum tamen beneficiorum finis: nam & istam ventus adeo adversus impellere cœpit; ut in syrtem obviam, & in eadem vada impetu recto collidenda pertraheretur; nisi jam quarto expansa Servi Dei effigies, flatus ventorum prosperos e divinis thesauris eduxisset, quibus onerata ultra mille viatoribus navis ad portum Panamæ felici appulsu pervenit. Extrahendis tandem ex deperdita navi argenteis massis, & machinis bellicis, ac investigandis aliis pecuniarum arcis invocata Francisci Solani efficax intercessio facilem dedit exitum. Pro tot ergo gratiis, generalis præfectus dominus Bernardinus de consensu omnium capitaneorum ac officialium benedictum patrem Solanum in patronum classium regiarum, mari Australi navigantium, nominavit; & pro electionis hujusmodi confirmatione, ad majestatem Catholicam specialem supplicationem direxit. Viatores autem ut votum, quod in periculo voverant, adimplerent; solennem in Conventu Fratrum Minorum celebravere festivitatem: & quæ intra ecclesiam Missa, prædicatione, augustissimi Sacramenti manifestatione, & imaginis Servi Dei ornatissima expositione fiebant, lætificis ignibus, processionibus, explosis tormentis, aliisque tripudii signis foris imitabantur. Tanta fuit populi Panamæ devotio, ut per mensem integrum ecclesiæ fores recludi magnus infirmorum concursus impedierit; ex quibus nonnulli postea, receptam a Viro Dei sanitatem promulgarunt.

[30] [cum urbe Panama se in ejus clientelam confert.] Ipsa vero Panama, regni Terræ-firmæ caput, & sedes episcopalis venerabilem Dei servum Franciscum Solanum in celebri senatus & magistratuum consessu die IV Julii MDCXXXI, in patronum omnibus aliis præferendum elegit, copiosam pro ejus canonizationis expensis eleemosynam assignavit, & urgentem pro ejusdem promulgatione ad summum Catholici gregis Pastorem Romanum Pontificem, sicut & aliæ plurimæ orbis Peruani civitates idem humiliter, ac solicite postulantes, epistolam scripsit; in qua virtutum & miraculorum Servi Dei celebre testimonium, jam enarratam classis regiæ protectionem, ac patronatus collati decretum & votum exponit.

[31] Quamdiu superius deductæ informationes ab ordinariis locorum fiebant, [Publica ei veneratio exhibetur,] & dum virtute litterarum Apostolicarum a commissariis specialis inquisitio formabatur; interim populi Limani devotio crebris Servi Dei miraculis excitata, celebres ejus reliquiis exhibebat honores. Nam ultra lampades, vota, imagines, Missas, aliaque hujusmodi Christianæ pietatis indicia ad ejus sepulcrum oblata, ipsius etiam sacrum corpus (quod post sex menses in tumulo mirificum illum cum morte contractum odorem servare repertum est) post aliquos tandem annos in arcam cedrinam, pretiose instructam, a patre Joanne Moreno Verdugo, Ordinis Minorum in provinciis Peruanis commissario generali, affectui privato, communi omnium desiderio, ac pietati satisfacere volente, præsentibus multis religiosis translatum fuit & elevatum.

[32] Insuper & domina Mencia de Sylva & Corduba, [& magnificum sacellum exstruitur;] domini Georgii Manrique de Lara Ordinis sancti Jacobi equitis vidua, non ingrata beneficiorum sibi a Viro Dei (dum viveret) collatorum, magnificam in ecclesia conventus sancti Francisci capellam opere toreutico contignatam, ac deauratam, ad parietes curiose depictam exstrui fecit, & venerabili Servo Dei affectuose destinavit. Hujus autem principale tabulatum tribus constat forulis, in quorum medio (donec illi beatificationis honorem Sedes apostolica decernat) collocata est interim sancti Bonaventuræ imago, & sub ea dives & miro elaborata artificio capsa condendo Francisci Solani corpori aptata perspicitur.

[33] Cum itaque informationes a commissariis auctoritate Apostolica confectæ, [sed decreto Urbani VIII cultus ille impeditur.] Romam transmissæ fuissent, ante omnem causæ prosecutionem, novis felicis recordationis Urbani octavi decretis, ut primum ad Peruanorum notitiam pervenere, exacta præstita est obedientia: anno namque supra millesimum sexcentesimum quinquagesimo sexto corpus venerabilis viri Dei Francisci ab ecclesiæ tumulo, in quo publica populi veneratione colebatur, in capellam valetudinarii conventus sancti Francisci delatum, absque ulla elevatione, plana in humo conditum fuit. Lampades etiam, imagines, vota, appensa donaria, & cuncta tandem cultus indicia, juxta decretorum præfatorum tenorem ablata, & in locum secretum huc usque reservantur. Non dubito, quin post solennem venerabilis Viri beatificationem hæc anathemata aliaque cultus signa non tantum pristino splendori reddita, sed etiam vehementer aucta fuerint.

§ IV. Informationes de sanctitate ab ordinariis factæ, & causa beatificationis ac canonizationis Romæ agitata.

Jam sæpe memoratus Actorum scriptor lib. 2 cap. 9 refert, [Informationes de sanctitate & miraculis factæ] quomodo paulo post mortem venerabilis Francisci Solani juridice de virtutibus ejus & miraculis inquiri cœperit, ut causa beatificationis in Romana curia institueretur. Sic igitur loco proxime citato scribit: Anno MDCX & sequentibus MDCXI & MDCXII ad instantiam procuratorum, tam Civitatis regum, quam provinciæ Limanæ Regularis Observantiæ, factæ sunt in Peruano regno ab archiepiscopo Limano, & ejus suffraganeis informationes super sanctitate vitæ, virtutibus & miraculis servi Dei Francisci Solani; in quibus exceptæ fuerunt depositiones trecentorum & quatuor testium, quorum tanto auctoritas est major, quod inter eos sunt quamplurimi dignitatibus ecclesiasticis & secularibus conspicui, & multi religiosorum Ordinum alumni, officiis, pietate, & doctrina excellentes, qui omnes uno ore Franciscum Solanum sanctum & mirabilem proclamant.

[35] [Romam transmittuntur,] Delatis ad Urbem processibus ab archiepiscopo Limano confectis, & congregationi sacrorum Rituum a reverendissimo patre Benigno a Genua totius Ordinis Minorum Generali Ministro, humiliter porrectis, ac ibidem mature examinatis; eadem sacra congregatio censuit, ex probationibus contentis in dictis processibus plene satisfactum fuisse generali inquisitioni per sacros canones requisitæ; ideoque posse, si Sanctissimo Patri ac Domino (tunc Urbano octavo) visum fuerit, ad specialem inquisitionem per novas probationes deveniri. Cui decreto præfatus summus Pontifex Urbanus annuens, per commissionem manu sua signatam, causam hujusmodi ad dictam sacrorum Rituum congregationem remisit.

[36] [& litteræ remissoriales Apostolicæ magno cum plausu Limæ accipiuntur,] In hujus rescripti exsecutionem eadem sacra congregatio exhibitos a causæ procuratore super vita, virtutibus & miraculis Servi Dei articulos benigne recipiens, literas remissoriales & compulsoriales die prima Februarii anni MDCXXV concessit pro civitate ac diœcesi Limana, directas archiepiscopo ipsius, duabusque aliis personis primis in ordine ejusdem ecclesiæ metropolitanæ; seu quibusvis aliis in dignitate ecclesiastica constitutis, per ipsum archiepiscopum eligendis, & prout illi visum fuerit, etiam in locum electorum subrogandis: cum clausula, ut omnes, vel duo saltem ex illis conjunctim ad literarum executionem procederent; facultate quoque data non solum inquirendi in præfata civitate & diœcesi Limana, verum etiam extra illam in aliis diœcesibus Ecclesiæ Romanæ obedientibus. Interim autem, & ante literarum sacræ congregationis receptionem, mortuo illustrissimo D. Gondisalvo de Campo archiepiscopo Limano, earum exsecutio ad decanum & archidiaconum ejusdem ecclesiæ devoluta est. Quamobrem præfati domini decanus & archidiaconus a P. Joanne Moreno Verdugo, Peruanarum provinciarum Ordinis Minorum commissario generali, nomine Religionis hujusmodi, super literarum Apostolicarum acceptatione & exsecutione requisiti, eas se admissuros responderunt; & in signum obedientiæ, & reverentiæ osculatas, & suismet capitibus impositas, modo jam referendo recipiendas determinarunt. Hic fuse describitur, quanto cum applausu & apparatu hæ litteræ Romanæ populo Limano publicatæ fuerint. Nos eam solennitatem ac cæremonias, utpote ad rem nostram parum spectantes, hic omittimus.

[37] Postea Vitæ auctor lib. 2, cap. 19 narrat, quomodo post præstitam decretis Urbani VIII obedientiam, [ac post multorum annorum intervallum] de qua nos supra num. 33 ipsiusmet verbis egimus, causa beatificationis iterum novo fervore urgeri cœperit: His igitur præmissis, inquit, statim causa beatificationis & canonizationis resumitur; subrogatus propterea in locum Nuntii Apostolici a sacra Rituum congregatione episcopus Tymniensis archiepiscopi Toletani in oppido Matritensi suffraganeus ad informandum super non cultu & paritione decretis Urbani VIII, in virtute præfatæ commissionis, ac prorogatione ejusdem ad annum sibi a sacra congregatione die XXII Novembris concessis, & a Summo Pontifice Alexandro VII, die XXIV ejusdem mensis anno MDCLXIV approbatis, diligentes egit informationes, ex quibus veritas præallegati non cultus & paritionis decretis manifeste probatur.

[38] Ut Romam delatæ fuerunt illæ, instante semper & procurante Fratre Joanne a S. Didaco Villalon, [causa beatificationis Romæ ita urgetur,] provinciæ Andalusiæ laico professo, & ejusdem causæ in curia Romana procuratore; præfata sacrorum Rituum congregatio proposita, & mature discussa sententia episcopi Tymniensis censuit, constare de sufficienti adimpletione decretorum Urbani VIII, & ad ulteriora posse procedi, ut plenius in decreto die XXVI Junii MDCLXVI emanato continetur. Postea vero die XXVII Augusti MDCLXVII, sanctissimus dominus Clemens Papa nonus ad humiles preces præfati Fr. Joannis a S. Didaco Villalon procuratoris benigne concessit, ut in congregatione ordinaria proponeretur & discuteretur, an de validitate processuum auctoritate Apostolica confectorum super vita, sanctitate, virtutibus & miraculis servi Dei Francisci Solani constaret. In ejus gratiæ exsecutionem, re in sacrorum Rituum congregatione proposita, die X Decembris MDCLXVII, de validitate dictorum processuum constare & ad ulteriora progredi posse declaratum est, ac hujusmodi decretum ab eodem summo Pontifice die XVI Januarii MDCLXVIII fuit approbatum.

[39] Tandem anno 1675 post consuetas instantias & formulas Clemens Papa X ad perpetuam rei memoriam edidit sequens beatificationis decretum: [ut Clemens X ediderit Breve,] Quemadmodum cælestis imperator, & magister noster Christus Jesus, qui sedet ad dextram Majestatis in excelsis, egregie functos militia super terram pugiles suos, qui virtute ex alto induti, & spiritu facta carnis mortificantes, non solum voluntatem suam, cum omnibus concupiscentiis crucifixam Deo in holocaustum obtulerunt in odorem suavitatis, sed etiam luculentas de impietate victorias reportare, & gentes, quæ Deum non noverant, ad veritatis agnitionem ac viam salutis adducere meruerunt, perennis gloriæ corona donat in cælis, ita & nos, qui ejus vices, licet immeriti, in hac terrena statione gerimus, Magistri nostri vestigiis, quantum nostra fert infirmitas, inhærentes, illorum cultum, & venerationem in terris promovere studemus, sicut ad divinæ majestatis gloriam, ad ejus Ecclesiæ præsidium, ad ædificationem fidelium, & animarum salutem cognoscimus in Domino expedire.

[40] Cum itaque mature, diligenterque discussis, atque perpensis per congregationem venerabilium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium sacris Ritibus præpositorum processibus, [quo venerabilem Franciscum Solanum] de Apostolicæ Sedis licentia confectis, super vitæ sanctitate, & virtutibus, tam theologicis, quam moralibus in gradu heroïco, quibus servus Dei Franciscus Solanus, Ordinis Fratrum Minorum Sancti Francisci de Observantia nuncupatorum, professor multipliciter claruisse, nec non miraculis, quæ ad ejus intercessionem, ac ad manifestandam mundo illius sanctitatem a Deo patrata fuisse asserebantur, eadem congregatio coram nobis constituta, auditis etiam consultorum suffragiis, unanimiter censuerit, posse, quandocumque nobis videretur, ad solemnem ejusdem Servi Dei canonizationem tuto deveniri, interim vero indulgeri, ut in toto terrarum orbe Beatus nuncupetur; hinc est, quod nos piis, atque enixis charissimi in Christo filii nostri Caroli Hispaniarum regis Catholici, ac charissimæ in Christo filiæ nostræ Mariæ-Annæ, earumdem Hispaniarum reginæ Catholicæ viduæ ejus genitricis, necnon totius Ordinis præfati supplicationibus, nobis super hoc humiliter porrectis, benigne inclinati, de præfatorum Cardinalium consilio, & unanimi assensu, auctoritate Apostolica tenore præsentium indulgemus, ut memoratus Dei servus Franciscus Solanus in posterum Beati nomine nuncupetur, ejusque corpus, & reliquiæ venerationi fidelium (non tamen in processionibus circumferenda) exponantur; imagines quoque radiis, seu splendoribus exornentur, ac de eo quotannis die prima non impedita post diem felicis ejus obitus recitetur Officium, & Missa celebretur de confessore non pontifice juxta Rubricas Breviarii, & Missalis Romani.

[41] [solenniter Beatorum cætalogo adscribit.] Porro recitationem Officii, & Missæ celebrationem hujusmodi fieri concedimus in locis dumtaxat infrascriptis, videlicet, in oppido Montiliæ, in quo dictus Servus Dei natus est, in civitate Limana, unde ad cælos evolavit, & ubi venerabile ejus corpus requiescit, ac in provincia Thecumana, in quam Catholicæ fidei nova semina feliciter invexit, ab omnibus utriusque sexus Christi fidelibus, tam secularibus, quam regularibus, qui ad Horas canonicas tenentur, necnon in toto Ordine præfato, tam Fratrum, quam monialium, & quantum, ad Missas attinet etiam a sacerdotibus ad ecclesias ejusdem Ordinis confluentibus. Præterea primo dumtaxat anno a datis hisce litteris, & quoad Indias a die quo eædem litteræ illuc pervenerint, inchoando in ecclesiis oppidi, & civitatis, ac provinciæ, & Ordinis præfatorum respective solennia beatificationis ejusdem Servi Dei cum Officio, & Missa sub ritu duplici majori, die ab ordinariis respective constituta, & intra sex menses promulganda, postquam tamen in basilica Principis Apostolorum de Urbe celebrata fuerint eadem solennia, quam ad rem die XXX Junii proxime venturi assignamus, pariter celebrandi facimus potestatem. Non obstantibus constitutionibus, & ordinationibus Apostolicis, ac decretis de non cultu editis, ceterisque contrariis quibuscumque. Volumus autem, ut earumdem præsentium litterarum transumptis, seu exemplis etiam impressis manu secretarii prædictæ congregationis Cardinalium subscriptis, & sigillo præfecti ejusdem congregationibus munitis, eadem prorsus fides ab omnibus, & ubique, tam in judicio, quam extra illud, habeatur, quæ haberetur ipsis præsentibus, si forent exhibitæ, vel ostensæ. Datum Romæ apud sanctam Mariam Majorem sub annulo Piscatoris; die XXV Januarii MDCLXXV, pontificatus nostri anno quinto.

[42] Deinde anno 1688 concessa est licentia progrediendi ad processum canonizationis his verbis: [Postea causa canonizationis instituta est.] Sacra Rituum congregatio, remisso sibi supplici libello Sanctissimo D. nostro porrecto a P. Fr. Francisco Rossellon postulatore causæ prædicti B. Francisci Solani ad relationem eminentissimi & reverendissimi D Cardinalis Chisii Ponentis, censuit posse dispensari & concedi, ut in congregatione ordinaria sacrorum Rituum cum interventu consultorum proponi & discuti valeat dubium super miraculis, quæ supervenerunt post illius beatificationem in casu, & ad effectum, de quo agitur, decretis aliisque in contrarium quibuscumque non obstantibus, si Sanctissimo Domino nostro visum fuerit. Hac die XXIV Januarii MDCLXXXVIII. Et facta de prædictis Sanctissimo relatione, Sanctitas sua benigne annuit die XXVII Januarii MDCLXXXVIII. Postea institutus est iste processus, quem anno 1692 Romæ impressum habemus. In eo referuntur breviter viginti quatuor miracula, & alia septem ad examen proponuntur, de quibus illic fuse disceptatum est. Nos ea miracula, quæ post indultum a Sede Apostolica Beati titulum contigerunt, ex prædicto processu excerpemus, atque illa antiquioribus beneficiis postea subjungemus.

§ V. Canonizatio tandem Romæ obtenta.

Postulatores canonizationis ob lentum negotii progressum, qualis in operosis maturisque hujusmodi disquisitionibus esse solet, [Post diuturnam postulatorum perseverantiam] animos non desponderunt, sed causam identidem resumpserunt, ut satis patet ex sequenti decreto, quod sic sonat: Dudum, scilicet die XII Aprilis MDCCXII coram sac: mem: Clemente PP. XI, habita fuit congregatio generalis Sac. Rituum, in qua cl. me. Cardinalem Bichium tunc Ponentem, seu relatorem proposita fuit causa Limana canonizationis beati Francisci Solani Ordinis Minorum sancti Francisci de Observantia super dubio: An constet de relevantia eorum, quæ supervenerunt post indultam eidem Beato venerationem; discussisque nonnullis miraculis a Deo, ut asserebatur, intercessione ejusdem Beati patratis, nulla tunc prodiit resolutio.

[44] Inde vero eodem summo Pontifice e vivis erepto, [sacra Rituum congregatio edidit decretum] postulatores causæ prædictæ non nisi anno MDCCXXIII sac: mem. Innocentio PP. XIII supplicem libellum porrexere, quo novum miraculorum examen sub die X Septembris anni ejusdem impetrarunt. Proposita itaque per reverendissimum D. Cardinalem Scottum, loco reverendissimi D. Cardinalis Fabroni absentis, in generali congregatione S. Rituum coram SS. D. N. Benedicto XIII die IX Julii præsentis anni denuo causa super eodem dubio subjectisque novo examini iisdem miraculis, Sanctitas sua, auditis dominorum consultorum, & reverendissimorum dominorum Cardinalium suffragiis, resolutionem eo die differre censuit, ut prius de more tum suis, tum aliorum precibus cælestis luminis opem imploraret. His itaque abunde impletis, infrascripta die Seraphico ecclesiæ Doctori divo Bonaventuræ Ordinis Minorum sacra, & in qua idem beatus Franciscus Solanus ad Superos evolavit, tria sequentia miracula in tertio genere approbavit, nimirum: Primum, repentinæ sanationis Joannæ de Blancas a tumore canceroso; secundum, instantaneæ liberationis civitatis Montiliæ a peste; & tertium, instantaneæ sanationis Franciscæ Victoriæ a peste, & febri maligna. Ac insuper decrevit, stante miraculorum horum approbatione, tuto ad solennem canonizationem beati Francisci Solani quandocumque faciendam procedi posse; & ita &c.Hac die XIV mensis Julii MDCCXXVI.

C. Card. de Marinis præfectus. ��Loco ✠ Sigilli. ��N. M. Tedeschi Archiep. Apamenus Sac. Rit. Congr. Sec.

[45] [ac denique Pontifex constitutionem de canonizatione, ut Dei gloria in Sanctis ejus manifestetur.] Tandem, dum hæc ad prælum parabamus, opportune prodiit sanctissimi in Christo patris & domini nostri Benedicti XIII, Pontificis maximi constitutio de beato Francisco Solano Ordinis Fratrum Minorum, qui a regulari Observantia appellantur, sanctorum Confessorum canoni per eumdem adscripto, die XXVII Decembris anni MDCCXXVI. Post hunc titulum sequitur ipsa Pontificis constitutio, quæ a RR. PP. Minoritis mihi perhumaniter communicata fuit, atque est sequentis tenoris: Benedictus episcopus, servus servorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. Ad fidelium Dei servorum gloriam in terris manifestandam, unde cultus divinus maxime augeri, & frigescentia corda hominum ad veræ pietatis opera, præclaris eorum exemplis inflammari atque erigi possint, libenti & pervigili animo intendimus; quoniam Christum Dominum in Sanctis ejus laudare jubemur. Hinc beatum Dei servum Franciscum Solanum ex Ordine Fratrum Minorum, qui a regulari Observantia nuncupantur, Christianarum virtutum præstantia, & miraculorum numero illustrem nacti, magnum populis, nostræ solicitudini creditis, præsidium nos allaturos putavimus, si eum solenni S. R. E. cæremonia hac die, in honorem beati Joannis Apostoli & Euangelistæ Deo sacra: sanctorum Confessorum non pontificum canoni adscriberemus.

II.

[46] Montiliæ, Hispaniæ Bæticæ oppido, sub ecclesia Cordubensi, [Beati Francisci Solani ortus, pia educatio, vitæque religiosa institutio. ] quam complures Christi Martyres nobilitarunt, Franciscus Solanus, voluntate martyr futurus, lucem vitalem aspexit VI Idus Martias anno reparatæ salutis MDXLIX, ingenuis piisque parentibus ortus, qui filium timorem Dei, virtutesque, Christiano homine dignas, solicite docendum curarunt, quibus ipse animo accensus, in Fratrum Minorum, qui a regulari Observantia nuncupantur, sacram familiam adolescens cooptatus est. In ea miris & multis severioris disciplinæ, Christianæque humilitatis argumentis eluxit, diu noctuque divinæ pietatis, assiduæque pœnitentiæ exercitiis intentus, beatos etiam illos patres, Benedictum & Franciscum imitatus, qui se nudos inter pungentissimas spinas projecerunt, ut omnem vim sensuum domarent. His, aliisque præclaris animi dotibus ex ejus admirando tenore vitæ identidem prodeuntibus, sacris ipse concionibus, quas ardentissima caritas, ceteræque eximiæ virtutes, in eo fulgentes, ornabant, animas lucrifaciens, Sancti elogium passim consecutus est, præsertim ubi ægri pueri corpusculum, totum ulceribus tectum, amotis linteis, lambens, sanitati restituit.

III.

[47] Sed lue crudeli grassante in Hispania Bætica, maximam suam caritatem Dei Famulus morbo pestifero tabescentibus patefecit, [Ejus pietas erga pestifero morbo tabescentes.] ubi humano & spirituali solatio destitutis in tanta calamitate opem laturus, pereuntium animabus corporibusque curandis, nulla mortis formidine territus, summam operam dedit; immo & ipse mortali contagione infectus, & manu Dei sospes redditus, in pristino ministerio usque ad letalis morbi finem se alacrius exercere perrexit.

IV.

[48] Per ora omnium Solani sanctitatis fama percrebrescente, Vir modestissimus, qui Dei, [Magna ejusdem modestia & caritas erga proximorum salutem.] non suam, gloriam quærebat, se ei clam subducere cogitavit. Quare martyrii pro Christo subeundi percupidus, hanc sibi gratiam a majoribus dari humillime flagitavit, ut in Africam, verbum Dei prædicaturus, trajiceret. Compos tamen voti nequaquam factus, hoc tandem obtinuit, ut ad remotissimos Indos euangelica doctrina imbuendos cum aliis verbi Dei præconibus navigaret. Animarum salutem multis, iisque gravissimis maris terræque periculis Vir Dei præferens, non sine prodigio ad vineam, sibi a Domino paratam, laboriose excolendam cum sociis applicuit, utque oves errantes ex lupi faucibus ereptas summo Pastori servaret, nullis incommodis & vigiliis pepercit. Alienas ærumnas suas ratus, Deique amore & proximi æstuans, lingua gentium divinitus percepta, suavissimos sermones habens, Dei gratia id præstitit, ut barbari, deposita feritate, ad Solanum instruendi ultro & certatim accurrerent; unde factum, ut innumeram eorum multitudinem sacro fonte regeneraret, tanti apud omnes habitus, ut ipse ab iis facile obtineret, quæ alias pœnarum metus & rigor extorquere non poterant. Quantum ejus præsentia piique sermonis vis apud Indos posset, tunc maxime patuit, quum multa milia infidelium; Christianis, de more, in Dominicæ passionis mysteriis recolendis feria V in cœna Domini sancte occupatis, cruentam cædem jamjam allatura, ipse Dei verbo exarmavit, diversæque ac sibi ignotæ linguæ barbaros homines uno idiomate allocutus, non solum pacem suasit, sed ad Christi fidem supra novem millia convertit. Pervulgata Francisci fama, miris gestis identidem aucta, ipse ad latibula confugiens, eam declinare conabatur, nec nisi majorum imperio obtemperans, munera sibi imposita obivit, donec Limam, orbis Americani principem civitatem missus, incolarum animos ad pœnitentiam cohortatus, ni agant, alter Jonas extremam cladem interminatur. Nec mora, omnes ad seriam criminum suorum pœnitentiam agendam perduxit.

[49] Interim summis pro Dei gloria amplificanda laboribus confectus, [Beatus Franciscus Solanus pie obiit, miraculis claret, & Beatis adscribitur.] supremæ vocationis diem sibi imminentem agnoscens, sanctissimis Ecclesiæ Sacramentis muniri voluit, & pridie Idus Julias anno Christi Domini MDCX, in honorem beati Ecclesiæ doctoris Bonaventuræ, cujus patrocinio se olim addixerat, Deo sacra, manibus in crucis figuram compositis, pias oratiunculas recitans, semperque in Domino fixus, in cœnobio Limano Sanctissimi nominis Jesu exspiravit. Francisci anima in cælum recepta, sacræ ejus exuviæ antea subnigræ, mox pulchræ & candidæ apparuerunt, suavique odore perfusæ, undique ad eas venerandas concurrentibus populis, ejusque vestium particulas sibi pro sacris reliquiis servandas parare contendentibus. Solani postea virtutibus & miraculis omnium præconio ubique diffusis, & apud hanc sanctam Apostolicam Sedem probatis, piæ memoriæ antecessor noster Clemens Papa X nono Kalendas Februarias, anno salutis MDCLXXV Franciscum Solanum ritu S. R. E. Beatis adscripsit.

VI.

[50] Postmodum vero per venerabiles fratres nostros, [Sanctu ritu solemni adnumeratur.] sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinales, novis miraculis a tempore ejus beatificationis patratis, in præsentia nostra æque discussis, inque tribus consistoriis & plenario conventu eorumdem venerabilium fratrum S. R. E. Cardinalium, atque etiam patriarcharum, archiepiscoporum & episcoporum, nobiscum Romæ præsentium, rite perpensis, unanimi eorumdem sententia per Sedis Apostolicæ notarios coram nobis excepta, regumque ac principum Christianorum, totiusque Ordinis fratrum Minorum pro beato Francisco Solano in sanctorum Confessorum non pontificum canonem referendo, precibus nobis enixe porrectis, post tantæ rei perficiendæ solennem diem indictam, perque orationes, jejunia & eleëmosynas omnipotentis Dei opem ferventissime imploratam, demum universis, quæ ex antecessorum nostrorum Romanorum Pontificum constitutionibus, & S. R. E. disciplina agenda erant, omni religione peractis, hac die, in honorem beati Joannis Apostoli & Euangelistæ Deo sacra, una cum iisdem venerabilibus fratribus nostris S. R. E. Cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis & episcopis, ac utriusque cleri & populi frequentia in sacrosanctam basilicam Principis Apostolorum Deo supplicantes convenimus, ubi semel, iterum & tertio pro viro Dei Francisco Solano in Sanctorum confesiorum canonem referendo, per venerabilem fratrem nostrum Laurentium S. R. E. episcopum Cardinalem Tusculanum, Corsinum nuncupatum, precibus repetitis, post decantatas sacras orationes, & Spiritus sancti gratiam humillime invocatam, ad honorem sanctæ & individuæ Trinitatis, fidei catholicæ exaltationem, & Christiani nominis incrementum, auctoritate omnipotentis Dei, Patris, Filii, & Spiritus sancti, & beatorum Apostolorum Petri & Pauli, ac nostra, de eorumdem venerabilium fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum & episcoporum, nobiscum in plenario conventu basilicæ Vaticanæ præsentium, consilio & unanimi consensu, beatum Franciscum Solanum Hispanum Ordinis fratrum Minorum, qui a regulari Observantia appellantur, de cujus sanctitate, fidei sinceritate & ceterarum virtutum & miraculorum excellentia plene constabat & constat, una cum beatis viris, perinde confessoribus non pontificibus, Peregrino Latioso a Foro Livii, Ordinis fratrum Servorum beatæ Mariæ Virginis, & Johanne a Cruce Ordinis fratrum Excalceatorum beatæ Mariæ Virginis a monte Carmelo, Sanctum esse definivimus, Sanctorum confessorum non pontificum canoni adscribendum decrevimus & definivimus, prout præsentium tenore decernimus, definimus & adscribimus, eumdemque per omnes Christi fideles, tamquam vere Sanctum, honorari mandavimus & mandamus, statuentes, ut ab Ecclesia universali in ejus honorem ædes sacræ & altaria, in quibus incruentum Sacrificium Deo offeratur, construi possint, & quotannis pridie Idus Julias, quo die ad cælestem patriam evolavit, solennia ejus natalitia, ut sancti Confessoris non pontificis, celebrari possint.

VII.

[51] Insuper eadem auctoritate, omnibus Christi fidelibus vere pœnitentibus & confessis, qui eodem solenni die natalitio in memoriam beati Francisci Solani quotannis ad sacras ejus exuvias venerandas accesserint, annum & quadragenam; iis vero, qui in octava ejusdem festi, quadraginta dies de injunctis, seu quomodolibet eis debitis pœnitentiis, misericorditer in Domino relaxavimus & relaxamus.

VIII.

[52] Postremo gratiis Deo actis, quod Ecclesiam suam insigni hoc novoque luminari illustrare voluisset, [Missa celebrata a Pontifice in ejus honorem.] cantata in honorem sanctorum Francisci Solani, peregrini Latiosi & Johannis a Cruce solenni oratione, in ara maxima supra confessionem Principis Apostolorum sacrosanctum Missæ sacrificium celebravimus cum ejusdem Confessoris & ceterorum commemoratione, omnibusque Christi fidelibus tunc præsentibus plenariam omnium peccatorum indulgentiam concessimus.

IX.

[53] Decet igitur, ut pro tam peculiari magnoque beneficio nobis concesso omnes benedicamus & glorificemus Deum Patrem, [Deus glorificandus ob beatum Franciscum Solanum.] & bonorum omnium auctorem, cui est honor & gloria in secula, assiduis precibus ab eo flagitantes, ut per intercessionem electi sui Francisci Solani a peccatis nostris indignationem suam avertens, ostendat nobis faciem misericordiæ suæ, immittatque timorem sui super gentes, quæ non cognoverunt eum, ut tandem cognoscant, quia non est alius Deus, nisi Deus noster.

[54] Ceterum quia difficile foret, præsentes nostras litteras ad singula loca, ad quæ opus esset, [His literis ubique fides adhibeatur.] adferri, volumus, ut earum exemplis, etiam impressis, manu publici notarii subscriptis, & sigillo alicujus personæ in dignitate ecclesiastica constitutæ munitis, eadem ubique fides habeatur, quæ ipsis præsentibus adhiberetur, si essent exhibitæ vel ostensæ.

XI.

[55] Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ definitionis, decreti, adscriptionis, [Nemo eas infringere audear.] relationis, mandati, statuti relaxationis & voluntatis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei, ac beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Romæ apud sanctum Petrum anno incarnationis Dominicæ millesimo septingentesimo vicesimo sexto, VI Kalendas Januarias, pontificatus nostri anno tertio.

✠ Ego Benedictus catholicæ Ecclesiæ Episcopus.

✠ Ego Franciscus, Episcopus Ostiensis Cardinalis Barberinus.
✠ Ego Petrus Episcopus Sabinensis Cardinalis Otthobonus S. R. E. Vice cancellarius.
✠ Ego Laurentius Episcopus Tusculanus Cardinalis Corsinus.
✠ Ego Joseph Renatus Tit. sancti Laurentii in Lucina Presbyter Cardinalis Imperialis.
✠ Ego Philippus Antonius Tit. sanctæ Praxedis Presbyter Cardinalis Gualterius.
✠ Ego Annibal Tit. sancti Clementis Presbyter Cardinalis sancti Clementis Albanus, S. R. E. Camerarius.
✠ Ego Ludovicus Tit. sancti Silvestri in Capite Presbyter Cardinalis Picus de Mirandula.
✠ Ego Joannes Antonius Tit. sancti Calixti Presbyter Cardinalis de Via.
✠ Ego Antonius Felix Tit. sanctæ Balbinæ Presbyter Cardinalis Zondadarius.
✠ Ego Petrus Tit. sancti Joannis ante Portam Latinam Presbyter Cardinalis Corradinus.
✠ Ego Curtius Tit. sancti Eustachii Presbyter Cardinalis Origus.
✠ Ego Melchior Tit. sanctæ Mariæ Angelorum Presbyter Cardinalis de Polignac.
✠ Ego Nicolaus Tit. sanctorum Nerei & Achillei Presbyter Cardinalis Spinula.
✠ Ego Georgius Tit. sanctæ Agnetis Presbyter Cardinalis Spinula.
✠ Ego Cornelius Tit. sancti Hieronymi Illyricorum, Presbyter Cardinalis Bentivolus de Aragonia.
✠ Ego Ludovicus Tit. sanctæ Priscæ Presbyter Cardinalis Belluga & Moncada.
✠ Ego Joseph Tit. sanctæ Susannæ Presbyter Cardinalis Pereyra de la Cerda.
✠ Ego Alvarus Tit. sancti Bartholomæi in Insula Presbyter Cardinalis Cienfuegos.
✠ Ego Bernardus Maria Tit. sancti Bernardi ad Thermas Presbyter Cardinalis de Comitibus, major Pœnitentiarius.
✠ Ego Joannes Baptista Tit. sancti Matthæi in Merulama Presbyter Cardinalis de Alteriis.
✠ Ego Vincentius Tit. sancti Onuphrii Presbyter Cardinalis Petra.
✠ Ego Prosper Tit. sancti Chrysogoni Presbyter Cardinalis Marefuscus.
✠ Ego Nicolaus Tit. sanctæ Mariæ in Dominica Presbyter Cardinalis Coscia.
✠ Ego Nicolaus Maria Tit. sanctorum Joannis & Pauli Presbyter Cardinalis Lercarius.
✠ Ego Frater Laurentius Tit. sancti Laurentii in Pane & Perna Presbyter Cardinalis Cozza.
✠ Ego Benedictus sanctæ Mariæ in Via lata Diaconus Cardinalis Pamphilius.
✠ Ego Laurentius sanctæ Agathæ ad Montes Diaconus Cardinalis de Alteriis.
✠ Ego Carolus sancti Angeli in Foro Piscium Diaconus Cardinalis Columna.
✠ Ego Julius sancti Hadriani Diaconus Cardinalis Alberonus.
✠ Ego Alexander sanctæ Mariæ in Cosmedin Diaconus Cardinalis Albanus.
✠ Ego Alexander sanctæ Mariæ de Scala Diaconus Cardinalis Falconerius.
✠ Ego Nicolaus sanctæ Mariæ ad Martyres Diaconus Cardinalis Judice.

P. Cardinalis Prodatarius. ��Pro D. Cardinali Oliverio. ��C. Archiepiscopus Emissenus.

VISA ��De Curia J. Archiepiscopus Ancyranus. ��L. Martinettus. ��Registrata in Secretaria Brevium.

Jam nihil superesse arbitramur, nisi ut longiora Sancti Acta & miracula pio lectori proponamus.

VITA AUCTORE TIBURTIO NAVARRO MINORITA
Ex processibus beatificationis, aliisque monumentis collecta, & Romæ anno MDCLXXI typis edita.

Franciscus Solanus Ord. Minorum de Observantia, Limæ in Peruvia Americæ (S.)

EX IMPRESSIS.

CAPUT I.
Sancti patria, parentes, mores in pueritia & adolescentia, ingressus in Ordinem Minorum, & professio religiosa.

Anno a nativitate Christi millesimo quingentesimo quadragesimo nono, Pauli tertii Pontificis maximi decimo sexto, Caroli quinti imperatoris augusti, [S. Franciscus Solanus anno 1549 nascitur in Hispania] Hispaniarum regis catholici trigesimo quarto a, exsurgentibus hæresum tenebris, & Christianæ Europæ faciem luctuose obvolventibus, ortus est mundo Franciscus Solanus; qui quoniam ad repellendam ex Americo hemisphærio gentilitii erroris caliginem, & lucem orthodoxæ veritatis diffundendam divinæ providentiæ cura destinatus fuit, non immerito Peruani orbis sol unus poterit appellari. Huic tam egregio fœtui patria fuit Montillum Cordubensis diœcesis oppidum, Priegii marchionatus præcipuum, & in feracissima Hispaniæ regione Andalusiæ situm.

[2] [honestis parentibus, & pueritia pie transacta,] Parentes sortitus est honestos & pios, ab avita virtute & sanguinis claritate non degeneres. Patri nomen Matthæus Sancius Solanus, matri vero Anna Ximenes, Hidalga b fuit: ille inter præcipuos concives habitus, in præfati oppidi præfectum bis meruit cooptari. Ex horum itaque stirpe, quasi fructus optimus arboris bonæ, natus est puer iste Solanus, vitæ quidem sanctimonia primus, sed in ordine filiorum secundus. Eodem anno, die Dominica, decima Martii in ecclesia sancto Jacobo dicata sacri baptismatis lavacro regeneratur c. Illum parentes a teneris annis timorem Domini, & Catholicam fidem solicite docuerunt; quorum non tam præceptis imbutus, quam divinæ gratiæ adjutorio præventus, ab ipso puerilis ætatis ingressu, & in adolescentiæ lubrico se virtutis amantissimum exhibebat: a pravis namque conversationibus studiose declinans, & juvenilis petulantiæ appetitus refrænans, in animæ suæ cultura indefesse laborabat. Hinc tantus nascentis in eo sanctitatis splendor irradiare cœpit, ut jam ceteros adolescentes (qui in illo aliquid ultra humanum deprehenderant) sola præsentia aut ab inceptis ludis inhonestis & indecentibus verbis desistere, aut a propositis omnino cogeret abstinere.

[3] [humaniorum litterarum studiis virtutem] In collegio Societatis Jesu ejusdem oppidi studio litterarum addictus, omnium tam magistrorum, quam consodalium sibi conciliavit amorem, & in se, quasi in modestiæ, mansuetudinis, ac virtutis omnimodæ speculum, oculos convertit. Cum enim nihil puerile proferret, sed in cunctis consummatum hominem saperet, prudentiam & discretionem demonstrabat virilem. Pacis & mutui amoris amantissimus erat, & jurgia inter condiscipulos exorta componere satagebat; adeo ut cum semel duos (cum quibus juxta fluvium Aquilar ambulabat) inter se rixantes, & pugnis contendentes vidisset, intercesserit medius, ut eos sedaret; cumque unius manu fuisset impetitus, non destitit, donec reduxisset ad pacem, & amico secum de ictu inflicto condolenti, ait: “Nihil mihi perfecto doloris intulit; finem vero intentum obtinui, dum eos ad pristinam amicitiam revocavi”. Hanc non solum inter consocios pueros, sed & inter ipsos ætate majores homines statuere concordiam curabat: nam cum aliquando circa Montiliam duos in agro districtis ensibus certantes reperisset, ad eos audacter accessit, & verbis melle manantibus, inquit: “Pro amore Dei nolite invicem tam periculose pugnare; nemo enim est, qui vos reconciliet, & absque dubio vos mutuo vulnere interficietis”. His auditis, subito gladios in vaginam reposuerunt, ac in diversas partes abeuntes ab invicem pacifice discesserunt.

[4] [ac pletatem conjungens,] Studebat itaque bonus Puer, & subcisivas a studio horas in horti paterni adjuvanda cultura impendebat, ubi dum corpus labori applicaret, devotis canticis animum recreabat, & elevatam in Deum mentem eorum dulcedine conservabat. Sciens insuper amore litterarum exstingui non debere affectum virtutis, interiori cordis profectui ac devotioni vacabat. Pœnitentiæ & Eucharistiæ Sacramenta recepturus debita se præparatione disponens, ac postmodum de receptis humiles gratias in secreto orationis Christo rependens, ad eorum etiam participationem alios efficaciter hortabatur.

[5] Verum adeo generosum militiæ Christianæ Athletam nobilior alea, [Ordinem Minorum ingreditur,] quam seculi decebat; in campo religiosæ palæstræ erant exercitandæ vires. Quamobrem (Deo inspirante) ad altiorem perfectionis gradum anhelans in claustri solitudinem secedere meditatur; & tandem maturo consilio a Patribus regularis Observantiæ conventus Montiliæ Recollectionis, provinciæ Andalusiæ, sacro se induit habitu, & eorum aggregari consortio humiliter postulavit. Quem prudentes religiosi tentatum, ac sapienter probatum, anno supra millesimum & quingentesimum sexagesimo nono, ætatis illius vigesimo ad Ordinis seraphici probationem admiserunt.

[6] Habitu Minorum indutus illico pullulantes in anima virtutum thesauros coram omnibus explicare cœpit. [& tempore novitiatus mira austeritatis] Modestiam imprimis singularem, cæcam obedientiam, demissam humilitatem, diuturnum silentium, & sensuum rigidam mortificationem ubique præferens, fratrum oculos & affectum ad se trahebat. Sunt quidem sacris Recollectionis provinciæ Granatensis incolis communia, pœnitentiæ rigor, aspera, vilis, & rugosa vestis, exacta & longa jejunia, crebra flagellatio, summa paupertas, uno verbo instituti Franciscani vere regularis observantia: sunt & alia novitiorum & ad religionem aptandorum austeræ probationis exercitia; sed hos omnes Franciscus noster cursu velocior, & zelo ferventior anteibat; sub sago cilicium acutum aptabat ad carnem, suberno per annum cortice, Quadragesimæ vero & Adventus temporibus crate ex ligatis insimul fustibus compacta pro lecto, & ligno pro cervicali utebatur.

[7] Flagellis se frequentibus usque ad largam sanguinis effusionem cruciabat, [& abstinentiæ exempla præbens,] his, quasi tutissimum virtutum nascentium custodem, jejunium addebat; & ut juvenilis fervoris impetus præveniret, abstinentiæ medicinam adhibebat. Numquam enim (ut a probationis, & professionis sociis observatum est per triennium) carne, piscibus, aut ovis vescebatur, nisi in solennioribus festis magistri præcepto adstrictus. Talem sibi temperantiæ legem præscripserat, ut nihil coctum igne diebus Veneris comederet; at vero per omnes Quadragesimæ secundas, quartas, & sextas ferias pane solo in cibum, & aqua uteretur ad potum. Taceo quod communem tunc omnibus novitiis pedum omnimodam toleraverit nuditatem. Religiosi silentii frenum cum necessitate compulsus solvebat, de rebus tantum spiritualibus ad ædificationem audientium loquebatur. Cumque pauca semper singulari discretione proferret, consodales novitii dum in raris (quas indulget Religio ad remittendos animos) contabulationibus versarentur; præsente Francisco, nihil leve, aut risum provocans, & quod sanctam religiositatem non saperet, admiscere audebant. Quam quidem præsentiæ ipsius reverentiam, donec ad Indias perrexit, apud fratres perseverasse compertum est.

[8] [ac orationi deditus professionem religiosam emittit.] Tam eximias ferventis Novitii virtutes, quasi aqua irrigua novas plantulas, oratio fovebat: intelligens enim pius Adolescens, non futuram perennem mortificationem, aliasque religiosi animi dotes cito perituras, quas divinæ conversationis pinguedo non saginaret, vacabat indesinenter contemplationi: præter enim horas, quibus tota communitas orando attendebat; ille in nocturno silentio, postquam corpus disciplinæ flagellis evigilaverat, per plurium cursus sanctum orationis exercitium sæpe usque ad ortum diei, protrahebat. His ergo tam bonis principiis se vere divino impulsu vocatum manifeste contestans, eo perseverantiam inspirante, qui dederat voluntatem, post expletum probationis annum, omnibus consentientibus, & exultantibus sacræ Recollectionis patribus, solennem vitæ & regulæ fratrum Minorum professionem emisit.

ANNOTATA.

a Annus ille trigesimus quartus intelligendus est de solo regno Hispaniæ: erat enim imperii tantum annus trigesimus primus.

b Nesciv, an vox Hidalga hic sit propria, an appellativa: nam Hispani per hidalgo nobilem significant, de cujus nominis etymologia videri potest Covarruvias tom. 2 Var. Resol. cap. 1, num. 11.

c Non video, quomodo hæc cohæreant cum iis, quæ in Vita Hispanica lib. 1, cap. 36 ex informationibus ad beatificationem citantur hoc modo: Prædixit quoque ejus (potius suam) mortem futuram in die S. Bonaventuræ, in quo natus fuerat, & cujus devotissimus erat, & ita fuit. Si anno 1549 in festo S. Bonaventuræ natus fuerit, quomodo eodem anno, die Dominica, decima Martii baptizatus fuit? Potius itaque cum Pontificia constitutione opinamur, Sanctum VI Idus Martii natum fuisse.

CAPUT II.
Scientiarum studium, sacerdotium, officia in Hispania administrata, & apostolicus zelus ibidem ostensus.

[Finitis philosophiæ ac theologiæ studiis] Institutum regularis observantiæ professus, virtutes, quas in probatione colere cœperat, non dimisit, sed consummavit: adeoque inceptam in tirocinio vivendi rationem firmiter tenuit, ut numquam a primo illo simplicitatis, obedientiæ, & fervoris tramite deviaverit. Post exactum in conventu Montiliæ circiter triennium, ad Recollectionis sanctæ Mariæ de Loreto a cœnobium sub perfecto pioque Guardiano, prout optaverat, mittitur. Ibi studio philosophicæ disciplinæ addictus, quamquam cellarum copia suppeteret, tamen in angulo quodam juxta tintinnabula parvam & humilem ex arundinibus cellulam sibi construxit; in qua pro supellectili lectulus corticeus & sedile ligneum erant, & ex parvo foramine lumen manabat. Ibi solitarius & a strepitu segregatus dies noctesque aut orans, aut studens ducebat. Theologiæ etiam operam dedit, cujus doctrinas, quas intellectu perceperat, in cibum animæ convertens, meditatione, fletu, jejunio, studiorum ariditatem temperabat; ita ut (quod sæpe multis aliter evenit) hinc doctus simul & sanctus, sapiens & humilis prodierit.

[10] Terminato studii curriculo ad sacerdotalem ordinem promotus est, [sacerdotio initiatur, & post alia officia] & prima vice augustum Sacrificium in solennitate S. P. N. Francisci obtulit Deo. Inde cum cultus divini solicitus esset, ac vocis sonoræ gratia præstaret, chori vicarius designatur, in quo quidem officio accurate plurimum & exacte se gessit. Horas nocturnas & diurnas, ne quid in ritu & cantu deficeret, præveniens & præparans, iis indefectibiliter assistebat. Superioris quoque imperio ad prædicandi munus assumptus est, in quo quam laudabiliter egerit, quam fructuose laboraverit, eventus subsecuti, & inferius narrandi probabunt.

[11] Jam plures annos in sacra illa recollectione traduxerat, [sit magister novitiorum,] cum ad alium conventum ab obedientia vocatur, & magister novitiorum in Arrizafæ b monasterio præficitur. Hoc in onere sibi commendato, intelligens Vir Dei efficacius esse exemplum, quam verbum, & tironum oculos in magistri vitam, quasi in speculum, cui conformetur, esse conversos; novo zelo accensus totum se pœnitentiis dedit, & conceptum in tirocinio fervorem renovavit. Juvenum culpas sua perfectione, acrius quam voce reprehendens, & delinquentium errores sibi adscribens, pœnam ab eis debitam ipse solvebat; & eorum manibus se flagellis cædendum tradens, in proprio corpore alienos expiabat defectus. Carnibus & piscibus sibi interdictis, coctorum olerum cibo sustentabatur. Orationi tam intense ac frequenter vacabat, ut eum novitii de industria, num aliquando quiesceret, observantes, plerumque genibus flexis in cella, aut in choro (in quo post Matutinum ad primam usque remanebat) orantem deprehenderint, ac tandem gravissimis verberibus suspiria & gemitus commiscentem audierint.

[12] Ad tanti rectoris imitationem provocati novitii in acquirenda perfectione non segniter laborabant, [quos verbo & exemplo docet;] quibus aliquando sciscitantibus, qua potissimum pœnitentia religiosus divinam gratiam mereretur, reddidit dignum sapiente responsum: Tutiorem ad meritum viam esse patientiam, ac laborum & tribulationum, præsertim cum a parentibus aut religiosis inferuntur, æquanimem tolerantiam. Interrogatus etiam ab illo simplicium cœtu, quid dolorem ex flagellis percipiendum augeret, docebat eos, quod sicut agnus innocens Christus tunica inconsutili exutus in toto corpore verberum acerbitatem excepit, sic depositis tunicis, non una, sed plures corporis partes sunt flagellandæ. His & similibus documentis teneras plantulas irrigabat, & religiosæ professionis observantiæ dictis disponebat & factis.

[13] [ac in alio Conventu iterum novitiis præfectus] Inde ad Conventum S. Francisci de Monte c in arduis & asperis positum, ab hominum habitatione semotum, & rerum cælestium contemplationi aptissimum magister novitiorum destinatur; quo quidem in officio, quas supra retulimus, virtutes exercuit: verum & loci opportunitate usus privato profectui impensius indulsit; ibi longas protrahebat orationes, silentii ac solitudinis non interrupta quiete fruebatur: ibi pœnitentiæ strictioris modos adinveniens, novis se mortificationibus affligebat. Erant juxta monasterium horridis acuminibus rigentes spinæ, in quas se nudum verus seraphici Patris imitator tamdiu aliquando volutavit, donec totum diro vulnere corpus cruentasset.

[14] [in eodem cogitur Guardiani munus obire,] Tam eximias ejus virtutes in bonum Religionis decebat semper occupari; quamobrem in provinciæ capitulo prædicti conventus S. Francisci de Monte Guardianus instituitur; quod officium, licet summa humilitate recusaverit, tamen obedientia compulsus subivit. In eo omnes boni superioris partes implevit: vigilantiam imprimis prælato necessariam & solicitudinem maximam adhibuit, ut a subditis regulæ præcepta, & sacræ Recollectionis statuta inviolabiliter observarentur; & ut efficacior exhortatio fieret, eam exemplo roborabat: ad omnia namque monasterii exercitia primus obeunda concurrens, a choro, mensa, oratione, labore communi numquam aberat. Assumpto sacculo, ostiatim eleëmosynas emendicatum ibat. Cunctis affabilis, nulli onerosus, discrete tamen arguendos reprehendebat, & duræ cervicis subditos obedientiæ freno coërcebat.

[15] [quod humiliter administrans ac postea abdicans] Specialem infirmorum curam sibi ex officio demandatam existimans, eis sedulo deserviebat, & infirmarii manus præveniens, eorum lectulos componebat, & sordidam valetudinarii supellectilem lavabat & expurgabat. Præterea ut fratribus religiosæ dejectionis exemplo præluceret, sæpe dum omnes mensis assiderent, lignum aut arundinem dentibus apprehendens, humili modestoque gradu incedens, lacrymis perfusus, & seipsum inculpans in resectorium intrabat, & genuflexus se virum inutilem, & qui hominum pedibus calcaretur, indignum proclamabat. Tandem opere & sermone familiam illam, in quoddam sanctuarium & pœnitentium quasi carcerem voluntarium convertit; & tamen adeo sanctæ humilitatis virtus animam ejus invaserat, ut importunis & urgentibus precibus acceptationem suæ ab hoc munere renuntiationis extorserit.

[16] [totus intendit saluti animarum,] Vicinorum populorum utilitatibus attendens, prædicationis officium sibi jam demandatum, dum in illo S. Francisci de Monte conventu moraretur, cum magno adjacentium villarum proventu Dei Servus exercuit. Etenim verbis non inanibus & risu dignis; sed medullas cordis penetrantibus, & in oratione, Christo docente, conceptis, regionis illius incolas informabat. Convertebantur non pauci, & ut vitiorum sordes abjicerent ad sanctum. Prædicatorem peccata confitentes veniebant. Cum pro eleemosynis ad loca finitima mitteretur, solebat pueros congregare, cum quibus turmatim per vias procedens, simul fidei Christianæ dogmata recitabat. Et si forte adultorum numerus congregatus occurrebat, de divino eis prædicabat timore, & sanctum Domini commendabat obsequium. Terminata concione, licet monasterium a proximiori castello unius leucæ ad minus spatio distaret, ad illud jejunus redibat; quam strictam discretionis & abstinentiæ legem, etiam dum febre quartana laboraret, quadragesimali tempore in villa de Adamus d prædicans, non infregit.

[17] Ob hæc charitatis officia animabus exhibita Vir apostolicus & sanctus ab omnibus habebatur; [& prodigiose quorumdam corporibus prodest.] sed augebant famam illius collata etiam corporibus beneficia. Cum enim in oppido Montiliæ ad januam Didaci Lopez semel pro eleemosyna staret, oblatus est ei puer parvulus præfati Didaci filius, æger & toto corpore miserabiliter ulceratus, ut super eo sanctum aliquod Euangelium pronuntiaret. Tunc ille bajulæ mulieri jussit, ut amotis linteaminibus plagas detegeret; quibus visis, misericordia tactus, admota lingua totum corpus pueri lambit. Ad salubrem ejus contactum æger convaluit: paucis namque interjectis diebus integram carnis sanitatem & decorem adeptus est. Dum alia vice Vir Dei ad idem oppidum mendicaturus accederet, in ipso loci introitu pauperem cruribus ulcere plurimo sauciis obvium habuit. Tunc memor Christi pro nobis in cruce vulnerati, in terram procidit, & miseri pedes benigne osculatus est. Hoc osculo pie creditur reddita pauperi sanitas: nam elapso ab hinc mense, sanis cruribus, & nulli innixus baculo visus est ambulare.

[18] Anno millesimo quingentesimo octuagesimo tertio, [Peste infectorum animas] calamitosa pestiteri contagii lue in plures Andalusiæ regiones debacchante, Montorum e oppidum flagelli divini rigorem sensit. Hujus misertus Vir Dei, nec minus corporali, quam spirituali subsidio destitutis compatiens, obtenta licet ægre a Guardiano licentia, cum socio, nomine Bonaventura sacerdote, eodem spiritu animato, ad castrum præfatum se contulit; & annuentibus, immo & exultantibus parocho & aliis incolis, nosocomii peste laborantibus destinati curam suscepit. Ibi nullo mortis periculo territus animas infirmorum curabat & corpora; modo eos verbis dulcissimis ad patientiam, ad humilem cum divina voluntate conformitatem, & lucrandam jubilæi de cælo missi (sic enim luem illam vocabat) remissionem hortabatur: modo ipsis Sacramenta administrabat, mox ad supremum agonis certamen piis colloquiis disponebat.

[19] Nec propterea oblitus subsidii corporalis, lectulos componebat, [& corpora curat,] cibos & medicinas parabat, & omni ministerio juvabat. Illos vero, qui mortem evaserant &, tabe ægritudinis superata, sanitatis bonum erant consecuti, in aquis proximi molendini lotos atque mundatos, & pristinis vestibus exutos, novisque vestitos, crucem præ manibus gerens, ac fidei nostræ articulos alta voce decantans, ad propria domicilia reducebat. Inde ad ægrotantium curam revertens, & inter hos labores alacri facie, vultuque semper composito perseverans, miseris illis singularem ingerebat consolationem & gaudium.

[20] [& eodem morbo afflictus sanatur,] Interea charissimo ejus coadjutore Bonaventura morbi contagio enecato, Servus Dei non destitit; sed communem antea duobus, nunc in se totam refundens solicitudinem, omnium necessitatibus indefessa vigilantia succurrebat. Ipse autem, ut amarum ægritudinis calicem degustaret, ac Deo probaretur in infirmitate fidelis, pestis violentiam non effugit: duplici namque glandula seu anthrace correptus, vehementis doloris molestiam sensit, quam mira tranquillitate mentis ac patientia toleravit. Verum ad majora pro Deo & proximo operanda cælesti providentia reservatus, pristinæ redditus est sospitati, statimque primum ministerium reassumpsit; nec ab illo amplius cessavit, donec reposito in vaginam angeli percutientis gladio, sævientis pestilentiæ ignis exstinctus fuit. Tunc enim populo valedicens, ad dilectam monasterii solitudinem se recepit.

[21] [ac æd alium conventum mittitur, ubi apostolicos labores exercet.] Elapso vero non multo tempore, ad conventum Recollectionis sancti Ludovici Regalis f, a Granatensi civitate unius leucæ intervallo distantem, ab obedientia transfertur. Ibi a Guardiano & fratribus, ob spectatas ipsius virtutes, summa cum exultatione, & singulari reverentia susceptus, inchoatam juvandi proximi viam non dereliquit: illico namque cœnobii ægrotis ministrare cœpit, & cum tantæ charitati necessitas domestica non sufficeret, annuente superiore, sæpe ad B. Joannis a Deo xenodochium, aut ad civitatis publicum carcerem properabat, ubi Christianos infirmos, aut in ergastulo detentos, verbo, ministerio, & sacramentalis pœnitentiæ refrigerio consolabatur.

ANNOTATA.

a De hoc conventu fusius agit illustrissimus Franciscus Gonzaga in Origine seraphicæ Religionis pag. 905.

b Hic conventus sedecim stadiis a civitate Cordubensi distat, ut testatur idem Gonzaga in opere jam citato pag. 1170.

c Hoc monasterium in montibus Cordubensibus situm est, teste eodem Gonzaga pagina proxime citata.

d Jam sæpe laudatus Gonzaga pag. 1170 hunc locum Adamuz vocat oppidum. Forte auctor Vitæ ex Hispanico idiomate latinum fecit nomen villa, quod apud Hispanos urbem vel municipium significat; quod autem apud Latinos est villa ab Hispanis dicitur caseria vel alqueria.

e Aliqui geographi volunt, hoc Hispaniæ Bœticæ oppidulum olim appellatum fuisse Epora, nunc autem communiter Montoro, quod decem leucis distat Corduba versus meridiem. Alii opinantur, Eporam sitam fuisse ad Bætim fluvium, ubi nunc est vicus vulgo dictus Aldea del rio. Nos id indigenis discutiendum relinquimus.

f Gonzaga in eodem opere pag. 1173 hunc conventum vocat S Ludovici Azubiæ, & narrat, quomodo anno 1500 illud cœnobium ex voto reginæ Elisaberthæ ædificatum & Ludovici nomine appellatum fuerit.

CAPUT III.
Navigatio ad Indias Occidentales, naufragium, & caritas erga proximum.

Præclara sanctitatis indicia, quibus Francisci Solani vita apud homines resplendebat, magnam ipsi in Hispaniæ partibus conciliaverant æstimationem; [Beatus, humilitate & zelo animarum incitatus,] quam ut effugeret, & in angulo quodam (absque tamen charitatis dispendio, & sine proximi detrimento) incognitus latitaret, periculum mortis non reformidans, sed gloriosi martyrii agonem exoptans, instanter apud superiores egit, ut Africanas Barbariæ gentes adeundi sibi licentia daretur. Verum, ea denegata, a proposito non destitit, sed ad longinquas novi hemisphærii plagas, operariis euangelicis indigentes, respiciens, cum Catholicus rex Philippus secundus a Franciscanæ Religionis prælatis fratres ad Indias mitti jussisset, qui populis illis Christianæ veritatis lucem communicarent, occasionem sibi ratus favorabilem Vir Dei sacris missionariis annumerari instanter petiit; ut pia hac arte præceptum charitatis non trangeret, & humilitatis instinctum impleret. Obtenta itaque facultate, religiosis sub patre Balthazaro Navarro commissario ad provincias Tucumani a, potius quam aliis ad diversas Americæ regiones pergentibus, se socium adjungi elegit; quia hanc præ ceteris partem minus præceptis euangelicis imbutam, & opera difficiliori audierat indigentem.

[23] Fratribus autem vale dicens, & populis (quos antea salutaribus documentis informaverat) in transitu visitatis, [navigat in Americam; & in itinere piis exercitiis vacans,] cum navalibus copiis sub domino Garcia Hurtado de Mendoza Caneti marchione, Peruani regni prorege, ad Indias tendentibus, & cum pluribus Ordinis sui religiosis, anno salutis millesimo quingentesimo octuagesimo nono ex Hispalensi [urbe] profectus est, in nave, quasi in solitudine monasterii, spiritualia exercitia complevit; nec multitudine navigantium, aut spatii parvitate, ab orationis interno colloquio vel ab externa proximi cura est impeditus. Postquam enim a privatis precibus cessaverat, alios verbis ignitis ad amorem divinum incendebat, apprehenso manibus Crucifixo, mortem peccato præferendam contestabatur; & quos sermonis jaculo sauciaverat, pœnitentiæ sacramentalis medicina sanabat.

[24] Viam autem prosequente navigio, ad sancti Dominici insularum b prospectum venere, [ac martyrii desiderio flagrans,] ad quas religiosi quidam (inter quos & ipse Vir Dei) tunicas loturi descenderunt. Hora post meridiem quarta, quotquot cymbula capere potuit, ad navem in alto positam redierunt. Remansit cum aliis Franciscus, donec scaphæ iterum redituræ beneficio trajiceret; quæ quidem ob nimiam distantiam usque ad horam a media nocte secundam non est reversa. Interim vero periculosæ exspectationis tædium Servus Christi orationis perseverantia superavit, & barbarorum in horridis illis montibus habitantium ferocitatem (quam alii timebant) ipse non veritus, gaudio exultans laudes Domini & Deiparæ Virginis alte concinebat, ac consequendi martyrii optatam sibi adesse occasionem oris & cordis jubilo tripudiabat.

[25] [salutem proximi impense curat.] Ad navem reversis omnibus, cursuque navigationis resumpto, classis Carthagenam c appulit, ubi diebus aliquot transactis, ad portum Nominis Dei, sive Portovelum d, proram direxit; unde relicto mari, Franciscus noster cum prælato & sociis terræ iter aggressus Panamam e venit. Hac in civitate nullum laboriosæ peregrinationis refrigerium admittens, sibi in angulo chori fiscum sparteum pro grabato, & ligneum cervical aptavit: terminatis officii & orationum horis, ad urbis xenodochia infirmis humiliter ministraturus transibat.

[26] [In naufragio] Elapsis nonnullis diebus, sacri missionarii navem Joannis de Morgana ingressi, e Panamæ portu solverunt. Vix autem velis extensis eam ad Peruana regna direxerant, cum ecce juxta sinum Gorgonæ f navigantibus subito tempestas oborta est, cujus impetu, & ventorum flantium furore, navis hinc inde rejecta circa mediam noctem in arenas impegit, & violentis impulsibus conquassata exundantibus aquis aditum aperuit; quibus & imbrium ab aëre decidentium copia certum minabatur naufragium, & præsens mortis periculum miseris intentabat. In extrema hac salutis desperatione nauta cymbulam mari commisit, in qua cum præcipuis viris & religiosis ad terram properare decrevit.

[27] [egregius vitæ suæ contemptor] Rogatur itaque vir Dei Franciscus, ut se cum sociis morti subduceret. Sed cum majorem hanc charitatem in corde gestaret, qua pro amicis & proximis vita ponitur, considerans quod infelix exitus exspectabat eos, quos suscipere scapha non valebat, sui corporis vitam spirituali eorumdem saluti postponens, adduci non potuit, ut afflictos illos, quorum quamplurimi barbari gentiles, nigri in aquis baptismalibus veterem Adam nondum sepelierant, omni destitutos auxilio desereret. Alte itaque exclamans, ait: Absit, ut lucis temporalis amore, ab istis fratribus meis in utriusque vitæ discrimine positis sejungar. Mox cruce assumpta, eos ad oculos in montem divinæ misericordiæ levandos, & ad sperandam ab illo, qui dominatur potestati maris, fluctuum mitigationem est cohortatus. Barbaris quoque gentilibus in fervore spiritus Christi nomen, paucis, sed efficacibus verbis, annuntiavit, & sufficienter dispositos baptismi lavacro regeneravit.

[28] [naufragos ad fianciam hortatur, & prædicit, auxilium affuturum] Vix onerata dignioribus cymbula ad littus tendere incœperat, cum valida maris procella, & fluctus irruentis violentia navem in duo fragmenta divisit, quorum unum cum multis hominibus, inter quos recens baptizati nonnulli, æquor absorbuit; alterum, in quo Vir Dei cum pluribus, aquis supernatavit. Ad tam luctuosi casus eventum, omnes pavor extremus invasit; solus Franciscus intrepidus crucem ostentans, eos ab alto puppis ad spem in Domino collocandam hortabatur; adfuturum post tres dies auxilium, & naviculam ad eos reversuram affirmabat. Ut autem in corporum periculo animarum securitati provideret, eos secunda post peccati naufragium tabula, pœnitentiæ scilicet Sacramento, ad portum salutis inveniendum disposuit; ac etiam ut propitium miseris cælum redderet, intus cordis hostiam suspiriis & precibus, foris corporis victimam flagellis super nudos humeros injectis immolavit. His in angustiis totum tridui spatium duxere, non alio cibo refecti, quam verbi procedentis ex ore Francisci; quo se quidam ita fuisse roboratos professi sunt, ut nullam senserint famis inediam.

[29] Tandem juxta Viri sancti sermonem cælestis aura subsidii cœpit aspirare: [quod juxta ipsius prophetiam secutum est.] cereis enim quibusdam a mari in navem rejectis (quod aliqui miraculo Servi Dei precibus operato adscripserunt) & accensis, his qui in scapha ad littus trajecerant, se adhuc superstites & prompto esse indigentes auxilio significarunt. Die ergo tertio (ut impleretur verbum Francisci) educta ab aquis cymbula, quibus erat immersa, necnon sufficienter instructa, remigum manu ad miseros rediit naufragantes; in quam non prius descendit Vir sanctus, donec omnes in eam fuissent recepti, tuncque deposito habitu & fune colligato, tunica interiori vestitus, crucem manu gerens, ad naviculam undarum motu aliquantisper a nave sejunctam natando pervenit, projecta vero vestis in aquas decidit. Vix scapham ingressi sunt omnes, cum quod hucusque supernataverat navis fragmentum, subito in profundum demersum est. Illi vero salvi & incolumes delati ad terram, per bidui viam ad tuguria (in quæ se socii receperant) accesserunt, eisque quantam a P. Francisco consolationem & auxilium accepissent, narraverunt.

[30] Contigit autem in ipso maris egressu res, [Post miracula] non prætereunda silentio, quod scilicet Vir Dei ad quærendum (quem in fluctus cecidisse diximus) habitum juxta pelagi oram progressus, impossibilem asserentibus aliis ejusdem inventionem; ille quasi de exitu non incertus, respondit: “In Deum spero, quod seraphicus pater meus Franciscus, quam mihi Ordinis sui largitus est vestem, nunc restituet”. His dictis iter prosecutus intra semihoram habitu & caputio indutus, & cingulo præcinctus, nullo madefactionis in eis remanente vestigio, ad alios rediit.

[31] Qui vero tempestates maris evaserant, in terra positi mortiferæ famis cruciatu laborabant: in regione enim illa deserta & asperis montibus rigente, [in itinere patrata,] nihil aliud miseris suppetebat ad victum, quam insipidæ radices, & fragiles herbæ, necnon genus aliquod pomorum, mortem intra XXIV horas comedentibus afferentium. His commotus ærumnis pius Pater, herbas manu propria colligebat, & in nomine sanctissimæ Trinitatis benedictas ceteris porrigebat. Sæpe etiam pisces (divina, ut creditur, arte) ab aquis eductos singulis dividebat, quibus alimentis charitate Viri sancti conditis, omnes sani & incolumes per sexaginta peregrinationis dies perstiterunt.

[32] Præterea ut Dei justitiam flecteret, in tuguriolo angusto & paupere oratorium exstruxit, & in eo altare cum imagine Dei Genitricis Mariæ a naufragio erepta; [variaque caritatis & pietatis exempla,] ut juxta eam quotidie ad vesperam, Salve Rigina decantaretur. Insuper ab hinc quingentis passibus aliud sibi habitaculum angustissimum erexerat, in quod, post administratum ceteris verbum Dei & cibum corporalem, se recipiebat; ibique continuis orationibus (inter quas apparitione cælesti visus est aliquando gaudere) pœnitentiis & flagellis æternam implorabat clementiam. Cumque occasione supellectilis e mari ad littus rejectæ, inter naufragos illos, alia periculosior irarum & dissensionum tempestas esset exorta; Vir sanctus illam exstinguere volens, ex tugurio suo nudus (retentis dumtaxat braccis) egressus, aspero verberum imbre, ex humeris sanguinem innocentem extrahente, clamorosisque gemitibus animos dissidentium ita emolliit, ut pacem subito ineuntes, ad pedes ejus confusi, & veniam deprecantes prociderent.

[33] [ac aliam prophetiam impletam, pergit ad civitatem Limanam.] At vero cum post naufragium, instructa navicula, pater Balthazar Navarrus commissarius cum quibusdam Hispanis, ad civitatem Panamam, centum inde leucis distantem, victum & navem petiturus navigasset; jam quinquaginta dies ab eorum discessu effluxerant, nec optati subsidii iis, qui in horrido deserto remanserant, hora apparebat. Itaque vigilia Nativitatis Christi elucescente, spem omnem evadendi abjicientes, in luctuosos gemitus, & miserandos clamores ora solverunt. His in angustiis vir Dei Franciscus ipsa Natalis nocte totus mente absorptus, jubilans & exsultans, quasi angelus pacis, tugurium (in quo jacebant) ingreditur, eosque pro imminenti consolatione ad laudes Deo & Virgini deferendas invitat. Verbis illius toties probatis illico fides adhibetur, luctus in gaudium convertitur, & dies natalis Christi cum magna omnium lætitia celebratur. Triduo nondum elapso, impleta est prophetia Francisci; redeunt socii, navem cibis onustam, a regali Panamæ auditorio acceptam, adducunt. Omnes refocillati usque ad portum Paytæ g feliciter navigarunt; Franciscus vero itinere terrestri cum aliis religiosis ad civitatem Limanam perrexit.

ANNOTATA.

a Est regio mediterranea Americæ, sita inter fluvium Argenteum (vulgo ab Hispanis dicitur Rio de la plata) ad ortum, & montes regni Chilensis ad occasum. Qui exactius hanc regionem nosse cupit, consulat Joannem de Laet in suo Novo orbe, ubi eam lib. 14 cap. 9 fusius describit.

b Puto, quod auctor Vitæ per insulas S. Dominici intelligat insulam Hispaniolam & reliquas adjacentes, quæ in parte Americæ septemtrionali sitæ sunt Vocatur autem insula sancti Dominici a Dominicopoli præcipua ejus urbe, quæ anno 1547 archiepiscopalis facta est a Paulo III. Porro amplior hujus insulæ aliarumque vicinarum descriptio videri potest apud memoratum Joannem De Laet lib. 1, cap. 112 & sequentibus.

c Carthago nova, Hispanis Cartagena la Inda, & incolis Caraman dicta, urbs maritima est Americæ meridionalis in novo regno Granatensi, & episcopalis sub archiepiscopo Sanctæ Fides.

d Auctor hic confundit portum Nominis Dei cum Porto Velo vel Belo, de quo loco, tamquam distincto, ita scribit Joannes Baptista Antonellus apud Joannem de Laet lib. 8, cap. 5: Porto Belo distat a Nombre de Dios leucas quinque versus Occidentem, commodissimus portus & quamplurium navium capax, fundo anchoris tenendis peridoneo &c. Forte hæc locorum confusio facta est, quia Hispani portum Nominis Dei incolentes, ob aëris intemperiem, ad Portum Belum migrarunt, ut ibidem narrat citatus auctor.

e Panuma est emporium celeberrimum Americæ meridionalis in provincia Terræ Firmæ. Est autem urbs munita & episcopalis sub metropolita Limensi.

f Gorgona est parva Americæ insula, potissimum nota latibulo Francisci Pizarri, cum Peruviam primo peteret.

g Paita vel Payta est commodissimus Peruviæ portus, adversus incerta ventorum egregie a natura munitus, ad quem plurimæ naves appellere solent, quæ opportunitas Hispanos allexit, ut ibi municipium conderent.

CAPUT IV.
Iter ex urbe Limana in Tucumaniam, apostolici labores inter Indos, & prodigia ibidem patrata.

Ut sacri missionarii confractas tam laboriosa peregrinatione corporis vires in urbe Limana resumpserunt, [Ex urbe Limana] iterum difficiliori viæ se committentes ad provincias Tucumani a, vel ut vulgari nomine dicitur Rio de la plata, seu Flumen argenti, ultra septingentarum spatia leucarum per invia & arida loca, fluviis rapidis & profundis intersecta, per mille pericula, & immensos labores, solo salutis animarum zelo stimulati, contenderunt. Illis equidem barbaris & feris nationibus nuper euangelicæ claritatis lumen patris Ildephonsi a sancto Bonaventura provinciæ Andalusiæ, regularis Observantiæ recollecti prædicationibus affulserat; quem etiam præcesserat F. Ludovicus Bolanus b, tunc dumtaxat diaconus, qui quoniam illorum idiomata perfecte didicerat, doctrinam Christianam & catechismum Limensem in eadem traduxit; ac postmodum factus sacerdos, magnam multitudinem Ecclesiæ gremio aggregavit, regionum illarum apostolus merito appellandus.

[35] Ad hanc vineam excolendam & multiplicandam noster Franciscus se destinari optavit; [in Tucumaniam profectus,] in quam ingressus, populorum, qui Socotonium & Magdalenam incolunt c, ac plurium aliorum curam suscepit, ut eos quasi pastor & parochus sanctis imbueret doctrinis, & Sacramentis initiaret: ac propterea se omnibus apostolici missionarii virtutibus munivit. Imprimis opera verbis anteponens, orationibus, jejuniis, & voluntariis cruciatibus spiritum Deo, & carnem spiritui subjiciebat; modestiam, mansuetudinem, zelum, charitatem & rigidam in pedum nuditate, in habitus vilitate & in cibi parsimonia pœnitentiam exhibebat. Videbatur frequenter in ecclesia ore in terram pronus, & in figuram crucis extensus, ex intimo cordis longa cum Deo protrahere colloquia, & se suumque ministerium ejus protectioni commendare.

[36] [difficiles Indorum linguas addiscit,] His accinctus armis, ut bellum vitiis alienis ea expurgando & arguendo indiceret, linguis gentilium illorum difficillimis addiscendis ardenter incubuit; quas, non tam acumine ingenii & memoriæ sagacitate, quam divina communicatione transfusas accepit. Omnium namque testimonio res mira, & cælestis visa est, quod brevissimo tempore tam perfecte omnia illa confusa & varia idiomata (præsertim Toconoticum d intra quindecim dies) didicerit, ut se clare intelligibilem redderet, ipsosque nativos locorum incolas facilitate & proprietate dictionum superaret, ac in sermone deficientes corrigeret. Quod cum barbari, divinam non intelligentes gratiam, adverterent, in principio arti magicæ tribuebant. Immo famæ publicæ testimonio proditum est, quod Hispanico Castellæ idiomate divinas edocentem doctrinas, variæ nationis Indi, quasi propria cujusque lingua loquentem intelligebant.

[37] [& mira charitate,] Illas itaque loquelas edoctus, in verbi divini prædicatione sedulo laboravit: percurrebat enim omnes illas horridas regiones, & mortis timore postposito, ad remotiores partes euangelicos sermones deferebat. Nulli parcebat labori, nulli difficultati, ut errantes illas oves e lupi tartarei truculentis faucibus eriperet. Omnium confessiones benigne excipiebat, afflictos & in angustiis positos verbis dulcissimis solabatur, & eorum miserias quasi proprias reputabat. Infirmorum specialem solicitudinem gerens, eos frequenter visitabat, & alimenta secum delata porrigebat. Graviter ægrotantem Indum semel invisit, cui in agone versanti & loquela privato, alte exclamans significavit, ut materno idiomate (quod se, licet alias incognitum, intellecturum asserebat) cordis secreta, & voluntatis occulta loqueretur. Tunc æger, soluta ad voces lingua, Christianam legem doceri se, & ad baptismi Sacramentum disponi expetiit. Edoctus ergo a sancto Patre, & salutari lavacro ablutus, quievit in pace.

[38] [mansuetudine,] Ad devotissimos Viri mansueti sermones, deposita feritate, barbari convertebantur, quos sacris undis mundatos vitæ spirituali regenerabat. Alii ipsius fama sanctitatis allecti, ad eum sponte veniebant, quos benigne instructos baptizabat; sicque innumeram eorum multitudinem euangelica benignitate cicuravit. Tantaque erat ejus apud omnes æstimatio, ut quod justitiæ rigor & metus pœnarum ab illis extorquere non poterant, ipse solo vocis imperio obtineret: vocati quippe statim aderant, & quæ fieri jubebat, alacres exsequebatur.

[39] [& auctoritate barbaros instruit,] Hujus auctoritatis, quam sibi humilitate & amore comparaverat, indicium est; quod cum aliquando in die sancto Cœnæ Domini, dum Christiani sacris ritibus occuparentur, numerosa multorum millium caterva infidelis & barbara, armis instructa, bellum & mortem fidelibus illatura convenit. Ad quem inopinatum eventum perterriti Christiani, magnam sui stragem metuebant: cum vir Dei Franciscus gladio sacri verbi, ad medullas pertingentis, armatus accessit, & licet diversæ sibique ignotæ linguæ homines unius idiomatis sermone allocutus sit, adeo fructuose tamen doctrinam Catholicam, pacem & concordiam annuntiavit, ut ex illis ultra novem millia converterit, & baptisma petentes, Christianos effecerit. Quorum quidem tam vera & sincera mutatio fuit, ut eorum quamplurimi eadem nocte se simul cum Catholicis, ad Christi in columna pro nobis flagellati imitationem flagellaverint. Ex tunc autem fama publica apud gentes illas invaluit, quod unico prædicans idiomate a multis variarum linguarum fuerit distincte perceptus. Eadem quoque mansuetudinis innatæ potentia populos prope civitatem sancti Jacobi de Estero e incolentes, a mutuis, quibus conflagrabant, odiis, statim ad pacem reduxit.

[40] Augebant hanc Viri sancti famam & æstimationem magna, [ibidemque fontem prodigiose elicit,] quæ populis contulit, beneficia & miracula, quibus coruscavit. Cum in territorio oppidi Talaveræ f a Matrito g, e provincia & episcopatu Tucumani apud Indos terræ Socotonii euangelica dogmata prædicaret; audito, quod ob aquæ penuriam quidam ex illis populis grave paterentur incommodum, & discessum ab hoc loco cum magna sui jactura & labore meditarentur, adfuit Homo Dei, & divino lumine illustratus, non procul latere aquarum venam affirmavit. Negabant illi ob diuturnam ariditatis experientiam; at hic egressus cum eis in agrum, locum in terra omnino arida, baculo designavit, & incredulis, ut foderent, jussit. Quibus vix terram scindere incipientibus, fons aquæ dulcis & nitidæ copiosissimus emanavit; cujus tanta adhuc abundantia perseverat, ut molendinis duobus volvendis sufficiat, & usque in hodiernum diem, Fons sancti Solani ab Hispanis, Indisque terrigenis dicatur: atque insuper ad sanandos ab infirmitatibus homines, virtutem habere mirificam signis quamplurimis comprobatur.

[41] Peregrinante Viro Dei per illas Tucumani inaquosas regiones, [& alibi sociis itineris sitientibus] & ab oppido Sanctæ Fidei a Paraguai h Cordubam i pergente, contigit; ut in toto tridui itinere, ad quartam usque diem aqua deficeret. Erant in comitatu multi sitis æstu adusti, sed inter illos duo milites præ ceteris impatientes animam desperationi, & linguam horrendis blasphemiis laxarunt. Tunc Franciscus acri dolore ob injuriam Deo illatam commotus, venerabili viro patri Andreæ de Fizaguirra Ordinis B. Mariæ de Mercede prædicatori simul progredienti, ait: “Licet, quas in Dei nomen evomunt, blasphemiæ illos omni gratia reddant indignos, tamen eis & aliis aquæ fontem indicare volo. Tu itaque ad collis hujus culmen ascende, ibi locum aridum, sterilem, & vento apertum, in eoque chartulam in medio plicatam invenies. Ad duos ultra passus lapis rotundus est, quem si amoveris, scaturientem aquæ venam deprehendes”.

[42] Obedivit iste voci Servi Dei, & eo, quo significaverat, ordine cuncta reperit. Aqua autem ab omnibus sufficienter hausta, [aquæm miro modo suppeditat,] cum chartulam, quam infra reliquerat, assumere vellet, non adinvenit. Descendens tandem de colle, & ad Virum sanctum reversus, faciem ejus igneo quodam colore & miro splendore suffusam est demiratus. Inde viam prosequentibus, ubi patibulum juxta Cordubam erectum apparuit, ad præfatum P. Andream conversus Franciscus Solanus, duos illos milites ob illatam cuidam crudelissimam mortem in eo, die sequenti, suspendendos prædixit. Et revera missis eodem die a præside audientiæ Charcharum k informationibus, jussi sunt apprehendi, & juxta verbum Prophetæ, altero mane suspendio necari.

[43] [ac præter alia] Accidit etiam aliquando, ut ab Indo ad sepeliendum defunctum filium rogaretur; cujus cum domum intrasset, puerum sanum & juxta ignem se calefacientem reperit. Arguit propterea parentes, quod sibi ita illusissent; at illi filium vere mortuum, fuisse affirmabant. Unde exiit sermo inter omnes finitimos populos, quod puer ille precibus & meritis viri sancti Solani fuisset a morte suscitatus.

[44] [miracula] Dum in Omnium Sanctorum oppido l Tucumanæ provinciæ, Dei servus Franciscus infirmitate detentus moram faceret; illo spiritu, quo Christus Dominus Nathanaëlem sub ficu vidit, illustratus, quamdam Indam, Petri Soteli servam, se propriis manibus suspendio necantem agnovit. Quare vocatum Emmanuëlem Muñez presbyterum rogavit, ut quamcitius ad tale montis latus, per hanc & illam viam iret, ac quam ibidem reperturus erat Indam, ad se deduceret. Perrexit itaque iste, sed in itinere occurrentis cujusdam confabulatione detentus, tarde nimis accessit, cum jam Indam ultimum halitum emittentem invenit. Reverso ad se sanctus Pater dolens, & mortem miseræ lugens detentionis occasionem distincte aperuit: adjungens, ut cum ad meridiem Hispanis suspensa occurreret, ab ipsismet Indis cadaver flammis comburi in exemplum ipsorum, & facinoris detestationem juberet. Post hæc autem ipse Vir sanctus gravem ad Indos sermonem habuit, cujus efficacia permoti, hoc genus mortis imposterum pro abominabili habere cœperunt.

[45] [tauros feroces] Ad majorem servi Dei Francisci Solani apud Indos reverentiam plurimum conferebat divina protectio, quæ ipsum in omni periculoso eventu peculiari assistentia tuebatur. Cum aliquando in oppido Sancti Michaëlis provinciæ Tucumani m, solennis taurorum exercitatio haberetur; indomitus quidam & ferox repagula transgressus, aliquos Indos misere enecavit. Tunc forte per eamdem viam Servus Dei incedebat, quem cum a ferocis belluæ occursu nulla vis humana eripere posset, non tamen ideo timore correptus est; sed cruento animali intrepide funiculum suum objecit; illud vero continue mansuefactum ore & olfactu chordam contingebat, mox quasi in ovem mutatum ulterius progressum est. Magna fuit populi spectantis admiratio, immo & ipse gubernator obvium se Francisco faciens, ait: Sic Pater tauros feroces domas? At ille totum divino beneficio eventum humiliter adscripsit.

[46] Apud populum Socotonii notissimum est, [mansuefacit,] quod cum alia vice Franciscus Solanus eamdem Tucumani regionem peragraret, obvium habuit iridomitum taurum, qui sua ferocitate illac transeuntes valde terruerat. Huic ad se cum furore currenti genuflexus. Vir Dei manus innocentes objecit, quas etiam curvato poplite animal exosculans pacifice in montem recessit, & liberum ipsi iter reliquit. Sic tandem & alius non mitior taurus visus est sancti Patris manus lambere, habitum ore venerari, & qui alios in periculum vitæ conjecerat, sub isto Dei Amico mansuefieri & cicurari.

[47] Cum provincias illas Vir sanctus euangelizando percurrereret, [fluvios] ad ripam rapidi & profundi fluminis venit; ubi deficiente navicula, elevatis sursum oculis, pallium super aquas stravit, & fide, quasi remige, ductus, prospero divini auxilii vento, cum omnium spectantium stupore trajecit. Alias flumen transeunti aquarum impetus pallium forte eripuit, & in decliviores undarum decursus adduxit. Ad adversam oram cum pervenisset Vir sanctus, viam ad superiora prosecutus est: quidam vero Andreas Garcia de Valdes, qui in comitatu erat, aliquantulum cum eo progressus retrogredi voluit, ut forte rejectum ab aquis pallium reportaret. Et ecce ad locum, in quem in trajectu appulerant, illud super herbas complicatum, & quasi manu humana repositum invenit, licet decurrentis fluvii tractu multo inferius fuisset deferendum.

[48] Cum ab oppido Sancti Michaëlis ad civitatem Sancti Jacobi de Estero transiret, [mirabiliter] recusato omni itineris adminiculo, ad flumen profundum, ob hibernam tempestatem plus solito rapidum & exundans, pervenit. Trajiciendi nulla spes erat; hinc metus culicum, quibus hic tractus infestari solet, illinc famis in deserta regione periculum erat: transitum exspectabant cum Viro Dei ultra viginti homines, & ex parte opposita quadraginta currus, & copiosa viatorum multitudo. Horum mœrore afflictus Franciscus, ad Deum conversus prompti remedii spem certam accepit, & circumstantibus ait: “Ne terreamini, fratres charissimi, crastina enim die hora nona (tertia ante meridiem est) fluvium nitidum, & aquis demissum trajicietis; & quoniam vos esurire cognosco, cœnam ministrare volo.”

[49] Mox, projecta in aquas reticula, plurimos pisces extraxit, [trajicit,] & se solo paratos & coctos aliis in abundantem escam distribuit; omnesque etiam illa nocte a nullo infestari culice, suæ efficacia virtutis impetravit. Die autem sequenti, & hora prædicta fluvius quietus, demissus, & ad vadum facilis apparuit; quem cum omnes ex utraque ripa trajecissent, subito ad pristinam rediit altitudinem, licet nec toto illo tempore pluerit, nec naturalis aliqua causa de novo accesserit.

[50] Quadam die locustarum densissima nubes capitanei Andreæ de Inoisa triticum invasit. [ac locustas e tritico fugat.] Vocatus in auxilium Vir Dei, assumpta stola, & factis de more exorcismis, aqua lustrali granum aspersit; positisque genibus insecta animalcula jussit intacto tritico abire, & montes infidelium quosdam digito præostendens, ac manifeste designans, ad eos illico transvolare. Auditum est a locustis Francisci, vel melius Dei in ipso loquentis, imperium; subito recesserunt, & ad designatas terras agmine denso congregatæ per aëra transierunt Sciscitantibus autem hominibus, cur eas imprecationibus non affecisset, respondit Vir pius: Quia sicut olim illis Joannes Baptista, ita nunc Indi eisdem in cibum uti solerent.

ANNOTATA.

a De hac Americæ regione egi supra in Annotatis post caput 3; quod semel monuisse sufficiat, quando eædem urbes aut provinciæ sæpius recurrent.

b Arturus in Martyrologio Franciscano ad diem 6 Decembris hos duos operarios apostolicos, nescio qua auctoritate, numero Beatorum adscribit. Hueberus quidem ad diem 3 Octobris eosdem Menologio suo inseruit; sed prudenter eo titulo abstinet, ita scribens: In occidentali India circa annum MDXL Alphonsus a sancto Bonaventura & Ludovicus de Bolangos seu, ut Hispani scribunt, Bolaños &c.

c Frustra utriusque hujus loci situm in mappis geographicis & ampla Americæ descriptione quæsivi.

d Suspicor, esse eamdem Americanorum linguam, quam noster Alphonsus Barsenæ, strenuus Tucumaniæ apostolus, præter alias decem Indorum linguas callebat, ut testatur Bibliotheca scriptorum Societatis nostræ, in qua illud idioma vocatur Tenocoticum & in indice Toconiticum cum hic vocetur Toconoticum. Quidquid sit de vero linguæ istius nomine, quod ob paucarum litterarum transpositionem facile mutari potuit, eam difficilem esse colligo ex nostro Nicolao del Techo, qui in Historia Paraquariæ lib. 1, cap. 24 de duobus Tucumanicæ vineæ cultoribus ita loquitur: Quichoam linguam uterque expedite usurpabant; Tonocotanæ difficultates in Peruano itinere Barsena devoraverat &c.

e Est præcipua Tucumaniæ civitas, quæ ab Hispanis vulgo appellatur San Jago del Estero. Sic autem vocari existimo a præterlabente flumine Estero, quod aliquando exundans agros vicinos mirifice fœcundat. Sita autem est hæc urbs episcopalis, teste Herrera, octo & viginti gradibus ab æquatore versus Austrum.

f Hæc Tucumannicæ provinciæ urbs ab Indis nominatur Esteco, ab Hispanis vero Nuestra Señora de Talavera. Jacet autem ad ripam fluminis Salsi (vulgo Salado) abestque a prædicta civitate sancti Jacobi del Estero quadraginta quinque leucis.

g Nescio, an auctor hic per vocem a Matrito velit Talaveræ quasi notam characteristicam addere, ut ab aliis hujus nominis oppidis distinguatur; an vero intendat designare alium locum, qui ab Hispanis dicitur Juntas, eo quod duo itinera ad argenti-fodinas Potosianas illic coëant, & de quo sic scribit Joannes de Laet in opere supra citato lib. 14, cap. 12. Ab utroque oppido tam S. Michaële, quam Talavera proficiscuntur ad Junctas, sive alio nomine Madrit, qui locus distat ab illo quidem quinquaginta, ab hoc tantum viginti quinque leucis.

h Plura hujus nominis oppida reperiuntur in America: sed hic indicatur urbs Sanctæ Fidei in Paraquaria, quæ adverso flumine argenteo octoginta leucis distat a portu Boni-aeris, ut tradit noster Nicolaus del Techo in Historia Paraquariæ lib. 4, cap. 2.

i Hoc oppidum anno 1573 ab Hieronymo Cabrera, nobili Cordubensi (hinc forte Cordubæ nomen ei imposuit) conditum est loco, commerciis valde opportuno: nam ad ortum habet urbem Sanctæ Fidei, ad occasum civitatem S. Joannis de la Frontera, & æquali fere quinquaginta leucarum intervallo ab utraque distat. Præterea per hoc oppidum ad varias regiones & urbes frequens est transitus.

k Provincia Charcarum, vulgo dicta de los Charcas, est regio Americæ meridionalis & pars australis regni Peruani versus mare Pacificum & regnum Chiles. Ampliorem illius descriptionem vide apud Joannem de Laet lib. XI, cap. 1.

l In Vita Hispanica lib. 1, cap. 27 dicitur hoc oppidum Omnium Sanctorum situm esse in Ruconensi Tucumaniæ tractu, vulgo la Rioja.

m Inter varia Americæ oppida, sancti Michaëlis archangeli nomine insignita, hic indicatur illud, quod Hispani ad distinctionem aliorum communiter appellant San Miguel de Tucuman. Situm est autem viginti & octo leucis ab oppido S. Jacobi del Estero juxta viam, quæ ad Charcarum provincias ducit, ad radices asperrimornm montium loco opportuno & riguo.

CAPUT V.
Duplex præfectura in Ordine, utriusque abdicatio, zelus ejus in urbe Limana, & efficacia tum publicarum tum privatarum exhortationum.

His temporibus capitulum provinciale in valle de Xauxa a, præsidente patre Francisco Antonio Ortiz provinciarum Peruanarum Commissario, [Tucumanicæ provinciæ] celebratum est, in quo vir Dei Franciscus custodiæ Tucumanicæ moderator eligitur. Ad hoc munus non intumuit, sed tanto ferventius ab eo liberari rogavit, quanto avidius a multis aliis officia similia ambiuntur. Obedientia tamen adstrictus acceptavit, ac ut Custodis debitum religiose impleret, conventus sibi traditos diligenter visitavit, in quibus ut veræ sanctitatis speculum elucebat.

[52] Cum in oppido Talaveræ ab Estero b aliquamdiu Custos hæsisset, [Custos electus,] observatus est a Religioso pio, & fide digno noctes insomnes in orationibus & flagellationibus transigere, visus est cilicio & asperrimis ferarum crinibus ad cutem indutus. Auditus est etiam verbis cælestibus & ignitis suas promere exhortationes, & ab omni verbo jocoso, aut otioso abstinens, semper ad divinum obsequium subditos provocare. Tandem vir Dei Franciscus multos in hac summi Patris-familias vinea excolenda perpessus labores, anno in officio Custodis expleto, cum pro renuntiationis acceptatione apud Superiores frequenter instaret, votorum compos efficitur, ac insuper a præfato Commissario ad Civitatem Regum c vocatur, ut ibi Recollectioni nuper institutæ fundator & rector præesset.

[53] [ac postea conventui Limano præfectus] Igitur obedientiæ morem gerens, ex provinciis illis discessit; unde populorum, & præsertim Indorum magna fuit mœstitia: quippe qui dicerent se suo sancto Patre & consolatore privari, dolebantque se tam parum ejus præsentia potitos. Quidam autem ipsi peculiariter devotus ne absque charo ejus pignore remaneret, ab eo funem, quo cingebatur, petiit. Cujus quidem contactu magna sunt operata miracula, nec est in illa regione mulier parturiens, quæ sanctum Francisci Solani nomen non invocet, & se ejus chorda non cingat; unde in oppido S. Jacobi de Estero cum magna reverentia servatur. Tantum autem fuit in illis partibus Viri sancti desiderium, ut multoties pro revocando ipso apud prælatos institerint; qui votis tam justis annuissent, nisi nimia locorum distantia, ætas, & infirmitas continua Francisci obstitissent. Quidam vero Religiosus post aliquot annos ex provinciis illis reversus, Indos de sancti Patris absentia tristes, & de ejus reditu adhuc fuisse solicitos affirmavit.

[54] [munera illa abdicat,] Commissarii generalis mandato Limam revocatus vir Dei Franciscus Solanus novo Recollectionis sanctæ Mariæ Angelorum cœnobio vicarius & præfectus præponitur. Hoc quidem officium obedientia victus suscepit, sed humilitatis urgente virtute brevi retinuit, necnon ad demissionis voluntariæ acceptationem crebris instantiis Superiores adegit. Postea a P. Joanne de Monte-majori Commissario generali ejusdem conventus guardianatum delatum lacrymis, suspiriis ac precibus a suis, quos infirmiores reputabat, humeris rursus abjecit; & ut se a prælatorum oculis subduceret, Truxillum d quasi ad quoddam latibulum mitti curavit, ubi aliquamdiu commoratus est; donec tandem Limam pro majori virtutis theatro, in capitulo provinciæ ad curam conventus S. Mariæ Angelorum obeundam accerseretur. Hoc tamen per quatuor menses administrato, post multas supplicationes ad optatam subditi vitam redire permissus est.

[55] [ac totus in salutem animarum incumbit,] Dum ergo in Limana civitate & locis conterminis moraretur, se a Deo illuc vocatum agnoscens, totis viribus in hoc agro expurgando, curando, & fœcundando laboravit; modo prædicationi linguam solvens, modo confessionibus aurem aperiens, modo charitativis operibus manum extendens. Frequenter in plateas civitatis prodibat, ubi educto (quem sub manica gerebat absconditum) Crucifixo, verbis ignitis & apostolicis prædicabat; ibi Salvatoris nostri passionem, amorem Dei, odium vitii, virtutis honestatem audientibus populis commendabat. Aliquando per urbis calles progrediens, erecto Crucifixo, voces salutis proferebat; ubi tantus erat accurrentis multitudinis confluxus, ut per vias communes transitus occluderetur. Hinc etiam in ecclesias, ad quas peculiari aliqua celebritate populos convenisse viderat, ingrediebatur, & ascendens suggestum, breviter sed ferventer, divinos proferebat sermones, & inde se ad idem ministerium alio velociter transferebat.

[56] Sæpe divino spiritu animatus ad theatra & spectacula profana pergebat, [& tam publicis concionibus,] & postposito humani respectus rubore, in eminentem locum, vel in ipsam scenam conscendebat, ac Redemptoris pro nobis patibulo crucis affixi cruentam ostentans figuram, omnes ad acerbam passionis tragœdiam verbis, lacrymis, & suspiriis invitabat: sæpe post exactas coram seraphici Doctoris Bonaventuræ (cui devotissimus erat) imagine longas orationes, ex generali Superioris sibi facta licentia, exibat in publicum, & res divinas miro mentis & oris ardore promebat. Sæpe ad loca ludis & recreationibus mundanis destinata, ac proinde blasphemiis, juramentis, & omnibus patentia peccatis se conferens, ludentes, blasphemantes, rixantes animose redarguebat, & a malis conversationibus retrahebat, hisque mediis maximas operatus est conversiones.

[57] Egressus sic aliquando ad prædicandum, in quatrivio civitatis primam habuit exhortationem, [eum magno populi concursu habitis,] cui in principio tres aut quatuor ad summum aderant auditores. Sed elato in altum Crucifixo, eos tam potenter ad amorem divinum provocare cœpit, ut statim magna populi multitudo accurrens, viarum exitus intercluderet. Inde sequentibus turbis, ad plateam perveniens, tandem post geminam concionem, vix præ nimia circumstantium frequentia sese expedire, & ad conventum redire potuit. Solebat autem terminatis hujusmodi sermonibus pede præpropero ad monasterium reverti, & ut applausus se sequentium effugeret, in aliquo ejusdem angulo latibulum quærere.

[58] Insuper privatis colloquiis moniales in monasteriis, [quam privatis colloquiis] captivos in carceribus, ægros in xenodochiis, seculares in occursibus & visitationibus instruebat; hocque salutari discretæ & secretæ correctionis, aut confabulationis remedio, multos ad viam salutis reduxit. Accessit aliquando ad conventum Incarnationis civitatis Limanæ; ibi monialem quamdam, inimici tentationibus concussam, & de susceptis religiosæ vitæ mortificationibus afflictam, tædioque affectam, unico spirituali colloquio ab omni cordis angustia liberavit, & pristinæ quietis compotem reddidit. Sic & aliam monasterii immaculatæ Conceptionis ejusdem civitatis religiosam a claustro discedere cogitantem, verborum efficacia a proposito deterruit, & ad meliorem statum reduxit. Cum in monialium Discalceatarum sancti Josephi monasterio sæpius prædicare soleret, incredibile est, quantum devotæ illæ virgines sub tanto Magistro & concionatore in perfectione Christiana, & regulari observantia profecerint.

[59] Petiit aliquando enixe & cum magno cordis mœrore vir quidam secularis a patre Joanne Lainez, [quosdam movet ad peccatorum fugam,] ut sibi prompte pœnitentiæ Sacramentum impertiri dignaretur. Causam tam instantis, & lacrymosæ petitionis rogatus, respondit, sibi per claustrum conventus ambulanti occurrisse religiosum quemdam facie ignotum, qui genuflexus ipsum oravit, ne deinceps Deum offenderet, &, ut peccata confessione deleret, admonuit. Interim servus Dei Solanus illac forte transivit, quem pœnitens secularis e vultu agnoscens, illum esse, quo admonente & rogante, spiritum compunctionis susceperat, testatus est: ac postmodum adeo menti ipsius sacra Viri Dei exhortatio impressa remansit, ut & Missæ frequentius adesse, & Sacramentis crebrius cum magno lacrymarum profluvio participare sit visus.

[60] [alios ad perfectionem] Juvenem quemdam forte in eodem claustro repertum hortatus est Christi Famulus, ut divina servaret præcepta, & Deum toto corde diligeret; hisque dictis, ab eo recessit. Ita vero adolescentem ad contritionem movit, ut statim de seculi contemptu, & de sacro religionis instituto amplectendo vehementem impulsum sentiens, mox habitum Minorum in conventu sancti Francisci induerit. Invisit semel Vir Dei doctorem Albertum de Acuña, decanum audientiæ & cancellariæ Civitatis Regum, quem de rebus cælestibus allocutum, adeo commovit, ut ipse, aliique confabulationi præsentes, se ejus verbis mire inflammatos fuisse testati sint: ita ut dicere potuerint: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis, dum loqueretur, & aperiret nobis Scripturas?

[61] [& amorem Dei excitat,] Mariæ Arbanal, in Franciscanum Ordinem multum propensæ, in spiritus fervore ter aliquando repetiit: Filia, amare Deum; & in tertia repetitione suspensus, & quasi a se ipso abstractus remansit. Illa vero his vocibus, quasi ignitis jaculis, sauciata magnum interius ardorem, & ineffabilem cordis dulcedinem sentiebat; adeoque ipsius brevis hæc exhortatio impressa imposterum remansit, ut eam semper auribus suis intonari cogitaret. Immo tanta erat ejus sermonum efficacia, ut quidam fidei probatæ vir asseruerit, se dum sanctum Patrem loquentem audiret, quasi animi deliquium ex amoris & teneritudinis violentia pati solere.

[62] [alios denique ad confessionem,] Capitaneum Franciscum de Vileja sibi multum amicum & devotum Dei Servus aliquoties rogavit, ut quod ab ipso peteret, non denegaret; cui ille, temporale aliquod (ut jam diu optabat) se collaturum beneficium existimans, libenter assensit. Tunc sanctus Pater: Rogo, ut quam citius poteris, peccata confitearis, & deinde ea diligenter caveas. His monitis acquievit capitaneus, & præmissa confessione vitam emendavit, ac paucis post annis intestatus decessit.

[63] [& pœnitentiam inducit.] Anno Domini MDCIX magnus terræ motus Civitatem Regum nocte concussit; die vero sequenti orantibus coram sanctissimo Sacramento, patenti in ecclesia Minorum, fratribus & secularibus, repentino motu terra contremuit, quo trementes ac perturbati omnes fugam arripere tentaverunt. Ad quæ vir Dei Franciscus stans, & populum ab egressu avertens, tam sancte ac fervide prædicavit, ut omnes mire compuncti peccata detestari inceperint, nec non lacrymis, suspiriis, atque orationibus divinam imploraverint misericordiam, & placaverint justitiam.

ANNOTATA.

a Hæc est Peruviæ vallis seu provincia, quæ verosimiliter nomen ab interfluente fluvio Xauxa accepit. Patet hæc vallis quatuordecim leucas in longitudinem, & quatuor aut quinque in latitudinem, atque undique cingitur a nivosis montibus. Abest autem a metropoli Lima triginta sex, vel quadraginta leucis, ut alii volunt.

b Non intelligo, quare scriptor Vitæ hic oppido Talaveræ addat ab Estero, cum hæc urbs non adjaceat flumini Estero, seu Salado, ut supra dictum est. Suspicor, legendum esse Esteco, quo nomine Talaveram ab Indis appellari diximus.

c Metropolis Peruviæ, quæ a valle in qua jacet communiter vocatur Lima; ab Hispanis nominatur Ciudad de los reyes id est Civitas Regum. Notissimus est ejus situs apud cosmographos passim obvios. Quare huic civitati describendæ hic non immoror.

d Quatuor sunt hujus nominis oppida in America. Oppidum autem Truxillo, de quo hic agitur, situm est in patre boreali Peruviæ in valle Chimo dicta, distatque duabus leucis a mari Pacifico, & octoginta a metropoli Limana.

CAPUT VI.
Cives Limani ejus prædicatione miro modo ad pœnitentiam inducti, & exstases illius in concionibus.

Cum olim Assyriorum caput Ninive omnium scelerum corruptela fœteret, divino mandato eam ingressus est Jonas, [Cum Beatus habuisset concionem de spirituali animæ ruina,] & futuram post quadraginta dies ejus subversionem prænuntiavit. Attamen, quia immutabilis Deus novit mutare sententiam, si noverit homo emendare delictum; ideo secuta Ninivitici populi pœnitentia, cælestis furoris impetum placavit Magna etiam & enormia Limanæ civitatis delicta læsi Numinis justitiam provocabant, cum ecce vir Dei Franciscus Solanus (ut pie creditur) spiritu divino impulsus quadam die ad vesperam, anno MDCIV e conventu Recollectionis sanctæ Mariæ Angelorum (cui tunc præerat) ad civitatem egressus est, in exitu dicens ostiario: “Commenda me Domino, quoniam ad magnum ei obsequium præstandum vado.” Urbis plateam majorem secutus, gravi & modesto, ac pœnitentiam inspirante vultu, se coram populo sistit; quo congregato, vitiorum corruptionem, concupiscentiam & libidinem acriter reprehendere cœpit.

[65] Quoniam autem sacris concionatoribus a Domino dictum est: [quam cives Limani de subita urbis suæ destructione interpretati fuerant,] Non estis vos, qui loquimini, sed spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis; factum est, quod sicut Christus, dum illum Euangelii locum Math. 26, Solvite templum hoc, & in triduo reædificabo illud, in medium adduxit; non de templo, sed de corpore suo intelligi voluit: ita Franciscus, fœces peccatorum acri reprehensione perstringens, ac spiritualem depravatæ urbis perditionem annuntians, textum illum 1 Joan. cap. 2, Omne quod est in mundo, concupiscentia carnis est, & concupiscentia oculorum, & superbia vitæ; dum allegavit, non civitatem illam materialem, sed animas habitantium, triplici illo carnis, avaritiæ & superbiæ malo cito destruendas, & gravi supplicio puniendas minabatur. Qui vero Prædicatoris linguam movebat Deus, audientium captum ita temperavit, ut omnes de civitatis Limanæ destructione Servum Dei prophetice loqui existimaverint.

[66] [tota civitas terretur,] Hinc ergo rumor universam urbem de imminenti ejus eversione percurrens, omnes tremore & pavore mortis perculsit; nemine dubitante futurum, quod a Viro tam sancto, & toties vera annuntiasse probato, prædictum vulgabatur. Ergo se tota civitas luctu & mœrore induit; omnis ætas & sexus, omnisque conditio pectora tundebant, misericordiæ divinæ preces propitiatorias offerendo: panduntur ecclesiæ, patet augustissimum Sacramentum, fiunt amarissimæ confessiones, quibus excipiendis magnus confessariorum urbis numerus non sufficiebat.

[67] [& ad publicam pœnitentiam commovetur,] Alii a multis annis crimina horrenda celantes, tunc ea, postposito verecundiæ freno, effusis lacrymis & voce flebili annuntiabant: alii cum ad sacerdotis pedes pro privata confessione præ multitudine prohiberentur accedere, abdita conscientiarum vulnera publice manifestabant. Inter hos fuit quædam mulier, adeo divini judicii timore perterrita, ac de scelerum suorum fœditate convicta, ut alte exclamaret propter sua crimina perituram civitatem, præsertim cum etiam hac ipsa nocte incestuosam cum proprio filio copulam proposuisset habendam. Puer etiam quidam duodecennis (ut videbatur) ad pedes Superioris conventus sancti Augustini provolutus, adeo horribilem & humanam etiam excedentem malitiam confessus est, ut postmodum eam secum confessarius recogitans, non hominem, sed diabolum sub hac figura latentem fuerit suspicatus. Hac nocte, inveterata odia, & interni rancores depositi sunt, amicitiæ renovatæ, debita soluta, rapta restituta, fama compensata; ac tandem tales fuere fletus, dolores, pœnitentiæ, ut hanc dexteræ divinæ mutationem exstitisse nullus ambigendi locus superfuerit.

[68] [qui terror etiam pervenit ad religiosos,] Pervenit etiam ad religiosorum monasteria salutaris ille terror; dum conventus sancti Dominici patres in gemitus & clamores illico prorumpentes, omnes afflictionis voluntariæ armis accincti, aut flagellis asperrimis, aut catenis ferreis in se ipsos sævirent. Mox ordinata processione, a parte novitiatus in ecclesiam sacratissimum Eucharistiæ Sacramentum honorifice deferendo, devotis cantibus pias Litaniarum preces cælesti justitiæ placandæ obtulerunt.

[69] [& ad aures archiepiscopi & proregis, qui posterior, re examinata,] Regebat eo tempore Peruanum regnum excellentissimus vir comes Montis-regalis a, qui audita civitatis commotione ad se consilium auditorii regii eadem nocte convocavit, cum quo expensis repentini terroris circumstantiis, illustrissimum quoque urbis archiepiscopum Toribium Ildephonsum Mogrovejo b duxit desuper consulendum. Re igitur invicem collata, placuit antistiti & proregi per provisorem archiepiscopatus Michaëlem de Salinas patri commissario generali provinciarum Ordinis seraphici Peruanarum in eadem urbe existenti significare, ut casum diligenter examinaret. Vocatus itaque vir Dei Solanus ad præsentiam commissarii intrepide accessit, & cuidam fratri, ne timeret, dicenti respondit: Scias, frater Joannes, me ex divino prædicasse mandato. Jussus ergo prædicationis verba repetere, illum præsertim epist. 1, Joan cap. 2, ℣ 16, textum, ac reliquam concionem tam efficaciter & serventer adduxit; ut omnes (qui plures aderant) religiosos ad planctum commovisse, & multorum capillos præ timore judicii divini erexisse notaretur.

[70] Declaratio autem Viri Dei, qua se de animæ, [judicat, hanc populi interpretationem divino nutu factam esse.] non de civitatis destructione, verba hæc intellexisse asserebat, scriptis consignata ad archiepiscopum & proregem delata fuit; qua ad sedandam populi formidinem & perturbationem publicata, cum nihilominus timor cresceret, & planctus augeretur, gubernator prorex ad assistentes ait: “Ne frustra laboremus: opus enim hoc Dei esse patet, quo sua Majestas indurata hominum corda, & ad malum proclivia voluit emolliri, & ad bonum converti”. Et revera divino plane impulsu Franciscum hæc protulisse patet: quamquam enim nihil aliud intendisse sibi conscius esset, quam animæ triplici illo jaculo percellendæ spiritualem destructionem; tamen in Dei mente materialem civitatis jacturam populo fuisse prænuntiatam, nisi forte conversus iram ultricem placasset, pie & rationabiliter judicari potest.

[71] Fructuosæ autem prædicationis materiam & stylum sanctus Pater non aliunde, [Vir sanctus inter concionandum] quam ex assidua oratione, aut ex divino hauriebat eloquio; inde enim pungentes illas & acres deducebat reprehensiones. Ex contemplationis, & sacræ Scripturæ fontibus aquas uberes traxit, quibus universam terræ illius faciem irrigavit. Nec erat sterilis aut arida Francisci prædicatio, eo quod motus, quos aliis suggerere intendebat, prius sibi familiares omnino effecerat; ideoque auditoribus planctum suasurus & fletum, imitandum in vultu & oculis præferebat mœrorem. Interim divina explicando mysteria, extra se aliquando rapiebatur, & eorum consideratione liquefactus, vocis & sensuum usu deficiebat, facundisque verbis silentium magis substituebat.

[72] Quadam die solennitatis sancti Didaci c dum in conventu Limano sermonem habens pretiosam ejus mortem referret, [aliquando in ecstasin rapitur.] in hæc verba, ab illo quondam prolata: Dulce lignum, dulces clavos, deveniens; adeo se liquefactionis teneritudine sensit immutatum, ut in medio sermonis tacere, & a se omnino abstractus e cathedra resilire sit coactus. Cum semel in die Visitationis B. Mariæ Virginis monialibus S. Claræ verba salutis proponeret, in illo Cantici loco: Et exultavit spiritus meus, oculis ad cælum erectis, mira de Virgine, & de Verbo in ejus visceribus humanato adduxit. Iterumque eadem verba: Et exultavit spiritus meus proferens, tantam sensit dulcedinem & exultationem, ut extra se raptus, capite ad cratis marginem inter brachia reclinato, quasi sponsa Canticorum languescere sit visus. Diram Salvatoris passionem dum in imagine Crucifixi exhiberet, lacrymarum imbre perfusus, induratos & insensibiles auditorum animos ad contritionem & gemitum excitabat. Uno verbo, hic verus seraphici Patris filius, & fidelis discipulus, populo vitia & virtutes, pœnam & gloriam cum brevitate sermonis annuntiabat.

ANNOTATA.

a Is fuit nobilissimus dominus Gaspar de Zuñiga y Azevedo, Hispanice dictus comes de Monterey, quod hic Latine est Montis-regalis.

b Innocentius XI summus Pontifex hunc archiepiscopum Limanum anno 1679 in Beatorum numerum retulit, ejusque festum in quibusdam locis Officio & Missa celebrari permisit ad diem 27 Aprilis, quamvis 23 Martii obierit. Nuper autem catalogo Sanctorum etiam solenniter adscriptus est. Cum igitur post editos hos duos menses primum numero Beatorum adscriptus sit, de eo agetur in supplemento Operis nostri.

c Hic sanctus ex Ordine Minorum colitur die 12 Novembris, quando de ipso agendum erit.

CAPUT VII.
Destructio Truxilli diu ab illo prædicta, aliaque multa spiritu prophetico prænuntiata.

[S. Franciscus Solanus spiritu prophetico] Orationis fons profundissimus est, a quo amœnissimi scaturiunt rivuli, & quasi e fœcundissima causa multiplices effectus; inde profecto oriebatur illa cælestis luminis participatio, qua Servi Dei illustrata mens futuros eventus in tenebrosa contingentiæ caligine videbat, & inscrutabilia humani cordis arcana penetrabat, quaque magnum prædicationibus suis æstimationis pondus addebat. Suppetunt equidem innumera illius revelatæ cognitionis exempla, quorum præcipua, & magis utilia hic enumerare sufficiet.

[74] [Truxilli destructionem] Cum, ut supra diximus, e Limana civitate officia sibi oblata detrectaturus Truxillum se recepisset, & in illo Conventu delatum sibi Guardiani munus ægre gestaret; die XI a Novembris, MDCIII, sancto Didaco sacra, sermonem ad populum habens, præostensam sibi divinitus ejusdem civitatis destructionem ac ruinam quindecim, antequam eveniret, annis prænuntiavit: addiditque quod quantumvis ea (in qua loquebatur ecclesia) terræmotus violentia concuteretur, ac super pulpitum, in quo concionabatur, parietum ruentium moles decideret; hoc tamen intactum nullo modo confringeretur. Quæ omnia juxta ejus verbum impleta sunt; mensis namque Februarii die XIV, anno MDCXVIII, octavo videlicet post ejus obitum, horribili terræmotu loci illius ædificia & templa solo æquata sunt, ac sub eorum ruinis magna hominum copia sepulta: ipsa autem (in qua hæc prophetaverat) cathedra absque detrimento perstitir, & sub eadem bona quædam & inops vetula periculum & mortem evasit.

[75] [& mulieris mortem prænuntiat.] Hæc etiam dum prædiceret Vir sanctus, Didacum Sancium & Mariam Ortegam conjuges, ut fugerent a ventura ira admonuit; qui sermonibus ejus obedientes in civitatem Limanam se receperunt; ubi cum aliquando P. Didacus Curiel observans recollectus præfatæ Mariæ ob ærumnas, quas Limæ patiebatur, reditum Truxillum suaderet; respondit illa, se a sancto P. Solano olim fuisse edoctam, quod si tempore terræ motus, infallibiliter futuri, illic moraretur, sub ruinis foret misere sepelienda. Quæ quidem Servi Dei prophetia etiam in hac parte completa fuit, cum infelix illa mulier, Truxillum paulo ante terræ motum reversa, sub decidente macerie suffocata remansit.

[76] Periculosi partus doloribus ad gravissimos agonis conflictus domina Maria de Sylva Georgii Manrici de Lara, [Feminæ faustum partum prædicit,] Ordinis Sancti Jacobi equitis, & in regia audientia de la Plata [b] auditoris uxor devenerat; desperabatur a medicis exitus prolis, cui nulla nisi sectionis via patebat. At quoniam ea mortis periculum afferre solet, ideo ad quemcumque tam duri remedii eventum, Sacramentorum receptione parturiens mulier disponitur. Quæ illa mœsto corde recogitans, sibi ante quatuor menses a patre Francisco Solano dictum meminit; ut ipsum cum pariendi tempus instaret, ad se vocaret, quia magnum ex sua præsentia erat receptura subsidium. Rogatus itaque Vir Dei paratum crudelis sectionis remedium statim dissuasit, ipsam protinus pulchrum masculum parituram affirmans: interim augebantur prægnantis dolores, caligare cœperunt oculi, & sensuum officia deperdi; ita ut crederetur ab omnibus in mortis agone versari.

[77] Aderat inter alios secretarius major regiminis Peruani, [& prolis sexum divinitus novit.] qui in ultimum medelæ experimentum moribundam chorda patris Solani circumdari voluit: vix illam sacer funis contigit, cum statim ad se reverti, viresque resumere visa est. Tunc præfatus secretarius & Servus Dei in aliud proximius cubiculum recedentes, ibi brevi spatio temporis transacto, liberatam a partu puerperam, & egregiam peperisse feminam, ab omnibus & ab ipsa obstetrice acceperunt. Vir autem Dei, quem infallibilis veritas eventum certa prædictione docuerat, deceptos omnes in sexu prolis respondit: Observent, inquit, diligenter; quia masculus est, & Francisci nomine decorandus. Inspecto ergo fœtu, pulcher & decorus filius esse comperitur, ac in sacro baptismatis lavacro, ob Servi Dei reverentiam & amorem, Francisci nomen accepit. Quamquam autem mater illa plurimos in temporum decursu genuerit filios, iste tamen omnibus vita longiore superstes fuit.

[78] Pater Ludovicus ab Ayala Societatis Jesu religiosus, [Cuidam juveni religionis ingressum & patris sanationem,] cum adhuc in seculo degeret, se aliquando vitam regularem amplexurum a viro Dei Francisco audivit. Cujus & aliud spiritus prophetici irrefragabile signum habuit, dum laborante mortali ægritudine, & a medicis desperato ipsius parente Ferrerio de Ayala, eum Servi Dei precibus commendaturus ad conventum S. Mariæ Angelorum accessit. Nam ab oratione, cui ab omni humana conversatione segregatus a quibusdam diebus vacabat, se ipso desistens Vir sanctus, ac se conveniri prævidens, ad ostium monasterii perrexit; & solita vultus lætitia alterius verba præveniens, bis repetiit: Valde ægrotat pater tuus; hæc tamen infirmitas non est ad mortem. Effectus præter humanam spem subsecutus, ejus promissum confirmavit.

[79] [alteri religioso infirmi sanitatem,] Similiter & patri Andreæ ab Fizaguirra Ordinis B. Mariæ de Mercede religioso ad se pro vicario generali dictæ Religionis ægrotante, precibus commendando venienti occurrit in claustro Franciscus, eumque præveniens, ait: Dic patri vicario generali, ne Deum tentet; sed protinus e lecto consurgat. Insuper plurimos casus ipsimet P. Andreæ prædixit; qui cum omnes successive evenerint, propheticum Servi Dei spiritum contestantur.

[80] [matri transitum filii ab uno Ordine ad alium,] Filius Mariæ de Ortega induendo sacræ Augustinianæ religionis habitu admissus, jam corona monachali signandus, & veste regulari erat insigniendus; quo audito, mater ad conventum S. Francisci accurrit, & patri Solano conqueritur, quod filius jam pridem Ordini Minorum a se consecratus, modo Augustiniana tunica vestiretur. Cui beatus Pater respondit: Religiosus quidem puer erit; non tamen in sancti Augustini familia. Domum ad hæc reversa mulier adolescentem ab incepto proposito mutatum invenit; qui postea Franciscanum ingressus Ordinem, frater Lucas Sancius est appellatus.

[81] [infantis,] Dum semel per Limanæ civitatis vias prædicaturus exiisset, simul cum copiosa plebis multitudine accessit serva quædam Nigra semestrem puellulum gerens; ad quam conversus Vir Dei, & infantulum allocutus, ait: Parve angele mori, antequam peccare. Has, licet incertæ significationis, voces excepit serva parens, & lacrymabunda domum reversa est: fletus causam quærenti patronæ, respondit; se certum filioli interitum dolere, quem vir Dei Solanus prædixerat moriturum. Et revera notatum est, quod cum ægrotare cœpit Franciscus, infirmatus est puer, & triduo post ejus mortem e vivis decessit.

[82] [& viri mortem,] Ambulanti per claustrum conventus Limensis homini depravato, & vitiorum corruptione multorum contaminato, obvium se fecit Vir sanctus, eumque monuit, ut a via pessima ad salutis semitam media pœnitentia converteretur, quoniam futuri erant dies ejus pauci, & finis interitus imminebat. Perterritus admonitione peccator compunctus est, & ab iis, quibus sibi dicta retulerat, amicis eodem anno febre quartana occubisse memoratur.

[83] [denique alteri prolis ortum & uxoris obitum prænuntiat.] Ægrotavit aliquando periculosa ægritudine uxor Gregorii Lopez; parentes vero infirmæ in maritum male affecti, se omnem, ea defuncta, sublaturos esse (quam attulerat) dotem minabantur. Afflicti hominis casum edoctus Franciscus, ipsum admonuit, ne frustra mœrore consumeretur, nascituram quidem ei in brevi ex uxore filiam, quæ ab hujusmodi formidine ipsum liberaret; conjugem autem (Deo sic ordinante) morituram. Veritatem assertionis eventus subsecutus probavit.

ANNOTATA.

a Puto hic legendum die XII, ut habet Vita Hispanica lib. 1, cap. 29, quo die etiam memoratur S. Didacus in Martyrologio Romano.

b Conjicio huic civitati de la Plata nomen inditum esse a fodinis argenti, quod Hispani plata appellant. Ut ut est, in illo Peruviæ oppido celebratur conventus juridicus totius provinciæ Charcarum, de qua in Annotatis post caput IV littera k egimus.

CAPUT VIII.
Cogitationum cognitio, aliarumque rerum occultarum notitia, & aliquorum ægrorum sanatio.

Domina Joanna de Sylva, P. Bonaventuræ a Salinis & Corduba mater, gravibus infirmitatibus jam pridem afflicta, [Imperat mulieri, ut dæmonis suggestionem,] & lecto detenta a Viro Dei visitari solebat. Quadam vero die ad vesperam R. P. Joannes Sebastianus a, Societatis Jesu Provincialis, eamdem invisens, post proposita consolationis verba & salutis monita in angulum cubiculi cum servo Dei Francisco secessit: qui dum invicem demisse confabularentur, & infirma tranquille quiesceret, subito infremens spiritu Vir sanctus ad lectulum properavit, & ægrotam, ut dæmonis suggestionem (quam tunc patiebatur) detegeret, interpellavit.

[85] Cui illa respondit, satanam modo in mentem ipsius inducere velle perversam cogitationem, [quam divinitus agnoverat,] graviora scilicet ipsam jam pati in cubili, quam Christus sit passus in cruce, & acerbiores sicut & diuturniores esse ejusdem dolores, quam Salvatoris cruciatus; in quo cum divinitas humanæ naturæ roboraverit infirmitatem, & trium horarum spatium tormentis acrioribus dederit finem, non erat, cur illius ærumnæ suis conferrentur. Admirati sunt circumstantes hostis tartarei fraudes, sed ad spiritum Viri Dei, invisibilia penetrantem, magis obstupuerunt; qui, quam nec verbis, nec signis, nec motibus infirmæ noverat tentationem, didicerat revelatione.

[86] Eamdem ad ultimam vitæ periodum tandem perductam, [& angeli custodis inspirationem aperiat.] consiliis & orationibus sublevaturus invisit: quæ cum ob vehementiam dolorum supina jacere teneretur, statim vultu lætitia perfuso super lectulum sedere incepit. Accessit ad eam Vir Dei, & divino lumine, quid novi contigisset agnoscens, stupentibus ob casum aliis, eam verbis dulcissimis monuit; quatenus ob gloriam Dei, & ad circumstantium utilitatem, visionem, quam viderat, & nova, quæ cælestis nuntius attulerat, enarraret. Cui illa morem gerens ait, se angeli sui custodis benigno potitam aspectu, ac ejus didicisse colloquio, condonata sibi fuisse peccata, & in brevi se carne solvendam, ac ab eodem in regnum beatitudinis transferendam: & his dictis intra exiguum tempus suaviter exspiravit. Ex quo manifeste liquet, Virum Dei aut mundis purgatisque oculis angelicam detexisse præsentiam, aut, quod corporalis acies lucis non poterat, prophetici spiritus intelligentia retulisse.

[87] Frater Bernardus Arias Minor laicus, dum annum probationis ageret, graves circa vocationem religiosam patiebatur tentationes; [Secretam cujusdam tentationem,] cumque aliquando Viro Dei celebranti ministraret, urgentissimum dæmonis de repetendo seculo, & habitu abjiciendo sensit impulsum. Hanc inimici suggestionem divino lumine perspiciens sanctus Sacerdos, occasione lotionis manuum ministro vicinior factus, voce demissa (ne a circumstantibus audiretur) ait: Noli Frater vestem exuere, nec diabolicæ voci obedias; cave, ne te decipiat. Obstupuit ad hæc tentatus novitius, & sibi prius ignotum Patrem cœpit imposterum, ut prophetam reputare, ejusque monitis acquiescens, in sancta vocatione perseveravit.

[88] [& occulta alterius peccata cognoscit,] Quidam Limanum conventum ingressus, ut Religiosum sibi familiarem inviseret, dum vocatum in claustro exspectat, a Viro Dei convenitur; & an amicum quæreret, interrogatur. Qui de charo sibi Religioso illum sciscitari existimans, annuendo respondit. At pius Pater se non de temporali amico, sed de vero & æterno animarum dilecto Christo (quem hic graviter offenderat) se locutum affirmans; hominem solicite monuit, ut a peccatis abstineret, ac proximam peccandi cum tali muliere fugeret occasionem, meretricem illam omnino desereret, ac ne illa nocte ob paratum ei mortis laqueum in urbem exiret. His verbis emollitus, & stupefactus peccator ad promptam confessionem inductus est: quæ quia repentina nimis defectu præparationis videbatur, instavit * Franciscus, ac in suam curam ejus dispositionem suscepit.

[89] [ac confitenti suggerit.] Dum ergo ille cellam Servi Dei ingressus conscientiæ reatus confiteretur, hic adeo distincte omnia delicta ei reducebat in mentem, quasi se præsente & vidente cuncta patrasset. Tandem cum pœnitens nihil ulterius latere putaret, addidit prudens Confessarius, unum adhuc esse cordis vulnus ignotum; illo vero econtra asserente, iterum adjecit: Numquid recordaris hujusmodi puellæ, quam in perpetuæ jacturæ discrimen adducis? Sic igitur confessione completa, imposterum a pessima mulieris conversatione abstinuit. Memor autem integri vaticinii nocte illa e domo egredi non est ausus, & recte quidem: nam postea quidem alius, qui eamdem meretricem affectu intensissimo deperibat, ipsi ingenue dixit; quod si præfata nocte ad domum mulieris accessisset, procul dubio pugione confodiendus, in ipsis (quas idem ei paraverat) insidiis periisset. Hæc omnia homo ille ex peccatore justus, & ideo accusator sui factus, ad Dei gloriam, necnon ad tanti Patris honorem juridice declaravit.

[90] [Odia secretæ detegit,] Cum Gregorius Lopez secretum odium erga quemdam in corde foveret, a Viro Dei in confessione audiri poposcit. Cui ille: Esto, sed prius vade reconciliari proximo tuo, quem injuriis affecisti. Obstupefactus homo paruit, ac venia ab eo (quem læserat) impetrata, ad salutarem pœnitentiam cum summa animi sui consolatione receptus est. Cum etiam mulier quædam Maria de Valera aliquando se Servi Dei precibus commendaret, respondit illi Vir Sanctus: Depone odium ex corde, & inimicitiam (qua Deum offendis) exstingue, ac tunc pro certo habeas, quod te divina misericordia multis cumulabit beneficiis. His verbis compuncta mulier secretam, quam paternæ hereditatis occasione in fratrem suum germanum conceperat aversionem, in amorem & pacem convertit; ac postmodum plurimis a Deo gratiis juxta Prophetæ verbum donata est.

[91] Solebat venerabilis Pater tam crebro, ac distincte cujusdam viri gravis occulta cordis arcana manifestare, [& occulta al terius peccata manifestat.] ut ille non semel ab ejus colloquio & occursu fugeret, ne latentes conscientiæ reatus sibi declararet. Inter alia autem quadam die cum tentationis violentia superatus, impuram mulierem conveniret, occurrit eunti Franciscus, & acribus verbis (quam patraturus erat) turpitudinem exprobravit, quidquid animo volvebat aperuit; nomen meretricis indicavit, de periculosa ejusdem infirmitate admonuit, & (quod optimum est) hominem a præcipitio peccati aversum ad contritionem & culpæ horrorem adduxit.

[92] Maria Magdalena a Salinis secretum, quod de habitu Sanctæ Claræ induendo propositum duobus tantum confidenter manifestaverat, [Propositum puellæ de amplectenda religione] ad conventum S. Francisci pro confessione accedens, a Viro Dei Francisco penetratum obstupuit: hic enim in confessionarium missus, statim alacri vultu eam prævenit: Fauste, inquiens, veneris sponsa Christi; gavisi sunt angeli de proposito tuo, esto patiens & constans; quoniam multæ exsurgent parentum in professione contradictiones, sed deficient omnes, & bene tibi cuncta succedent. Detectum cordis arcanum virgo admirans, cum postea monasterium ingressa, quas Vir Dei prædixerat procellas, & felicem earum exitum vidit, ipsum prophetica illustrari notitia non dubitavit.

[93] Frater Ildephonsus laicus dum Viro Dei in ultima ejus ægritudine ministraret, [& arcanam Minoritæ cogitationem aperit.] ipsius vultum aridum & macilentum aliquando intuitus, ejusque eminentem recogitans sanctitatem, secum agitare cœpit: Vere hic est imago perfectissima S. P. N. Francisci. Tunc Vir humilis, & illustratus, spiritu interno secretum fratris edoctus, ait: Roga Deum frater, ut a te hanc cogitationem omnino avertat.

[94] Ambulanti per conventus Limensis claustrum Petro de Andasalazar obvium se præbuit Religiosus quidam incognitus, [Viro cuidam loca, in quibus peccaverat, indicat,] qui ait: “ Scias, domine, quod Deus suis tecum usus est misericordiis, cum te tam diu ad pœnitentiam exspectaverit. Recordare culparum, quas in Gallia, Castella, Lusitania & alibi perpetrasti”. Obstupuit homo ad hæc verba, & ad distinctam locorum (in quibus fuerat) designationem: quis tamen ea fuisset locutus, ignorabat; donec sparso rumore de sancti cujusdam Viri transitu, ad videndum eum perrexit; quem ut intuitus fuit, inquit: Iste est, qui mihi conscientiæ statum revelavit; nomenque sciscitatus, patrem Solanum vocari accepit.

[95] Eodem spiritus lumine properantem ad singulare certamen Joannem Deniam Bolañum b prospiciens, [& singularis certaminis propositum,] ad pacem cum adversario reduxit. Sic & Joannum Luzerum de Savedra, forte in ecclesiam conventus Limani ingressum, Vir Dei, ex improviso comparens ad concordiam cum quodam milite (contra quem pugnaturus ibat) ineundam, & ad deponendum ultionis appetitum, distinctis ac fervidis verbis est adhortatus.

[96] [ac meditatam alterius vindictam videt atque impedit.] Occasione injuriæ cujusdam commotus Franciscus Ildephonsus de Caravajal, alteri vitam eripere decrevit. Cumque propterea opportunitatem quæreret, forte conventum S. Francisci ingredi debuit. Cum statim Franciscus verbo plane & ore ignotus occurrit, ac voce benigna rogavit, ut sibi eleemosynam largiri dignaretur: Et interroganti, quid peteret? respondit illi Dei Servus: “Ut perversam (quam formaverat cogitationem) omnino repelleret, facturus inde Deo gratum obsequium, & ipsi largum beneficium; ac se etiam scuto patientiæ, quo præsertim indigebat, armaret.” Audita tam lucida secreti sui declaratione, homo se Patris orationibus commendavit, & confusus revertens illum, quamquam sibi incognitum, Virum sanctum & Deo charum esse præsumpsit; cujus verbo cor latens apertum, correctione prompta sanatum, & in melius senserat immutatum. Erat tandem Viri Dei obtutus in perscrutandis cordium arcanis ita perspicuus, ut multi secretorum suorum revelationem timentes, aut aliquando ipsius occursum declinarent, aut in principio sermonis occultas cogitationes ultro patefacerent. Quam quidem divinæ largitatis gratiam quantum in proximi bonum insumpserit, relata jam argumenta probarunt.

[97] [Precibus suis ægro sanitatem obtinet,] Animas Limani populi prædicationis verbo, & prophetiæ lumine curabat Vir sanctus; corpora vero orationis & meritorum efficacia a mortis faucibus, & periculis eripiebat. Doctor enim Joannes Velasquez, ecclesiæ Limanæ archidiaconus, gravi oppressus ægritudine, ad [se] virum Dei Franciscum vocari jussit; quo (manibus capiti ipsius impositis) Euangelium recitante, illico dolorem mitigari & minui sensit, ac perfectæ sanitatis spem certam concepit, quam & absque ullo alio remedio est assecutus.

[98] [aliosque ab angina] Anginæ dolore laborans, & in vitæ discrimen deducta domina Mayor ab Alarcon, P. Didacum a Pineda guardianum rogavit, ut sibi aliquam sancti patris Solani adhuc viventis chordam mitteret: qua quidem accepta, hora vespertina quarta se præcinxit. Die vero sequenti ulcus pestilens, fœtidam & maleolentem saniem per ipsum os infirmantis emisit, admirante medico, & casum repentinum miraculo adscribente.

[99] [letali febri,] Cum Michaël a Belilla bibliopola letalis febris violentia ad ultimum vitæ terminum pervenisse videretur, susceptis (ex medicorum de salute ejus desperantium consilio) Sacramentis, vocantur Religiosi, qui ipsum in agone positum adjuvarent. Mittitur P. Franciscus Solanus, qui cum alio Societatis Jesu patre preces animæ transmigrantis commendatitias de more recitavit. Interim advenit medicus, nomine Raymundus: cum hora esset post meridiem septima, ægrotum certissime juxta regulas artis intra quatuor horas (idest circa mediam noctem) moriturum affirmavit. At vero servus Dei Franciscus ad infirmum accedens, & prolato super eum Euangelio, ad socium conversus, ait: Redeamus ad conventum: plus enim ibi, quam hic agemus. Exspectatur itaque transitus moribundi, cum ecce ea, qua medicus animam exituram prædixerat, hora repente infirmus ab omni ægritudine liber, cunctis mirantibus, sanus apparuit, & intra duos aut tres dies e domo egressus ad suam rediit officinam. Cum ibi præfatus medicus eum vidisset obstupefactus, & putans phantasma videre, se cruce signavit; ille autem repentinam sanitatem meritis & orationibus sancti patris Solani adscribere haudquaquam dubitavit.

[100] Didacus de Astorga copiosum ab ore sanguinem per triduum emiserat, [& hæmorrhœa liberat.] & tria vasa non parva illo humore repleverat. Cum vero a viro Dei Francisco confessario suo aquæ puræ & nitidæ poculum sibi porrectum hausisset, illico sanguinem firmatum, & ægritudinem omnino abscessisse sensit. Multa alia a venerabili Servo Dei accepta beneficia referuntur, quibus totam illam civitatem perpetuæ gratitudinis vinculo sibi devinxit.

ANNOTATA.

a Is est Joannes Sebastianus Parricius, cujus eximium elogium habes in Bibliotheca Scriptorum Societatis nostræ a pag. 502.

b Hic a Nicolao Antonio in Bibliotheca Hispanica tom. 1, pag. 542 vocatur Joannes Hevia Bolaños, diciturque anno 1603 Limæ edidisse Hispanice tractatum de commercio terrestri & navali.

* lege institit

CAPUT IX.
Viva ipsius fides, firma spes, & ardens caritas erga Deum.

Quasi rivus a fonte, lumen a sole, effectus a causa, sic externi hominum actus ab interno prodeunt principio, [Fuit in S. Francisco Solano] & quasi fructus arboris, quales sunt interiores affectus, tales prodeunt extrinsecæ operationes. Hinc est, quod perfectionis magister Christus ex fructibus eorum docet homines cognoscendos. Cum ergo ex præcedentibus mirabiles apparuerint Francisci nostri Solani operationis externæ proventus, non incongruum est, eas, quibus coram Deo & apud homines se commendabilem reddebat, virtutes enumerare.

[102] Fides, sine qua placere Deo nemo potest, [viva] & in cujus soliditate, tamquam in basi, totius spiritualis ædificii fundamentum subsistit, adeo virum Dei Franciscum invaserat; ut veritatibus Catholicis firmum & indubitatum in omnibus præberet asiensum. Erat in eo non speculativa solum illa & otiosa fides languens & quasi mortua; sed viva, practica, & operativa, qua quisquis exercet operando quod credit: hinc ortum est seminandi Euangelii ac propagandæ fidei desiderium, quo se ad barbaricas Africæ terras mitti a Superioribus petiit; cumque optatum hac in parte finem assequi non posset, Deo aliter disponente ad Peruana regna pertransiit, & desertas illas & incultas regiones in fame, siti, frigore, ac nuditate peragravit, & palmam martyrii tanto avidius assequi concupivit, quanto ab avaro divitiæ, & sensuali corde voluptates optantur.

[103] [fides,] Mysteria sacratissimæ Trinitatis, Incarnationis, Eucharistiæ, aliaque suprema fidei nostræ capita quam firmiter crediderit, tot affectus, suspiria, ecstases, & cordis deliquia, quæ in eorum simplici lectione, vel auditione patiebatur, aperte testantur. Erat præterea in Viro Dei fides illa gratis data, quæ de liberali manu Dei procedens hominem in adversis & periculis tutum, in proximi necessitatibus thaumaturgum reddit. Hinc est, quod in tot angustiis, peregrinationibus, naufragiis semper quietus imperturbatus apparens, divinam adesse periclitantibus opem, nec in ærumnis desperandum alios commonebat.

[104] [spes firma,] Spes autem theologica in Dei Servo peculiarem sibi elegerat mansionem: per hanc enim inclinavit cor suum ad faciendas justificationes Dei in æternum; per hanc omnis affectus temporalis nexu soluto, totus ad cælestem aspirabat felicitatem, ex benignissima Dei promissione reddendam. Cupiebat namque dissolvi, & ad patriam illam pervenire, in qua spei nostræ objectum clara visione prospectum in perennem traditur fruitionem: oriebantur ex illa spe, tamquam ex fonte, rerum humanarum contemptus, cælestium amor, paradisi ardens desiderium, ac gloriæ tam efficax appetitus, ut ad solum illius nomen, totus in jubila & ecstases solveretur.

[105] [& ardens caritas;] Charitas, virtutum forma, virum Dei Franciscum adeo sui juris effecerat, ut velut ferrum ignitum ejus incendio totaliter fuerit penetratus: ex illius namque fornace crebra illa & anxia trahebat suspiria, quibus se totum in summi boni dilectione liquefactum ostendebat; recogitabat frequenter divinas illas Beatorum mansiones, & in earum assecutione totus accensus suum prolongari incolatum dolebat. Inde etiam oriebatur tantus cælestium amor, ut cum aliquando a quodam ægroto statum valetudinis ejus quæsivisset, respondente illo; gloria Deo, quia melius habeo: ut audivit hanc divinæ gloriæ vocem, invisibili amoris sagitta percussus duos ibidem repertos baculos apprehendit, ac uno alterum percutiendo suavem de Christo, & ejus amore edidit cantilenam; sicque totus extra se raptus, & in Deum suspensus e loco illo festinanter exivit, sane ut liberiorem interno raptui aditum daret.

[106] [unde præ amoris æstu sæpe in ecstasin,] Eum aliquando infirmantem quidam Religiosus invisit, ac de cæli gloria, & paradisi felicitate est allocutus; ad cujus verba adeo in Viro Dei flamma amoris exarsit, ac tantum beatæ fruitionis desiderium accrevit, ut totus exhilaratus raptum sit mirabilem passus, ut manibus extensis & elevatis, ore aperto, oculis in cælum defixis, auribus ad voces Religiosi omnino surdis, totum in cælestis dulcedinis oceanum se contestaretur immersum.

[107] [aut similem mentis excessum rapiebatur,] Quodam sanctissimæ Trinitatis festo, paucisque diebus antequam mortis debitum solveret, cum in valetudinarii oratorio sacrosanctum Eucharistiæ cibum sumpsisset, ac dum tremendo Sacrificio adesset, auditis his verbis ex Missa; Benedicamus Patrem & Filium cum sancto Spiritu: quamquam debilis & infirmitate consumptus, tamen in claustrum exivit, ac festino passu, quasi volatu, progrediens exclamabat; Benedicamus Patrem, & Filium, & Spiritum sanctum; hocque repetens non sine magna audientium admiratione monasterium circuivit. Alias etiam ex cellula egressus hæc verba affectuose proferebat: Servemus fidem & legem Jesu Christi; ac brachiis in modum crucis extensis, oculis in altum erectis & in lacrymas solutis terribili voce repetebat: “Patres, servemus legem Dei, & regulam, quam professi sumus; faxit Deus, ut ego numquam sacra ipsius præcepta infringam”.

[108] Quoties autem de Deo, aut ejus amore coram Viro Dei sermo instituebatur, [totus inflammabatur,] prorumpebat in lætitiam cordis; & ut ignem sacræ dilectionis eventilaret, ab aliis secedens, solus in angulum coram cruce, aut devota imagine, quasi hostia flammis cælestibus comburenda, properabat. Illo etiam charitatis igne accensus sæpe procedebat in publicum, & occurrentibus turbis Dei commendabat amorem; o quam suavis est Deus, quam amabilis, quanta dignus dilectione, contestans. Et si quando Religiosum aliquem peculiaris in Deum amoris dono conspicuum, & honoris divini promovendi avidum agnoscebat, illum audiens sic aiebat: “Videamus, quis de duobus sponsum animarum nostrarum Christum ferventius diligat, & in signum majoris dilectionis hebdomada ista contendamus, quis plura isti præstabit obsequia, & gloriam ipsius sanctissimæ Matris diligentius procurabit”.

[109] Ex ipsis etiam sensibilibus rebus, unde se ad divinum excitaret amorem, [& a creaturis ad Creatorem ascendebat.] urgentes & efficaces deducebat rationes contuens in operibus creatis Factorem ipsum, & ex creaturarum inanimatarum effectibus, animæ suæ motus regulabat. Unde cum ollam succensam & ebullientem quadam die vidisset, ab astante Religioso causam ebullitionis sciscitatus est, eoque illam igni materiali (ut par est) adscribente, erectis in altum oculis adjecit Vir sanctus: “Heu quid prohibet, quo minus & nos igne charitatis ardeamus, & anima nostra quasi olla succensa flammis ebulliat?” Et his dictis sentiens impetum, quem optabat, in longam ecstasim suspensus hæsit. Illius etiam intensissimæ charitatis effectus sunt ea, quæ pro Deo passus est incommoda, quæ suscepit pericula, quæ concupivit martyria, quæ prædicavit, quæ egit, quæ pertulit, ejus & efficacissima indicia sunt; oratio continua, altissima contemplatio, ac reliquæ tandem virtutes, quibus ejus animam fuisse decoratam, quæ sequuntur, capita demonstrabunt.

CAPUT X.
Devotio ejus erga sacra Christi mysteria, sanctissimam Eucharistiam, virginem Deiparam & sanctum Bonaventuram.

[Erga sanctissimam Trinitatem, Christi nativitatem] Præter eximiam erga sacratissimæ Trinitatis mysterium devotionem, quam laudibus, obsequiis & canticis testabatur, inerat præterea viro Dei Francisco ardens quædam & tenera ad sacram Christi Nativitatem propensio, & beatissimam illam noctem, in qua Verbum carne indutum humanas assumpsit miserias, speciali cultu & religione celebrabat: hanc quippe ineffabilem æterni Filii dignationem mente revolvens, totus in jubila solvebatur, & aptas tantæ solennitati cantiones voce & exiguæ lyræ sonitu decantabat. Dum in provincia Tucumani semen euangelicum spargeret, aliquando totam illam sanctissimam noctem orans, lachrymans, & Deum collaudans traduxit. Alias, recurrente eadem nocte, gaudio impar per conventum Recollectionis Limensem charitate ebrius, & amore saucius discurrit, ac campanulam movendo canens atque psallens, fratres omnes ad admirationem ac devotionem provocavit.

[111] [& infantiam,] Sacram autem Christi infantiam tam pio & tenero recolebat affectu, ut eam nec cogitare, nec voce proferre, aut in imagine contemplari absque cordis & corporis immutatione valeret. Infantem sibi Salvatorem ante oculos mentis objiciens, ei pastorum simplicem, puramque reverentiam, & solennem magorum exhibebat adorationem; nec a se solo laudari & benedici contentus, socium ad eadem jubilationis, cantus & amoris officia secum alternatim rependenda invitabat.

[112] [Passionem] Pretiosissimam Christi Passionem & crucem quantum Vir Dei dilexerit, effectus non pauci testantur. Hanc enim continua meditatione tractabat, in prædicationibus extollebat, ad eam imitandam & ferendam populos hortabatur. Crucifixum quasi inseparabilem suæ defensionis murum, quocumque pergeret, semper gestabat. Uno verbo, Jesu Christi mortificationem ac tormenta jugiter tulit in corpore suo, & aliorum mentibus ea imprimenda indefesse curavit. Cumque in Missa Passionis historiam quadam vice legeret, observatus est a Religioso ministro in amaros & copiosos lacrymarum rivos resolvi.

[113] [atque Euchæristiam devotissimus] Ad memoriale Passionis, seu augustissimum Eucharistiæ sacramentum toto viscerum ardore ferebatur; in eo suæ fortitudinis arcem collocarat, in ejus contemplatione totam suæ conversationis dulcedinem, & præsentis vitæ consolationem posuerat. Sacerdos factus se ad tanti Sacrificii celebrationem vigiliis, abstinentiis, flagellis & orationibus disponebat. Missam dum celebraret, affectu mentis suavissimo reclusa in ejus cœremoniis & ritu mysteria ruminabat, ac tanta videbatur celebrantis devotio, ut & multos audientes attraheret, & plures certatim ministros ad sibi serviendum induceret. Ipsemet excellentissimus Peruani regni prorex Ludovicus de Velasco, marchio Salinarum, frequenter ad conventum Recollectionis accedens, e privato tanti Sacerdotis sacrificio, cui devote ministrabat, magnam percipiebat suavitatem.

[114] Sæpe ad altare progressus, ac se vestimentis illis mysticis, [singulari pietate Missam celebrat] quibus mortalis & miser homo, Verbi incarnati sacerdotis simul & hostiæ repræsentat figuram, sese indutum attendens, in illius ineffabilis dignationis consideratione deficiebat, ac in laudes Christi & beatissimæ Virginis (quæ tantum edidit cibum) prorumpebat. Aliquando visus est, dum Sacrificium perageret, in ecstasim rapi, & in aëra sursum attolli; alias dum ad altare, S. Antonio dicatum, Missam celebraturus accederet, apparuit coram eo lux quædam cælestis, solis claritati non inferior, qua velut manuductus dicere poterat cum Psalmista Psal. 118: Lucerna pedibus meis verbum tuum, & lumen semitis meis.

[115] Solebat expleto Sacrificii tremendi mysterio, [& aliquoties in ecstasin rapitur,] ac sacris vestimentis exutus, exhibitaque gratiarum actione illico se in cellam recipere, & clauso ostio de Regis cælestis præsentia exhilaratus, munera tanto hospite digna laudis & reverentiæ promebat: ibi fruebatur dilecto, & in illius suavissima conversatione prævias paradisi degustabat delicias. Dum aliquando sic solus, & in cellula reclusus, dulcia cum Christo misceret colloquia, ad ostiolum quidam frater pulsavit; sed abstracta a sensibus Viri Dei mens duplicatos non audivit impulsus. Tunc alter obedientiæ vim experiri volens, a Superiore vocatum alta voce significavit. Ad hunc repente sonum Franciscus e somno spirituali expergefactus januam aperiens, accenso & inflammato vultu, genis & ipsomet caputio lacrymarum imbre madefactis se vocanti videndum exhibuit; agnito vero Superioris mandato, illico ad ejus, qui factus est obediens usque ad mortem, imitationem, ut obedientiam impleret, alacri facie ad cellam Prælati perrexit.

[116] Alias dum sic post Sacrificium vivificum in cella solus oraret, [ac miro splendore circumfunditur.] repetitis a quodam fratre ad cellulæ januam ictibus excitatus Vir Dei pulsanti apparuit, & voce benigna ait: Deus tibi parcat. Visus est autem tam splendentes luminis radios ex vultu emittere, ut ejusdem fratris, & alterius præsentis oculorum aciem perstrinxerit: ac mentes ipsorum tanta reverentia & admiratione replevit, ut se gravis delicti reum, qui sic importune pulsando eum a tam ineffabili colloquio averterat, existimaret. Quot autem in privatis illis cum divino amore congressibus gratias, illustrationes, & beneficia amicus Christi Franciscus perceperit, nemini (quia vere humilis) manifestavit.

[117] Erat ille in Eucharistiæ venerabile sacramentum Servi Dei affectus & amor quasi proles legitima veræ & sinceræ fidei, [Veneratio ejus erga Eucharistiam,] qua Christum sub speciebus panis & vini latitantem ita præsentem, ita venerandum, amore dignum & adoratione reputabat, quasi eum in medio angelorum senatu regnantem, & in empyreo ad dexteram Patris sedentem vidisset: unde cum divinæ illius præsentiæ assisteret, gaudio inexcogitabili & admiratione replebatur, ac totus in supremi ac tanti mysterii seria contemplatione absorptus, in suavi lyræ sono dulces edebat concentus. Cum officio Custodis in provincia Tucumani fungeretur, recurrente Corporis Christi festivitate, solito ejusdem in publica fidelium processione triumpho adfuit; cum autem fidei oculo Regem gloriæ præsentem conspiceret, subito voce elata dulces cantus effudit tanta amoris violentia, ut in medios Indorum cœtus Davidem coram arca canentem & saltantem imitaretur: quo spectaculo commoti omnes, lacrymis præ teneritudine obortis devotionem auxerunt veneratione.

[118] [& illius ministros.] Profunde quidem ac devote de omnibus Christianæ religionis mysteriis loquebatur, sed præsertim de sacratissima Eucharistia tam alta, tam sapida & profunda eructabat, ut gratiæ divinæ thesauros in se reconditos, & secreta cælestia sibi tradita fuisse manifestaret. Ex illa vivifici Sacramenti devotione oriebatur inseparabilis a devoto & fideli corde vera & humilis ad sacros ministros & sacerdotes; sed præcipue ad summum & maximum sacerdotem & Pontificem, Christi vicarium, ac Petri successorem reverentia & affectus. Dolebat insuper, tantum mysterium indigne tractari, & de Christianorum, dum Missæ tremendis assistunt sacrificiis, indevota compositione, ac profanis coram altaribus & in ecclesia colloquiis; quibus persæpe magis fidelium templa, quam gentium delubra inhonorantur, gravem concipiebat mœrorem.

[119] [Maxime addictus cultui B. Virginis Mariæ] Prædestinatorum & Sanctorum specialis propensio est devotio Mariæ: hanc vere prædestinatus & sanctus vir Dei Solanus toto mentis prosequebatur ardore; ad hujus obsequium intentissima cordis reverentia ferebatur. Illam sibi peculiarem advocatam & dominam elegerat, cujus gloriam, honorem, & cultum in se & in aliis promovere satagebat; sæpe revolvens animo quam animantibus * fuerit a Deo dotata privilegiis, ac infinitos fere magnitudinis & perfectionis gradus, quibus reliquas superat creaturas, attendens, aiebat: “Gratulor tibi, o sanctissima Virgo simul & Mater, & gaudeo quod te tam pulchram, tam sanctam & puram divina manus effecerit”. Aliis etiam ignitæ linguæ præconiis dilectæ cordis sui patronæ laudes promebat, ac in devotissimo cantu ad ecstasim usque & raptum ipsius merita personabat. Hujus autem singularis affectus, quem a teneris annis ad mortem usque semper augendo perduxit, quædam suppetunt non incongrue referenda exempla.

[120] [celebrando ejus præconia,] Cum in conventu civitatis Truxilli moraretur, ecclesiam oraturus adibat, & aliquando patri Hieronymo Ildephonso a Turre sibi occurrenti dixit: “Vado ad musicos modulandos accentus coram pulcherrima Virgine, quæ me exspectat”. Ille autem, ut quid facturus esset Vir Dei certo ac secreto deprehenderet, in angulo latitare solitus sæpe ipsum coram altari, & sacra Virginis Mariæ imagine positum vidit, ac lyræ suæ chordulas pulsantem tanta suavitate repletum & gaudio, ut in saltus miros & commotiones prorumperet, ac tandem genibus flexis quietum, & in oratione perseverantem observaverit.

[121] Pater Joannes Annas Solanus, Ordinis Prædicatorum in provincia Peruana procurator generalis, [& colloquio fruendo delectatur,] virum Dei Franciscum in conventu Recollectionis Limarum aliquando invisens, ipsi suadere tentavit; ut ad mentem a continuis laboribus & pœnitentiis vel leviter recreandam, per breve aliquod spatium ad civitatem exiret. Statim autem a Servo Dei responsum accepit: “Hoc in monasterio meæ sunt recreationes & solatia, quoniam mihi datum est frequens inire colloquium ac suavem ducere conversationem cum domina quadam, in qua levamen pœnarum, & cordis perfectam reperio lætitiam”. Mox amicum Prædicatorem manu apprehensum ad ecclesiam traxit, ac positis ab utroque coram altari majori genibus, Franciscus detracto, quo operiebatur, velo, sacram angelorum Reginæ imaginem detexit, subjungens: “Ista est domina animæ meæ deprædatrix, cui communico, cui meas dirigo voces; & cum qua suave commercium duco”. Ad hæc lacrymarum copiam effundens, ad piam imaginem tam suaves, teneros ac affectuosos dirigebat sermones, ut assistentem sibi Religiosum admiratione mira repleverit & devotione.

[122] Viro Dei in eodem Recollectionis conventu morante, [ac virum tristitiæ deditum] cum in vigilia Assumptionis religiosa communitas gratias post prandium ante Sacramentum solutura venisset; ecce quod subito amoris impetu, ac tantæ Virginis ad cælum exaltatione commotus, in mediam altaris majoris capellam exsiliens, oculis ad cælum erectis psallere cœpit & canere: mox positis genibus, in concinendis Mariæ laudum devotis canticis, non sine intuentium admiratione perseveravit. Aderat tunc P. Joannes a Navarreta a, vir omnium virtutum genere illustris; sed in primis tantæ pœnitentiæ, compunctionis, & sanctæ tristitiæ exercitio clarus, ut per multos annos numquam ridere, aut faciem hilarem ferre sit visus; sed semper ita doloribus Christi patientis intra se ruminandis attentus, ut ob copiosas compassionis, quas fundebat, lacrymas, Jeremias novus fuerit appellatus.

[123] Hic ergo cum recollectum Minoritam magis decere planctum, quam gaudium putaret, [ad hilariter canendas illiu laudes inducit,] subitam illam Francisci nostri lætitiam non approbans, eum aliquo modo reprehendit: sed, o res mira! illico vir Dei Solanus exsurgens, & in spiritus vehementis fervore ad patrem præfatum Joannem a Navarreta accedens, eum sic lacrymosum & mœstum paucis, sed efficacibus verbis ad laudes Virginis celebrandas & concinendas ita provocavit; ut intrinsecus operantis Dei invisibili manu mutatus, statim lætitia spirituali repletus sit, & qui prius mœrorem prætulerat jucunditati, in cantus jubilationis proruperit, alternatisque vocibus certatim cum servo Mariæ Solano triumphantis in cælo Reginæ gloriam decantaverit.

[124] Erant Mariæ laudes Viro Dei laboranti requies, [quo exercitio abores suos mitigabat] afflicto solatium, & lasso refrigerium: in magnis enim & asperis pro Deo susceptis peregrinationibus fatigatus ex itinere, exhaustus labore, fame consumptus, siti aridus, calore exustus, frigore exanimatus, Mariæ nomen recogitabat, ac in ipsius suavissimis laudibus oblitus pœnarum, cælestem percipiebat dulcedinem. Hanc tandem erga piissimam Dei Genitricem teneram devotionem & constantem fiduciam, quam in vita tenuerat, in agone positus consecravit: * nam cum extremus adesset vitæ terminus, sacrum Magnificat canticum, & hymnos Virgini ab Ecclesia dicatos coram se recitari a fratribus adstantibus postulavit; quoniam ex eorum suavissimis verbis magnum doloris & morbi lenimentum percipiebat.

[125] [sicut & speciali devotione erga S. Bonaventuram.] Inter alios aulæ cælestis gloriosos cives, seraphicum Ecclesiæ doctorem Bonaventuram speciali devotione colebat, quem sibi potentem apud Christum advocatum & intercessorem elegerat. Solebat proinde, dum in conventu Limensi moraretur, in aulam seu scholam theologiæ secreto secedere, ibique coram devotissima ejusdem sancti Doctoris imagine longas orationum horas transigere, se flagellis ad copiosam usque sanguinis effusionem cædere; ibi apostolicum concipiebat & fovebat spiritum, quo plenus in plateas civitatis prædicaturus exibat; ibi seraphicam dilectionem illam, dulcemque & benignam, qua se cunctis amabilem reddebat, conversationem & longanimitatem a tanto sibi impetrari & communicari patrono merebatur. Ibi non semel visus est cælestibus quibusdam mirisque splendoribus circumquaque discurrentibus illustrari; quam grata vero sibi forent devoti sui Francisci obsequia S. Doctor ostendit, dum ipsum eadem sui obitus die b ex hac vita migrare, a divina consecutus est bonitate.

ANNOTATA.

a Hujus pii viri elogium vide apud Hueberum in Menologio Franciscano ad diem 7 Julii

b Sanctus Bonaventura obiit 15 Julii, ut ostensum est in Commentario prævio ad ejus Acta, adeoque hic fallitur scriptor Vitæ, nisi forte dicere voluerit, eum sancti Doctoris festo obiisse, uti postea indicat.

* an forte eminentibus

* forte conservavit

CAPUT XI.
Fervens illius oratio, profunda rerum cælestium contemplatio, ecstases & raptus.

[Rerum cælestium contemplationi deditus] Orationis & contemplationis donum servo suo Francisco Deus tam liberali profusione concessit, ut omnes ipsius gradus, effectus ac prærogativas, quantum mortalis infirmitas patitur, attigisse comperiatur. Quoniam vero (divina tamen præveniente gratia) ad hanc sublimitatem per aliquam cooperationem se homo disponit, ideo quid in hoc exercitio egerit Franciscus, quidve cooperando contulerit; deinde quid Patris cælestis benigna largitate sit assecutus, est aperiendum. Animam, quæ arcanæ contemplationis mortem contingere, & ad supremum unionis culmen pervenire cupit, creaturas fugere, sensuum fenestras claudere, sibi interius vacare oportet. Præsentiæ divinæ familiarem habeat considerationem, horas mentali exercitio non paucas assignet; uno verbo carnem, mundumque despiciens, se totam Spiritus sancti voluntati motibusque subjiciat.

[127] Hoc, præveniente & adjuvante Patre luminum, [sublimem orationis] potest homo mortalis; hoc & Franciscus Solanus divino fretus adjutorio præmisit: erat enim illius conversatio cælestis, & quantumvis inter humanas solicitudines, adeo tamen familiarem sibi orationis internæ consuetudinem fecerat, ut ab ea nullo vel dierum, vel noctium intervallo cessare videretur. Interiorem ipsius animæ pacem, nulla cura, nulla molestia turbabat, & seraphici Patris doctrinam edoctus animam in corpore, quasi eremitam in cella quietam & solitariam, tenebat. Ex illo sacræ orationis amore effluebat quasi rivus a fonte seculi fuga, & solitudinis desiderium: non enim nisi obedientia jubente, vel charitate suadente prodibat in publicum; tuncque, ne amicam perturbaret contemplationem, ex occurrentium materialium specierum intuitu ad divinæ pulchritudinis consurgebat effigiem, & per impressa creaturis vestigia ad infinitam Creatoris pulchritudinem deveniebat.

[128] Solebat præterea Vir Dei determinatas sacris orationibus horas destinare: [gradum attigit,] sæpe namque dum in conventu S. Francisci Limæ habitaret, visus est hora noctis undecima (illa nempe, quæ mediam noctem præcedit) usque ad quartam matutinalem sanctæ contemplationis exercitium in choro protrahere. Nulla umquam ipsum infirmitas, nulla occupatio, aut labor a persolvendis orationum temporibus avocavit; sæpe noctes integras insomnis, diesque perpetuo jejunus in suavi cælestium consideratione transegit, & ut R. P. Alvarez de Paz a tom. 2, lib. 5, cap. 13, de Viro Dei loquens ait: “Diligebat secretum, ac secum commorari, nisi gloria Dei aliud deposceret, rebus omnibus præponebat; ibique assiduis precibus & divinorum contemplationi vacans, non raro ecstases & raptus patiebatur: hisque epulis assuetus sæpe noctes insomnes in suppedaneo summi altaris apud Dominum, in Eucharistia absconditum, traducebat, & manu lyram parvulam pulsans, & ore psalmos canens, ac corde cælestia delibans pernoctabat”.

[129] Cum ergo vir Dei Franciscus aquas in vitam æternam salientes (quæ sitientibus in oratione conceduntur) animo tam ardenti sitiret, [& in rerum divinarum meditatione] non mirum si Deus, qui non improperat, eas ipsi dederit affluenter, ac ipsum orationis perfectissimæ dono effecerit admirandum, ut ex sequentibus patet. In primis namque continuam Servi sui in rebus cælestibus attentionem, ecstasibus illis frequentibus, quas animæ totaliter a terrenis avulsæ experiri solent, decoravit. Videbatur enim Vir Dei, dum superna contemplaretur, terrestrem reliquisse mansionem, &, corporeæ molis nexu dissoluto, animam ad sidera transmisisse. Vocantibus quippe tunc surdus, occurrentibus cæcus, interrogantibus mutus, & a sensibilium imaginibus objectorum abstractus contemplationis dulcedinem copiose degustabat, & teneritudinis abundantia perfusus liquefieri putabatur.

[130] [ecstases,] Quadam die dum columnæ claustri Limani innixus in seraphici patris nostri Francisci devotam imaginem, altari cuidam ibidem appensam, oculos defixos teneret, transivit forte pius & gravis Religiosus, qui dum se a Viro Dei (juxta solitum) ut qui olim guardianus ejus fuisset, reflecteret, honore salutationis non præveniri, ipsum propius accedens vocavit, brachium apprehendit ac strinxit; ille tamen nec voci respondit, nec tactum sensit. Aliquando vero dum sic abstractus colloquio interesset divino, nec tamen penitus sensuum operatio vacaret, eidem vocanti pro responso ferebat: Glorificetur Deus, amemus Deum; & hæc in fervore spiritus repetens veloci extra se raptu exibat.

[131] [raptus] Est & aliud raptuum genus, quo non solum animalibus spiritibus aditum, ne in sensus transfundantur, fervens cælestium attentio præcludit; sed & ipsa anima objecti, sibi in summa amabilitate ostensi, desiderio abstracta, ipsum (cui annectitur) corpus secum adducit, & gravem carnalis ponderis molem superans, spiritus ad Deum quasi ignis per accensos potentiarum motus ascendens materialem in aëra secum transfert compartem, hoc est liberalissimi Dei donum, quo servi sui Francisci Solani præmiavit obsequia: sæpe enim in aëra elevatus, spatia non parva miro volatu transcurrebat.

[132] [aliosque hujusmodi favores] Semel in vigilia solennis indulgentiæ Portiunculæ post exceptas plurium pœnitentium confessiones, cum in infimo ex duodecim gradibus, quibus ad altare majus monasterii Limani ascenditur, coram sanctissimo Sacramento oraturus genua posuisset; repente a Patre Claudio Ramirez de Sosa, ejusdem Ordinis religioso, & conventus de Caxamalca b guardiano, visus est in summo præfati altaris culmine abstractus & in ecstasim raptus, moxque eodem situ & genuflexus ad locum, unde exierat, per aëra revertisse. Dum Limæ in conventu Recollectionis moraretur, aliquando contemplationis impetu tractus, a choro superiori usque ad majus altare per centum pedum distantiam in aëre elevatus pervenit, ibique seriæ orationi vacare repertus est; sic & dum Truxilli inhabitaret cœnobium, aliquoties a solo semi-ulnæ mensura, spiritus fervore elatum apparuisse, fama civitatis indubitata promulgavit.

[133] [a Deo obtinuit.] Cum semel in conventus Limani valetudinario Vir Dei multum infirmus jaceret, frater Ildephonsus Muñoz, exemplaris vitæ Religiosus commissarii generalis socius, ad ejus cubiculum ipsum invisurus accessit; cumque eum coram sacra Virginis imagine genuflexum orantem invenisset, ad socii cellulam redivit. Vix eam ingressus repentinum in sancti Patris cella strepitum, quasi e tormento bellico prodeuntem, audivit, ad quem subito præfati commissarii jussu causam exploraturus accurrens, ecstaticum Dei Servum e cellula egredientem ultra semi-ulnam a terra elevatum, & hinc inde Spiritu sancto, ne in parietes & in claustri fornices impingeret ducente, volantem extensis in crucis figuram brachiis, oculis ad cælum erectis, aspexit, ac voce magna pias Scripturæ sententias proferentem audivit; donec tandem Indo Tertiario c, forte occurrenti, amplexu tenaci adhærens, ab ecstasi reversus tantam postea virium debilitatem sensit, ut a præfatis Ildephonso & Tertiario inter manus languens, atque deficiens fuerit in grabatum delatus.

[134] Spiritualis lætitiæ fœtus in oratione concepti, [Sed inter hos teneros affectus,] sancti scilicet animæ exultantis clamores & voces, aut ab admiratione, aut a dilectione depromptæ, quibus humana mens impressos sibi a Deo pandit affectus, in nostro Francisco Solano maxime claruerunt. Hic enim, dum contemplationis lumine illustratus aut divinam intuebatur perfectionem, aut suæ nihileitatis aspiciebat miseriam, exclamare audiebatur: Quis es tu Deus meus, & quis sum ego; tu totum, ego nihil? Interdum vero aiebat: Mi Jesu, misericordia! Aliquando coram pretioso Eucharistiæ sacramento brachia in crucis figuram expandens, alta voce dicere auditus est, Heu Domine, quis est qui te offendit; quis te, Deus meus, offendit? Moxque affixo in terram ore prostratus aliud orationis genus incepit.

[135] Illis autem clamorum & vocum excessibus inseparabiles erant rivuli lacrymarum, [dulces lacrymas] quarum a cælesti Largitore donum, ut compunctæ & efficacis orationis signum, acceperat: hanc namque fletuum abundantiam, seu ex cordis liquefactione, sive ex dolore manantem, solet Deus servis suis in contemplatione exercitatis largiri; nec enim deceret, ut, radiis veritatis clarescente intellectu, voluntas frigeret, & durior saxis scindi ad lacrymas doloris & compunctionis nollet. Lugebat proinde Franciscus Solanus amoris teneritudine emollitus, sed præsertim Dominicæ passionis recordatione compunctus; ita ut non raro oculi ejus præ fletuum vehementia tumescerent.

[136] Quoniam autem contemplativos Deus & pœnis immissis, [ac divinas consolationes,] & voluntariis eorum castigationibus exercet, eis sæpe suavitatem, ad quam gustandam Psaltes invitat, liberali manu concedit. Hanc profecto in oratione delibabat Franciscus, ubi consolationibus divinis abundans, totus in jubila solvebatur, quæ ne humanis oculis paterent, in secretum fugiebat. Illa etiam cælestis favoris dulcedo aba anima plerumque redundabat in corpus, quod splendore mirabili coruscans, ex consortio sermonis Dei revertebatur, & oculos intuentium (ut supra dum charitate, & erga sacram Eucharistiam amore diximus) perstringebat, ac aliquando in aula theologiæ conventus Limani orans quibusdam supernæ lucis radiis circumdatus apparebat; interdum multi vultum ejus natura subnigrum, candidiori nivis colore dealbatum viderunt.

[137] Hujusmodi raptus, ecstases, lacrymæ, voces, [summam animi demissionem conservabat,] nisi humilitatis sanctæ pariant affectum, dubia Spiritus divini indicia sunt: hæc autem si adfuerit, cum eam superbiæ Pater nec parere possit, nec fovere, certissimum orationis e cælo edoctæ & divinitus inspiratæ argumentum est. Quare Franciscus noster Solanus, quem unctio Spiritus sancti docebat, illum præ ceteris fructum ab oratione trahebat: sæpe enim adeo propriæ infirmitatis notitia plenus ab eo prodibat, ac tam demissum de se ipso judicium hauriebat; ut se, qui terram calcaret, reputaret indignum, ac frequenter repeteret, magnæ sibi esse admirationi, quod tam gravem (qualis erat) peccatorem terra toleraret. Alium etiam infallibilem veræ contemplationis effectum, in proximi bonum Vir Dei ab ea retraxit: hinc enim emanavit lux illa cælestis, qua futuros eventus & abdita cordium secreta penetrabat. Magnam tandem ipsius orationis efficaciam fuisse, totius vitæ historia, & quæ infra sequentur, aperient; dum quod humanis viribus sibi, aliisque comparare non poterat, precum suarum virtute terra marique obtinuit.

[138] [& fratribus orationis studium commendabat.] Cum igitur servus Dei Franciscus tam sancti exercitii in se utilitatem experientia probasset, & ipsius omnimodam in perfectionis via ambulantibus necessitatem agnosceret, eam fratribus suis enixe commendabat, ac proinde, dum eos otiosis aliquando inter se confabulationibus videret intentos, temporis tam rari deperditionem dolebat; & propterea etiam aliis præesse, ne tantæ jacturæ rationem Deo reddere teneretur, timebat. Dum conventus Recollectionis Limanæ guardianus esset, arbores ab horto eradicare cogitavit; ne Religiosi, earum culturæ nimis attenti, animæ curam oratione agendam negligerent: ac denique ulmos in civitatis ambulationem juxta præfatum Recollectionis cœnobium plantari ægre accepit; convenientis illuc ad recreationem populi strepitu ac rumore Religiosos in sancta orationis quiete turbandos prævidens. Ex illo tandem orationis fonte Vir Dei salubria hausit in dirigendis animabus consilia, efficacia in prædicationibus verba, & prudentia in prælationibus documenta atque discreta præcepta.

ANNOTATA.

a Is Peruanam Societatis nostræ provinciam sexennio gubernavit, & singularem pietatis famam adeptus est, ut videri potest in Bibliotheca scriptorum Societatis pag. 355. Longuis S. Francisci Solani elogium ex eo datum est in Commentario prævo a num. 19.

b Caxamalca est provincia Peruviæ, primis Hispanorum bellis celebrata. Nunc municipium, in patenti campo ad radices montium situm, istius provinciæ nomen retinet. Hoc autem hic indicari existimo.

c Per tertiarium hic intelligo laïcum, qui habitu ab aliis fratribus distincto indutus conventui servit, ut postea in Ordinem admittatur. Tales tertiarios Ordinis Minorum etiam interdum vidimus in nostro Belgio, & alibi vocantur donati. Plura de similibus, qui sese ministerio cœnobiorum offerunt, vide apud Cangium in Glossario ad vocem oblati.

CAPUT XII.
Summa ejus caritas erga proximum, prompta obedientia, religiosa paupertas, & angelica castitas.

Amoris Dei fœtus est amor proximi: hoc etiam Vir Dei Franciscus igne charitatis exarsit, [Caritas ejus] ut plura in superioribus capitulis relata testantur. Hanc enim erga homines ardentem dilectionem in Hispania, in navigatione, in provinciis Tucumani non paucis manifestavit indiciis; hanc & in Limanis partibus (ut ex sequentibus patet) non dereliquit, sed per nova quotidie incrementa intendit. Omnibus proximi malis, plus quam propriis, tangebatur, prompta iis quærebat remedia, omnibus efficaciter succurrebat; spiritualia tamen aliorum damna, quia graviora, mentem ipsius acri dolore pungebant: unde orta est illa in prædicando, arguendo, & admonendo continua & indefessa solicitudo, quæ per totius vitæ curriculum in ipso mire eluxit.

[140] Pauperes affectu tenerrimo diligebat, humiliter & benigne cum ipsis agebat, [erga pauperes,] eleemosynas (quas comparare poterat) largiebatur, bonis & salutaribus consiliis eos informans & dirigens a malo avertebat, mortem famemque letalem potius perferendam, quam peccatum, Deique offensam perpetrandam, docebat. Præterea hanc dilectionem omnibus communem facere odia exstinguendo, inimicitias tollendo, ad pacem & amorem populos revocando diligenter curabat, & afflictos aut oppressos passionum Christi exemplo ad laborum tolerantiam hortabatur.

[141] In ægrotantium cura mirabilis erat: domus enim hospitales visitare, [ægros,] infirmorum lectos parare, vasa mundare, alimenta quædam dulcia subministrare, dolores officiis & exhortationibus lenire, confessionem peccatorum audire solitus, ardenti charitate cunctos complectebatur. Fratrum etiam ægrotantium numquam intermisit solicitudinem, quam, quia ex regulæ præcepto commendatam, orationis exercitio sibi aliunde tam charo præferebat. Itaque præter impensissima ministeria, quibus infirmis fratribus subveniebat, illos etiam, qua poterat, consolatione recreabat, & lyræ ac vocis suavissimo concentu laudes divinas, Matrisque Virginis hymnos decantans, eorum corda mira dulcedine afficiebat.

[142] Cum P. Joannes de Arpeytia, qui Provinciæ duodecim Apostolorum minister fuit, [mœstos,] Truxilli degeret, & nocte quadam importunis mœstisque cogitationibus perturbaretur; ecce quod hora noctis decima cellam ejus ingreditur Vir Dei, eumque præveniens, quid molesti pateretur, quæsivit; sibi quidquam accidisse neganti, ait: Omnia sua manifesta sunt, ego vero cantare scio; & hæc dicens lyram eduxit, quam pulsans coram sacratissimæ Virginis imagine, laudes ejus voce sonora decantavit. Finita musica, in silentio recessit, mœstumque Religiosum mira mentis lætitia perfusum, mœrore in gaudium mutato, reliquit.

[143] [agonizantes,] Similiter Annam Manrique, tertii Ordinis in Peruano regno primam reparatricem & abbatissam, febribus laborantem Dei Servus invisit; hæc vero intra se dicebat: Quid aliud cordis mei mœstitiam aptius quam patris Solani piissimus cantus leniret? mentis tamen desiderium pandere verebatur. Vir autem Dei, Spiritu sibi interius loquente, devotæ mulieris cogitationem edoctus, illico tam suaves in honorem recenter nati Christi infantuli cantus emisit, ut ægra mentis consolatione repleta, exinde perfectam corporis cœperit acquirere sanitatem. Dirigendis in agone infirmis, & ad mortis transitum præparandis specialem a Deo gratiam acceperat, ac proinde ad tantæ charitatis officium non modo currere, sed volare videbatur; & qui alias silentio deditissimus fuit, tunc quasi imbres eloquia sapientiæ mittebat; uno verbo tam alacriter ministrabat ægrotis, ut nullum umquam impatientiæ verbum, vel tristitiæ signum in eo fuerit deprehensum.

[144] [aliosque infirmos,] Cum Truxilli degeret, visus est nonnumquam a quadam muliere Ordini devota, plenis annona manicis e conventu prodire; cui aliquando, quo toties pergeret, sciscitanti respondit, se cujusdam sibi dilectæ domum adire. Quo responso mulier ad curiositatem stimulata ipsum extra civitatem egressum, ad domum vetulæ cujusdam mulieris lecto detentæ, horribili lepra infectæ, a proximis & cognatis ob tetrum putredinis odorem omnino derelictæ, intrasse advertit; ubi in spiritus charitatis servore, genibus in terram positis horrenda infirmæ ulcera osculari, deinde stans ea curare, lavare, ac abstergere visus est: tandem commendata ipsi patientia, largitis (quæ tulerat) donis, ad xenodochium inde transire; ubi lectos componebat, &, quæ supra retulimus, ministeria spiritualia & corporalia ægrotantibus impendebat.

[145] [& misericordia erga animas purgatorii] Circa novissimos vitæ annos in conventus a Jesu Limensis valetudinario cellam sibi ob continuas ægritudines assignatam occupavit; ibi solebat quotidie bis fratres infirmos invisere, & viliora quæque officia ardenter & humiliter exercere. Hunc & charitatis affectum ad ipsas quoque purgatorii animas extendebat, quarum pœnis tenere compatiens, eas orationibus, pœnitentiis, suffragiisque ex illo carceris ergastulo liberare, & cælesti luci quam citius reddere satagebat; aliosque ad eadem pietatis officia frequentibus cloquiis invitabat.

[146] [ac benignitas] Fuit tandem Vir Dei tam suavi, tamque benigna & dulci natura a supremo decoratus Artifice, ut neminem a se nisi lætitia & gaudio perfusum, ac consolatum recedere pateretur, & cuicumque ipsum alloqui, aut peccata coram eo confessione promere contingebat, miram se experiri alacritatem, cordisque quietem profitebatur. Ipsa quoque animalia, quam olim in seraphico Parente innocentiam & benignitatem probaverant, in tam digno ipsius Filio reperiebant, unde non mirum, si feroces tauros mansuefecerit, si locustas, si cyniphes vocis imperio exterminaverit, ut superius visum est.

[147] Aves etiam, primitivæ, quam Adam peccando amiserat, [erga ipsa irrationalia animalia.] vestigia in eo innocentiæ præsentientes, familiares & domesticas se illi præbebant: sæpe enim visus est & auditus, dum in Truxilli conventu moraretur, inter aviculas conversari, easque ad Creatoris laudes cantu promendas hortari; illæ vero quasi rationis compotes, capiti ejus, humeris, brachiisque velut arborum ramis insidebant, cum ipso divina cantica vocis naturalis concentu personabant, oblatam sibi panis in frustula conscissi annonam e manu ejus familiari rostro carpebant, harum duas casu occisas testium fidelium relatio a Viro Dei, compassione permoto, vitæ restitutas affirmant. Infestantes conventus Limensis valetudinarium formicas ita solius voluntatis imperio abegit, ut deinceps nullam infirmis molestiam, nec eorum alimentis intulerint damnum. Eadem Viri sancti benignitate allecti pisces, in supradicto euntium ab Hispania ad Indias naufragio, ultro se capiendos in hominum cibum illi offerebant: cancros etiam ad ejus usque gurgustiolum ab aquis pergentes voce benigna excipiens, aiebat: Venite craturæ Dei, ut in escam fratrum vestrorum majorum sitis.

[148] Obedientia viri Dei Francisci Solani speculum est nitidissimum, [Obedientia impulsus] in quo suarum quisque Religiosus contemplari poterit exemplar actionum. Nihil enim Minoritæ isti magis cordi fuit, quam per semitas obedientiæ tutas & tritas curriculum suæ professionis implere. Nemo avidius ad dignitates & honores, nullus ad seculi pompas velocius festinat, quam iste subditi vitam & inferioris gradum ambiebat; oblata, immo & collata sibi Religionis officia quoties recusaverit ac renuntiaverit, ut amicam non desereret obedientiam, exempla superius relata testantur. Quotquot vero ipsum contigit prælatis subesse, omnes una voce illum regularis observantiæ zelantissimum observatorem proclamabant; cum enim cæcam hujusmodi virtutem esse sciret, ejusque perfectionem non solum in absoluta propriæ voluntatis abnegatione; sed etiam in perfecta rationis cæcitate consistere, omnibus superiorum nutibus prompte & alacriter obtemperabat, nec corporis debilitate aut infirmitate detentus, ad implenda prælati mandata currebat.

[149] Jussus a quodam præposito, longam & difficilem aggressus est peregrinationem, [difficilia jussa exsequitur,] licet adeo infirmus & debilis corpore, ac superveniente febre afflictus, ut ipsemet, qui jusserat, pœnitentia ductus, metuensque, ne in via deficeret, perfectis novem leucis, ut sisteret, imperaverit; addens insuper, ut conventum aliquem sibi gratum inhabitandum eligeret: ille vero ne voluntatis propriæ in aliquo sequeretur impulsum, prælatum rogavit, ut sibi, quam incoleret domum, sua prudentia destinaret. Sciens itaque quantum ex merito obedientiæ religiosis actionibus accederet pretium, opus quantumcumque parvum absque illius interventu aggredi numquam præsumebat; sed in omnibus Superioris aut mandatum exspectabat, aut licentiam petebat. Hanc tandem status regularis esse propriam innatamque virtutem, qua velut structuræ fundamento ruente, totum spirituale corruit ædificium, sine qua nec Religio, nec fraternitas esset, fratribus suis verbis ac factis efficacissimis suadere conabatur.

[150] [& ex amore paupertatis] Margaritam pretiosam Minoriticæ familiæ paupertatem Vir Dei impense coluit, & in ejus observatione se legitimum seraphici Patris filium probavit. Tunica vilis & aspera, lectus durus, cibus tenuis, jejunia fere continua, cella brevis & arcta, supellex exigua, quietis fuga, laboris amor, deliciarum & voluptatis odium, veram illam quam docuit Christus, quam seraphicus Pater in suis optavit paupertatem, in Francisco Solano peculiarem sibi thronum elegisse demonstrarunt. Solet plerumque in prælatis virtutis illius decor marcescere, dum sibi ipsis rigidi, aut nimiam in ædificiis curiositatem, aut in donis secularium largitatem indiscrete admittunt. At vero noster Solanus, dum conventui S. Mariæ angelorum Recollectionis Limanæ præesset, superflua quæque aut curiosa rejiciens, nec solo pavimenta sterni, nec ostiorum, ac fenestrarum tabulas scalpello dolari permisit; illis scilicet ornamentis sanctæ paupertatis pulchritudinem deturpari affirmans.

[151] [pretiosa munera respuit,] Pariter oblatas a quodam devoto seculari conventui Recollectionis duas Christi & Virginis imagines, dum quingentis nummis appretiari scivit, euangelicæ paupertatis zelator eas recipere noluit, ac digna Francisco Patre sententia dixit, pretium illarum fratrum mendicorum conditionem excedere; magisque gratum acceptumque Deo futurum, si in alicujus orphanæ, aut in plurium egenorum levandam miseriam converteretur. Ejusdem euangelicæ paupertatis amore peculiaria sibi oblata a secularibus, ipsius necessitati compatientibus, rerum alias Minori licitarum munera respuebat. Nonnullis ante obitum mensibus, quosdam (e quibus prædicationum materias hauriebat) viles, & parvi pretii libros ad guardianum detulit, ut eos juxta discretionem suam in usum aliorum transferret: at tandem in ultimo agonis conflictu, ut se vere pauperem exhiberet, habitum ad sepulturam a guardiano humiliter petiit, & in eleëmosynam impetravit.

[152] [& ad castitatem conservændam] Castitatis illibatæ florem in viro Dei Francisco angelicæ puritatis decorem imitatum fuisse, eorum, qui cum eo vivente familiariter egerant, & Religiosorum, qui confitentis peccata exceperant, fide digna assertio confirmat. Hujus quippe virtutis curam adeo cordis sui medullis impresserat, ut omnia ejus dicta & facta, aspectus ac progressus, conversatio & actio suavem castitatis redolerent odorem; nemo modestior illo, nemo taciturnior, nullus oculis ac sensibus purior. Mulierum familiare colloquium omnino vitabat, nec umquam nisi obedientiæ, aut charitatis necessitate adstrictus eas alloquebatur; tuncque tantam visus & linguæ præferebat compositionem, ut ex ea cordis innocentiam & puritatem aperte manifestaret.

[153] [varia media adhibet,] Dum in provincia Tucumani populos doctrinam doceret Christianam, occasiones perversas, & gentis effrenatam ad malum libertatem advertens, locum quemdam & tractum, passibus centum a cellula sua distantem, designavit, ultra quem, ne quæcumque omnino mulier Inda transiret, nec alibi, quam in ecclesia pro confessione aut re quapiam alia necessaria ulla ipsum alloqueretur, prohibuit; si quæ autem præscriptos limites transgrederetur, eam a doctrinæ præpositis fiscalibus puniri jubebat. Ab externis vero sensuum oppugnationibus ita per modestiam, & femineæ conversationis fugam munitus, domestici etiam inimici, carnis scilicet petulantiam, asperis pœnitentiis reprimebat, & per continuas corporis afflictationes ad optimum illud supremi Largitoris donum (castitatem virginalem) consequendum se disponebat. Quod equidem assecutum, plura non solum dum viveret, indicia; sed etiam corporis immutatio, candor, tractabilitas, odorque suavis probarunt. Insuper & miraculo voluit Deus Servi sui manifestare puritatem, quando crus, a medico post mortem contactum, ad se retraxit.

CAPUT XIII.
Austera vivendi ratio, maxima humilitas, & mira patientia.

Quisquis humani corporis debilitatem, & carnis corruptibilis infirmam complexionem inspiciet, [Præter austeram abstinentiam] incredibiles quasi viri Dei Solani pœnitentias reputabit; nisi divinæ manus potentiam, in fragilitatis nostræ victoriis elucescentem, attendat: servus namque Christi Franciscus adeo durum membris suis bellum indixit, ut nullum umquam corpori levamen ac requiem impendisse videatur; in mortificatione sensuum mirabilis, oculos modestia, linguam silentio, os abstinentia domabat: numquam otiosa verba protulisse auditus est, nec umquam aures ad voces contumeliæ, murmuris, ac dedecoris aperuisse. Erat in cibo adeo rarus, ut frequenter ad biduum triduumque abstinentiam protraheret; adeoque temperatus, ut vix sustentandæ naturæ necessaria alimenta comederet: unde infirmitatibus continuis debilitatus, medicorum & prælatorum mandato ad carnis esum adstrictus, medio plerumque gallinæ jecore & modico jusculi haustu contentus, vitam, affirmantibus medicis, miraculose protractam ducere putabatur.

[155] Addebat tot abstinentiis rigidam exterioris hominis macerationem: [corpus suum ciliciis & flagellis cruciabat,] sub hispida namque & aspera veste cilicium acuminibus horrendum ferebat ad carnem, quam & flagellis asperrimis, usque ad copiosam sanguinis effusionem interdum repetitis, per singulas noctes cruciabat; ita ut ille, cui ob sanitatem nulla umquam medicis visa est sanguinei humoris sectione fundendi copia suppetere, eodem ita frequenter violentia flagellorum expresso, parietes tingeret & pavimenta. Irreconciliabilis propriæ carnis inimicus, dum in novissima ægritudine dolores acutissimos pateretur, ac omnium fratrum in se commiserationis affectum moveret; ipse semper sibi austerus & immisericors, jucundos ad cælum oculos elevabat, ac voce alacri dicebat: O me felicem, cui cum flagellando corpori & traditori isti vinciendo domandoque vires desint, se divina manus in mei vindictam armavit.

[156] [& apostolicis laboribus] Præter illas inflictæ sibimet pœnitentiæ duras & assiduas mortificationes, incredibilia sunt quæ, & quanta in tot peregrinationibus pro Dei gloria & proximi bono susceptis Vir apostolicus toleraverit incommoda. Sciunt omnes Minoriticæ professionis fideles alumni, quam gravia juxta euangelicam normam ambulantes prædicatores mala patiantur, & quam arduo dignus sit præmio, qui sine argento, sine sacculo, sine humano subsidio, pedester & mendicus ad seminandum Euangelii verbum procedit. Per has exercitatus est vias verus Minorita Franciscus Solanus, e Limana civitate ad Tucumani provincias pergens per ardentes solaribus radiis oras, per invios montes, per deserta & horrida loca, per profundos ac rapidos fluvios; modo siti, modo fame, modo infirmitate, nunc persecutione vexatus transivit, ac tantum sex centum leucarum decursum, sicut in reditu pedester * egisse certum est, ita & eundo percurrisse indubium esse debet.

[157] [alias carnis macerationes addebat;] Aliquando etiam a conventu Recollectionis Limanæ ad locum, qui Callao a dicitur, duabus leucis distantem missus; ut brevitatem itineris carnis afflictione redderet asperiorem, acutis sandalia clavis transfixit, quorum acumina ad pedes vergentia ipsos in viæ decursu, crudeli plaga cruentasse credendum est. Cum in conventu Limano ageret, sæpe nudis genibus in terram flexis, imbre lacrymarum perfusus claustrum percurrebat. In ultimo agone constitutus, cum totus vehementia febris arderet, nonnisi de confessarii consilio & assensu refrigerandæ linguæ modicam aquam ausus est adhibere. Tandem seraphicum Parentem in corporis austeritate imitatus, cum ipso etiam ingenuam corpori, gravioribus pœnis ac pœnitentiis, quam naturæ debilitas pateretur, cruciato, deprecatus est veniam. Verumenimvero Deus Servi sui holocaustum in suavitatem odoris se recepisse monstravit, dum imminente mortis periodo a profunda ecstasi reversus, auditus est in alacritate spiritus dicere: “Benedicta sint talia flagella, jejunia & pœnitentiæ, quas tam magnum gloriæ pondus exspectat”. Hinc pie credere licet, Viro Dei æternæ felicitatis gradum, ad quem mortificationis merito perventurus erat, fuisse revelatum.

[158] [attamen tanta erat præditus humilitate,] In humilitatis abysso eximiarum, quibus splendebat, virtutum basim & fundamentum stabile collocaverat; in hac seipsum visus est excessisse. Hæc est enim illa virtus, qua suadente toties sibi collata prælationis officia deposuit; ita ut intra quatuor menses, quibus munus guardiani exercuit, illud undecies renuntiasse comperiatur, non alio impulsu, nisi quod se ipsis omnino reputaret indignum. Hæc est illa, quæ ipsum ex Hispania non minus quam intensa charitas, ad Indias perduxit; ut enim fastum bonæ famæ, quam sibi tot virtutibus (& ut quidam vir religiosus se ab ipsomet confidenter audisse refert) mortui pueri resurrectione comparaverat, declinaret ac tutius lateret, non solum ad alterius hemisphærii terras, sed in abditissimas ejusdem regiones secessit. Hæc illa est, quæ etiam dum guardiani fungeretur officio, ipsum nonnumquam in refectorium fune aut habitu ad collum alligato, & arundine per os transversa ad majorem sui contemptum & ad culparum, quas commisisse putabat, veniam humiliter postulandam trahebat, & ad pedes Religiosorum calcandum prostrabat *.

[159] Altissimos humilitatis gradus attigerat, dum in propria æstimatione nihil erat, [ut pessime de se, optime de aliis sentiret,] nisi peccator ac homo vilis, talemque ab omnibus se reputari summe desiderabat; suam aliorum sententiis facile submittebat, nec quidquam boni de se præsumens, de aliis magnam concipiebat æstimationem, cunctos sibi præferens, nemini seipsum anteponens. Digna sunt æternæ memoriæ verba, quibus bonam, quam de fratribus suis conceperat, opinionem & reverentiam pandebat; aiebat quippe: “Dum audio fratres invicem colloquentes, credo ipsos de Deo tractare; dum video comedentes, puto ad id necessitate adstrictos; dum demisso immodeste caputio, brachiis incompositis, gressuque præcipiti aut indecenti cerno ambulantes, sic eos ab hominibus contemni & stultos reputari velle existimo, licet revera coram Deo sint justi & boni”. Hujus tandem humilitatis quasi filiæ matris sunt benignitas, familiaritas, & modestia, quibus etiam minimis & pauperioribus se libenter admiscebat, neminem contemnens, omnibus amorem ac debitum honorem reddens.

[160] Fructum legitimum perfectæ humilitatis patientiam, [& in laboribus ac infirmitatibus miram ostenderet patientiam,] vir Dei Solanus in omnibus vitæ humanæ experimentis invictam servavit: cum enim se omni consolatione indignum reputaret, non solum ærumnas, infirmitates & contemptus patienter tolerabat; sed & ipsis gaudebat, Deique cantica personabat. In magnis illis peregrinationibus quot pertulerit vitæ discrimina, quoties æstu & algore, siti ac fame laboraverit; superius relata probarunt; & in his omnibus nullum egressum est ab ejus ore impatientiæ verbum. Gravissimis insuper infirmitatibus afflictus, atque doloribus continuis oppressus, fortissimo patientiæ scuto se munivit; nec umquam aut tristior, aut aliis gravior fuit, sed semper hilaris & quietus Deum benedicebat, ita ut omnibus miræ tolerantiæ præberet exempla.

[161] Fuit etiam Vir Dei tentationibus illis probatus, [quæ præsertim elucebat in reprehensionibus,] quibus & sincera humilitas, veraque patientia deteguntur; amicorum scilicet fratrum acri reprehensione non semel agitatus. Ad ejus aliquando cellam accessit quidam gravis Religiosus, & nihil tale cogitantem cœpit acriter increpare; quod homo superbus & hypocrita esset, quod omnes vana sanctitatis apparentia deciperet, addens præterea, detegendas aliquando ipsius fraudes, nec plebem semper illius simulationibus fore decipiendam. Ad hæc Vir humilis & patiens, quod talem invenerit reprehensorem, qualem olim seraphicus Patriarcha sibi formabat, exhilaratus, jubiloque perfusus ad pedes arguentis procidit, gratias egit, se vere cognitum confessus, rogavit, ut sibi ignosceret, ac pro salute animæ suæ divinæ misericordiæ preces offerret. Recessit alter compunctus, ac in bona, quam de Viro Dei conceperat, opinione confirmatus. Ingredientem ad se aliquando Virum sanctum infirmus quidam Religiosus gravis ac eruditus, cœpit hoc objurgare sermone: “Quid ad me hypocrita venis, num ut me sicut alios decipias? Vade retro, nec umquam te meo conspectui sistas”. Haud fuit Vir Dei repentino casu turbatus, sed quia profundas in ipsius anima radices egerant humilitas & patientia, gaudio repletus, genisque risu & lætitia perfusis, in cunctis illum vera locutum alte respondit.

[162] [quas immerito ab aliis patiebatur.] Cum ab Hispania ad Indias navigaret, asperam a Religioso, sibi meritis ac gradu non pari, mira toleravit patientia reprehensionem: quadam enim die profundæ orationi intentum ille duro rudique accentu redarguit; quod, ut privatæ consolationi vacaret, proximi bonum desereret, Nigros b Christianam non doceret doctrinam. Hanc Vir sanctus in silentio & mentis quiete excipiens increpationem, Christianæ fidei documentis instruxit illico Nigros barbaros simul navigantes; postmodum ore ad laudes divinas soluto, totam in devotis canticis, Deique & Virginis laudibus noctem transegit. Miratus hanc mansuetudinem reprehensor, ac confusus die sequenti veniam deprecaturus, ad Viri sancti pedes provolutus est; quem ille amore singulari complectens, quasi specialem benefactorem excepit. His & aliis probationibus palmam invictæ patientiæ reportavit.

ANNOTATA.

a Callao est portus Limæ., & municipium, in quo sunt multa ædificia, in quibus reconduntur merces ex Europa, Nova Hispania, aliisque regionibus advectæ. Præter alia religiosorum cœnobia, est ibi etiam domus Societatis nostræ.

b Per Nigros intelliguntur mancipia, quæ ex Nigritia, Africæ regione, aliisve terris abducta, ad varia ministeria venduntur.

* pedestrem

* lege prosternebat.

CAPUT XIV.
Ultimus ipsius morbus, mira in eo patrata, ac pia mors.

[Beatus vir in ultima infirmitate] Etsi tota viri Dei Francisci vita crux fuerit, & martyrium; tamen duobus (antequam e vivis excederet) mensibus, ut christianæ patientiæ pretio divinas acquireret promissiones, graviores sensit dolores, quibus adjuncta vehemens febris ipsum lecto decumbere omnino coëgit. Veniant huc omnes Christiani, & Viri tanti exemplo viam bonæ mortis addiscant: lectulo namque decumbens, etsi viribus corporis paulatim destitueretur, animæ virtutes intendit, factus in infirmitate potentior. Erat in prospectu ejus sacra Crucifixi effigies, quem interdum alloquens gratias agebat, quod ea, quæ propria manu corpori infligere non poterat, ille inferret flagella, & de hoste ipsius (scilicet corpore) optatam reposceret vindictam. Inde ad seipsum dirigens verba, non hic exspectandam requiem satiscentibus membris contestabatur.

[164] Ab orationis exercitio nulla eum infirmitas potuit amovere, [varia teneræ pietatis indicia præbet,] sed in ultimis illis diebus ita contemplationis in eo volatus efferbuit, ut semper inter angelos conversari videretur, ac corporeæ necessitatis oblitus, etiam peritorum medicorum judicio, vitam miraculose tamdiu protrahere crederetur. Numquam ejus ferventior, aut prolixior oratio, nullum coram se nisi de Deo sermonem misceri, nihil nisi proficuum & spirituale legi permisit. Voluit, ut socius devotissimas eruditissimi & piissimi patris Ludovici Granatensis meditationes coram se legeret; eo tamen modo, quod interdum eum a lectione cessare jubens, Vir Dei, conversis ad Crucifixum oculis, in suavissima oratione audita ruminabat, a qua velut a somno excitatus, iterum legentem attente audiebat. Postea solutus in lacrymas, familiarem sibi præcatiunculam, Glorificetur Deus; vel aliam hujusmodi magna mentis teneritudine repetebat. Aliquando psalmos illos: Lauda anima mea Dominum, &: Benedic anima mea Domino, postulans recitari; & ineffabilem in his cordis liquefactionem sentiebat.

[165] Euangelium illud Joannis, Ante diem festum Paschæ, [servidos virtutum actus exercet,] etiam sibi legi optavit; ad cujus verba, sed præsertim ad crucifixionis historiam, mire commotus, Christum patientem alloqui cœpit, & gratias agens, ejus bonitatem & misericordiam, sibi peccatori tam benigne impensam, celebrare. Hymnis quoque B. Virginis plurimum recreabatur, & in illius consideratione, jubilo & lætitia perfundebatur. Confessario suo aliquando dixit: “Adjuva me, Pater, ad Dei laudes promendas; moxque adjunxit: Deus meus, tu Creator, Rex, Pater meus, tu deliciæ, tu cunctæ res meæ”. Et his dictis adeo flamma divini amoris exarsit, ut anima ad intus conversa, totaque spiritualibus deliciis occupata, sensus immobiles, corpusque marmori simile reliquerit.

[166] Quadam die, cum idem confessarius corporis ejus angustias animæ voluptate sublevaturus dixisset: [& post ecstasin] “O pater Francisce, quantum erit gaudium civitatis sanctæ Jerusalem, lapidibus pretiosis ædificatæ, lucerna cujus est Agnus;” ita efferbuerunt Viri sancti præcordia, ut in laudes divinas proruperit, & in pelagus contemplationis immersus, & omnino absorptus, aperto ore, oculis elevatis, corpore (quod per totum ægritudinis tempus jacuerat) erecto, extensis brachiis, decora sui compositione longam sit ecstasim passus: qui cum vocantium vocibus non responderet, solus in suavis deliquii libertate relictus est. Ab his autem excessibus, prout impressio cælestis mentem affecerat, aliquando hilaris, aliquando lacrymabundus revertebatur.

[167] Exorto sanctissimæ Trinitatis die festivo, in tanti mysterii cogitatione, [ac raptum] debilitatem corporis spiritus fervore corroborans, e cella quasi alatus exivit, voce alta intonans: benedicamus Patrem et Filium cum sancto Spiritu, omnes ad individuæ Trinitatis laudes celebrandas invitabat. Succedente postea Corporis Christi solennitate, a dilecto animæ suæ Agno immaculato speciali quo dam beneficio recreatus est. Pater quippe Franciscus a Mendoza confessarius ipsius (qui nocte illa cellulæ ejus ostium, ipsum invisurus aperuit) solum quidem invenit, sed loquentem, & multa gaudii signa demonstrantem. Audiit quoque hæc verba: Venite adoremus et procidamus ante Deum, sæpius repetentem. Vidit & angulum cubiculi quemdam manibus designantem, quasi Majestatem illam (quam laudabat, ad cujus etiam laudes creaturas vocabat) indicaret. Qui mox ad confessarium intuentem conversus rogavit, ut abiret, nec suave illud matutinum sua præsentia turbaret. Cui ille morem gerens, clauso ostiolo, recessit; sed tunc Virum Dei singulari aliqua Christi visione honoratum, ex iis, quæ viderat & audierat, intellexit.

[168] [cælesti viatico munitus diem mortis suæ prædicit;] Crescente infirmitate, visum est medicis opportunum sacri Viatici tempus: quorum sententiam significantibus sibi fratribus, respondit Vir sanctus: “Intempestive quidem, & promptius; sed tam bonum hospitem Christum cito recipiamus”. Fuit hæc dies decima quinta ante obitum ejus. Sacramento mira devotione sumpto, visus est quasi novas acquisiisse vires: quare reverendissimus P. Joannes Venido, mox episcopus Orensis a, vitæ terminum diutius protrahendum existimans, Viro Dei, quod sacram Portiunculæ indulgentiam lucraturus putaretur, ait. Cui ille, indulgentiam quidem dilecti sui patris sancti Bonaventuræ se consecuturum adjecit: Quibus verbis, aliisque indiciis in festo tanti Doctoris obiturum omnes intellexerunt; nec desunt pii bonique Religiosi, qui clare & distincte sic a Dei Servo prædictum affirment. Asseritque P. Franciscus de Nuñes, quod nocte feriæ secundæ, biduo antequam migraret; cum nonnulli fratres ad cellulam Viri sancti concurrissent, sibi ab eo dictum fuit: “Mone Patres, ut redeant ad somnum; non enim hac nocte, sed in die patris mei sancti Bonaventuræ sum moriturus”.

[169] [circa quem aviculæ hiemali tempore dulciter canunt.] Circa ultimos vitæ ipsius dies multoties auditæ, & visæ sunt aviculæ quædam in cellulæ fenestra, cantu suavissimo, & melodia insolita adstantium aures animosque rapientes; quæ cum nec strepitu, nec vocibus humanis terrerentur, ac noctibus ipsis, mediaque hieme (Julio enim mense hiems Limanis est) præter morem canerent, corpus ejus mortuum ad valetudinarii oratorium postea suaviter resonando sint subsecutæ, mirum aliquem & plane divinæ operationis effectum portendere putabantur.

[170] [Tandem post ferventes affectus,] Quinto ante obitum die fratri Joanni Gomez, infirmorum curæ præfecto, ait: “ Numquid advertis, frater, magnam Dei erga me misericordiam, qui vires mihi ad vincendum & expugnandum inimicum suppeditavit?” Triduo mortem præcedente, ad Religiosum sibi ministrantem reflectens, lacrymans ac suspirans in hac verba erupit: “Unde hoc, mi Domine Jesu, ut tu crucifixus, & ego servorum tuorum ministerio adjutus; tu nudus, & ego coopertus; tu alapis percussus, spinisque coronatus, & ego tot bonis cumulatus, totque beneficiis consolatus”? Die sequenti, præsentibus multis fratribus, exclamavit: “O Deus animæ meæ, sis glorificatus; qualis est tua circa me dignatio? Quod cum in desertam solitudinem quasi stercus maleolens projici, & ab omnibus merear derelinqui, tunc angelis istis (Religiosis scilicet) me video circumdatum, & eorum officiis tam affluenter sublevatum. Gaudeo, Domine mi, quod Deus sis, o quam suavis es!” His dictis ad adstantes conversus, eos ad amorem divinum efficacibus verbis est adhortatus. Tandem, quidquid ad novissimum halitum temporis fluxit, totum in charitatis, orationis, & omnium actibus virtutum expendit.

[171] Die XII Julii, extremæ Unctionis Sacramento se ad agonem, [& extremam unctionem ac ecstasin,] ut bonus Christi miles, accinxit, atque ut facilius pauper & nudus cum nudo hoste pugnaret, laceriorem habitum in eleemosynam a guardiano impetravit; mox commendata præceptorum cælestium & regulæ seraphicæ observantia, singulis fratribus tenerrimo amplexu valedixit, & quamquam, dum viveret, speculum sanctitatis fuisset, malæ ædificationis & vitæ parum religiosæ supplex & gemebundus veniam deprecatus est. Nocte transitum præcedente in profundam ecstasim raptus, omnium adstantium judicio exspirasse creditus; reversus tamen postea, exclamavit: “Lætatus sum in his, quæ dicta sunt mihi; in domum Domini ibimus”. Ex tunc usque ad finem, visa est in facie ejus superfusa lætitia, alacritas, & venustas, ac anima ejus de bono sibi promisso exultans, in effusa gaudii signa prorupit. Dicenti sibi cuidam fratri; “Quandoquidem te, Pater, jamjam ad cælum Deus extollet, memento mei, dum veneris ad regnum æternum”. Respondit hilari voce: “Ita est, quod ad cælum pergo; sed hoc ex meritis mortis, & Passionis Christi: ego enim maximus peccator sum; cum ad patriam appulero, bonus tibi amicus ero”.

[172] Orta est denique dies sancto Bonaventuræ sacra, [immutato mirabiliter corpore,] in qua Vir Dei debitum naturæ soluturus, non horruit ad terribilium terribilissimum, sed multis indiciis ineffabilem lætitiam pandit. Eadem die, febris continuæ (quæ corpus exesa carne velut aridas radices exsiccaverat) subito intemperies cessavit: oris saliva prius fœtida, jam suavem odorem emisit: manus asperæ & rugosæ, tunc candidæ & naturali redditæ proportioni apparuerunt. Adeoque novas videbatur induisse vires, ut quidam medicus, dum postea desunctum scivit, aliquo casu extraordinario (puta amoris divini, aut desiderii cælestis violentia) exspirasse affirmaverit.

[173] Cum itaque Religiosi adstantes Officium divinum voce intelligibili recitarent, Vir Dei ad versiculum, [pie moritur.] Gloria Patri, oculis ac manibus sursum erectis, solitam jaculatoriam, Glorificetur Deus, suaviter proferebat. Finitis psalmis, symbolum fidei decantatum est, suam interim musicam & harmoniam aviculis commiscentibus; cumque ad verba illa, Et incarnatus est de Spiritu sancto ex Maria Virgine ventum est, insonuit etiam ecclesiæ campana signum elevatæ Hostiæ in Missa solenni S. Bonaventuræ. Tuncque Vir sanctus ad Crucifixum intentus, manibus in crucis figuram compositis, devotam oratiunculam, Glorificetur Deus, cum anima ad Deum ejaculatus est, & dormienti similis exspiravit die XIV Julii, S. Bonaventuræ festo b, anno vero millesimo sexcentesimo decimo, ætatis suæ sexagesimo primo. Corpus a fratribus curatum, circa meridiem ad valetudinarii oratorium juxta morem delatum est.

ANNOTATA.

a Suspicor, scriptorem Vitæ ex voce Hispanica Orense perperam fecisse Latinam: hæc enim episcopalis Galleciæ urbs, Compostellano archiepiscopo subjecta, & vulgo Orense dicta, Latine appellatur Auria, vel Amphilochia & interdum Aquæ calidæ Cilinorum, estque sita ad Minium fluvium, ubi etiamnum exstant calidi fontes. Hæc est probabilior geographorum opinio. Quidquid sit, ego alium episcopatum Orensem, seu potius Auriensem invenire non potui.

b De die obitus difficilem nodum proposuimus in Commentario prævio num. 2 & 3.

MIRACULA AUCTORE EODEM TIBURTIO NAVARRO,
Collecta ex processu beatificationis, aliisque hujusmodi instrumentis.

Franciscus Solanus Ord. Minorum de Observantia, Limæ in Peruvia Americæ (S.)

CAPUT I.
Varia beneficia, quæ die obitus & sepulturæ beati Francisci Solani multis ejus opem implorantibus concessa sunt.

[Varios a capitis dolore,] Virtutibus se homo, dum vivit, Dei servum fidelem probat; grata sibi hominis fuisse obsequia, post mortem Deus miraculis manifestat: ita profecto se circa dilectum Famulum suum divina munificentia gessit, quem in ipso obitus die voluit miris operationibus coruscare. Dolebant gravissimo capitis dolore patres Joannes Sedano, & Ludovicus Pacheco Observantes Minoritæ, cum ipso mortis Francisci Solani die, ille sacras defuncti manus suo reverenter capiti imponens; hic quamdam ejusdem reliquiam devote contingens, subitæ liberationis gratiam receperunt. Nec minus se in alios fratres suos beneficum Vir Dei exhibuit: nam, testante P. Francisco de Mendoza prædicatore, inculpatæ vitæ Religioso, eadem die quidam fratres in valetudinario ægritudinibus detenti, salvi & incolumes evaserunt.

[2] [asthmate,] Cum Christophorus Vivas jamdiu asthmatico dolore laboraret, tentatis frustra humanis remediis ad opem divinam confugit, & coram Francisci Solani corpore humiliter genuflexus oravit. Exaudita est humilis ejus deprecatio: nam Servi Dei intercessione liber recessit.

Similiter & Anna de Prado, a decennio asthmatica, acutam febrem, & acutum lateris cruciatum nonnumquam patiebatur. Hæc nullo sublevata remedio, audita felici P. Francisci morte, ipsum pro salute deprecata est, & tunicæ ipsius particulam pectori devote admovit: ad cujus contactum subito convalescens similem numquam imposterum ægritudinem sensit, licet sæpe a præscripta sibi vitæ ratione in tantum deviaverit, ut antea ex minimo horum excessu molestias quasi letales experiri soleret.

[3] Joannes ab Azaña mercator jampridem ventis intra præcordia conclusis gravatus, [ventositate,] nec corpus erigere poterat, & quibusdam membris intumuerat. Hic coram sacro cadavere genuflexus orans, ut manus & pedes devote osculatus est, se liberum vidit.

Eadem die Franciscus de Avalos Tinoco, cum a multis mensibus tertianam, [febri,] ac interdum quartanam cum vehementis frigoris crebro accessu febrem pertulisset, ut P. Solani corpus invisit, manibus & pedibus oscula infixit, habitus ejus & chordæ præsegmina collo suo reverenter apposuit, quam imminere putabat febris molestiam, nec tunc, nec imposterum sensit.

[4] Semestris puella, Joannis Stephani Perez, & Antoniæ Ortiz de Vargas filia, [fluxionibus,] ob nervorum tumorem manca facta est; accessit & vehemens fluxio in brachium jam læsum, fletus ab ea lugubres extorquens. Afflictus filiæ malo parens ad conventum sancti Francisci, quamdam P. Solani eadem die defuncti reliquiam petiturus, accurrit: obtentum tunicæ parvum fragmentum, ægrotantis puellulæ partibus læsis reverenter approximavit; ad cujus contactum subito nervorum contractio desiit, fluxio cessavit, & infantula perfectum manus brachiique usum recuperavit.

[5] Puer septennis, Joannis de Esquibel filius, alternis intensi frigoris, [iterum febri,] & vehementis caloris vicibus in febrem periculosam deciderat. Cum eo, quo Vir Dei migrabat momento, exclamavit: Deferte me ad patrem Solanum; quia ille me sanabit. Delatus itaque ad oratorium, in quo corpus expositum erat, manus illius & pedes devotis osculis est veneratus; moxque levamen sentiens, domum alacer & gaudens reversus est, nec malo hujusmodi ultra laboravit.

Ludovicus Laurentius de Esquibel, duodecim annorum puer, [tumore,] gravi infirmitate, quasi obstructione oppressus, ita circa stomachi orificium intumuerat; ut a medicis moriturus crederetur. Verum eadem die, qua Servus Dei debitum naturæ persolvit, tunicæ ipsius particulam a quodam Religioso accepit, quam nocte sequenti ad turgentes stomachi fauces confidenter admovit; mane autem consurgens, se sanum a tumore invenit.

[6] Catharina de Armenta, uxor Joannis Martini de Vivas, [urinæ detentione,] diuturna stranguria, seu urinæ detentione laborans, cum nec cibum, nec somnum capere posset, a medicis derelicta morti proxima credebatur, jamque sepulturæ ipsius necessaria parabantur: cum ingrediens ad illam Joannes de Villavicentio, mortem P. Solani recentem annuntiavit, & ægram, ut ejus merita imploraret, admonuit. Illa itaque Servi Dei humiliter exposcens auxilium, tunicæ ejus fragmento partem dolentem tetigit, ac filum ejusdem stamineum ore deglutiit, statimque calculum cum urina ejiciens sanitati completæ restituta est.

[7] [febribus,] Pater Didacus de Estrada, Ordinis B. Mariæ Redemptionis captivorum sacerdos, acutis & intensis febribus (quarum singulis accessionibus biduo detinebatur) laborans, nec remedium in humanis inveniens; ipso exsequiarum P. Solani die cum acutissimus esset capitis dolor, & vehementior æstus accretio, ad eum pro sanitate exorandum se contulit. Itaque frequentes populi turbas penetrans, & coram corpore genuflexus procumbens, ejus pedibus & manibus devota oscula consignavit, & caput illius plantis reverenter supponit. Exauditus est pro sua devotione & Servi Dei meritis: nam illico febris & dolor non amplius reversura abscessere. In cujus beneficii memoriam singulis postmodum noctibus Pater & Ave Maria ad Virum sanctum dirigere consuevit.

[rheumate,] Eleonora de Coca, Joannis Perez de Mendejar vidua, cum a triennio continuis cerebri fluxibus & rhumis afflicta, nec palatum lingua contingere, nec vocis articulos posset efferre, quandam habitus Servi Dei reliquiam vertici suo superinduxit, & statim, subsecuto levamine, meruit ab _ægritudine liberari. Sic & Maria Sancia eadem tunicæ præsegminum virtute, ipsa funeris die a molesto capitis dolore, & febri intensa sanata est.

[8] [profluvio sanguinis] Eleonora de Abreu a sex mensibus profluvium sanguinis patiebatur: exquisitis medicinæ remediis non tam non diminuta, quam aucta infirmitas eam paulisper ad mortem ducebat. At præcipua mali vis ipso patris Solani exsequiarum die efferbuit. Contigit autem, ut capitaneus Dominicus de Bustinca maritus ipsius cum prorege (cujus satellitii locumtenentis officium agebat) conventum S. Francisci mane ingressus, & candorem, suavitatem, odorem, & alia superius enarrata exanimati privilegia corporis admiratus; forte aliquas tunicæ ipsius particulas a Religiosis dono acceperit, cum quibus domum reversus uxorem sic periclitantem, ut gauderet, admonuit, & de salute reliquiarum patris Solani contactu obtinenda speraret. Et revera, admotis ad infirmæ ventrem sacris præsegminibus, subito profluvium stetit, & sanitas optata redivit.

[9] Isabella Carillo filium latere dextro confractum peperit, [lateris fractione,] cujus tanta vis ægritudinis erat, ut cum unum alteri crus admovebatur, præ vehementia doloris immutari ad mortem videretur. Itaque desperato infirmitatis in alvo materna contractæ remedio, nec quidquam unctione, vel alio medicamine juvantibus, puerum afflicti parentes sancto patri Solano humiliter obtulerunt. Cujus quoniam dies exsequiarum erat, nec ob concurrentem multitudinem infantulum ad ecclesiam deferre audebant, particulam tunicæ Viri sancti confidenter apposuerunt infirmo; qui ad salutarem reliquiæ contactum statim sanus, & omnino illæsus evasit.

[10] Eleonora de Sotomayor, Francisci Suarez ab Amaya uxor, [cruris dolore,] intenso cruris dolore a quindecim diebus vexata, ad Viri Dei funus licet ægre se contulit; quo cum, nisi eo jam tumulato, non pervenisset, devotas ad sepulcrum preces effudit, & habitus ipsius præsegmine sibi admoto, sensim a cruciatu libera, & perfectæ sanitati reddita fuit.

Mariam Euphemiam de Pareja, Joannis de la Raya uxorem, [cordis dolore, & tremoribus corporis liberat.] vehemens a duobus & ultra annis cordis dolor angebat, cui adjuncti repentini corporis tremores, ex leviori quaque molestia causari, eam sæpe ad mortis fauces trahebant. Exhaustis medicinæ curis, & infirmitate ad mortem judicata, afflicta mulier, quo die tumulatus est Vir Dei, tunicæ ipsius fragmentum cordi apposuit, & devote opem ipsius imploravit; nec fraudata est a desiderio suo: nam illico integram obtinuit sospitatem.

[11] Maria Gutierrez de Medina, uxor Thomæ de Herrera Escalona, [Mulier beneficium sanitatis sibi collatum] struma gravi in modum carcinomatis sub sinistro brachio erumpentis afflicta; cum in cura medicorum multas frustra per duos circiter annos expendisset facultates, ac adeo brachium intumuisset, ut illud pectori admovere non posset, ad sacrum Servi Dei funus, licet admodum difficulter, accessit: cujus pedes reverenter osculata, ex iis (quæ in corpore vidit) sanctitatis indiciis, ipsum sibi potentem apud Deum intercessorem futurum sperare cœpit: quamobrem fide animata, emplastra sibi a chirurgo ministrata extraxit, & in manus Joannæ Franco sociæ & adjutricis suæ deposuit, & pro iis aliqua habitus Servi Dei particula turgentem strumam contexit. Ipsum interim humiliter exorans, & se singulis unius anni quartis feriis in honorem ipsius jejunaturam, & rosarium recitaturam promittens. Adfuit devotæ mulieris orationi Franciscus, eamque, resoluto penitus tumore, & dolore represso, mirabiliter sanavit.

[12] Cum autem post octodecim annos a judicibus apostolicis ad inquirenda Servi Dei miracula deputatis, [celans punitur, & illud promulgare statuens sanatur.] omnes (qui haberent perspecta) ea juridice declarare, promulgato in ecclesia cathedrali edicto, juberentur, hæc acceptæ sanitatis beneficium fideli testimonio promere detrectavit. Quæ in pœnam ingratæ memoriæ iterum pristino dolore & recrudescente carcinomate afflicta flagellum Dei agnovit, & ad sancti Viri sepulcrum pergens culpabilis silentii veniam, & inflictæ pœnæ medelam poposcit, & salutis olim sibi mirabiliter restitutæ juridicam vovit declarationem. Placuit Deo promissum, & statim struma renascens abscessit: mulier vero coram judicibus apostolicis cum Joanna Franco sinceram & diligentem totius successus edidit confessionem.

[13] Non solum autem se viri Dei Francisci virtus ad corpora, [Virum a mala consuetudine,] sed & in ipsas mentes extendit. Erat quidam in civitate Limana adeo inveterato consuetudinis perversæ jugo subactus, & a triginta annis in horrendum peccatum proclivis, ut se nulla vi ab eo retrahi posse affirmaret. Hic ad Francisci Solani exsequias cum plebis affluentia concurrens, ad corpus accessit, intra se dicens: Si Vir iste sanctus est, me ab hujus vitii nexibus liberabit. Dum ergo ejus se precibus & meritis propterea commendaret, & pedibus sacris oscula devota infigeret, repente in virum novum mutatus, corde liquefieri, contritionis dolore intus urgeri, peccati deformitate & divinæ justitiæ flagellis terreri, ac misericordiæ cælestis consideratione recreari se sensit. Et inde statim exsurgens confessario latentia conscientiæ vulnera patefecit, atque a dura peccati lege per Servi Dei auxilium liber evasit.

[14] [& mulierem ab inveterato odio liberat.] Mulier quædam ex præcipuis civitatis, tantum a duodecim annis erga quemdam hominem, extremæ sibi paupertatis auctorem, conceperat odium, ut ad illi condonandum nulla umquam ratione a viris religiosis potuerit adduci: immo etiam mortuo continuis imprecationibus maledicebat, & quam ipsa sumere non poterat, a cælo vindictam petebat. Quæ cum ad Servi Dei exsequias venisset, ac sacros illius pedes & manus osculatura, propius accedere conaretur; refulfit subito lumen in habitaculo cordis ejus, & interius illustrata sibi tacite exprobrare cœpit: Quomodo, cum sim tot peccatorum rea, Sancti illius pedes contrectare audebo? Et ad illum conversa rogavit, ut pro se ad Deum intercessor existeret, quatenus ope divina, odium a corde deponeret. Mox sacram Viri Dei manum osculata, eam cordi suo apposuit. Ad tam felicem contactum lapidei pectoris est emollita durities: fugato odio, amor successit, & tranquillitas aversioni. Ac deinceps non vindictam, sed veniam; non calumniam, sed bonam famam defuncto inimico conciliare solicita fuit.

[15] [Honorare Servum Dei detrectans punitur, & pœnitens sanatur.] Quantum vero in Servi sui amicos & veneratores se munificum exhibuit Deus, tantum se in ejusdem contemptores severum vindicem Michaëlis Gomez artificis sellarii castigatione probavit: hic enim non solum defuncti corpus cum tota populi frequentia visitare noluit, sed etiam aliquo modo despexit: nocte vero illa, cum se gravibus & & letalibus molestiis sensisset turbatum, die sequenti ad conventum sancti Francisci se contulit, & pedes sacros est osculatus. Ex illo osculo, non eam, quam alii devoti suavitatem, sed fastidium stomachi, & horrorem percepit. Domum reversus lectulum conscendit, nec, quam optabat, quietem invenit: videbatur sibi interim venerabilem P. Solanum præsentem videre, & sibi hæc objurgantem audire: Quare cum sis terra & cinis, ad pedum meorum osculum exhorruisti? Cave tibi, & quid inde tibi continget, videbis. Altera vero die factus est omnis miseriæ simulacrum, claudus & debilis cruribus, oris situ deformis, dentium gingivis pallens, & toto corpore velut truncus immobilis. Agnovit occasionem inflicti flagelli, & ad Viri sancti præsidium se devota prece convertit. Uxor quoque ejusdem aliquas sacri Intercessoris reliquias marito reverenter admovit, ad quarum contactum rediit os ad pristinum situm, & omnis ægritudo recessit; excepto tamen, quod in aliorum exemplum aliquamdiu sine fulcimentis ire non potuit, donec ab eo, a quo instantaneam receperat aliorum curationem, istius etiam infirmitatis integram paulisper obtinuit sanitatem.

CAPUT II.
Quædam personæ religiosæ intercessione ipsius sanitati restitutæ, & multi pueri a morte resuscitati, variisque morbis erepti.

Venerabilis Christi famulus frater Andreas Corzo a, acri podagræ molestia cruciatus, [Vir sanctus a podagra,] ab anno & medio absque baculo incedere non valebat. Hic braccas (quas sanctus pater Solanus dum viveret) gestaverat, vix induit; cum subito se liberum sensit, & licet octoginta annis provectus, tamen sine fulcimento deinceps ambulavit. Sic & quidam alius Religiosus habitus servi Dei Francisci particula graves podagræ dolores exstinxit.

Frater Joannes Gomez, conventus Limani infirmarius, [stomachi malo,] stomacho graviter laborans, se, quo Servus Dei olim usus fuerat, flagello reverenter contexit, & statim convaluit, quod & in multis aliis infirmitatibus salubre invenit. A similis etiam ægritudinis, multorumque aliorum cruciatuum malo pater Franciscus de Mendoza Minorita prædicator, tunicæ Viri sancti præsegmine sanus evasit.

[17] P. Joannes Rodriguez de Saavedra, conventus S. Mariæ Angelorum Recollectionis Limanæ guardianus, [abscessu & febri,] abscessu & febre vehementi decumbens, applicato sibi Viri sancti sagi fragmento levamen illico, mox integram sanitatem, recepit. Sic & P. Hieronymus Ildephonsus a Turre periculosa febre vexatus, sepulcrum Servi Dei visitavit, & apposita sibi habitus ejus reliquia, convaluit.

Fr. Antonius Lopez laicus cruris dolorem & læsionem adeo gravem patiebatur, [cruris læsione,] ut nullo remedio potuerit sublevari; conversus autem ad patris Solani merita, in ejus memoriam Pater noster, et Ave Maria semel recitavit, & statim dolor & læsio cessarunt; & pede, quem prius in terram collocare non poterat, cœpit commode ambulare.

[18] P. Franciscus de Torrez, conventus Truxilli guardianus, [doloribus variis.] præter acutissimos cruris & humeri dolores, alia quoque secreta & periculosa infirmitate afflictus ad balnea provinciæ de Caxamalca a superioribus pro cura transmissus est. Quo ut appulit, sibi datum habitus Francisci Solani præsegmen ad partes dolentes apposuit, & pia supplicatione ipsum sibi (dum olim viveret) amicum, jam fieri advocatum rogavit. Et ecce subito tantum lenimen sensit, ut absque ullo humano remedio ab omnibus morbis sanus evaserit.

P. Joannes Sedano ob vehementem pedis dolorem, [pedis dolore,] nec stare, nec sedere, nec jacere poterat: qui pannum, Viri Dei corporis tactu sacratum, ut ægro pede tractavit, illico sanitatis compos fuit.

Quidam alius frater, acerbis contra castitatem tentationibus impetitus & pene prostratus, fune, [tentatione contra castitatem,] manibus Viri sancti defuncti contacto, se præcinxit, & illo puritatis cingulo libidinis humorem exstinxit.

[19] [oculorum morbo,] P. Blasius, sacri Prædicatorum Ordinis religiosus, exhaustis pro medela oculorum humanis remediis, ex pulvere, sepulcro Viri Dei inhærente, lutum fecit, eoque oculos linivit; & statim potenti Francisci Solani intercessione humor defluus stetit, oculorum acies purgata & roborata est. Idem quoque, jam in necessitatibus corporis opem ejus expertus, in spirituali quadam angustia ad eum recurrit, & statim consolationem optatam impetravit.

P. Ludovicus a Guadalupe, ejusdem S. P. Dominici Ordinis alumnus, a quadriennio oculorum dolore ob continuos humorum defluxus laborabat, & unius præsertim claritatem ex copia fluxionis amiserat. Hic cum sacrum Francisci Solani cadaver quodam rosario attigisset, in conventum reversus crescere molestias sensit; ita ut oculos ad matutinas horas legendo solvendas aperire non valeret. In illa angustia virum Dei Franciscum sic allocutus est: “O pater Francisce Solane, si vis me de tua sanctitate (quam publica fama celebrat) omnino convincere, fac tuis precibus, ut Deus ab hac infirmitate me sanet”. Vix hæc cogitaverat, cum palpebras movit, motas aperuit, facile legit, & ab ægritudine penitus liber remansit.

[20] [surditate,] Soror Andrea de Jesu, Religiosa professa monasterii sanctæ Claræ, ab uno anno surditatem nullo remedio sanabilem contraxerat; quæ dum Francisci Solani auxilium humiliter imploravit, & ejus meritis auditus beneficium pro majori Dei obsequio sibi restitui petiit, desiderii compos effecta est: nam cum ipsius tunicæ particulam per biduum ad aures tulisset, hoc elapso, repente strepitum aliquem & fragorem quasi crepitaculi audivit, & statim perfectum auditivæ potentiæ usum accepit: quæ in tanti boni gratitudinem singulis noctibus bis Salve Regina in sancti Patris Solani memoriam imposterum recitavit.

[frontis dolore,] Soror Beatrix de Illescas, monasterii Incarnationis professa, acutum in fronte dolorem patiebatur, cujus continuis molestiis lecto detenta, ut viri Dei Solani celebrem didicit sanctitatem, ei se devote commendans parvum ejusdem tunicæ præsegmen assumpsit; cujus virtute ipsamet nocte putridum ex ore abscessum evomuit, & subsecutam inde sanitatem Intercessoris sui meritis semper adscripsit.

[crucis molestia sanat.] Alia ejusdem conventus monialis Bernarda de Caravajal, cum a coxendice usque ad medium cruris tam intenso cruciaretur dolore, ut quiescere omnino non posset, servi Dei Solani reliquiæ efficacia optatam consecuta est sospitatem.

[21] [Duæ] Secundo post Viri sancti felicem transitum die, puellula quædam gravi infirmitate interiit; quam mœsti parentes patris Francisci Solani meritis sibi reddendam sperantes, caputium ejus super defunctæ cadaver, cum de ipsius funere ageretur, extenderunt. Et ecce postea, illis sacram reliquiam tollentibus, ut corpus pro sepultura involverent, subito infantula lugere cœpit, & novam Intercessoris tanti virtute adepta est vitam.

In civitate Truxilli, & domo depositarii generalis Gaspari de Giles infantula biennis ex alto quinque contignationibus solario in impluvium, [Puellæ] lapidibus stratum, decidit; & casu tam gravi extemplo occubuit, & sic misere enecata in altum cubiculum delata est. Aderat inter alios repentinæ mortis compatiens Catharina Gomez vidua, quæ reliquiam habitus viri Dei Solani ad caput defunctæ confidenter admovit, & pro ejusdem resurrectione deprecata est. Exauditur subito oratio mulieris, & hora jam a casu elapsa, puellæ animula in corpus, quasi a somno excitatum (cunctis obstupescentibus) reversa est; nec in ea ullum læsionis vestigium remansit.

[22] In Valle de la Nasca b, sexcentis c leucis a Civitate Regum distante, [& duo pueri] puerum quemdam Nicolaum, Joannis Home & Isabellæ Rodriguez filium, febre vehementi correptum, adeo mortales angustiæ repente occuparunt, ut pedibus manibusque perstrepens, inde crura quasi post luctam mortis extendens, vultu immutatus, ac sensuum usu per quadrantis spatium privatus exstiterit. Illum apprehensum desolatus genitor, ut ex manifestis indiciis, omniumque adstantium judicio exspirasse non dubitavit, dolens & lugens lectulo deposuit. Tuncque recordatus viri sancti Solani & miraculorum ejus, alte exclamare cœpit: “O beate pater Francisce Solane, redde mihi vivum filium; & ego beneficii non ingratus, ad sepulchrum tuum novemdiales stationes me acturum polliceor, tuque semper mihi peculiari devotione charus exsistes”. Vix hæc voverat, cum puelluli oculos aperiri, & hinc inde suaviter verti, faciei colorem innovari, genas roseo rubore perfundi, corpus, exstincto febris calore & ægritudine repulsa, sanum vegetari cuncti circumstantes non sine stupore viderunt.

[23] Petrus da Figueroa puellulus, Isabellæ de Torres filius, [a morte suscitantur.] anno MDCXIV per duos menses acutis febribus agitatus, tandem quadam feria quinta ante auroram exspiravit, ut certis experientiis signisque compertum est. Hujus mater mœrore confecta exanime corpusculum ad capellam servi Dei Solani detulit, ibique cum lacrymis & singultibus ferventes pro filioli resurrectione orationes effudit. Nocte superveniente, nondum exaudita, & in fidei firmitate probanda, relicto in præfata capella cadavere, domum revertitur. Mane diei Veneris exorto, iterum illuc se conferens filium adhuc exsanguem & mortuum adinvenit. Renovatis propterea ejulatibus, Missæ ibidem mox celebrandæ stipendium dedit. Itaque dum Sacrificium Deo in Servi sui invocationem offertur, & ad secundam hostiæ immaculatæ elevationem pervenitur, puer lugere incipit, & mamillam sugere: cum quo vitæ reddito Deum laudans, & jubilans mater ad propria rediit. Ille autem sibi restituta lucis usura per multos postea annos potitus est.

[24] Puer septennis, filius Domini Joannis de Cespedes, & Isabellæ de Camargo, a duobus annis febri quartana, & frequentibus obstructionibus laborabat, [Pueri varii febribus, obstructionibus,] quibus a trimestri febri tertiana duplici superaddita, in manifestum vitæ discrimen medicorum judicio devenerat. Desperata ergo ipsius salute, cum die quadam æstus vehementia ultra solitum efferbuisset, afflicti parentes illum ad S. P. Solani sepulcrum detulere; ubi humiliter orantes, novemdiales, si salvus evaderet, se acturos excubias promiserunt: moxque infirmo, quadam ejusdem Viri sancti reliquia apposita, omnis ægritudinis labes abscessit.

[& mortis periculo, eripiuntur.] Cum puellulus quidam triennis, servæ capitanei Petri de Azaña filius, periculosis fluxionibus ægrotaret, incauta mater vestimentis exutum in fossa incili lavit: quem subito frigoris rigor ita penetravit, ut (cum jam debilis esset) statim deliquium cordis sit passus: & ob mortis indicia, in oculis, dentibus, vultuque patentia, a præsentibus creditus est exspirasse. Ad hæc desolata parens imprudentiæ suæ infantuli mortem adscribens, vestimenta scidit, capillos sibi evellit, & totam domum mœstis ejulatibus implevit. Hera vero illius Hieronyma de Santander habitus viri sancti Solani præsegmen summis pueri labris admovit; ad cujus salubrem contactum illico oculos aperuit, ora laxavit, &, qui vix usum loquelæ per ætatem habebat, laudes Creatoris cantu suavi deprompsit.

[25] [Mulier filii sui herniam sanatam tacens punitur, & divulgare promittens exauditur.] Ildephonsus de Vargas, Joannæ Ponciæ de Leon filius, a prima pueritia herniam insanabilem ex fractione contraxit; cujus cum per undecim annos usque ad decimum tertium ætatis crudeles tolerasset molestias; tandem venerabilis Servi Dei meritis, & reliquiæ habitus ejus ad partem læsam contactu, eadem nocte omnis tumor & durities læsionis cessavit. At cum præ jubilo puer beneficium acceptum celare non posset, arguitur a matre, & ne gratiam panderet, impeditur: sed ecce, quod ultor ingratitudinis Deus, adolescentulum recidivo tumore ægrotare permisit: quo flagello edocta parens, veniam silentii petiit; & patrati miraculi famam se vulgaturam promisit. Iterum ergo exaudita restitutæ sanitatis bonum filio impetravit, nec illud amplius dissimulare præsumpsit.

[26] [Puellæ & pueri] Isabellæ Ortiz filia bimensis, a viginti diebus acerbo thoracis dolore cruciata, & interdum acri febre exusta, nihil juvantibus remediis, moritura credebatur: quæ patri Francisco Solano commendata, post emissum a matre votum de puella ad ejus sepulcrum deferenda, & Missæ sacrificii in ejus capella celebrandi retribuendo stipendio, statim suavi somno correpta integre convaluit.

Petrus de Mendoza puer quinquennis repentino & acuto dolore correptus, quo in rabiem agi videbatur, reliquiæ viri Sancti virtute subito sanatus est.

Infantula quædam Limana decem mensium ventris profluvio, & superveniente periculoso malo (quem indigenæ vocant del Valle d) in modum cancri serpente, ultima mortis indicia dabat; cum ex particulæ tunicæ Viri sancti efficacia subitam sospitatem recepit.

[27] [a diversis infirmitatibus liberantur.] Multos etiam alios morti proximos, & a medicis derelictos pueros, Viri Dei merita a pluribus morbis eripuere. Nam puer biennis, Joannis de Herrera filius, repentino casu interiisse judicatus; filius Petri de Ribera, ab octoginta diebus febre, oppilatione, ossium debilitate infirmus, & medicorum sententia insanabilis; Indus quidam infantulus, stupore sensuum, & carcinomate ori impendente omnino incurabilis; puellula quædam Nigra vitæ desperatæ; Agnetis de Ribera filiolus ventris profluvio, & febre graviter impetitus; hi omnes tunicæ viri Dei præsegminum salubri virtute, e mortis faucibus evaserunt. Præterea Basilius puer unius anni, ad sancti Patris tumulum a febris mortiferæ violentia eripitur: Nicolaus, ob sanitatem a viro Dei receptam dictus Solanus, novem mensibus natus rosarii, quod sancti Patris corporis contactus sacraverat, efficacia a letalibus morbis convaluit. Joannis Perez, & Annæ a Cruce biennis filiola desperatam, ob febrem pertinacem, & igneos vibices corpore toto diffusos, Viri Dei meritis in Missæ sacrificio a matre commendata, sanitatem recuperavit. Filius Melchioris del Castillo, & puella triennis, Antonii de Zuniga filia, ad sancti Viri sepulcrum delati, & ejus precibus humiliter crediti, malignæ febris mortales angustias prompta valetudine superarunt. Denique periculose infirmus puer quidam in oppido Truxillo ob abscessus gravitatem a medicis desperatus, statim ut aquam staminibus tunicæ Viri sancti superfusam potavit, fœtidam corruptæ materiæ saniem e corpore rejecit, & mirabilem adeptus est sanitatem.

ANNOTATA.

a Hic ab Huebero in Menologio Franciscano ad diem 10 Junii laudatur, diciturque cum singulari sanctitatis opinione Limæ obiisse nonagenarius anno 1620.

b Hæc est vallis Peruviæ, quam aliqui olim indigenis frequentissimam & ædificiis celeberrimam fuisse tradunt. Hodie ex ea Hispanis incolis plurimum sacchari provenit.

c Hic auctor Vitæ Latinæ non advertit ad expressionem Hispanicam: nam in Vita Hispanica lib. 3, cap. 4 expresse dicitur hæc vallis de la Nasca abesse a Civitate Regum sesenta leguas, id est sexaginta leucis, non sexcentis, ut ipse perperam vertit. Augustinus de Zarate apud Joannem de Laet lib. 10, cap. 25 scribit, hunc locum tantum quinquaginta leucis Lima distare.

d Infra num. 64 explicatur, quale sit illud malum del valle; sed dubium manet, an solæ hæmorrhoïdes, an vero alii morbi, qui ibi enumerantur, huic sanguineo fluxui adjuncti, ita simul appellentur.

CAPUT III.
Variæ mulieres in periculoso partu adjutæ, duæ cæcæ illuminatæ, aliique homines promiscui sexus a diversis morbis liberati.

Elapso non multo post Viri sancti transitum tempore, Agnes de Vascones, Petri Pinel uxor, difficilis puerperii crudeles passa cruciatus, tentatis frustra remediis, ad extremam mortis agoniam devenisse judicata est. [Variæ inolitres] Quam ut desperatæ salutis obstetrix vidit, ultimum facere volens suæ artis experimentum, illam in aere suspendendam dixit, ac propterea duas sibi in auxilium alias obstetrices petivit. Tunc angusttata mulier, spiritualibus animæ munita subsidiis, aliud sibi mitius pro corpore tentandum remedium duxit; ac proinde invocato viri sancti Francisci Solani, cujus ubique miracula vulgabantur, præsidio (qua se olim ille præcinxerat) chordam ad stomachum sibi confidenter admovit, & subito absque labore, cunctis admirantibus, masculum peperit. Quem deinde post duos vel tres circiter annos, cum febre aliisque variæ ægritudinis angustiis laborans a medicis desperatus fuisset, mater ad capellam sancti Viri detulit, habitu Minoritico in ejus devotionem indui voluit, & Missæ celebrationem mandavit: in qua dum filio, cui olim primam lucis impetraverat gratiam, nunc sanitatis restitui usum oraret, voti compos effecta, sancti Patris meritis incolumem domum reduxit.

[29] [intercessione S. Francisci Solani] Clara Eugenia, Matthæi Muñez uxor, cum gravida esset, acerbum febris malignæ cruciatum perpessa est, cui, nullis medicorum remediis proficientibus, mors propero passu ob superadditos puerperii dolores adesse putabatur. His in angustiis in patre Solano spem collocans, tunicæ ipsius particulam alvo reverenter sibi jussit apponi; nec frustra: nam cito peperit, & ab ægritudine sana emersit.

Dum frater Joannes Rodriguez conventus sancti Francisci oppidi Potosi a janitor existeret, quadam nocte circa undecimam horam homo quidam ad ostium festinanter pulsavit, confessarium petens, qui uxoris ejus, in partus angustia periclitantis, & morti jam proximæ, confessionem exciperet: insuper rogans, ut si quam sancti patris Solani reliquiam (quem olim in Tucumano noverat, & pro Sancto reputabat) haberet, sibi janitor in parturientis solamen commendaret. Dedit ostiarius panniculum, quo Dei Servus olim usus erat, eoque monuit uxorem prægnantem præcingi. Reversus ille domum fratris consilium implevit, & statim, ut conjux sacri panni contactum sensit, fœtus, qui in ventre complicatus locum exitus non inveniebat, facili partu eductus est, ita ut mulier se numquam commodius peperisse testaretur. Mane sequenti maritus successum mirabilem janitori narratum ivit, a quo & particulam panni post multam instantiam impetravit.

[30] [in periculoso partu] Joanna Rodriguez gravida, ob picationem b intensos per viginti quatuor horas absque levamine perpessa cruciatus, ad sancti patris Solani auxilium confugit; cujus tunicæ præsegmen [ut] ventri admovit, subito mortuum fœtum ejecit. Die sequenti ejusdem reliquiæ efficacia aliam exanimem prolem effudit. Cum vero intra triduum nimis incaute foras in agros exiisset, altera die in civitatem, membris stupefacta, doloribus plena, & fere sensibus destituta, reportatur: cumque hac vice mortem evasura non crederetur, ad potentem Adjutorem suum recurrens, Missæ stipendium & novemdii stationem promisit. Nec moram faciens, ad sepulcrum ejus se deferri voluit, ubi ore ad humum defixo humilem pro sanitate orationem direxit, ac ex adjacente tumulo terra caput aspersit. Ad hæc revertitur sanitas; domum autem reversa parum olei in Viri sancti nomine auribus infudit, & cito perfecte audivit, ac ita a cunctis infirmitatibus integre liberata est.

[31] Maria Salazar, Joannis de Govantes uxor, [juvantur,] anno MDCXI, ad extremas vitæ angustias partu infelici deducta fuit: nam per octo dies, continuis agitata doloribus, omnes obstetricum curas & artes exhauserat. Tunc desolata puerperæ mater funiculo viri sancti Solani eam devote præcinxit, quæ statim, mitigatis doloribus, filiam peperit, & salva remansit.

Domina Floriana a sancta Cruce & Padilla acerbis partus doloribus, & vehementi febris ustione ad mortis fauces attracta, nullo mulierum obstetricantium, aut medicorum remedio sublevatur. Tunc ab hominibus desperata in divino cogitatum jactans auxilio, particulam habitus venerabilis Dei servi Solani devote contigit, cujus efficacia intra paucas horas mortuum fœtum ab alvo rejecit, & libera fuit.

[32] Maria quædam, serva Mariæ de Salas, ob continuos humorum defluxus cæcitatem contraxit. [& duæ cæcæ:] In ejus cura nullis patrona (quæ ipsam unice diligebat) remediis pepercerat; sed in vanum: nam a duobus & ultra mensibus omnino cæca remanserat. Cum autem illo tempore miraculorum P. Francisci Solani fama spargeretur, ad eum se hera convertit: quæ adjacente sepulcro ipsius pulvere obtusos ancillæ oculos de nocte implevit. Collyrium, quod naturæ nocivum fuisset, Viri sancti virtus efficax fecit: orto enim mane, abstersa caligine, & deposito sanguineo rubore, claram famulæ restitutam visionem stupefacta invenit.

Catharina de Origo ex gravi infirmitate lumen oculorum amisit, [illuminantur.] cui cum restituendo nulla physicorum medicamenta sufficerent; illa penitus cæca cælestis medici opem implorans, quadam nocte tunicæ Viri Dei fragmentum palpebris superinduxit; cujus potenti virtute per totam noctem quidam ab oculis aqueus humor effluxit, & die exorto claritatem perfectam adepti sunt.

[33] Ferdinandus del Poco copioso ad linguam & fauces fluxionum meatu tumorem acerbum ac ulcera miseranda contraxerat: [Aliqui afflicti tumore faucium,] quæ a decem & octo annis absque ullo remediorum lenimine passus, tandem ut aëris & climatis mutatione molestiam temperaret, ad regnum de Chilo c, quingentis a Civitate Regum leucis distans, transivit. Ibi quinquennio absque medela transacto, iterum Limam revertitur, ubi renovatis medicaminibus nullam sanitatis viam invenit; immo a medicis, ut ad iter æternitatis se accingeret, admonitus est. His in angustiis, audita miraculorum fama, quæ quotidie divina potentia Francisci Solani intercessione operabatur, iste de ejusdem auxilio plurimum confidere cœpit: quare novemdiales in tumuli Servi Dei capella preces inivit. Cumque quotidie ejus meritis se gradum aliquem sanitatis acquirere cognosceret, in fidei fervore multam e sepulcro terram ori immissam, circa gutturis & linguæ ulcera fricando & movendo perduxit. Hoc aliquoties repetens, absque alio medicamento, intra quindecim dies, tamdiu quæsitam invenit sanitatem.

[34] [morsu canino,] Menciæ, Dominici de Salazar servæ, caninus morsus majorem suræ partem absumpsit, cujus mox resecata a chirurgis proxima læsionis carne, ibidem letale carcinoma excrevit. Derelictam a medicis servam, jamque extremæ Unctionis sacramento pro agone muniendam, herus sibi eripi dolens, crus cereum ad viri sancti Solani capellam detulit, & Missæ illic celebrandæ stipendium largitus est. Post Sacrificium (cui devote interfuit) domum reversus, ancillam multo sublevatam reperit; quæ die sequenti e lecto sana surrexit, eique nova pro veteri carne, ab eo, qui olim carnem pro costa apposuit, restituta est.

[exulceratis naribus,] Petrus a Texada tumentes & ulceribus saucias a quadraginta diebus nares, quas nulla hominum ars sanare poterat, viri sancti Solani auxilio curavit: nam quadam nocte ex habitus ejus præsegmine binas in gyrum complicatas particulas in geminam narem induxit, & mane sequenti se sanum invenit.

[35] [cruris plaga,] Ildephonsus Mexia sacerdos in cruris dextri sura periculosi & inflammati ulceris acutos patiebatur dolores, quibus reprimendis cum medicinæ vis infirmior esset, ægre licet magno cruciatu sancti patris Solani sepulcrum adivit: ubi post devotam orationem, in oleum lampadis, coram sacro corpore ardentis immerso digito, ulcus facto signo crucis linivit, & statim dolor abscessit, saniei fœtor & plagæ tumor, relicta solum in signum miraculi cicatrice, evanuit.

[ulceribus] Andreas de Hornillos bibliopola cruris plagam humanis curis imperviam tunicæ Servi Dei fragmenti contactu, & Joannes Rubio similem, ejusdem intercessione, sanarunt.

Petrus de Ribera scholasticus ulcus insanabile ad carcinoma vergens, circa quod alia tria minora saniem copiosam manantia excreverant, Viri Dei patrocinio superavit; nam apposita cruri ejus sagi particula, cum post tres dies tibialia deponeret, decidit & reliquia, sanum ab omni plagæ molestia relinquens.

[36] [in brachio] Joanna de Villavicencio, jam diu quinque ulceribus in brachio dextro sauciata, ea a chirurgis ferro transfodi numquam sinere voluit, sed semper sanctum patrem Solanum pro salute deprecabatur. Interim a religioso quodam visitata, linteum, quo Servi Dei pectus fuerat fricando contactum, accepit; quod ubi ad brachium confidenter applicuit, statim jam a quadraginta diebus immotum cœpit movere, & se ad illam partem facile reclinare: ac tandem post quinque dies erupit se ipsa ulcerum putrida sanies, & ægra sanitatem comparavit.

[& manu,] Maria de Ribera, filia Gasparis de Ribera, ultra violentas febris angustias, excrescentes in manibus tumidas putredine plagas patiebatur. Quæ cum humanam operam frustra sibi videret impendi, sancti patris Solani tunicæ præsegmen collo in medelam appendit; nec decepta est: nam cito repulsæ ægritudini salus perfecta successit.

[37] Francisca Serrano de Espinosa, diuturno duorum mensium sanguinis fluxu ad extremum vitæ halitum deducta, [sanguinis fluxu,] ita ut nec sacrum Viaticum recipere posse videretur, facto humiliter voto de sepulcro Servi Dei visitando, illico sanata est, & intra triduum e lecto consurgens devote promissum implevit.

Anna de Villadiego, emissa simili & novemdialium stationum sponsione, exaudita est: sed ob non impletam, in ingratitudinis pœnam, iterum eodem profluvio correpta; cum renovasset votum, illico & renovatam obtinuit sospitatem.

Agnezia undecim annorum puella, Didaci Hurtado filia, [epilepsia] a triennio frequentibus epilepsiæ concussionibus impetita, sæpe in terram repentino casu projiciebatur; ubi miserabiliter agitata, spumam ex ore & quasi scintillas ab oculis evomebat. Augebat miseriam infirmæ, & parentum mœrorem incurabilitas mali per omnia remedia tentati: etenim spes nulla medelæ affulsit, donec ejus collo quædam habitus Francisci Solani particula in modum bullulæ appensa est: tunc enim subito, velut ignis glaciem dissolvit: sic pia Viri Dei intercessio omnem infirmitatis pertinaciam vicit atque fugavit.

[38] Joannes de Riberia Albañil prolixa * septennii asma, [asthmate] quæ ipsum singulis noviluniis ad ultimas reducebat angustias, absque remedii spe miserabiliter laborans, tandem ut, quam ab hominibus non poterat, a Deo impetraret sanitatem novemdium in Francisci Solani capella, & Missæ stipendium vovit. Prima ergo die, qua tumulum visitavit, manifeste in melius mutatam agnovit valetudinem, sicque singulas prosecutus stationes, decrescente quotidie asma *, se ad finem impleti promissi penitus incolumem vidit.

Petrus de Soto, præfecti oppidi Guanici d primus minister, [urinæ detentione,] gravissimo urinæ dolore in vitæ discrimen lapsus condidit testamentum, Sacramenta novissima sumpsit; & cum mori putaretur, habitus, quo tumulandus operiretur, est quæsitus. Hic in tam evidenti periculo, quædam tunicæ Francisci Solani præsegmina ad dolentem sibi partem applicari obtinuit; & statim calculum emisit, salutem adeptus, quam medici, attentis morbi circumstantiis, miraculo tribuendam judicarunt.

[39] Isabella de Angelis bimensi manuum, pedumque debilitate e lecto surgere, [debilitate artuum,] cibumque ori admovere prohibebatur. Hæc incurabili chiragræ arthirecticæ e morbo laborare a medicis judicata, a viro Dei Solano sanitatem humiliter petiit, quam quidem ex ejus reliquia devote tractata prompte obtinuit.

Maria Angola Nigra, serva Francisci a Cueva miserandam cordis tolerabat palpitationem; [palpitatione cordis & tumore corporis,] insuper cruribus, & toto corpore intumuit. Tot malis nullo proficiente remedio, ad Deum, qui humilium preces non spernit, conversa, viri sancti Francisci Solani intercessione salutem postulavit, & sagi ipsius parvum præsegmen sibi confidenter apposuit. Magnam mulieris fidem illico prompta a tumore & cruciatu liberatio secuta est.

[40] Hieronymus de Azevedo sacerdos longam trium annorum quartanam, & interdum a triduo in triduum immedicabilem stomachi solitus pati dolorem, [stomachi dolore.] patris Solani habitus reliquiam primum ori & oculis, mox stomacho, devote admovit. Extemplo somno correptus est, e quo post horam reversus, redditam sibi sanitatem cognovit, quam imposterum per multos annos morbi similes non turbarunt.

Doctor Emmanuel Lopez Caravantes medicus, quam sibi humanis artibus semel restituerat sospitatem, recidivo stomachi dolore rursus amisit: qui apposita ad stomachum patris Sancti tunicæ particula, eum, quem viventem tamdiu terrena virtute curaverat, pro compensanda sibi cælestis potentiæ viribus opera deprecabatur. Exaudiri meruit: nam tanti Protectoris meritis redivivus dolor abscessit.

[41] [Stupore sensuum] Anno MDCXXIV, Hollandis navibus mare australe infestantibus, inter alios Clemens miles in manus eorum incidit, qui gravi stuporis sensuum infirmitate correptus; cum tandem per tres dies nec cibum nec potum sumere valuisset, ab hæreticis exspirasse creditus, in mare projiciendus destinabatur. Quod ut capitaneus Christophorus Lopez de Robas ejus concaptivus audivit, suspendi projectionem rogavit: moxque e chorda sancti P. Solani, sibi olim a marchione de Guadalcazar data, fibram eruit, &, signo crucis præmisso, hanc in os infirmantis trusit. Qui statim oculos aperuit, escam petiit, & die sequenti cum magna hæreticorum admiratione e lectulo sanus surrexit.

[42] [aliisque infirmitatibus] Catharina de Nao ægrotans a medicis desperata, Sacramentis munita, & morti proxima, aquam tunicæ Viri Dei fragmento infusam potavit, & perfecte convaluit.

Petronilla de Escovar & Azevedo, emisso voto de sepulcro patris Solani visitando, illico ab urgenti jecoris malo liberata est.

Joanna de Laon acuto coxendicis cruciatu vexata, cum nec moveri, nec surgere, nec sedere posset, applicato sibi habitus Viri sancti præsegmine, repente sana exsiluit.

Joanna de Valdes febrem duorum mensium & ultra pertinacem, & abscessum in jecore perpessa, tandem a physicis derelicta ultimum vitæ terminum exspectabat; cum ecce quod ex devotæ Viri sancti imaginis super faciem applicatione levamen sensit, & die sequenti e lectulo sana consurgens, propriis manibus culcitram aptavit.

[43] [& morbis oppressi curantur.] Maria Magdalena, Mariæ de Miranda filia, ab intensissima cordis palpitatione ante Servi Dei transitum contracta, nonnisi earumdem particularum efficacia post mortem ipsius potuit liberari.

Ludovica de Mendoza, uxor Philippi Gutierrez de Toledo, vehementi corporis ardore exagitata, & Maria de Campomanes annuo ventris profluvio laborans, hujus salutaris contactus virtutem sensere.

Capitaneus Thomas Guerrero a jecoris intensa vexatione, ad frigidum agoniæ sudorem perductus; Petronilla de Sarmiento a febre & vomitu periculoso; Maria Valguer a pertinaci octodecim mensium ventris tumore, aliisque cruciatibus; Floriana Nigra criolla f ab artuum debilitate, qua per quatuor menses lectulo detinebatur; Ludovicus quidam a prolixo sanguinis fluxu: Isabella de Merodio a cruris cruciatu, a febris continuæ æstu, & a sanguinis profluvio; Catharina Gomez vidua, & Anna de Valverde, a simili fluxu letali. Hi omnes pluresque alii ab iis (quibus affligebantur malis) devoto præfatorum præsegminum contactu salvi & incolumes emerserunt.

ANNOTATA.

a Potosi est urbs ampla Americæ meridionalis in parte australi Peruviæ ad radices montis Potosii, qui argenti-fodinis celeberrimus est. Hæc autem civitas distat 18 leucis ab urbe Argentea in occasum, a Cusco 160 in meridiem, & 360 leucis ab urbe Boni Aëris in occasum.

b Picatio a medicis vocatur depravata & vitiosa appetentia, cum nempe stomachus cibos a natura alienos concupiscit, puta carbones, coria, & alia hujusmodi. Hoc symptoma a Græcis appellatur κίσσα vel κίττα, quod significat picam (an non inde oritur vox picatio?) quia forte hanc avem simili affectu laborare observatum est. Hoc vitio maxime laborant mulieres gravidæ, ut videre est apud Gorræum in definitionibus medicis pag. 229.

c Regnum Chilenum (ab Hispanis vulgo nominatur el Chile) continuato littore Peruviæ conterminum, inter mare pacificum, montesque ei perpetuo parallelos a vigesimo octavo usque ad quadragesimum quartum circiter altitudinis australis gradum, exigua triginta leucarum & subinde minori latitudine interjacet. Ita noster Nicolaus del Techo in Historia Paraquariæ lib. 1, cap. 17.

d Puto hoc esse oppidum Peruviæ, quod jam incolitur ab Hispanis, distatque a metropoli Limana 50 vel, ut alii, 40 leucis. Vulgo appellatur Leon de Guanuco vel Guanuco de los cavalleros, ut tradit Joannes de Laet lib. 10, cap. 27.

e Voluit auctor haud dubie dicere, eam oppressam fuisse dolore chiragræ arthriticæ a Græco nomine ἀρθρίτις, quod articularem morbum significat. Vocatur autem hic morbus proprie arthritis, quando plures simul articulos afficit, ut tradit Bartholomæus Castellus in Lexico medico.

f Hispani vulgo illos appellant criollos, qui ex patre Hispano & matre Inda nascuntur. Hinc criolla vocatur mulier, quæ hoc modo nata est.

* lege prolixo asthmate quod

* lege asthmate

CAPUT IV.
Incendia exstincta, tempestas maris sedata; & alia miracula intercessione ejus patrata.

In valle de Guambacho a spatiosus est cannarum dulcium sacchari feracium tractus, circa quem ad unam & mediam circiter leucam ignis in quodam parvo nemore succensus est; [Patrocinio S. Francisci Solani] qui ventorum impetu ad arundines, jam aridas & sectioni maturas, quasi ad escam dispositam delatus, magnam stragem edebat. Exstinguendo impares erant humanæ vires: immo & ecclesiasticæ preces ac exorcismi, licet alias efficaces, tunc, divina ordinante providentia, nihil proderant: interea namque serpebat ignis, & totum absumpturus erat, nisi capitaneus Antonius Alvaredo duo sancti viri Solani tunicæ præsegmina, quæ forte penes se habebat, Martino de Ortega sacerdoti parocho flammis opponenda dedisset: tunc enim, iis in ignem projectis, subito torrens flammeus stetit, nec ultra vel parum progressus, paulatim in depopulata jam materia exstinctus, reliquam, cui imminebat, intactam reliquit.

Sic & post quindecim dies excitatum media nocte ex cujusdam inadvertentia, in alio dulci ejusdem regionis arundineto vehementius & periculosius incendium, memor recentis beneficii parochus, tunicæ Viri sancti objecto fragmento repressit.

[45] [incendia] Franciscus Beltran aliquando ad suum cannarium saccharinum, in valle & districtu de Santa b situm, accedens, inhærentem alteri dulcium quoque arundinum tractui ignem, & deinde in alium silvestrium transilientem invenit. Qui cum ob venti spirantis impulsum & ob loci contiguitatem, rei suæ jacturam certam teneret, serico panno involutam habitus sancti viri Solani reliquiam cannæ silvestris ramo appendit, dicens: “O Vir benedicte, alii in ignem reliquias projiciunt, ego vero non ita; sed eas, ut ignem arceant, huic germini affigo”. Mirabilis profecto eventus fuit, nam cum cannetum in fructuosum a dulci: vix semi-ulna distaret, ac unius ad alterum folia complicarentur; ignis ad marginem hæsit, & dulces arundines, licet aridas, non attigit. Inde etiam miraculo pondus accessit, quod reliquiam & sericum velum nulla læsione efferbuerit; dum & lignum, cui appensa fuerant, & quidquid ei circumstabat, combussit.

[46] [variis locis exorta] Aliquando in Civitate Regum, fortuito candelæ incendio, quoddam Marianæ de la Vega habitaculum cum omni supellectile conflagravit; arcula tamen lignea, in qua pretiosa mulieris indumenta, quamque præ ceteris comburendam timebat, ignis furorem evasit. Eventum admirati assistentes, arcam aperiunt, & primo aspectu parvam tunicæ patris Solani reliquiam pretiosis pannis quasi custodem superpositam invenientes, rem miraculo & hujusmodi particulæ privilegio adscripserunt. Similiter alias, licet solidioris materiæ devorato pabulo, delapsum forte in ignem simile præsegmen, quasi recens abscissum, & absque levi arsura repertum est.

[47] [exstinguuntur,] Circa annum MDCXVII, cum domus cujusdam in civitate Truxillo vehementi incendio nocte conflagraret, ac tanta esset voracitas ignis, ut propter pabuli, cui inhærebat, ligni scilicet cannarum, atque trabium siccitatem, nullo remedio humano, præsertim in tanta perturbatione noctisque caligine, posset exstingui, Franciscus Fernandez cæleste quærendum auxilium ratus, particulam habitus viri sancti Solani in ignem projecit; statimque ignis quasi torrentis aquarum, aut lapidei muri objectu coërcitus stetit, & a proxima materia abstinuit. Mane vero exorto, ut miraculi dignitas magis eluceret, sacrum illud præsegmen illæsum & intactum occurrit. Tandem, qui potuit ignem in aliorum bona grassantem exstinguere, [& lampas miraculose accenditur] voluit etiam exstinctum in sui honorem accendere. Semel enim lampas coram ejus sepulcro appensa, a viro & femina, ibidem orantibus & flamma destitutam dolentibus, subito igne concepto, invisibili manu accendi visa est.

[48] Omnia subsunt elementa Creatori; unde qui servo suo Francisco subjecerat incendia flammarum, [idem Sanctus quosdam] submisit & aquarum procellas. Anno quippe MDCX, e portu Limano solvit navis Francisci Livii ad portum de Pisco c perrectura; quæ cum die prima Septembris ad vesperam, ad tractum oppidi de Cañete d, viginti leucis a Lima distantis, pervenisset, adeo vehemens flatus ventorum exortus est, ut nauta, ne ad terram impingeret, altum teneret. Infervescente æstus tempestate, agitata ratis circa undecimam noctis horam, quæ una est ante mediam noctem hora, confracta & dissoluta fuit, ac in profundum abyssi demersa: cujus ut naufragium evaderent, viginti & unus navigantium scapham ingressi, mari se commiserunt. Crescentes undarum moles, nox tenebrosa, venti stridentes, & periculi timor, omnem miseris spem salutis ademerant; in certa ergo naviculæ jactura Joannes Rubio de Vargas, & alter e connavigantibus sancti patris Solani opem invocandam contestantes, quas ex ipsius habitu secum deferebant, particulas in mare projecerunt, & bene: nam statim illo operante, cui fluctus & mare obediunt, facta est tranquillitas magna; & aura felici flante, ac stragula pro velis implente, ad portum de Surco e, qui duabus leucis a Lima sejungitur, appulerunt.

[49] Similiter alteri navi a Callai portu ad Aricanum f, [naufragii periculo eripit,] ducentis leucis distantem, pergenti orta est tam horrenda tempestas, ut ventorum stridentium, & undarum furentium motu longe rejecta, in plures dissoluta sit rimas, & tam largum aquis aditum fecerit, ut extrahendis duplex hydraula non sufficeret, & omnes ne suffocarentur, in altiorem puppim ascenderent. Tunc, suadente Isabella de Torres, sancti patris Solani præsidium humiliter invocatum; & sepulcri ejus (post liberationem) visitatio a nautis & viatoribus promissa est: illa vero, quam gerebat, ejusdem Servi Dei tunicæ particulam in undas immisit; quas vix pretiosus ille pannus intravit, cum subito ventorum furor quievit, tranquillitas rediit, & omnes felici appulsu ad portum de Callao descenderunt. Secundos venti flatus Hispanæ Catholici Regis classis Servi Dei meritis impetratos, & a periculis ingruentibus liberationem, commodius alibi narraturus, hic taceo.

[50] Quiteria de Tejada in Hispaniam ab Indiis reditura, [pauperi puellæ opulentum matrimonium promittit,] Joannam Duran, quam apud se tenebat, prius collocare matrimonio optavit: unde cum eam Antonio Perez præfecti officiali conjungere vellet, iste (cui alia ditior offerebatur) hanc pauperem, & indotatam accipere recusavit. Ad ejus repulsam non desiit mulier; sed simul cum præfata Joanna novemdialem ad Viri Dei Solani sepulcrum stationem egit, ipsi bonum negotii exitum devote commendans; quadam ergo die ad vesperam, desperato quasi successu, adolescentulæ suspensæ & dormitabundæ religiosus quidam Franciscanus apparuit, qui eam ad brachium compulsans, ait: Ne mœsta sis, filia; quoniam die crastina, illi homini connubio jungeris. Impletum est oraculum: nam altera die prædictus Antonius ad domum Quiteriæ accessit, Joannam in uxorem petiit, & rationem subitæ mutationis adduxit; quod sibi ipsa nocte in somnis adstitisset servus Dei Franciscus Solanus, & ducendam in uxorem Joannam postulasset. Tunc & suam hæc retulit visionem, & utraque collata, cum tantum haberent auctorem & sponsorem, eadem die matrimonium, jam in cælo decretum, in terra statuerunt.

[51] [& cuidam mulieri perditum marsupium prodigiose restitui curet,] Maria de Lao, Damiani Mendez uxor, dum in tumulo Viri sancti terram osculatura demittitur, soluta forte zonula, aureos quosdam cum ipsa amittit. Domum reversa, casum advertit, in capellam quæsitura redit; sed minime inventa pecunia, tandem occurrit homo dicens, se repertam tradidisse cuidam ignoto, suam esse affirmanti. Ad hæc Servum Dei mulier rogat, ut jacturam avertat. Exauditur oratio ipsius: nam ostium propriæ habitationis intranti quidam adfuit, & dixit: Ecce zonam, quam in capella sancti Solani ab alio accepi, ut meam.

Martius Sancius chirurgus, cum adhuc viventis Francisci precibus fugitivos servos ad se aliquando reductos vidisset, post ejus mortem, quoties eadem mancipia abire contingebat, toties eorum reditum ipsi commendabat, & statim motione & impulsu visibili revertebantur.

[52] [Vir sanctus precibus suis herniam,] Lucas puer decennis importunos hernici tumoris dolores a sex annis patiebatur, quem Joannes de Esquederente ejus pater desperatum a medicis, ut sancti patris Solani opem requireret, hortabatur. Cum ergo quadam die mensis Martii ejusdem anni MDCXXVIII intensiori cruciatu vexatus bonum parentis consilium mente revolveret, mane ad conventum Sancti Francisci se contulit, & coram Viri Dei sepulcro innocenter ac devote oravit; ubi cum ferventiores preces effunderet, juxta se mulierem quamdam, caput ulceribus magnis infectam, vidit; quæ, tumuli terra plagis imposita, eaque mox excussa, se sanam omnino contestabatur. Fide illius animatus puer, eodem tumuli pulvere tumorem herniosum confidenter aspersit, moxque se penitus liberum sensit. Domum lætanter regressus parentibus miraculi seriem enarravit, qui facta experientia, revera consolidatam fractionem, & remissum turgiditatis excessum invenerunt; a quo deinceps puer durabili potitus est sanitate.

[53] [fluxum sanguinis & alios morbos,] Mense Septembri ejusdem anni MDCXXVIII Martha de Espinosa, Francisci Garciæ uxor, gravida, fluxu sanguinis uberi, crebro vomitu & letalibus paroxysmis impetita, in brevi moritura a medicis judicata fuit. Jam Eucharistiæ & Pœnitentiæ sacramentis receptis, ad extremam parabatur Unctionem; cum Pater Fr. Matthæus Perez, conventus S. Francisci sacrista, ipsius misertus, ait: “Quoniam a medicis terrenis desperata est, ego medicum cælestem, qui eam nullo labore sanabit, adducam.” Et revera delatam a monasterio digiti unius sancti patris Solani reliquiam, ut collo infirma (quæ interim ad sepulcrum ejus stationem, & cerei corporis oblationem vovebat) reverenter appendit, illico sanguis, vomitusque stetere, mortis symptomata cessarunt, aperti sunt ægrotantis oculi, eaque statim adeo roborata est, ut cibum petierit, & porrectum aviculæ pectus, quasi omnino sana, libero dente comederit, ac deglutierit. Illam, die sequenti medici ad desperatæ sanitatis usum reversam invenientes, rei successum manifesto miraculo attribuerunt.

[54] Initio anni MDCXXIX Maura quædam, Theodora nomine, [febrim ac phthisin,] ætate duodennis, serva Petronillæ de Escovar, & Azevedo febre tenaci corripitur; quæ tentatis frustra medicinæ remediis, in deterius vergens in ethisin g degeneravit. A medicis igitur derelicta serva ad ruralem domum ab hera transmittebatur; quamvis in vanum, cum eadem die certissime e vivis decessura crederetur: ibi tandem, quia nec cura ministrantium, nec aëris locique mutatio profuissent, ipsius patrona novemdiales ad sancti patris Solani stationes suscepit, & Missam ibidem celebrari procuravit. Vix inchoata devotio, cum servulæ infirmitas remitti, vires augeri in tantum visæ fuere, ut intra aliquot dies sana omnino ad civitatem remearit.

[55] Eodem anno, mense Novembris Nigra quædam Paschalis quinquennis puellula, [tumorem,] Isabellæ de Argote serva, febrem acutam perpessa, omnibus dextri lateris membris, capite, brachio, & crure intumuit, & insensibili lethargia obriguit. Hanc ejusdem partis coxendices contortæ, & crus coarctatum claudam, brachium tumidum mancam, turgens facies deformen effecit. Cumque per viginti dies tam lugendæ ægritudinis status nulla remediorum applicatione mutaretur in melius, hera secum infirmam ad ecclesiam S. Francisci deferri jubet; & admotam sepulcro, in quo antea Vir Dei jacuerat, ipsi humiliter commendavit. Post ferventem orationem, oleo lampadum ibidem ardentium omnes servulæ partes offensas linivit, sperans salutarem futuram Servi Dei meritis unctionem: nec profecto decepta est: nam puella domum inde relata, mane sequenti sana & incolumis e lectulo surrexit.

Eodem mense & anno Mariana de Palacios, Antonii Xamarillo uxor, [parientis secundinas,] intempestivo partu fœtum valde exiguum genuit; & cum magnam sanguinis copiam effunderet, a secundinis h purgari non potuit. Desperantibus ergo de sanitate medicis, ipsa non desperat: nam sancti patris Solani opem implorans, duo ossis ipsius frustula per os deglutiit, statimque duplici paroxysmo secundas * ejecit, sanguinem sinit *, & ipsa convaluit.

[56] Maria puellula trimestris, Didaci Causini serva, [gravem infirmitatem,] mense Decembri ejusdem anni MDCXXIX gravi infirmitate, quam vocant de oculo, id est corrupta visualium spirituum, ex inspicientis se oculi prodeuntium emissione, infecta, sive sauciata ad extremam vitæ deducta est horam. Hanc sic desperatam, & omnia mortis imminentis signa in vultu, lingua, & toto corpore præferentem herus & hera ad capellam Viri Dei detulerunt. Vix Missa, quam propterea celebrari mandaverant, terminata fuit; cum infantula in se reversa, domum reportata, intra quadrantis horæ intervallum, mamillam, quam ab octo diebus non apprehenderat, sugere cœpit. Contigit autem, ut etiam puellulus quidam semester, præfati Didaci servus, eadem die; similique morbo ægrotaverit; qui tamen cum periculum vitæ non videretur incurrisse, humanis solum est curatus remediis, nec sancti Patris intercessioni commendatus. Ex quo factum est, ut mortem puella evaserit, & iste vitam amiserit.

[57] [resolutionem stomachi,] Joannes Viafara villicus, & servus Joannæ de Lugo & Torrez viduæ, ob molestam stomachi resolutionem, copiosum sanguinem exspuebat; ac tandem malum, quod vocant del Valle, contraxit. Hoc velut cancro interius serpente præcordia exesa, cum sanguinem, jecur, & pulmones per frustula exspuendo paulatim ejiceret, a medicis derelictus, omnium Sacramentorum, etiam extremæ Unctionis participatione ad ultimum certamen accinctus est. Quadam autem feria tertia, mane convenientibus medicis, eadem die certissime decessurus judicatur. Quo audito, patrona de unius diei jejunio, de sancti patris Solani visitanda capella, & de Missæ largienda retributione votum emisit; ac Isabellæ de Lugo filiæ suæ, ut reliquiam habitus viri Dei apponeret infirmo, & jejunii unius observationem promitteret, indicavit. Illa vero, apposito sacro præsegmine, adjecit, se patris Solani, quam fama vulgabat, sanctitatem non credituram, nisi hunc ab ægritudine liberaret.

[58] [& præsens mortis periculum pellit.] Mater itaque ad lectulum propius accedens, cum jam preces commendatitiæ, & cereus sacer ad morientem fuisset aptatus; ut vidit tria mantilia, sanguine & putredine ex ore infirmi rejectis madentia, aliud candidum ad labra ejus extendere voluit: quo facto, ex alio lectuli latere sanctum patrem Solanum, sibi quasi assistentem animadvertit. Stupefacta visione mulier, ipsum attente consideratum, vere quis esset, agnovit; eumque novo habitu indutum, manus niveas, vultumque præferre gratissimum observavit. Internæ lætitiæ jubilo plena, omnem dubitationis scrupulum ex successu fugavit: nam eadem hora, infirmus resumptis viribus cibum petiit; quo consumpto, e lectulo surgere voluit. Cum vero a circumstantibus prohiberetur, se omnino sanum & incolumem affirmabat, sicut & revera extunc omnis infirmitatis ab eo labes recesserat. Hera autem, adducto ad Viri sancti capellam servo, votum, quod promiserat, fideliter exsolvit.

ANNOTATA.

a Hæc Peruviæ vallis amne modico irrigatur, & per eam transitur ad alteram vallem dictam Guarmey.

b Hæc est longissima & latissima Peruviæ vallis, & secatur a pernici & satis lato fluvio. Ab ea itur ad supra memoratam vallem Guambacho, dum quis ex oppido Truxillo Limam tendit.

c Est portus ad mare Australe non incelebris & securissimus. Juxta portum est oppidum ejusdem nominis muro cinctum, extra quod est monasterium Franciscanorum.

d Hic locus, quem Hispani vocant Cañete, antiquo nomine appellabatur Guarco. Viginti (alii volunt viginti quinque) leucis abest a civitate Limana versus Austrum, sesqui autem leuca ab ipso Oceano meridionali. Ager vero hic tam ferax est frumenti & quidem optimi tritici, ut maxima optimæ farinæ copia hinc ad alias australis Americæ provincias navigiis transvehatur.

e Est pagus ab indigenis habitatus, & ora hic est prærupta, ita ut majora navigia ad eam appellere non possint.

f Est maxime frequentatus Aricæ portus, & contra hostium incursus egregie munitus. Huc solet deferri argentum e Potosianis aliisque fodinis, & inde minoribus navigiis Limam transvehi.

g Voluit dicere phthisin (Græce enim scribitur φθίσις) pro quo scriptor ille Gallus posuit ethisin forte a vernacula sua lingua, in qua morbus iste vulgo vocatur etisie, quamvis eruditiores Galli jam more Græco sæpe scribant phthisie. Latine autem dicitur tabes, quæ passim nota est.

h Sunt membranæ, quibus fœtus in utero materno involvitur. Plura de his habent medici.

* Haud dubie secundinas

* an stitit?

CAPUT V.
Multi ægri sanati apparitione S. Francisci Solani, imaginis ejus præsentia, invocatione, & reliquiarum contactu.

Mense Octobri anni MDCXXX Isabella de Mexia, Ildephonsi de Castro regalis audientiæ Limanæ procuratoris uxor, [Duabus mulieribus infirmis apparens] importunis ulceribus gutture saucia cibum nisi ægre sumere non valebat; accessit vehemens auris dolor in totum caput redundans; insuper & copiosum ab ore & naribus sanguinem sæpe ejiciebat: quibus malis inutili omni medicorum remedio salus desperata pronuntiatur. Dum ergo circa mediam noctem in maxima dolorum angustia versaretur, oculos animæ ad sanctum virum Solanum erexit. Cumque esset mentis & vigiliæ compos, nec ulli in cubiculum, postibus obseratum & lucerna illuminatum, pateret ingressus; duos fratres Minores ad se intrantes conspexit, quorum unus venerabili servo Dei Solano similis supra lectulum sedit, & extenta suaviter manu, digitos in ejus aurem immisit, moxque ambo iterum recesserunt. Ad hæc infirma mulier alta voce exclamans maritum dormientem excitavit, & visionis seriem narravit: statim autem remissa cruciatuum angustia, somno, qui per octo dies recesserat ab oculis ejus, correpta est. Mane vero facto, maritus ad capellam Viri sancti se contulit. Missam ibidem celebrari curavit; ac tandem oleum, ex lampadibus illic ardentibus acceptum, domum transmisit: quo guttur & aures infirmæ tam felici successu fuere perunctæ, ut subito plenam acquisierit sanitatem.

Similiter & Joannæ Ortega Valencia in villa de Carrion habitanti, [sanitatem procurat;] infirmæ, & a medicis desperatæ Vir sanctus auxilium petenti apparuit, dicens: Quid a me petis? Cui illa; Salutem, mi Sancte. His dictis, disparuit, & mulier sanitatem ejus beneficio recepit.

[60] Mulier quædam nobilis, pia & fide digna, febri maligna, sensuumque stupefactione adeo repentina correpta est; [alteram vero per imaginem suam alloquitur & sanat.] ut Sacramentis receptis, ne quidem testamenti condendi tempus superesse videretur. Hæc circa mediam noctem, remissa parumper mali violentia, ac pleno sibi judicii usu relicto, ad imaginem sancti viri Solani (quam in cubiculo lucerna illuminato ad lectuli prospectum tenebat) affectuose conversa, ejus faciem quasi sanguine rubentem vidit, vocemque ab eo prodeuntem sibi dicentem audivit: Jam sententia tua revocata est. Ad hæc verba consolatione repleta mulier, quasi cælestis patriæ dulcedinem prælibasset, psalmum Laudate Dominum omnes gentes devote intonuit; cui statim concordans musica suavis quarumdam avicularum, diuque perseverans duas famulas infra lectulum infirmæ decumbentes excitavit. Quibus & ipsa ait: Scitis quod ab hac ægritudine non sum moritura? Et revera eventus veritatem assertionis probavit: nam deinceps perfecte convaluit.

[61] [A paralysi,] Puellula Francisca, Ildephonsi Garciæ Flores, & Ludovicæ de Mingolla filia, qua ex paralytico morbo occupata oris situm & deformem & contortum, pedes manusque motu violento plerumque concussos nullis hominum remediis sanantibus, a cælesti Medico sospites & tranquillos recepit. Cum enim quadam die de sero salubrem sancti patris Solani imaginem mater capiti ejus apposuisset, media nocte ubera, quæ a tribus diebus non apprehenderat, suxit: mane vero, reverso in naturalem figuram ore, in miraculi evidens argumentum super infirmæ verticem signum crucis quasi deauratum, & valde decorum apparuit. Quo cito disparente, puellulæ etiam miraculosa sanitas in brevi innotuit.

[62] [fluxionibus,] Mariana de Inestrosa graves a duobus mensibus fluxionum, in sinistrum crus decidentium, tolerabat cruciatus, quarum violentia captis a coxendice usque ad pedem articulis; nec stare, nec sedere, nec in lectulo poterat moveri, lacrymosisque gemitibus omnium in se commiserationem trahebat. Artis medicæ curæ & remedia, ne quidem malum non minuere, sed & augere videbantur; sic igitur humana virtute immedicabilis mulier, ossis viri sancti Solani reliquiam, invocato ejus auxilio, & novemdiali statione ad ipsius sepulcrum promissa, partibus læsis reverenter admovit: cujus quidem efficaci contactu sensit cruris & lateris nervos, compagesque resolvi, ac repente numquam revertibilis fluxionis cursum cessasse.

[63] [auris dolore,] Catharina de Quiroga, decem & octo annorum adolescentula, vehementi auris cruciatu indesinenter afflicta, nullis remediis sublevata, a medicis derelicta, sancti patris Solani opem implorat, Missæ ad sepulcrum ejus celebrandæ stipendium, & capillorum suorum manipulum appendendum promittit: votoque ipsius nomine a Joanna de Escovar mane sequenti persoluto, statim ab infirmitate convaluit; cibum (quem antea non poterat) sumpsit, & deinceps in valetudine perfecta confirmata fuit.

[surditate,] Sic & juvenis scholasticus contractam surditatem, olei lampadum ejusdem Servi Dei unctione superavit.

[64] Maurula quædam, Antonia nomine, crebris febrium molestiis, [& variis morbis liberat.] vomitu importuno afflicta, hæmorrhoidum morbo (del Valle ab indigenis nominato) interius corrosa; præcordiis sauciatis, intestinis emergentibus, miseriæ humanæ spectaculum, & tamquam prodigium facta cernentibus, dum ab hominibus desperata novissimæ exitum horæ exspectaret, ab hera meritis servi Dei Solani commendatur, ad capellam ejus defertur, & in facie quadam ipsius reliquia confidenter tangitur. Efficax fuit oratio deprecantis: nam absque alio remedio ad se reversa infirma oculos aperuit, panis frustulum, antequam domum referretur, comedit, & paulatim sanitatem acquisivit: ipsa vero ejusdem patrona Clara de Montoyos beneficii non ingrata, linteum quod puellulæ tumulandæ paraverat, in sempiternum trophæum Viri sancti sacello appendit.

[65] Hieronyma de Nanavides lactis, quo puellulum alebat, [Lac mulieri dat,] manantiam præ diurnæ * febris violentia deficientem & tabescentem, facta in Viri Dei sacello oratione, plenam & trium infantium lactationi sufficientem recepit.

P. Hieronymus Ildephonsus a Torre, febre acuta, [febri, & doloribus eripit,] & doloribus in humida habitatione contractis vehementer cruciatus, ad conventum sancti Francisci de Pisco perveniens, a valetudinarii præfecto cingulum seu funem, quo se olim vir Dei Solanus præcinxerat, & qui plurimorum operantis * miraculorum dicebatur, accepit; quem reverenter dolentibus membris admotum, salubrem expertus est: nam vix elapso horæ quadrante, refrigerans sudor adveniens, omnem ei febris calorem ac dolorum anxietatem ademit. Hic etiam in brevi Limam, Deo & sancto patri Francisco gratias acturus se contulit; ubi qui remanserat in quadam parte tumorem oleo lampadum ejus inungens, statim resolvi & minui sensit.

[66] Anno MDCXXXI Maria de Torres vidua mulierem vicinam suam, [loquelam ad confitendum infirmæ reddit,] pauperem & infirmam a febri curatura in domum suam traduxit, cujus salute medicis desperata, oculis visu privatis, cercidibus a brachiorum apertis; & quod pejus erat, ea in tot ingruentis interitus signis, recipiendorum Sacramentorum incapace, sancti viri Solani auxilium pro confitendi libera facultate moribundæ obtinenda imploravit: ac propterea juxta illam, sacram Servi Dei imaginem inter duo lumina collocatam erexit, Deus vero, qui dat omnibus affluenter, qui supplicum merita excedit & vota, Servi sui intercessione, liberam confessioni linguam & mentem, ac bonam deinde corporis valetudinem ægrotanti concessit.

[67] Die Dominica, prima vero Julii, anni MDCXL, [buccellam guttur suffocantem expellit,] doctor Ildephonsus Ossorio, ecclesiæ cathedralis Limanæ parochus, dum circa meridiem mensæ accubuisset, primam (quam deglutire tentat) carnis buccellam, profundo faucium meatui hærere sensit. Adfuere chirurgi artis experimentum facturi, sed frustra: subtilis candela cerea plusquam palmaris in guttur intruditur, eaque confracta altera rursus immittitur; sed licet hæc molestior cura, non tamen aliis salubrior evasit. Interim crescebant patientis angustiæ, qui suffocari proximus aquam petiit faucibus infundendam: verum nec illa exitum inveniente, parum fuit, quin exspiraret; intumuit facies, & denigrata est, oculi quasi scintillas igneas emittebant, guttur velut ad præfocandum compressum turgebat. In tam evidenti periculo affulsit misero spes cælestis auxilii, dum sanctum patrem Solanum sibi charissimum (pro ejus quippe canonizationis sumptibus largam singulis annis eleemosynam offerre solebat) animo recogitavit: illico namque reliquiam ossis illius confidenter ad guttur admovit, & in fervore fidei, ait: Pater mi, si Sanctus es (ut ego credo) & amicus meus; pete a Deo liberationem meam. Vix ultimum emiserat oratiunculæ verbum, cum statim buccella in stomachum decidit, quæ licet fauces ipsius sauciasset, & copiosum postea sanguinem evomere coëgisset; ille tamen omnino sanus iterum discubuit, libere comedit, & eadem die parœci munia resumpturus, cum omnium admiratione ad ecclesiam redivit.

[68] [& mulam in casu periculoso mirabiliter conservat.] Ipsa etiam Viri Dei invocatio servandis fortunæ bonis, & a periculorum ingruentium jactura liberandis aptissima fuit. Anno quippe MDCXXXII supra nominato doctore Ildephonso Ossorio, & germano ipsius Joanne collem del Chorillo b duarum leucarum fastigio arduum ascendentibus, contigit; quod viginti mulæ in altum pergentes alias a Xauxa venientes, suibus Indorum inopum oneratas, in vallem descendentes obvias habuerunt. Erat utrimque via difficilis, arcta, & lubrica; quare illis sibi invicem obstantibus, una præcipiti casu in profundum per saxa & crepidines volutari cœpit: inevitabilis videbatur jactura, nisi prædicti Ossorii, Indis compatientes afflictis, opem patris Francisci Solani invocassent. Adfuit enim ob meritum ejus divina protectio, & jumentum, quod (ut aliis semper evenire solebat) in ipsa declivitatis volutatione concidendum erat & vita privandum, at invisibili manu protectum, per tot spatia a crepidine in crepidinem, a rupe in rupem ad infimam planitiem sanum pervenit; ubi herbam depavit, & nec onere dimisso, nec fune vel resti discerpto, cum aliis (quæ paulatim ad planum descenderant) iter est prosecutum. Mirantibus vero Indis, & miraculi causam ignorantibus, viri illi prodigium hoc in sanctitatis eximiæ apostoli Peruani Francisci Solani testimonium divinitus operatum dixerunt, eosque ad sinceram erga tam benevolum Intercessorem confidentiam invitarunt.

Sic & aliquando habitus Servi Dei reliquiæ efficacia ingruentes spicis triticeis fere messi maturis, grandinis nubes, ad piam Joannis de Quiros, vallis Xauxæ gubernatoris, orationem, alio manifeste aversæ, agrum a vastatione imminente liberum reliquerunt.

ANNOTATA.

a Cercis juxta Bartholomæum Castellum est os alterum cubiti superioris, sed minus & brevius. Græce dicitur κερκὶς id est radius a figura, rotarum parvarum radios imitante.

b Frustra hujus collis situm in mappis geographicis quæsivi: nam inter Limam & Xauxam, ubi existere hunc colligo, tantum notantur plures montes anonymi.

* an diuturnæ?

* forte operator

CAPUT VI.
Plures pueri mortui ad vitam revocati, & multæ mulieres a periculoso puerperio liberatæ.

Die sexta Aprilis anni MDCXXXI Franciscus decem mensium puellulus (quem parum antea parentes sancto patri Solano obtulerant) ex nutricis inadvertentia in fossam aquarum, [Quosdam pueros] tres pistrini Ludovici de Mendoza molas volventem, decidit; sic autem submersus primo per aquæ ductus domorum, inde in receptaculum aquarum civitatis (ex quo hæ periculose dimanant) per subterraneos meatus totam inquisitionis viam ad Discalceatas moniales ducentem volutatus transivit. Hinc ad molendinum venit, quod cum occasione diei festi non moleret, ab aqua per altum aggerem prorumpente puer in adversum murum impetu magno projicitur; sicque per acutas saxorum & crepidinum moles, & per varios fere semi-milliarii amfractus tandem ad radices monasterii immaculatæ Conceptionis defertur. Quem Maura quædam forte conspectum pede apprehendit, & vultu nigredine mortis suffusum, lingua rigentem, mandibulis tabescentem, brachiis & membrorum compagine solutum, capite inclinatum; aqua sanguine mixta ore & naribus manantem, ad Catharinam de Leon in ulnas detulit.

[70] Hæc autem statim, ut pueri casum didicerat, sancti patris Solani merita invocare non destiterat; [aquis suffocatos,] jamque sibi allatum, etsi omnium judicio defunctum, ejusdem auxilio affectuose commendavit. Tam efficax fuit mulieris in orando perseverantia, ut infra semihoram puerum vitæ redditum viderit, quem & die sequenti ad capellam Viri Dei pro gratiarum actione perductum, P. Fr. Didacus de Corduba a in sinum accipiens, omnibus fratribus videndum, & absque ullo recentis casus indicio admirandum exhibuit.

Eadem viri Dei Francisci intercessione Lucretiæ de Espinosa fere biennis filius, qui cum anno MDCXXXIV, die vero Maii quarto, juxta molendinum de Pastrana puerilibus ludis intenderet, in profundam illius fossam inciderat, & aquarum motu violento in saxa prægrandia projectus fuerat; a mulieribus, ibidem pannos lavantibus, pede extractus, evomita (quam hauserat) aqua, reversis (qui tabuerant) sensibus; mutato in melius (quæ nigrorem contraxerat) carnis colore, a morte ad vitam reversus est.

[71] Anno insuper a partu Virginis MDCXXXIX Joseph puer anniculus, [aut alio infortunio mortuos] Francisci Garciæ & Catharinæ Martinez filius, cum in mensa, a solo ultra ulnam & mediam elevata, repositus sederet, decidit, & capite in terram impulsu tam vehementi impegit, ut statim uberem ab oculis & naribus cruorem effundens, sensum, motum, halitumque amiserit, & mortali pallore suffusus interierit. Sic per integram horam corpus emortuum, parentes irreparabili jactura afflicti luxerunt; donec Franciscus Garcia recordatus imaginis sancti patris Solani, quam in cubiculo appensam tenebat, eam capiti defuncti confidenter imposuit; statimque meritis Servi Dei animam corpus, & puellulus novam vitam recepit.

[72] [ad vitam revocat,] Eodem anno Maria Mingolla, Martini Godinez Ternero uxor, Petrum filiolum peperit; qui, quoniam præmaturo partu editus, deficiens & infirmus erat. Hunc autem septima ab ortu die repentina ægritudo invasit, cujus violentia occubuit: nam a parente inter brachia receptus, nigredine mortis contracta, halitu deficiente, & repetito languentis oris hiatu vitam terminaverat. Tunc mœstus quidem de filioli morte genitor, sed de sancti patris Solani auxilio confisus, ac puerum ejus meritis sibi reddendum sperans, plangentis familiæ lacrymas prohibuit: nec deceptus fuit: nam appositæ ad mortui caput Servi Dei venerandæ imaginis virtute puellulum intra semihoram suscitatum, &, immutato leti pallore, roseum vitæ colorem successisse conspexit.

[73] [& mortuæ puellæ vitam, & caput confractum, ac oculum effossum restituit,] Ipsomet anno MDCXXXIX, die vero octava Novembris, Beatrix de Monroi puella quinquennis, Antonii Dias de Obregon & Mariæ de la O filia, e supremo quinque contignationum tabulato, avulso secum (cui adhærebat) cancello, in terram decidit. Tanta vero fuit casus violentia, ut impingens caput in duas fuerit partes confractum, ac illisus in faciem infantulæ cancellus ei oculum eruerit, & pendentem deciduumque reliquerit, quibus malis impar tenella filia subito exspiravit. Defunctæ parentes strepitu excitati, miserum exitum lugentes, tandem de ejus sepultura egerunt: at vero mater, dum clamorosis gemitibus totam domum impleret, forte in imaginem S. P. Solani ad lectuli caput appensam oculos convertit; coram qua, positis genibus, in amaritudine cordis & in felle lacrymarum, quasi altera Phenennæ uxor, non prolis generationem, sed resurrectionem humiliter petivit.

[74] Mox interiori spe recreata, cadaveris vultum oleo lampadum Servi Dei tam efficaciter unxit, ut statim oculus erutus intra palpebram reverti, & locum pristinum occupare sit visus; vertex conscissus, illico reintegratus; corpus emortuum, statim animatum, mobilique fuerit redditum facultati. Lucis itaque vitalis beneficio donata puella, quasi a somno excitata, exclamavit: Jesus sit mecum! & in ea ex tot læsionibus parvus dumtaxat, in perpetuam miraculi memoriam, sub oculo livor remansit. Post triduum autem infantula, quæ absque alio remedio perfecta sanitate gaudebat, matrem adiit, ac nomen Sancti illius ipsi tam chari sciscitata, rosarium in ejus honorem recitandum petiit; nominatoque sibi viro Dei Solano, magna lætitiæ signa supra ætatem expressit.

[75] [ac alteram ab efferato equo fere occisam sanat.] His defunctis a morte suscitatis addam alium; si non a funere, saltem ab ejus faucibus ereptum. Anno MDCXXXIV in regione de Caras, provinciæ de Guailas b equus effrenis per vias discurrens, & secum magna trahens ligna, Annam triennem puellam, Joannis Ferdinandi Jordani filiam, violento impulsu super lapides prostravit, capitis tempus largo vulnere affecit, & gravi vultum læsione sauciavit. Ad tam exitialem eventum frigidus humor infantulam incessit, loquelæ facultas, & omne vitalis spiritus indicium deseruit; ita ut aut mortua, vel parum supervictura judicaretur. Illam sic ab hominibus desperatam afflictus genitor, invocatis servi Dei Solani meritis, incolumem cito recepit: nam usui sensuum reddita, die sequenti per se stare; altera vero cum aliis pueris currere & jocari visa fuit. Nec ullo indiguit humano remedio, tam bono Medico commendata; immo quæ apposita fuerat (quasi in consortium cælestis pharmaci) herba, cum manifeste noceret, rejecta est; ut tota puellulæ salus Dei Servo perficienda relinqueretur.

[76] Anno MDCXXX, mense vero Martio, Joanna de Carrion, [Multæ mulieres] Francisci Muñoz aurificis uxor, infelici partus successu, acutos dolores, certumque mortis periculum subivit. Fœtus enim in globum ad guttur complicatus, capite autem erumpente, quasi suffocabatur; quod cum advertisset obstetrix, ipsi salutares baptismi aquas impertivit. Tantæ vero erant parientis angustiæ, ut sudore frigido tabescens, & quasi sensibus privata exspirare putaretur. Hanc sic patientem circumstantes monuerunt, ut, remediis & curis exhaustis, se ex intimo corde viro Dei Solano commendaret, Missæ stipendium largiendum voveret. Assensit mulier, & votum emisit; statimque peperit, & postmodum genitrix & fœtus absque periculo perstiterunt.

[77] Maria Magdalena de Alissis, conjux Joannis Ortiz de la Fuente, [in periculoso puerperio constitutæ] eodem anno MDCXXX parturiens, fœtu transverso, nec non ad stomachum pertingente, inexplicabiles dolores percepit: eorum namque violentia deliquium cordis ac sensuum passa, & frigore letali rigescens, mortem a simili casu inseparabilem oppetere videbatur. Non defuere obstetricum curæ, & artes; sed iis nihil juvantibus, in hoc acerbo cruciatu usque ad crastinum perseveravit. Tunc compatiens ipsius mater Anna de Noyal, capellam viri Sancti adivit, Missæ celebrationem commisit; & inde oleum lampadum ejusdem afferens domum, eo filiæ prægnantis ventrem linivit, ac utraque Servi Dei auxilium, hæc corde, illa ore devote imploravit. Tam efficaci remedio revocatur dolorum sensus, reducuntur vires, corporis tumor abscedit; & obstetrix facili manu prolem erigere, & ad exitum disponere potuit, ut tandem intra quatuor horas feminam incolumem sine periculo parturiens effuderit.

[78] Eleonora de Escalona & Aguero, uxor Francisci Garnica, [feliciter pepererunt,] magno animi dolore confecta, quod jam quinquies gravida semper abortivos fœtus, & mortuos ad sextum vel septimum mensem peperisset; ad viri Dei Francisci Solani potentem intercessionem convertitur, facta promissione de prole ipsius nomine, si vivam gigneret, insignienda. Audita est deprecatio mulieris, quæ, fœtu concepto, interdum, quos alias solebat abortus dolores experiri, patiebatur; sed statim ac se oleo lampadis, in capella sui Advocati ardentis, confidenter ungebat, ac flebili voce opem ejus petebat, omnem sedari molestiam sentiebat. Tandem, elapsis novem mensibus, filiam vivam & sanam die prima Julii anni MDCXXXI produxit, quæ in baptismo Francisca Solano fuit nominata.

[79] [vel post letales morbos] Maria Ximenez, uxor Andreæ de Villarroel, gravida, hydropisi (quam medici infantiam vocant) ex natura sua valde difficiliter sanabili, toto corpore & ventre intumuit. Jam a sex mensibus crudeles die noctuque, absque ullo lenimine ex multis remediis percepto, dolores perpessa; superveniente tandem puerperii cruciatu letali, in ultimum vitæ discrimen devenit: cum ecce quod habitus viri Sancti præsegmine, & fune alvo contacta, auxilio ejusdem super ægram humiliter invocato, & novemdiali ad ipsius sacellum statione promissa; hæc brevi intervallo prolem geminam vitæ compotem genuit, & secundas purgationes emittens, mox sana penitus effecta, feliciorem illum omnibus præcedentibus partum sibi fuisse affirmabat.

[80] [& diuturnos partus dolores] Isabella Barraza validos infausti puerperii dolores die Mercurii, trigesima prima Martii anni MDCXXXI usque ad feriam sextam sequentem productos non sine manifesto periculo sensit. Hanc obstetrices unctionibus fovere, potionibus recreare, aliisque remediis sublevare contenderunt; sed frustra: unum tandem brachiolum fœtus eduxit, in quo baptismi lavacro ad cautelam ablutus, sic usque ad sabbatum, tertiam Aprilis diem, perstitit; moxque visum est, eductum lacertum corrumpi, & tabo mortis obduci. Mortuam itaque prolem aut manu, vel uncino ferreo avellere & extrahere volentes obstetrices, mulierem Sacramentorum receptione ad incertum exitum disposuere: sed insufficiens ungula, & ars humana inutilis fuit: adeo namque extinctum corpusculum alte subierat, ac venter puerperæ instar metalli obduruerat, ut nec illud extrahi, nec ista posset juvari. Jam a principio dolorum sincera parentum & proximorum fides sacris reliquiis, & ipsamet salutiferæ Crucis adoranda particula infirmam munierat; sed, Deo ita ordinante, nullum ex his efficax salutis emanavit subsidium. Reservabatur sancto patri Solano miraculum: mox enim ut invocato ejus patrocinio, oleo lampadum, e sacello ipsius advecto, parturientis alvus inunctus fuit, emollita duritie, mortuum abortivum cum secundis male olentibus quam citius ejecit, & mulier sana remansit.

[81] [invocata S. Francisci Solani ope,] Catharina Bran, serva Hieronymæ de Pineda, septimestri gravida fœtu, projecto ab adolescente saxo ad ventrem impetita, in terram fere exanimata cecidit, & proles ictu offensa moritur. Hinc dolores matris ingravescunt, & puerperii exitus impossibilis ab obstetricibus judicatur: his in periculis adfuere invocata sancti viri Solani merita, cum præmissa ex lampadibus ejus alvi patientis unctione; illa subito voces emisit, & transversam, conglobatam, ac inter secundarum fœces testa capitis fracta confusam creaturam effudit, & liberam sanitatem invenit.

[82] Ludovicæ de Savedra, cum olim sexennis infantula ex alta saccorum farinæ congerie in imum decidisset, [præsens vitæ periculum] vesica casu violento dissoluta, & intestina diffluentia omnem medicorum artem exhauserant; immo mortuis ejus parentibus, cessaverat cura, & ægritudinis robur invaluerat. Cum ergo per quindecim annos sic vitam molestiis plenam transegisset, tandem viro nupta gravida effecta, periculum fuit, ne fœtus per herniæ fractionem periturus exiret: hac in angustia, a medicis quidem & obstetricibus prævisa; sed nulla nisi divina manu impedienda, quæsitum sancti patris Solani præsidium invenit: nam cum partem confractam oleo lampadum ejus semel unxisset, vires novas accepit, tempore opportuno peperit, & ab omni læsione libera fuit.

[83] Anno MDCXXXIII Anna Malo de Molina, Petri Nuñez de Alvarada civis Limani uxor, [evaserunt.] a duobus mensibus gravida, per novem dies sanguinem cum excrementis effudit; & licet propter medicaminum efficaciam, hic in tanta copia non flueret, tamen cum non stetisset profluvium, illa semper in vitæ periculo versabatur. Quadam autem nocte dum vehementer anxiaretur, oleo lampadum servi Dei Solani venter ejus inungitur, & in ejus auxilium tanti Intercessoris merita invocantur. Adfuit statim ille, & auxilium tulit: facto quippe mane, mulier putrefactum, & odore tetro manantem fœtum emisit; & ab hinc sine alio remedio, stetit sanguis, & sanitas rediit.

ANNOTATA.

a Is fuit chronologus provinciarum regni Peruani, & scripsit Hispanice, ni fallor, Vitam S. Francisci Solani, quam postea auctiorem edidit Alphonsus a Mendieta Matriti anni 1643, ut testatur Waddingus in Scriptoribus Ordinis Minorum pag. 101.

b Qui ex valle Caxamalca, de qua supra egimus, per montana petunt Limam, iis iter est per hanc provinciam Guailas, in qua degunt pauci Hispani & plurimi Indi.

CAPUT VII.
Diversæ infirmitates depulsæ oleo lampadum coram sepulcro ejus ardentium.

Bernardus puellulus recens natus, capitanei Josephi Carrafo del Zaz, & Isabellæ de Saavadra filius, [Oleo lampadum,] continuo vagituum motu hernicam incurrit fractionem, cujus medelæ nulla per quadriennium fuerunt omissa remedia; sed iis in vanum cedentibus (nam pueri intestina diffluebant, læsæ partes tumore turgebant, & acuti patientis dolores, omne refrigerium arcebant) anxiata & turbata mater oleo sancti patris Solani herniam unxit; ac statim infantulus, resoluto tumore, intestinis ad sedem nativam reductis, sanus evasit. At cum exhilaratus & gaudens subito e lectulo surgere voluisset, nimis provida genitrix ipsum obligavit, & brachiali munivit: displicuit cælesti Medico artis terrenæ consortium: nam quadam die ad vesperam prosiliente e cubili puero conscissum est brachiale, & statim rediit umbilici profluxus. Modicam uxoris fidem advertens maritus, veniam pro ea a Viro Dei, & secundam pro filio gratiam postulavit, & sacro religionis Seraphicæ habitu, si sanaretur, vestiendum promisit; mox brachiali exuit, & ne aliud ipsi sub tanti Intercessoris tutela constituto adhiberetur remedium, interdixit; has solum contentus a filiolo in strato jacente, per tres aut quatuor dies, proferri voces: Sancte Solane, fractionem meam pro amore Dei sana. Placuit Deo sincera fides parentis, & simplex puelluli deprecatio, eo quod prociduus umbilicus introgressus est, fractio solidata, & sanitas ægro mirabiliter restituta. Cujus beneficii, ut perennis vigeret memoria, devotam sancti patris Solani imaginem cum puero ante ipsum genuflexo parens fecit depingi, & in domo sua reponi.

[85] [ante sancti Viri sepulcrum ardentium] Nicolaus de Villavicencio septennis, Christophori Guttierrez Muñoz oppidi Sañæ a moderatoris, & Luciæ de Villavicencio filius, in herniam delapsus, & gravem in vesica tumorem passus; quia unigenitus & summe dilectus, experto chirurgo curandus traditus fuit: sed hic doloribus & ulceribus circa fractionem afflictum magis reliquit. Dum ergo insanabilem genitor doleret, nec de alia, quam de terrestri medicina cogitaret; a capitaneo Josepho Carrasco del Zaz invisitur, & de filioli sui mirabili sanitate supra enarrata edocetur: ad quæ ille animosior factus, subito pueri sui emplastra, fascias & ligamenta solvi, rejicique mandavit; ac confractam partem salubri hoc oleo tam opportune semel inunxit, ut statim tumor dissolutus & intestina reclusa sint: & sanatus est puer ex illa hora. In cujus miraculi indelebile monumentum ejus parens sancti viri Solani imaginem depingi, & in domo sua voluit decenter appendi.

[86] [varii ab hernia] Joannes puellulus recens natus, servæ Mauræ filius, ob violentas epilepsiæ commotiones, etiam in hernicam fractionem devenit; insanabilis judicatus est morbus uterque & mortalis; nec aliud supererat, nisi divinæ propitiationis auxilium: quare per triduum membra illius læsa, & corporis compages oleo ex lampadibus Servi Dei liniuntur; & ab omnibus infirmitatibus suis puer sanatur.

Joannes Narvaez chirurgus, vir senex, cum ultra sexennium gravi herniæ laborasset angustia, olei ejusdem unctione perfecte convaluit.

Salvator puellulus quatuor mensium, Ildephonsi de Orta, & Petronillæ de Vera & Soto prope Sañam habitantium filius, hernia contracta, umbilico procidente, & superaddita febre, ad ultimum vitæ discrimen adductus, ab afflictis parentibus ad sanctuarium Dominæ nostræ de Guadalupe b, septem leucis ab oppido distans, pro salute delatus est. Nec ideo tamen (Deo sic disponente) ab illo gratiarum sacrario ullum levamen recepit: quare Raphaëla de Soto, pueri avia, Petronillam matrem monuit, ut partem sauciatam oleo sancti viri Solani foveret. Acquievit ista, & tam efficaciter filium unxit; ut statim perfecte ab hernia, febre, oculorumque morbo liber evaserit. Verum, ut illa probaretur in tentatione fidelis, iterum intra quatuor dies fractio recruduit: mater autem non desperans, salubrem unctionem per quinque aut sex dies resumpsit; cujus quidem virtute, securam & validam anno MDCXXXIX puer consecutus est sanitatem.

[87] Emmanuel de Arco prope Sañam commorans, asperi collis ascensu sudorem, [aliisque morbis] & ex isto crurium debilitatem contraxit; quam (ut vinceret) plurima per biennium adhibuit medicamenta, sed frustra: nam dolorum violentia quietem & cibi appetitum amiserat, nec absque grallarum fulcimento poterat ambulare. Quadam autem nocte, infervescente molestiarum æstu, solicita uxor (eo interim humiliter supplicante) ipsius compages, & partes læsas oleo lampadum sancti viri Solani confidenter linivit: adfuit illico cæleste subsidium: æger enim obdormivit, & somnum, sibi a multis noctibus præ angustia ereptum, usque ad octavam matutinam (quæ meridiem quatuor præcedit) horam protraxit. Circa quam excitatus se liberum sentiens, cibum avide comedit; & deinceps ab omni infirmitate mirabiliter salvus, grallam (cui fuerat hactenus innixus) ecclesiæ parochiali in trophæum appendit; uxor vero imaginem Servi Dei inter alias Sanctorum effigies in suo cubiculo collocavit.

[88] Marcus de la Vega, cum in exercitu regis Catholici contra Indos rebelles militaret, [liberantur.] in conflictu, inito die quinta Octobris MDCXXXV, a cruris sinistri sura, usque ad superiorem genu partem duplici hastæ impulsu transfixus fuit. Hunc chirurgi curare tentantes nervos aliquos amputarunt, quorum scissione læso crure, contractis articulis, & pede breviori effecto, non nisi beneficio grallarum incedebat: eapropter a Chile Limam pertransit, desperantibus medicis, & sanitatem arte humanæ superiorem affirmantibus. Jam fere per tres annos in hac ærumna perstiterat, cum tandem ad servum Dei Solanum die Lunæ Februarii quinta decima, anno MDCXXXVIII confugiens, præmissis confessione & communione, ad sepulcrum ejus accessit, & humiliter pro salute rogavit. Mox a religioso quodam oleo lampadum ad partem læsam inunctus, statim obdormivit; at post horam circiter expergefactus, crus saucium extendit, in terram facile pedem fixit, rejectisque fulcimentis, incessit. Audito miraculi rumore multi fratres e conventu accurrerunt, claudum recte gradientem viderunt, & in gratiarum actione, Te Deum laudamus decantarunt. Miles vero, appensis coram sepulcro grallis, domum liber reversus est, & nullo imposterum indiguit fulcimento.

[89] Petronilla quadriennis puellula, tumidis & velut sanguine tinctis oculis graves sustinens dolores, [Idem oteum ulcera,] insuper & ulceribus saucio oris palato, non nisi ægre cibum sumens, a parentibus ad sacellum viri sancti Solani die indulgentiæ Portiunculæ delata est. Quæ cum sacristam conventus oleum ex appensis ibi lampadibus extrahentem vidisset, ipsa quoque oleum petiit; cujus ut ille planctum sedaret, intinctum oleo linteum eidem porrexit. Hoc etiamsi illa a genitoribus averteretur, & de gravi (quem ex contactu erat passura) dolore moneretur, oculos perfricuit, & aliquamdiu perunxit: moxque se sanam & claritate donatam exclamavit. Obstupuere præsentes ad miraculum quidem, sed magis ad puellulæ fidem, quæ etiam ex loco, in quo prius sacrum corpus jacuerat; cum terram ab alio vidisset educi, ipsa quoque terram voluit, ori appositam masticavit, & juxta palati plagas linguæ perfricatione perduxit, ac statim se nulla earum incommoda pati testata est. Et revera sicut oculorum tumor & lippitudo olei unctione, sic oris ulcera terræ masticatione miraculo stupendo desiisse eadem die comperta fuerunt.

[90] [splenis molestiam,] Hieronyma de Escalona & Aguero per octennium adeo vehementi splenis molestia laboravit, ut interdum deficiente halitu moveri non posset, & in vitæ discrimen sæpe devenerit. Ægrotanti medicorum cura non defuit; sed remediis incassum tentatis insanabilis ægritudo judicata est: tunc illa ad sanctum patrem Solanum, ut cælestis Medici servum, tota se mentis fiducia convertens, promisit; quod sepulcrum ejus visitaret, habitum religionis Seraphicæ per annum deferret, & singulis sextis feriis jejunaret. His sic emissis, ad ejus capellam translata, Minoritica se veste contexit, & oleo lampadis ibi ardentis latus inunxit: illico autem, sancti Viri operante virtute, sana & incolumis absque ullo doloris cruciatu domum rediit.

[91] [urinæ detentionem,] Capitaneus Joannes a Sancta Cruce & Padilla vir nobilis, ob prolixam triginta annorum, & gravem urinæ detentionem nonnumquam ad ultimas mortis decidebat angustias. Curatur a medicis, applicantur exquisita remedia, sed frustra; augebantur quippe dolores in tantum, ut frigido sudore madens, & quasi agonem patiens fremeret, ac clamores ederet luctuosos. Aperiuntur tandem quatuor abscessus, e quibus in tot fistulas mordaces conversis velut per patentes canales urina diffluebat. His in extremis ad capellam sancti patris Solani opem quæsiturus accedit, rogat humiliter, petit confidenter, oleo lampadum ulcera (crucem signando) perungit; ac statim, quod tamdiu quæsierat, sanitatis bonum invenit, & ad propria liber remeavit.

[92] [apoplexiam, epilepsiam,] Joanna, serva Hieronymæ de Acuña, cum gravida esset, repentino apoplexiæ defluxu, feria secunda, ultima vero Septembris anno MDCXXX correpta, & nonnumquam morbo comitiali agitata, transitus imminentis præferebat indicia. Hanc in agone positam jamque mysterioso morientium Christianorum cereo instructam, hera, sancti patris Francisci Solani invocato præsidio, oleoque lampadum ejus in fronte, ore & ventre, crucis signum formando, linivit: tam salutari unctione remissa est statim ægritudo, & infirma ab epilepsiæ casibus, aliisque liberata contorsionibus, paulatim sanitatem mirabiliter recuperavit.

[93] [carcinomata,] Eodem anno MDCXXX mense vero Octobris Josephus Niño de Frias triplici carcinomatis, unius scilicet ad caput, & duorum in vultu, deformitate contracta; medicinæ fomenta sibi parum profutura existimans, læsas partes oleo Servi Dei unxit & fovit, statimque resoluto tumore sanus evasit. Hujus felici successu animatus Didacus de Savedra barbitonsor eodem mense & anno a gravioribus (quibus a septennio irremediabiliter laborabat) cruris ulceribus meruit liberari. Cum enim quadam nocte, illorum acerbitate præter solitum cruciaretur, ad Virum Dei conversus, ait: “O sancte Pater, si tui olei unctio Josepho Niño salubris fuit, sit & tua mihi intercessio proficua; & si salutem dederis, lampadibus tuis olei mensuram voveo destinandam”. Auditum est supplicantis votum: nam summo mane expergefactus, obstrusis arefactisque ulceribus, se sanum inveniens, miraculum proclamans uxorem excitavit.

[94] Eodem ut superius anno, millesimo videlicet supra sexcentesimum trigesimo, [tibiæ ulcus,] Isabella Folupa, Joannis Garciæ Alvarez serva, gravi & inveterato tibiæ ulcere cruciabatur, circa quod & alia odorem pestiferum spirantia eruperunt; ac tandem, humorum copia exundante, crus totum in ocreæ crassitiem intumuerat, & ad ulcerum molestias acuta febris accesserat. Tot malis cum nullum prodesset artis humanæ subsidium, ipsius hera Joannis uxor, quo tempore acriores erant angustiæ, ejus plagas salutifero illo lampadum oleo fovit; infirma interim sancti Viri auxilium invocante, deprecationem simplicis audivit Deus: nam mane sequenti se sanam sentiens, lingua vernacula laudes Creatoris concinere cœpit; ad quam accurrentes patroni perfecte sanam, & utroque crure æqualiter incolumem repererunt.

[95] Innumera profecto sunt beneficia, quæ servus Dei Franciscus Solanus anno MDCXXX ipsum devote invocantibus contulit: [& alias infirmitates sanat,] Petronillam, enim de la Cueva, & Catharinam de Vargas; illam olei lampadum unctione, hanc sacræ reliquiæ ad collum appensæ virtute, a gravi febrium æstu liberavit. Isabellam Gabrielem de Rojas, Dominici Rodriguez Freyle viduam, membris omnibus captam, ejusdem olei felici lenimine pristinæ restituit sospitati. Puella quindecim mensium, Crispiniana nomine, facto ab hera ipsius voto de capella Viri Dei donis honoranda, a mortis faucibus & ab indubitato vitæ periculo retracta fuit Peullulus Joannes, Francisci de Aguilar servulus, nuper natus, a crudeli epilepsia, & ab hernica fractione, quam vehementi collisione & casu frequenti incurrerat; Joanna quoque infantula, a simili epilepsiæ malo, sacro olei ejusdem unctione perfecte convaluerunt. Vincentius Hernandez aurifaber, quam a continua decem mensium febre hydropisiam contraxerat, illo olei fomento omnino curavit. Sic erumpentem & turgentem ex parte iecoris abscessum, febri violentæ conjunctum, repetita aliquoties ea unctione, Michaël de Figueroa sacerdos superavit: Francisca de Acuña, Gabriëlis Cavallerii uxor, a sanguinis profluvio letali, & a medicis desperato sola Viri Dei nominis invocatione semel evasit; & a recrudescente eadem post duos menses infirmitate, dum ventrem sacro ejus oleo fovit, perfecte se liberavit.

[96] Non solum autem sanandis corporibus & restituendo valetudinis bono, Viri Dei oleum efficax anno MDCXXX fuit, [ac curculiones a tritico & erucas ab agro fugat.] sed & fortunæ commoda ab adversis casibus opportune subtraxit: nam immensam curculionum (qui tritico Prudentii Martinez de Azagra insederant) molem, & formidandum erucarum (quæ Andreæ Ximenez Maldonado herbam medicam in agro infestabant) diluvium patris Francisci Solani humilis invocatio, & olei lampadum ejus fidelis aspersio destruxerunt.

[97] [Ejusdem olei efficacia ulcera curantur,] Anno MDCXXXI Emmanuel de Figueroa, curiæ Limanæ secretarius, vehementem gutturis molestiam, strumam acerbam, internam inflammationem, & ulcera fauces infestantia patiens, nec locum cibi, nec requiem somni habebat. Accesserat tot malis violenta febris, quæ ipsum jam circiter trimestri intervallo exercebat. Destitutus itaque remedio humano, votum vovit Domino, & se sancto patri Solano commendans promisit; quod & ejus tumulum per novemdium devote frequentaret; Missarum stipendia largiretur, & sanctis se Sacramentis reficeret. Hac prolata sponsione, oleo lampadum ejus fauces oblinivit, ac statim lenimen percipiens, die sequenti novemdialem tam feliciter inchoavit stationem, ut quarta die, etsi cibos alioquin nocivos comedisset, sanus perfecte absque alio remedio effectus sit.

[98] [profluvium ventris & dolor tolluntur,] Ildephonsus Jacome Carlos eodem anno febre, alvi profluvio, & intenso ventriculi dolore cum hæmorrhoïdum morbo (Indice Mal del valle nuncupato) anxiatus, nulloque sublevatus remedio, quadam nocte in ipsa dolorum violentia oleo sancti viri Solani se unxit; cujus virtute sedato cruciatu, somnum suavem (quem a viginti diebus optabat) sensit, & mane expergefactus optimam sanitatem se probavit adeptum.

Ipsomet anno Catharina Bran, Francisci de Obando serva, ejusdem olei potu a simili malo fortiter ingravescente obtinuit liberari.

[99] [puella mortis discrimini subducitur] Hoc eodem anno MDCXXXI, Maura puellula adeo graviter infirmata est, ut intra tres dies nec sugere posset, nec mortem evasura putaretur. Hanc Joanna Delgado hera servo Dei Solano sanandam devote committens, libram ceræ, & eleemosynam Missæ, si sanaretur, promisit: moxque sacro ejusdem oleo mandibulas, & ventrem servulæ unxit. Quæ postea intra horam voces emisit, ubera suxit, &, tumore ventris resoluto, sana remansit. Ipso etiam anno Maria de Carranca tenellam filiolam, febri acuta correptam, a medicis derelictam, ac ultimum vitæ halitum emittentem ad conventum S. Francisci circa noctis crepusculum tulit, & super sacelli Viri Dei altare reposuit, vultumque ejus ad sacram Intercessoris imaginem conversum oleo lampadum unxit. At puellula statim efficaciam Intercessionis experta, quieti somnoque suavi donata, domum reducta est; media vero nocte expergefacta, mamillas apprehendit & suxit, maneque exorto, a febre libera fuit.

[100] [& nimiæ effluentis sanguinis copia, sistitur,] Anno MDCXXXVIII, Agneti de Orosco signiferi Ludovici de la Barrera Aguiar uxori, ut ab orta in faucibus ægritudine per moderatam sanguinis emissionem sanaretur duæ sub lingua venæ apertæ fuerunt: verum incisione nimis, aut inepte protracta, adeo larga ab eis cruoris copia effluere cœpit; ut nullo recludi possent remedio. Successu afflicta mulier, & vitæ jacturam verita, ad sancti patris Solani efficacem, prudenter sane, recurrit virtutem: nam a sorore salubri illo lampadum oleo venis cum signo crucis inunctis, statim defluxus sanguinis stetit.

ANNOTATA.

a Dubito, an hic indicetur municipium, quod conditum in valle Sana vel Zana sæpe vallis nomen gerit, quamvis ab Hispanis plerumque nuncupetur Miraflores.

b Est in extrema urbis Limanæ parte templum; verosimiliter a miraculosa Deiparæ imagine vulgo dictum Neustra señora de Guadalupe. Est præterea in valle Zana vel Sana municipium vulgo dictum pueblo nuevo, habens monasterium PP. Augustinianorum, quod communiter vocatur Guadalupe. Videtur hic posterior locus indicari.

CAPUT VIII.
Oleum prodigiose multiplicatum, & varia alia beneficia patrocinio beati Viri tum corporibus tum animabus præstita.

Qui olim in deserto panem famelicæ multitudinis multiplicavit in cibum, ita nostris temporibus in Indiis, [Prædictum oleum] pretiosum e servi Dei Solani lampadibus haustum oleum in languentis populi remedium mirabiliter, ne deficeret, conservavit; aut illo deficiente, novum in vasis creavit. Ildephonsus Martinez Lozano, & uxor ejus Augustina de Alvarado ampullam vitream oleo lampadum viri Dei nondum semiplenam acceperat; quo per duos & ultra annos frequenter pro variis infirmitatibus usi, numquam tamen minui, aut immutari noverunt: immo cum aliquando media ejusdem pars fuisset educta, & ad multos languentes transmissa; cum intra duas horas ad aliud extrahendum venissent, ampullam refertam & usque ad summum oleo plenam repererunt. Admirati casum (præsertim cum non humana infusione repositum certissime scirent) illud in aliud vas transmutarunt. Quod quidem nitidum & impermixtum oculi retulerunt, gustus autem amarum & inabsorbibile judicavit.

[102] Angela de Lescano Barbaran vas vitreum oleo lampadum, [miraculose multiplicatum,] coram Servi Dei sepulcro ardentium, e Limana civitate ad regionem de Chiclayo a plenum sibi transmitti curavit, quod per quinquennium ita crebro infirmis illius provinciæ & Truxilli distribuit; ut cum sexies ultra vasculi capacitatem eductum non defecisset, pro continuo miraculo haberetur. Anno tandem MDCXXXII, mense Junio, nocte quadam feriæ sextæ in necessitate pueruli urina laborantis defecit: nam rogata pro oleo Angela præfata vas ad se delatum omnino vacuum & exhaustum movit, linteis in illud immissis perfricuit, candela accensa calefecit, nec tamen oleum, aut humorem olei ullum expressit. Quare ad eum, qui cuncta creavit ex nihilo conversa, ait: “Quomodo Domine, nunc deest oleum, ut cum illo miracula dilecti Famuli tui cessent; ostende Domine, meritorum ipsius virtutem, ut nos eam celebremus.” Vix hæc protulerat, cum subito vasculum (quod adhuc præ manu tenebat) sensibiliter novo olei limpidi liquore exuberans vidit: rei novitate stupefacta voces emittens, plures alios miraculi testes accivit. Hoc oleo non naturæ fœtu producto, sed ex Omnipotentiæ divinæ sinu educto; non generato, sed creato, cum plurimi contra ægritudines fuissent in remedium usi, anno MDCXXXIX mense Novembri, quo illustrissimus Truxilli episcopus informationem de miraculi veritate confecit, nondum tamen erat exhaustum.

[103] [intercedente B. Francisco Solano,] Multas prodigiosum hoc oleum superavit infirmitates, & curavit languores. Indus quidam servus, nomine Augustinus, febre & sanguinis fluxu insanabili ad extrema redactus, vocis usum amiserat; & cum lingua proprios manifestare reatus nequiret, absolutionem quibusdam contritionis extrinsecis signis innixam a sacerdote receperat. Hoc in agonis certamine dum a morte prostrandus * versaretur, a filia Angelæ Barbaran oleo præfato in fronte cum crucis signo perunctus fuit, statimque profluvium sanguinis desiit, febris cessavit; ille ad sensus redivit, cibum petiit, & in brevi quatridui spatio bonam valetudinem est consecutus.

[104] [multis ægrotis] Ludovicus Ildephonsus triennis puellulus, filius domini Joannis de Lossada & Magdalenæ Rosdam de Avila, anno MDCXXXII febre vehementi, & consummata hydropisi laborans, cruribus & vesica valde intumuit. Hunc cum frustra per sex menses physicorum docta solicitudo curasset, ac tandem intra horam exspiraturum medicus affirmasset, parentes sub venerabilis Servi Dei patrocinio reposuerunt. Imago itaque sancti patris Solani ad lectulum infirmantis admovetur, oleum illud miraculose productum super umbilicum in crucis figuram ungendo protrahitur, chartula quædam e bursa reliquiarum educta ad ventris summitatem applicatur; & ecce quod vix elapso horæ quadrante, quasi scalpro confixus fuisset umbilicus, per imperceptibilem & acicula minorem exitum visa est effluere tenuis aqua, quæ a vespero usque ad auroram decurrens, & omnem lectuli supellectilem penetrans ac madefaciens, tandem vesicam & crura a tumore libera reliquit.

[104] [sanitatem restituit,] Cujus beneficii non ingrati parentes puerum ad oratorium Viri Dei orto die tulerunt, ut in Missa, a decano Juliano de Turre ipsius patruo celebranda, sisterent eum Domino, & propitio Liberatori gratias referrent: altera vero die infantulus omnino sanus e lectulo surrexit, & incolumis deinceps perseveravit. Ex hoc etiam miraculi fama accrevit, quod post quindecim dies Ferdinandus Perez argentarius, eadem tumoris infirmitate gravatus, chirurgorum scalpello umbilicum sibi transfigi fecit, qui copiosum quidem aqueum humorem emisit; sed intraquatuordecim post transfixionem horas, æger occubuit.

[105] Maria Alfaro olei lampadum sancti viri Solani virtutem sæpe in se, [& post variorum morborum curationem] & in aliis experta fuerat: nam ulcus malignum sinistram pectoris partem corrodens, quod terrena remedia nequiverant, olei ejusdem unico linimento intra quatriduum perfecte curavit. Sic & eadem unctione diuturnas anni & medii ex horrida scabie maculas & cicatrices detersit. Ipsi etiam, violento puerperio laboranti, cum pes unus prolis extra alvum erumpens mortis periculum & timorem incuteret, oleo salutifero viri Dei Solani se ungi poposcit, & bene: nam illico & absque labore puerum pedes in exitus præmittentem effudit, quem Petrum vocavit. Hujus quinquennis filius Eugenius ob febris tertianæ duplicis violentam prolixitatem a medicis desperatus, cum nec linguam solvere, nec dentes ad esum movere, nec fauces ad deglutionem posset aperire, recitato super eum Euangelio, & olei lampadum Servi Dei unctione protracta *, intra horam a mortis agone reversus super lectulum sedit, voces emisit; pulli assi partem, & intritum aviculæ pectus avide manducavit, ac subito liber a febre, intra quatriduum corroboratæ valetudinis bono potitus est.

[106] Cum itaque præfata Maria de Algaro, Francisci Ramirez, [iterum divinitus multiplicatur.] Truxilli commorantis, uxor, per quinquennium paucis hujus olei guttulis, numquam deficientibus, in sua suorumque necessitate frequenter esset usa; tandem aliquando illius sensit defectum, quo etiam tempore infirmante puellulo quodam, & patre ipsius Joanne Alvarez oleum requirente, illa licet carentiam jam visu & tactu experta, rursus tamen vasculum ab arca extraxit, quod quidem digiti latitudinem oleo æquante provisum invenit: hocque non ab hominibus infusum, sed divina operatione creatum, & vasis in arca sub clave reconditi securitas, & prædicti infantuli ex ejusdem unctione subsecuta sanitas comprobarunt.

[107] Licet corporibus hominum, aut fortunæ bonis divinitus collata beneficia (quia oculorum aciem percellunt, [Vir sanctus etiam animabus prodest,] & materiales potentias movent) apud rerum mirabilium æstimatores magna reputentur; quæ tamen animas spectant miræ virtutis operationes, & quæ suos in spiritualem humanæ naturæ sub stantiam producunt effectus, tanto majoris debent excellentiæ haberi, quanto nobilior est spiritus corpore, & anima terrestri comparte sublimior. Utramque hanc in corpora & animas servo suo Francisco Solano Deus largitus est potestatem, ut & illa a morte, a periculis, a morbis eriperet; & has a vitiorum præcipitiis retraheret, & ad sanctitatis, patientiæ, & pœnitentiæ amorem inclinaret. Præter ea autem, quæ super his (dum viveret) reliquit argumenta, quædam diu post mortem subsecuta referentur.

[108] Anno MDCXXX cum Juliana de Obregon Missæ, [dum mulierem ad patientiam hortatur.] a baccalaureo Joanne Francisco de Valladolid in capella Viri Dei celebratæ, adesset, & pro bono successu peregrinationis Antonii de la Cueva mariti sui a Limensi civitate ad Regnum Terræ-firmæ b & Panamam navigantis oraret, in ipsa Sacramenti vivifici elevatione vocem illam Patientia, e sepulcro prodeuntem, sola audivit; quam ad se directam existimans, omnimodæ ad divinam voluntatem coformitatis actum emisit. Et revera prævia admonitio mulierem plurimum juvit: nam post tres dies funestum de morte chari conjugis nuncium accepit: cui, sive amorem mutuum, sive magnam familiæ necessitatem spectes, sufferendo impar fuisset, nisi eam efficax sancti patris Solani verbum solidasset, & scuto patientiæ præmunisset.

[109] [Præsentia spirituali devoto adest,] Vir quidam ecclesiasticus regularis ex gravioribus Limani regni circa initium anni MDCXXXI ad sancti Viri tumulum accessit, eique se fidelem devotum addixit. Ex tunc adeo menti ejus fuit tanti Patroni impressa præsentia, ut semper intellectuali assistentia ipsi die noctuque ad nutum desiderii adesset: hic autem præsentiæ spiritualis modus, quo & alia vice in sepulcro suo orantem Vir Dei cum seraphico patre S. Francisco dignatus est honorare, sentiri potest, verbis describi non potest.

[110] [inopi puellæ felix matrimonium precurat,] Mulier quædam inops & vetula, hoc solum commune matribus ante mortem in voto habebat, ut filiam triginta annis provectam posset matrimonio collocare; dotis autem (sine qua nullum conjugii vinculum initur) copia deficiente, novemdialem ad sancti patris Solani tumulum stationem, desiderii adimplendi medium impetratura, traduxit. Quam cum terminaret, & antequam domum rediret, tenero mentis affectu Servum Dei alloquens, ait: “Quoniam tu es Advocatus pauperum, qualis ego adeo sum; apud te remaneat cura filiæ meæ; nam de tua solicitudine bonum exspecto”. Has inopis & humilis vetulæ voces, pia Francisci Solani auris excepit: nam die sequenti, quidam homo dives & bonis fortunæ commode instructus, se ipso absque sensibili ullius impulsu, vel supplicatione, aut verbo ad eam intravit, & qui alias copiose dotatas recusaverat virgines, filiam illius in uxorem sibi dari poposcit: de cujus paupertate admonitus, indotatam se velle respondit, & talem accepit; contractoque matrimonio, pacem (quam Deus his, quos ipse vere conjunxit, immitteri solet) perceperunt.

[111] [usum loquelæ, & sensuum infirmo obtinet,] Quidam Chrysostomus incola Vallis de Xauxa febris malignæ violentia usum vocis, & sensuum liberam facultatem amiserat: hunc sic angustiatum & in agone versantem, etsi ob corporis mortem, tamen amplius propter animæ, quam ex sacramentalis confessionis defectu timebant jacturam, omnium circumstantium affectus lugebat. Cum accedens Joannes de Quiros Vallis præfatæ gubernator insirmo patris Francisci Solani reliquiam admovit, & ut illi vocis redderetur libertas, oravit. Efficaces fuere contactus & deprecatio: illico enim æger ad sensuum expeditam facultatem reductus, linguam solvit, peccata confessus est, alia Sacramenta placide recepit, testamentum condidit, & tandem in pace quievit.

[112] [perditum adolescentem ad frugem reducit,] Juvenis quidam viginti annorum adolescens, depravatus moribusque corruptus, temerarius ac ferox, cum ex quotidianis dissidiis magnos familiæ suæ sumptus, sibique frequens carcerum & compedum dedecus attraheret; post multas admonitiones, consilia, & media correctionis humana in vanum tentata, ab afflicta matre sancto patri Solano immutandus offertur. Quæ propterea celebrari ad sepulcrum ejus Missas fecit, ut (eo intercedente) Spiritus benignitatis, timoris Domini, & pietatis in filii mentem descenderet. Nec decepta est: nam repente, lupus ille in agnum mutatus ensem abjecit, a tumultibus abstinuit, ac imposterum Dei dumtaxat obsequio, ac familiæ matrisque sustentationi diligenter attendit.

[113] His addam mirabilem successum, quo devotum amici sui desiderium Vir Dei sanctus implevit. [& cujusdam clientis sui desiderium prodigiose implet.] Anno MDCXXXIII licentiatus Franciscus Gutierrez de Salablanca, audientiæ & cancellariæ regalis civitatis Limanæ relator, vitam patris Francisci Solani per omnes bibliopolarum officinas frustra quæsivit: quadam vero nocte, dum in cubili jaceret, uxori suæ Leonardæ de Ulloa suum de non invento juxta ardens desiderium Vitæ præfatæ libro mœrorem significavit, & in hoc sermone uterque obdormivit. Mane exorto expergefactis super pulvinar, cui capita reclinabant, liber occurrit; quem cum stupore apertum, maritus de Vita sancti patris Solani esse comperit. Attentis vero circumstantiis, quod nec in illa domo hujusmodi esset, nec cuiquam viri affectus innotuisset, plane constitit, illuc a servo Dei Francisco, amici sui votis benigne inclinato, fuisse mirabiliter perlatum.

ANNOTATA.

a Hæc regio sita est in diœcesi Truxillensi, ut ex sequentibus colligitur, distatque ab urbe Limana centum & decem leucis, ut tradit Vita Hispanica lib. 4, cap. 10.

b Terra firma aliquando latius, aliquando strictius sumitur. Stricte hic sumitur, estque pars parva Americæ meridionalis versus isthmum Panamæ & inter sinus Panamæ & Urabæ, ubi urbes præcipuæ sunt Panama & Portus pulcher.

* lege prosternendus

* forte peracta

ALIA MIRACULA POST BEATIFICATIONEM PATRATA,
Excerpta ex Processu canonizationis.

Franciscus Solanus Ord. Minorum de Observantia, Limæ in Peruvia Americæ (S.)

EX PROCESSU CANONIZ.

CAPUT I.
Viginti quatuor miracula, patrocinio sancti Francisci Solani facta in oppido Montiliensi.

Maria de Aguilar una cum filia, & nepte in cubili somno detentis nocturno tempore, domus repente concidit. [Invocatione sancti Viri familia sub ruinis domus illæsa servatur,] Ad ruinæ strepitum excitæ Beatum protinus invocarunt, cujus præsto fuit opis: diruta enim tota domo, ea pars tantum servata fuit, in qua illæ existebant, licet compacta ex eadem materie ac reliquum domus, nec ullum subesset firmius fulcimentum; & nedum illæ remanserunt illæsæ, verum etiam supellectilia * dictæ domus, inter quæ lecythus olei ad usum lampadis sumptibus earumdem jugiter ardentis ante Beati imaginem; qui delapsus ex superiori ad inferius pavimentum, remansit illæsus, & oleum nec in minima gutta dispersum cum omnium admiratione.

[2] [puella a deglutita hirudine liberatur,] Catharina Bernarda de Arana puella quatuor annorum in proximo vitæ discrimine existens ob deglutitam hirudinem in aqua, quam propinaverat, latentem, frustra per plures dies pluribus medicamentis adhibitis, per applicationem tandem crucis, quæ olim fuit sancti Solani, ejus implorata ope, statim convaluit, hirudine ex ejus faucibus ultro prodeunte.

[dolor gutturis curatur,] Hildephonsus Marquez de Espexo præ angina in gutture impotens omnino ad cibum & potum per quinque vel sex dies, nulla experta medicaminum vi, minusve undecim sanguinis emissionum, habito recursu ad sanctum Solanum, eique applicata prædicta cruce, statim tumore erupto, integre evasit incolumis.

[3] [febres] Cum Joannes Traperus magno tumore sub genu dextero, & ardentissimis febribus ex erysipela a correptus esset, ac atrocissimis doloribus per quatuor hebdomadas laboraret, ita oppressus remansit, ut nec caput elevare, nec cibum aliquem sumere posset, maxime in diem durascente tumore: in hoc statu respiciens imaginem Beati, eidem se commendando, somno correptus est, in quo magnus supervenit sudor, eruptoque tumore scatuit copiosa sanies commixta sanguine: cumque evigilasset, fuit quoque inventus absque febri, & absque ullo dolore in parte læsa, & ita sanitati restitutus, ut ipsamet die potuerit sine impedimento deambulare.

[4] [& pestis fugantur.] Joanna Francisca Hurtado virgo laborans pestifero morbo, tempore, quo epidemia in civitate Montiliæ grassabatur, cum duobus bubonibus in inguine, quos ob pudorem occultabat, matri suæ tamen manifestavit: & quia ipsismet diebus, ac in ipsamet domo duo famuli peste perierunt, timuerunt valde & mortem filiæ, & totius familiaris supellectilis combustionem. In hoc conflictu agentem jam in extremis infirmam parentes ejus Beato commendarunt, & statim, licet ardentissima febri & delirio laboraret, cœpit recuperare salutem, cui brevissimo tempore integre restituta fuit: &, quod est æque mirandum, nulli alii e dicta domo subiere dictum pestiferum morbum.

[5] [Mulier in difficili partu constituta,] Maria a sancto Georgio post infantem in lucem editum, cum secundas b non emisisset, cognovit obstetrix alium infantulum remansisse, qui post spatium quatuor horarum brachium emisit, & in hoc statu per septem horas permansit. Cognito periculo, Sacramentis munierunt infirmam, post quorum administrationem perseveravit in eodem per alias viginti quatuor horas, ita ut præ nimia debilitate in ultimo extremo vitæ constituta, jam a medicis desperaretur. Fuit infirmæ allata ex conventu Monialium S. Claræ imago Beati, & cum suis manibus accepisset, omnes circumstantes genuflexi auxilium ejus invocarunt una cum ipsa; & in oratione feliciter secundum infantem peperit, secundas emisit, & admiratione omnium absque ulla penitus læsione permansit.

[6] Maria del Pino annorum sex supra septuaginta incidit in febrim malignam tempore, [& ætera malignis febribus afflicta mortis periculum evadunt,] quo epidemiam civitas Montiliæ patiebatur: visitata a medicis, statim fuit expedita, utpote non apta curari præ ætate & gravitate morbi. Sanctissimis itaque munita Sacramentis in extremis jam laborabat; quando filii ejus in capella Beati cogitarunt de celebratione Sacri pro ejus salute, prout expleverunt, se ex toto corde commendando ejusdem intercessioni, & statim liberam a febri invenerunt, ita ut physicorum & omnium cum admiratione illico perfectam salutem reportaverit, in qua usque ad præsens permanet.

Joannes Bellimar trium annorum cum dimidio cum supra fenestram ascendisset, [ac puer post gravem lapsum incolumis invenitur.] inde cecidit ab altitudine decem & octo palmorum in publicam viam lapidibus structam, & cum jam mortuus existimaretur, statim Beato commendatus derepente puerulus revixit, & absque aliqua læsione incolumis repertus est.

[7] Joanna de Blancas postquam recepisset beneficium miraculosæ sanitatis a cancro, [Femina quædam,] ut referetur per extensum infra miraculo III deponit fol. 1292 ter, quod cum tempore epidemiæ laborasset magnis febribus, cum omnibus signis, quibus pestis incipiebat, visitata a medicis, hi declararunt omnia remedia inutilia, & propterea Sacramentis omnibus fuit refecta; tertia die, in qua febris incepit, timens, se sub eam e vita decessuram, dictum Beatum invocavit, ut de illo letali periculo, sicut de alio superius relato, suis meritis liberaret, statim in ipsamet oratione febris cessavit, ita ut sana liberaque omnino permanserit.

Ipsamet deponit fol. 1293, qualiter anno MDCLXXXII, [invocato S. Francisci Solani auxilio,] quo etiam urgebat pestis in dicta civitate, habuit in oculo sinistro tumorem quemdam, vulgo carbunco [c], magna cum febri, tumefacta facie, aliisque accidentibus, quibus epidemia incipiebat, & licet a medicis, & chirurgis medicamina fuerint applicita, cum nihil proficerent, & in extremis jam laborasset, reportare fecit oleum lampadis Beati, & adhibita unctione, perfectam salutem recuperavit.

[8] Ipsamet deponit etiam fol. 1294 aliud beneficium intercessione Beati receptum; [varia beneficia obtinet,] nimirum, quod Maria de los Sanctos filia ejus laborabat magna gutturis tumefactione cum ardentissima febri, ita ut nec cibum recipere, nec respirare posset: igitur a medicis proclamata, testis ista recursum habuit ad intercessionem Beati, ac ejusdem imaginem posuit supra infirmam, quæ illam manibus tenens, & lacrymans pro sua salute deprecabatur. In ipsomet actu infirma repente evomuit abundantem humorem sanguine mixtum, & recuperata salute lectum dimisit, ipsamet die perfectæ sanitati restituta.

Ipsamet deponit, quamdam puellulam tribus mensibus post nativitatem suam oculos non aperuisse, [& aliis concessa] sed potius ex illis emanasse humorem pestilentem sanguine mixtum, & ab omnibus cæca judicabatur; sacrificium Missæ pro sua salute in capella Beati oblatum fuit, & in eo infirma magna cum fide commendata: quo peracto, puellula oculos aperuit, & omnium cum admiratione visi fuerunt redacti ad suam perfectam claritatem, & absque aliqua læsione, & sic permanent usque ad præsens.

[testimonio suo confirmat.] Etiam deponit, ruinam cujusdam domus, in qua erant Anna Rodriguez, Joannes, Mathias, & Franciscus filii ejus, & Joannes Perez; qui cum vidissent, & audivissent circa dimidium noctis prædictam ruinam, Beato se commendarunt, & absque læsione miraculose inter ruinas præservati remanserunt.

[9] [Intercessione ejus diuturnus sanguinis fluxus,] Franciscus Antonius Solano cecidit e fenestra, ex qua rupta vena in posteriori parte, remansit cum fluxu sanguinis per spatium novem annorum, & redactus ad statum hectici & phthisici cum tumoribus etiam ulceratis; cumque destitutus fuisset omni humano remedio jam morti proximus, mater ejus D. Anna Solano assumens oleum lampadis Beati, eo unxit rupturam venæ, & residuum dedit infirmo, ut biberet, & statim aliquantulum somno correptus, cum evigilasset, se comperit non modo liberum a febri, & a fluxu sanguinis, verum etiam prorsus incolumem, aucta carne ad suam naturalem pinguedinem, sicut est hodie.

[hydropisit,] Joannes Franciscus a Sanctis puer quinque annorum per biennium laborabat infirmitate hydropisiæ, ex qua tumefactus, & absque remedio a medicis destitutus fuit; in hac afflictione parentes ejus Beato eum commendarunt, & puer ipse plorando petiit a Beato suam salutem, applicitaque imagine ventri, repente evacuatio magna (naturaliter insolita) supervenit, ita ut absque tumefactione, febri, aliisque accidentibus ipsamet die sanitati fuerit restitutus, ut deponunt mater ejus, soror, & frater.

[10] [maligna febris,] D. Franciscus Antonius Perez presbyter laborabat in extremis, ob malignitatem diuturnæ febris jam a medicis destitutus. Frater ejus D. Ludovicus Perez presbyter Missam celebravit in altari Beati, illum commendans: sensit in actu oblationis Sacrificii quoddam animi solatium, & domum repetens, invenit infirmum absque febri, & brevi perfectam salutem recuperavit. Pro beneficio accepto amborum sumptibus obtulerunt imaginem Beati, valoris trecentorum ducatorum argenti, quæ hodie collocata est in capella Conventus sancti Laurentii, & est illa, quæ ad liberationem epidemiæ processionaliter delata fuit.

[distorta mandibula,] Joanna Muñoz vidua sexagenaria laborabat magna afflictione, quia mandibulæ, seu partes inferiores oris ceciderant de loco suo, ita ut alimentum sumere non posset, & sic permansit per septem dies remediis destituta: credens se morti proximam, Beato se commendavit, & in oratione, sumpto paulisper somno, in eo mandibulæ fuerunt loco suo restitutæ, & cum evigilasset, sanam se invenit.

[11] [tumor pestilens,] Petrus Arjona tempore epidemiæ patiens tumorem pestilentem in inguine cum ardentissima febri, atrocissimisque doloribus repente liber inventus est, olei Beati unctione peracta a Maria Candelaria uxore sua; ita ipsamet deponit.

Uxor Emmanuelis Solani ob infirmitatem, ut vulgo dicitur, [infirmitas cholica,] colicam ad extremum vitæ ducta, a medicis absque humano remedio proclamata, ad applicationem imaginis Beati statim alveus exoneratus est, & saluti, omnium cum admiratione, restituta.

Sebastiana a Cruce laborabat erysipela in facie cum ardentissima febri magnisque doloribus in oculis, [erysipelate,] adeo ut eos aperire non posset, ac medicamina omnia essent inutilia, applicita cruce ex ligno cunabuli, quo infans jacuit Beatus, repente perfectæ sanitati restituta est.

[12] Josephus Trillo puerulus, filius D. Hieronymi Trillo, [hernia,] equitis S. Jacobi, ob violentas epilepsiæ commotiones hernica fractura laborans, & insanabilis proclamatus, unctione olei lampadis Beati, repente sanus factus est.

Antonius Traperus sanus evasit unctione olei lampadis Beati a tumore pestilenti in inguine tempore epidemiæ civitatis Montiliæ. [aliique]

Emmanuel Cordon tempore epidemiæ laborans magna febri magnisque doloribus ob tumorem pestilentem in inguine, [morbi] unctione olei lampadis Beati repente tumor crepuit, & liber a febri, sanus remansit.

Ex Testibus præsentatis a subpromotoribus deponit primus, [curantur.] scilicet D. Franciscus Sanchez de Toro presbyter, quod cum ipse per tres menses magna, acutaque infirmitate cum mortis periculo laborasset, Beato se commendavit, & statim sanus remansit.

ANNOTATA.

a Erysipelas, græce ἐρυσίπελας, est tumor præter naturam in cute a sanguine & flava bile calidioribus, vel a sanguine fervente tenuique proveniens. Plura de hoc morbo vide apud Gorræum aliosque medicos.

b Quid sint secundæ vel secundinæ dixi supra in Annotatis ad miracula post caput 4 littera h.

c Apud Hispanos carbuncol est indicium pestis. Carbunculus autem seu carbo apud medicos est ulcus quod crustam cito cum valida inflammatione totius partis vicinæ facit, ac febres vehementes & extrema pericula infert, ut tradit Castellus in Lexico medico.

* lege supellex … inter quam

CAPUT II.
Septem alia miracula, quæ Montiliæ contigerunt, & in processu canonizationis ad examen proposita fuerunt.

Sub annum MDCLXXXV, die X Augusti Franciscus Solanus puer annorum trium cum dimidio, [Puer ex turri decidens mortem evadit,] existens in superiori parte turris ecclesiæ recenter constructæ (cum olim fuisset domus, in qua ortum habuit B. Franciscus Solanus) & eidem Beato dicatæ, altitudinis palmorum XXVII circiter, fuit per Alphonsum Ruiz XXXVIII testem redargutus, necnon Joannes de Zea pater pueri monitus de periculo imminentis præcipitii ejusdem, [Col. 908D] quemadmodum paulo post docuit eventus, & quidem magno cum strepitu; ita ut LIV testis infra num. 59 crediderit ab eadem turri cecidisse campanam. Inter alios accurrit idem Alphonsus, & prior jacentem puerum tamquam mortuum, nullaque dantem signa vitæ sustulit in brachiis, & obvio patri tradidit, suggerendo recursum ad intercessionem Beati. Non fuit segnis in invocatione pater, pioque ac miserenti animo vota omnium, qui in ecclesia aderant, accessere. Parem exhibuit promptitudinem dictus Beatus in precibus exaudiendis: etenim pergens dictus Joannes de Zea ad altare Beati, antequam illuc pervenisset, exanimem filium ad vitæ munia esse restitutum sensit per suspirium ab eodem emissum. Itaque converso pede domum ascendit, ubi statim diligentissime examinato pueri corpusculo præter modicam excarificationem sub sinistro tempore, nonnullisque sanguinis guttis oculo adjacentibus, illum comperit in statu pristinæ sanitatis, ita ut hilari ac ridenti vultu per domum deambulaverit, cibumque poposcerit, ac comederit. Eodem tempore advenit medicus, qui nullis omissis experimentis, puerum tandem omnino illæsum asseruit absque viscerum concussione, vasorumque ruptione, præcipue cerebri. Quamobrem nullo medicamine adhibito, abivit, bene monitus, quod opus non est medico bene valentibus, Matth. 9, 12.

[14] [& mulier post partum] Maria Hieronyma de Aguilar die XXIII Octobris MDCLXXXV, in lucem edidit feminam; sed secundinam, omnibus per obstetricem adhibitis diligentiis, numquam potuit. Accersitis medicis, hi recognoscentes pulsus exilitatem ex copioso sanguinis effluxu, simulque urgens mortis periculum, in quo versabatur, primo sanctissimorum munimen Sacramentorum, ac postmodum potionem sumere præceperunt, quam illico ac propmavit, eodemmet momento integre evomit, prout deantecedenter sumptis acciderat: quapropter omni humano remedio incapacem declararunt: & ne quid intentatum omitteretur, elevari jussa fuit, ex quo actu in eam defectionem devenit, ut ab omnibus interempta existimaretur, ac immota permanens, fuit a medicis derelicta, ut inevitabiliter moritura.

[15] [prodigiose secundinam emittit,] Sub hac rerum consistentia Joanna Fernandez de Sotomajor, mater dictæ infirmæ, multum in beati Francisci intercessione confidens, ejus imaginem a Joanne de Saravia receptam attulit, & applicuit ad ventrem infirmæ, cui dicti Beati merita enarrans, persuasit, ut illius intercessioni se commendaret, quod ex corde præstitit. In eodemmet invocationis actu coruscare, & effervescere Beati facies visa est; eodemque fere tempore infirma secundinam emisit absque dolore, & quæ antea nec integrum poterat proferre verbum, clara & alta voce inclamavit miracolo, miracolo. Ad clamorem accessit obstetrix, & cum repererit in lecto dictam secundinam in modum sarcinæ, tempore, quo infirma jacebat corpore non aptato, imo omnino indisposito ad hujusmodi expulsionem, tribuit miraculo. Tanto magis, quod ipsa infirma absque ulla medicaminum ope remansit libera, ac prorsus incolumis.

[16] Per septennium Joanna de Blancas Canero laboravit in sinistra mamilla. [ac alia periculoso cancro liberatur.] Plura fuerunt applicata medicamina, nullum umquam proficuum; quinimo in dies morbus percrebuit. Omni humano destituta remedio, ad intercessionem beati Solani recursum habuit: idem & filia præstitit, deferendo matri dicti Beati effigiem. Ægra plurimum fidens meritis ejusdem, eam posuit super mamillam, & ex corde ejus opem implorans, in profundum decidit somnum, nec expergefacta, quousque per filiam fuit sequenti mane excitata. Evigilans eamdem effigiem supra pectus comperit, nullis, quibus antea erat, exagitata doloribus. Vestibus induta ad ad ecclesiam secessit, & expiata anima per confessionem Sacramentalem, eucharisticum panem sumpsit fiduciæ erga dictum Beatum semper insistens. Domum reversa repente tumor erupit, & tanto impetu, ut aqua inde promanans, circumstantes consperserit; quinimo & ipsum ex adverso parietem. Inde ægra tamquam mortua decubuit, & accersito medico, & successive chirurgo, hic ex amplo ulcere animadvertens patere cancrum, ab eodem quoque Beati invocato munimine, illum extraxit facillime sine dolore patientis, & absque aliqua sanguinis effusione. Omnes obstupuere, oculis ac contactu rimantes pergrandem illam massam carnis ad similitudinem manus semiapertæ compactam, admodum varicosam, vergentemque ad colorem inter viridem, & nigrum; cavitas vero, quæ adeo dilatata ac profunda remansit, ut ad medelam octo linamina injecta fuerint; quodlibet magnitudinis unius ovi, remansit prorsus repleta carne, ac in totum sanata immediate post nonam diem, tantum adhibito rosaceo melle, quo dicta linamina fuere prima vice madefacta. Hoc totum accidit ineunte anno MDCLXXVIII.

[17] Sub tempus æstivum anni MDCLXXXI, quo pestis invaserat civitatem Montiliæ, [Tempore pestis plures,] correpta fuit vehementissima febri cum vomitibus, ac deliriis Francisca Victoria Soriano subtus ejus axillis detectis quoque bubonibus a, magnam duritiem ac tumorem præ se ferentibus. Certioratus medicus de qualitate pestifera morbi, mandavit celere Sacramentorum auxilium, quod fuit præstitum. Fuit adhibita sectio venæ, & oleo amygdalarum dulcium inuncti bubones: adhuc tamen morbus perstitit in suo robore, immo eo progressus, ut mors infirmæ fuerit a medico incurabilis renuntiata. Mater ægræ ex corde confugit ad opem Beati, & deferendo imaginem ejusdem, tradidit filiæ, quæ maxima cum fiducia eam admovit buboni sub brachio sinistro, qui in instanti disparuit, nullo applicito medicamine; eademque imagine subsequenter applicita alteri buboni, id ipsum contigit, remanente Francisca omni ex parte in optima valetudine.

[18] In sequenti die, Annæ Mariæ, matri dictæ sanatæ, [implorata S. Francisci Solani ope,] ex præcedenti contactu filiæ obvenit vehementissima febris, unde mente capta remansit, propter quod non potuerunt eidem ministrari Sacramenta, prout medicus injunxerat. Tribus adhibitis sanguinis emissionibus, in nihilo apparuit imminuta morbi malignitas ac pertinacia; sed invocato præsidio nostri Beati per filiam, pristinæ fuit ejus mater reddita sanitati, absque aliquo residuali vestigio morbi.

Prædicta contagiosa lue jam aperte grassante, supervenit Petro Hieronymo fratri, [sanantur.] & filio respective sanatarum magna cum febri, & vomitu bubo in inguine, in quo statu tota illa die perseveravit, licet eodem oleo inunctus; sed post applicatam Beati imaginem, a febri & bubone liber remansit; & sanatio fuit adeo instantanea, & perfecta, ut potuerit dictus Petrus altera die ad sua ruralia munia libere adire.

[19] [Mulier per triennium variis morbis afflicta] Sub annum MDCLXXIX, Maria Ruiz septuagenaria in morbum incidit attractionis manuum & crurum, eo deveniendo, ut nec incedere, nec cibum sumere, nec in cubili hinc inde se vertere posset absque alterius auxilio. In nervis durior conditio erat, ex quorum contractione crura adhærebant femoribus, penitus incapacia extensionis; unde nec in pedibus sistere, nec sedere eidem datum erat. Pluribus medicaminibus medicus & chirurgus omnem moverunt lapidem, ut eam molestissimam ægritudinem superarent; sed semper in vanum laborarunt: nam morbo in diem contumaciore, adjuncta quotidiana febri, fuit coactus medicus non semel, & iterum, sed per tres vices illum incurabilem denuntiare, in quam sententiam chirurgus quoque descendit. Omni igitur ægra per triennium destituta humano solatio, ad beati Francisci Solani merita properavit, ex intimo cordis se Deo commendans, ut dignaretur per ea ad pristinam reintegrari valetudinem, spondendo visitationem capellæ, eidem recenter dicatæ, eo modo, quo posset.

[20] [subito perfectam sanitatem obtinet,] Opus itaque aggressa est adhibendo filiam, & duo fulcra ad sui sustentaculum. Ad ecclesiam ubi pervenit, statim & diminutam sensibiliter experta est ægritudinem, unde reassumpto cum viribus animo, & majori fiducia in Beati ope, postera die denuo adivit dictam capellam, in quo secundo itinere pedes, & manus præ se tulerunt quamdam ad motum aptitudinem, & tertia tandem die, licet iter peregerit super fulcris, filiæ tamen nec ulli alteri inhæsit. Hinc ægra toto sui spiritus conatu vim cælo fecit, vehementissimis precibus postulando a Beato perfectam sanitatem, protestando maxima cum fiducia, se nolle domum suam remigrare, nisi ea impetrata, & absque fulcrorum subsidio. Protinus ægra in suis precibus exauditur: siquidem, prævia quadam in toto suo corpore diffusione caloris, cursitavit per gyrum novies, orans circum dictam capellam, & altare Beati; quo peracto, remansit in statu perfectissimæ valetudinis, pedibus & manibus libera, adeo ut domum redierit absque ullo adjumento fulcrorum, ea præ manibus gestando. In hac autem perfectissima sanitate jugiter perseveravit, & perseverat, ut firmius dignoscatur eam fuisse opus Dei, cujus perfecta sunt opera. Deut. 31.

[21] Agebatur annus MDCLXXXII, cum frater Laurentius de Aguilar sacerdos Ordinis Minorum S. Francisci Montiliam pervenit, [& sacerdos Minorita febri hectica liberatur.] febri hectica secundæ speciei exæstuans, qua jam a diuturno tempore laboraverat, tam degens in civitate Ubedæ b, quam in villa Porcunæ c. In unoquoque dictorum locorum accersiti medici omnem navarunt operam, ad illam eradicandam; at æque omnem perdidere, cum nec alienus, nec patrius aër, cui omnis ægri, & medicorum spes nitebatur, ullum levamen dederit: quinimo semper abiit in deterius; dum per integrum annum ab eadem febri infirmus numquam se sensit immunem. Quapropter medici illum hecticum confirmatum pronuntiarunt, & morbum incurabilem declararunt, licet non destiterint a subministratione aliquorum medicaminum. Verum iis omnibus compertis inutilibus, aciem mentis evexit æger ad opem nostri Beati. Et quia hujusmodi spes numquam confundit, statim ac ædem eidem sacram incepit invisere, oleoque ardenti coram ejus icone in ejusdem Beati honorem sese perlinivit, cœpit illico se melius habere; quo pietatis ac fervidæ devotionis exercitio per quatuor dies perfunctus, ad integram sanitatem pervenit; & ubi antea macida facie sceleti imaginem præ se ferebat, redivivum colorem ac connaturalem pinguedinem ad admirationem resumpsit; unde hæc inopinata sanatio fuit ab omnibus tributa miraculo, & quidem secundi generis, ut pandit notoria proprietas hujusmodi febris, & melius infra patebit in puncto relevantiæ.

[22] E villa Monturquensi, quæ pestifero morbo angebatur, [Pestis Montiliæ grassans] nonnulla fuere invecta Montiliam, ex quorum contactu sub mense Junii MDCLXXXI eadem lues civitatem illam invasit. In dies vires acquirens eo pervenit, ut ineunte anno MDCLXXXII ex quatuor mille personarum * (quem numerum dicta civitas non excedit) quatuordecim & quindecim quotidie comperirentur deficere, partim febribus malignis, partim carbunculis, ac bubonibus in inguinibus, & sub axillis occumbendo. Ad hujusmodi stragem coërcendam, pluries medici convenere, & præsentientes, illam non posse ulterius obtegi, quemadmodum antea sategerant, sub finem Martii ejusdem anni obvium infectis ad curationem nosocomium instituere. Hæc efferata morbi grassatio æquo pede pertinaciter semper incessit. Quapropter postremis diebus mensis Aprilis, humanis diligentiis compertis inutilibus, subiit animos Religiosorum e Franciscana familia ad nostri Beati opem habere confugium.

[23] [invocatione beati Viri cessat.] Processione igitur indicta, Beati imaginem precibus & corporum afflictationibus comitantes, stiterunt ad nosocomium, ibique reliquerunt infirmariis duo canistra, alterum passis uvis, crustulis alterum repletum, penes dictam imaginem una simul delata, ut sub dicti Beati munimine ægris distribuerent. Subinde iisdem Religiosis civitatem eadem cum imagine peragrantibus, plurimi confluxere dictam processionem insequentes, ac intercessionem Beati piis lacrymis, publicisque clamoribus implorantes. Sub vespertinis horis nosocomii administri ad prædictam distributionem inter infirmos devenere, degustatisque dictis uvis, & crustulis, statim infirmi convaluerunt; ita ut postera die comederint cibos, nedum sibi appositos, verum etiam qui pro ministrantibus erant parati. Miraculum auctum fuit ex eo quod nec die peractæ processionis, nec insequenti ullus ex infectis obiit, nullusque fuit in eadem civitate repertus indigens nosocomio, quod propterea infra paucos dies obseratum exstitit.

ANNOTATA.

a Bubo, Græcis βουβὼν, est tumor ex male affectis visceribus vel venenata putredine ortus, & sæpe est pestilentiæ index.

b Ubeda urbs Hispaniæ in Vandalitia versus confinia Castellæ Novæ distat una leuca a Bæti fluvio in septemtrionem, & anno 1234 recuperata fuit a S. Ferdinando rege Castellæ, ejectis inde Mauris.

c Est oppidulum Hispaniæ Bæticæ, Latine dictum Obulco, & municipium Pontificense, ut quidam tradunt. Nunc vulgo vocatur Porcuña, situmque est inter Cordubam ad occasum & Giennum ad ortum, vix duabus leucis a Bæti fluvio dissitum in meridiem.

* lege personis

Anhang Juli V

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 24. Juli

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 24. Juli

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

Sie könnnen mit Klick auf den Button Benachrichtigungen abonnieren und erhalten dann eine Nachricht, wenn es Neuerungen im Heiligenlexikon gibt: