2. November

DIES SECUNDA

SANCTI QUI QUARTO NONAS NOVEMBRIS COLUNTUR.

S. Publius, M. in Africa.
S. Victor, M. in Africa.
S. Hermes, M. in Africa.
S. Papias, M. in Africa.
S. Justus, M. in Africa.
S. Vitalis, M. in Africa.
S. Justus M. Tergesti.
S. Victorinus, episcopus Pœtovionensis et martyr.
S. Carterius, M. Sebastæ.
S. Styriacus, M. Sebastæ.
S. Tobias, M. Sebastæ.
S. Eudoxius, M. Sebastæ.
S. Agapius M. Sebastæ.
Socii MM. Sebastæ.
S. Acindynus, M. in Perside.
S. Pegasius, M. in Perside.
S. Aphthonius, M. in Perside.
S. Elpidephorus, M. in Perside.
S. Anempodistus M. in Perside.
Socii MM. in Perside.
S. Eustochia, virgo et martyr Tarsi.
S. Marcianus eremita, in Chalcide.
S. Ambrosius, abbas Agaunensis in Helvetia.
S. Ercus, episcopus Slaniensis in Hibernia.
S. Lugadius, discipulus S. Patricii, in Hibernia.
S. Aidanus abbas, in Hibernia.
S. Georgius, episcopus Viennensis in Gallia.
S. Vulganius eremita, Lensii in diœcesi Atrebatensi.
S. Herninus eremita, in Britannia Armoricana.
S. Miocus eremita, in Britannia Armoricana.
B. Jacobus Ungarelli, confessor Ord. S. Franscisci, Forolivii in Romaniola.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES RELATI

Adalberonem, filium Arnulfi comitis Chisneiensium, qui ab anno 1131 ad 1156 Virdunensem rexit ecclesiam, beatum dixerunt hagiographi S. Ordinis Præmonstratensis: quibuscum convenit Saussayus, non vero Castellanus, qui eum virum venerandæ memoriæ nuncupavit. Itaque sciendi cupidi num Virduni superessent indicia cultus cujusdam publici ipsi tributi, anno 1877 litteras dedimus ad hujus ecclesiæ præsulem; quibus responsum est nihil exstare unde conjiciatur cultum ullum B. Adalberoni fuisse delatum. Ergo hic suum habeat locum sanctus ille episcopus, vere dignus qui sanctissimis hujusce ætatis viris Bernardo, Malachiæ, Norberto, Eugenio socius jungatur, donec feliciores nobis invenerint quæ frustra quæsivimus. Liceat tamen notare inter auctores de die obitus non constare, quum alii secundam, alii tertiam novembris diem proponant, et citatis ab Ulysse Chevalier [Répertoire des sources historiques du moyen âge, tom. I, p. 15.] scriptoribus de vita Adalberonis, adjungere Miræum [Annales Præmonstratenses, ad an. 1158.] , Lepaige [Bibliotheca Ordinis Præmonstratensis, lib. II, p. 493.] , hagiographos Van der Sterre, Van Craywinckel, Lienhart, Weissenburgium [Des antiquités de la Gaule Belgique, lib. IV, p. 294.] , sed in primis Laurentium de Leodio, cujus librum De gestis episcoporum Virdunensium denuo edidit cl. G. Waitz in Pertziana collectione Monumentorum Germaniæ, tom. X Scriptorum.
Afer cum sociis. In calendario Æthiopico quod edidit Dillman [Catalogus codd. mss. bibliothecæ Bodleianæ, part. VII (codd. Æthiopici), p. 44.] , ad hanc diem notatur litteris minusculis Commemoratio Afri, Adinii, Justi martyris, Lucinii, Saunini, Labandicori, Ubasii, Cornelii et 17000 mart. sociorum Isidori.
Ainmire. Vid. Hiberni.
S. Albinum Saussayus in supplemento Martyrologii Gallicani sequenti celebrat elogio: IV Nonas nov. Natalis S. Albini martyris, quondam in cœnobitica, deinde in cathedrali ecclesia sancti Pontii Tomeriarum in corpore quiescentis; quod a fœdis hagiomachis nefario ausu superiori labente seculo direptum est. — S. Albinus ex die 23 octobris in hunc diem remissus fuit: quem, deficiente notitia, iterum prætermittere cogimur, donec certi aliquid documenti nanciscamur.
S. Amicus, sacerdos sive monachus et eremita, ad hanc diem memoratur in martyrologio Usuardino codicis Vaticani 1549, in Hagiologio Italico, apud Ferrarium et apud Castellanum. De quo commodius agetur ad diem sequentem, quæ apud Casinenses monachos ipsius memoriæ recolendæ antiquitus assignata est.
Antonium Salvani, Senis oriundum [Sagro tempio Servitano, p. 104.] , P. Cozzando Beatis annumerat. Gianius vero [Annal. Servorum, tom. I, p. 401.] de eodem: Contigit autem, ait, in Senario eodem fere tempore (an 1421) ut mortem oppeteret P. Antonius ille de Senis recolendæ memoriæ, cujus spiritu vera illa religiosorum diu intermissa observantia rursus eo in monte reviviscere visa fuit et quem procul dubio patres illi de Observantia antesignanum suæ congregationis miris laudibus extollunt. Ubi nihil nos monet de cultu quodam Antonio delato. Quumque nec nomen ejus reperiretur inscriptum catalogo sanctorum quem ad diem 24 octobris [Act. SS., tom. X Oct., p. 883.] suo in B. Joannem Angelum commentario præfixit P. Victor De Buck, ne tamen justo suo honore fraudaretur Dei servus, patres Florentinos Divæ Annuntiatæ, quos non semel operis bollandiani studiosissimos fuimus experti, litteris interrogavimus ut facerent nos certiores num superesset qualiscumque cultus adhibiti memoria. Itaque, facta monumentorum quæ post varias calamitates servant manuscripta diligenti inquisitione, responsum negans dedit 14 aprilis anni 1878 R. P. Guidi, Divæ Annuntiatæ præpositus.
S. Audomarus laudatur ad hanc diem in solo martyrologio Hieronymiano Corbeiensi minori. De quo majores nostri ad diem 9 septembris [Cfr. Act. SS., tom. III Sept., p. 385, num. 2.] .
Bado. In supplemento ad Menologium Benedictinum Gabrielis Bucelini sub hac die 2 novembris annuntiatur: In monasterio S. Bertini Beati Badonis, qui post cædem sancti Fulconis eidem suffectus a fratribus est, vir et ipse doctus atque sanctissimus; qui tamen metu Balduini Flandriæ comitis monasterium deserens, secessit in Angliam, atque ibidem ad mortem usque perseverans, vitam sanctissime exegit et Sanctorum catalogo insertus est. Eaque se excerpsisse indicat Supplementi scriptor Ex Msto Chron. Hirsaug. At in Chartulario seu Historia Sithiensi seu Sancti-Bertini, quæ anno 961 a Fulcuino ejusdem monasterii monacho conscripta est [Cartulaire de l'abbaye de Saint-Bertin, publié par M. B. Guérard, Préface, p. 2.] , nihil de hoc Badone refertur, sed tantummodo post mortem Fulconis anno 900 occisi Balduinum II, Flandriæ comitem, cognomine Calvum, abbatiam regia donatione obtinuisse [Ibid., p. 135.] , cui annis decem et septem solo nomine præfuit [Ibid., p. 139 – 140.] , eique in hoc regimine successerunt filii ejus Adalolphus et Arnulphus [Ibid., p. 141.] . Neque in aliis documentis quidquam de Badone reperimus.
S. Benignus hodie occurrit apud Wandelbertum in Auctario Usuardi Heriniensi: Eodem die commemoratio S. Benigni martyris. De quo egimus heri.
Bernardus Narbonensis, prior Novigenti, eo quod in Vita S. Hugonis Cluniacensis prædicatur justus, sanctus vir et timoratus, cui religio reverentiam comparaverat et nomen, et aliquas cœlestes visiones meruerit obtinere, Beati nomine donatus est ab aliquot Benedictini Ordinis hagiographis, Bucelino, Heredia, Cherle. Nihil tamen sedulo inquirentibus occurrit unde conjiciatur ipsi cultum aliquem fuisse delatum.
Berno Gigniacensis in supplemento ad Menologium Benedictinum Gabrielis Bucelini ad hanc diem 2 novembris celebratur his verbis: In Galliis, monasterio Gigniacensi, sanctæ memoriæ Bernonis, abbatis ejusdem loci. Hunc auctor illius supplementi perperam confusum a nonnullis ait cum Bernone, abbate Cluniacensi, quem huic monasterio a Bernone Gigniacensi primum abbatem datum esse affirmat, auctoritate nixus Ms. Chron. Trithemii. At revera Bernonem, primo abbatem Balmensem, eumdem etiam Gigniacensi et Cluniacensi et aliis præterea monasteriis originem dedisse et abbatis titulo eisdem primum præfuisse, jam dudum ex monumentis certis demonstravit Joannes Mabillonius [Act. SS. O. S. B., sec. V, p. 67 sqq.] . De S. Bernone egit Bollandus ad diem 13 januarii [Act. SS., tom. I Jan., p. 824.] , post eum locupletius Mabillonius [Loc. cit.] .
S. Bertini elevatio. In Auctario Atrebatensi ad Martyrologium Bedæ ad diem 2 novembris signatur: Eodem die elevatio corporis S. Bertini abbatis; et in Auctariis Tornacensi et Barberiano ad idem Martyrologium: Elevatio et translatio S. Bertini abbatis et confessoris. Et re vera medio seculo X hac die celebrari consuevisse eam elevationem, colligitur ex documento certissimo, Chartulario nempe Sithiensi seu Sancti Bertini a Folcuino ejusdem cœnobii monacho anno 961 conscripto [Loc. cit. supra, p. 415, not. 10.] et a majoribus nostris jam citato [Comment. præv. de S. Bertino, num. 156 (Act. SS., tom. II Sept., p. 584).] ac non ita pridem edito a doctissimo B. Guerard. Ubi cap. 77, hæc de se tradit auctor: Quo tempore ego ipse hæc scribens Folquinus … huc adductus, anno incarnationis… DCCCCXLVIII, die festivitatis elevationis sancti Bertini, quæ succedit omnium sanctorum festivitati, sancto Bertino oblatus, monachus … sum effectus [Cartulaire de St-Bertin, p. 146.] . Attamen nullam aliam elevationem ipse Folcuinus in suo Chartulario, quod vere potius Historia monasterii dicendum est, refert præter illam quæ legitur cap. 9, his verbis: Hujus autem [Adalardi] regiminis anno III, qui erat annus Verbi incarnati DCCCXLVI, sancti Bertini corpus a sancto Folquino episcopo, ut fertur, transfertur et reconditur XVII kal. augusti [Ibid., p. 93.] . Quum itaque, ut ait Stiltingus [Comment. de S. Bertino, num. cit.] , verisimile non sit geminam festivitatem institutam esse ob unam translationem, quumque teste Bovone, qui medio seculo XI historiam secundæ translationis conscripsit [Cfr. ibid., num. 147.] , sanciverit Folcuinus ut translationis dies singulis annis festivus ageretur septimodecimo kalendas augusti [Act. SS., tom. cit., p. 618, num. 19.] , non immerito supponi potest sacra lipsana S. Bertini prima vice elevata fuisse seculo VIII aut ante medium seculi IX: neque enim hæc elevatio facta esse potest post reconditum anno 846 sancti corpus. Ita Stiltingus. Vellem equidem efficacius removeri scrupulum qui nascitur ex silentio Folcuini (et omnium aliorum scriptorum) de illa priori translatione.
S. Bosa episcopus Eboracensis a Castellano laudatur in supplemento ad Martyrologium Universale, ad diem 2 novembris, eo quod, secundum ipsum, ad hanc diem signatus est in Calendario metrico Bedæ. Sed male vidit Castellanus: nam in Martyrologio metrico Bedæ non ad diem 2 novembris, sed ad sextas octobris nonis seu ad diem 2 octobris celebratur Bosa. Ceterum de hoc sancto egerunt majores nostri ad diem 9 martii [Act. SS., tom. II Mart., p. 10*.] .
Caomh. Vid. Hiberni.
Christophorum Dixen, qui anno 1616 in Anglia martyrium subiit, ad hanc diem refert Knippinga ex Maigret in Martyrographia Augustiniana.
Cistercienses monachi S. Nicolai ad Grunhain, quos anno 1429 mense decembri Hussitæ Misniam invadentes crudeli morte peremerunt, martyrum nomine insigniuntur ab Henriquez in Menologio Cisterciensi, a Bucelino in Menologio Benedictino, Cherle et Lechner ad hanc diem. Nihil tamen traditum accipitur unde ipsis sanctitatis honorem aliquando fuisse delatum jure conjicias. Adeat qui plura scire cupit tractatum Domini Herzog inscriptum Geschichte des Klosters Grunhain [In Archiv für die Sächsische Geschichte, tom. VII, p. 60 – 96.] .
Conradum et Voislaum seu Voisellum martyribus annumerat Arturus de Monasterio; sed definire ausus non est ubi et quando vitam pro fide Christi profuderint. Nam ex una parte affert Gonzagam, Orig. Seraph. Relig., part. II, p. 661, et Marcum Ulysipponensem, lib. V, cap. XV, ex quibus eos in Borussia cruciatos diceres; ex altera vero Waddingum, qui in utraque Annalium editione ad annum 1284, § II, eos in partibus Orientis martyrii corona fuisse donatos significat.
Cuthberti cum sociis memoria legitur ad hanc diem in calendario de Nova Farina edito apud Forbes [Kalendars of Scottish saints, p. 77.] . De Cuthberto, episcopo Lindisfarnensi, quem hic designari vix dubium est, egerunt nostri ad diem 20 martii [Act. SS., tom. III Martii, p. 93.] .
Daria. Vid. Hiberni.
Dedicatio basilicæ sanctorum Xysti, Yppoliti et Laurentii hodie celebratur in exemplaribus Martyrologii Hieronymiani Bernensi et Lucensi: quorum sanctorum nomina Epternacense etiam recenset. Cujusnam basilicæ dedicatio intendatur, nos quidem latet. Ceterum conjecturas legere potes apud Florentinium in notis ad hunc diem. De his sanctis martyribus actum fuit: de Sixto II P. et M. die 6 augusti, de Hippolyto M. die 13 augusti, de Laurentio M. die 10 augusti.
Dedicatio ecclesiæ monasterii Caocensis in Ægypto per Christum. Apud Dillman [Loco citato supra p. 415, not. 5.] sequentia leguntur: Commemoratio Christi et discipulorum ejus in monasterio Quesquam, ubi ecclesiam et mensam consecravit et eucharistiam celebravit. Quæ apud Maium [Script. Vet. Nov. Collect., tom. IV, p. 99.] etiam ornatiora reperiuntur: Convenit Christus Dominus cum discipulis suis in montem Caocam in Ægypto et puris suis manibus consecravit templum in ecclesiam; quam una cum altari Mariæ Virginis genitricis suæ nomini nuncupavit. Vasa autem ejusdem altaris manibus Michaelis et Gabrielis archangelorum consecrari voluit; quemadmodum testantur patres Theophilus et Cyrillus, patriarchæ Alexandrini. Hæc boni Coptitæ sibi persuadent.
Doranus. De hoc sancto Ferrarius in suo Catalogo generali inter notas ad diem 1 novembris, ad nomen S. Benigni: Die sequenti, ait, S. Doranus, episcopus Hibernus, in eodem Florilegio (Capgravii) memoratur; et in nota ad nomen S. Mauræ, ad diem 2 novembris: Eodem die S. Dorani, episcopi Scoti, ex eodem Kalendario (Scotico). Verum neque in martyrologiis hibernicis neque in calendariis scoticis editis a cl. Forbes nec in aliis documentis illius sancti mentionem reperimus, sive ad diem 2 novembris, sive ad aliam quamlibet. Unde quum auctoritas Ferrarii tanta non sit ut illa sola nitamur, S. Doranum hic inter prætermissos recensere cogimur.
Enostan. Vid. Hiberni.
Eustachius sive Eustathius, cum sociis martyribus, qui hodie apud Usuardum et alibi occurrit, tractatus fuit die 20 septembris.
S. Eustochium virgo hodie occurrit apud Ferrarium in Catalogo, in Arturi Gynæceo et alibi; de qua actum est die 28 septembris.
S. Evergisilus. In auctario Bruxellensi Martyrologii Usuardi ad diem 2 novembris mentio legitur: Apud Coloniam Agrippinam, sancti Evergisili, tertii ejusdem urbis archiepiscopi. De quo etiam in martyrologio ecclesiæ SS. Trinitatis (vulgo Christ Church) edito Dublinii anno 1844, his verbis: In Colonia, sancti Evergisi episcopi et confessoris. Sancti hujus Acta cum Commentario prævio edita reperies in tomo X Octobris, p. 650, ad diem 24.
S. Felix I, P. R., hodie celebratur in calendario Æthiopico apud Ludolfum die 6 mensis hedar, qui est dies 2 novembris: Felix archiepiscopus. Item in calendario Æthiopico, quod edidit cl. Dillmann [Cfr. supra, p. 415, not. 5.] : Requies Felicis patriarchæ Romani. Item in Synaxario seu martyrologio ecclesiæ Alexandrinæ Coptitarum, auctore Michaele episcopo Atribæ et Meligæ in Ægypto inferiori, apud Card. Maium [Loc. cit. supra, p. 416, not. 16.] , ubi die 6 mensis hatyr, qui est 2 novembris, ita legitur: Requies sancti patris Felicis papæ Romæ, Dionysii successoris, qui sedisse dicitur annos quinque et menses sex, editisque pluribus homiliis et dissertationibus didascalicis, ex quibus nonnullæ dogmaticæ summæ quidem utilitatis, obiisse anno primo imperii Diocletiani. De Felice papa I, martyre, actum est die 30 maii.
S. Florberti abbatis Blandiniensis et confessoris meminit Grevenus in suo martyrologio ad hanc diem [Cfr. supra, p. 374, num. 97.] . De quo cum reliquis passim hagiologis egimus ad diem præcedentem.
Florianus de cujus translatione agitur apud Usuardinos, non alius esse videtur ac sanctus martyr Florianus Laureaci in Austria, de quo actum est ad diem 4 maii.
Franciscum Penensem beatum dicit Arturus de Monasterio in Martyrologio Franciscano. Hic S. Bernardini provinciæ Seraphici Ordinis alumnus per Aprutium, Calabriam et Picenum tot miraculis vivens perclaruit ut sanctus nuncuparetur. Vita cessit anno 1606.
Fuga Christi. Apud Ludolfum in calendario Æthiopico ad diem 2 novembris legitur: Fuga Christi e Mehsa Koskuamam. Ubi Ludolfus annotat: Loca sunt in Ægypto secundum traditionem Coptitarum. Koskuam olim opulentissimum, nunc pauperrimum, monasterium Ægypti, in memoriam fugæ Christi hoc in loco ædificatum, quem ibi cum sanctissima matre diu mansisse ferunt. Vocatur etiam Moharrak; in media Ægypto in deserto situm est [Wansleb., Hist. eccl. Alex., lib. I, cap. 6, p. 22.] .
Hiberni sancti ad hanc diem laudantur in Martyrologio Dungallensi [Cfr. supra, p. 339, num. 1.] , ex Mariani Gormani martyrologio et ejus scholiaste, ut consuetum fuit Michaeli O'Clery, excepti, præter Ercum, Lugadium et Aidanum, de quibus distinctius inferius agendum erit, Ainmire, abbas de Rath Nuada, A. D. 778; Daire Bochana, vidua; Liber, martyr; Senach, presbyter, de Cill-mor; Caoimhe, Albaniensis, de Cill-Caoimhe; Enostan, de Cluain Dumha; Gallus; Malachias. — De Malachia agetur die sequente; Gallus quisnam hic designetur, compertum nobis non est. De ceteris quum vix quidquam notum sit nec ipse cultus satis certus [Cfr. ibid., num. 2.] , paucis hoc loco dicendum. Et de Ainmiro quidem, Libero, Caomho et Enostano nihil aliunde rescire potuimus. Ad nomen vero Senachi hæc adjungitur nota in citato Martyrologio Dungallensi: Broinsech Breac, soror Inbhari episcopi, filii Lughnæ, fuit mater ejus: et forte est Senach Garbh. De quo scholiastes Ængussii in Libro Vario ad diem 17 februarii: Fintanus Corach et Senach Garbh et Colmanus filius Comgalli callidus, tres reges belli laude clari, unus post alterum in monasterio [The Calendar of Œngus, edit. W. Stokes, p. lii.] . Quæ verba ex hibernico hoc modo reddit Colganus, ad diem 27 februarii, secundum ipsum, a scholiaste adjecta: Fintanus Corach, Senachus Garbh et Colmanus, amicabilis filius Comgelli, erant tres nigri domini (i. e. Benedictini), successive unus post alterum in eadem abbatia (Clonfertensi) succedentes [Act. SS. Hib., p. 385, not. 7.] . De eodem Senacho Garbh Annales Quatuor Magistrorum ad an. 620: Seanach Garb, abbas (monasterii) Cluainfearta-Breanainn, obiit [Ed. O'Donovan, tom. I, p. 243.] . — Denique quod ad Dariam spectat, hæc de sanctis mulieribus hujus nominis apud Hibernos celebratis notat Colganus: Tres reperio hujus nominis sanctas in menologiis patriis memoratas. Prima fuit virgo de qua martyrologium Tamlactense ad 8 augusti… De ea etiam ad eumdem diem agunt Marianus Gormanus, Cathaldus Maguir et Martyrologium Dungallense… Secunda Daria vidua Bochana appellata, quæ colitur 2 novembris, juxta Marianum et Martyrologium Dungallense. Tertia fuit vidua, quæ 26 octobris colitur juxta Marianum Gormanum. Memorantur etiam in Vitis nostrorum sanctorum tres hujus nominis sanctæ: prima, de qua hic (Vit. tert. S. Brigidæ, cap. 124) et in Vita sequenti lib. 2, cap. 78, ubi Virgo vocatur. Secunda fuit S. Daria de Maggamnach in regione de Tir Amalguidh in Connacia; cujus genealogia in Vita hibernica S. Connaci, cap. 77, sic recensetur: S. Daria filia Caithirii, filii Sednei, filii Amalgadii, filii Fiacrii, filii Euchodii Momedonii; et hæc ibidem cap. 22 vocatur alio nomine So delbh; id est Pulcheria. Tertia fuit filia Fergussii, filii Euchodi, soror S. Ruadani, de qua in Vita ejusdem Ruadani cap. 8, et nostris notis ad eumdem locum, ubi diximus festum hujus aliarumque ejus sororum celebrari 24 maii. Et hinc consequens est hanc diversam esse ab aliis hujus nominis quarum natales jam recensuimus. Daria etiam mater S. Ursulæ, quam Dempsterus dicit 21 octobris, debet necessario esse ab his tribus posterioribus diversa, quia fuit singulis tempore longe anterior. Si autem sit aliqua ex tribus aliis, quarum natales in nostris festilogiis memorantur, videtur esse illa quæ 2 novembris colitur; tum quia illa et vidua fuit et Bochana, id est marina seu de mari, vocabatur: Bochna enim Hibernis idem significat quod mare, mater autem S. Ursulæ fuit et vidua et ratione istius solemnis navigationis cum filia et sociabus institutæ potuit dici Marina. Ego tamen pro nunc nihil de hac re definio [Trias Thaum., p. 545, not. 67.] . Et prudenter quidem. Nemo enim non videt quam levis ponderis sit Colgani conjectura. Quod autem Thomas Dempsterus in suo Menologio Scotico annuntiat ad diem 21 octobris: In Scotia, Dariæ matronæ admirabilis sanctissimæque S. Ursulæ matris, a qua in Hirlandia Kildaria nomen accepit [Forbes, Kalendars of Scottish saints, p. 215.] , id, quod ad nomen matris S. Ursulæ spectat, desumptum videtur ex revelationibus seu phantasiis Elisabethæ Schonaugiensis [Cfr. Act. SS., tom. IX Oct., p. 168 F.] ; ecclesiam vero Kildarensem ex illa Daria nomen accepisse, solita sua audacia Dempsterus commentus est.
Hilarius. Vid. Valentinus.
Joannes ille quem S. Franciscus arcta sibi familiaritate devinxit, quique apud Grecium in valle Reatina decessit, ab Arturio de Monasterio martyrologio Franciscano insertus est. Nobis non licet alium ei locum dare quam inter Prætermissos. Qui plura de eo novisse cupit, adeat Waddingum ad annum 1223 § XX, et Acta Sanctorum, tom. II Oct., pp. 706 et 770.
Josa, filius Josephi,hac die recensetur in calendario Æthiopico apud Ludolfum.
S. Julianus presbyter, qui hodie apud Wandelbertum occurrit, idem esse videtur qui Julianus socius S. Cæsarii: de quibus actum est cal. nov.
S. Justum ad hanc diem annuntiat auctarium Daveronense Martyrologii Usuardini his verbis: Dolensis cœnobii, sancti Justi monachi et martyris. Quem facile crediderim eumdem esse cum S. Justo illo, qui cum Artemio et Honesta occisus est et colitur in diœcesi Atrebatensi die 18 octobris [Act. SS., tom. VIII Oct., p. 369.] , cujus forte nonnullæ reliquiæ ad monasterium Dolense delatæ sint.
S. Lauteni memoria hac die recolitur in nonnullis martyrologiis, quæ indicata sunt a nobis ubi cum plerisque egimus de hoc sancto ad diem præcedentem.
S. Marcellus episcopus Parisiensis hodie recensetur in auctario Bruxellensi Usuardi. Vitam S. Marcelli dedimus heri.
S. Marciana. De sancta hac virgine Saussayus in supplemento ad suum Martyrologium Gallicanum ad 2 novembris: Ipso die, ait, Albia civitate, natale sanctæ Marcianæ virginis, quæ nobilitate generis clara, abdicato sæculo, Tarsiæ cuidam virgini nobilissimæ juncta in monasterio, ab antistite Albiensi Polymio velata, vigiliis, abstinentiis castigans corpus et orationis pabulo mentem reficiens, spiritu prophetiæ insignis (quo prænunciavit fratri suo Georgio viro prudenti domus propriæ successum); tandem vocanti Deo respondens, jugiter intenta cœlo, felix migravit ad sponsum. Ejus anima incontaminata in specie niveæ columbæ a plerisque visa est cœli intima penetrare. Colitur a plerisque martyris honore, forte quod ob fidem vel pudicitiam a barbaris Narbonensem Galliam hac ætate opprimentibus exagitata, aliqua ab his dira sit perpessa, vel potius quod vitæ austeritate rigidissima, carnem quotidie crucifigens, longo (ut aiebat quondam de B. Paula sanctus Hieronymus) coronata sit martyrio. Hæc videtur collegisse Saussayus ex Actis, quæ nonnullis codicibus Parisiensibus exhibentur. Nullam alibi Marcianæ reperi memoriam. Quo tempore vixerit Marciana, ex illis Actis satis certo deduci nequit. Nullus uspiam indicatur aliquis episcopus Albiensis nomine Polymius, nec alii hujus vel similis nominis inter episcopos Gallos præter Polemium episcopum Ausciensem, qui in antiquis hujus ecclesiæ catalogis tertius legitur sex episcoporum qui eam rexerunt post annum 549 et ante annum 585 [Gall. Christ., tom. I, p. 975.] , et alium Polemium episcopum Aginnensem, qui subscripsit synodo Parisiensi anni 573 [Ibid., tom. II, p. 898.] .
S. Marcianus, episcopus confessor Beneventi. In auctario Usuardi ex codice Vaticano n. 5949, apud Sollerium legitur hoc die: Beneventi, sancti Marciani episcopi et martyris, discipuli sancti Petri. Apud eumdem Sollerium die 14 junii ex eodem codice Vaticano legitur adjectum: In Benevento, S. Marciani episcopi et confessoris. Hic codex Vaticanus scriptus charactere longobardico, quem vocat Papebrochius novam collectionem ex Usuardo, Adone et aliis factam pro ecclesia Beneventana, Sollerio videbatur ex aliquo Hieronymiano interpolatus [Præf. in Usuardum, art. V, p. 62.] . Clarissimus de Vita [Thesaurus antiquitatum Beneventanarum, tom. I, dissert. III, p. 110.] narrat se audivisse a Francisco Pacca archiepiscopo Beneventano legi in codice Usuardino S. Sophiæ in bibliotheca Vaticana asservato, ad diem quemdam junii: Beneventi, S. Marciani episcopi et martyris, discipuli S. Petri. Unde concludebat archiepiscopus non Photinum, sed hunc Marcianum primum Beneventi episcopum fuisse. Qua de causa egimus calendis novembris in S. Photino. Opinamur hunc codicem eumdem esse quem vidit Papebrochius, qui testante Sollerio l. c. pro ecclesia S. Sophiæ collectus aut compositus fuerat; uti innuit titulus S. Sophiæ, toties in contento relatus. Videtur itaque Pacca locum e die secundo novembris, memoria lapsus, in mensem junii transtulisse. Uterque Marcianus a Papebrochio tractatus fuit ad diem 14 junii. Ille qui Petri discipulus dicitur idem esse videtur ac Marcianus Syracusarum episcopus et martyr, alter vero Marcianus episcopus et confessor, in cujus honorem olim apud Beneventum ecclesia dedicata fuit. Nunc vero nullum ejus festum Beneventana ecclesia celebrat.
Margareta a Lotharingia, olim Renato Valesio Alenconii duci conjugii fœdere juncta, Argentomagi in parthenone B. Claræ die 2 novembris anni 1521 pretiosam in conspectu Domini mortem obivit. Licet de hac Deo devota femina in libris liturgicis sileatur nec præter Arturum et Saussayum ullus reperiatur qui ejus nomen martyrologiis inscripserit, minime tamen Actis nostris fuisset arcenda, si certo constaret anno 1560 [E. Laurent, Histoire de Marguerite de Lorraine, p. 349.] insigne quoddam miraculum meritis venerabilis Margaretæ fuisse patratum. Quid enim dubitaretur de cultu inde a felici obitu adhibito, quum Marinus de Proverre, O. P. ac conventus Argentomagensis alumnus, in Historia ecclesiastica Sagiensi, quæ manuscripta servatur tum in seminario Sagiensi tum Alenconii apud inclitum dominum Leonem de la Sicotiere, referat priora prodigia ob monialium incuriam silentio prætermissa fuisse? Sed istius anni 1560 indicium Marinus non habet, nec alibi ad hunc annum tuendum ea proferuntur testimonia quibus hagiographus ex decretis Urbanianis possit aliquem cum fama sanctitatis defunctum beati titulo insignire. Sed hac elevata difficultate, quod utinam studiosa inquisitione agant illi quorum est sanctorum gloriam tueri ac promovere, inde ab anno 1598 [Cfr. op. cit. et ejusd. auct. Histoire de l'abbaye royale de Ste Clair d'Argentam.] ad nostram usque ætatem tot certa cultus adhibiti monumenta supersunt ut summopere dolendum sit Galliam tanto tutamine ac sanctam viduam suo honore fuisse defraudatam. Paucis tamen contraham quæ ipse Argentomagum anno 1878 delatus et omni charitate a R. D. Jamet archipresbytero hospitio exceptus, præsens vidi et audivi. Ingredienti per portam majorem ecclesiam S. Germano dicatam ad sinistrum latus occurrit capella B. Claræ, quam vulgus capellam B. Margaretæ dicit. Ibi in muro reconditum servatur cor beatæ viduæ, ac cratibus capellam præcludentibus in fidei gratique animi testimonium fideles candelas accendunt, monetam altari superimponunt nec raro, quod me coram testabantur sacerdotes, missas in honorem beatæ Margaretæ dicendas rogant. Ea, qua sanctorum memoriæ, veneratione et cura custodiuntur in civitate cingula duo quæ venerabilis Margaretæ fuisse traditio tenet. His cinguntur parituræ. Partui enim proximæ solent matres B. Margaretam in vota vocare; his sacris reliquiis munitæ, quæ prius pariendi laborem nimis formidant, in summam fiduciam recreantur. Nec Argentomagi tantum, sed et Alenconii eamdem ob causam in veneratione habetur venerabilis Margareta. Audivi enim a D. Liard, qui præest in spiritualibus parthenoni S. Claræ, de quadam muliere quæ, peritorum judicio ob partus laborem jam certo moritura, haustu aquæ fragmentiolis arcæ sepulcralis Margaretæ sacratæ statim fœtu liberata sanitatem recepit. Nec cœnobii sui fundatricis obliviscuntur virgines Alenconienses ad S. Claram: quæ secreto fusis precibus quanta sit gratia apud Omnipotentem Margareta, non semel fuerunt expertæ. Tandem Argentomagi in vetusta reliquiarum theca una cum lipsanis B. Claræ et aliorum quos colit Ecclesia, immo et cum fragmento sanctissimæ Crucis, vidi de reliquiis V. Margaretæ. His intelligitur cur certam spem foveamus fore ut brevi illustrissimus dominus episcopus Sagiensis ea reperiat documenta quibus a sancta Sede cultus devotæ viduæ adhibiti confirmationem consequatur.
S. Maria ancilla, virgo et martyr, hodie celebratur in auctario Bruxellensi Usuardi. De ea actum fuit heri.
S. Mathilda. In Martyrologio Scotico Th. Dempsteri legitur ad hanc diem: In Anglia, coronatio Mathildæ reginæ, cognomento Bonæ, S. Malcolmi regis filiæ. De S. Mathilde egerunt majores nostri ad diem 30 aprilis, inter prætermissos [Tom. III April., p. 722.] .
S. Mathurinus hac die recolitur in auctario Bruxellensi Usuardi. Acta S. Mathurini tractavimus heri.
S. Maura virgo e gente Scotorum celebratur hodie in calendariis Adami Regii et Davidis Camerarii et in Menologio Scotico Th. Dempsteri; inde vero apud Ferrarium in Catalogo generali, apud Challoner et in Sacro Gynæceo Arturi de Monasterio. Commodius de ea, simul et de S. Baya, tractabimus cum Martyrologio et Breviario Aberdonensibus ad diem sequentem.
S. Naamatius episcopus confessor, qui hodie occurrit in auctario Usuardi Hagenoyensi, idem est qui Amantius episcopus Ruthenensis, cujus Acta tractabimus die 4 novembris.
Odilonis confessoris mentionem habet Grevenus in martyrologio suo ad hanc diem 2 novembris. Qui si idem sit cum Odilone illo celebri abbate Cluniacensi, cujus majores nostri Acta ediderunt ad diem 1 januarii [Tom. I, pag. 65.] , non aliam rationem reperio cur ad præsentem diem consignetur a Greveno, nisi quod is in antiquioribus martyrologiis legerit hac eadem die ab Odilone primum institutam esse, quæ in omnibus Cluniacensis Ordinis monasteriis fieret, solemnem commemorationem fidelium defunctorum.
Petrum Dagninum, discipulum S. Romualdi, passim beati titulo decorarunt, post Augustinum Fortunium Florentinum [Historiarum Camaldulensium lib. I, cap. 47 (p. 108).] , scriptores Camaldulenses, et inde ad diem 2 novembris Arnoldus Wion et ceteri martyrologi Benedictini Menardus, Bucelinus, Heredia, Cherle; Philippus quoque Ferrarius in suo Catalogo Generali; sed nullum omnino indicium proferunt aut auctoritatem Fortunio antiquiorem, unde eum unquam publico vel ecclesiastico cultu celebratum fuisse demonstretur. Et Fortunius ipse titulum ilum Petri nomini apposuit tantummodo in inscriptione capitis [Loc. cit.] , non vero in Historiæ suæ textu, ubi nonnisi venerabilem eum appellat [Lib. I, capp. 39, 47.] . Eodem tantum titulo eum ornavit Hastivillius [Romualdina seu Eremitica Camaldulensis Ordinis historia, p. 68.] , nullo Lucas [Romualdina seu Eremitica Montis Coronæ Camaldulensis historia, fol. 42 verso.] . Sed et Petrus Delphinus, Ordinis Camaldulensis præpositus generalis, extremo seculo decimoquinto, scribens ad Venturam, abbatem S. Michaelis Murani, sibi constitutum esse ut eos qui de Ordine Camaldulensi relati sunt inter sanctos, a neglectu et oblivione vindicaret, abbatis illius curæ commisit ut sanctos martyres Bonifacium, Joannem et Benedictum, quorum mentio in Vita S. Romualdi habetur, calendario insereret, congruo die et convenienti officio ipsis assignato, Petrum Dagninum vero nequaquam memoravit [Guid. Grandius, Dissertat. Camaldul., diss. I, cap. 3, n. 11.] . Itaque Mabillonius prudenter abstinuit ab attribuendo illi sancti aut beati nomine, tantummodo eum a Fortunio beatum vocari significans [Annal. Benedict., lib. LVI, n. 27 (tom. IV, p. 339).] : quæ prudentia nobis videtur imitanda. Itaque nec ulterius hoc loco de historia venerabilis Petri agendum: qui hanc penitius indagare velit, adeat scriptores supra citatos et præcipue Mittarelli [Annal. Camaldul., tom. II, lib. XII, passim.] .
De sancta Rosalia, quæ, teste Ferrario, in ecclesiæ Calaritanæ calendario et litaniis celebratur, nihil quod novimus memoriæ proditum est. Omnia, quæ quidem sub manu erant, lustravimus unde spes aliqua affulgebat fore ut in aliquam hujus sanctæ notitiam veniremus. Spem fefellit eventus. Præter Ferrarium nihil habemus quod in medium afferamus; cujus testimonio solo non prohibiti fuimus ne inter prætermissos bcatam Rosaliam relegaremus. Hic in Catalogo generali sanctorum qui in martyrologio Romano non sunt, IV nonas novembris meminit Rosaliæ his verbis: Calari in Sardinia sanctæ Rosaliæ virginis et martyris. Additque ibidem in nota: Ex cal. ecclesiæ Calaritanæ et litaniis ejusdem ecclesiæ. Passa est sub Trajano Calari cum aliis multis, quo (Calarim) Roma profecta fuerat. Appellatur et Rhoda. De ea Marcus Maximus et Elecas episcopi Cæsaraugustani in add. ad fragmenta Chronici Lucii Dextri. Ex Ferrario Arturus beatam Rosaliam in suum intulit sanctarum mulierum Gynæceum; et in notam Ferrarii notam transtulit. Fortassis Rosalia una est ex iis quorum ossa anno 1615 et 1626 in ecclesia Calaritana reperta, illico a Sardis pro sanctorum reliquiis habita fuere, multis aliis dubitantibus. Qua de re videsis Præfationem in Vitas SS. tomi I Februarii, cap. V, Sardiniam Sacram Antonii Felicis Matthæi, cap. III, et Acta S. Luciferi ep. Calarit. cap. 11 et appendicem [Act. SS., tom. V Maii.] . Potest etiam fieri ut hæc Rosalia sit ea Rosula quæ apud Galesinium et in martyrologio quod Bedæ nomen præfert, die 15 maii occurrit: de qua egit G. Henschenius ad diem 15 maii [Act. SS., tom. III Maii.] .
Senach. Vid. Hiberni.
S. Severinus, monachus Tiburtinus, in auctario Bruxellensi Usuardi; de quo egimus heri.

S. Sevoldus memoratur ad hanc diem apud Castellanum his verbis: In Pontivo, S. Sevoldi confessoris, cujus reliquiæ servantur Abbatisvillæ in ecclesia sancti Vulfranni. Actum est de S. Sevoldo ad diem 16 septembris [Act. SS., tom. V Sept., p. 336.] . Sed quædam hic addenda, præsertim ex cl. J. Corblet. Qui docet nos [Hagiographie du diocèse d' Amiens, tom. III, 489.] S. Sevoldum signari ad diem 17 septembris in Proprio S. Walarici edito anno 1721, et eodem die olim celebrari consuevisse in ecclesia sancti Vulfranni Abbatis-villæ. Instrumentum recognitionis reliquiarum monasterii sancti Walarici institutæ diebus 16 et 17 augusti anno 1651 (non 1643, ut ait Corblet) in præsentia et ex consilio R. P. Adriani Blondin, prioris religiosorum dictæ abbatiæ, hæc continet: In capsa S. Sevoldi reperta sunt ossa viginti notabilia, cum fragmentis multis [Act. SS., tom. I April., p. 16, n. 13.] . Subjungit Corblet: Adrianus Blondin, inter suos Versus panegyricos [Versus panegyrici in laudem et gloriam SS. Walarici, Blithmundi, Wulganii, Sevoldi et Rithberti. Rotomagi 1653, in-4°.] has reliquias quatuor sequentibus versibus exornavit:
Vidimus et sanctos Sevoldi martyris artus,
      Cui sanguis palmas, cui diadema dedit.
Ut fornax aurum, sic justum passio purgat;
      Si polum ames, certes ut tibi serta pares.
Reliquiæ istæ (ita Corblet) combustæ sunt tempore magnæ perturbationis gallicæ: sed quæ apud sancti Vulfranni Abbatis-villæ colebantur, servantur adhuc ibidem in propria capsa. Habemus ossiculum ejusdem sancti in ecclesia sancti Sepulcri Abbatis-villæ. Cultus vero S. Sevoldi obliteratus est in nostra diœcesi, ubi et ipsum nomen ejus fere omnino oblivioni datum est. Denique notetur in charta qua Hugo Firmensis anno circiter 1045 monasterio S. Audoeni tradidit cœnobium Sigiacense a se vel a patre suo conditum, inter possessiones hujus cœnobii indicari ecclesiam de Mont-Seiwolt [Pommeraye, Histoire de l'abbaye de Saint-Ouen, p. 462.] , quæ forte a sancto nostro ita nuncupata est.

Theodorus, de quo hac die in Auctario Matric.-Cartus.-Ultrajectino apud Sollerium, his verbis: Theodori episcopi et confessoris, videtur idem esse cum Theodoro seu Theuderio illo, de quo actum est apud nos ad diem 29 octobris [Tom. XII Oct., p. 832.] . In calendario sanctorum Ordinis S. Benedicti ex codice S. Michaelis Antverpiensis, quod ms. inter schedas nostras servatur, laudatur idem ad hanc diem 2 novembris hocce tenore: S. Theodori abbatis Viennensis in Gallia.
Theodotus, Laodicenus episcopus, hodie celebratur in martyrologiis Adonis, Usuardi, Romano aliisque. Cujus viri sanctitas quum dubia videretur ob ejusdem cum hæreticis arianis arctissimam necessitudinem, causam dubitandi ad sanctitatem Leonis XIII Romani Pontificis detulimus, qui statim jussit de ea re referri ad S. Congregationem Rituum. Donec causa Theodoti a judicibus Romanis finiatur, virum interim prætermittendum duximus. Vide litteras ea de re ad nos datas ab Eminentissimo Cardinali Bartolini S. R. C. præfecto, quas tomo XIII Octobris præmisimus.
SS. Valentinus et Hilarius martyres, quorum hodie memoria celebratur in Usuardi auctario Vaticano, tractabuntur die 3 novembris.
S. Vigor in nonnullis martyrologiis hodie laudatur. De eo egimus die præcedenti.
S. Waldetrudis canonizationem sive translationem seu elevationem ad hanc diem annuntiant Martyrologium Villariense manu scriptum sec. XVII, in museo nostro repositum, auctarium Bruxellense et Molanus in additionibus ad martyrologium Usuardinum, Andr. Saussayus in Martyrologio Gallicano, Phil. Ferrarius in Catalogo Generali et martyrologi Benedictini Arn. Wion, Menardus, Bucelinus, Heredia et Cherle, ac denique Arturus de Monasterio in sacro Gynæceo. Quis vero pontifex canonizari S. Waldetrudem decreverit, quis de ea ad illum episcopus retulerit ac deinde corpus elevarit, compertum non est, ut notavit Joannes Bollandus noster in Commentario prævio de S. Waldetrude ad diem 9 aprilis [Act. SS., tom. I April., p. 829.] , ubi fusius de ea agitur.

DE SS. PUBLIO, VICTORE, HERMETE, PAPIA, JUSTO, VITALI MARTYRIBUS IN AFRICA.

[Commentarius]

Publius, M. in Africa (S.)
Victor, M. in Africa (S.)
Hermes, M. in Africa (S.)
Papias, M. in Africa (S.)
Justus, M. in Africa (S.)
Vitalis, M. in Africa (S.)

G. V. H.

Sanctorum martyrum Africanorum quorum hodie memoria celebratur, nec nomina, nec numerus in variis martyrologiis conveniunt. Quare singulorum martyrologiorum nuncupationes ex ordine transcribimus. Bernense: In Africa, sanctorum Pupliani, Victoris, Hermetis, Justi, Vitalis papæ. Epternacense: In Africa, Pupliani, Victoris et Pupliæ, Syxti, Ippolyti et Laurentii, Hermetis, Justi, Vitalis papæ. Lucense: In Africa, natalis sanctorum Poliani, Victoris, Hermetis, Justi, Vitalis papæ. Corbeiense hic uno die mutilum est. Martyrologium Ottobonianum: In Africa, natalis sanctorum Popliciani, Victoris et Justi. Romæ depositio Vitalis papæ. Martyrologia mss. Atrebatense ecclesiæ Sanctæ Mariæ et Lætiense Sancti Lamberti, apud Franciscum Mariam de Aste in notis ad Martyrologium Romanum die 2 novembris, ex editione Bedæ Bollandiana: In Africa, natale sanctorum Victoris, Hermetis et Justi. Martyrologium ms. Tornacense monasterii Sancti Martini apud eumdem: In Africa, passio sanctorum Pupliatii, Victoris, Hermetis, Justi, Vitalis. Martyrologium ms. Romanum Barberinianum apud eumdem addit: et Papiæ. Rabanus: In Africa, natalis Publii, Victoris, Hermetis, Justi et Papæ. Galesinius: In Africa, sanctorum martyrum Publii, Victoris, Papiæ et Hermetis. Martyrologium Romanum: In Africa, natalis sanctorum martyrum Publii, Victoris, Hermetis et Papiæ. Quos inter Africanos exemplaria aliquot Romanos interserunt notissimos illos Sixtum, Hippolytum, Laurentium, ut Epternacense. Bernense et Lucense præmittunt Dedicationem basilicæ sanctorum Sixti, Hippolyti et Laurentii: quæ, quum huc non spectent, prætermisimus.

[2] Communia plerisque martyrologiis nomina sunt Publius, Victor, Hermes et Papias, quibus alia addunt Justum et Vitalem. Vitalem pro Vitaliano papa aliqui habuere, et scripserunt Vitalis papæ: quamquam ex reliquis manifestum videtur non agi hic de Vitali quodam papa, sed Papam sive Papiam singularis martyris nomen proprium esse. Varia sphalmata commissa sunt in nomine Publii, quem Puplianum, Poplicianum, Polianum, Pupliatium vocant; cui Epternacense Pupliam quoque superaddidit. Unde fit ut quo nomine hic martyr proprio vocetur, dubium maneat. Maluimus cum Martyrologio Romano Publium dicere. Majus dubium affert nomen Pupliæ: quæ num martyr femina an nominis alicujus inutile sphalma ex corrupto codice in textum introductum sit, in medio relinquimus.

DE SANCTO JUSTO MARTYRE TERGESTI

INEUNTE SEC. IV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Justus M. Tergesti (S.)

AUCTORE G. V. H.

§ I. De Actis S. Justi; de scriptoribus qui S. Justi meminerunt.

Civitas Tergestina multis ornata sanctorum martyrum triumphis, quarto nonas novembris magni sui martyris Justi festum diem celebrat. [Acta S. Justi Venetiis,] Quumque omnium martyrum honore lætetur, hujus S. Justi memoriam carissimam sibi esse testatur, tum splendore tum solemnitate celebrandi ritus. Hunc enim Justum protectorem ac patronum specialem non tam civitas elegit quam a propitio numine accepit. Cujus sancti martyris Acta tanto majori alacritate tractanda aggredimur quo de eorumdem Actorum sinceritate certiores nobis esse videmur. Quæ quum multo labore acquirenda fuerint, tanto lætiores possidemus. Etenim postquam ad antistitem qui Tergestinæ tunc præerat ecclesiæ, supplices litteras dedissemus, quibus humiliter postulabamus ut, si quid ex cana antiquitate de S. Justo memoriæ proditum haberetur, id in hujus sancti martyris honorem tractatui huic inserendum transmitti juberet, nihil penitus reperiri responsum fuit. Quod quum ego credere non potuissem, Venetias adii primum, deinde Tergestum, ut propriis oculis bibliothecarum codices inspiciens doctosque viros interrogans, quod deesse non putabam sed latere, ex latebris eruerem. Factumque est uti speraveram. Venetiis in bibliotheca S. Marci Acta S. Justi inveni et fideliter descripsi; invento lætus, perrexi Tergestum, ubi Deo ac sancto Justo duce virum inveni qui, pari mecum S. Justi studio animatus, quidquid in antiquis codicibus reperire posset, ad me missurum se pollicitus est, stetitque promissis. Hujus viri honoris causa hic nomen adscribo, grati animi ergo, Petrum Tomasin, S. Th. doctorem. Cujus operæ et studio propensoque in me animo quanta debeam, totius hujus tractatus ordo est demonstraturus.

[2] [Tergesti et Viennæ reperta sat sincera videntur,] Inter plurima quæ sua manu descripta ad me transmisit, jam hoc loco nominanda sunt Acta S. Justi ex exemplari Tergestino, eadem iis quæ Venetiis transcripseram. Tertium eorum Actorum exemplar reperi Viennæ in Austria, in bibliotheca Cæsarea; ita ut Venetum exemplar cum variantibus lectionibus exemplarium Viennensis et Tergestini, lectorum oculis subjici possit. Hæc Acta censeo esse antiquissima ac sincera, ita ut ipsum martyrii ordinem tum ex Actis publicis, tum ex testibus oculatis conscriptum esse judicem. Sinceritatem ad ipsum quem dixi martyrii ordinem restringo, videlicet ad interrogationes et responsa, quæ judicialem formam et consueta christianis sensa eo modo exhibent, qui et personis et temporibus maxime convenit, tum ad sententiam judicis et martyrii consummationem et ea quæ martyrium secuta sunt. Proœmium enim, ipsis Actis, uti assolet, præmissum, nævo non caret. De quibus deinceps agendum erit.

[3] [et jam fuerunt typis tradita.] Acta nostra typis tradita fuerunt a doctore Petro Kandler in opere suo quod inscribitur: Ad faustum ingressum illustrissimi ac reverendissimi domini Bartholomæi episcopi Tergestini, etc. [Trieste, J. Papsch, 1847.] . Quem librum, italico sermone scriptum, ipse non vidi, sed Acta S. Justi illi inserta esse ad me scripsit doctor Petrus Tomasin. Breviora compendia Actorum S. Justi habes apud Petrum de Natalibus [Lib. X.] et in Hagiologio Italico [Tom. II, p. 271.] ex monumentis ecclesiæ Tergestinæ et Aquileiensis.

[4] [S. Justi meminerunt multi.] Tandem S. Justi meminere multi scriptores recentiores, quorum sequentem catalogum prædictus Petrus Tomasin ad me transmisit; eorum tamen libros ipse legere non potui, paucis exceptis quorum apud nos copia erat. Ludovicus Zacconius, in Compendio vitæ sanctorum, lib. II. Nicolaus Manzioli in libro italico cui titulus Descriptio nova Istriæ, p. 18 [Venetia 1611, per Giorgio Bizzardo.] . Ludovicus Schoenleben, canonicus Labacensis, in opere cui titulus Carniolia antiqua et nova, sive Annales inclyti ducatus Carnioliæ [Labaci 1681.] . Vincentius Scussa, canonicus Tergestinus, cujus opusculum italicum sub titulo Historiæ chronographicæ Tergesti edidit Franciscus Cameroni, p. 32 et sqq. [Trieste, tipografia Colombo Coen 1863.] . Johannes Wichardus, baro Valvasor, in opere germanico quod inscribitur Gloria Ducatus Carniolæ, tom. II, lib. VIII, p. 518 sqq. [Laybach. anno 1689.] . Joannes Maria Manarutta, Ord. Carm. Disc., ex conventu Discalceatorum Venetiis, sub nomine Fratris Irenæi a Cruce, in opere italico cujus titulus Historia antiqua et moderna, sacra ac profana civitatis Tergestinæ, p. 429 sqq. [In Venetia 1698, Girolamo Albrizzi.] . Petrus Stancovich in opere italico inscripto Biographia virorum illustrium Istriæ, tom. I, p. 162 [Trieste, presso Giovanni Marenigh tipografo, 1828.] . Josephus Mainati, Tergestinus, sacrista ecclesiæ cathedralis Tergestinæ: Chronica sive memoriæ historicæ sacro-profanæ Tergesti [Venezia 1817.] scripta italice. Felix Bandelli, presbyter Tergestinus, in opere italico Vitæ sanctorum Tergestinorum ms. in Archivis urbanis Tergesti. Antonius Aloysius Tempesta, presbyter Tergestinus: Vita et martyrium sancti Justi, italice; quod slavonice vertit Josephus Krizman, presbyter Tergestinus [Trieste 1878.] . Petrus Tomasin, presbyter Tergestinus, in opere adhuc inedito, Historia ecclesiastica Tergesti et Istriæ.

§ II. Examinantur Acta S. Justi.

[Acta S. Justi ex tribus codicibus edenda] Acta S. Justi edimus, uti supra dictum est, fide trium codicum mss. Primus est Venetus, legendarium S. Marci, quod Antonius Maria Zanetti anno 1748 e cubiculo superiori sacristiæ S. Marci nutu præsidis bibliothecæ in Marciam transtulit. Alter codex Viennensis, membraneus folio maximo, sec. XIII, e bibliotheca Cæsarea. Apographum tertii codicis, quem nos non vidimus, accepimus a laudato Tomasin, qui hanc notam addidit: Scripta sunt hæc Acta seculo XI scriptura longobardica a sacerdote Prè L. da Conegliano. Quæ possedit Aldrago Antonius de Piccardi, episcoporum Pedenensium in Istria supremus (obiit 13 Septembris 1789), et descripta sua manu misit ad archivum urbanum Tergestinum; quæ historiographus noster (Tergestinus) impressit in opere italico: Ad faustum ingressum illustrissimi ac reverendissimi domini Bartholomæi Legat, episcopi Tergestini et Justinopolitani, S. Th. doctoris etc., etc., in ecclesiam suam Tergestinam, die 18 Aprilis 1847. Ego ipse ea describo ex originali (longobardico an apographo?) quod est tale. Acta e codice Veneto manu mea descripsi, ac deinde contuli, variantibus lectionibus notatis, cum codice Viennensi: quibus Tergestini apographi variantes lectiones addemus.

[6] [sinceritatis speciem præ se ferunt;] Acta martyrii S. Justi consuetam authenticorum Actorum formam sat bene referunt; quæque de executione feralis sententiæ narrantur et maxime digna sunt quæ credantur, et facillime a christianis Tergestinis audiri et videri potuerunt. Sunt præterea magnæ simplicitatis ac animi candidi et sinceri, qualis martyrem decet. Quare non possum quin sinceritatem horum Actorum agnoscam, quæ aut ex ipsis Actis judicialibus excepta: aut fortassis ab adstantibus notata dicta factaque martyris, una cum æqualium testimoniis, statim post gloriosum S. Justi triumphum Tergestina ecclesia litteris mandaverit.

[7] [sed in proœmio error invenitur.] Quod autem Actis præmittitur proœmium, sequioris ætatis videtur. In eo enim nævus deprehenditur, qui a coævis hominibus scripto suo adspergi vix potuit. Dicitur enim: Temporibus Diocletiani et Maximiani imperatorum, consulatus eorum quarto anno, imperii ipsorum nono, facta est persecutio in christianos. Jam vero hæ annorum notæ non conveniunt inter se, nec tamen adeo differunt ut error facili modo explicari et excusari nequeat. Etenim annus imperii Diocletiani nonus, qui est annus Maximiani septimus, coincidit cum consulatu Diocletiani quidem quinto, sed Maximiani quarto. Ita fit ut verba Actorum de alterutro dicta vera sint, falsa vero de ambobus: enuntiant enim annum Diocletiani imperatoris verum cum anno vero consulatus Maximiani.

[8] [qui coarguitur et corrigitur;] Qui error facile committi potuit, nec est magni momenti, quamdiu hæ annorum notæ spectantur in relatione mutua quam consulatus anni habent ad annos imperii. Verum enimvero multo gravior error emerget, quando spectatur res proposita, decreta scilicet in christianos persecutio. Sed juvat integram exscribere sententiam. Temporibus Diocletiani et Maximiani imperatorum, consulatus eorum quarto anno, imperii ipsorum nono, facta est persecutio in christianos, ut si quis christianus non sacrificaret idolis, diversis pœnis affligeretur. Agitur ergo de atrocissima persecutione Diocletiani sæviente per Occidentem; nam statim sequitur: Eodem vero tempore directus est in ordine vicis suæ impiissimus Mannacius præfectus, civis Orientis, ut ipse per omnes insulas vel civitates consulares ordinaret. Incepit illa persecutio ab evertenda ecclesia Nicomediæ in festo Terminalium, ad septimum calendas martias, agentibus consulatum senibus ambobus (Diocletiano et Maximiano) octavum et septimum [Lactantius, De mortibus persecutorum, cap. 12 (P. L., tom. VII, p. 213).] . Postridie propositum est edictum, quo cavebatur ut religionis illius homines carerent omni honore ac dignitate, tormentis subjecti essent, ex quocumque ordine aut gradu venirent, adversus eos omnis actio caleret; ipsi non de injuria, non de adulterio, non de rebus ablatis agere possent, libertatem denique ac vocem non haberent [Ibid., cap. 13.] . Paulo post iterato palatii incendio Galerius Diocletianum exacerbavit ita, ut inaudita severitate in christianos maxime domesticos sæviret, nec Valeriæ filiæ, nec conjugi Priscæ parcens. Tunc etiam litteræ ad Maximianum (Herculeum) atque Constantium commeaverant, ut eadem facerent. Eorum sententia in tantis rebus expectata non erat. Et quidem senex Maximianus libens paruit per Italiam, homo non adeo clemens [Ibid., cap. 15.] . Hic ergo habemus persecutionem quæ Diocletiano ac Maximiano imperatoribus per Italiam debacchata est. Jam vevo hæc facta sunt agentibus Diocletiano ac Maximiano consulatum octavum et septimum, anno imperii Diocletiani 19 et 20, Maximiani 17 et 18, anno igitur æræ vulgaris 303. Vehementer ergo errat proœmium Actorum S. Justi, quum persecutionem Diocletiani et Maximiani anno illorum imperii nono assignat.

[9] [sequentia satis conveniunt historiæ.] Quæ deinde sequuntur, quamquam imperiti scriptoris, satis tamen historiæ conveniunt. Ab Oriente enim ad Occidentem hæc persecutionis procella descendit. Etiam litteræ ad Maximianum et Constantium commeaverant, ut eadem facerent [Ibid.] . In hunc ergo sensum intelligi possunt proœmii verba: Eodem vero tempore directus est in ordine vicis suæ impiissimus Mannacius præfectus civis Orientis. Quam generalis fuerit persecutio, ejusdem Lactantii testimonio patet dicentis: Vexabatur ergo universa terra, et præter Gallias ab Oriente ad Occasum tres acerbissimæ bestiæ sæviebant.

Non mihi si linguæ centum sint oraque centum,
Ferrea vox, omnes scelerum comprendere formas,
Omnia pœnarum percurrere nomina possim,

quas judices per provincias justis atque innocentibus intulerunt [Ibid., cap. 16.] . Hanc quoque universalitatem persecutionis altera pars citatæ sententiæ indicare potest, ubi dicitur: ut per omnes insulas vel civitates consulares ordinaret.

[10] [Præfecti nomen varie scribitur.] Nomen præfecti multis modis scriptum invenio: Mannacius in codice Veneto, Mannasius in Viennensi, Munacius in apographo Tergestino. Posteri varie varii scripserunt, Menatium, Manatium, Munatium. Hic ergo Aquileiæ præsidem dedisse fertur Eunomium, Tergesto Manacium vel Mannacium, nisi quis hunc esse eumdem contendat cum illo præfecto Orientis. Cfr. Passio, n. 2, lect. var. 18.

[11] [In Actis multa signa antiquitatis.] Plura in Actis notari possunt quæ genuinam antiquitatis illius faciem habent. Imprimis illud signo crucis armatus in fronte. Solebant enim christiani a primis temporibus et deinceps publice se signare signo crucis. Ipsa hæc de qua agimus Diocletiani persecutio primam originem habuit ex turbato Diocletiani sacrificio per crucem, a ministris christianis frontibus impressam: imposuerunt frontibus, ait Lactantius, immortale signum. Quo facto fugatis dæmonibus, sacra turbata sunt [Ibid., cap. 10.] . Hic mos tam frequens in Actis martyrum occurrit, ut exempla afferri supervacaneum videri possit. Interrogatus Justus an christianus esset, non tantum affirmat, sed cum pio quodam gloriæ studio, a parentibus, a pueris se christianum esse confitetur. Deinde Mannacius quærit utrum fortassis ignotum sit Justo edictum recens per omnes provincias sparsum: quod iterum mirifice convenit persecutionis initio. Sententia judicis, qua jubetur Justus plumbi ponderibus onustus in mare mergi, imprimis refert modum occidendi in Diocletiani persecutione usitatum quem Lactantius refert: Alligatis ad collum molaribus mari mergebantur [Ibid., cap. 15.] , et Eusebius: Alios quoque innumerabiles vinctos et scaphis impositos carnifices in profundum mare projecere [Historia ecclesiastica, lib. VIII, cap. 6 (P. G., tom. XX, p. 754).] .

[12] [et ipsa revelatio martyris.] Postremo nec illud temporis nota caret, quod in fine Actorum narratur intempestæ noctis silentio quæsitum Justi martyris corpus per littoris arenas (fieri ita jusserat martyr Sebastiano apparens), et cum diligentia sepultum occulto in loco propter tyrannorum illusionem. Tyrannis enim in hac persecutione ea maxime cura erat ut nulla cura martyribus impenderetur, neque ullus honor corporibus sacris triumphatorum redderetur. Ideo enim Nicomediæ, etiam corpora regiorum cubiculariorum, quæ post mortem convenienti tradita fuerant sepulturæ, ipsi eorum legitimi domini e sepulcro erui et in mare projici oportere censuerunt, ne quis illos sepulcris conditos pro diis, ut ipsi quidem opinabantur, reputans in posterum adoraret [Ibid.] . Præses Alexandriæ dicebat, uti refert apud Eusebium Phileas, ne minimam quidem martyrum curam habendam, sed cunctos sic sentire de iis, sic agere debere, quasi non amplius homines essemus [Ibid., cap. 10.] . Hinc scilicet illa immanitas rogorum, quibus gregatim christiani comburebantur, hinc illa submersionum frequentia, quibus magnæ hominum multitudines aquis suffocandæ præcipitabantur [Ibid., capp. 6, 8, 11.] . Ita ut, si defuncto martyri solemnes sepulcri honores impenderentur, non inepte sacra hæc cura ad illudendos spectare tyrannos dicenda sit.

§ III. Quo anno S. Justus martyrium fecerit; de loco sepulturæ; inventio corporis S. Justi.

[Baronii opinio circa annum martyrii;] Baronius in Annalibus ad annum 303, n. 123: Passus est, ait, eo quoque tempore Justus Tergestæ sub Munatio præside. A quo alii ducti auctoritate Actorum discesserunt. Irenæus a Cruce et apud illum citati Nicolaus Manzioli et Ludovicus Schoenleben, martyrium S. Justi anno 289 adscribunt. Nos Baronio consentimus et cum eo S. Justum martyrio coronatum putamus anno 303, quamquam illum annum omnino certum non æstimamus: nam convenire etiam potest annus sequens 304. Verum Baronio hoc nondum innotuerat, quippe cui persuasum esset cum omnibus eruditis, Diocletianum abdicasse anno 304: liber enim Lactantii De mortibus persecutorum nondum editus erat, ex quo patet Diocletianum abdicasse se imperio anno 305.

[14] [quod annum 303 præcedere nequit;] Martyrium S. Justi non præcedere annum 303, manifestum est. Etenim ex Actis novimus Justi martyrium accidisse temporibus Diocletiani et Maximiani, postquam ab Oriente persecutio ad Italiam pervenisset, et hoc martyrium incidisse in diem quartum nonas novembris. Jam vero hæc evenisse nequeunt ante annum 303, nec post annum 304. Nam anno 303, sexto calendas martias, persecutionis edictum propositum fuit Nicomediæ, cœpitque persecutio detonare per Orientem: paulo post extenditur ad Occidentem, datis litteris ad Maximianum et Constantium. Eodem anno Diocletianus venit Romam, celebraturus vicennalia et triumphum acturus de Persis. Dies vicennalium erat ad XII calendas decembres. Quibus celebratis, prorupit ex urbe impendentibus calendis januariis, quibus illi nonus consulatus deferebatur. Deinde morbum levem, sed perpetuum, contraxit. Sic æstate transacta, venit Nicomediam morbo gravi insurgente. Idibus decembris mortuus creditur; sed sopitus animam recepit, nec tamen totam. Demens enim factus est, ita ut certis horis insaniret, certis resipisceret. Anno sequenti, calendis maiis, Diocletianus purpura se exuit et Diocles iterum factus est. Quum ergo calendis maiis anno 305 Diocletianus et Maximianus imperio se abdicarint, non potuit Justus mori IV nonas novembris anno 305, imperatoribus Diocletiano et Maximiano, ut Acta dicunt; potuit tamen istis imperatoribus et isto die mori anno 304.

[15] [annus tamen 303 valde probabilis est.] Hinc est cur dixerimus Baronii assertionem omnimoda certitudine non gaudere. Quam etiamsi valde probemus, intra tamen opinionis limites consistere putamus. Nos illi adhæremus, quia illam et historiæ consonam et Actis nostris judicamus magis consentaneam. Videtur enim martyrium S. Justi sub ipsum persecutionis per Occidentem grassantis initium referri. Post tot enim ac tanta funera quæ contigerant istis annis, post dilatatam quaquaversus martyrum famam, vix intelligitur quomodo judex supponere possit persecutionis edictum S. Justo nondum cognitum fuisse. Hanc itaque rationem amplector martyrium S. Justi anno 303 assignandi.

[16] [Sepultus videtur S. Justus ad Sanctos Martyres.] Jam de sepulcro S. Justi agendum est. In Actis legimus sanctum martyrem Justum nocte martyrium secuta apparuisse presbytero Sebastiano, eique revelasse corpus suum in littore maris arenis involutum jacere, quod propter tyrannorum illusionem sepulturæ traderet. Sebastianus per christianorum domus circuit, e somno fideles excitat ad quærendum secum S. Justi corpus. Quærunt, inveniunt; inventumque sepulcro condiderunt non longe ab eodem littore ubi inventum est sancti martyris corpus. In quærendo itaque sepulturæ loco non datur longum errandi spatium. Laudatus presbyter Tomasin nos docuit antiquissimam Tergesti superesse traditionem, secundum quam S. Justus apparuisset Sebastiano in loco qui dicitur Riva grumula. Quæ pars Tergestinæ civitatis nunc, juxta eumdem auctorem, est in maris littore, quo piscatorum scaphæ appellunt, inter palatium quod dicitur Revoltella, et plateam Josephinam (Piazza Giuseppina). Non longe ab eodem loco antiquum cœmeterium fuisse ferunt, in quo christiani tempore S. Justi defunctorum corpora deponebant. In via quæ adhuc a sanctis martyribus vocatur, prope modernam ecclesiam parochialem Beatæ Virginis ab Auxiliis (del Soccorso), vulgo ad Sancti Antonii veteris, in fundo ubi nunc stat domus vocabulo Bordeaux, stetit olim ecclesiola ad Sanctos martyres, tantæ antiquitatis ut aliqui ad Constantini Magni tempora eam constructam referant. Olim fuit Benedictinorum Sancti Georgii Majoris Veneti, qui Tergesti hospitium habebant, postmodum Mechitaristarum fuit tempore Caroli VI imperatoris: quam Josephus imperator II suppressit, et anno 1790 solo æquata fuit. In eo loco S. Justum sepultum fuisse tradunt.

[17] [Geminianus multas martyrum reliquias Tergesto transtulit Gradum.] In Chronico Altinensi [Archivio storico Italiano, tom. VIII, pag. 122.] lib. IV legitur: Ea namque tempestate cuidam Geminiano presbitero divina revelatione injunctum est, ut in Tergestina civitate destructa inter muros ecclesiæ et muros destructæ civitatis corpora sanctorum quadraginta et duo martyrum diligenter perquireret: quibus inventis, cum quibusdam suis comprovincialibus ad Aquilegensium destructam perveniret civitatem. Perquirentes reliquias sanctorum, invenerunt ibi corpora sanctorum martyrum Cancii, et Canciani atque Cancianillæ; necnon et corpora sanctarum virginum Euphymiæ Dorotheæ, Teclæ et Erasmæ: quas omnes reliquias, ut ei revelatum fuerat, secum deferentes, cum maximo honore in castro Gradensi infra ecclesias dignissime condiderunt. Deinde subnectitur fabulosa narratio de Venetis Romam profectis ut a Benedicto pontifice suppliciter fusis precibus impetrarent, quatinus Gradense castrum novam institueret Aquilegiam, ut totius Veneciæ et Ystriæ ordinaret metropolim. Quod juxta auctorem fabulæ factum est, ac pontifex Paulum cardinalem Sanctæ Romanæ Ecclesiæ, facta electione ab ipsis tribunis et nobilibus qui cum Beato duce aderant, a prefato quoque duce accepta investitione, patriarcham consecravit, atque cum palii benedictione in novam Aquilegiam cum eis remisit. Hæc chronologus de Paulino sive Paulo, qui se ordinandum curavit, contra veterem consuetudinem, a Vitali Mediolanensi episcopo, Romana sede haud probante; unde factum est ut Pelagius I pontifex Romanus de illo Paulo scripserit ad Narsetem: Pudenda ut ita dicam rapina in divisione est non consecratus sed execratus [De Rubeis, Mon. eccl. Aquileiensis, cap. 23, p. 206, epistola II ex fragmento Holstenii I.] . Hic autem Paulus sive Paulinus patriarcha schismaticus, ex Chronico Danduli episcopus Aquilegiæ factus est anno Domini nostri DLVII; sedit annos duodecim, uti colligitur ex Paulo Diacono [Historia Longobardorum, lib. II, cap. 25 (P. L., tom. XCV, pp. 496, 497).] , ita dicente: Alboin igitur Liguriam introiens, indictione ingrediente tertia, tertio nonas septembris sub temporibus Honorati archiepiscopi Mediolanum ingressus est. Dehinc universas Liguriæ civitates, præter has quæ in littore maris sunt positæ, cepit. Honoratus vero archiepiscopus Mediolanum deserens, ad Genuensem urbem confugit. Paulus quoque patriarcha, annis duodecim sacerdotium gerens ab hac luce subtractus est, regendamque ecclesiam Probino reliquit. Tertia illa indictio incipit a calendis septembris 559; illo ergo anno Paulus ex hac vita excessit: unde si retro numeres annos duodecim, invenies primum episcopatus annum 459, uti Dandulus scripserat. Hoc igitur temporis spatio quod ab anno 557 ad annum 569 decurrit, factum est quod idem chronologus narrat, eodem libro quarto, de sanctorum martyrum corporibus a Geminiano presbytero translatis. De quibus roliquiis idem chronologus paulo post prosequitur dicens: Qui sanctissimus patriarcha corpora sanctorum in eisdem novæ Aquilegiæ ecclesiis honorifice condidit. In ecclesia sancti Vitalis quadraginta et duo martyrum corpora dignissime tumulavit. Hic jure ac merito quæritur utrum S. Justi ossa inter hæc quadraginta duorum corporum ossa una simul Gradum translata fuerint. Verum tanta est antiquorum documentorum paucitas ut nihil de hac re sciamus. [S. Justi ossa forte Tergesti reliquit.] Sunt qui contendant Geminianum non transtulisse S. Justi ossa, sed ea Tergesti recondita reliquisse. Etenim quum anno 1859 in cathedrali Tergestina novum altare erigeretur ex marmore in honorem Matris Dolorosæ, inventa fuit tenuissima plumbi tabula, forma hexagonia, lata digitos septem, tres digitos alta, in qua sequentia erant exarata: Pateat hanc cernentibus quod in hoc loculo reliquie condite sunt sanctorum martyrum Zenonis et Justine, civium Tergestinorum: tertii vero altissimus Deus, qui cognitor est secretorum, nomen retinet: que, ne hec civitas propter guerras ac cupidas voluntates tanto talique thesauro privaretur, de altari summo ecclesie Sanctorum Martyrum extra menia civitatis per pontificem et dignos sacerdotes clam extracta et in presenti tumulo summa religione sunt quousque summo Deo placuerit contutate. Hinc aliqui credunt tertium non nominatum esse ipsissimum S. Justum. Verum, ut dicam quod sentio, opinor utique credi posse Geminianum suo suum Tergesto Justum præ reliquis servare voluisse, ac revera servasse. At ego non video quo argumento probare possim hunc tertium de quo in tabula plumbea, suppresso nomine, agitur, ipsum sanctum martyrem Justum esse. Porro hæc tabulæ inscriptio ævum Geminiano multo posterius indicare videtur. Quidquid est, S. Justi reliquiis urbs Tergestina gloriatur, ac merito. Utrum vero a Geminiano in ecclesia Sanctorum Martyrum relictæ fuerint, an alium in locum tutiorem translatæ, decidere non ausim. Anno 1040 S. Justus legitur in episcopio Tergestino corporaliter requiescere, ut postea patebit ex epistola imperatoris Henrici III ad Adalgerum, episcopum Tergestinum.

[18] [Corpus S. Justi nunc certe est Tergesti,] Sancti martyris Justi reliquiæ in ecclesia cathedrali Tergestina inventæ fuerunt die 17 aprilis anno 1624. Inventionis historiam referemus uti eam nobis tradidit, ex auctoribus citatis quos penes me non habeo, Petrus Tomasin, sacerdos Tergestinus. Vincentius Scussa in opere italico quod inscribitur Historia chronographica Tergesti [P. 120.] , et Irenæus a Cruce Carmelita (Joannes Maria Manarutta) apud Mainati in opere quod inscribitur Chronica sive memoriæ historicæ Tergesti [Tom. III, p. 224 sqq.] , narrant ex manuscriptis historicis Stephani Trauner, canonici Tergestini, nunc deperditis, sequentia: Fratri Rainaldo Scarlichio, episcopo Tergestino, ex Ordine Fratrum Minorum S. Francisci, in animo erat certo scire utrum sub altari in Tergestina ecclesia cathedrali S. Justo dedicato revera sancti martyris hujus reliquiæ, uti antiqua traditio ferebat, sepultæ jacerent. Ad cujus rei experimentum die 17 aprilis anno 1624, canonicos cum clero seculari ac regulari ac delegatis a magistratu viris in ecclesiam cathedralem condixit. Coram quibus remoto e loco suo altari, pavimento sublato, fodi cœptum est. Primo repertum fuit altum terræ stratum, dein stratum glareæ ac concharum mitulorum marinorum, postremo tabula lapidea crassa ac rudis; qua remota, inventus est loculus lapideus rudi opere. Quo in loculo aperto reperta fuit cista multo tempore exesa, in qua alia cista minor argentea abscondita erat, quam canonici una cum Capuccinis sublatam in proximum altare S. Caroli Borromæi transportarunt. Positam in altari episcopus Scarlichius aperuit, reliquias S. Justi, caput videlicet atque ossa, invenit. Quæ exstractæ ad publicam venerationem expositæ sunt, caput in quadro argenteo, reliqua ossa in pretioso panno filo aureo intertexto. Mox sonantibus omnibus totius urbis campanis, bellicisque tormentis explosis, vesperæ solemni ritu decantatæ sunt, cum hymno Te Deum laudamus. Deinde ossa priori ordine composita, priori loco sepulta sunt, excepto osse scutulorum opertorum.

[19] [et ibi quotannis pars reliquiarum exponitur.] Scutulum illud sive omoplata in reliquiarium mense februario anno 1700, pulcherrimo opere ex argento deaurato, impositum, singulis annis die 2 novembris in ecclesia cathedrali Tergestina publicæ venerationi exponitur. Reliquiarii forma triangularis est, insertis crystallis; desuper eminet parva S. Justi statua. Hæc inventio S. Justi reliquiarum perenni memoriæ tradita est per sequentem inscriptionem, quæ subtus sedilibus magistratus, paulo ante altare S. Justi, a sinistris, legitur:

QUISQUIS HAC PRÆTERIS NON TE PRÆTEREAT SUB ARA PROXIMA DIVI JUSTI MARTYRIS CONCIVIS NOSTRI ET TUTELARIS SACRAS EXUVIAS RECONDI A RAINALDO SCARLICHIO SACRORUM ANTISTITE ANTE ANNOS CENTUM PRIMUM INVENTAS EUNDEMQUE IN LOCUM CIVITATIS UNIVERS Æ GRATULATIONE REPOSITAS MEMORIAM HANC DEFIGERE HIC PLACUIT ANNO RESTAURAT Æ HUJUS CATHEDRALIS MDCCXXIV.

§ IV. De apparitione S. Justi.

[Cur festum Apparitionis S. Justi celebretur.] Die 27 junii celebratur apud Tergestum Apparitio S. Justi proprio officio: ex quo tamen historicum factum apparitionis nihil fere luminis acquirit. Teste Irenæo a Cruce in Mainati [Tom. II, p. 136 sqq.] (ita scribit ad me Dominus Tomasin) legitur in veteri libro capituli, in canonicorum archivo servato: 27 junii apparitio S. Justi martyris patroni in liberatione civitatis anno Domini 1380. Anno scilicet 1380, nocte diei 24 junii. Tergestini sumptis armis prætorium occupant, Donatum Thronum prætorem et omnes Veneti nominis subita defectione perculsos, rebus prius direptis in vincula conjiciunt. Conversi inde ad utramque arcem oppugnandam (quia modico præsidio tenebantur), facta ab iis qui intus erant deditione, brevi in suam potestatem redigunt, redactas ab imis partibus diruunt. Hæc Marc. Ant. Sabellicus [Rerum Venetarum ab urbe condita historia, Dec. II, lib. VII (Degl'istorici delle cose Veneziane, tom. I, p. 416).] . Tum advocatus patriarcha Aquileiensis, Marquardus de Andechs *, homagium accipit episcopi, cleri, nobilium, consulis ac magistratus universi Tergestinorum; qui civitatis claves marescallo suo, Berchtoldo de Gottonesch, tradidit in manus. Cujus rei exultantes præ gaudio Tergestini festum Apparitionis S. Justi celebrare cœperunt. Quod majori etiam lætitia ac solemnitate peragunt post pulsos ab Anglorum classe Gallos ex urbe Tergestina die 8 novembris 1813. Galli enim ecclesiam S. Justi in horreum, ejusque turrim mutaverant in bellicam arcem.

[Annotata]

* aliis Randeck

§ V. De cultu S. Justi, deque ejus templo, altari, imaginibus ac statuis.

[Memoria S. Justi in martyrologiis.] Mirum est incliti martyris Justi memoriam non celebrari in Parvo martyrologio Romano quod apud Ravennam S. Ado descripsit, nec minus mirum videtur tanti martyris famam et Acta ad Adonem non pervenisse, quippe qui in martyrologium suum Justum non intulerit. Ab Usuardo puro abest quoque, sed in auctariis non semel occurrit. Florentino: Tergeste, sancti Justi martyris, sub præside Monatio. Belino: Ipso die, passio beati Justi martyris, qui apud Trigesinam (al. ed. Trigestinam) civitatem coronatus est. Greveno: Apud Tergestinam civitatem Hystriæ, natalis S. Justi, pretiosi martyris, qui sub Diocletiano et Maximiano pro fide Christi in carcerem missus indeque eductus, nervis crudis cæsus, ad ultimum alligatis multis plumbi ponderibus in mare præcipitatus est. Maurolycus: Apud Trigestum, S. Justi martyris, imperante Diocletiano sub præfecto Manatio post dura verbera in mare mersi. Galesinius: Tergesti, sancti Justi martyris, qui Diocletiano et Maximiano imperatoribus, Manatii præfecti jussu, horribili verberum cruciatu affectus, demum, cum in fidei proposito persisteret, in mare mergitur. Tandem in Martyrologio Romano: Tergeste, passio beati Justi, qui in eadem (Diocletiani) persecutione sub Manatio præside martyrium consummavit.

[22] [Ecclesia ei dedicata, quæ subinde restaurata] Tergesti non dubito quin statim post beati Justi martyrium publicus sanctissimi martyris cultus inceperit, quamquam certa cultus documenta ex tanta antiquitate haud supersunt. Dicitur Frugiferus, quem primum civitatis Tergestinæ episcopum faciunt (et est sane primus ex iis quorum nomina sciuntur), anno 559 duas sibi conterminas basilicas ædificasse, quarum unam beatæ Virgini Mariæ in cœlos assumptæ, alteram S. Justo sacram voluit. Credibile est currentibus annis sæpius detrimentum passas basilicas, ideoque post ampliora sancti Justi templi sarta tecta, novam necessariam fuisse consecrationem. Refert enim, ita scribit ad me Cl. Tomasin, Irenæus a Cruce, apud Mainatum pag. 206: Anno ab incarnatione Domini 1262, indictione 7, die 4 mensis novembris dedicatum fuit hoc altare cum ecclesia (S. Justi) a venerabili patre domino Arlongo, Dei gratia episcopo et comite Tergestino, cum quatuor aliis episcopis.

[23] [et iterum dedicata fuit.] Quam novam instauratæ ecclesiæ dedicationem dixi; nam Henricus imperator III anno 1040 scripsit ad Adalgerum episcopum Tergestinum: Adalgero sanctæ Tergestinæ sedis præsuli, suoque episcopio in honorem sanctæ Dei genitricis Mariæ, sanctique Justi martyris ibi corporaliter quiescentis constructo ac DEDICATO. Scripsit quoque Henricus episcopus anno 1115: Terra araticia quæ mihi pertinet et S. Justo, ubi cathedralis suæ patronum S. Justum clare indicare videtur; uti etiam in fine: Anatemate omnipotentis Dei et beatæ Mariæ Virginis et beati Justi martyris sit incursurus.

[24] [Tergesti colitur propria missa proprioque officio.] S. Justus Tergesti in urbe, quam vivus virtutum luminibus illustravit, morte pro Christi fide obita sanctificavit et cœlo vivens assiduo præsidio circumvallavit, maxima reverentia summoque honore colitur, proprio officio ac missa, olim quidem ritus Aquileiensis, nunc Romani. Utrumque hic trademus. Monumentum quoque cultus S. Justo exhibiti hic consignatum volumus ex synodo diœcesana Tergestina, 20 aprilis anno 1460 habita, in qua Antonius Goppo, episcopus Tergestinus, sequens decretum tulit: Statuentes mandamus, quod omnes presbyteri curati teneantur et debeant nuntiare populis sibi commissis quod servare debent festum S. Justi martyris, patroni et protectoris nostri, quod nos per præsentes decernimus observandum ea die qua occurrit, videlicet die secunda novembris. Die vero immediate sequenti celebretur memoria defunctorum.

[25] [Instrumentum dedicationis ecclesiæ S. Justi anno 1585.] Anno 1303, destructis muris mediantibus, unam ex utraque ecclesiam fecit Rudolphus, episcopus Tergestinus, de quo in necrologio capitulari: Anno 1320, obiit reverendus in Christo pater dominus Rudulphus de Rebecco, episcopus Tergestinus, qui ecclesiam reparavit. Tandem nova ecclesiæ consecratio peracta fuit die 27 novembris ab Henrico de Wildenstein, cujus ecce documentum ex Irenæo a Cruce apud Mainatum [Tom. II, p. 161 sqq.] : Anno Domini 1385, indictione 8, die 27 novembris, consecrata fuit hæc ecclesia et altare majus ad laudem et gloriam Dei omnipotentis et beatæ Mariæ semper virginis et omnium sanctorum per reverendum in Christo Patrem et Dominum, fratrem Henricum, Dei et apostolicæ sedis gratia episcopum et comitem Tergestinum, in quo recondidit reliquias sanctorum, videlicet de ligno sanctæ crucis, de sepulcro Dominæ nostræ, de B. Anna ejus matre, de B. Thoma apostolo, de B. Marcello papa et mart., de B. Blasio ep. et mart., DE B. JUSTO MART., de B. Wenceslao mart., de B. Procopio ab., de B. Vito mart., de B. Juliana virg. et mart., de B. Margarita virg. et mart. Titulus vero beatæ Mariæ semper virgini et Spiritui sancto adnotatur. Item de columna Domini et B. Joanne et Paulo martyr. Hinc dedicatio ecclesiæ non celebratur die festo S. Justi, sed alio die, scilicet in festo Immaculatæ Conceptionis B. M. V.

[26] [Supremæ restaurationes hujus ecclesiæ.] Anno 1724 rursus restaurata fuit ecclesia, et tandem ultimo anno 1813. Suprema hæc templi sarta tecta testatur inscriptio sequens supra majorem portam:

SUB GALLIS ARCEM OBSIDENTIBUS ET AUSTRO-ANGLORUM PUGNA M. OCT. AN. MDCCCXIII TORMENTORUM MISSILIBUS TEMPLUM ICTUM AC PENE LABENS D. JUSTI CULTORUM ÆRE EODEM ANNO RESTAURATUM.

Formam ac statum exteriorem et interiorem, qualem nunc conspicimus (anno 1880), ecclesia cathedralis Tergestina acceptum refert Matthæo Raunikar, episcopo Tergestino.

[26] [De abside et altari S. Justi et opere musivo cum sancti imagine.] Jam agendum est de abside ubi altare S. Justi, a dextris absidis principalis sita, quæ olim basilica S. Justi, et cujus pars superior ornatur opere musivo quod Frugifero protoepiscopo aliqui adscribunt. In fundo aureo, lapillis vitreis coloratis depictus est Servator habens a dextris S. Servulum, a sinistris S. Justum, forma majestatis plena stantem, caligis rubeis, ampla græcorum pænula coloris viridis circumdatum, tenentem dextra ramum cypressinum, capite sacro nimbo ornatum hisceque verbis SCS. IVSTVS. Superius trullæ segmentum circuit inscriptio hæc: † MAIESTATE DEVM LIQVET HVNC REGNARE PER AEVVM. AMBVLAT EN CHRISTVS SVPER ASPIDEM ET BASILISCVM. Hæc est prima atque antiquissima S. Justi imago. Inferior absis sex columnis e pretioso marmore, in sex partes dividitur, quarum columnarum inter capitula legitur Frugiferi monogramma hac forma, mihi delineata a Petro Tomasin:

[28] [Ejusdem S. Justi historia depicta.] Inter columnas sex tabulæ recenti albario * pictæ. Medius S. Justus; hinc et inde decem picturæ historiam vitæ ac mortis ejusdem martyris referentes, opus seculi XV. Figura S. Justi, superiorem illam quam diximus fideliter imitata, stat forma juvenili sed diverso a superiori habitu, caligis quidem rubeis, tunica viridi, toga rubea intus candida, limbo flavescente; sinistra portat urbem Tergestinam, qualis videbatur anno 1590, dextra palmam. Quas tabulas placuit capitulo ecclesiæ cathedralis anno 1703 abscondere, jussitque pictorem Antonium Panzam pingere oleinis coloribus vitam S. Justi. Qui jussus fecit pretio 50 florenorum soluto: cujus novæ tabulæ die 7 augusti 1704 veteribus superpositæ fuerunt. At vero anno 1840 novus chorus ædificatus est ubi sec. XV udo quoque tectorio depicta fuerat B. Virgo sine labe concepta, circumdata a cunctis sanctis Tergestinis, quos inter S. Justus. Cujus imago picturæ exarata in charta a pictore Gaetano Merlatto in Tergestinæ civitatis museo antiquario servatur. Choro ædificato, Antonii Panzæ remotæ a locis tabulæ atque in novo choro appensæ antiquis picturis lucem ac conspectum reddidere.

[29] [Fornicis restauratio.] Jam vero opus musivum quod superiorem absidem decorat, quartum et decimum seculum inchoarat, ruinamque minabatur vetustas. Commotus impendenti periculo magistratus Tergestinus decrevit florenos austriacos 2824, cruc. 42 ad opus restaurandum. Reparari cœptum die 12 junii 1877, reparatum fuit 8 junii 1878, successu felicissimo. Rei memoriam servant inscriptiones duæ, compositæ ab equite Attilio Horti, civitatis bibliothecario.

1. NEL MDCCCLXXVIII FU RINNOVATA QUESTA VOLTA CUI SI ADDOSSA INSIGNE MOSAICO. 2. IL CONSIGLIO MUNICIPALE TRIESTINO PER MANTENERE ALL'ETA VEGNENTI L'OPERA DELL' ARTE ANTICA IL RISTAURO DECRETO L'UFFICIO EDILE FELICEMENTE ESEGUI.

Latine sic dixeris:

1. Anno 1878 renovata est fornix cui adhæret insigne opus musivum. 2. Consilium municipii Tergestini ad conservandum seculis venturis operam artis antiquæ restaurationem decrevit officium ædile feliciter perfecit.

[30] [Altare S. Justi argenteum, dein marmoreum,] In hac abside, quam describimus, ligneum erat altare. Inventis vero ab episcopo Scarlichio, uti supra narravimus, S. Justi reliquiis, cives Tergestini tantam pecuniæ summam contulerunt, ut altare argenteum constructum sit. Quo vendito ad restaurandam ecclesiam anno 1724, altare marmoreum erectum fuit, cum S. Justi statua lignea. In aversa parte altaris, apertura clausa cancellis pondera visenda præbebat quibus alligatus S. Justus in mare mersus fuerat.

[31] [quod renovatur et ornatur S. Justi statua et imagine picta.] Anno autem 1855 quum archidux Austriacæ domus Ferdinandus Maximilianus, ex equo lapsus, vix salva vita surrexisset, magistratus Tergestinus ad perennem servatæ carissimo principi non sine prodigii suspicione vitæ, quam deinceps tam lugubri exitu imperator Mexicanus erat perditurus, altare marmoreum S. Justo in ecclesia cathedrali erigendum decrevit. Altaris formam delineavit magistratus architectus Bernardus. Altare cum S. Justi statua e marmore carrario fecit Joannes Dosigo, Venetus. In altaris antependio quod vocant, anaglypha repræsentant Franciscum I, Austriæ imperatorem, cum archiduce Carolo Ludovico, qui Maximilianum ægrotum invisunt. Statua S. Justi pondus manu portat. Statua et anaglypha, Ludovici Ferrari Veneti opera. In presbyterio e regione throni episcopalis tabula picta oblonga cernitur, opera celebris pictoris Benedicti Carpaccio, Justinopolitani, in qua repræsentatur beata Virgo Maria cum parvulo Jesu sedens, circumdantibus angelis; cujus a dextris stat S. Sergius, a sinistris S. Justus, sinistra manu lauream, dextra civitatem Tergestinam portans, ea forma qua seculo XVI conspiciebatur.

[32] [Duæ aliæ statuæ S. Justi.] Jam egrediamur e sanctuario et externa cultus S. Justi documenta investigemus. Extra cathedralem, in cellula supra portam turris campanariæ, lapidea stat S. Justi statua, magnas a tempore injurias passa; dextra portat urbem Tergestinam, palmam sinistra, opera manus seculi XIV, haud artificis. Alia quoque statua S. Justi stetit in cellula parietis a sinistris introitus principalis, similis forma priori, facta ex ligno arboris quam anno 1811 Galli exciderunt, quo prospectum in mare liberiorem haberent. Anno 1877 loco mota fuit.

[33] [De imaginibus S. Justi] Et hæc sunt quæ de ecclesiis atque altaribus S. Justi dicenda habuimus. Præter hæc nulla Tergesti, nulla in tota diœcesi Tergestina S. Justi templa aut altaria reperiri affirmavit nobis Dominus Tomasin, cui pleraque omnia quæ scripsimus de his accepta referimus. Quamquam enimvero multa ex iis conspeximus ipsi propriis oculis, exactam tamen rerum enarrationem huic viro debere nos magna cum gratiarum actione testatum volumus; cui insuper debemus quæ nunc sumus scripturi de S. Justi imaginibus in sigillis et monetis aliisque.

[34] [in monetis] Moneta argentea Ulrici de Portis, episcopi Tergestini (1237 – 1255), asservata in museo antiquario Tergesti, in aversa facie exhibet S. Justum tunicatum, palmam dextra, sinistra librum tenentem, inter duas turres; prope caput sancti stella cernitur. Eadem omnino imago habetur in facie aversa monetæ argenteæ Leonardi II, episcopi Tergestini (1260 – 1262), asservatæ in eodem museo; et iterum eadem in moneta argentea civitatis Tergestinæ in eodem museo asservata, anni 1268.

[35] [et] Sigillum fratris Nicolai de Carturis, Ord. Min., episcopi Tergestini (1409 – 1417), asservatum in monasterio Ord. S. Benedicti dicto Scotorum Viennæ in Austria, delineatum in libro italico Ornitei Lusanii (Josephi Andreæ de Bonomo) de monetis episcoporum Tergestinorum, p. 12, repræsentat Matrem Dei cum parvulo Jesu sedentem in throno, cujus a sinistris stat S. Hermagoras, a dextris S. Justus, manu dextera tenens lauream, civitatem Tergestinam sinistra.

[36] [sigillis.] Sigillum curiæ episcopalis Tergestinæ, episcopo Angelo Conopeo (1370 – 1383), exhibet S. Justum stantem in medio, nimbato capite, togatum ac tunicatum, sinistra cathedralem Tergestinam, palmam dextera gerentem. Proprium episcopi Angeli Conopei sigillum, quod cernitur in quodam reliquiario asservato in museo antiquario Tergestino, repræsentat S. Justum nimbato capite, tunicatum ac togatum, sinistra civitatem Tergestinam, palmam dextera tenentem.

[37] [Alia statua S. Justi marmorea.] Tergesti in ecclesia S. Mariæ Majoris, quam die 11 octobris anno 1682 Jacobus Ferdinandus Gorizutti episcopus consecravit, quæque tunc erat Societatis Jesu, et in ore populi adhuc dicitur ecclesia Jesuitarum, supra altare majus sex habentur statuæ marmoreæ, tres ab utroque latere tabernaculi, quarum media a sinistris S. Justus togatus et tunicatus, dextera palmam ferens. In ejusdem ecclesiæ laterali altari, secundo a sinistris, tabula est sanctos Tergesti patronos repræsentans, quos inter S. Justus est.

[38] [Imago S. Justi in codicibus,] Præterea S. Justi imagines reperiuntur in codice Euphrasiæ de Bonomo, abbatissæ Ord. S. Benedicti, in quo vitas sanctorum Justi, Servuli, Lazari, Apollinaris, Justinæ et Zenonis italice descripsit, additis eorumdem imaginibus. S. Justus rubea indutus pænula, palmam dextra, sinistra Tergestum portat. In opere citato Ornitei Lusanii, p. 28, xylographia invenitur quæ media habet Tergestinæ civitatis insignia, sustentata a dextris a S. Sergio, a sinistris a S. Justo: hic est nudus pedibus, indutus lorica et toga; manu sinistra sustentat prædicta insignia, dextra palmam portat et urbem Tergestinam: ad sinistrum pedem stat pondus.

[39] [in libris,] In opere italico cui titulus Historia chronographica Tergesti, auctore Vincentio Scussa canonico, quod Franciscus Cameroni edidit, in forma folii, illustratum picturis lithographicis, una invenitur quæ S. Justi martyrium exhibet, inventa a pictore Joanne Gatteri, delineata ab A. Marangoni, lapide expressa a Columbo Coen. Spectatur a longe Tergestum Romanum, in mari scaphæ multæ Romanæ; prospicitur in scapha Mannacius cum suis, juxta quem in parva scapha duo milites, remiges duo, duoque lictores qui S. Justum ligatum, pondera collo ferentem, in mare præcipitant.

[40] [in textilibus sericis,] Præterea pulcherrima S. Justi imago picta est filo serico colorato in vexillo majori cathedralis, quod in solemni pompa festi Corporis Christi a patricio urbis Tergestinæ portatur, soletque pendere in cathedrali ecclesia prope thronum episcopi supra sedem consulis Tergestini. In medio vexillo conspiciuntur Tergestinæ civitatis insignia fulcita a S. Sergio a sinistris, a dextris a S. Justo, qui dextera manu palmam portat.

[41] [in udo tectorio,] Tandem in vestibulo sacelli domestici villæ quam Pascalis baro de Revoltella ædificavit prope Tergestum, super utrumque parietem ab utroque latere introitus, Matthias Trenkwald, Pragensis academiæ director, a dextris S. Servulum, a sinistris S. Justum udo tectorio pinxit, arte et opere eximio. S. Justus stat, caligis rubeis, tunica viridi, toga rubea limbo flavescente ornata, capite nimbato, manu dextera civitatem Tergestinam, palmam sinistra tenens.

[42] [etc.] In ecclesia Capuccinorum quam ædificavit R. P. Peregrinus Forojuliensis anno 1870, pendent duodecim tabulæ pictæ a Pompeio Randi Forojuliensi, in quibus sancti Tergestini depicti sunt, quos inter S. Justus, ea forma qua in abside suæ ecclesiæ, supra descripta. Quibus si addideris imagunculas duas in titulo duorum libellorum de S. Justo, delineatas a Ferdinando Quaiatto, cooperatore ecclesiæ S. Mariæ ab Auxiliis Tergesti, exhibentes S. Justum caligatum, tunicatum ac togatum cum capite nimbato, palmam dextra, Tergestum sinistra portantem, omnes omnino S. Justi imagines ac statuas, teste Domino Tomasin, cognoveris. Et hæc quidem de cultu et honore S. Justi sufficiant. Nunc ad Acta martyrii procedimus.

[Annotata]

* fresco.

PASSIO SANCTI JUSTI MARTYRIS.

Justus M. Tergesti (S.)

BHL Number: 4604

EX MSS.

Editur hæc Passio ex codicibus tribus, scilicet: 1. Veneto, ex bibliotheca S. Marci, Cl. IX, c. 28, membraneo, folio maximo, seculi XII. — 2. Apographo Tergestino. — 3. Viennensi in Austria, ex bibliotheca Cæsarea, membraneo, folio maximo, seculi XIII.

Temporibus Diocletiani et Maximiani imperatorum, consulatus eorum quarto a anno [(q.a.) anno quarto 2.] , [Sub Diocletiano et Maximiano S. Justus coram Mannacio sistitur,] imperii ipsorum nono [(imp. i. n.) om. 2.] , facta est persecutio in christianos [christianis 3.] , ut si quis christianus non sacrificaret idolis diversis pœnis affligeretur. Eodem vero [namque 2, 3.] tempore directus est in ordine vicis [vicissitudinis 2.] suæ impiissimus Mannacius [Munacius 2; Mannasius 3.] præfectus, civis [diœcesis 2.] Orientis, ut ipse per omnes insulas vel civitates consulares ordinaret. Apud civitatem Aquilegensem [(c. A.) Aquileiensem c. 2.] Eunomium nomine præsidem ordinavit, virum deditum simulacris [in simul. 2, 3.] paganorum. In hac vero Tergestina civitate Istriæ provinciæ, quæ est in vico [vicino 2, 3.] civitatis Aquilegensis [Aquileiensis 2.] , ordinatus est Mannacius [Manacius 2 et sic deinceps.] in magistratu [(in m.) magistratus 2.] . Erat autem in eadem civitate b vir quidam nomine Justus, [non tantum nomine sed omni opere justus add. 2.] ab infantia timens nomen Domini nostri Jesu Christi; qui [om. 2.] in jejuniis et eleemosynis semper perseverabat. Cujus famam audiens prædictus Mannacius magistratus, directo ad eum decurione civitatis jussit eum [add. in 2, 3.] suo consistorio præsentari.

[2] [et in consistorio interrogatus Christum confitetur.] Qui cum venisset in medium consistorium [(m. c.) medio consistorii 2.] , signo crucis [(s. c.) om. 3.] armavit frontem suam [(a. f. s.) armatus in fronte 2.] ; et ita ab eo interrogatus est: Christianus es an non? Vir Dei Justus ita constanter respondit: Christianus sum a parentibus [vel add. 2.] ab infantia mea. Mannacius magistratus dixit: Nescis aut forte incognitum tibi [(i. t.) t. i. 2.] est quoniam piissimi Augusti per omnes provincias præceperunt ut omnes christiani sacrificent diis nostris, qui autem contemptor fuerit capitalem sententiam percipiat? Sanctus Justus dixit [respondit 2.] : Sacrificare me nunquam denego, sed Deo Patri Filioque ejus [(D. P. F. e.) Dei Patris Filio 2.] Jesu Christo. Verum etiam aliud [alicui 2.] sacrificium offerre non possum, præter ipsum [om. 2.] Dominum Deum [(D. D.) Domino Deo 2.] christianorum. Mannacius magistratus dixit: Nescis quanti pro Christo, quem [tu add. 2.] dicis, male interfecti sunt? Sanctus Justus respondit: Et ego hoc frequenter Dominum nostrum [om. 2.] Jesum Christum deprecor ut unus ex ipsis fieri merear. Mannacius magistratus dixit: Noli esse sicuti et illi stulti [stultus 2.] ; accede et diis thura offer, ut ab [in 3.] omnibus diligaris. Beatus Dei Justus respondit: Majorem hac dilectione nusquam inveni [om. 2.] , nec aliquando invenire possum, nisi ut Christo regi cœlorum immobilem [immolem 2.] exhibeam fidem [(e. f.) om. 2.] et ab eo vel ab angelis ejus diligar. Mannacius [præfectus et add. 2.] magistratus dixit: Ut video, posuisti mentem tuam ut pessime punitus moriaris, sicut et ceteri. Beatus Dei Justus respondit: Jam semel tibi dixi et iterum dicam, quia [quod 2.] hoc cupio et [hoc add. 2.] desidero, si Dominus Jesus Christus [hoc add. 2.] mihi permittit. Mannacius magistratus dixit: Jubemus te in custodiam retrudi [degere 2.] , ut tecum retractes quid tibi [om. 2, 3.] conveniat pro tua salute.

[3] [In carcerem reclusus orat Deum; iterum confitetur Christum, torquetur, condemnatur.] Cum autem recluderetur beatus Justus in carcerem, flexisgenibus deprecabatur Dominum [(d. D.) D. d. 2.] , dicens: Domine [Jesu Christe add. 2.] , qui pro genere humano de cœlo a Patre tuo [om. 2.] directus in terram descendisti et per uterum virginis Mariæ [om. 2.] Deus et homo nasci voluisti, et multam [multa 2.] atque [om. 3; et 2.] infinitam [infinita 2.] misericordiam [mirabilia 2.] ostendisti, sicut nos sancta Scriptura [(s.S.) sacra S. tua 2.] admonet et docet, te deprecor, ut des perseverantiam mihi certanti [certam 2.] pro nomine tuo, sicut et præcessoribus [prædecessoribus 2.] meis, qui pro tuo nomine passi sunt, quos in tuo paradiso collocatos a te [(a te) esse 2.] credo. Ita et ego a te confortatus pati paratus sum, quia te credo una cum Deo Patre et Spiritu sancto regem esse cœlorum. Cumque nocte tota [n.t.) t.n.2.] in orationibus perseveraret, alia die diluculo jussit eum Mannacius suo præsentari auditorio. Qui cum venisset, dixit ad eum magistratus: Quid de tua salute cogitasti? Beatissimus Justus respondit: Noli putare me insensate agere. Mens mea mecum est, et mori paratus sum, et diversas pœnas [(d. p.) diversis pœnis 2.] corpus meum pati paratum est [(pati p. e.) par. e. p. 2.] magis [potius 2.] quam recedere a Domino Jesu Christo, benefactore meo. Tunc Mannacius magistratus jussit eum extensum nervis crudis cædi. Qui cum cæderetur, elevans vocem magnam ad Dominum, dixit: Benedico te, Domine Jesu Christe, quia nunc cognovi quod me exaudire dignatus es. Deprecor, Domine, ut in omnibus perficias cursum agonis mei, ut merear habere [videre 2.] deitatis tuæ misericordiam, ut exultem cum sanctis martyribus tuis [(m. t.) t. m. 2.] . Quo audito, Mannacius subrisit [subridens 2.] et [om. 2.] ait: In [om. 2.] magna dementia occupatus esse videris [(o. e. v.) e. v. o. 3.] , qui derelinquere quæris hanc amœnitatis lucem et vis [cum add. 2, 3.] diversis tormentis male mori. Accede, [et add. 2.] sacrifica diis, ut tibi repropitientur [propitientur 3.] et sis apud imperatores amicabilis, sicuti et omnes qui eis acquieverunt, et præcepta eorum adimplentes et diis immolantes [immolaverunt 3.] gratiam eorum consecuti sunt. Sanctus Dei [om. 2.] Justus respondit: Audi et crede mihi dicenti, ut [quoniam 2.] istud a me non credas fieri, quia contempsi jam seculum et vana simulacra respui, quæ sunt ut nihil. Nam et ipsi [ipsos 2.] imperatores, quos dicis, sic sunt apud meipsum ut [(m. ut) me quasi 2.] nihil, quia, cum sim indignus, amicitias Domini mei Jesu Christi acquisivi, cum quo celeriter in paradiso ejus cum sanctis martyribus exultabo. Tunc iratus Mannacius magistratus hanc ei dictavit sententiam: Justum, sacrilegi criminis auctorem, nec præceptis [ad præcepta 2.] imperatorum acquiescentem, ut dignus est [om. 2.] mala morte affici, in [om. 2.] collo et [om. 2.] manibus pedibusque pondera [pondere 2.] plumbi ligata [ligatis 2.] , in profundum maris [mari 3.] demergi præcipimus.

[4] [Ponderibus onustus in mare præceps datur.] Quem suscipientes ministri compellebant eum ambulare. Et cum ita [om. 2.] duceretur sanctus Dei, gaudens ipse sibimet pondera plumbi portabat [(gaudens-port.) ibat gaudens. Ipse sibimet p. port. pl. 2.] , valedicens [valefaciens 2.] fratribus vel amicis suis fidelibus, qui erant in civitate [civitatem 3.] , et quasi ad epulas vocatus [invitatus 2.] ita festinando ambulabat. Et cum venisset ad quemdam locum remotum juxta litus maris [(l. m.) m. l. 2.] , ligaverunt ei plumbo manus et pedes et collum fune immenso, et imposuerunt [posuerunt 2.] eum in scapha modicissima, et perduxerunt eum ad pelagus [pelagum 3.] . Ipse autem hymnum Domino canebat, dicens: Domine, factus es [est 3.] adjutor meus; convertisti luctum meum in gaudium mihi; conscidisti saccum meum et præcinxisti me lætitia. Tunc beatus Justus orationem fudit ad Dominum [dicens add. 2.] : Domine Deus omnipotens, unigeniti Jesu Christi Filii tui Pater misericors, qui non es recordatus [rememoratus 2.] iniquitatum mearum [iniquitates meas 2.] , qui vis pœnitentiam peccatoris, ut convertatur de via injusta et vivat in tua voluntate, qui duodecim apostolos coronasti et misisti eos per omnem mundum prædicare te, provisorem et salvatorem animarum nostrarum: te ergo deprecor, Patrem et Filium et Spiritum sanctum, qui potens es ad salvandum: accipe [accipere 2.] commendationem quam credidisti [mihi add. 2.] . Itaque, Domine, in manus tuas [(m. t.) t. m. 2.] commendo spiritum meum. Et completa oratione, miserunt eum ministri in mare. Et ut descendit in profundum maris, mox funes ipsi cum plumbo dirupti [disrupti 2.] sunt, et ejus corpus adduxit [eduxit 2.] mare ad litus hujus [om. 2.] Tergestinæ civitatis, priusquam in occasum c sol declinaret.

[5] [A Sebastiano presbytero sepelitur.] Ea vero nocte per visum commonitus est quidam presbyter, Sebastianus nomine, dixitque ad eum [sanctus ad. 2.] Justus martyr: Surge in hac hora, et invenies corpus meum in litore maris, foris ab aqua, involutum [volutans 2.] in arena. Recollige [om. 3.] et sepeli me cum diligentia in occulto loco [(in o. l.) om. 2.] propter tyrannorum [confusionem et add. 2.] illusionem. Consurgens autem beatissimus Sebastianus presbyter noctu, pergyrans domos fidelium annuntiavit eis corpus [(eis c.) domos fidelium 3.] beatissimi sancti Justi martyris. Qui exeuntes omnes cœperunt quærere per circuitum litoris maris. Quem cum invenissent d, Domino gratias egerunt. Colligentes vero corpus ejus, [et add. 2.] cum aromatibus condientes, involverunt ipsum [eum 2, 3.] in linteaminibus dignis et valde pretiosis, et sepelierunt eum non longe ab eodem litore, ubi inventum est sancti martyris corpus. Universi autem post sepulturam ejus [(p. s. e.) postquam sepelierunt eum 2.] Domino gratias egerunt, quod [quia 2.] digni habiti sunt sanctum [(sanctum-tumul.) pro sancto corpore b. m. J. revelato sibi invicem gratulari.] corpus beatissimi martyris Christi Justi revelatum sibi tumulare. Passus est autem beatissimus Justus sub die quarto nonas [nonis 2, nonos 3.] novembris, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor et gloria, virtus et potestas in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Errorem correximus in Commentario, num. 8.

b Communiter S. Justus Tergestinus creditur; quare merito Irenæus a Cruce miratur Joanni Candido [Comment. Aquileiens. lib. II, p. 26.] et Henrico Palladio [Rerum Forojul., lib. VIII.] placuisse S. Justum e Tergestino facere Aquileiensem [Hist. Tergesti, lib. V, cap. 9.] .

c Hinc patet Tergesti hæc Acta esse conscripta; corpus martyris ante solis occasum ad littus advectum fuisse non nisi ex oculatis testibus novisse poterant.

d De loco inventionis et sepulturæ vide Commentarium, numm. 16, 17.

OFFICIUM SANCTI JUSTI SECUNDUM RITUM AQUILEIENSEM.

Justus M. Tergesti (S.)

EX IMPR.

Hoc officium nobis descripsit Petrus Tomasin ex antiquo breviario secundum ritum Aquileiensem manuscripto, seculi XIV. Lectiones, utpote ex Actis (textu Tergestino) desumptas, prætermittemus. Prædictum breviarium asservari in archivis diplomaticis urbis Tergestinæ, nobis affirmavit idem Petrus Tomasin; in cujus fide tale quale accepimus officium, styli barbarie intacta, in lucem edimus.

In I Vesperis.

Ant. Laudes repromant pueri lætantes et gentium innumeri populi laudantes Dominum, quem anima in psalmo laudat mea, ut sancti Justi martyris locemus * in ea, in qua floret et nos fovet, Jerusalem cœlesti.

Hymnus.

      Adest sacra festivitas,
In qua satis discrimina
Miles dedit cœlicola
Propter superna præmia.
      Fervebat juris sanctio
Nequissimorum principum,
Mutis sacellis sordidas
Cogunt cremare victimas.
      Tergestinis in finibus
Martyr refulsit inclytus,
A flore pueritiæ
Justus opere et nomine.
      Manacius tunc impius
Famam salutis audiens
Tetro recludit carcere
Nervis attritum martyrem.
      Stetit athleta fortiter,
Minas tyranni respuens;
Almis canebat vocibus
Grates * perenni judici *.

Ad Magnificat. ℣. Ora pra nobis, beate Juste. ℞. Ut digni efficiamur promissionibus Christi.

Ant.

Fulget clara dies,
Qua martyr sublimatur,
Atque per æternum quies
Justo præparatur.
Magnificemus Deum
Atque laudemus eum,
Qui sanctum Justum extulit,
Ac ipsi vera contulit
Præmia coronæ.

Alia ant.

Fulget clara dies
A Christo magnificata,
Martyrio sancti Justi
Nimis atque dicata.

Hanc Christi martyris venerantes, amici,
Ecce, sancte, per quem pereunt inimici.
Hanc Tergestini omnes recolunt pretiosam,
Per quam se noscunt diaboli superare dolosam.
Quæsumus, pio Christo pie tu nos redde, patrone
Juste, et animam nostram per dona coronæ.

Oratio. Deus qui justitiam diligis, et æquitatem considerat vultus tuus, concede propitius nobis beati Justi martyris tui sic juste vivere meritis et exemplis, ut operibus justitiæ intenti ad justorum gloriam veniamus. Per Dominum.

Ad Completorium.

Capitulum. Justus si morte præoccupatus fuerit, in refrigerio erit.

Hymnus.

      Ructans dedit sententiam
Demens dehinc Manacius,
Gravi jubens sub pondere
Colla lassata premere.
      Tunc lineo sub flamine
Massa revinctus plumbea,
Astrinxit almos humeros
Solo mersa cum garboso.
      Cujus sacrum corpusculum
Liquor vomit in litore,
Sebastianus presbyter
Sepulcro tradit martyrem.
      Deo Patri sit gloria
Ejusque soli Filio
Cum Spiritu paraclito
[Et] nunc et in perpetuum. Amen.

Ad Nunc dimittis. Ant. Laudate in hymnis, plebs Tergestina; atque te, pie Juste, vincentes * possint hostium columnas vincere.

Oratio. Deus qui beatum Justum, martyrem tuum, ut gloriam consequeretur justorum, ad tuum Filium Dominum nostrum Jesum Christum vincentem attraxisti, da nobis, quæsumus, ipsius meritis ad eumdem venire trahentes ad te, qui cum eodem Deo Patre.

Ad Matutinum.

Invit. Regem justorum quem Justus fruitur; * eorum in regno vitæ laudet integritate.

In I Nocturno.

Ant. Iste beatus nomine Justus, vir sapientiæ, absque reatu legi addictus vivere sapuit.

Ant. Apud sanctum Justum populi mala sunt meditati, quoniam pia mens jussit Justo se ad astra verti.

Ant. Ad Dominum Justus clamavit voce beata, et de monte Dei fuit hanc in vallem inviatus.

Post I lect. ℞. Tempore post Christum natum regnabat Maximianus et cum cæsare collega Diocletianus, in Tergestina urbe eorum stella marina sanctus Justus: * martyr, vir sapiens, justus. ℣. Iste desiderabat pro Christo martyr esse, sed obstabat magistratus Manacius blanditiis velut agnus. * Martyr.

Post II lect. ℞ Sanctum credentes, plerique genuere petentes Justum, se Christo mundo obtemperans commisit in fundo, ac tibi in sanctis: * ad æterna jussa tonantis. ℣. Pro regno Christi qui mortem spernens subisti, gaudes in cœlis cum justis, Juste fidelis * Ad.

Post III lect. ℞. Cum sanctus hac in urbe Tergestina ferretur x in urbe justitiæ lumen, fidei condidit cacumen, Manacius præses baratrum mox ferendum ut heres in suum Christum munitus: * verbere tristi tunc indigne dignus martyr percutitur cuncta benigne exoptatus. ℣. Christum minitatum non timet iste. * Verbere.

In II Nocturno.

Ant. Justitiæ solem qui Christum Justus amavit, hunc scitote, pii, Deus quoniam mirificavit.

Ant. Iste domum Domini fidei virtute regebat, qui fidei scuto censebat, sidus in astra mittebat.

Ant. Gloria, laus et honor, Christe Domine, atque corona, meritis sancti Justi concedens cœlestia dona.

Post IV lect. ℞. Vir Domini Justus, fidei sub tegmine tutus, non dubitans Christum venerari istum crucifixum: * coram præfecto respondit flamine recto. ℣. Hic inquisitus, fidei de jure persuasus, mente quidem sana contemnens idola vana * Coram.

Post V lect. ℞. Tunc sanctum virum Manacius ille tyrannus carcere clausit securum: * cum eo lux alta fulsit, orantem Justum tenuit de carcere ductum. ℣. Hunc jussit suis crudis x affligere nervis: laudate Christum Dominum Justi hunc crucifixum. * Cum eo.

Post VI. lect. ℞. Verus amor Christi sic Justo profuit isti, qui nihil in vita cupit nisi sola superna. ℣. Iste crucem mortis lucrum pro Christi nomine justum corpore dedit se Christo, quem coluit crucifixum. ℞. Optans propter istum cœlestem ducere vitam. Gloria. * Optans.

In III Nocturno.

Ant. Justus Tergestinus cœlum dilexit; Juste beate, propter quem futuræ gentes Christo credentes renatæ.

Ant. In securo sanctus Justus jam morte quiescit, a Christo Domino qui nunquam corde recessit.

Ant. In capite hujus tu lapidem, summum posuisti hymnum, tamquam corona semper speciosa fuisti.

Post VII lect. ℞. Postquam neque pœna neque sponsio vocis amans insontem vere Justum potuit prævalere: * ipsum per amorem vult præses perducere fortem. ℣. Hic solum Jesum Christum, quem prædixit in cruce fixum atque deos teterrimos contemnit, anima ipsi infixum. * Ipsum.

Post VIII lect. ℞. Ergo præfatum Justum, per secula beatum, præses damnavit, nec non ferreo nervo ligavit: * submergens plumbo, pelagi dans ipsum profundo. ℣. Prudens iste, nimis dum sic pateretur in hymnis laudabat Jesum, pro mundi crimine læsum. * Submergens.

Post IX lect. ℞. Funibus et plumbo Justum per membra ligatum de pelagi fundo solvit maris unda; * beato martyri gratia Dei dedit esse dignum trophæo. ℣. Cum nocte tota mare passum vincula tenerent. ℞. Præcipiente impio tunc noctis tempore Justum cædi, tamen fuerunt digno sua digna membra sepulcro.

Seu. ℞. Dedit Dominus nutum Christus voce sanctitatis esse tutum, ac sanctum Justum patefecit carne solutum atque Sebastiano sancto præcepit nocte clandestine ut petiit, hic doctus pontifex invenit Justi corpus. ℣. Tunc idem felix et Christi turma fidelis cœlitus id notum cognovit valde esse notum et satisfecit per omnia.

Ad Laudes et Horas.

Ant. In cœlis regnat perennis qui super omnia Christum semper sancte coluit, martyr Justus benedictus.

Ant. Servivit Domino semper justissimus iste in Christo lætans, nec hunc reputans nisi juste.

Ant. Ad Dominum semper Justus vigilavit, cui Deus et nunc regnum sine fine præparavit.

Ant. Quem benedicunt, qui semper vivit, cum Christo gaudet, in isto martyre vita est super astra.

Ant. Lætatur in hymnis plebs tua dignis, te pie Juste victor fortis super omnes hostes, ut collaudemus tecum.

Ad Benedictus. Ant. Hic sanctus invictus, martyr benedictus, qui Domino vivens et ei semper benedicens martyrio vitam pro quo perdidit istam in mare jactatus, nunc super astra beatus nobis ipse bonus dignetur ad ævum pervenire.

In II Vesperis.

Ant. In mandatis Dei nimis sanctus Justus hic in hymnis sæpe eum coluit.

Ant. Iste calicem salutis Christum signifer virtutis sumere non timuit.

Ant. Hic pro Christo tribulatus, nunc in cœlis exaltatus est, ut talem decuit.

Ant. Oculos semper ad eum ut habere posset eum sanctus Justus tenuit.

Ant. De profundo maris hujus sancti dies fulget, cui Deus hunc eripuit.

Ad Magnificat. Ant. Justum Christus Dominus cum justis mirificavit et cum omnibus sanctis super astra beatitudinis possessorem: nec non et magnificemur, ut sine fine benedictione nos adjuvet ipse patronus.

[Annotata]

* forsitan leg. meritis locemur

* apogr. gratis.

* apogr. judicis.

* vincente?

x cod. fererretur.

x apogr. crucis.

OFFICIUM SANCTI JUSTI SECUNDUM RITUM ROMANUM.

Justus M. Tergesti (S.)

EX IMPR.

Ex proprio Tergestino. Omnia de communi præter sequentia.

In I Nocturno.

Lectiones. Fratres Debitores, de communi plurium MM. cum ℞℞. unius Mart.

In II Nocturno.

Lectio IV. Justus ex christianis parentibus Tergeste, Aquileiæ provinciæ civitate, natus, sub Diocletiano et Maximiano principibus, ferventi in Deum charitate, præcipua in pauperes misericordia, omnique genere virtutum floruit. A Manatio præfecto, qui ab eisdem principibus mandatum acceperat occidendi quoscumque falsos deos venerari renuentes, accersitus, se christianam religionem profiteri, et Christum Jesum verum Deum et hominem venerari, inanesque gentium deos detestari libere respondit.

Lectio V. Cumque præses nec pollicitationibus, nec minis Justum a sancto suo proposito dimovere valuisset. in obscurum tetrumque carcerem detrudi mandavit, ubi assiduis precibus per totam noctem Deum deprecatus est, ut ad palmam martyrii sua summa miseratione eum perducere dignaretur. Mane sequenti e carcere eductus Manatio sistitur, in eodemque proposito venerandi Christum Dominum viriliter permanens, ac falsis diis sacrificare recusans, denudari ac diris flagellis cædi jussus est.

Lectio VI. At cum non solum fortiter, verum etiam alacri animo eum præses sustinere vim tormentorum prospiceret, ira commotus, jubet ut gravibus plumbi ponderibus ad ejus collum et manus alligatis, in mare demergeretur. Quod cum Justus audivit, vale dicto fratribus, suscipiens ipsemet pondera, quibus premebatur, festinans quasi ad epulas iturus, ad litus progreditur, ibique parva in scapha impositus, et in altum delatus atque in profundum projectus, preces Deo fundens eique gratias agens, martyrium consummavit quarto nonas novembris. Fertur etiam sanctum eadem nocte cuidam presbytero nomine Sebastiano apparuisse, eique imperasse ut ejus corpus ad litus diruptis vinculis jam appulsum sepeliret, idque honorifice factum fuisse multis convenientibus christianis.

In III Nocturno.

Lectio sancti Evangelii secundum Joannem: In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Amen, amen dico vobis, nisi granum…, cum homilia S. Augustini in Joannem, Tract. 51.

Oratio.

Deus qui beatum Justum martyrem tuum virtute constantiæ in passione roborasti, concede propitius, ut qui ejus festum hodierna die celebramus, ejus quoque consortio perfruamur. Per.

DE SANCTO VICTORINO EPISCOPO PŒTOVIONENSI IN PANNONIA.

PROBABILITER INITIO SECULI IV.

[Commentarius]

Victorinus, episcopus Pœtovionensis et martyr (S.)

AUCTORE G. V. H.

§ I. Victorini memoria in martyrologiis.

Victorini episcopi et gloriosi Christi martyris, deperditis Actis librisque amissis superstes, præclara vivit in Ecclesiæ catholicæ fastis doctrinæ ac sanctitatis gloria. [Actis deperditis, S. Victorini elogium ex S. Hieronymo aliisque in martyrologia transiit.] Cujus viri tam egregia fuerunt in Christi Ecclesiam merita, ut deletis omnibus ingenii scientiæque monumentis, ipsiusque martyrii narratione obsoleta, sola magnitudinis ejus fama apud suppares et ætate proximos ejus nomen oblivioni eripuerit cum memoria rerum bene gestarum; quæ ne omnino oblitterarentur fecerunt imprimis Hieronymus per frequentes Victorini laudationes et encomia, Optatus quoque Milevitanus ac Cassiodorus. E quorum libris sancti episcopi et martyris elogium posteri excerpserunt, quod sanctorum fastis inscriptum servat Victorino sacerdotii, martyrii ac doctrinæ tergeminam coronam. Martyrologorum qui Victorini meminerunt primus est Ado, ad IV nonas novembres ita scribens: Natalis sancti Victorini, Pitabionensis episcopi, qui persecutione Diocletiani martyrio coronatus est. Hunc secutus Usuardus eodem die scribit: Natalis beati Victorini, Pitabionensis episcopi, qui post multa documenta, ut sanctus Hieronymus testatur, persecutione Diocletiani martyrio coronatus est. In quem Wandalbertus: Quartis Victorine sacer martyrque * bearis. Maurolycus Usuardi elogium depravat, Pictaviensem pro Pitabionensi Victorinum faciens. Galesinius eodem errore suum Victorini elogium deturpavit: Pictavis, sancti Victorini episcopi, qui in doctrina instructus, cœlestibusque virtutibus ornatus, in ipsa Diocletiani persecutione non modo constanter, sed etiam summo cum gaudio mortem pro Christi nomine suscepit. Tandem in Martyrologio Romano Victorinus hoc elogio celebratur ad IV nonas novembres: Eodem die, natalis sancti Victorini, Pictaviensis episcopi, qui post multa edita scripta ut S. Hieronymus testatur, in persecutione Diocletiani martyrio coronatus est. In martyrologiis Hieronymianis ad diem secundum novembris Victorini nomen non invenitur. Opinor autem Victorinum martyrem qui calendis novembris in iisdem laudatur, hunc nostrum esse Victorinum.

[Annotata]

* cod. regius meritisque

§ II. De notis Victorini nomini inustis.

[Victorini opuscula cur proscripta.] De Victorino quamquam pauca nobis innotuerunt, plures tamen quæstiones movendæ sunt; quibus ut congruo satisfiat, responso operam daturi sumus. Et primo quidem mirum videri potest opuscula viri tam expressis verbis ab Hieronymo laudati, uti infra patebit, a Gelasio papa proscripta fuisse inter apocrypha. Sed Baronius in notis ad Martyrologium, in hunc locum: Ne mireris, inquit, lector, si hujus Victorini opuscula Gelasius papa in can. Sancta Roman., distinct. 15, recensuit inter apocrypha [Migne, P. L., tom. LIX, p. 163.] : nam (ut scribit S. Hieronymus de Script. Eccl. in Papia) sectatus est Victorinus una cum aliis nonnullis viris sanctis et eruditis sententiam de millenario, quæ quidem (ut superius diximus) usque ad tempora Damasi papæ, absque jactura fidei vel communionis divisione libere ferebatur, nec crimini data est Papiæ, Justino martyri vel aliis, quo minus inter sanctos et ecclesiasticos viros adscriberentur. At vero ea damnata sententia, etiam illi faventes scriptiones jure proscriptæ videntur. Quæri etiam potest cur Victorini damnatio reperiatur in synodo Romana secunda sub Silvestro papa. Responsum dat idem Baronius in eadem nota: [Alia ejusdem damnatio supposititia.] Rursus autem, inquit, de Victorino monemus lectorem incerto quodam modo irrepsisse in synodum Romanam secundam [Labbe, Concilionum collectio, tom. I, p. 1547 – 1549.] , sub Silvestro papa habitam, cap. 2 damnationem Victorini, episcopi Pictaviensis, cyclos paschales perperam supputantis: nam nihil prorsus illi commune cum paschali calculo, vel cum Silvestro papa, cum jam temporibus Diocletiani fuerit martyrio coronatus. Error supradictus videtur provenisse ex alio Victorino Aquitano, ecclesiastici calculi supputatore, cujus cyclos erroris coarguit Victor Capuanus, Beda et alii, qui et vixit tempore Hilari papæ, ut scribit Gennadius, de Viris illustribus c. 88; unde apparet canonem illum non esse illius concilii habiti sub Silvestro, sed alterius, in illud tamen illapsum: vel dicendum de alio quodam ignoto homine illic agi, et non de Victorino episcopo Pictaviensi, nam in tabulis episcoporum ejus ecclesiæ unus tantum ejus nominis idemque martyr ac primus ejus sedis episcopus ponitur de quo hic agitur. Hæc Baronius; verum, uti scite animadvertit Launoius [De S. Victorino. Observ. IV.] , gratuitam Baronius sibi creat molestiam et cum larva contendit. Nam et Victorinus ille et synodus quæ eum damnavit, fictitia sunt. Fuit quidam Victorius, non Victorinus, qui rogatus ab Hilaro papa cyclum paschalem edidit anno 463. Hujus Victorii nomen Gennadius [Migne, P. L., tom. LVIII, p. 1112.] posuit in catalogo virorum illustrium, eumque dicit genere Aquitanum. Cujus quum Gennadius æqualis fuerit eumque a facie nosse potuerit, sane cum Launoio judicare debemus Gennadium viri nomen non ignorasse, esseque non Victorinum, sed Victorium, quo nomine etiam audit in concilio Aurelianensi IV, anno Christi 545, c. I: Placuit itaque, Deo propitio, ut sanctum Pascha secundum laterculum Victorii ab omnibus sacerdotibus uno tempore celebretur. In Annalibus ecclesiasticis ad annum 303, n. 127, aliam præterea causam Baronius adscripsit cur Gelasius papa Victorini libros inter apocrypha recensuerit: scilicet quod in explanatione Scripturarum secutus sit Origenem. Quod etsi verum sit, nullam tamen proscribendi ejus opera causam suppeditat.

§ III. S. Victorinus Pictaviensisne an Pœtovionensis episcopus fuerit.

[Victorinus non Pictaviensis sed Pœtovionensis episcopus probatur] Majoris momenti quæstio patrum nostrorum memoria mota fuit, de sede episcopali S. Victorini, utrum ecclesiæ Pictavorum in Gallia præfuerit an Pœtovionensi in Pannonia. Cui quæstioni amplissime respondit J. Launoius Gallus in præclara De Victorino episcopo et martyre dissertatione, quæ primum vulgata fuerat anno 1653: nos alteram, auctiorem et correctiorem, præ oculis habemus. Imprimis disceptationis occasionem ex ipso dabimus Launoio, quam ad Christophorum Fauveum, Parisiensem theologum, canonicum et officialem Pictaviensem, ita enarrat: Victorinum qui furente in christianos Diocletiano fecit martyrium, Fauvee doctissime, Pictaviensem fuisse episcopum, scriptores multi quingentis circiter abhinc annis memoriæ prodiderunt. In iis Pictavienses et domestici sunt quidam, alienigenæ et extranei sunt alii. Pictavienses et domestici celebriores ætate nostra vixerunt Joannes Beslius et ab eo inductus Henricus Ludovicus Castaneus Rupipozæus, loci episcopus, ambo de litteris ceteroqui bene meriti. Alienigenæ et extranei cum hocce tempore, tum ante illud floruerunt. Antiquiores junioribus facem prætulerunt ad lapsum, errandique viam munierunt. Utrosque fefellit non absimile patronymicum alterius urbis, cujus ecclesiam Victorinus administravit: Pictaviensem et Petavionensem seu Pitabionensem episcopum pro uno eodemque acceperunt. Errarunt ipsimet, et, cum errarent, perperam crediderunt erratum ab iis qui apud B. Hieronymum et alios auctores Petavionensem seu Petabionensem descripserant. Talis nominum similitudo similes quondam errores peperit et scriptoribus egregiis tenebras offudit. Tum quibusdam interpositis, orationem sic concludit: Porro Victorinum non Pictaviensem in Aquitania II, sed Petavionensem seu Petabionensem in superiori Pannonia claruisse episcopum, tam multa confirmant, ut cur alii senserint aliter, id admirationem habeat quam maximam. De his vero multis pauca, sed præcipua, delibo. Tum nonnullas ad dissertationem observationes adjicio quibus vel eadem illustratur amplius vel quæ futura sit ejus utilitas explicatur. Noverit ergo benignus lector, totam causam pendere e lectione unius vocis, quam aliqui non intelligentes ad similis vocis formam corrigendo traduxerunt. Quum enim apud Hieronymum et alios Victorinum legerent Petabionensem, Petavionensem vel Pictavionensem, et urbem scribæ non cognoscerent, Pictaviensem scripserunt. Victorinum Pœtovionensem (i. q. Petabionensem) episcopum esse, facile probare possumus. Operam pro nobis jam dudum posuit Launoius, quam, ne actum agamus, ad incudem revocare non debuimus. Quæ enim ille inquisivit et reperit, rem plane ac perfecte demonstrant.

[4] [ex S. Hieronymo,] Argumentum primum ducitur jure ac merito ex S. Hieronymo, cujus quinque locos affert Launoius, e quibus probatur S. Victorinus ab Hieronymo non Pictaviensis, sed Pœtovionensis sive Pitabionensis dictus fuisse. Duo exstant in libro De viris illustribus. Unus in Papia Hierapolitano episcopo: “Tertullianus quoque, inquit, in libro de Spe fidelium, et Victorinus Pictavionensis et Lactantius hac opinione ducuntur;” ita editio Veneta anni 1470. Huic editioni consentiunt plures antiqui manuscripti codices, unus S. Germani Pratensis ad Lutetiam, alter S. Victoris ad eamdem urbem, ubi Petavionensis, tertius bibliothecæ regiæ, quartus bibliothecæ Puteanæ, ubi Pitabionensis, quintus monasterii Beatæ Mariæ de Longoponte, sextus monasterii Beatæ Mariæ de Valle, septimus Beatæ Mariæ Remensis, duo in bibliotheca Thuana notæ probatissimæ. Ex his autem, quæ certiora sunt, corrigenda est editio Romana anni 1468 et 1470, Moguntinensis anni 1470, Veneta anni 1488, Basiliensis anni 1492, 1516, 1524, 1526, 1553, 1565, Lugdunensis anni 1530, Romana 1561, et quæ consequuntur editiones aliæ in quibus Pictaviensis exaratur.

[5] [in] Deinde transit ad alterum locum ex eodem libro De viris illustribus, qui est in Victorino ipso: Victorinus, Pitabionensis episcopus, non æque latine ut græce noverat. Unde ejus opera grandia sensibus, viliora videntur compositione verborum. Sunt autem hæc: Commentarii in Genesim, in Exodum, in Leviticum, in Esaiam, in Ezechiel, in Abacuc, in Ecclesiasten, in Cantica Canticorum, in Apocalypsin, et adversus omnes hæreses, et multa alia. Ad extremum martyrio coronatus est. Ita, ait Launoius, Romana editio anni 1468 et 1470, Moguntinensis 1470, Basiliensis 1516, 1524, 1526, 1553, 1565, Lugdunensis anni 1530, Sixtus Senensis libro 6 Bibliothecæ sacræ annot. 345 et 347, Bellarminus libro de Scriptoribus ecclesiasticis. His omnibus adstipulantur manuscripti codices, unus Sancti Germani, alter Sancti Victoris, tertius bibliothecæ regiæ, quartus Puteanæ, quintus monasterii de Longoponte, sextus Beatæ Mariæ de Valle, duo in bibliotheca Thuana notæ probatissimæ. Ex his autem corrigendus est codex ms. Beatæ Mariæ Remensis et alii, si qui sint. Corrigenda quoque editio Veneta anni 1470 et 1488, Basiliensis anni 1492 et Romana anni 1561, et consequentes aliæ, in quibus Pictaviensis legitur.

[6] [quinque] Tertius Hieronymi locus est in Epistola contra Vigilantium. “Taceo de Victorino Pictavionensi et ceteris qui Origenem in explanatione Scripturarum secuti sunt et expresserunt.” Ita Romana editio anni 1468 et 1470, Moguntinensis et Veneta ejusdem anni 1470, Veneta 1488, Basiliensis 1492, 1516, 1524, 1526, 1553, 1565, Lugdunensis anni 1530. His editionibus opitulantur manuscripti codices, unus Sancti Victoris, alter Navarrici collegii in Academia Parisiensi, tertius bibliothecæ Tillianæ, quartus monasterii Beatæ Mariæ de Longoponte, quintus monasterii Sancti Joannis de Vineis apud Suessiones, sextus Antonii Loiselli, illustris quondam in senatu causidici, septimus Claromontani collegii Paris. Societatis Jesu, annorum plus minus octingentorum, octavus FF. Prædicatorum S. Mariæ Annunc. Paris, nonus apud Rotomagenses in bibliotheca fratrum Bigotiorum, decimus Florentinus manuscriptus ann. 1584, qui est in bibliotheca regia; tres in Thuana, quorum duo sunt antiquissimi. Ex his autem corrigenda est Romana editio anni 1561, et consequentes aliæ in quibus Pictaviensis reponitur. Mirifica est editionum omnium cum manuscriptis consensio ante Romanam illam editionem, quæ a Mariano Victorio depravata fuit.

[7] [minimum] Quartus locus est in libro contra Helvidium sub finem: “Tertullianum in testimonium sibi vocat et Victorini Pictabionensis verba proponit.” Ita Romana editio anni 1468 et 1470, Veneta 1470 et 1488, Basiliensis anni 1492, Parisiensis anni 1512, ubi Pictavionensis. Accedunt manuscripti codices unus Navarrici collegii, alter bibliothecæ Tillianæ, tertius monasterii Beatæ Mariæ de Longoponte, quartus monasterii B. Joannis de Vineis apud Suessiones, quintus Claromontani collegii Paris., annorum plus minus octingentorum, sextus FF. Prædicatorum S. Mariæ Annunc. Paris., septimus Florentinus jam memoratus, octavus monasterii S. Remigii Remensis, duo S. Victoris, quorum alter est annorum circiter sexcentorum; tres bibliothecæ Thuanæ, quorum duo sunt antiquissimi, codex ms. monasterii S. Remigii Remensis. Ex his autem corrigenda est Moguntinensis editio an. 1470, Basiliensis 1516, 1524, 1526, 1553 et 1565, Lugdunensis anni 1530, Romana 1561 et consequentes aliæ, in quibus Pictaviensis apparet.

[8] [locis.] Quintus denique locus in cap. 36 Ezechiel: Quod multi nostrorum et præcipue Tertulliani liber qui inscribitur de Spe fidelium, et Lactantii Institutionum volumen septimum pollicetur et Victorini, Pitabionensis episcopi, crebræ expositiones. Ita Veneta editio anni 1497, 1516, 1524, 1526, 1553 et 1565, Lugdunensis anni 1525 (?). Consentiunt manu exarati codices, unus monasterii Beatæ Mariæ de Longoponte, alter Sancti Germani saxonicæ formæ litteris depictus, qui ad ætatem Caroli Magni pertinet, vel certe filiorum. Hic autem cum ea conditione pluribus æquivaleat, satis esset: unde necessario corrigenda est Romana editio anni 1561, de qua Victorius sic in notis ad illud caput: Pitabionensis falso antea legebatur, quem errorem Sophronius introduxit, dum non recte latinam vocem græce in catalogo reddidit. Ego contra vehementer contendo id nunc falso legi quod recte antea legebatur, et Victorium perinde inani atque falsa ductum suspicione veterem scripturam mutasse. Imprimis a quo didicit Sophronium latinam vocem qua usus est Hieronymus, non recte vertisse? Id enim gratis pronuntiat, quod summa cum ratione pronuntiandum fuit. Et sane Pitabionem inter et Pictavum Victorius ipse videtur ignorare discrimen, quod Sophronius agnovit, uti secundum argumentum evidenter ostendet. Deinde supponit Hieronymi catalogum latine scriptum periisse, eumque qui exstat, haberi ex græca Sophronii versione, quam quis latine sit interpretatus. Id quod in hoc rerum genere sic est falsum, ut falsius esse nihil possit. Supersunt hodieque plura latinæ editionis manuscripta exemplaria, quibuscum græca Sophronii versio non conjungitur, et in quibus Victorinus Pitabionensis legitur, non Pictaviensis. Erasmus primus, opinor, est qui jam edito Romæ, Venetiis et Moguntiæ latino beati Hieronymi catalogo græcam Sophronii versionem adjunxit, dum Basileæ anno 1516 omnium Hieronymi operum editionem curavit. Tum, etiamsi fingeremus Sophronium id fecisse quod eum fecisse vult Victorius, non inde consequeretur corruptam esse vocem quæ ex Hieronymi commentario in Ezechielem refertur. Quippe oportuisset vel a Sophronio commentarium illum græce redditum fuisse, ut pari modo vitiaretur, vel prius a librariis qui descripserunt commentarium, descriptum fuisse catalogum, ut ex eo haustum ac libatum errorem in eumdem commentarium postea transfunderent. Enimvero primum nemo somniabit mortalium; secundum nonnisi ariolus quispiam et conjector vanus affirmabit.

[9] [Idem probatur] Hæc Joannes Launoius in capite primo argumentorum quibus probatur Victorinus ab Hieronymo non Pictaviensis, sed PITABIONENSIS episcopus dictus fuisse. Quod quum solidissime atque invictissime probetur ac hujus rei auctor Hieronymus omnem omnino fidem mereatur, res confecta est. Quum tamen, quod fieri omnino non debuerat, nostro adhuc tempore ea causa in controversiam vocata sit, diligentissimi Launoii argumentum secundum addemus quod sumitur ex Sophronio, qui librum Hieronymi de Viris illustribus græce vertit.

[10] [ex Sophronio] Fuit æqualis Hieronymi, ut creditur, græcus auctor nomine Sophronius, qui librum illius de Viris illustribus seu de Scriptoribus ecclesiasticis in suam linguam traduxit. Hic de Victorino sic in Papia loquitur: Καὶ Τερτυλλιανὸς ἐν τῇ βιβλῳ περὶ τῆς ἐλπίδος τῶν πιστῶν, καὶ Βικτορῖνος Πεταβῖνος, καὶ Λακτάντιος ταύτῃ τῇ δοκήσει εἱλκυνται. Deinde in ipso Victorino, Βικτορῖνος Πεταβίωνος ἐπίσκοπος etc. Quod autem in priori loco Πεταβῖνος non significet Pictaviensem, Sophronius ipse sibi testis est in Hilario, Pictavorum Aquitaniæ episcopo: Ἱλάριος, inquit, Πικταβίων Ἀκοιτανίας ἐπισκοπος. Nam ἀπὸ τῶν Πικταβίων non diceretur Πεταβῖνος, ut Sophronius loquitur, sed Πικταβῖνος. In posteriori loco res est adhuc clarior. Sophronius enim Victorinum vocat Πεταβίωνος episcopum et Hilarium τῶν Πικταβίων Ἀκοιτανίας. Hæc utique clara sunt nec locum dubio relinquunt. Græcorum dicendi modum deinde allatis Socratis ac Sozomeni locis confirmat Launoius: Socrates in libro III Hist. Eccles. cap. 8, Sozomenus lib. V ejusdem Historiæ; cap. 12, Hilarium non Πεταβίωνος sed Πικτάβων, vel Πικταβίων, hic τῆς πόλεως Ἀκοιτανίας, ille τῆς πόλεως δευτέρας Ἀκοιτανίας episcopum appellant. Quod vero Sophronius in prima syllaba non ι sed ε scripserit, hæc est aliena ab hoc loco difficultas; sive enim is librarii error sit, sive Sophronii, inde non sequitur, ut recte ibidem Launoius, Sophronio idem Πεταβίωνος atque τῶν Πικταβίων episcopum sonare.

[11] [et multis aliis.] Reliquorum ejus argumentorum summa capita attigisse sufficiet. Post citata duo, tertium argumentum deducit ex inscriptione Commentarii Victorini in Apocalypsin, quem Margarinus Bignæus et Sixtus Senensis in suis manuscriptis codicibus Victorini PITABIONENSIS nomine inscriptum invenerint. Quartum haurit ex tribus antiquis manuscriptis codicibus de Scripturis authenticis et apocryphis, in quibus Victorinus dicitur PETAVIONENSIS, PICTABIONENSIS, PICTAVIONENSIS, sed nequaquam Pictaviensis. Quintum suppeditant martyrologia Usuardi et Adonis, in quibus Victorinus dicitur PITABIONENSIS episcopus. Sextum ex tribus aliis martyrologiis, uno recens edito et duobus manuscriptis: in illo Victorinus PICTABIONENSIS, in his PITABIONENSIS episcopus legitur. Septimum præbet prima Conciliorum editio Merlini, Lutetiæ facta anno 1520, et decem annis post altera Coloniensis: in utraque editione, probis codicibus iisque antiquis fulcita, legitur: Opuscula Victorini PITABIONENSIS apocrypha. Octavum sumitur ex Romanis Gratiani correctoribus, qui adscripserunt ad marginem capitis Sancta Romana Ecclesia, dist. XV: Opuscula Victorini Pictaviensis episcopi, alias PITABIONENSIS. Nonum ex auctoritate Garsiæ qui Concilia Hispaniæ edidit, apud quem in Hieronymi Catalogo legitur: Victorinus PITABIONENSIS martyr. Decimum argumentum negativum est et ideo per se haud efficax, sed in datis adjunctis pondere suo non caret. Ducitur ex silentio Fortunati, Pictaviensis episcopi, et Gregorii Turonensis, qui si tantum virum primum Pictavorum episcopum scivissent, procul dubio Victorini laudes celebrassent. Argumentum undecimum est locus quidam Bedæ ex libello de Locis sanctis, ubi dicit: Qua opinione ductus Victorinus PITABIONENSIS. Duodecimum præstat Joannes Aventinus, Boiorum historicus, qui lib. II Annalium Boiorum, Victorinum cujus Hieronymus meminit PETAVIONENSEM episcopum dicit. Tertium decimum et ultimum desumitur ex prisco more christianorum, qui suos martyres nunquam incelebratos dimiserunt. Jam vero prisci Pictavi Victorinum suum incelebratum dimiserunt. Ergo Victorinus non fuit Pictavorum episcopus. In hoc argumento mirifice sibi placet Launoius; nobis videtur infirmum. Nec victrix Pœtovionensis ecclesiæ causa tam labili fulcimento indigebat.

[12] [Eadem causa nuper denuo in controversiam vocata, iterum vincit.] Ut unusquisque intelligit, pars præcipua argumentorum est auctoritas Hieronymi, Adonis atque Usuardi, quæ vel sola rem conficit, poteratque post Launoii labores causa dijudicata videri. Verum nostro tempore rursus in controversiam vocari cœpit a venerabili viro, presbytero Auber, in periodico Revue d'Aquitaine [Numm. 19, 20, 21.] : cui respondit vir doctissimus ex Ordine S. Benedicti, Domnus Chamard. Hic voluit suis oculis inspicere codices operum S. Hieronymi, quos bibliotheca nationalis Parisina possidet. Inspectique codices centum et quindecim omnes, uno excepto, confirmant lectiones PETABIONENSIS, PITTABIONENSIS, PETAVIONENSIS. Quorum qui melioris notæ sunt et antiquiores, nominatim ille qui est numero 12161, seculi VI palimpsestus, ac pulcherrimi codices carolingici, seculi IX, nn. 9532, 1866, 1870 et alii, habent PETABIONENSIS. Alius codex seculi IX, PETOBIONENSIS [D. Chamard, Saint Victorin, évêque et martyr, et saint Nectaire, évêque de Poitiers, p. 11.] . Codices mss. e bibliotheca Mazarina, Parisiis, nn. 264 et 265, habent Pictabionensis et Petabionensis [Ibid., note 4.] . Cujus doctissimi viri cura Launoii operam magnifice confirmat. Codex quoque Usuardinus, auctori coævus, ex eadem bibliotheca nationali Parisina, fundi latini n. 13745, fol. 77 ita habet: IIII nonas nov. natal. beati Victorini PETABIONENSIS episcopi [Ibid., p. 11.] . Volueramus et nos propriis oculis prædictos codices usurpare; verumtamen, ne actum ageremus, labori atque tempori pepercimus. Stat enim stabitque invicta causa Victorini PŒTOVIONENSIS, non Pictaviensis episcopi.

§ IV. Qui factum sit, ut Victorinus Pictaviensis episcopus sit habitus.

[S. Victorinum ecclesiæ Pictavorum vindicare conatur Auber; quem refutat Chamard.] Jam accedimus ad aliam quæstionem, quando scilicet et quomodo Pictaviensis ecclesia Victorinum Pœtovionensem sibi vindicaverit. Laudatus Auber in periodico supra citato [Revue d'Aquitaine, p. 299.] , ita lego apud Domnum Chamard [Op. cit., p. 14.] , dicit: Notatu digna res est apud scriptores historiæ nostræ Nectarium raro, Victorinum sæpissime nominari. Sub hoc nomine cultum habuit apud Pictavos die 3 novembris, eumque habuit a tempore immemoriali usque ad annos multo posteriores anno 1682, quo factum est Proprium ultimum, quod præcessit breviarium diœcesanum datum anno 1665 per Reverendissimum Dominum Beaupoil de Saint-Aulaire. Tunc solummodo sanctus noster (Victorinus) cultu publico exclusus fuit. Quare? quia non erat acceptus novatoribus, qui eo tempore tam avidi erant traditionum nostrarum susdeque vertendarum. Ita non sine magno zeli ardore presbyter Auber. Cui non sine benigno risu respondit cl. Chamard, rerum Pictavorum peritissimus. Confiteor, inquit, humiliter, post Pictavorum historicos omni ex parte examinatos, mihi nullum innotuisse qui raro locutus sit de Nectario, de Victorino frequenter. Præterea, in nullo multorum codicum mss. rerum liturgicarum quos Pictavis oriundos Parisiis examinavi, ad diem 2 aut 3 novembris festum inveni sancti Victorini episcopi et martyris, neque in codicibus mss. aut typo expressis apud Pictavos, quorum bibliotheca publica et bibliotheca seminarii possident missales libros impressos anno 1525, 1548, 1580, 1618, 1768, præter breviarium anni 1765; missales quoque libros, breviaria, aliosque libros liturgicos, manuscriptos et impressos, sec. XII, XV et XVI [Ibid., pp. 14, 15.] . Tandem in nota dicit invenisse se festum cujusdam Victorini martyris in uno calendario, non in mense novembri, sed ad diem 2 decembris, additque in Proprio cathedralis Pictavorum anni 1631, 1667 et 1682 inveniri festum nostri Victorini. Quod quomodo apud Pictavos inoleverit ad tempus, nunc sumus narraturi. Joannes Launoius, cujus in hoc negotio tam præclara sunt merita, observationes quasdam adjecit ad calcem luculentæ illius dissertationis de Victorino episcopo et martyre, cujus partem cum lectore communicavimus; quarum observationum sexta hunc habet titulum sive argumenti enuntiationem: Nondum annus est tricesimus ex quo Pictaviensis ecclesia Victorinum episcopum agnovit suum.

[14] [Erroris origo.] Lepidum negotium sic enarrat, præmissis paucis, anacephalæosis instar: Hactenus tria potissimum confecimus: Victorinum imprimis non fuisse Pictaviensem, sed Petavionensem episcopum; deinde quinque Hieronymi loca, quæ in vulgatis ab anno 1561 illius libris depravata sunt, pristinæ integritati restituenda esse et pro Pictaviensi resumendum Petavionensem; tum erratum ab iis esse qui rem istam aliter acceperant. Nunc ad ecclesiasticam historiam pertinet notare quo primum tempore et quibus auctoribus Pictaviensis ecclesia Victorinum in suum episcopum admiserit. Id autem triginta abhinc annis accidit, duobus maxime collaborantibus viris, Joanne Fillæo, cantore et officiali Pictaviensi, et Joanne Beslio, advocato regio. Hic enim cum esset vir doctus audiretque talis, dedit initium rei, quando Pictaviensium episcoporum seriem contexuit et in hac Victorinum, ductus auctoritate eorum quorum errores confiximus, principem collocavit. Ille vero rem absolvit, dum Beslio nimium credulus, calendario quod reficiendum sibi sumpsit, Victorinum episcopum et martyrem Pictaviensem inseruit. Hoc totum confirmavit episcopus, dum hinc Victorini natalem festi duplicis ritu celebrari voluit, inde Litanias, ut vocat, Pictonicas composuit, in quibus Victorinus martyr et Pictavorum episcopus orandus proponitur. Ad litaniarum probationem attexuit unicum Hieronymi librum de illustribus Ecclesiæ scriptoribus; ex quo etiam una nocturni secundi lectio desumpta breviarium occupavit. Hoc autem nunc ita exposuisse, confutasse est.

[15] [Error Joannis Beslii explicatur.] Quæ ut melius intelligantur, sequentia elucidationis causa adscribimus. Joannis Beslii liber a filio ejus, Joanne Beslio, editus est in lucem post mortem auctoris, desiderante Illustrissimo Domino Henrico Ludovico Chasteigner de la Roche-Pazay, episcopo Pictaviensi, anno 1647, uti editor testatur in litteris dedicatoriis libro patris sui præfixis, quibus posthumum patris sui opusculum prædicto episcopo offert. Liber idiomate gallico conscriptus hunc titulum præfert: Episcopi Pictavorum, cum probationibus. Incipit ab episcoporum catalogo: 1. Nictarius sive Victorinus, 2. Liberius; quorum nomina deinde repetit cum probationibus, hoc modo: Nictarius sive Victorinus: Demochares, lib. III de ritu missæ, ex Catalogo sanctorum, lib. X, cap. 12, testatur hunc episcopum etiam Victorinum nominari. Vixit impp. Valeriano et Galieno. Martyrium fecit, coliturque festa die 2 novembris, in martyrologio Romano, Card. Baronius tom. II Annal. Eccl. ad annum 303 et tom. III ad annum 324. Deinde citat locos Hieronymi, ad Paulinum, ad Magnum oratorem, et de Scriptoribus ecclesiasticis cap. 84; cui subjungit Sophronium græce sic vertentem: Βικτωρῖνος Πιταβίωνος ἐπίσκοπος, additque in margine occubuisse Victorinum in persecutione Diocletiani, citans Binium, Bibl. Patr. tom. I, col. 1034, deinde ex dist. 15 Gelasium Victorini scripta inter apocrypha rejecisse, item ex concilio Romano anno 494. Quibus in locis putat Victorinum Pictaviensem notari; quod semel et iterum addit, græca Sophronii versione nihil commotus. Non erravit Beslius allegans Hieronymi textus; sed cum Demochare et Baronio erravit, Victorinum vocans Pictaviensem episcopum. Et hæc ex superioribus manifesta sunt.

[16] [Item error Democharis.] Demochares, quem auctorem laudat Beslius, lib. III de Sacrificio missæ locutus de primo Pictavorum episcopo, semel atque iterum erravit, ait Launoius in observatione III ad calcem prædictæ dissertationis adjecta. Illius verba sunt: Primum constituemus episcopos per ordinem sedis Pictaviensis, quorum sequitur numerus juxta Bouchetum in Annalibus Aquitaniæ: Sanctus Victorinus seu Nectarius, in Catalogo sanctorum, lib. X, et in Catalogo scriptorum ecclesiasticorum anni 1561. Imprimis fallitur, significans Buchetum Victorini meminisse. Non enim meminit: tantum abest ut pro uno atque eodem episcopo Victorinum et Nectarium computarit. Deinde fallitur, dum eamdem confusionem in utrumque illum catalogum transfert. Neque enim Petrus, Equilensis episcopus, in Catalogo Sanctorum, neque Marianus Victorius in Hieronymi Catalogo virorum illustrium, qui Romæ cum reliquis operibus prodierat anno 1561, Nectarium Pictaviensem episcopum attingunt. Demochares in hunc geminum errorem venit, cum ex una parte in Pictaviensium episcoporum indiculo quem Buchetus confecerat, Nectarium primum nec ullum Victorinum offenderet; ex altera vero, cum in Petri Catalogo Sanctorum, qui similia multa habet flagitia, et in Hieronymi Catalogo virorum illustrium quem Victorius male correxerat, Victorinum Pictaviensem episcopum videret. Tunc autem nescius Demochares, quo in loco Victorinum statueret, eum cum Nectario confudit. Hæc Launoius. Ego vero suspicor Demochari (seu Antonio Du Mouchy) ut confunderet utrumque eamdem rationem imposuisse, quæ illusit nostro tempore Auber, presbytero Gallo, de quo jam sumus locuti. Quum enim Nectarius certissime fuerit episcopus Pictaviensis, ut apud Dreux du Radier [Bibliothèque historique et critique du Poitou, tom I, pp. 5 sqq.] invictissime probatur ex commentario quodam doctissimi presbyteri Le Bœuf, asserentis et argumentis optimis probantis in sede Pictavorum Nectarium sedisse, et alibi legeret Victorinum Pictaviensem episcopum, eamdem puto viam inivit quam postea Auber, et Nectarium seu Nictarium credidit græcum nomen, cujus latina versio esset Victorinus: απο των νικητηριων, νικτηριος, νικταρεος, Nictareus. Quod Rivinus, quem citat Auber, etiam Hieronymo attribuit, conficta hunc in finem sententia quæ nusquam apud Hieronymum legitur.

[17] [Tota quæstio orta ex erroribus.] Sed, missis ludicris, ad seria redeamus. Tota itaque causa Pictaviensis episcopatus Victorini innititur puris erroribus, quibus sugillatis tota quoque cadit causa. At, inquiet aliquis, tot tantique viri in hos quos tu vocas errores concesserunt. Fateor et doleo. Sed magnorum virorum exempla bona sequenda sunt, non vero sequendi errores, quos si detegere potuissent, ipsi ante alios repudiassent. Legebant ipsi apud probatos auctores, et quum nullam erroris suspicionem haberent, quod legebant, verum esse putarunt. Erravit doctissimus Possevinus, dum in Apparatu sacro scripsit: Victorinus Pictabionensis, rectius Pictaviensis. Nempe, ut ait Launoius [Observat. 3.] , errantes Honorium, Victorium, Democharem et depravatum Gratiani decretum secutus est, atque illorum vestigia implevit. Miræus in bibliotheca ecclesiastica de Victorino, ait idem Launoius, perinde loquitur, quasi nullus unquam eum Pictavionensem seu Pitabionensem episcopum fecisset. Victorinum igitur simpliciter appellat Pictaviensem episcopum, cui eos tribuit libros, quos Petabionensi Hieronymus et Sophronius tribuerant. Hoc uti præstaret, Hieronymi, Gelasii in decreto de Scripturis authenticis, Honorii Augustodunensis et Baronii auctoritate utendum sibi esse duxit [Ibid.] . Erravit Baronius, cum in nota ad martyrologium Romanum ubi Victorinus pro Pœtovionensi Pictaviensis nominatur, hæc confirmavit dicendo: De quo Beda, Usuardus, Ado et Petrus in catalogo lib X, cap. 12, scribit ac sanctus Hieronymus de scriptoribus ecclesiasticis. Ac primo quidem, genuinum Bedam Baronius non vidit; quod enim ejus ætate sub Bedæ nomine circumferebatur, martyrologium Bedæ non est; ipsius enim omnes dies pleni sunt, quum Beda, testante Usuardo in epistola ad Carolum (Calvum) imperatorem, quamplures kalendarum dies intactos reliquerit [Sollerius in Præf. ad Usuardum, art. 3, n. 161.] . De Adone et Usuardo actum est supra inter capita argumentorum Launoii; uterque non Pictaviensem, sed Pitabionensem Victorinum dicunt. Ex iisdem argumentis patet errasse Petrum de Natalibus, qui ut ipse Baronius aliique ex corrupta Hieronymi lectione errorem hauserit; hic enim, ut abunde probavimus, Victorinum Pictaviensem nullum, sed Pitabionensem novit. Nos itaque, errore, ut sperare fas est, in æternum abolito, ad reliqua transimus.

§ V. Testimonia veterum de S. Victorino. Monumenta utriusque Pannoniæ.

[Testimonia S. Optati, S. Hieronymi et Cassiodori de S. Victorino.] De Actis S. Victorini hoc loco agendum esset; verum ea aut temporum injuria delevit, aut hominum socordia amisit. Quamobrem corradere visum est quidquid antiqui auctores de Victorino scriptis consignarunt, unde sequiores ætatis homines hauserunt pauca illa quæ de Victorino sciuntur. Veterum testimonia hoc ordine sequantur. S. Optatus, Milevitanus episcopus, de Schismate Donatistarum, lib. I, cap. 9: Marcion, Praxeas, Sabellius, Valentinus et ceteri usque ad Cataphrygas temporibus suis a Victorino Petavionensi et Zephyrino Urbico et a Tertulliano et ab aliis assertoribus Ecclesiæ catholicæ superati sunt [Migne, P. L., tom. XI, pp. 898, 899.] . Sanctus Hieronymus in epistola XVIII: “Sex alæ uni et sex alæ alteri” Victorinus noster duodecim apostolos interpretatus est [Ibid., tom. XXII, p. 365.] . In epistola XXXVI: Hippolyti martyris verba ponam, a quo et Victorinus noster non plurimum discrepat [Ibid., p. 460.] . In epistola LVIII: Inclyto Victorinus martyrio coronatus, quod intelligit eloqui non potest [Ibid., p. 585.] . In epistola LXII: Taceo de Victorino Petabionensi et ceteris qui Origenem in explanatione dumtaxat Scripturarum secuti sunt et expresserunt [Ibid., p. 603.] . In epistola LXX: Victorino martyri in libris suis licet desit eruditio, non deest tamen eruditionis voluntas [Ibid., p. 668.] . In epistola LXXIV: Nec disertiores sumus Hilaro, nec fideliores Victorino, qui ejus (Origenis) tractatus non ut interpretes sed ut auctores proprii operis transtulerunt [Ibid., p. 749.] . In apologia adversus libros Rufini: Si auctoritatem suo operi præstruebat, volens quos sequeretur ostendere, habuit in promptu Hilarium confessorem, qui quadraginta ferme millia versuum Origenis in Job et Psalmos transtulit. Habuit Ambrosium, cujus pene omnes libri hujus sermonibus pleni sunt: et martyrem Victorinum, qui simplicitatem suam in eo probat, dum nulli molitur insidias. De his omnibus tacet, et quasi columnis Ecclesiæ prætermissis, me solum pulicem et nihili hominem per angulos consectatur [Ibid., tom. XXIII, p. 399.] . In libro de Viris illustribus, cap. 18, in Papia: Hic (Papias) dicitur mille annorum judaicam edidisse δευτέρωσιν, quem secuti sunt Irenæus et Apollinarius, et ceteri, qui post resurrectionem aiunt in carne cum sanctis Dominum regnaturum. Tertullianus quoque in libro de Spe fidelium, et Victorinus Petabionensis et Lactantius hac opinione ducuntur [Ibid., p. 637.] . Ubi adnotat Martianæus: Falso legebat Erasmus Victorinus Pictaviensis; cum nullus sit codex ms. qui non legat Petabionensis vel Pictabionensis. Item in cap. 74 ejusdem operis, in ipso Victorino: Victorinus, Petavionensis episcopus, non æque latine ut græce noverat. Unde opera ejus grandia sensibus, viliora videntur compositione verborum. Sunt autem hæc: Commentarii in Genesim, in Exodum, in Leviticum, in Isaiam, in Ezechiel, in Abacuc, in Ecclesiasten, in Cantica canticorum, in Apocalypsim Joannis, adversum omnes hæreses et multa alia. Ad extremum martyrio coronatus est [Ibid., p. 683.] . In libro de perpetua virginitate B. Mariæ adversus Helvidium: Tertullianum in testimonium vocat et Victorini, Petabionensis episcopi, verba proponit. Et de Tertulliano quidem nihil amplius dico, quam Ecclesiæ hominem non fuisse. De Victorino vero id assero, quod et de evangelistis, fratres eum dixisse Domini, non filios Mariæ. Fratres autem eo sensu quem superius exposuimus, propinquitate, non natura [Ibid., p. 201.] . In Commentario in Ecclesiasten, in illud: Melior est puer pauper et sapiens quam rex senex et stultus qui nescit providere in posterum, ita scribit: Origenes et Victorinus non multum inter se diversa senserunt. Post generalem enim illam sententiam quæ omnibus patet: quod melior sit adolescentulus pauper et sapiens quam rex senex et insipiens, et quod frequenter evenit, ut ille per sapientiam suam etiam de carcere regis egrediens imperet pro dominatore perverso, et rex insipiens perdat imperium quod tenebat; super Christo et diabolo hunc locum interpretati sunt, quod puerum pauperem et sapientem Christum velint [Ibid., pp. 1050, 1051.] . In prologo Commentariorum in Isaiam prophetam: Magnique laboris et operis est omnem Isaiæ librum velle edisserere, in quo majorum nostrorum ingenia sudaverunt: græcorum dico; ceterum apud latinos nos grande silentium est præter sanctæ memoriæ martyrem Victorinum, qui cum Apostolo dicere poterat: Etsi imperitus sermone, non tamen scientia [Ibid., tom. XXIV, p. 20.] . In libro XI Commentariorum in Ezechielem: Neque enim juxta judaicas fabulas, quas illi δευτερώσεις appellant, gemmatam et auream de cœlo exspectamus Jerusalem: nec rursum passuri circumcisionis injuriam, nec oblaturi taurorum et arietum victimas, nec sabbati otio dormiemus. Quod et multi nostrorum et præcipue Tertulliani liber qui inscribitur de Spe fidelium, et Lactantii Institutorum volumen septimum pollicetur, et Victorini, Petabionensis episcopi, crebræ expositiones, et nuper Severus noster in dialogo cui Gallo nomen imposuit [Ibid., p. 339.] . In Commentariorum in Evangelium Matthæi prologo: Legisse me fateor ante annos plurimos in Matthæum Origenis viginti quinque volumina, et totidem ejus homilias, commaticum interpretationis genus, et Theophili, Antiochenæ urbis episcopi, commentarios, Hippolyti quoque martyris, et Theodori Heracleotæ, Apollinarisque Laodiceni ac Didymi Alexandrini; et latinorum Hilarii, Victorini, Fortunatiani opuscula, e quibus etiamsi parva carperem, dignum aliquid memoria scriberetur [Ibid., tom. XXVI, p. 20.] . In translationis homiliarum triginta novem Origenis in Evangelium Lucæ prologo: Præterea commentarios viri eloquentissimi Hilarii et beati martyris Victorini, quos in Matthæum diverso sermone sed una gratia spiritus ediderunt, post paucos dies ad vos mittere disposui, ne ignoretis quantum nostris quoque hominibus sanctarum Scripturarum quondam studium fuerit [Ibid., p. 220.] . Cassiodorus in libro de Institutione divinarum litterarum, cap. 5: De quo libro (Ecclesiaste) et Victorinus ex oratore episcopus nonnulla disseruit [Ibid., tom. LXX, p. 1117.] . Cap. 7: De quo (Matthæo) et Victorinus, ex oratore episcopus, nonnulla disseruit [Ibid., p. 1119.] . Cap. 9: De quo libro (Apocalypsi) et Victorinus sæpe dictus episcopus difficillima quæque loca breviter tractavit [Ibid., p. 1122.] .

[19] [Inscriptiones ac tituli Pannoniæ in quibus nomen Victorinus.] Post has scriptorum laudationes, aliud quoddam documentorum genus addendum judicavimus, lapidum videlicet inscriptiones ac titulos, per utramque Pannoniam reperta, quæ de Victorinis loquuntur, unde forsitan luminis aliquid obscuræ S. Victorini historiæ aspergatur. Ordo numerorum est Corporis Inscriptionum latinarum Theodori Mommsen, in tertii voluminis parte priori. Textus edimus, emendatos quantum licuit ex Ephemeride Epigraphica, tom. II, fasc. 4.

IN PANNONIA INFERIORI.

Waitzen, in aula cardinalis Migazzi:

AVR . VICTORINE
QVAE . VIXIT . ANN
XVII . MES . VI . DIEB
X . AVR . VIAToR . MIL
COH . MAVROR
CONIVGI . KARISSIM [Tom. cit., n. 3542.]

Budæ:

D . M IVLIVS VIC
TORINVS . 7 LEG . IIII FL
SPHINC
////// [Ibid., n. 3555.]

Alt-Ofen in hortis sacerdotis plura virorum nomina, inter quæ:

FL VICTORINVS [Ibid., n. 3591.]

Reperta ante annos fere quinquaginta in saltu regio Kising prope Bekás-Megyer s. Krottendorf com. Pestinensis; exstat Pestini in monasterio Franciscanorum:

i o m
IVNONI reG MINeRVÆ
cETERIS diIS DEABUSque
OMNIBVS POSSESSOR
eS VICI VINDONIANI
EX VOTO POSVERV
NT QuOR Ncm scripTA
SVNT
AVR ÆPictETIANuS
aVR VETTIANVS eQR
////// TORINVS/ [Ibid., n. 3626.] Presburgi, Donaugasse n. 144, in hortis Scuborits, qui probabiliter titulum advexit aliunde:

DIS PATRIS MA
NALPHO ET THEAN
DRIO PRO SAL
DD NN
CL VICTORINVS
EQ COH CAN ////
ET - CL - MAXIMVS - FIL
DOM - CAN - V - S - L - L [Ibid., n. 3668. Cfr. Ephemeris epigraphica, II, n. 722.]

IN PANNONIA SUPERIORI.

Columna Mokritz ad sacellum S. Annæ.

I . O . M
MARCIVS
VICTORI
NVS ET COR
VRSINA
HEIVS CVM
MARCIS
V . S . L . L . [Ibid., n. 3917.]

Degoj ad Kulpam fl:

I . O . M .
NVNDINARIO
PRO SALVTE Ê
IMP . GORDIANI NO
G . D . Q . VICTORINVS
DEC COL . SISC ĪĪVIR/
EQ . ROM . SAC . I/P//R
ET C . D . VICTORINNVS
FIL DEC COL SISC . EQ . R
P 1 LIA . LVCIL . KA
CONIVX SACERDOT
[p. C. 238.] PIO . ET . PROCVLO . COS . [Ibid., n. 3936. Cfr. Henzen, Annali dell' instituto archeol. di Roma 1859, t. 31, p. 117.]

Arca Militär-Sissek in ædibus Pauli Bitroff, cujus in vinea reperta est:

D M
PONTIO LVPO AVG COL
SISC SCRIBAE MVNIC FAVST
PONTIA . VICTORINA . SOROR
ET . DOMIT . CRESCENS . A . D . E [Ibid., n. 3974.]

Alt-Sziszeg reperta in curte parochi et apud eum servata:

FELICISSIMAE ET SACMENEVNss~O CONIVGI
DOMINVS VICTORINVS MARITVS SEPVLCRVM
EORVM COLLOCAVIT FELICISSIMA QVE VIXIT
CVM EO ANNIS XIII ANNO VRBIS DXVII SAR1VNAM
// VIISI // Cx // D〉 PHY // DEO [Ibid., n. 3996a.]

Andautoniæ:

NEM . REG .AVG . SAC
IVL . VICTORINVS . VET
MVN . AND . CVM . SVIS
V . S . L . M [Ibid., n, 4008.]

Pœtovione ad S. Martinum:

ISIDI
AVG
SIGNVM
C VM . BAS
VICTORIN
EX . VOTO
POSVIT [Ibid., n. 4016.]

In templo arcis Salvariensis:

C . IVLIVS
SEVERINVS
VET . LEG . I . ADIVT
VIV . FECIT . SIBI . ET
STRABONIAE . VICTO
RINAE . CONIVG . PIENT
TISSIMAE . ANNOR . XXX
ET . C . VLPIO . LICINIO
AMICO . OPTIMO [Ibid., n. 4148.]

§ VI. De S. Victorini patria, genere, eruditione, sede episcopali, ætate et martyrio.

[S. Victorini patria videtur esse Pannonia, forte urbs Pœtovio.] Jam universa quæ de Victorino nostro posteris tradidit antiquitas, lectoris oculis subjecimus. Superest ut inde quid de sanctissimo episcopo, martyre et doctore, statuendum sit eruamus. Et primo quidem qua patria ortus quove sit genere cretus, quæritur. De patria maxime ambigitur. Hieronymus, qui omnium optime nos edocere potuerat, nihil aliud affert, nisi quod Victorinum opponendo græcis doctoribus latinum constanter appellet, et nostrum vocitet Victorinum. At eumdem multo melius græce doctum fuisse asserit quam latine, ita quidem ut opera Victorini grandia sensibus, viliora dicat videri compositione verborum, in tantum quidem ut quæ sentit eloqui non possit. Quibus verbis inducti Caveus [Script. Eccl. Hist. litt., p. 94.] , Tillemontius [Mémoires, t. V, p. 133.] , Lumperus [Loco citando in fine hujus §.] aliique senserunt Victorinum in Græcia aut in finibus ejus natum fuisse. Quod sane haud incongrue opinari videntur. Me tamen quominus huic opinioni adhæream prohibet Hieronymus, qui Victorinum nostrum appellando, insinuat virum occidentalem et ea patria usum quæ latine loquatur; quod quamquam per se rem non conficiat, fecerunt tamen plurimæ inscriptiones per utramque, inferiorem ac superiorem, Pannoniam repertæ, ut eum in sensum Hieronymi verba intelligenda putem. Decem enim inscriptiones istius tractus, quarum una Pœtovione reperta, Victorinos loquuntur et Victorinas; unde concludere licet Victorinos in Pannonia habitasse et sanctum Victorinum idcirco ab Hieronymo nostrum appellari, quia sciebat eum ortum in Pannonia, haud longe a solo Hieronymi patrio. Opinamur etiam sanctum nostrum ipsau rbe Pœtovione * natum, licet demonstrare certo argumento non valeamus; verum inscriptio Pœtovione reperta satis innuit in illa urbe Victorinorum gentem habitasse, eamque nec infimæ sortis, quippe e qua unus publice statuam Isidi ex voto posuerit. Quosdam ex Victorinis per Pannoniæ tractum degentibus Christo credidisse, probat inscriptio christiana supra data. Quodsi insuper consideremus credibilius esse Pœtovionensem clerum potius civem suum elegisse in episcopum quam alienigenam, non sine causa videmur nobis inclinari in hanc sententiam ut Victorinum, Pœtovionensem episcopum, ipsa Pœtovione ortum credamus.

[21] [Genus spectabile.] De genere Victorini nemo aliquid litteris consignavit. Si tamen inscriptiones Pannoniæ superioris percurrimus, invenimus Victorinos honestissimæ conditionis, duumviros, equites Romanos, invenimus homines satis divites ad sepulcra sibi ædificanda, ad erigendas statuas: unde non leve ducitur indicium eos spectabili genere fuisse. Præterea non solebant veteres ex infima plebe eligere episcopos. Accedit Cassiodori testimonium dicentis Victorinum ex oratore factum episcopum; quod nihil video cur aliquis cum Tillemontio (loco modo cit.) in dubium trahat. Hinc est quod sentimus Victorinum nostrum e primoribus urbis Pœtovionis fuisse.

[22] [Victorini eruditio in litteris secularibus fortassis non magna, maxima in divinis.] Sunt qui huic opinioni adversentur auctoritate ducti Hieronymi scribentis Victorino eruditionem defuisse, quem defectum in homine liberaliter educato et oratoriæ arti dedito ægre admittere possimus. Ego vero puto Hieronymi verba ita esse intelligenda, ut exquisitam illam et egregiam secularium rerum eruditionem, qualis tanti ingenii virum decebat, neget, non tamen omnem omnino eruditionem, qualisque in semibarbara Pannonia acquiri potuerit ab adolescente in proprio municipio educato. Quid enim sibi volunt non deest tamen eruditionis voluntas? Schœnemanno assentior dicenti (Bibl. Patr. lat., t. I, c. III, 8): quum tam pauca Victorini styli specimina supersint, neque ea satis certa, vix hanc quæstionem dirimere licebit. Attamen ex Hieronymo asserente Victorino non deesse eruditionis voluntatem, concludo in sancti viri operibus sparsa fuisse indicia eruditionis ejusque acquirendæ manifestum studium. Eodem modo intelligo reprehensam ab Hieronymo Victorini latinitatem. Patet enim græcis litteris bene cultum fuisse Victorinum, quod liberaliter educato convenit, græcis fortassis pro generis conditione uso magistris, latine autem didicisse a proprio urbis grammatico. Opinor ideo suetum et græce loqui et græce scribere latinum idioma nunquam ea puritate linguæ et calami usurpasse quam adolescens patrio excultus sermone et egregiis usus magistris non magno labore obtineat. Si Hieronymus suum tantummodo Stridonensem grammaticum habuisset, nunquam exactam illam latinitatis elegantiam sibi comparasset. Sed non cuivis contingebat audire Romæ Donatum. Præterea qui tot volumina de tantis rebus conscripserat, qui Origenem non ut interpres, sed ut proprii operis auctor, latinis auribus traderet, quamquam Ambrosium non æquaret, nec Hieronymi elegantiam aut Rufini, nec gallico Hilarii assurgeret cothurno, probabili tamen existimandus est scripsisse stylo. Et revera pauca illa quæ ipsi auctori communiter adscribuntur fragmenta, potius quam continua oratio, non adeo abjecto sermone sunt. At satis superque de his. Ad liquidam enim veritatem quominus perveniamus temporum hominumque injuria prohibemur. Quæ vero certa novimus de Victorino summæ divinæque laudis sunt. Episcopus fuit, sacrarum litterarum doctor egregius, ecclesiæ defensor indefessus, hæreticorum malleus, ac tandem inclytus Jesu Christi martyr.

[23] [Urbs Pœtovio] Fortassis ab hoc loco non erit alienum de ipsa urbe Pœtovione, cui Victorinus episcopus præsedit, pauca delibare. Cujus non uno modo olim scriptum nomen invenimus. Sed de ea urbe cl. Mommsen audiamus in Corpore Inscriptionum latinarum præfantem titulis Pœtovione repertis: quæ lucubratio legitur in priori parte voluminis III. Ibi enim describitur, p. 510, colonia Ulpia Trajana Pœtovio *, tribu Papiria.

[24] [describitur.] Pœtovio (sic tituli in ipso oppido vel prope reperti omnes, item supra relatus n. 753, in quo dicitur Colonia Ulpia Pœtovionensis ex Pannonia superiore, et infra n. 5427 repertus Kalsdorfi prope Gratzium, in quo legitur: M. Ulpius Saturnus domu Ulpia Pœtovione, et urbani Gruteri 533, 8: P. Barbius P. f. Papiria Pœtovione Maximianus, et Henzeni n. 6791: M. Mummius M. f. Verinus Pap. Pœtov., et Tarraconensis vol. II, n. 4147: M. Aur. M. f. Pap. Lucilio Pœtovion.; item Tacitus hist. 3, 1 et Itin. Ant. p. 261, 262, 265 secundum codices optimos: contra Petovionenses titulus Africanus Renierii n. 1718; Petovio vel Potovio Itin. Hierosolymitanum p. 561; Petobio apud Ammianum 14, 11, 19. Ποτόβιον apud Ptolemæum 2, 14, 4, secundum libros meliores [deteriores habent παταυιον]; Ποτέκιον corrupte apud Zozimum 2, 46, Patavio Itin. Anton. p. 129 et Priscus p. 84. Müll.: ἀπὸ Παταβίωνος τῆς ἐν Νωρικῷ πόλεως; Petavio tab. Peuting, et titulus urbanus Fabrett. 129, 54 = Gud. ms. 293, 3, in quo est C. Julio C. f. Ulpia Petavione) primum memoratur apud Tacitum l. c. in enarrandis rebus gestis a. p. Chr. 69, unde intellegitur eo tempore hiberna ibi habuisse legionem XIII geminam (cf. nn. 4061, 4118, qui est legati legionis ejus imperante Nerone), succrevit igitur omnino ut pleraque alia harum partium oppida ex castris canabisque. At etiam a Pœtovione primo jam seculo milites abductos esse ad Danuvii limitem occupandum, ex iis colligitur quæ de castris Acumincensibus et Aquincensibus, item Brigetionensibus suis locis proposui, quibus factis certe desierunt Pœtovionensia. Idem confirmant tegulæ legionariæ, cum Pœtovione inveniantur solæ legionis XIII, quæ ad Trajani tempora Pannoniæ præsidebat, neque ullæ legionum illarum quas constat secundo seculo Pannoniam tenuisse; denique legionis XIII tegulæ Pettavienses ejusdem legionis tegulas Vindobonenses et raritate et simplicitate vincunt et antiquiores se ostendunt. Quam ob rem non tam Trajano imperante, quam antea, id est imperante Vespasiano legionem XIII puto translatam esse Pœtovione Vindobonam; quamquam classem etiam postea ad Pœtovionem stetisse fortasse arguas ex n. 4025 trierarchiæ classis Flaviæ Pannonicæ. Pœtovio autem coloniæ formam accepit a Trajano; nam colonia Ulpia Pœtovionensis dicitur in titulo modo citato n. 753. Ulpia Pœtovio in Norico uno et in urbano uno supra citatis; denique notæ in ipsis titulis Pœtovionensibus non raræ, extra territorium nunquam repertæ, C. V. T. P. recte sine dubio vulgo accipiuntur de Colonia Ulpia Trajana Pœtovione cum talis geminatio, qualis est Ulpia Trajana, præterea non obvia, in ejus imperatoris coloniis non semel reperiatur. Nec solum nomen coloniæ ei attributum esse, sed colonos eo deductos ex Italia, docuit titulus n. 4057 veterani legionis II adjutricis, origine Dertonensis, deducti autem Pœtovionem mission(e) agr(aria) altera, ut, si quidem notas recte explicavimus et recte retulimus titulum ad Trajanum, eum jam appareat missiones fecisse propter deductiones easque numerasse, ut numeravit obligationes alimentarias. Ad easdem deductiones item referemus quæ Hyginus gromaticus habet p. 121 (cf. p. 205) Lachm. nuper evocatum Augusti quemdam in Pannonia agros ex voluntate et liberalitate imp. Trajani Aug. Germanici adsignavisse. — Pœtovionem pertinuisse ad Pannoniam superiorem usque ad Constantinum Magnum (v. n. 4121), præter Tacitum et Ptolemæum tituli plurimi testantur, ut non audiendi sint qui hodie contrarium asseverant: at quarto seculo non minus constat Pœtovionem comprehensum fuisse finibus Norici, scilicet mediterranei. Ita Itinerarium Hierosolymitanum scriptum a. p. Christ. 333 Noricum extendit ad Pœtovionem, addens “transis Pontem, intras Pannoniam inferiorem” (pro quo nominanda fuit aut Superior aut Savia); item Ammianus l. c. et Priscus l. c. Pœtovionem diserte dicunt oppidum Noricorum. — De rei publicæ forma quidquid novimus docuerunt inscriptiones. Vectigalium provinciæ Pannoniæ superioris administratio sedem quodammodo habuerit necesse est Pœtovione; nam inveniuntur in titulis procuratores provinciæ Pannoniæ superioris (n. 4024, 4031, 4046), tabularii ejus provinciæ (n. 4043, 4066), adjutores tabulariorum (n. 4020, 4023, 4062), custodes tabularum (n. 4032), dispensator tabulariorum (n. 4044), dispensator rationis provinciæ Pannoniæ arcæ (n. 4049), libertus Augusti ex tabulario vectigalium Illyrici (n. 4063), libertus Augustorum ex nummulario provinciæ Pannoniæ superioris (n. 4035 in titulo a. p. Christ. 207), vilicus vicesimæ hereditatium utrarumque Pannoniarum (n. 4065), denique qui pertinent ad portoria Illyrica contrascriptores similesque officiales (n. 4015, 4017, 4024). Ad municipalia ubi venimus, decuriones reperiuntur passim; item II viri jure dicundo (n. 4038, 4069, cf. 4028) præfecti (n. 4028?), ædiles (n. 4038), quæstores (n. 4038); pontifices (Renier n. 1718), augures (n. 4038), sacerdotales (n. 4033 et Renier l. c.); augustales (n. 4107), collegium juventutis cum præfectis suis et quinquennalibus (n. 4043), item collegium magnum Larum et imaginum Cæsaris (n. 4037). De tribu constat cum ex titulo Pœtovionensi n. 4071, tum ex externis tribus supra allatis.”

[25] [ubi post longum episcopatum, circa annum forsan 304, martyr obiit S. Victorinus.] Ex hisce studiosus lector quasi faciem quamdam sibi adumbrare potest oppidi Pœtovionis eo tempore quo Victorinus ejusdem ecclesiam regeret. Qui quando ad hujus dignitatis fastigium ascenderit, nemo nobis narravit. Quum tamen in persecutione Diocletiani mortem pro fide obierit, circa finem seculi tertii aut quarti initia floruerit necesse est. Si opera sua, quorum sat magnum numerum S. Hieronymus recenset, in episcopatu scripsit, per multos annos Pœtovionensi ecclesiæ præfuit. Quo anno beatum fecerit martyrium, nusquam apud veteres scriptum inveni; vehementer autem suspicor Victorinum circa persecutionis per Occidentem grassantis initia passum, anno 304 gloriosum celebrasse triumphum, furore persequentium ex Italia, Aquileia, Tergesto in Pannoniæ oppida extenso. Quodsi ita est, possumus fortassis triginta aut triginta quatuor annorum episcopatum Victorino probabili tribuere conjectura. Qualem se per ea tempora monstraverit, scripti ejus libri testantur, qui hominem nobis demonstrant divinam paginam manu nocturna diurna versantem, meditantem assidue, ut tot commentariorum libros componere potuerit; pastorem quoque Christi gregis pervigilem qui scriptis libris omnes omnino quos noverat hæreticos confutaret. Unde facile intelligere possumus quanto zelo proprio invigilaverit gregi, quantaque cura commissum sibi populum salutari paverit doctrina, qui tantos ad universalis Ecclesiæ bonum exantlaverit labores, dignus profecto qui tot meritorum insignibus martyrii lauream adderet. Et hic quidem de Victorini laboribus atque agone felici terminum ponere documentorum defectus jubet. De scriptis beatissimi martyris egerunt plurimi, quorum nomina recitare et afferre sententias longum est, neque hujus loci. Quare studiosum lectorem remittimus ad Cl. Lumperi Prolegomena de S. Victorino episcopo et martyre, præfixa reliquiis operum S. Victorini, atque una ad notas editorum hisce suppositas in Patrologia Latina. Ubi omnes quæstiones ad Victorini opera spectantes præclare tractatas inveniet [Migne, P. L., tom. V, p. 281 – 346.] .

[Annotata]

* Pettau

* Pettau

§ VII. De cultu S. Victorini deque Ecclesia Pœtovionensi.

[Anno 1768 clero Pœtovionensi] Quam antiquus sit in Ecclesia cultus S. Victorini, Pœtovionensis episcopi et martyris, satis superque demonstrant martyrologia, quorum elogia in prima Commentarii nostri paragrapho attulimus. Utrum vero in ecclesia cui præfuit speciali cultu et honore gaudeat, adhuc incompertum habemus. Interrogati enim istius ecclesiæ sacerdotes nullum litteris nostris responsum dederunt. In ecclesia vero Pictaviensi aliquamdiu honoratus fuit, uti in Commentario dictum fuit, ubi errorem eorum confutavimus, qui Victorinum Pictavorum episcopum crediderunt. Quem errorem piissimum Pictavorum ideo permisit Deus ut Pœtovionensium socordiam ac sancti sui episcopi incurios animos excitaret ad reparandam sero quidem cultu tantam sanctissimi martyris injuriam. Anno tandem 1768, clerus civitasque Pœtovionensis supplicem sanctæ Sedi libellum obtulerunt, cujus ecce summarium:

[27] [perantiquum cultum invocante] Beatissime Pater. Ad sacros Sanctitatis vestræ pedes humillime provolutus, orator Franciscus Ignatius comes ab Inzaghi, archiparochus et decanus Pettoviensis, Salisburgensis diœcesis, cum toto districtus sui clero tum seculari, tum regulari, necnon cum universis civitatis ejusdem incolis, ea qua par est, submissione exponit, quatenus jam inde a tot seculis ad hæc usque tempora continuata erga sanctum Victorinum martyrem et olim episcopum suum veneratio persistit: Et vero licet tot bella, persecutiones, aliæque injuriæ temporum nullum aliud luculentum vestigium reliquerint, hæc tamen per haustam a majoribus traditionem existimatio et devotio de prædicto episcopo suo ad hoc usque ævum inconcussa permansit. Quare devotissime supplicat, ut Sanctitas vestra ad augendam devotionem de eodem sancto officium cum propriis lectionibus sub ritu primæ vel secundæ classis recitari, et missam legi tum a seculari, tum regulari in districtu hoc existente clero gratiosissime concedat, et hanc gratiam quam Deus, etc. — Franciscus Ignatius comes ab Inzaghi, archiparochus et decanus Pettovii, una cum toto suo clero. — Franciscus Wasser judex civitatis Pettoviensis. — Franciscus Ludovicus Sabinf syndicus. — Joachimus Josephus Harrer senator et senior. — Franciscus Xaverius Schmidt assessor. — Antonius Coteritz assessor.

[28] [ad obtinendam cultus liturgici facultatem, ] Rescriptum sacræ Congregationis Rituum: — Ad Eminentissimum et Reverendissimum Dominum Cardinalem Boschi, qui videat, et referat in sacra Rituum Congregatione. — V. Macedonius S. R. C. secretarius. Deinde sequuntur missa Statuit de communi unius martyris et pontificis cum oratione propria, et lectiones officii propriæ tres secundi nocturni. Tandem adjunctum est testimonium episcopi Seccoviensis, vicarii generalis archiepiscopi Salisburgensis, pro concessione petitæ gratiæ, quod est tale.

[29] [etsi accedebat] Nos Josephus Philippus Dei gratia episcopus [commendatio Ordinarii,] Seccoviensis, S. R. I. princeps, metropolitanæ Salisburgensis et cathedralis Brixiensis ecclesiarum canonicus capitularis, præpositus Ehrenburgensis, per utramque Styriam et districtum Neostadiensem in pontificalibus et spiritualibus Vicarius generalis, etc. etc. comes a Spaur. — Exposuit nobis decanus et archiparochus noster Pettoviensis Franciscus Ignatius comes de Inzaghi, quod ipse cum ejusdem civitatis incolis sanctæ Sedi humillime supplicaverit, ut sibi de sancto Victorino episcopo et martyre quem Pettoviensem, non Pictaviensem episcopum fuisse comprobant, missam (sic) cum officio novem lectionum concedatur. Quorum proinde pias supplicationes nos præsentibus comitamur, IPSOS OMNINO DIGNOS CENSENTES, QUIBUS PETITA GRATIA A SANCTA SEDE BENIGNISSIME CONFERATUR. — Dabamus Græcii in aula nostra episcopali, die 25 martii 1768.

Josephus episcopus Seccoviensis.

Ad mandatum altefati principis et episcopi proprium subscripsit Wolfgangus Innocentius Poss, juris utriusque doctor, protonotarius apostolicus, consiliarius ecclesiasticus et secretarius, manu propria.

Loco † sigilli.

[30] [causa dilata fuit.] Quod autem dicitur in testimonio episcopi, quem Pettoviensem non Pictaviensem episcopum fuisse comprobant, respicit memoriale doctissimum auctore Achille Ruschi, quod una cum supplici libello oratores obtulerunt; in quo Pœtovionensi ecclesiæ Victorinus vindicatur, iisdem fere argumentis quibus nos in Commentario insistimus. Ex hoc supplici libello discimus anno 1768 Victorini memoriam et devotionem a patribus acceptam apud Pœtovionenses perseverasse, quin tamen singularem tanto viro cultum exhiberent. Propositus vero libellus quem exitum habuerit tunc, patet ex verbis sequentibus quæ dorso exemplaris Roma ad prædecessores nostros more solito transmissi, inscribuntur: In Congr. Sacr. Rituum habita die 17 Aug. 1768 rescriptum fuit: Dilata et ad mentem. Mens est, ut inquiratur num S. Victorinus habuerit publicum cultum in civitate Petaviensi, pro qua petitur officium proprium. Præter hæc de cultu S. Victorino Pœtovione exhibito nihil novimus, ita ut quo statu nunc iste cultus sit, plane nos lateat.

[31] [Reliquiæ S. Victorini, quæ apud Usuardum] In editione Usuardi Lubeco-Coloniensi apud Sollerium, die 2 novembris ita legitur: Ipso die in Monasterio translatio sanctorum Victorini et Floriani martyrum. Translationes S. Floriani duæ celebres habentur: una ex Norico Romam, altera Roma in Poloniam. Illa quando facta fuerit ignoratur, hæc locum habuit anno 1183. Qua de re videsis Godefridum Henschenium in Actis Sanctorum ad diem 4 maii [Tom. I, pp. 466, 467.] . Non una quæstio hinc oritur. Ac primo quidem quæritur quid sibi velit nomen Monasterii? Estne urbis oppidive nomen proprium, an commune? Putaverim monasterium S. Floriani indicari de quo sequentia ex Radero [Bavaria sancta, tom. I, p. 18.] Henschenius affert. Conditum illius (Floriani) memoriæ illustre templum: adjectum posteris seculis cœnobium, sodalibus D. Benedicti incolendum: quod inde rursum ævo omnia in vetustatem redigente, ab Angelberto Pataviensi pontifice instauratum, D. Augustini disciplinam profitentibus assignatum; quod demum Altmannus antistes rursum fatiscens in majorem splendorum eduxit, a posteris S. Floriani appellatum. Eadem, ait Henschenius, confirmat Wiguleius Hundius in Episcopis Passaviensibus, asserens Engelbertum (supra Angelbertum) sedisse ab anno Christi 1045 usque ad annum 1065, et cœnobium S. Floriani ab Hungaris destructum, ab eo reparatum et canonicis S. Augustini restitutum. Est illic etiamnum præpositura, teste Henschenio, canonicorum regularium S. Augustini, media via inter Lintsium et Stiram civitates, eratque adhuc anno 1826, statu florido, uti legitur apud Albertum Muchar [Noricum Romanum, tom. II, p. 113.] .

[32] [olim cum reliquiis S. Floriani translatæ leguntur,] Ex hoc igitur monasterio S. Floriani reliquiæ Romam translatæ fuerint, et deinceps Roma in Poloniam, petente Casimiro rege, tradente Lucio III summo pontifice. Jam quæritur utra de harum translatione a martyrologo agatur. Opinor de priore illa; de posteriore enim nihil est cur cogitemus, quum monasterium haud tangat. Secundum igitur hunc martyrologum una cum Floriani reliquiis et S. Victorini sacra ossa translata sunt. Videntur igitur a loco primæ sepulturæ huc fuisse translata. At vero sepulturæ hujus locus ignoratur. Scimus utique S. Victorinum Pœtovionensem episcopum fuisse; martyrii autem et sepulcri locum cum reliquis ignoramus. Quid si Victorinus eodem fere tempore et loco martyrium fecerit quo Florianus, unus fortasse ex quadraginta martyribus quorum confessionis gloria excitatus Florianus, ut in Actis ejus legitur, ad martyrii certamen cucurrit? Tunc enim sepulturæ locum prope S. Florianum qui prior triumphaverat adeptus, pari forsitan honore cum hoc sancto in ædificata postmodum ecclesia in monasterio fruitus, pari cautela incursantibus barbaris ereptus, Romam cum Floriano translatus Romæ forte adhuc requiescit.

[33] [sunt adhuc] Aliam facio conjecturam. Debet enim aliqua ratione explicari et enuntiatio martyrologi et confessio Pœtovionensium anni 1768 dicentium venerationem, existimationem, devotionem a majoribus acceptam erga Victorinum secum persistere, sed tot bella, persecutiones, aliasque temporum injurias nullum aliud luculentum vestigium reliquisse ejusdem Victorini. Potuit ergo res ita se habere. Victorini memoria primis pacis ecclesiæ temporibus Pœtovione floruit debito cultu, altare super sacras reliquias erectum fuit; sed postea incursantibus barbaris deleta Pœtovionensi ecclesia atque oppido dispersis incolis in solitudinem redacto, presbyteri effossa sancti sui episcopi ossa, transtulerunt in sanctuarium S. Floriani, unde ob similes causas una cum Floriano barbarorum furori prærepta fuerunt. Quæ conjectura ut probabili aliqua ratione fulciatur, ecclesiæ Pœtovionensis fata breviter narrabo.

[34] [forsan Romæ.] Quo tempore ecclesia Pœtovionensis instituta fuerit, nec genuinis nec spuriis edocemur documentis. Talis autem erat colonia Pœtovio, quemadmodum descriptio Cl. Mommsen [Supra, p. 440.] indicat, ut seculo tertio sane apta fuerit in qua sedes episcopalis constitueretur, uti reapse constituta fuit illique præsedit S. Victorinus. Qui utrum primus hujus ecclesiæ episcopus fuerit, an aliis successerit, definiri jam non potest. Cui utrum successerit statim post martyrium alius episcopus, ignoramus. Stephanus Salagius agens de antiquis episcopatibus in Pannonia: Mihi sane, inquit, vetustatis memorias diligenter licet pervestiganti nullius antistitis Pœtovionensis nomen reperire licuit usque ad tempora concilii Sardicensis [De statu ecclesiæ Pannonicæ libri VII, lib. III, cap. VI, n. 6 (pag. 202).] . In catalogo Patrum Sardicensium, quem Ballerinii ediderunt [Opera S, Leonis M., tom. III, p. XLIV.] , legitur: Aprianns de Petabione Pannoniæ. Eodem modo hic Aprianus subscriptus est epistolæ S. Athanasii ad Mareoticas ecclesias [Ibid., p. 611.] . In catalogo episcoporum qui concilio Sardicensi interfuerunt, contexto a S. Athanasio, item legitur Aprianus, sed omisso sedis vocabulo. Post Aprianum invenitur Pœtovionis episcopus nomine Marcus, cujus memoria exstat in epistola Aquileiensis synodi anno 381 ad Gratianum, Valentinianum et Theodosium Augustos. In qua patres concilii Marcum vocant sanctum et admirabilis memoriæ sacerdotem. Tunc ergo cum hæc scribebantur, e vivis jam excesserat Marius. De quo audiamus Stephanum Salagium [Tom. modo cit., p. 203.] : Viri sanctitas ac singulare defendendæ catholicæ fidei studium causam Arianis haud dubie præbuit, quamobrem in eum inque ecclesiam Pœtovionensem furerent, excitata ingenti tempestate. Eum namque sede sua spoliare adnitentes, quemdam Julianum Valentem, hominem sceleratum, in cathedram Pœtovionensem intruserunt invita plebe, quæ pro legitimo pastore suo decertabat. Neque diu perfidum incubatorem sustinuit populus Christo devotus; quippe inique usurpata sede dejectum civitate quoque propudiose, uti merebatur, eliminavit. Valens ea re irritatus vindictam de concivibus suis sumere statuit, civitatemque Gothis prodidit, qui eam everterunt. Post hæc in Italiam migravit, cujus florentissimas civitates illicitis ordinationibus contaminavit. Quare ad sacerdotale concilium, quod anno 381 Aquileiæ habebatur, ut eversæ patriæ proditorumque civium causas præstaret, vocatus est. Cum vero homo perditæ conscientiæ conspectum synodi declinasset, imperatorum adversus eum opem Patres implorandam censuerunt. Quæ omnia elucescunt ex ipsa synodi Aquileiensis epistola, cujus hæc verba sunt [Epist. 10 inter Ambros. class. I, edit. Maurin.] : Nam quid de Juliano Valente dicamus? qui cum esset proximus, declinavit sacerdotale concilium, ne eversæ patriæ proditorumque civium præstare causas sacerdotibus cogeretur. Qui etiam torquem, ut asseritur, et brachiale, Gothica profanatus impietate more indutus gentilium, ausus sit in conspectu exercitus prodire romani: quod sine dubio non solum in sacerdote sacrilegium, sed etiam in quocumque christiano est; etenim abhorret a more romano. Nisi forte sic solent idolatræ sacerdotes prodire Gothorum. Moveat pietatem vestram sacerdotale nomen, quod ille sacrilegus infamat; qui etiam suorum vocibus, si qui tamen superesse possunt, nefandi sceleris arguitur. Certe domum repetat suam; non contaminet florentissimæ Italiæ civitates, qui nunc illicitis ordinationibus consimiles sui sociat sibi, et seminarium quærit suæ impietatis atque perfidiæ per quosque perditos derelinquere, qui episcopus esse nec cœpit. Nam primo Patavione superpositus fuerat sancto viro Marco, admirabilis memoriæ sacerdoti: sed posteaquam deformiter dejectus a plebe est, qui Patavione esse non potuit, is nunc Mediolani post eversionem patriæ, dicamus proditionem, inequitavit. Super omnibus igitur pietas vestra consulere dignetur, ne obtemperantes vestræ tranquillitatis statutis frustra convenisse videamur. Post hunc sanctum episcopum Marcum intrusumque Julianum Valentem, certe nullus deinceps, ait Salagius, Pœtovionensis antistitis nomen in monumentis veteribus occurrit, quamvis civitas ipsa seculo quinto, quo Priscus rhetor floruit, superstes esset, qui eam vocat Norici civitatem; ipsaque cum territorio suo archiepiscopis Salisburgensibus subdita fuit, et ad hunc usque diem permansit. Quibus de rebus qui plura cupit, sæpe laudatum Salagium adeat lib. III, cap. VI. In illa igitur quam retulimus Pœtovionis eversione fieri potest ut presbyteri hujus ecclesiæ sacras Victorini reliquias e ruderibus erutas alio transportarint, quæ tandem apud S. Florianum requieverint et communi cum ejusdem sancti martyris ossibus translatione Romam fuerint avecta. Diligenter lustravimus varios reliquiarum Urbis Romanæ aliarumque urbium catalogos in quibus Victorini nomen non semel occurrit; verum tanta est martyrum Victorini nomine insignitorum multitudo, ut nihil inde certi documenti pro nostri Victorini reliquiis excerpere licuerit.

DE SS. CARTERIO, STYRIACO, TOBIA, EUDOXIO, AGAPIO ET SOCIIS MARTYRIBUS SEBASTÆ.

SUB LICINIO IMPER.

[Commentarius]

Carterius, M. Sebastæ (S.)
Styriacus, M. Sebastæ (S.)
Tobias, M. Sebastæ (S.)
Eudoxius, M. Sebastæ (S.)
Agapius M. Sebastæ (S.)
Socii MM. Sebastæ

AUCTORE G. V. H.

Sanctorum martyrum, quorum hodie triumphus celebratur, sequens elogium habetur in martyrologio Romano: [De his sanctis agitur in martyrologiis et græcorum] Sebastæ sanctorum Carterii, Styriaci, Tobiæ, Eudoxii, Agapii et sociorum martyrum sub Licinio imperatore. Quorum longius elogium Galesinius describit hisce verbis: Sebastæ sanctorum martyrum Carterii, Stiriacii, Tobiæ et Nicopolitani, qui stipendia cum sub Licinio, christiani nominis hoste, mererent,id consilii ceperunt, ut per omnem militiam in fide Christi manerent. Itaque, Marcelli ducis jussu, fustibus mulctati, in carcerem contruduntur. Inde post educti, crudis nervis verberati, aliisque affecti suppliciis, demum in flammam conjecti, generosi et insignes Dei athletæ coronantur. Menologium Basilii eorumdem martyrum certamen enarrat, ut sequitur. Subjicimus lectiones variantes codicis ms. Mediolanensis D. 74 sup. Ἄθλησις τῶν ἁγίων μαρτύρων Ἀττικοῦ, Εὐδοξίου, Ἀγαπίου, καὶ τῆς συνοδίας αὐτῶν [Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ τῶν ἁγίων μαρτύρων Ἀττικοῦ, Εὐδοξίου, Ἀγαπίου, Μαρίνου, Ὠκεανοῦ, Εὐστρατίου, Καρτερίου, [Ν]ικοπολιτιανοῦ, Στυρακίου, Τωβία καὶ τῆς συνοδίας αὐτῶν.] .

Οὗτοι οἱ ἅγιοι στρατιῶται ὑπῆρχον ἐν τῇ πόλει Σεβαστείᾳ [Σεβαστίᾳ.] , ἐπὶ Λικιννίου [Λικινίου.] τοῦ βασιλέως. Οἵτινες συνεβούλευον πάσῃ τῇ στρατιᾷ [στρατείᾳ.] ἐμμένειν τῆ πίστει τοῦ Χριστοῦ. Διὸ βασανίζονται ὑπὸ Μαρκέλλου τοῦ δουκός [καὶ αὐξάνονται τοῦ τῆς πόλεως Σεβαστείας ἄρχοντος add.] . Εἶτα ἐμβάλλονται εἰς φυλακήν. Ἐκβληθέντες δὲ τύπτονται κατὰ [τοῦ add.] νώτου καὶ [τῆς add.] . κοιλίας βουνεύροις ὠμοῖς. Εἶτα ἐκριζοῦνται τοὺς ὀδόντας. Τιμωρουμένων δὲ [τῶν ἁγίων add.] ἔλεγεν ὁ δοὺξ προς τὸν ἅγιον Καρτέριον ὅτι Σὺ μόνος ἀπέστησας τὸν λαὸν τῆς τοῦ βασιλέως ὑποταγῆς; Ὁ δὲ ἔλεγεν ὅτι Οὐ συνεβούλευσα τῷ λαῷ ἐπαναστῆναι τῷ βασιλεῖ, ἀλλὰ προσελθεῖν τῷ ἀθανάτῳ βασιλεῖ Χριστῷ. Μετὰ ταῦτα [μετ᾽ αὐτοὺς.] ἄγεται Στυράκιος καὶ ὁμολογεῖ τὸν Χριστόν· καὶ αὖθις Τωβίας· εἶτα [om.] Νικοπολιτιανός [ὁ Νικοπολίτης.] . Καὶ κατακρίνονται [πάντες add.] ξύλοις συντριβῆναι. Καὶ μετὰ ταύτην τὴν βάσανον καὶ ἑτέρας πλείονας ἀλγηδόνας ὑπομείναντες, μετὰ καὶ ἄλλων πολλῶν τῶν πιστευσάντων εἰς Χριστὸν τέλος τὴν διὰ τοῦ πυρὸς ἀπόφασιν ἔλαβον [(μετὰ καὶ-ἐλαβον) ταύτης τῆς βασάνου γενομένης ἔλαβον τὴν διὰ πυρὸς ἀπόφασιν.] . Καὶ οὕτως ἐτελειώθησαν.

Certamen sanctorum martyrum, Attici, Eudoxii, Agapii, et sociorum.

Hi sancti milites fuere in urbe Sebaste, Licinio imperatore. Qui universæ cohorti consilium dedere ut permanerent in fide Christi. Quapropter torquentur a Marcello duce. Deinde mittuntur in custodiam. Emissi autem percutiuntur in dorso et ventre nervis boum crudis. Deinde dentes eis evelluntur. Qui cum pœnis afficerentur, dixit dux ad sanctum Carterium: Tu solus abduxisti populum ab imperatoris subjectione? Ipse vero respondit: Ego auctor non fui populo ut insurgeret contra imperatorem, sed ut accederet ad immortalem regem Christum. Post hæc producitur Styracius et confitetur Christum, ac deinde Tobias, tandem Nicopolitianus, et datur sententia ut lignis contunderentur. Et post hoc tormentum etiam alios plures cruciatus sustinuerunt, et cum multis aliis qui crediderant in Christum tandem ignis sententiam acceperunt. Et sic consummati sunt.

[2] [menologiis;] Menologium Sirleti sequentia habet: Eodem die natalis sanctorum martyrum Eudoxii, Agapii et aliorum octo, qui apud Sebastiam, sub Licinio imperatore, Auxone, Marcello et Marco Agricolao præsidibus, in ignem injecti animas Deo commendarunt. Quæ fere desumpta videntur ex Menæo mensis novembris, ubi hæc leguntur ad hanc diem:

Μνήμη τῶν ἁγίων μαρτύρων Εὐδοξίου, Ἀγαπίου καὶ λοιπῶν ἁγίων ὀκτώ.

Οὗτοι ὑπῆρχον στρατιώται ἐν Σεβαστείᾳ ἐπὶ Λικινίου βασιλέως. Ἐξετασθέντες δὲ ὑπὸ Αὐξανίου ἄρχοντος τῆς πόλεως καὶ Μαρκέλλου δουκὸς καὶ Μαρκου τοῦ Ἀγρικολάου, καὶ ἀνυπερβλήτοις βασάνοις ὑποβληθέντες πυρὶ παραδίδονται· ἐν ᾧ καὶ τὰς ἑαυτῶν ψυχὰς τῷ Θεῷ παρέθεντο.

Memoria sanctorum martyrum Eudoxii, Agapii et reliquorum sanctorum octo.

Hi erant milites in urbe Sebastena, Licinio imperatore. Examinati vero ab Auxanio præside urbis et Marcello duce et Marco Agricolao, atque insuperabilibus tormentis subjecti, igni traduntur, in quo et suas animas Deo tradiderunt.

Martyrologium metricum græcum sequentes apponit versiculos:

Τὸ πῦρ ἀριστεῖς καρτερήσαντες δέκα
Πρὸς τὴν ἀρίστην λῆξιν ἧκον οἱ δέκα.

Ignem omnium fortissimi sustinentes decem
Ad optimam sortem iverunt decem.

[3] [sed Acta nulla exstant. Nec constat de martyrum numero] Dolendum sane est longiora horum martyrum Acta non exstare aut, si existunt, diligentiam nostram fugisse. Nunc præter ea documenta quæ attulimus, nihil de his sanctis martyribus novimus. Ex quibus variæ oriuntur quæstiones. Et primo quæritur quot sancti hoc martyrum consortium constituant. Decem numerat martyrologium metricum, decem Menæum et menologium Sirleti; decem nomina citat codex Mediolanensis in titulo, sed addit socios; tria nomina in titulo, quatuor alia in textu Menologium Basilii impressum additque socios; quatuor Galesinius, omissis sociis; martyrologium Romanum quinque martyrum nomina recenset additque socios martyrii. Quorum documentorum antiquissima reliquis lucem dabunt. Sunt autem hæc duo exemplaria Menologii, quorum textus etiamsi verbotenus non dicant idem, re tamen vera satis apte conspirant. Etsi enim menologium Basilii impressum in titulo trium tantum martyrum nomina, Attici videlicet, Eudoxii atque Agapii, commemoret, in textu tamen quatuor alia addit, Carterium scilicet, Styracium, Tobiam et Nicopolitianum, et insuper alios multos. Textus Mediolanensis in titulo decem nominat martyres, Atticum, Eudoxium, Agapium, Marinum, Oceanum, Eustratium, Carterium, Nicopolitianum, Styracium, Tobiam, quibus adjungit socios alios. Unde manat conclusio ad decem martyres nominatim recensitos plures alios esse annumerandos. Quorum omnium dux ac princeps fuisse videtur Carterius. Hunc enim Marcellus dux alloquitur, dicens: Tu solus abduxisti populum ab imperatoris subjectione? Et ipse martyr Carterius ducem se profitetur, respondens: Ego auctor non fui populo ut insurgeret contra imperatorem, sed ut accederet ad immortalem regem Christum. Fortassis tribunus militum fuit hic Carterius, quo agente pii milites ad fortiter pro christiana fide decertandum piissime conspiraverant. Cujus nomini alludere videtur auctor versiculorum, quum martyres ab eo καρτερήσαντες dicantur. Hanc ob causam puto Carterium in martyrologio Romano et apud Calesinium primo loco nominari.

[4] [nec de nominibus singulorum martyrum] Subit altera quæstio, utrum Nicopolitianus sit nomen proprium, an patronymicum martyris Tobiæ. Etenim in textu menologii Basilii impressi et in titulo textus Mediolanensis clare quidem scribitur Nicopolitianus separatim a Tobia, sed in ipso textu Mediolanensi Tobias dicitur Τωβίας ὁ Νικοπολίτης, Tobias Nicopolitanus. Quare suspicio non levis oritur mendi commissi a librario. Notatu tamen dignum est, ubi separatim a reliquis hoc nomen perscribitur, utrobique, et in textus Mediolanensis titulo, et in textu menologii impressi, non haberi Νικοπολίτης sed Νικοπολιτιανός Quare jure ac merito dici possit proprium Nicopolitiani nomen. Sic intellexit Galesinius, sed scripsit Nicopolitanum, non Nicopolitianum, quem tamen a Tobia segregat. Martyrologium Romanum prudenter nomen hoc omisit, et Tobiam nominat.

[5] [et judicum,] Tertia quæstio movetur de præsidum nominibus. Auxonem, Marcellum et Marcum Agricolaum præsides recenset menologium Sirleti. Menæum Auxanium urbis præsidem, Marcellum ducem et Marcum Agricolaum novit. Menologium Basilii solum Marcellum ducem nominat. Quapropter dubium oritur utrum solus Marcellus, an cum Marcello Auxanius sive Auxo et Marcus Agricolaus horum militum martyrio præsederit. Auctoritas menologii Sirleti et ipsius Menæi tanta non est, ut nos per se movere debeat. Verumtamen credi potest ex longioribus ac forte authenticis horum martyrum Actis hæc compendia fuisse concinnata, atque ibi potuit nomen Auxanii, nomenque legi Marci Agricolai. Quod confirmatur ex lectione variante textus Mediolanensis, quæ videtur esse corruptio nominis Auxanii vel Auxonis. Post hæc: Μαρκέλλου τοῦ δουκὸς, in Mediolanensi additur: καὶ αὐξάνονται τοῦ τῆς πόλεως Σεβαστείας ἄρχοντος, quod sensum nullum habet. Putaverim scriptum fuisse καὶ Αὐξάνοντος τοῦ τῆς πόλεως Σεβαστείας ἄρχοντος et Auxanontis, urbis Sebastenæ præsidis. Habemus itaque Marcellum ducem, Auxanium sive Auxanontem seu Auxonem Sebastenæ urbis præsidem, et præter hos Marcum Agricolaum. Agricolai nomen in Actis martyrum famosum est. In Actis S. Hieronis apud Metaphrastem legitur: Quorum (Diocletianus et Maximianus) alterum quidem jusserunt præesse Armeniæ: is erat Agricolaus; alterum autem procurare regionem Cappadocum: ei erat nomen Lysias [Migne, P. G., tom. CXVI, p. 110.] . Et in Actis sancti Eustratii cum sociis apud eumdem Metaphrastem Diocletianus legitur jussisse Lysiam curam gerere omnium limitaneorum; alterum, qui vocabatur Agricolaus, totius præfecturæ administrare imperium. Et paulo post: Dux ergo Lysias versans in Sateleon, si hujus regionis inveniebat aliquos sanctos viros et sanctas feminas, post multas interrogationes et tormenta sub tutissima custodia transmittebat vinctos ad Agricolaum in metropolim Sebastenorum, ut ab illo de medio tollerentur … [Ibid., p. 470.] . Cujus Agricolai præfectura duravit usque ad Licinium, sub quo imperatore [Acta SS., tom. II Martii, p. 12.] , præfecto Agricolao, passi sunt celeberrimi milites martyres numero quadraginta quorum encomium S. Basilius celebravit. Sub eodem imperatore, præfecto Agricolao [Acta SS., tom. I Febr., p. 337.] , S. Blasius, episcopus Sebastenus, passus est. Habemus ergo præter tot alias Agricolai victimas, etiam hanc martyrum phalangem ipso præfecto martyrii laurea coronatam, Marcello quodam Armeniæ duce, Auxanonte sive Auxone Sebastenæ urbis præside.

[6] [neque de anno martyrii.] Tandem quæri potest quo anno hi sancti martyres coronam acceperint? Cui quæstioni accurato responso satisfieri a me non potest. Constat autem non ante annum 319 hoc martyrium contigisse: tunc enim Licinii persecutio efferbuit; a vero non longe aberrabit, opinor, qui illud anno 320 assignaverit.

DE SS. ACINDYNO, PEGASIO, ANEMPODISTO, APHTHONIO, ELPIDIPHORO ET SOCIIS MARTYRIBUS IN PERSIDE

SUB SAPORE II MEDIO SECULO IV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Acindynus, M. in Perside (S.)
Pegasius, M. in Perside (S.)
Aphthonius, M. in Perside (S.)
Elpidephorus, M. in Perside (S.)
Anempodistus M. in Perside (S.)
Socii MM. in Perside

AUCTORE G. V. H.

§ I. De Actis martyrii SS. Acindyni, Pegasii, Anempodisti et sociorum; de eorumdem natura ac fide.

Acta horum martyrum ex pluribus inter se collatis codicibus ms. edimus. Quorum sunt binæ species: una, quam putamus esse primitivam compositionem græco exaratam idiomate; [Acta horum martyrum græca edimus,] altera, quam opinamur esse eorumdem Actorum retractationem factam a Simeone Logotheta, quem Metaphrastæ nomine cognoscunt omnes. Hæc in Patrologia græca [Migne, P. G., tom. CXVI, p. 1 sqq.] edita est inter Metaphrastea opera, illa inedita adhuc nostris curis in lucem datur. Ad Actorum editionem codicibus usi sumus antiquissimis e variis bibliothecis, Romana præsertim Vaticana ac Parisina nationali, nec non Cæsarea Viennensi in Austria. Antiquioris vero illius, quam Metaphrastæ iteratis curis subjectam deinceps fuisse existimamus, ex codice Veneto seculi XII edimus; etenim exemplar illud præ ceteris nobis arridebat, eo quod ceteris præstare videbatur elegantia ac scribendi concinnitate. Cui latinam versionem adjunximus e regione positam. Deinde ejusdem Passionis aliud exemplar, cum ceterorum variantibus lectionibus, cui latinam versionem subjiciendam haud arbitrati sumus. Etsi enim discrepet verbis a præcedenti, ii qui græca exemplaria inter se conferre valent, versione nova sane non indigent. Postremo dabitur editio Metaphrastea, cum multorum codicum variantibus lectionibus, quorum saltem unus, Taurinensis, Metaphrastæ forte coævus est, aureis subinde litteris ornatus.

[2] [antiquiora textu Metaphrasteo, et hujus scriptioni, quamquam laude dignæ,] Si quis quærat utra lucubratio alteri sit præferenda, respondeo: qui græcæ linguæ puritatem ac narrationis elegantiam sectatur, procul dubio Metaphrasten præferet rudiori illi auctori, quem ille correxit; qui intrinsecum rei pretium quærit, hunc, me judice, Metaphrastæ anteponet. Videtur enim Metaphraste antiquior hæc martyrii enarratio et una ex iis quarum usum populo christiano commodiorem ac jucundiorem Simeon ex instituto suo reddiderit. Operæ pretium est lectoris ob oculos ponere Simeonis logothetæ in scribendis sanctorum Vitis propositum propositique causas. Quare Pselli verba exscribimus ex Encomio in Metaphrastem Dominum Simeonem [Encomium Metaphrastæ, P. G., tom. CXIV, pp. 191, 192; cfr. p. 70.] : Qui autem ante hunc beatum virum (Simeonem) res gestas illorum (sanctorum) scripserunt, non sunt assecuti illorum magnificentiam; sed partim quidem de eis sunt mentiti, partim autem, cum non possent rebus eorum respondentem afferre orationem, bonum illis conscripserunt quod nec erat ulla elegantia ornatum, nec laude prosequendum, ut qui nec pulchram subjecerint sententiam, nec eam verbis ornarint decentibus, neque accurate descripserint sævitiam ac atrocitatem eorum qui punierunt, neque martyrum in dandis responsis prudentiam: quin etiam monachorum adulterarunt exercitationem, simpliciter et quasi temere et ut accidit referentes, quæ studiose ab illis facta sunt. Hinc factum est ut nonnulli ne vel legere sustinerent ea, quæ sunt litterarum mandata monumentis, aliis autem ea quæ dicebantur præberent ridendi materiam; et compositionis inelegantia et sententiæ absurda et nulla consequentia, et dictio * vilis et abjecta, erant iis qui audiebant insuavia et odio habebantur, potius quam admittebantur, et propter eos qui conscripserant, nobis ludibrio habebantur admirabilia Christi servorum certamina ac tropæa. Et omnes quidem aperte scripta insectabantur maledictis: eorum autem loco afferre meliora, aliis quidem propter animi socordiam, aliis autem, ut quod est opus perfectissimum et maximi studii, et cui nec tota quidem viri vita suffecerit, neque vires aderant volentibus, nec iis qui poterant voluntas. Sed non etiam admirabilis Symeon eodem modo, quo ii, fuit affectus: sed cum iis procedens ad scriptorum usque reprehensionem, deinde processit ulterius, et juvenile aggreditur facinus, vel felicem potius actionem, quam nullus omnium gessit feliciter, per quam ille evasit clarior omnibus qui sunt ubique eruditis; et Deo consecravit ea quæ sunt omnium pulcherrima: martyrumque certamina et cursus, et monachorum abstinentiam atque patientiam ornavit ac declaravit, et eamdem quam illis * adhibens benevolentiam, gratias vicissim accepit ab omnibus. Et paulo post [Ibid., pp. 193, 194.] : Quod itaque tale sibi argumentum delegerit, illius certe prudentiam astruit: quod vero talibus usus sententiis est, eaque dictione, quæ ipsa cum claritate incisa, probabilis, veraque ac ex re nata eniteret, illius quoque sapientiæ claro indicio est, maximeque hominem prodit, qui ex temporum ac auditorum rationibus sermonem rite nosset componere. Hæc Psellus.

[3] [egregiorum judicum huic auctori favente calculo,] Cui egregie adstipulatur vir doctissimus Caveus, ita de Metaphraste scribens [Scriptorum ecclesiasticorum historia litteraria, p. 402. Genevæ 1720.] : Jubente (anno 912), Constantino (Porphyrogenneta) Augusto Vitas sanctorum ante sua tempora scriptas undique conquisivit, conquisitas recensuit; elegantiores tamquam lectorum conspectu dignas, calculo suo adprobavit neque ulla in re mutatas divulgavit: minus elegantes vero partim nitidiore stylo vestitas, partim nova forma et methodo dispositas in ordinem redegit ac digessit; quasdam etiam ex superiorum traditione acceptas proprio marte ipse condidit. Qui plura de Metaphraste desiderat, Bollandum adeat [Acta SS., tom. I Januarii, p. XVI – XVIII.] , Honoratum a Sancta Maria [Animadversiones in regulas et usum Critices, Dissert. II, p. II, art. IV.] , sed præcipue Leonem Allatium in præclarissima illa de Symeonum scriptis diatriba [Migne, P. G., tom. CXIV, p. 19 – 148.] , ac discet non contemnere Simeonem Metaphrastem, postquam operum ejus rationem intellexerit. Nobis in rem propositam satis erat Simeonis propositum causasque unde natum est, lectori ob oculos ponere.

[4] [anteponenda ab historico] Jam vero ut ad causam regrediar, comparet inter se studiosus lector utramque de martyribus nostris lucubrationem, et mecum sentiet Metaphrastæ narrationem ex illa altera fluxisse, hanc esse unam ex iis minus elegantibus, quas, ut cum Caveo loquar, partim nitidiore stylo vestivit, partim nova forma et methodo disposuit, in ordinem redegit, digessit. Quam ob eamdem causam ut antiquiorem et fontem alterius historia præferet, etiamsi, ob neglectiorem cultum et alia incommoda, ipsi sit postponenda. Deinde antiquioris istius operæ scriptor testem se profitetur oculatum, qui rebus gestis interfuisse se dicit. Unde maximum præ altera, quæ est auctoris Simeonis, pretium habere dicenda est. Quapropter omne studii nostri momentum in antiquiore illa scriptione examinanda ponendum est. Et statim a primo limine capitalis quæstio movetur: Suntne hæc Acta SS. Acindyni, Pegasii atque Anempodisti cum sociis martyrum, authentica, suntne genuina aut saltem sincera? Authentica vel genuina martyrii Acta nemo, qui hoc Actorum genus oculis suis inspexit, in hac lucubratione agnoscet.

[5] [Quæ Acta græca signa sinceritatis] Manet ergo quæstio, sintne saltem sincera? Auctor in decursu Passionis non semel affirmat se rebus gerendis spectatorem affuisse, suis oculis vidisse auribusque audivisse pleraque quæ in sua narratione consignavit. Et revera narrantur subinde minora quædam rerum adjuncta, quæ oculatum testem subindicant. At sunt alia quæ vel oculato vel aurito testi affirmanti vix aut ne vix quidem credas. Sunt quædam quæ fieri vix potuerunt. Unde anceps fit ac periculosa responsio ad quæstionem de sinceritate horum Actorum. Oculatum produnt sequentia: Καὶ ταῦτα αὐτοῦ εὐξαμένου ὡράθη αὐτοῖς στρατὸς ἀγγέλων ὑπερμεγέθης ὧν τὸ κάλλος ἡμᾶς τοῦς ὁρῶντας μὴ βαστάσαντας ἐπὶ τῆς γῆς ἔρριψεν· κειμένων δὲ ἡμῶν ὲπιπλεῖον, ἔστησαν οἱ μακάριοι. Et hæc cum ille orasset, apparuit illis exercitus ingens angelorum, quorum pulchritudo nos videntes nec sustinentes in terram dejecit. Quum vero nos diu procum beremus, steterunt sancti. Ita plures codices, sed Venetus non habet ἡμαᾶς nos. Non quidem in Veneto, sed in reliquis in fine sequentia leguntur: Καὶ εστώτων ἡμῶν καὶ θεορούντων ἠκούοντο ἡμῖν φωναὶ, ἀναριθμήτων ἀγγέλων: ac quum nos staremus ac videremus, audiebantur a nobis voces innumerabilium angelorum. In Veneto autem, ut in aliis, legitur paulo superius: καὶ ἐφάνη τοῖς παρεστῶσιν ἡμῖν πλῆθος στρατιᾶς ἀγγέλων, apparuit nobis astantibus multitudo exercitus angelorum; et paulo inferius: ἐφάνησαν ἡμῖν ἐξερχόμενοι ἐκ τῆς καμίνου ἐπὶ θρόνων βασιλικῶν, apparuerunt nobis e camino egredientes super thronos regios.

[6] [quoad adjuncta martyrii exhibent,] Narrata autem rerum personarumque adjuncta quæ nisi quis viderit vix fingere cogitaverit, sunt exempli gratia, quæ dicuntur de sanctorum vinculis, quæ ipsis orantibus solvebantur ut cera in igne, ὥσπερ κηρὸς ἐν τῷ πυρὶ καιόμενος, et de ipsis sanctis egredientibus ex igne: ἦσαν αἱ πλευραὶ τῶν ἁγίων καὶ τὰ κῶλα αὐτῶν ὥσπερ ξύλα ἐν πυρὶ καέντα, erant latera sanctorum et membra eorum uti ligna in igne exusta. Et de sanctis ex templo idoli egredientibus post statuam precibus ipsorum ac lacrimis contritam: ἦσαν οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν ἀσκοῦ δίκην πεφυσημένοι ἐκ τοῦ πολλοῦ κοπετοῦ, erant oculi eorum sacci instar inflati ex magno fletu. Qualia sunt verba et gestus Saporis in matrem: οὐαί μοί ἐστιν, μῆτέρ μου, ὅτι ἥμαρτον εἰς σὲ, καὶ προσεποιήσατο τοῦ κλαίειν, væ mihi est, mater mea, quia peccavi in te, et simulabat se flere. Plura ejusmodi, parva quidem et nullius momenti, sed quæ, etiamsi fingi possent, vix tamen finguntur ex ingenio, quæque res peractas quasi vivida specie repræsentant, in hac Actorum narratione occurrunt: quæ si sola consideraveris, etiamsi auctor id non diceret palam, crederes nihilominus oculati testis verba hic legi.

[7] [et quia hæc dubiis quæ circa martyrum nomina] Verum enim vero alia sunt quæ vix credi possunt. De ipsis enim nominibus quid sentiendum? Præsertim de nominibus primorum. Numquid ergo Persarum primores græcis nominibus utebantur? At manifeste conficta videntur nomina Elpidiphori et Philologi, et apparet maxime ex Philologi nomine auctorem personis suis nomina indidisse secundum ipsorum indolem. Etiamsi demus sanctos Acindynum, Pegasium atque Anempodistum ex græco forte genere, nempe ex familiis in captivitatem abductis, ista græca nomina portasse, nunquam mihi persuadeo militi persæ nomen Aphthonii fuisse, non magis quam primoribus Elpidiphoro, Philologo atque Callistrato. Deinde quem non movet artificiosa orationum sanctorum nostrorum compositio, electis psalmorum versiculis, modo ad nomina orantium, modo ad tormenta, aut eorum cessationem alludentibus? Quibus allusionibus vel cœlum, dimissa voce ex alto, studere dignetur. Quæ ut vera credamus requiritur major scribentis auctoritas, quam hujus anonymi, quantumvis se præsentem rebus interfuisse dicat. Quo genere subtilitatis eo abripi se passus est, ut faciat martyrem dicentem Sapori nomen hoc regis significare patrem dæmonis. Quod quomodo explicetur fateor non melius me intelligere, quam Sapores in Actis intellexisse legitur. Quæ omnia etiamsi auctoritati scriptoris noceant, pretiosa sunt nobis indicia Actorum originem indigantibus. Produnt enim Græcum ætatis longe posterioris, quam est martyrii epocha.

[8] [ob defectum documentorum] Antiquorum scriptorum qui de Persis martyribus egerunt, neminem inveni qui horum martyrum mentionem faciat. Potest tamen fieri ut syriaca ipsorum Acta adhuc alicubi lateant. Nolim ex hisce concludere Acta sanctorum nostrorum esse falsa ac supposititia. Præterquam quod sanctos nostros revera exstitisse, manifeste probatur ex dedicato in ipsorum honorem martyrio in urbe Constantinopolitana, ubi eorum servabantur reliquiæ, uti probatur ex græco officio in ipsorum honorem composito, talis est heroum nostrorum indoles, tanta sanctitas, tam divina, ut ita dicam, etiam erga crudelissimum Saporem mansuetudo, ut verissimam sanctorum martyrum formam reddant. Deinde Sapores iis lineis depingitur ut talis appareat, qualis ex authenticis aliorum martyrum Actis noscitur; cædes hominum, tormenta martyrum, talia, qualia ex veridica historia nemine contradicente sciuntur. Quibus omnibus simul consideratis sic statui posse existimo, in his Actis nequaquam authenticis vel genuinis, immo manifeste apocryphis, sincerum veritatis nucleum contineri, quem in formam narrationis dramaticæ græcus scriptor extendisse videtur, ad legentium atque audientium ædificationem. Multæ res persicæ per continua bella Græcis in Persarum ditione agentibus innotuerunt: quare fieri potuit, ut horum Actorum scriptor ex ore Persarum christianorum præclara horum martyrum certamina audiverit, litterisque consignaverit.

[9] [adhuc manent,] Paucissima martyrum nomina ex ingenti numero qui per immanissimam Saporis persecutionem passi sunt, ad vicinos Græcos pervenerunt. Testatur Sozomenus sequentia [Historia ecclesiastica, Migne, P. G., tom. LVII, pp. 969, 970.] : Verum, ut summatim dicam, cunctos ejus temporis martyres, tam viros quam mulieres, quorum nomina recoluntur, sedecies mille numero fuisse perhibent, reliquæ vero multitudinis ne numerum quidem iniri posse. Atque idcirco difficile admodum visum esse Persis, Syris atque Edessenis, qui hac in re plurimum studii atque operæ posuerunt, horum nomina percensere. Historia martyrum Persarum, quam ex scriptore Persa depromptam latinitate donandi spem ingerebat Renaudotus, bis centum millia martyrum recenset [Steph. Evod. Assemani, Acta martyrum Orientalium et Occidentalium, part. I, p. 43.] . Antistes Adanensis in Armenia tradit [Ruinartius, Acta sincera, p. 566.] in Saporis persecutione prima, quam nos secundam dicemus, cæsa esse centum sexaginta millia martyrum in regione quam vocant Dir-el-Hamar et Bajermi seu, ut Syri scribunt, Beith-Garme, quæ urbs est antiqua Martyropolis; in Iraca triginta millia. Maruthas quoque non semel mentionem injicit innumerabilium martyrum, quorum nomina adhuc ignorabat. In Certamine plurimorum martyrum et Azadæ regis eunuchi, in fine, post relatum edictum persecutionem restringens ad solos christianæ viæ duces, ita prosequitur [Assemani, tom. cit., part. I, p. 50.] : Quocirca virorum, mulierum atque puerorum hoc temporis intervallo cæsorum nomina ad nostram notitiam necdum pervenerunt, iis exceptis qui in ipsa urbe coronati sunt. Plurimi ergo martyres occubuerunt quorum nomina ignota; quum plerique exteri fuerint, aliarumque regionum indigenæ. Istorum insuper martyrum numerum auxerunt milites regii exercitus non pauci, qui pro ista confessione Dei nostri martyrii gloriam adepti sunt. Similia de magno numero martyrum sibi haud cognitorum nomine tenus, alibi [Ibid., p. 118.] scribit idem Maruthas. Quare nihil mirandum martyrum Persarum nomina circumferri et Acta, quorum apud Syros et antiquiores Græcos nulla est notitia.

[10] [non eliduntur,] At dicet aliquis hæc de ceteris valeant dicta, de Acindyno vero Pegasio, Anempodisto et sociis eorum, qui dici possunt, quum in regia urbe coram regis tribunali examinati ac prope eam coronati videantur, et Maruthas affirmet [Ibid., p. 50.] multos quidem sibi ignotos, verum ex ignotorum numero excipiat eos qui regia in urbe coronati sunt? Ego vero non contendo martyres nostros Maruthæ incognitos fuisse, immo spero fore ut in codicibus Syrorum adhuc lateant, aliquando ex hisce tenebris in lucem vehendi; dixi tantum, quum tam paucorum Acta ex tanto numero conscripserit, martyrum nostrorum nomina apud ipsum et alios non legi, in libris scilicet publicam in lucem editis. Sed alia eaque gravior difficultas premit Acta nostra, ex epilogo Actorum SS. MM. Acepsimæ, Josephi et Aitilahæ, ubi S. Maruthas sequentia scribit [Ibid., p. 207.] : At forte dices vix credibile esse, quod in prioribus orationibus a nobis proditum est de immani crudelitate qua in Dei martyres usos fuisse tyrannos memoravimus, nec fieri potuisse ut in eos atrocissima illa tormenta decernerent, iisque mortis generibus eosdem necarent. Verumtamen quicumque hæc nobis opponit, penitus persuasum sibi habeat nos de multis pauca quædam promere potuisse. Ceterum omnes martyres qui in palatio regis causam dicebant gladio feriebantur, qui vero a præfectis interficiebantur… Ast nostri martyres non feriuntur gladio, sed igni traduntur consummandi: et tamen asseruntur apud regem, sive, quod idem est, in regis palatio causam dixisse. Respondeo, tantum abesse ut hinc Acta nostra infirmentur ut potius confirmari dicenda sint. Etenim, teste Marutha, qui in palatio regis causas dicebant martyres gladio feriuntur. Et nostrorum martyrum socii fere omnes gladio consummati leguntur; primo Aphthonius miles, deinde primores cum militibus qui iis commori voluerant; et ipsi sancti gladio consummari jussi ad locum capitalis pœnæ profecti sunt. Verum postea revocati et iterum tormentis vexati crudelissimum regis animum per stupendam malorum tolerantiam ita exacerbarunt, ut communi reliquis morte perire non sineret; sed modum quæsivit atrocioris interitus, quem incenso camino invenisse se sperans, Acindynum, Pegasium atque Anempodistum ignibus tradi jussit. Observatur ergo in Actis consueta regio tribunali mortis pœna, consummamatio per gladium; qua ne sancti condemnati et abducti perirent, fecit resipiscens a moderatiore pœna regis sævities.

[11] [possunt quoad summa capita] Supponimus igitur Acta nostra, exceptis quibusdam sermonum ornamentis, Græcorum sequioris ætatis subtilitatibus et effictis forte ad pompam prodigiis, [ut sincera admitti.] in nucleo narrationis satis sincera. Tempus quo conscripta fuerunt determinari vix potest. Putarem tamen ea composita esse circa tempora Mauritii imperatoris, quo amplior rerum persicarum notitia ad Græcos pervenit, ut ex Theophylacto Simocatta non uno in loco deduci potest. Superest ut de miraculis quæ in Actis perhibentur aliquid dicamus. Primo quidem ex hac antiquiore narratione cum Metaphrastæ secundis curis comparata, discere unusquisque potest non adeo miraculorum studiosum fuisse Metaphrastem ac vulgo creditur. Minuit enim potius quam auxit. Ipsa vero miracula, quæ perhibentur, talia sunt, qualia in multis sanctorum Actis occurrunt, nihilque ex sese habent quod fidelem lectorem offendat. Quare ex miraculorum splendore nihil difficultatis contra horum Actorum sinceritatem moveri posse existimo. Tantam habent auctoritatem, tantamque merentur fidem, quantam ipsa martyrii historia, quam, exceptis iis quæ supra rejecimus, admitti posse ut sinceram arbitramur, certis atque invictis argumentis sinceram probare non possumus. Quibus in universum de horum martyrum Actis eorumque valore ac pretio disputatis, ad particularia descendimus et agemus: De rege Sapore II et de ejus persecutionibus in christianos. De sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii atque Anempodisti patria genere, ætate ac vitæ conditione. De sanctis martyribus, dictis e Senatu. De matre regis Saporis II. De tempore hujus martyrii. De martyrum nostrorum palæstra. De cultu horum martyrum.

[Annotata]

* edit. ex dicto.

* edit. illi.

§ II. De Sapore II, rege Persarum, deque ejus in christianos persecutionibus.

[Sapores II, Hormisdæ filius posthumus, secundum aliquos ex matris utero rex,] Sapores, rex Persarum, sub quo martyres nostri gloriosi certaminis lauream adepti sunt, natus est anno æræ christianæ 309, patre Hormisda e familia Sasanidum, nominis sui secundus. Sapores II Sasanides inter omnes reges singulari fortuna usus est, ut qui tot annos regnaverit quot vixit. De cujus regni initiis multa fabulæ quam historiæ propiora traduntur. Pater ejus Hormisdas post regnum 6 annorum et 5 mensium, vel juxta alios 7 annorum et 5 mensium [Historia Persarum et Arabum tempore Sasanidarum, ex Chronico arabico Tabari versa germanice a Th. Nöldeke (Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden, aus der arabischen Chronik des Tabari übersetzt und mit ausführlichen Erlauterungen und Ergänzungen versehn von Th. Nöldeke), p. 52.] , vita excessit, nullo filio herede relicto, si Mirkhondo aliisque creditur [Ibidem, p. 51; cfr. Silvestre de Sacy, Memoires, p. 305 – 317, apud Carolum Fredericum Richter, Tentamen historico-criticum in Arsacidarum ac Sasanidarum dynastias, ex auctoribus persis, græcis et romanis (Historisches-Critisches Versuch über die Arsaciden und Sassaniden dynastieën nach den Berichten der Perser, Griechen und Römer), c. IX: Schapur (Schabur), Dhulactaf, Schahpuri, Sapores II.] . Mortuo rege Persarum, primores quum audissent feminam ex regio gynæceo gravidam jam ex multis mensibus uterum portare, mulierem interrogant maremne an feminam portaret. Marem, inquit; nam perpetuo movetur. Tunc accedentes regium diadema super matris uterum posuerunt atque infantem hauddum natum regem salutarunt. Hæc aliqui [Agathias Scholasticus, De imperio et rebus gestis Justiniani imperatoris, l. IV; cfr. Tabari, p. 51, not. 3.] . Alii vero narrant Hormisdam ipsum infanti adhuc in matris utero degenti regiam dignitatem legasse.

[13] [secundum recentiores historicos, e cunis,] Secundum Nöldeke [Tabari, l. c., not. 3.] hæc sunt historiæ propiora. [concorditer antiquis,] Hormisdas reliquit plures filios, ex priore uxore: primum nomine Adharnarse, qui patri successit nec unum annum regni complevit (secus enim, uti ibidem animadvertit Gutschmid, elenchi regum ejus nomen haberent); secundum Hormizd, qui fugit ad Romanos anno, ut videtur, 323, fuitque in exercitu Juliani anno 363; tertium cujus nomen ignoratur. Quibus addendus videtur Ardaschir II, qui postmodum Sapori II successit [Tabari, p. 69.] , et addi debent filia Hormizddocht [Nöldeke, Stemma Sasanidarum, op. cit., p. 436a; cfr. not. 6.] et Sapores II de quo hic agitur. Hic autem remoto fratre Adharnarse infans patri successit, matre cum primoribus regni gubernacula interim tenentibus. Hi ergo Saporis fratrem Hormizd in vincula jecerunt, quibus ruptis aufugit in imperium Romanum; alium Hormisdæ filium, cujus nomen ignoratur, oculorum lumine privarunt. Et sic solus Sapores regnavit e cunis. Ita Nöldeke [Tabari, p. 51, not. 3.] ex Zonaræ, Joannis Antiocheni et Zosimi compositis et mutuo correctis narrationibus. Qui ex Talmude nomen matris quæ Saporem genuit et Judæis amicissima videtur, exscribit, quod est Iphra Hormizd. Anno itaque 309 natus est et eodem anno regno potitus Sapores II Sasanides, cui ab humeris cognomen inditum fuit. Dicitur enim Dhulaktaf vel Dhulacnaf.

[14] [ea indole præditus quam Acta nostra repræsentant,] Opinatur Nöldeke Saporem dictum fuisse latis humeris cognomine honorifico, ut qui portando regiæ dignitatis oneri aptissimus esset [Tabari, p. 52, not. 1.] . Alii cognomen illud aliter exponunt. In bello scilicet quod adversus Arabes gessit, tam crudeliter egisse dicitur, ut ducibus Arabum captis os humerorum extrahi jussisset [Tabari, p. 64 et p. 52 cum not. 1.] . Alii dicunt adeo sævum captivis se præbuisse Saporem ut binos transacto per humeros circulo colligaret [Hamza 51. Vid. Tabari. p. 64, not. 1.] . Hinc aiunt cognomen Dhulaktaf, quod humerorum confractorem significet, Sapori datum. Sunt etiam qui Saporem non Dhulaktaf sed Dhulacnaf nominent, quasi alis præditum, ex allati auxilii celeritate. Rei originem ita narrant [Apud Herbelot, Bibl. Or., art. Schabur.] . Rebus Arabum subversis, quum immane perforandorum humerorum supplicium Saporis jussu regii carnifices exequerentur, Malek ben Nassar, unus ex Mohammedis atavis, legatus a sua natione ad Saporem venit. Cujus ferociam animi cum lenire cuperet. Quid, inquit, causæ est, quo permotus tam immania tormenta genti nostræ inferri jubes? Cui Sapores: Astrologi, ait, prædixerunt fore ut vir Arabs nascatur, qui Persarum monarchiam evertat. Quare vindictam præviam, quam potuisset maximam exerceret. Alter vero respondit haud oportere haruspicibus atque astrologis oraculi instar fidem adhiberi, ut quibus mentiri moris esset. Qui si verum edixerint, videri sibi prudentiæ esse Persarum mansuete uti hominibus quos aliquando sibi dominaturos credidissent. Quibus verbis placatus Sapores confringendi humeros finem fieri jussit carosque habere Arabes cœpit, ac laborantes veloci auxilio tutari consuevit; qui, grati animi causa, celerrimi auctorem auxilii Dhulacnaf appellarunt, quasi alis præditum. Quæ narratio si vera esset, duplici cognomine crudelitatis atque adjutorii pro diverso tempore diversisque moribus donatum fuisse existimarem. Quidquid est, Saporem graphice depingit hæc historiola talem qualem Acta martyrum nostrorum, a summa crudelitatis sævitie ad extremæ benevolentiæ significationem repente transeuntem. Post bella cum Arabibus et Romanis, post variam fortunam bellorum mortuus est anno 379, vitæ ac regni anno septuagesimo. Cujus res gestas enarrare hujus loci non est.

[15] [jam tempore Constantini Magni persecutionem movit in christianos,] Persecutionem in christianos movit acerbissimam, quæ, auctore Hieronymo in Eusebii chronico continuato, detonare cœpit anno Constantii septimo, qui est annus P. C. N. 343, auctore vero sancto Marutha in Actis sancti Simeonis, episcopi Seleuciæ ac Ctesiphontis [Apud Steph. Evod. Assemanum, Acta SS. Martyrum Or. atque Occid., part. I, p. 15.] , anno centesimo decimo regni Persarum (Sasanidum), qui fuit Saporis trigesimus primus, P. C. N. 340, Constantii quarto. Sunt etiam qui tempore Constantini Magni Saporem in christianos tyrannidem exercuisse persequendo contendant. Et re quidem vera variæ persecutionum epochæ admittendæ sunt. Etenim Acta sancti Jonæ ac sociorum ab oculato teste Isaia Arzunita exarata, quæ leguntur apud Stephanum Evodium Assemanum, ita exordiuntur [Ibid., p. 215.] : Inierat Sapor, Persarum rex, annum regni sui duodevigesimum, ratusque id e republica esse adversus Christi Ecclesiam adeo acerbam persecutionem commovit, ut etiam ecclesias et altaria dirueret, monasteria incenderet gravissimisque oneribus universos christianos divexaret. Hæc itaque respexerit Theodoretus [Hist. eccl., l. I, c. 23 (Migne, P. G., tom. LXXXII, pp. 973, 974).] quum de Constantino Magno sequentia scriberet: At religionis alumnorum qui in Perside versabantur, sua ipse sponte curam gessit. Cum enim certior factus esset illos ab impiis vexari, regemque errori deditum occultis eos insidiis circumvenire, litteras ad eum scripsit quibus et ad pietatem amplectendam hortabatur et ut ejus cultoribus honorem haberet postulabat. Sed scribentis studium melius epistola ipsa declarabit. Sequitur epistola.

[16] [dein secundam anno 339 et tertiam anno 340: quæ primo generalis fuit,] Scio quidem nec Ruinartio [Acta sincera, Admonitio in martyrium SS. Simeonis episc., etc., p. 566.] nec Tillemontio probari persecutionem hanc tempore Constantini Magni sævientem: verum apud nos majoris auctoritatis sunt hæc Acta ab oculato teste conscripta, quam virorum etiam doctissimorum opinationes. Quapropter primam a Sapore II in christianos persecutionem motam anno ejusdem regis decimo octavo consignamus. Altera deinde persecutionis procella detonuit anno Saporis trigesimo, qui est annus P. C. N. 339; quod colligitur ex Actis sancti Saporis, ep. Beth-Nictoris et sociorum, quæ leguntur apud eumdem Stephanum Evodium Assemanum [T. c., p. 226.] . Quorum est hoc initium: Anno trigesimo Saporis, Persarum regis, magi adversus Nazarenos hæc detulerunt. Tandem anno Saporis trigesimo primo immanissima illa exorta est persecutio quæ per quadraginta annos duravit, ut patet ex Actis sancti Simeonis Bar Saboë, Seleuciæ ac Ctesiphontis episcopi, et sociorum ejus a sancto Marutha compositis, ubi sic legitur [Apud Assemanum, tom. cit., part. I, p. 15.] : Anno centesimo decimo septimo regni Persarum, qui fuit trigesimus primus Saporis regis regum, ea populum nostrum calamitas pervasit, quum hac ipsa tempestate Seleuciæ ac Ctesiphontis episcopatum gereret Simeon, cognomento Bar Saboë. Hoc itaque anno P. C. N. 340 Simeon captus est; qui cum sociis martyrium consummavit ipso die Parasceves, interempto pridie, in Cœna Domini, Usthazade, quem etiam Usthazanem vocant, Maruthas autem Guhsciatazadem. Hic regis quondam nutritius fuerat et Arzabudes (dignitatis id nomen est) vir in toto regno spectatissimus [Ibid., p. 25.] . Hic Usthazades martyrium consummavit juxta Acta luna decima tertia aprilis, feria quinta hebdomadæ azymorum; sequenti die Simeon consummatus fuit, luna decima quarta aprilis, in Parasceve. Qui characteres chronologici non nisi cum anno P. C. N. 341 componi possunt [Ibid., Præfatio generalis, part. I, p. 74 – 76.] . Hic autem est annus Saporis trigesimus secundus. Jam vero, ut patet ex Actis plurimorum martyrum et sancti Azadæ, regis eunuchi, apud St. Ev. Assemanum [Ibid., p. 45.] , anno trigesimo secundo Saporis regis hoc eodem die immanissimum promulgatum est edictum persecutionis; et post prologum: Etenim ab hora sexta feriæ sextæ, quæ in quartam decimam lunæ aprilis diem incidit, qua edictum illud promulgatum fuit… Ergo eodem die et anno quo Simeon Bar Saboë martyrium complevit, edictum illud promulgatum est, anno Christi 341.

[17] [post restricta ad solos christianæ viæ duces,] Tunc innumeri homines per omnes provincias neci traditi glorioso martyrio coronati sunt. Quos inter Azades, regis eunuchus. Sed juvat Actorum verba transcribere [Ibid., p. 50.] : Porro hæc tanta cum festinatione agebantur ut ad solam nominis confessionem christiani interficerentur, nullo interposito præmissove examine. Interea quum quidam eunuchus regi carissimus, nomine Azades, ex præcipiti hac judicii forma lubens pro Christi nomine interemptus fuisset, re comperta, rex magna animi perturbatione ac mœrore afflictus est, edictoque cavit ne deinceps in obvios quosque pro ipsorum arbitrio sæviretur, sed eorum dumtaxat judicia exercerentur, qui viæ istius duces esse videbantur. Habemus ergo novum Saporis edictum persecutionem restringens ad eos qui viæ istius duces esse videbantur. Gemina Actis recitat Sozomenus [Historia eccl., lib. II, c. XI (Migne, P. G., tom. LXVII, pp. 962, 963).] . Sequenti anno eo ipso die quo memoria passionis Christi recoli solet, cum jam dies celebris resurrectionis exspectaretur, exiit edictum Saporis crudelissimum in universam Persidem, quod jubebat omnes qui se confiterentur christianos morti addici. Quo quidem tempore multitudo christianorum, quæ ne numerari quidem potest, securi percussa est. Siquidem magi eos ex urbibus et vicis in quibus latitabant, summa cum diligentia eruerunt. Nonnulli autem sua inducti voluntate, nemine eos ducente se ipsi ideo indicarunt, ne silentio Christum negare viderentur. Ac dum omnes qui erant christiani, morte mulctarentur, plurimi etiam qui in ipso palatio vitam egissent mactati sunt, in quorum numero erat Azades eunuchus regi carissimus. Quem cum Sapores interfectum accepisset, incredibilem animo dolorem hausit, hancque communem cædem sedavit atque solos religionis nostræ doctores trucidari jussit. Hæc Sozomenus. Unde intelligitur duplicem persecutionis epocham distingui: priorem quæ dici potest cædis promiscuæ, nullo facto laicos inter et clericos discrimine; posteriorem, qua soli ferme clerici inquirerentur ac morti addicerentur.

[18] [et restrictione abolita rursus anno 346 ad omnes extensa christianos,] Sed non diu stetit Saporis animo hæc furoris moderatio. Anno enim persecutionis septimo, qui est Christi 346, post sancti Barbascemini, S. Simeonis Seleuciæ et Ctesiphontis episcopi ex sorore nepotis et in episcopali cathedra successoris, illustre martyrium, Sapor illico executus est minas quas sancto episcopo intentaverat, edicto videlicet se cauturum, ut christiani penitus exstirparentur [Assemani, tom. cit., part. I, p. 116.] : Post hac, inquit, copiarum mearum præfectis præscribam ut in christianos arma expediant atque in exitium nominis vestri universi conspirent. Quæ verba leguntur in Actis martyrii a sancto Marutha conscriptis. Qui iisdem Actis edicti summam subjunxit quæ est talis [Ibid., 117.] : Quicumque me amat meumque regnum salvum cupit, det operam ne quis christiani nominis tenax intra Persidis fines aut sub ditione mea commoretur, quin Solem adorare atque ignem et aquam colere, vescique animantium sanguine compellatur. Si quis hæc facere detrectaverit, hunc præfectis actutum dedi jubeo atque ex eorum sententia torqueri, et ultimo affici supplicio. Et sic persecutio iterum facta est generalis et promiscua cæde ferebatur per universam Saporis ditionem.

[19] [victimas innumerabiles fecit.] Priore illo tempore tanta multitudo mactata est ut numerari nequeat, nec minus sævitum in altero persecutionis stadio. Nam isto Sapore regnante infinita multitudo presbyterorum, diaconorum, monachorum, sanctarum virginum et aliorum qui in ecclesiarum ministerio versabantur et erga religionem præclaro animo affecti erant, egregia piæ vitæ testimonia dedit. Ita Sozomenus [Tom. cit., c. XIII.] , qui post enumeratos multos episcopos et presbyteros martyres tandem concludit [Ibid., c. XIV.] : Mihi certe satis visum est hæc de eo (S. Mille) et de iis qui in Perside regnante Sapore martyrio obierunt, hactenus disseruisse: nam tormenta illis inflicta, aut quinam fuerint, ex quove loco, aut quo genere cruciamentorum martyrio defuncti sint, aut quibus suppliciis affecti, vix a quoquam percenseri possunt, quippe cum tam varii cruciandi modi a Persis tanto cum studio ad crudelitatem inventi fuerint. Verum ut summatim dicam, fertur viros ac mulieres, quorum nomina recensebantur, martyrium id temporis pertulisse ad numerum sexdecim millium, at eorum multitudinem, qui præter hos trucidati sunt ne numero quidem comprehendi posse; et propterea perdifficile visum esse Persis, Syris et incolis Edessæ, qui multum hac de re laborabant, illorum nomina percensere. Hinc colligitur non esse mirandum si quando in Actis martyrum Persarum ingens martyrum numerus atque inaudita cruciamentorum genera occurrunt.

[20] [Opinio Henschenii et Pagii circa annum martyrii S. Simeonis rejicitur.] Non possumus hoc loco prætermittere opinionem Henschenii [Act. SS., tom. II Aprilis, p. 844.] et Pagii [In ann. 343, not. III, n. 10 – 18.] , qui martyrium S. Simeonis, Seleuciæ ac Ctesiphontis episcopi, ad annum P. C. N. 349 reducunt. Quum enim sanctus episcopus die 21 aprilis colatur, ipsi cultus diem eumdem ac emortualem censuerunt. Jam vero ex Sozomeno noverant ejus martyrium incidisse in diem Parasceves, qui in ipsorum opinione erat 21 mensis aprilis: ergo illo anno Pascha debuit incidere in diem 23 aprilis. At annus quo Pascha in illum diem incidit fuit annus Christi 349. Quumque ex S. Hieronymo hausissent epocham hujus persecutionis cujus victima Simeon occubuit, esse Constantii septimum, qui est Christi 343, non potuerunt admittere Simeonem ante sextum persecutionis annum martyrio consummatum fuisse, quod manifeste pugnat cum actis a S. Marutha compositis. Verum enim vero probare nequeunt Simeonem die 21 aprilis sacram martyrii lauream adeptum fuisse. Neque enim id uspiam perscriptum est; neque dies cultus ubique 21 aprilis est, uti in martyrologio Romano: græci enim hunc sanctum Simeonem colunt præcipue die 17 aprilis, uti patet ex Menæis impressis, ex Synaxariis ms. et ex menologio Sirleti. In menologio vero Basilii die 14 aprilis recensetur, quo die apud Syros et Coptitas colitur; in Synaxario vero Armenorum die 12 aprilis. Quare nihil est cur a sancto Marutha decedamus ob diem 21 aprilis cultui sancti Simeonis assignatum. Opinio Valesii [Sozomenus, tom. cit., nota in cap. XIII lib. II.] qui hujus persecutionis initium anno Christi 343 ascribit, per S. Marutham refutata est supra.

§ III. De sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii atque Anempodisti patria, genere, ætate ac vitæ conditione.

[Acindynus, Pegasius et Anempodistus, fortassis græco genere oriundi,] Sancti nostri in Actis interrogati de patria ac genere, nullo alio Saporem responso dignantur præter illud, quo solo dignus erat fraudulentus tyrannus, quodque æquivalet usitato illi martyrum verbo, Christiani sumus. Filioli, inquit, quæ est patria vestra? Genus unde deducitis, et quodnam est vestrum vitæ institutum? Sancti vero veluti ex uno ore dixerunt: Patria nostra, o rex, Trinitas individua est, quæ et enutrivit nos et vitam est elargita, unus Deus ex quo omnia et nos ad ipsum. Et deinde S. Anempodistus: Quid interrogas, inquit, de patria quæ protulit, de religionis cultu et nomine? Hæc omnia Christus nobis est, omnium artifex et creator. Magnifica sane ac præclaris martyribus digna responsa, sed quæ nos non docent ea quæ scire vehementer cupimus. Nec sanctorum silentium auctor Actorum supplevit. Unde magna nobis nascitur incertitudo, ignoramusque Persæne fuerint an Græci, sive oriundi ex græcis christianis in Persidem abductis. Si res ita acta esset uti in Actorum narratione describitur, nihil dubius affirmarem Græcos esse homines. Verum multa finxit auctor et ad ornandum dicendi genus composuit. Pleræque sanctorum orationes græce alludunt ad nomina orantium, ad adjuncta pœnarum et rerum quæ spectantur aut geruntur, ad patriam nihil. Non sunt persica sanctorum nomina. Attamen nihil in ipsorum ad regem responsis, nihil in regis interrogationibus græcam sanctorum originem indicat. Quare putaverit quis genere ac patria Persas esse; sed præter conjecturam nihil audeat. Nam quum tam multi exteri in Saporis persecutionibus pro fide Christi apud Persas passi fuerint, et hi nostri græca nomina portent, et multi græci in Persidem transportati sint, nihil impedit Acindynum, Pegasium atque Anempodistum credi aut genere aut origine græcos fuisse.

[22] [ætate virili et conditione fuisse videntur clerici.] Ad ætatem vero sanctorum martyrum determinandam aliqua indicia adsunt. Admiratur enim Sapor decora ac florida sanctorum corpora; corporea enim pulchritudine facile capiebatur tyrannus, uti patet ex Actis S. Simeonis, episcopi Seleuciæ ac Ctesiphontis, cujus augusta frontis majestas admirationem tantam injecit regi Sapori ut publice diceret [Assemani, tom. cit, Part. I, p. 32.] : Huic parem frontis gratiam membrorumque concinnitatem me usquam vidisse non memini. Ex hac ergo corporum pulchritudine ac decore judicare licet sanctos nostros ad virilem ætatem accessisse. Ad vitæ conditionem quod spectat, multa indicia eaque clarissima adsunt, ex quibus jure ac merito concludere licet eos fuisse presbyteros aut saltem clericos. Ac primo quidem deferuntur ad Saporem iis verbis, quibus clare agnoscas christianæ legis doctores: Quod essent viri in domuncula quadam absconditi, quodque multæ christianorum catervæ ipsos adirent, qui horum doctrinis et exhortationibus sua in fide stabiliti, regia decreta spernere docerentur. Deinde iis appellantur plenis reverentiæ vocabulis quæ maxime presbyteros designent. Sic enim Elpidiphorus vocatus a rege, ad martyres: Orate pro me, inquit, in spiritu patres, optimi milites, et nostræ salutis apud Deum mediatores. Tandem quid nisi presbyteros indicent verba militum conversorum ad fidem, ubi sanctis martyribus respondent sic interrogantibus: Et quid vos prohibet accedere ad Christum et sancti ac vivifici Spiritus signari signaculo? Et milites: Facite, dicunt, in nos quæ christianorum docet fides et celerrime adducite æterno et immortali regi. Hic enim et sancti promptos se ostendunt ad sacramenta conferenda, et milites paratos se exhibent ad ea suscipienda. Quare nullus dubito quin sancti nostri fuerint presbyteri, aut saltem sacris ordinibus initiati. Deinde ita in universum sancti se gerunt, ita loquuntur sacris plerumque Scripturarum verbis usi, ut maximam sacri codicis, psalmorum præcipue, consuetudinem præ se ferant. Quamquam enim propendeo ad sentiendum artificiosam psalmorum compositionem ac allusiones frequentes, non esse sanctorum nostrorum sed auctoris Actorum, debuit tamen hic sibi convenientia fingere.

§ IV. De sanctis martyribus dictis ex senatu.

[Qui vero senatores dicuntur in Actis,] Imprimis monendus lector est, ne senatum hunc Persarum ea forma intelligat qua senatum Romanorum, penes quem summa potestas sit. Sed auctor Græcus, quum de primoribus Persarum loqueretur, græcis lectoribus summæ ac proinde senatoriæ dignitatis viros proponit: altiorem enim dignitatem, excepto solo imperatorio culmine, non noverant; neque noverant nobiles proprio sensu acceptos. Summum apicem nobilitatis in Sasanidarum regno tenebant qui dicuntur Viri domorum [Tabari, p. 71; ibid., nota 1; Nöldeke, Quædam de constitutione intrinseca regni Sasanidarum (Einiges über die inneren Verhältnisse des Sasaniden Reichs), ibid., p. 437.] , membra scilicet septem familiarum ceteris nobilitate præstantium. Theophylactus Simocatta in libro Historiarum III, c. 18: Persam ego quemdam, ait, a sacrarum memoriarum commentariis et in libris acta regia continentibus exercitatissimum memorantem audivi … rerum graviorum et illustrissimarum administrationem apud Persas antiqua lege septem tribubus, seu familiis sortito distributam esse: ceteras nihil negotii habere aiebat. Familiam Artabisdæ cognominatam, habere jus regni et regi imponere diadema. Aliam præesse conficiendis exercitibus; aliam rebus urbanis; aliam seditiones ac controversias dijudicare atque componere. Quintam præsidere equitatui; sextam tributa colligere et ærarium regium curare; septimam arma et vestitum militarem providere: et hanc legem inter alias leges regias Darium, Hystaspis filium, sacrosanctam condidisse.

[24] [magnates sunt, scilicet tum viri Septem domorum nuncupati] Septem domorum viri, omnium Persarum summi erant. In inscriptione Hagiabadana [Tabari, p. 71, nota 1.] primum locum occupant principes, secundum filii domorum, tertium magnates, tandem nobiles. Ex qua inscriptione patet, agi non de vanis denominationibus, sed de veris ordinis ac potestatis gradibus. Nomine principum intelliguntur reguli, sive regi Persarum subditi tyranni. Ad viros septem domorum sive ad primores Persarum martyres nostros, qui dicuntur senatores, referimus. Etenim si Saporis verba, quæ in Actis perhibetur ad senatores dirigere, perpendimus, satis clarum videtur eos esse viros, qui iis muneribus funguntur, quæ ex Theophylacto didicimus viris septem domorum fuisse collata. Et alibi traditum legimus Saporem in martyrum examine primores et præfectos non paucos circumsedisse. In Actis enim S. Simeonis Bar Saboë ad circumadsidentem regulorum ac præfectorum coronam conversus Sapor, loqui incipit de martyre qui coram adstat. Simili modo Sapores examine martyrum nostrorum fatigatus, iisque custodiæ interim traditis, verba facit ad circumstantes magnates. Qua ratione, inquit, manu ori imposita, me solum relinquitis laborantem ac fatigatum, nihil ipsi consilii vel cooperationis, quemadmodum oportuerat, afferentes, unde auxilium aliquod et laborum mihi levamen esset? An jucundum vobis spectaculum præbeo, miserrimo circa ista labore confectus, quippe qui ne uno quidem verbo contra impios istos prolato mihi consentiatis? Cui quum Elpidiphorus eorum primus respondisset, in hunc modum: Et quid in rem propositam nos valemus conferre potestati tuæ? respondit Elpidiphoro tyrannus: Quando novum quid et insolitum in medium fero, vos statim repugnantes avertere conamini, ego vero magnanimiter fero vestra omnium patiens onera. Totum deinceps colloquium ostendunt mores primoribus Persarum proprios [Cfr. Tabari, loc. cit., et Nöldeke, ibid., p. 441.] , utpote qui regem nequaquam timeant, ipsi contradicere audeant. Quod autem Sapor conqueritur magnates, quos alloquitur, sibi in martyrum examine nullam opem ferre, ostendit eos esse quibus ex munere incumberet seditiones ac controversias dijudicare atque componere. Hoc autem munus ex Theophylacto didicimus proprium esse quartæ tribui primorum. Seditionis autem rei erant martyres, ex delatione accusati quod plebem a decretis regiis observandis averterent. Quod vero Sapores stomachatus queritur hosce magnates sibi repugnare, quando novum quid aut insolitum afferret, satis clare ostendit eos esse quibus reipublicæ administrandæ cura incumberet. Novum enim et insolitum spectare poterat aut exercitus, aut res urbanas, aut judicia, aut equitatum celeberrimum Persarum, aut tributa et ærarium, aut militum arma et vestitum. Jam vero hæc omnia et singula singulis tribubus primorum propria cura erant. Quam vero essent primores regibus Persarum difficiles, historia notum est [Tabari, pp. 71, 143.] . Ex hisce igitur adjunctis rerum ac personarum concludere licet magnates qui in Actis vocantur senatores, esse ipsissimos viros domorum, membra septem familiarum omnium nobilissimarum. Quod confirmatur ex odio magorum; hi enim regem adversus magnates excitant in Actis, ut qui populum martyribus amicum seditiose commovissent. Magi enim primoribus potestate fere æquales erant in regno Sasanidarum [Nöldeke, pp. 437, 450.] , eaque erant superbia turgidi ut facile premere rivales credi possint.

[25] [tum alii, sed incerto numero:] Numerus horum magnatum in variis exemplaribus mirum in modum variatur; quæ varietas ex numerorum fortasse notis orta sit. In quibusdam septem millia, alibi leguntur septingenti. Opinari licet non solos primores, sed alios quoque nobiles, scribas, visiros, præfectos, qui magno numero in regno Sasanidarum erant [Ibid., p. 447.] uno nomine senatorum hic esse comprehensos. Unum sane constat, magnum martyrum numerum nihil habere quod admirationem moveat sub rege Sapore. Neque rerum persicarum peritis incredibilis videbitur conatus Saporis, magnates insidiose trucidandi. Præterquam enim quod immanissimo Saporis animo conveniat, notum est dissidium reges inter et primores non raro in sanguinem et cædes erumpens [Tabari, pp. 71, 143.] . Nec rursus tantus numerus christianorum in Persarum nobilitate fidem excedit. Omnia enim christianis plena erant, ipsum quoque palatium regis, ut supra ex Marutha et Sozomeno diximus. Vellem tamen alia auctoritate, Actis nostris præstantiore, tantum numerum confirmari. Sed de martyrum numero postea.

[26] [e quibus aliquos Sapor morti addicit] Quod autem Sapor primores suos non primo impetu, sed quasi coactus et invitus morti pro Christo subeundæ addicit, id tyranni fraudulentiam graphice pingit. Erat enim mirificus simulandi artifex: et timuit fortasse tam aperte sævire in primum ordinem regni, tanto magis quia inter ipsos erant Sapori amicissimi, ut patet ex Actis. Potest et hæc causa afferri cur invitus ad ferendam mortis sententiam accedere videatur. Tulerat enim post mortem Azadæ eunuchi decretum quo promiscuam cædem cohiberet, solis christianæ legis doctoribus morti addictis. Quare merito hæsitabat in ipso judiciali examine doctorum christianorum, quo titulo Acindynus, Pegasius atque Anempodistus delati ad regium tribunal fuerant, laicos christianos a quorum cæde temperandum edicto jusserat, nunc ferali sententia ferire. Quos enim repugnantes sibi libenter de medio tulisset, non libenter christiano nomine occidebat. Ex hac Saporis hæsitatione aut repugnantia, seu vera ea sit seu ad speciem ficta, aliquod inveniat quis indicium martyrii epochæ ante annum Christi 346, quo scilicet anno decretum restringens novo eoque generali edicto fuit abolitum; nisi ante utrumque edictum martyrii epocha statuenda sit.

[27] [nominibus dubiis.] De nominibus primorum, sive ut cum Actis loquar, senatorum, ita sentio, ut auctorem nominibus persicis nomina græca supposuisse judicem, vel etiam ignoto sibi nomine hominibus pro libitu nomina dedisse. Nullo enim modo fieri potest, ut credat quis primoribus Persarum græca nomina fuisse. Quorum fortassis indoli etiam denominationem accommodare voluit, quando eum qui primas ferebat et magna spe martyrii ferebatur, quam eventus fallere non debebat, Elpidiphorum, et illum alium ad loquendum promptum dixerit Philologum.

§ V. De matre Saporis, regis Persarum, martyre.

[Mater Saporis II, nomine Iphra Hormisd,] Si Actis nostris fides, inter socios martyrii sanctorum nostrorum regis quoque mater adnumeranda est. Quare operæ pretium est de hac muliere, instituto examine, diligentius inquirere. Frequens apud historicos mentio est conjugis Hormisdæ, quam hic rex moriens gravidam reliquerat, ob singulare hujus feminæ fatum, quæ regem coronatum ac proclamatum in utero gestasse dicitur. Qua de re in superiore paragrapho egimus. Cujus nomen historici omnes reticent, sed non reticuit Talmud Babylonis. Ibi enim in tractatu Baba bathra, fol. 8a, dicitur Iphra Hormisd regis Saporis mater misisse sacculum plenum dinar (nummis videlicet aureis vel argenteis) ad Rabbi Josephum, petens ut hisce uteretur ad opus eminentis bonitatis. Rabbi vero Josephus animi dubius quale opus eligendum esset, collegas in consilium adhibuit. Tandem communi consilio statutum fuit opus eminentis bonitatis esse captivorum redemptionem. Hinc ergo scimus martyris hujus nomen esse Iphram Hormisd. Quid nomen Iphræ significet, mihi, ait Nöldeke [Tabari, p. 51, nota 3 extr.] clarum non est. Doctissimus interpres Talmudis Hierosolymitani, Moyses Schwab, interrogatus a me respondit, nec sibi claram esse hujus nominis significationem, sed in commentario Raschi (Tricassini) ita exponi, ut Iphra sit pulchra.

[29] [secundum libros Talmudicos] De ea muliere non semel in Talmude fit mentio; locos accurate notavit doctissimus Nöldeke [Ibid.] . Quorum argumenta tum ipse tum rogatus a nobis exposuit summa cum benevolentia doctissimus Moyses Schwab, cujus enarrationem gallicam magno cum grati animi sensu hic latine describimus. In tractatu citato supra, Baba Bathra, fol. 10b legitur Iphra Hormisd regis Saporis mater misisse quadringentorum dinar summam ad Rabbi Ame, qui pecuniam recusavit. Eamdem deinde summam obtulit Rabæ, qui eam acceptavit, innixus hoc principio, oportere concordiam servare cum potestate superiore. Pecunia interim distributa fuit pauperibus ex gentibus. In tractatu Taanith fol. 24b sequentia leguntur: Vir quidam pœnam flagellationis incurrerat, sententiam ferente Raba, ob concubitum cum femina gentili. Reus flagris cæditur, et post flagellationem moritur. Causa venit ad aures Saporis, qui Rabam punire voluit. Sed obstitit Iphra Hormisd, regis Saporis mater, dicens: Noli contestari cum Judæis, nam Dominus iis concedit quidquid voluerint.

[30] [judaizabat.] In tractatu Nidda fol. 20b narratur sequens historiola: Iphra Hormisd, mater regis Saporis, misit ad Rabam cruorem, discendi causa utrum impuritatis casus adesset necne. Instituto examine rabbi respondit mulieri: esse sanguinem desiderii (conjugii scilicet, non sanguinem menstruarum). Ecce, ait mulier ad filium, quam periti sint isti Judæi. Saporem autem dubitantem refutabat allatis aliis argumentis. Tandem in tractatu Zebahim fol. 166b habetur sequens factum. Iphra Hormisd, mater regis Saporis, misit ad Rabam victimam in sacrificium, mandans ut holocaustum offerret in altari in honorem Providentiæ. Hic autem dixit Saphræ et Rabbi Ahae ben Houna, Ite, eligite mihi juvenes duos ministros. Videte ubi mare recedens limum siccum relinquat, sumite lapillos teretes ac recentes: quos super clypeum novum concutite, ut scintilla ignis prosiliat, atque igne sic comparato victimam concremate in honorem cœli. Quod ut intelligatur, sciendum, ait Cl. Moyses Schwab, prohibitum fuisse victimas alienigenarum in sacro altari offerri. Immo extra templum Hierosolymitanum sacrificare prohibitum erat. Cupiebat tamen Raba benigne acceptare donum missum ad adorandum Deum. Quibus ex angustiis, speciali altari erecto, se eripere conatur. Atque hæc sunt quæ de Saporis matre ex Talmudicis libris enotuerunt. E quibus apparet Iphra Hormisd Judæis amica eorumque religioni ac superstitioni dedita. Quorum fides penes auctores esto.

[31] [Quæ conversatio cum Judæis potuit remota fuisse præparatio ad fidem, maxime accedente exemplo martyrum,] Potuit sane Iphra Hormisd ex Judæorum consortio ac colloquiis de divina revelatione multa didicisse, verum Deum agnovisse et cultu quodam ac sacrificiis honorasse. Potuit multa discere de Salvatore ac Redemptore, quem isti Judæi adhuc exspectabant, potuitque audire a christianis, quorum multi in regio palatio degebant atque amplissimis muneribus fungebantur, pleraque religionis mysteria. At præsertim heroica martyrum certamina, quorum multi regiæ matri notissimi fuerint, qualis erat sanctus Usthazades, Azades et plurimi alii, non potuerunt religiosum mulieris animum non movisse. Quæ omnia erant remota saltem ad fidem Christi amplectendam præparatio. Quid si illa regina cujus morbus, ex insidiosis Judæorum accusationibus junctis magorum perfidiæ, occasionem præbuit celeberrimo martyrio sanctæ Tharbæ, sororis sancti Simeonis, non fuerit Saporis uxor sed mater? In Actis enim S. Maruthas simpliciter reginam [Assemani, Acta martyrum, part. I, p. 54.] , non autem Saporis uxorem vocat. De eadem regina Sozomenus, idem Tharbæ martyrium referens, ita scribit [Hist. eccl., l. II, c. 12 (Migne, P. G., tom. LXVII, p. 963).] : Causa autem cur hæ mulieres fuerint comprehensæ fuit falsa criminatio a Judæis in eas conficta, quod scilicet ob mortem Simeonis iratæ venena reginæ insidiose parassent. Regina vero (ut solent ægrotantes malis omnibus facile aures accommodare) calumniam veram esse, et maxime quidem quod erat a Judæis objecta, existimavit, nam ejusdem erat cum Judæis opinionis: ad horum morem vitam instituebat, et veraces illos sibique maxime benevolos putabat. Acta S. Maruthas ita exorditur [Assemani, loc. cit.] : Accidit importune ut regina per idem tempus morbo corriperetur. Quoniam vero pravis Judæorum opinionibus imbuta fuerat, homines nefarii et crucis hostes, ex insita sibi nequitia, ipsi a beati Simeonis sororibus, acceptam, nempe ob fratris necem, injuriam persequentibus, morbum veneficio immissum fuisse facile persuaserunt. Quæ verba Actorum, una cum iis quæ Sozomenus narrat, si quis cum iis quæ supra ex tractatibus Talmudicis retulimus, conferre voluerit, nihil dubito quin de una eademque muliere utrobique agi æstimaturus sit.

[32] [præsertim Tharbæ ac sociarum,] Putamus ergo Iphram Hormisd, superstitioso ac Judæis nimium credulo animo, martyrio sanctissimarum feminarum occasionem præbuisse. Quibus peremptis ac corporibus in frusta dissectis missisque in sportulas, [quarum martyrio reginæ morbus occasionem dedit.] sportulisque suspensis, regina media inter sanguinea membra martyrum transivit spe recuperandæ sanitatis: ita enim remedium morbi inventum iri magi edixerant. Quo exitu, salutis an perseverantis morbi, Acta a S. Marutha [Assemani, ibid., p. 59.] exarata non dicunt, nec dicit Sozomenus [Loc. cit.] : sed sequiores græci in duas partes abeunt. Secundum menologium Basilii [Ad diem 5 aprilis.] regina non modo sanitatem non recuperavit, sed etiam gehennam sortita est. Menæa impressa Venetiis ad diem 4 aprilis in elogio Tharbæ et sociarum [Bartholomæus Cutlemusianus, Menæum Aprilis, p. 18.] : Regina autem per medium transiens sanitatem recuperavit. In mss. quoque Menæis bibliothecæ Ambrosianæ ad diem 4 aprilis [Apud Assemanum, Acta martyrum, part. I, p. 53.] : Post quarum mortem regina sub illis pendentibus transiens a morbo relaxata fuit.

[33] [Qaæ regina videtur fuisse ipsissima Iphra Hormisd,] In Passione S. Tharbæ quam videre est apud Surium [Ad diem 5 aprilis.] , ubi ea Therme audit, regina inter sanctarum martyrum reliquias transit, nulla facta mentione morbi sanati vel persistentis. Hic uti et in Menæis regina simpliciter dicitur, non dicitur Saporis conjux. Notatu dignum videtur græcos auctores qui evidenter ex orientali fonte hauserunt, Sozomenum videlicet et qui Passionem S. Tharbæ scripsit cujus latinam versionem Surius dedit, Maruthæ consentire tum initio tum fine, neque hic sanationem aut pœnam, neque illic Saporis conjugium addentes. Inde opinor auctorem Menologii ex cerebro suo hausisse, quum reginam Saporis conjugem faceret et post transeunti per medias reliquias gehennam pararet. Qui autem postea scripserunt auctores Menæorum, pro gehenna substituerunt sanationem. Cujus rei causa fortassis in Actis nostris reperitur. Quum enim ibi legerent reginam, Saporis matrem, martyrio vitam finivisse, de gehenna cogitare non amplius poterant, ac fortassis suspicati sunt feminæ conversionem hisce martyribus Tharbæ et sociis deberi. Quare et morbo sanatam potius dixerint. Sane non is sum qui multum tribuam Menæis; scio sola ipsorum auctoritate niti posse neminem, qui sanæ criticæ studiosum se fatetur. Scio tamen multa esse nunc deperdita, e quibus Menæorum compendiatores haurire potuerunt et reapse hauserunt. Quorum aliqua identidem dies in lucem protrahit. Fieri ergo potest narrationem aliquam exstitisse et forsitan in Syrorum libris adhuc exstare, quæ de conversione Iphræ Hormisd quædam nobis ignota contineat.

[34] [postmodum ipsa christiana et martyr.] At si revera sanitatem recuperasset, non potuit id ignorare Maruthas; nec siluisset, si cognoverat. Responderi potest S. Marutham de momento illo agere quo per medias sanctarum reliquias transiit regina; verum potest illa postmodum, agnita sanctarum virginum innocentia, resipuisse ab errore, et ad Deum conversa ipsis virginibus intercedentibus duplicem animæ et corporis sanitatem recuperare. Quidquid est, firmiter credo reginam qua de sermo est in Actis S. Tharbæ, non esse Saporis conjugem sed matrem, quam omnia adjuncta talem demonstrant qualem libri Talmudici describunt. Ad fidem conversam Acta Sanctorum nostrorum clarissime dicunt, quum pro fide Christi martyrem demonstrent. Quæ in Actis narrantur de colloquio Saporem inter et matrem, feminæ indolem talem exhibent qualem ex tractatibus Talmudicis novimus, ut quæ audeat filio vehementer obloqui, suaque insistere sententia renitente illo, nec latum unguem cedere, et publice diversum a filio cultum profiteri, et nunc adhærere doctoribus christianis et ad eos confugere, sicuti olim doctoribus Judæis, ad quos in dubiis suis refugium palam habebat. Noverat quoque Sapor immobilem matris animum, quem seducere non poterat; nec euntem revocare tentat. Quæ indicia ex Actis nostris collecta mirifice congruunt cum narrationibus Talmudicis. Quod autem non coacta sed libertate sua usa martyrium eligit, id quidem rarum, sed non inusitatum est, quod multis exemplis confirmari potest. Sic Apollonia, sacra Dei virgo, in flammas se projecit; sic in ipsa Perside multi, teste Sozomeno, sponte sua ad carnifices accurrebant, ne silentio prodere Christum viderentur. Sic potuit Iphra Hormisd, majori intus Spiritus sancti flamma incensa, propter Christum se una cum reliquis præcipitem dare flammis.

§ VI. Quo tempore S. Acindynus cum sociis martyrium fecerit.

[Annus martyrii in Actis non consignatus] Nullus annorum numerus in Actis sanctorum nostrorum occurrit præter eum qui matris regis ætatem determinat. Illa enim tum temporis sexagesimum annum agebat aut expleverat. Quod si scire liceret quo anno ætatis suæ Saporem in lucem ediderit, illico martyrii epocha cognosceretur. Verum apud historicos qui de Sapore egerunt deque ejus matre, altum silentium. Cogimur itaque ex variis adjunctis temporum quæ in Actis reperiuntur, quod verisimile videri potest indagare, quasi ingredientes per tenebras, palpando. Diximus supra, allatis historicis documentis, triplex esse in magna persecutione Saporis stadium; primum quo omnium ordinum homines promiscua cæde mactabantur, nulla facta inter clericos et laicos distinctione: quod absolutum fuit secundo Saporis edicto, lato post martyrium sancti Azadæ eunuchi, regi Sapori carissimi; secundum, quod ab hoc decreto inchoatum usque ad annum persecutionis sextum decurrit; tertium, quod duravit usque ad finem vitæ Saporis. In secundo stadio persecutio restringitur ad solos episcopos, presbyteros, clericos, monachos et sacras Deo virgines. Annus quo edictum hoc priori edicto anni 341 ex parte derogavit, non accurate perscriptus est, neque a Marutha nec a Sozomeno.

[36] [ægre determinari potest. Forte non præcessit annum 343;] Fateor nihilominus legenti utrumque auctorem facile videri posse edictum restringens eodem anno latum fuisse. Verum tanta multitudo per universam Persidem vi prioris decreti cæsa dicitur, ut longius spatium haud omnino incommode supponas. Facit insuper enuntiatio Hieronymi in Chronico dicentis anno septimo Constantii (qui est Christi 343), persecutionis procellam per Persidem detonuisse, ut cogitare subeat utrum forte aliquid sit quod huic assertioni, quæ, si universæ persecutionis initium attendis, manifesti erroris convincitur, fundamentum substruere potuerit. Nihil autem invenitur nisi illud de quo agimus decretum restringens, quod in hac opinione latum esset anno Christi 343, ultra quem limitem ire non licet. Admittamus itaque, si lubet, hanc opinionem et statuamus inde ab anno 343 totum persecutionis pondus vergere in christianæ legis doctores, ut loquitur Sozomenus, sive in viæ christianæ duces, quæ sunt verba Maruthæ. Jam vero in Actis legimus sanctos Acindynum, Pegasium atque Anempodistum delatos fuisse ad Saporem non simpliciter ut christianos, sed ut christianæ legis doctores, qui turbas ad se ventitantes divina lege imbuunt. Delati statim adduci jubentur, examinantur, torquentur, multis christianis spectantibus. Unde judicare pronum est hæc fieri in secundo persecutionis studio ideoque anno Christi 343 aut post illum. Hic ergo sit primus limes quem non præcedat sanctorum nostrorum martyrium.

[37] [certe anno 352 posterior esse nequit.] Ad alterum limitem figendum hoc modo procedimus. In ipsa martyrii epocha Saporis mater sexagesimum annum agebat; in priori quem finimus limite anno 343, Sapor agebat annum 33: si ergo iste annus matris fuit sexagesimus, Saporem edidit anno ætatis 27. Potuit autem genuisse Saporem saltem decennio ante, ergo ætatis anno 17. Sapor natus est anno 309. Si annis matris 17 addamus annos usque ad sexagesimum, nempe 43, sexagesimus ejusdem annus coincidet cum anno Christi 352. Hic igitur erit ultimus limes, ultra quem sanctorum nostrorum martyrium removere non liceat. Quod si quis opinetur edictum restringens anno 341 prodiisse, quod veri sane est simile, duos annos addet, et habemus spatium undecim annorum intra quod sancti nostri martyrio coronati fuerunt. Quod si nunc tertium Saporis decretum in auxilium vocemus, propius forte ad ipsam martyrii epocham perveniemus. Edictum illud immanissimum, quod ex sancto Marutha descriptum supra cum lectore communicavimus, restrictionem decreti secundi abolevit, fecitque persecutionem generalem, et tantam trepidationem christianis injecit ut non ausi sint S. Barbascemino successorem eligere; quapropter Seleuciæ ac Ctesiphontis sedes viginti circiter annos vacavit, teste eodem Marutha [Assemani, Acta martyrum, part. I, p. 117.] in fine Actorum S. Barbascemini et sociorum. Tunc rursus innumerabilis christianorum multitudo cæsa fuit, ut patet ex Passione martyrum qui variis in locis a præfectis interempti sunt præter eos qui in regis foro occubuere [Ibid., p. 118.] , conscripta a S. Marutha.

[38] [Probabili cum ratione intra annos 341 et 346;] Nisi totus fallor, martyrium sanctorum nostrorum illud Saporis edictum generale præcessit. Talia enim sunt in Actis rerum personarumque adjuncta ut cum hoc decreto stare vix possint. Nisi enim adhuc vigeret lex illa restringens persecutionem ad solos christianæ legis doctores, quomodo ingens illa multitudo christianorum quieta adest, et audacter se monstrat christianam? Quomodo Sapores ægre quasi per vim adigitur, ut mortis sententiam in illos ferat? Hinc ergo suspicamur beatos martyres nostros non post annum 346 palmam fuisse adeptos. Anno 345 captus est Barbasceminus cum sociis ac vertente anno in urbem Ledan vectus, ibi coronatus est anno 346. Illo ergo quinquennio, aut triennio, quod pro diversa opinione circa epocham edicti restringentis inter hoc decretum et annum 346 ineuntem interjacet, sanctos nostros coronatos existimamus. Diximus annum 346 ineuntem, quia S. Barbasceminus mense januario occisus fuit.

[39] [sed ratione æque probabili] Hæc quæ diximus probabili ratione disputata sunto, non certis deducta consequentiis. Intelligo enim aliam viam superesse, quæ ad epocham martyrii inveniendam studiosum lectorem ducere queat. S. Maruthas in Actis plurimorum martyrum et S. Azadæ regis eunuchi scribit ita [Ibid., p. 50.] : Quocirca virorum, mulierum atque puerorum hoc temporis intervallo cæsorum nomina ad nostram notitiam necdum pervenerunt, iis exceptis qui in ipsa urbe coronati sunt. Plurimi ergo martyres occubuerunt, quorum nomina ignota, quum plerique exteri fuerint aliarumque regionum indigenæ. Istorum insuper martyrum numerum auxerunt milites regii exercitus non pauci, qui pro ista confessione Dei nostri martyrii gloriam adepti sunt. Quæ verba Maruthæ spectant secundum persecutionis annum, immaniter sævientis post generale edictum anno Christi 341 latum ac post Azadæ martyrium ad christianæ legis doctores restrictum.

[40] Quid si inter illos martyres exteros sancti Acindynus, [martyrium statuitur anno 341.] Pegasius atque Anempodistus recenseantur? Tunc certe cadet difficultas quæ ex græcis martyrum nominibus oritur. Possunt intelligi esse Græci, ex captivis in Persidem ductis. Melius etiam intelligitur martyres quæsivisse latebras ne proderentur. Exteri enim post generale Saporis decretum magis expositi erant quam Persæ indigenæ. Clarior etiam est accusatio quæ dicit eos qui doctrinæ causa ad sanctos in domuncula latitantes conveniebant, ab iis prohibitos esse ne decreta regis observarent: quæ pars accusationis subobscura est pro tempore quo soli christiani doctores puniendi erant, laicis autem vivere quietis licebat. Regii vero exercitus milites non pauci, quales Maruthas tunc temporis martyrio coronatos dicit, revera cum sanctis nostris martyrium fecerunt. Tandem ex Sozomeno scimus nec ipsis magnatibus in regio palatio degentibus parcitum fuisse: quod Primorum mactationi, quos Acta nostra senatores appellant, non male cohæret. Nec ipsa regiæ matris ætas obstat; quæ si tunc martyrium adepta est anno ætatis sexagesimo, Saporem in lucem ediderit ætatis anno 28. Certum determinare nihil ausim; confiteor autem hisce rationibus moveri aliquem posse ut sanctorum nostrorum martyrium anno Christi 341 potius quam alii anno assignet.

§ VII. De sanctorum martyrum Acindyni et sociorum palæstra.

[Locus martyrii in Actis non expressus] De sanctorum Acindyni et sociorum palæstra acturi, ad conjecturas plus minusve verisimiles reducimur. Nusquam enim in Actis nomen loci qui sacro ipsorum sanguine dedicatus fuit, expressum legitur. Quare varia istius loci adjuncta in unum colligentes, locum quem illa designare videntur, expiscari conabimur. Omnia indicant locum celebrem, urbem quamdam primariam. Adsunt enim regni Persarum primores ac magno quidem numero; adest regina, Saporis regis mater; adsunt milites, adsunt spectatores multi, adest apparatus judicialis, copia instrumentorum pœnalium magna ac varia; præterea mentio fit aquæ profundæ, sive fluminis, sive lacus, sive pelagi; tandem multi adsunt christiani.

[42] [forte urbs Gunde-Sapur;] Ac primo quidem præsentia regiæ matris, quæ tam prope adest ut vocata illico præsto sit, necessario indicat urbem in qua regium palatium cum regio gynæceo inveniatur. Cogitari imprimis poterat de urbe fundata a Sapore I, quam Tabari [Tom. cit., p. 41.] Gunde-Sapur vocat, quæ Syris est Beth-Lapat [Ibid., not. 2.] , Procopio πόλις Βηλαπατῶν [De bello Gothico, lib. IV, c. 10.] , Theophylacto Simocattæ Βενδοσαβείρων πόλις [Historia, lib. III, c. 5.] , pro quo; ut Nöldeke putat [Tabari, p. 41, not. 2.] , legendum esset Βενδεισαβόρων, quæ secundum Mazudi [Ibid.] erat regum sedes fixa ab Sapore I usque ad Hormisdam II, secundum Hamsam [Ibid.] Saporis quoque II, usque ad trigesimum ejusdem annum. Ejusdem urbis ruinas agnovit Rawlinson [Cfr. Caroli Ritter Geographiam (Die Erdkunde, etc.), tom. II, part. II, p. 170.] in Sahabad, situ medio inter Susa et Sostra. Verum hæc urbs, ubi Sapor II interdum degebat, ut patet ex Actis SS. Abdæ et sociorum apud Assemanum [Acta martyrum, part. I, p. 158.] , et ubi erat regium palatium in loco dicto Narfacta, uti legitur in Actis S. Bademi apud eumdem Assemanum [Ibid., p. 167.] , ideo martyrio nostrorum heroum minus convenit, quia nullum ibi flumen, nullus lacus erat. Irrigabatur enim aqua ex flumine Dizful, altero supra urbem milliario, per aquæductus magnificentissimos allata [Carolus Ritter, tom. cit., p. 174.] , per quos adhuc copiosa aqua defluit.

[43] [quæ tamen minus convenit.] Dixi minus convenire: nam etiamsi aquæductus canales habeant satis altos e viva rupe excavatos, credi vix potest Saporem jussisse martyres in canales præcipitari quibus aqua civibus bibenda afflueret. Nihilominus si aliunde aliquid certi de Gundesapore horum martyrum palæstra haberetur, hæc difficultas tanta non est, ut rem dubiam faceret. Poterat enim ex variis aquæductibus aqua in commune receptaculum emissa intelligi, quæ communi usui inserviret, dum aqua potanda civibus per superiores meatus duceretur ad conchas minores. Præterea quum fluvius altero tantum milliario ab urbe distet, poterat admitti sanctos saccis inclusos ad flumen vectos fuisse. Præterea superest alia difficultas quæ omnes quidem quas facere quis possit suppositiones premit, locus nempe insignis nomine Irenessus, unicum loci nomen proprium, quod in Actis occurrit, idem vero quod nusquam apud historicos aut geographos perscriptum inveni.

[44] [Eranastan non est Εἰρήνησσος.] Legitur autem apud Moysen Chorenensem [Saint-Martin, Mémoires sur l'Arménie, part. II, p. 370.] unius ex Elymaidis provinciis nomen Eranastan, quod urbis nomen fuisse opinatur Nöldeke [Tabari, p. 58, not. 1.] , quæ esset ipsa urbs a Sapore II ædificata nomine Eransahr-Sapur, putatque Nöldeke [Ibid.] hanc esse urbem antiquam Susorum a Sapore deletam, pedibus ter centum elephantum contritam, et postmodum ab eodem Sapore restitutam. Notandum tamen jure ac merito est, tempore martyrii martyrum nostrorum hanc urbem restitutam non fuisse; nam tempore S. Maruthæ, auctoris Actorum S. Millis, hæc urbs in arvum redacta adhuc aratro subigebatur ac serebatur. Ita enim ille scribit in iisdem Actis [Assemani, Acta martyrum part. I, pp. 70, 71.] . Floruit autem Maruthas circa finem seculi quarti, fuitque senescenti Sapori coævus, quippe qui anno 390 interfuerit concilio Antiocheno, ut scribit Photius [Myriobiblion, cod. 52.] . Si ergo admitteremus hæc Acta ante Saporis obitum scripta fuisse, fieri quidem potuit ut, quæ nondum restituta esset scribente auctore, postmodum restituta fuerit urbs Susorum ab eodem Sapore; sed difficile est creditu auctorem in lucem dedisse Acta, non correcta illa sententia. Quum vero auctor Sapori superstes fuerit et finita persecutione suas martyriorum narrationes scripsisse videatur, atque uno simul volumine comprehensas in lucem dedisse, dicit [Assemani, Acta martyrum, part. I, p. 208.] enim posteriorum martyrum æqualem se esse, non ita priorum quorum acta descripsit, opinamur tempore Saporis II urbem illam reædificatam non fuisse. Ideoque etiamsi Eranastan æquivaleret Eransahr-Sapur, et hæc esset restaurata Susa, non potest Irenessus nostrorum tempore martyrum existens illa esse Eranastan. Martyres enim nostri ad priora persecutionis tempora spectant, uti supra satis probavimus. Alioquin Græcos ex Eranastan fecisse Ειρηνησσον, mirandum non esset; solent enim persica nomina miserum in modum depravare.

[45] [Martyrum palæstra fortassis est Ctesiphon.] Potest quoque martyrum nostrorum palæstra Ctesiphon fuisse vel Seleucia. Huic enim omnia adjuncta conveniunt præter Irenessum, quæ est difficultas, uti supra diximus, premens omnes quas facere possumus conjecturas. Sapor enim certissime resedit Ctesiphonte, ubi puer vixerat; ibi ergo et palatium fuit, regium gynæceum, matris habitaculum; ibi regni primores, militum copia et tota res judiciaria; ibi quoque christianorum multitudo, ibi flumen magnum Tigris, qui utramque urbem Seleuciam ac Ctesiphonta interfluit. Quare si quid conjecturis agendum est, Seleuciæ vel Ctesiphonte martyrum nostrorum palæstram statuere licet. Irenessus locus insignis dicitur nec longe a sacri certaminis theatro distans, quod ex Actis inspectis manifestum est. De quo disputare superacaneum. Potest tamen (nihil enim difficultatis omittere volumus), potest et Ctesiphonti et Seleuciæ et cuilibet urbi mediterraneæ opponi vocabulum in Actis usurpatum θαλασση, mare, quo præcipitati martyres leguntur. Verum est in Actis maris mentionem fieri, non fluminis vel lacus. Verum enim vero nulla urbs in maris littore occurrit, cui adjuncta supra enumerata convenire possint. Quare putaverim non ipsum pelagus, sed magnam aquam intelligendam. Est præterea indicium aliquod in Actis consignatum, quod propinquum flumen innuere possit. Jubet enim rex saccos ex corio confectos afferri martyresque in eos mitti, et sic in aquam præcipites dari. Non jubet rex confici saccos sed paratos afferri, atque illico allati præsto sunt. Num fortassis sacci præparati erant utres ex corio factæ quibus immisso aere tumentibus accolæ fluviorum ad transeundum flumina utebantur?

§ VIII. De cultu SS. martyrum Acindyni, Pegasii atque Anempodisti et sociorum, deque eorum ecclesia, numero, reliquiis.

[Laudantur nostri martyres tum in recentioribus martyrologiis latinis] In martyrologio Parvo Romano, Hieronymiano atque Adone martyrum nostrorum nulla fit mentio. In Usuardi auctario Greveni sequens reperitur elogium: In Perside, sanctorum Alcnidini, Pigasii, Anepothisti: qui sub rege Sapore vectibus durissime cæsi, ignem, lectos ferreos superantes, tandem cum aliis XXVIII, qui in eorum confessione crediderunt, in ignem missi, animas Christo reddentes, ab angelis in nubibus assumpti sunt. Credidit etiam in eorum confessione miles quidam nomine Antoninus, qui tentus atque decollatus est. In Usuardi auctario Molani: Die secunda, sanctorum martyrum Acindymi, Pegasi, Aphtonii, Elpidephori et Anempodisti. Maurolycus sanctos nostros recenset dicens: In Persia sub Sapore rege, sanctorum Alcindini, Pygasii et Anepothisti, martyrum. Galesinius sanctorum nostrorum longius elogium texit: In Persia beatissimorum martyrum Acyndimi, Pegasii, Aphthonii, Elpidephori, Anempodosis et sociorum quam plurimorum. Hi separatim in cellula vitam agendo, cum ad veram pietatem homines instituerent a Persarum rege comprehensi, scipionibus primum verberati, post in lebetes plumbo ferventi plenos injecti, inde incolumes divina ope mirabiliter evaserunt. Qua perspecta re Aphthonius miles vehementer commotus, Christi fide suscepta, sanguinem pro eo abscissis cervicibus libenter profudit. Illi vero culeis insuti in mare projecti sunt. Militibus autem qui in mare præcipites martyres dederant, christianam religionem amplexis, manus præcidi rex jussit. Elpidephorus tot mirifice factis impulsus, senatorii ordinis vir, regem accusavit; et cum eo christianæ fidei se adjunxerunt septies mille homines, qui omnes propterea capite damnati, necem libenter pro Christo obierunt. Tandem martyrologium Romanum hoc elogio martyres nostros celebrat: In Perside sanctorum Acindyni, Pegasii, Aphthonii, Elpidephori et Anempodisti cum plurimis sociis.

[47] [tum in menologiis græcorum,] Menologium Basilii:

Ἄθλησις τῶν ἁγίων μαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀφθονίου, Ἀνεμποδίστου. Ἐλπιδηφόρου καὶ τῆς συνοδίας αὐτῶν

Τούτων τῶν ἁγίων ὁ μὲν Ἀκίνδυνος, Πηγάσιος καὶ Ἀνεμπόδιστος ὑπῆρχον ἐπὶ τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου ἐκ τῆς χώρας Περσῶν. Ἐν ἰδιάζοντι δὲ κελλίω καθεζόμενοι ἐδίδασκον τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ. Καὶ κρατηθέντες ὑπὸ Σαβωρίου, τοῦ Περσῶν βασιλέως, ἐβασανίζοντο· ἀλλὰ διὰ προσευχῆς ἄλαλον ποιοῦσι τὸν βασιλέα καὶ πάλιν θεραπεύουσιν. Εἶτα ἐνεβλήθησαν εἰς λέβητας γέμοντας μολύβδου καὶ κοχλάζοντας· καὶ ἐξῆλθον ἀβλαβεῖς. Ἀφθόνιος δὲ στρατιώτης ὢν, ἰδὼν τὸ θαῦμα ἐπίστευσε τῷ Χριστῷ. Καὶ ἔξω τειχῶν ἀπεκεφαλίσθη. Εἶτα ἐμβάλλονται εἰς θυλάκους βοείους καὶ ῥίπτονται εἰς θάλασσαν. Καὶ φανεὶς ὁ ἅγιος Ἀφθόνιος σὺν ἀγγέλοις ἐξήγαγεν αὐτοὺς ἐπὶ τῆς ξηρᾶς. Καὶ διότι ἐξῆλθον, χειροκοποῦνται οἱ ῥίψαντες αὐτοὺς στρατιῶται. Ὁ δὲ συγκλητικὸς Ελπιδηφόρος ἰδὼν ἀντέστη τῶ· βασιλεῖ, καὶ σὺν αὐτῷ ἐπίστευσαν ἑπτακισχίλιοι ἄνδρες, καὶ ἀπεκεφαλίσθησαν· ὑπελείφθησαν δὲ ἕτεροι ΚΗ᾽ μετὰ τῆς μητέρος Σαβωρίου πιστευσάσης, καὶ πυρὶ παρεδόθησαν

Certamen sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii, Aphthonii, Anempodisti, Elpidiphori et sociorum.

Horum sanctorum Acindynus quidem, Pegasius et Anempodistus Constantino Magno imperatore ex regione Persarum fuerunt. In propria cellula sedentes verbum Dei docebant. A Saporio, Persarum rege, comprehensi, cruciatibus subjecti sunt; sed precibus regem mutum reddunt rursusque curant. Deinde in lebetes ferventi plumbo plenos missi sunt; incolumes vero egressi sunt. Quod miraculum videns Aphthonius miles, credidit Christo; hic extra mœnia capite truncatus est. Porro in saccos bubulos immittuntur, et projiciuntur in mare. Apparens vero sanctus Aphthonius una cum angelis in aridam illos eduxit; et quia servati fuerant, militibus qui eos præcipitaverant manus abscinduntur. Quod videns senator Elpidiphorus regi restitit, et cum ipso septies mille viri crediderunt, qui capite mulctati sunt. Supererant autem viginti octo cum Saporii matre fidem amplexa; hi igni traditi sunt.

Menologium Sirleti: Natalis sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii, Aphthonii, Elpidephori et Anempodisti, qui cum essent in Persarum regione primas habentes apud Saporem regem, pietatem summopere colebant; cujus causa cruciatus omnes contemnentes, gladio percussi martyrii cursum compleverunt.

Martyrologium metricum Græcorum ad diem secundum novembris:

1° In sanctos martyres Acindynum, Pegasium, Aphthonium, Elpidiphorum et Anempodistum:

Ἀκίνδυνον πῦρ, τοὺς δὲ λοιποὺς τέτταρας
Οὓς μὲν τὸ πῦρ ἔκτεινεν, οὓς δὲ τὸ ξίφος.

Acindynum ignis, reliquos vero quatuor
Hos quidem ignis necabat, illos vero gladios.

2° In sanctos martyres ex Senatu:

Συγκλητικοὶ ποθοῦντες ἄφθαρτον γέρας
Συγκλητικὰ τμήθεντες αἴνυνται γέρα.

Senatores cupientes immortalem honorem
Senatorios occisi adipiscuntur honores.

In menologiis Hierosolymitano et Caliopolitano, quæ edidit Scholz, legitur in priore ad diem 2 novembris: Τῶν ἁγίων Ἀκινδύνου καὶ τῶν σὺν αὐτῷ, Sanctorum Acindyni cum suis. In posteriore: Τῶν ἁγίων μαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ τῶν λοιπῶν, Sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii ac reliquorum.

[48] [et celebrantur officiis publicis, præcipue in ipsorum Martyrio in Deutero Constantinopolitano.] In Græcorum menæis sanctos martyres Acindynum cum sociis celebrari, supervacaneum est dictu. Sed maxime honorem martyrum nostrorum celebrant splendidissima officia quæ Græcorum vox meloda decantat. Quæ ex codicibus Cryptoferratis a nobis fideliter descripta post Acta martyrii sumus daturi. Auctorem non novimus præter unum, qui est Clemens, cujus nomen litteræ initiales τῶν θεοτοκίων. Hunc opinor cum clarissimo viro, Eminentissimo S. R. E. Cardinali Pitra, unum ex studitis fuisse. Patet certe ea cantica fuisse composita, ut coram reliquiis martyrum canerentur. Erat autem sanctorum martyrum templum Constantinopoli in loco qui vocatur τὸ Δεύτερον. Sic enim in Synanario Sirmondi legitur [Cod. Bibliothecæ regiæ Bruxellensis n° 11322 – 26.] : Τελεῖται δὲ ἡ αὐτῶν σύναξις ἐν τῷ μαρτυρίῳ αὐτῶν τῷ ὄντι ἐν τῷ Δευτέρῳ, Celebratur autem synaxis eorum in ipsorum martyrio quod est in Deutero. Deuterum [Constantinopolis Christiana, l. II, c. 16, n. 32.] , in quo martyrum nostrorum sanctuarium sive martyrium situm erat, locus et tractus Constantinopolitanæ urbis erat, juxta Melandesiam portam, quæ Aureæ vicina fuit, in duodecima urbis regione. Monasterium autem Studii [Ibid., l. IV, c. 4, n. 15.] prope portam Auream in duodecima urbis regione situm fuit. Studitæ igitur a martyrio SS. Acindyni cum sociis non longo spatio dividebantur. Quare facile credo sacra cantica coram reliquiis celebranda ab incola vicini Studii Clemente fuisse composita.

[49] [Venetorum ecclesia Constantinopoli dedicata S. Acindyno, forte nostro.] Ecclesia S. Acindyni, ait Duchesnius [Ibid., l. IV, c. 6, n. 3.] , Venetorum propria fuit eoque nomine Gradensi patriarchæ subdita. Innocentius III, ait idem, l. I epist., p. 83 [Migne, P. L., tom. CCXIV, p. 120.] , ad Gradensem patriarcham ita scribit: Inde est quod cum ecclesiam sancti Achindani apud Constantinopolim te habere proponas, quidam suffraganeorum tuorum decimas a parochianis ejusdem ecclesiæ … concedimus, ut liceat tibi a parochianis præscriptæ ecclesiæ tuæ beati Achindani … libere decimas percipere et tenere. Eadem ecclesia in bulla Cœlestini III [Ughellus, Italia Sacra, tom. V, p. 1133] sancti Archidani et Archidiani, in bulla vero Honorii III [Ibid., p. 1136.] vocatur sancti Akidani. Quibus omnibus in locis Acindyni nomen reponendum, merito monet doctissimus Duchesnius [Constantinopolis Christiana, l. IV, c. 4, n. 3.] . Verumtamen anceps hoc loco exsurgit quæstio, utrius ex duobus sanctis Acindynis, quorum unus die 20 aprilis colitur, alter hoc secundo novembris, illa Venetorum ecclesia titulum portaverit. Responsum omni dubio vacuum dare nequeo. Propendeo tamen ad opinandum sanctum Acindynum ecclesiæ hujus titularem, non esse illum qui die vigesimo aprilis colitur, sed hunc nostrum. Hic enim celeberrimorum martyrum quasi caput et antesignanus erat, ille unus ex multorum sanctorum martyrum societate [Act. SS., tom. II April., p. 747.] .

[50] [Ecclesia S. Acindyni enumeratur inter urbis Cp. ecclesias.] In extractis libri qui dicitur Peregrinus, seu descriptio sanctorum locorum Cæsareæ civitatis, compositi ab Antonio, Novogorodensi archiepiscopo, quem Paulus Sawaitov Petroburgi edidit anno 1872, latine versis a nostro Joanne Martinov [Exuviæ sacræ Constantinopolitanæ, tom II, p. 229.] , inter ecclesias varias in urbe sitas enumeratur ecclesia S. Acindyni, in qua habetur caput S. Onuphrii et crus integrum S. Thomæ apostoli. Quæ ecclesia ubi sita fuerit, non indicatur. Attamen si, ea quæ præcedunt et sequuntur attente legas, putabis auctorem agere de ecclesiis prope Sanctam Sophiam. Hospitium enim Samsonis [Constantinopolis Christiana, l. IV, c. 9, n. 9.] quod in narrationis ordine immediate præcedit ecclesiam S. Acindyni, situm erat inter ædem Sophianam et templum S. Irenes, proximum [Ibid.] ecclesiæ S. Sophiæ. Templum vero S. Joannis evangelistæ, quod proxime sequitur, prope Sanctam Sophiam situm esse dicitur [Ibid., l. IV, c. 5, n. 13.] . Unde quis haud immerito judicare poterit auctorem agere de templo S. Acindyni sito prope reliqua templa inter quæ medium enumeratur, adeoque in secunda urbis regione, procul ergo a Deutero, ubi in Synaxario Sirmondi legitur Acindyni ac sociorum martyrium fuisse. Quod si ita est, martyrium illud sive sanctorum martyrum sanctuarium non debet confundi cum hac S. Acindyni ecclesia.

[51] [Martyrium sanctorum nostrorum non erat sacellum in alio templo.] Sed quæri insuper potest utrum martyrium Synaxarii sit templum proprie dictum, an vero in alia ecclesia situm sacellum. In dicta templorum nomenclatura Peregrini [Exuviæ sacræ Constantinopolitanæ, tom. II, p. 224.] lego: Ecclesiæ diversæ in urbe sitæ. Ulterius fit obviam ecclesia S. Photinæ Samaritanæ, ubi ipsius servantur reliquiæ. Inde venitur ad ecclesiam SS. Cosmæ et Damiani sat magnam, in qua adservantur crania Acindyni et Cosmæ argento cooperta. Ulterius adhuc versus mare quiescit S. Anna virgo. Ecclesia Sanctæ Photinæ sita erat extra portam Blachernarum [Constantinopolis Christiana, l. IV, c. 7, n. 27.] ; ædes Sanctæ Annæ versus mare non alia potest esse ac Sanctæ Annæ in Deutero. Jam vero ecclesia SS. Cosmæ ac Damiani quænam hic indicatur? Sunt enim plures. Una in loco qui a Basilisco [Ibid., l. II, c. 5, n. 11.] nomen habet, secunda [Ibid., l. IV, c. 15, n. 10.] in suburbano Blachernarum, tertia [Ibid., l. IV, c. 6, n. 17.] in Zeugmate, ædificata a Proclo patriarcha, quarta quæ vocatur ἐν τοῖς Δαρείου [Ibid., l. IV, c. 15, n. 10.] , in Darii tractu. Nullus dubito quin illa in suburbano Blachernarum intelligenda sit. Sic enim Peregrini cursus commode intelligi potest. Ab ecclesia S. Photinæ extra portam Blachernarum, ad ecclesiam SS. Cosmæ et Damiani in suburbano Blachernarum, et hinc ad ecclesiam S. Annæ. In hac ergo de qua agimus SS. Cosmæ ac Damiani ecclesia cranium S. Acindyni servabatur, aut saltem ostendebatur ut tale, tempore Antonii, Novogorodensis archiepiscopi. Quod si hæc ecclesia per denominationem martyrii intelligenda est, non aliud illud martyrium fuit atque sacellum ejusdem ecclesiæ. Verum in Synaxario non est sermo de hac ecclesia SS. Cosmæ ac Damiani, aut de ejusdem sacello. Nam nulla ecclesia SS. Anargyrorum in Deutero sita legitur. Deinde qualis sit hic Acindynus cujus sacrum cranium ibi ostendebatur, Peregrinus non addidit. Judicamus ergo in eo tractu urbis quem Deuterum vocant, quemque in duodecima urbis regione situm esse diximus, martyrium sive templum Acindyno nostro sociisque martyribus dedicatum fuisse. Reliquiæ vero ipsorum tum in hoc martyrio, tum in aliis urbis ecclesiis ac suburbanis requiescere potuerunt. In iis libris qui de Constantinopoli scripti sunt, nusquam mentionem inveni factam templi martyrum nostrorum in Deutero. Tanta autem est in hac parte Synaxarii auctoritas, ut certe sit admittendum templum nostrorum martyrum nomine Deo dicatum in Deutero, ubi et sacra eorumdem celebritas peragebatur.

[52] [Martyrum numerus apud latinos] Jam quæri potest quot sancti ex hac magna martyrum multitudine colantur. Præ reliquis singulari nominum nuncupatione honorantur in martyrologio Romano Acindynus, Pegasius, Aphthonius, Elpidephorus, Anempodistus. Reliquos sociorum nomine concludit addens: cum plurimis sociis. E quibus Maurolycus tres tantum omissis sociis recenset, nominibus mire depravatis, Alcindinum, Pygasium et Anepothistum. In Galesinii elogio citantur Acyndimus, Pegasius, Aphthonius, Elpidephorus, Anempodosis; sic enim ibidem nomina scribuntur. Ex sociis meminit militum qui tyranno jubente martyres in aquam præcipitaverunt, deinceps fidem amplexi martyrium consummarunt, deinde septem millium. In Auctario Greveni Usuardino recensentur Alcnidinus, Pigasius, Anepothistus cum aliis viginti et octo; additque militem, cujus nomen non modo depravat ut reliquorum, sed omnino immutat, Antoninum pro Aphthonio scribens. Auctarium Molani solos celebrat Acindynum, Pegasium, Aphthonium, Elpidephorum et Anempodistum. Menologium Basilii præter quinque supra enumeratos, martyrii socios recenset eos milites qui Acindynum, Pegasium atque Anempodistum in mare præcipitaverant, deinde septem hominum millia et tandem Saporis matrem. Menologium Hierosolymitanum solum nominat Acindynum; in Caliopolitano nominantur soli Acindynus ac Pegasius: reliqui utrobique sub sociorum denominatione comprehenduntur. Martyrologium metricum quinque solitos una cum senatoribus celebrat, et nominat solum Acindynum.

[53] [et græcos] In Vitis Sanctorum, lingua græcanica scriptis ex græcorum synaxariis a Maximo, Cytherarum episcopo, impressisque Venetiarum in urbe anno 1656 [Ad diem 2 novembris.] , mentio fit Acindyni, Pegasii, Aphthonii, Elpidephori, Anempodisti, hominum septem millium ac regiæ matris. Menæum novembris [Ad diem 2 novembris.] auctore Bartholomæo Cutlemusiano, Maximi narrationi græcanicæ similia græce scribit, facitque Aphthonii ac senatorum specialem mentionem, adscriptis versiculis iisdem quos ex Martyrologio metrico jam transcripsimus, præter illum qui Aphthonium celebrat. Est autem sequens: Δευτέρῃ Ἀφθονίῳ καὶ τέτρασι πῦρ, ἄορ, ἆθλος, Secunda, Aphthonio et quatuor ignis, gladius, certamen. Sed in ipsis officii sacris cantibus soli quinque, Acindynus, Pegasius, Aphthonius, Elpidiphorus et Anempodistus, nominatim celebrantur [Ibid.] . In officiis quæ descripsi e codicibus Cryptoferratensibus iidem quinque celebrantar soli; sed semel alluditur ad eos qui a nostris martyribus ad fidem conversi fuerunt, quin tamen de horum martyrio ullum fiat verbum.

[54] [varie computatur.] In ipsis vero Actis nostris atque in eorumdem retractatione Simeonis Metaphrastæ martyrum numerus ita computatur. Primo loco morti traditur Aphthonius, deinde milites quatuor ad fidem conversi, post alii milites trecenti aut circiter una cum senatoribus, duce Elpidiphoro, tandem tres martyres: Acindynus, Pegasius atque Anempodistus, una cum viginti octo militibus, ultima hora conversis ad fidem, ignem ingrediuntur, sociam sese regis matre addente. Numerus senatorum varius perscriptus legitur in variis exemplaribus. Venetum habet septingentos; alia septem millia. Quodsi septingentos numeremus senatores, erunt martyres omnino numerandi mille et triginta septem. Si senatorum septem millia admittuntur, erunt martyres septies mille trecenti et triginta septem. Et ita quidem multi intellexerunt Acta, ac fateor libens lectorem etiam diligentem facile ita intellecturum. Verumtamen qui studiose Actorum verba ponderat, fortassis aliter sentire incipiet.

[55] [Non constat tot fuisse martyres quot senatores:] Nam numerus senatorum dicitur quidem fuisse hic septingenti, ibi septies mille, eorum scilicet qui eo die quo Sapores cum Elpidiphoro et reliquis disputavit, relicto rege exiisse dicuntur. At sequenti die, quomartyribus ex senatu una cum trecentis aliis capita amputata fuerunt, non indicatur numerus. Nec dicitur Sapores omnes illos quos heri adversos habuit, capitis damnasse.

[56] [ut patet ex Actorum verbis] Age, paucis rem gestam ob oculos ponamus. Postridie ejus diei quo senatores, sic enim claritatis causa cum auctore Actorum primores illos appello, Sapores accusaverat, novis tormentis Acindynum, Pegasium atque Anempodistum addixit; quibus superatis, jussit sanctis capita amputari. Ducebantur sancti ad supplicii locum, et tota turba una cum senatu sequebantur illos, nolebantque a sanctis tribus separari. Quæ cum regi nuntiata fuissent, misit militum globum qui turmam sequentem martyres dissiparet. At nihil efficere potuerunt; sed tota turma sequacium, militum scilicet paulo ante conversorum ad fidem, una cum senatoribus elegerunt cum sanctis mori. Relatum fuit ad regem, qui respondit: Secundum desiderium illorum fiat illis, nempe militibus: nam de senatu ne cogitasse quidem videtur, uti patet ex iis quæ subsecuta sunt. Etenim quodam ministro idololatriæ dicente in senatu causam esse horum malorum, statim jussit Sapores Elpidiphorum, ut qui in senatu primum locum teneret, adduci. Elpidiphorus, qui apud sanctos martyres erat, statim venit ad regem, comitantibus tribus aliis, qui erant ejusdem consilii ac voluntatis. Ad quos rex: Quid passi estis, ait, o insensati? Ad quem Elpidiphorus dixit: Breviter audi, o rex, quod diis tuis qui natura non sunt dii, non servimus et decreto tuo opponimur. Fac ergo quod vis; omnes eamdem viam ingressi sumus in una mente. Ad quem tyrannus: Ego quidem nihil ejusmodi apud animum meum, neque facere meditabar. Quum vos autem eo festinetis, ecce, fero sententiam contra vos. Gratias Deo agente Elpidiphoro, rex sententiam dixit in hunc modum: Elpidiphorum, et omnes pari cum eo furore actos christianos, qui, relicto magno Sole, mortem vitæ prætulerunt, jubemus secundum proprium eorum propositum per gladium consummationem accipere. Et si quis christianorum voluerit iis justa funebria persolvere, libere hoc facito, non solum propter naturam, verum etiam propter sanctum senatum, quem oportet vel post mortem congruo honore non privari.

[57] [diligenter ponderatis.] Jam pergunt Acta; quorum verba, quæso, attentus lector ponderet: Factaque condemnatione, exierunt sancti e conspectu tyranni, gaudentes ac laudantes Deum ob speratam æternam beatitudinem. Qui sunt illi sancti e conspectu tyranni? Scilicet Elpidiphorus cum tribus aliis. Pergunt Acta: Qui vero sanctos sequebantur milites, trecenti numero, iter fecerunt cum iis usque ad locum qui vocatur Irenessus; ubi sanctis consistentibus, reliqui levaverunt vocem, flentes et mutuis amplexibus indulgentes. Ad quos beatus dixit Acindynus: “ Nolite flere amici ac patres, fratres ac filii, sed prompto animo, sicut spiritu incepistis, ita certamen perficere studete.” Ipsi vero respondentes dixerunt: “Gloria tibi, Christe, Deus noster, qui dignos judicasti nos aerem vitæ hujus per tui confessionem transire et in æternas mansiones transmigrare.” Sic autem psallentes ac laudantes Deum et veritatis martyres salutantes in pace consummabantur. Beati autem Acindyni socii athletæ canentes compleverunt abruptum a venerabili Elpidiphoro psalmum. Hic autem erat: Laudat anima mea. Deinde juxta Acta: Post senatorum ac militum cædem, tyrannus revocat sanctos Acindynum, Pegasium atque Anempodistum. — Qui sunt, qui iter fecerunt cum sanctis Acindyno, Pegasio atque Anempodisto usque ad supplicii locum? Nempe milites trecenti numero. Et qui cum illis modo capitis damnati erunt? Hi autem erunt Elpidiphorus cum tribus sociis. De aliis hic nullus est sermo.

[58] [Martyrum numerus initur.] Quare non video qua ratione major martyrum numerus iniri possit, multo minus qua ratione septingenti aut septies mille senatores, quorum præcedenti die facta est mentio, hoc die martyribus annumerari possint. Acta enim non dicunt omnes illos martyrio affectos; accusatur sane senatus, sed nullus condemnatur nisi Elpidiphorus cum tribus sociis et illi qui martyres sequebantur. Innuunt Acta non solum Elpidiphorum, sed alios quoque senatores martyrio affectos. Quinam ergo hi fuerint, præter illos tres qui Elpidiphorum ad tyrannum secuti erant. Unde concludere licet senatorum ac militum cæde factos esse martyres tantum trecentos et quatuor. Jam totus martyrum numerus non ultra trecentos quadraginta et unum excrescit. Quapropter tota martyrum societas quæ hodie colitur, sunt: Primo tres martyres principes Acindynus, Pegasius atque Anempodistus; deinde Aphthonius ac quatuor milites; quibus adduntur Elpidiphorus cum tribus sociis (primores Persarum, sive senatores), et trecenti milites; postremo viginti et octo milites, mater regis Saporis: universi 341.

[59] [Multi errores in hanc historiam irrepserunt.] Quod autem septem millia hominum inter martyres passim computantur, hoc inde oritur quod totidem in multis exemplaribus senatores nominantur; et quum creditum sit hos omnes comprehendi numero senatorum cum Elpidiphoro mactatorum, universos martyres ex senatu ad septem millia perduxerunt. Et hoc loco ubi de cultu nostrorum martyrum agitur, adnotasse juvat quam multa sine fundamento in synaxariis de illis scribantur. Ita in Menæo citato et apud Maximum, Cytherarum episcopum, sancti nostri dicuntur apud Saporem regem Persarum primas tulisse: quod gratis asseritur; et fortassis ab auctore Synaxarii haudquaquam intentum. Quamquam enim prima phrasis natura sua referatur ad inscripta sanctorum nomina, ibique inscripta legantur Acindynus cum suis et dein in versiculis repetantur cum Aphthonio, existimo nihilominus primam sententiam non hosce sanctos, sed sanctos respicere senatores, quorum versiculi, quum præcedere deberent, nunc sequuntur. At non sequuntur sed præcedunt in codice ms. quem vidi in Italia (ni fallor in bibliotheca Ambrosiana Mediolani): versiculos celebrantes beatos martyres e senatu excipit prima sententia narrationis, adeoque non Acindynum respicit cum utroque socio, sed Elpidiphorum cum sociis, vere primum locum apud Saporem tenentes, utpote Persarum primores; secunda tantum sententia incipit agere de Acindyno, Pegasio atque Anempodisto. Deinde legitur Elpidiphorus a martyribus nostris ad fidem conversus: qua de re in Actis neque verbum neque signum aut legitur aut innuitur. Et cum Elpidiphoro septem millia aliorum hominum convertuntur: de qua conversione altum in Actis silentium. Tandem regis mater dicitur ab iis tracta ad fidem: quod rursus ex cerebro suo expressisse videntur; in Actis enim nihil tale invenitur. Ex simili fonte Galesinius repentinam Elpidiphori et septem millium ad fidem conversionem hauserit.

[60] [De reliquiis horum martyrum pauca sciuntur.] De reliquiis martyrum nostrorum in Actis est sermo. Primo quidem sancti Aphthonii, ante reliquos consummati, sacrum corpus munda sindone involutum christiani posuerunt in sarcophago, excepturi reliquorum martyrum corpora. Et in fine Actorum reliquiæ sanctorum Acindyni, Pegasii atque Anempodisti una cum viginti octo militum et regiæ matris reliquiis, leguntur compositæ in loco qui dicitur Irenessus. De reliquiis aliorum martyrum, nempe quatuor militum qui abscissis manibus aquis submersi fuerant, senatorum ac trecentorum militum una occisorum, nihil in Actis legitur. Credi tamen potest Elpidiphori ac reliquorum senatorum ejusdem cum illo coronæ participum sacras reliquias debito honore fuisse compositas, maxime quum in capitalis sententiæ decreto Sapores eum honorem defunctorum corporibus reddendum expressis verbis permisisset. Postea ex martyrum nostrorum reliquiis saltem partes aliquot Constantinopolim translatæ fuisse videntur et in eorumdem martyrio, quod situm fuisse in Deutero supra diximus, debito cum honore depositæ. Certe in officii eorum sacris canticis reliquiarum fit mentio. Potest quoque S. Acindyni caput, quod ex relatione Antonii, Novogorodensis archiepiscopi, in ecclesia SS. Cosmæ et Damiani asservatum fuisse didicimus, nostri Acindyni caput esse; verum certe quod asseramus, nihil habemus.

PRIMA PASSIO SS. ACINDYNI PEGASII, ANEMPODISTI ET SOCIORUM
ex codice Veneto n° 349.

Acindynus, M. in Perside (S.)
Pegasius, M. in Perside (S.)
Aphthonius, M. in Perside (S.)
Elpidephorus, M. in Perside (S.)
Anempodistus M. in Perside (S.)
Socii MM. in Perside

BHL Number: 0000

EX MSS.

[Præfatio]

Acta martyrii sanctorum Acindyni sociorumque antiquiora, quorum auctor testem oculatum se esse profitetur, ex codice Veneto seculi XII edimus, adjecta versione latina. Cui subjicimus aliud eorumdem Actorum exemplar, absque versione latina, sed diligenter collatum cum aliorum codicum manuscriptorum exemplaribus. Multum enim a Veneto differunt, excepto codice signando n° 2. Quorum omnium codicum series sequitur, suis numeris distinctorum, præter codicem Venetum:

Codex Venetus, ex bibliotheca S. Marci, membraneus, folio magno, seculi XII, n° 349. — 1. Romanus, ex bibliotheca Vaticana, membraneus, folio magno, seculi IX vel X, n° 807. — 2. Romanus, ex bibliotheca Vaticana, membraneus, folio magno, seculi IX vel X, n° 808. — 3. Romanus, ex bibliotheca Vaticana, membraneus, folio magno, seculi IX vel X, n° 803. — 4. Romanus, ex bibliotheca Vaticana, membraneus, folio magno, seculi IX vel X, n° 797. — 5. Parisinus, ex bibliotheca nationali, membraneus, folio magno, seculi X, n° 1454 (olim Colbertinus n° 427, Regius 2014.2). Primum folium manu seculi XIII scriptum est. Hic codex ob folia fœdata aut atramentum evanidum sæpe vix, interdum ne vix quidem legi potuit. — 6. Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, folio minori, seculi saltem XI, n° 1537 (olim Colbertinus 3021, Regius 2458). — 7. Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, folio majori, seculi XI, n° 1468. — 8. Codex Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, folio majori, seculi XI vel XII, n° 1519, mutilus initio et fine; et in ipso martyrio Acindyni aliquid deest inter fol. 26 et 27. — 9. Viennensis in Austria, e bibliotheca Cæsarea, membraneus, folio magno, seculi XII, n° 5. — 10. Romanus, e bibliotheca Vallicelliana, papyraceus, folio parvo, seculi XIV, mutilus, n° 34. Cum hoc codice diligens collatio instituta non fuit.

Collatio horum codicum instituitur cum Vaticano 807, qui hic recensetur n° 1. Ubi vero codex numero 2 fere ex verbo convenit cum Veneto, variantes lectiones ad Venetum referuntur.

CAPUT PRIMUM.
SS. Acindynus, Pegasius et Anempodistus Saporis regis jussu comprehensi et ab eo interrogati, fustibus et igne varie torti, divinitus sanantur. Regi usu linguæ dempto et fulgoribus erumpentibus, impiis terror incutitur.

Μαρτύριον τῶν ἁγίων τοῦ Χριστοῦ μεγαλομαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀφθονίου, Ἐλπιδιφόρου καὶ Ἀνεμποδίστου. — Κατὰ τοὺς καιροὺς ἐκείνους, Σαβωρίου τοῦ δυσωνύμου συγχωρήσει τῆς περὶ ταῦτα τοῦ Θεοῦ οἰκονομικῆς προνοίας τὴν τῶν Περσῶν βασίλειον ἀρχὴν διέποντος, διωγμὸς κατὰ χριστιανῶν καὶ διωγμῶν ὁ βαρύτατος ἀνερρεπίσθη τῇ ἀνοσιουργῷ αὐτοῦ καὶ πρὸς τὴν ἀσέβειαν ἐπιρρεπῶς ἐχούσῃ προαιρέσει. Ἀνηνέχθη * δὲ αὐτῷ τὰ περὶ τῶν ἁγίων Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ Ἀνεμποδίστου, ὅτιπέρ εἰσιν ἄνδρες ἐν οἰκίσκῳ τινὶ κρυπτόμενοι· πολλά τε πλήθη τῶν χριστιανῶν πρὸς αὐτοὺς φοιτῶντα, καὶ ταῖς αὐτῶν διδαχαῖς τε καὶ παραινέσεσιν ἐν τῇ κατ᾽ αὐτοὺς ἀπιστηριζόμενοι πίστει τῶν βασιλικῶν θεσπισμάτων καταφρονεῖν ἐκπαιδεύονται. Τούτων τῶν λόγων ὁ τῆς ἀσεβείας προστάτης ἀκούσας, ἀγανακτεῖ μὲν κατὰ τῶν δηλατόρων, ῥαθυμίας αὐτῶν καταγνούς· κελεύει δὲ μετ᾽ ὀργῆς ἀχθῆναι τοὺς ἁγίους, φήσας· Εἰ δυνατὸν, καὶ τὸ δομάτιον ἐν ᾧ τὰς διαγωγὰς ἔχουσιν, ἀγώγιμον σὺν αὐτοῖς ποιήσασθε. Οἱ δὲ τῆς εἰδωλομανίας θεραπευταὶ τὸ τοῦ βασιλέως πρόσταγμα ὥσπερ τι καταθύμιον τῆς οἰκείας ἀβελτηρίας δεξάμενοι, καταλαβόντες τὸν τόπον ἐν ᾧ τὰς οἰκήσεις ἐποιοῦντο οἱ ἅγιοι, ἐξάγουσιν αὐτοὺς μετὰ βίας ἕλκοντες, καὶ δεσμὰ περιθέντες σὺν ἀσφαλείᾳ πάσῃ πρὸς τὸν δυσμενέστατον τύραννον τούτους διακομίζουσιν.

[2] Καὶ παραστάντων αὐτῶν, φησὶ πρὸς αὐτοὺς ὁ σκολιώτατος βασιλεύς · Τεκνία, τίς ἡ πατρὶς ὑμῶν; Τὸ γένος πόθεν κατάγεσθε; καὶ τί τὸ ὑμῶν ἐπιτήδευμα; Οἱ ἅγιοι ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος εἶπον· Πατρὶς ἡμῶν, ὦ βασιλεῦ, ἡ θρεψαμένη καὶ ζωὴν ἡμῖν χαρισαμένη Τριὰς ἀχώριστός ἐστιν· εἷς Θεὸς ἐξ οὗ τὰ πάντα · καὶ ἡμεῖς εἰς αὐτόν. Ὁ βασιλεὺς εἶπεν · Οὔπω πεῖραν βασάνων ἐλάβετε, καὶ διὰ τοῦτο πρὸς τὰς ἀποκρίσεις καταφρονητικῶς διατίθεσθε. Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος εἶπεν· Καὶ τί παρὰ ταῦτα λογίζῃ ἀποφαίνεσθαι ἡμᾶς; ἦ φλυαρεῖν, καὶ περὶ ἀνυποστάτων διαλέγεσθαι; Καὶ προσθεὶς ὁ ἅγιος Πηγάσιος εἶπεν· Διὰ γὰρ τοῦτο καὶ κατεκρύψαμεν ἑαυτοὺς, τὸ πανοῦργόν σου τῆς γνώμης διὰ πολλῶν ἀναμαθόντες. Καὶ νῦν κατὰ Θεοῦ βούλησιν, ἵν᾽ οὕτως εἴπω, παριστάμεθα κατενώπιόν σου τὸ οἰκεῖον σέβας διαγγέλλοντες. Ὁ βασιλεὺς εἶπεν· Προσελθόντες τάχιον θύσατε τοῖς θεοῖς, ὡς ἂν μὴ τῆς ἀγανακτήσεως ἡμῶν ἐν πείρᾳ γεγονότες πρὸς μεταμέλειαν ἀνόνητον καταντήσητε. Ὁ ἅγιος Ἀνεμπόδιστος εἶπεν · Ἐχρῆν μὲν ἡμᾶς, ὦ βασιλεῦ, σιωπῶντας φέρειν τὰ παρὰ σοῦ εἰς ἡμᾶς πεπαρῳνημένα· διὰ δὲ τὴν ζέουσαν τοῦ Θεοῦ ἀγάπησιν, τὴν σιγὴν ὡς ἄκαιρον ἀπωθούμενοι εὐκαίρως τῇ παρρησίᾳ χώραν ἀποδιδόαμεν. Τί οὖν ἐπερωτᾷς ἐνεγκαμένην καὶ θρησκείαν καὶ ὄνομα; Ταῦτα πάντα Χριστὸς ἡμῖν ἐστιν, ὁ τῶν ἁπάντων δημιουργός τε καὶ κτίστης. Ὁ βασιλεὺς εἶπεν· Νὴ τοὺς θεοὺς ἅπαντας καὶ τὴν τούτων ἀήττητον δύναμιν, πικροτάτῳ τὴν ταχίστην ὑμᾶς παραπεμψω θανάτῳ. Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος ἔφη· Μόλις ἐπέγνως, ἀθλιώτατε, τὸ σύμφερον ἡμῖν καὶ σωτήριον.

[3] Τότε κελεύει αὐτοὺς ὁπλωθέντας ἐκ τεσσάρων ἀνηλεῶς καθ, ὅλον τὸ σῶμα ῥαβδίζεσθαι. Οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ ἀθλοφόροι γενναίῳ φρονήματι τὰς πληγὰς ὑποφέροντες, ἐκ βάθους ψυχῆς τῷ Θεῷ ἀνεκέκραγον· Ἴδε, Κύριε, καὶ μὴ παρασιωπήσῃς. Κύριε, μὴ ἀποστῇς ἀφ᾽ ἡμῶν, καὶ γνώτωσαν ὅτι ἡ χείρ σου αὕτη καὶ σὺ, Κύριε, ἐβοήθησας ἡμῖν. Ἐν δὲ τῷ ψάλλειν αὐτοὺς ταῦτα, τῶν τυπτόντων ἠτονηκότων τῇ τῆς ὥρας παρατάσει, ἕτεροι ἐν παραλλαγῇ κεντυρίωνες καθ᾽ ἕνα τούτων ἕκαστοι γινόμενοι τοῦ αὐτοῦ ἔργου εἴχοντο. Ὁ δὲ πυρσολάτρης βασιλεὺς θεωρῶν αὐτοὺς ὡς ἐν ἀλλοτρίῳ σώματι πάσχοντας ὑπεξέπληξε *· ὡς ὅλως ἐκλυθεὶς εἰς τοὐπίσω κατέπεσεν, ὤστε νομίζειν τούς τε περιεστῶτας ὄχλους καὶ τοὺς ἄλλως ὑπηρετοῦντας στρατιώτας ὅτι, τέθνηκε ὁ μεγάλα φανταζόμενος. Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· Ἐπιτιμήσαι σοι Κύριος, ὃς καὶ τὸ ζῆν σοι ἐχαρίσατο. Ὁ δὲ βασλεὺς πάλιν ἐν ἑαυτῷ γενόμενος καὶ ὀργιλώτερον κινηθεὶς κελεύει κρεμασθέντας αὐτοὺς ἐπὶ τοσοῦτον διατείνεσθαι, ὥστε εἰ δυνατὸν καὶ αὐτὴν τὴν πλοκὴν διασπασθῆναι * ὑφ᾽ ἧς οἱ ἅγιοι τὴν τάσιν ὑπέμενον· πῦρ δὲ σφοδρὸν κάτωθεν αὐτῶν ὑπανάψαντας δεινοτέραν τὴν τιμωρίαν κατασκευάσαι, ὡς ἂν ὑπὸ τῶν δεσμῶν πιεζόμενοι καὶ ὑπὸ τοῦ πυρὸς ἐκτηκόμενοι κακιγκάκως τὰς ψυχὰς ἀπορρήξωσιν. Ἡ δὲ τῶν μαρτύρων τρισόλβιος στερρότης ἐπὶ πλεῖον ἐγκαρτεροῦσα τοῖς δεινοῖς, ὁμόφωνον τὴν προσευχὴν ἀνεπεμπεν, Ὁ φωτισμὸς ἡμῶν, λέγουσα, καὶ γεωργὸς τῶν ψυχῶν ἡμῶν, πεπραμένος δι᾽ ἡμᾶς τοὺς ταπεινοὺς καὶ ἀτιμίας καὶ ὕβρεις ὑπομείνας, ἐν ξύλῳ τε τανυσθεὶς ὡς ἄνθρωπος καὶ τῇ χειρὶ συνέχων τὰ σύμπαντα, ὁ καὶ ὑπερ τῶν ἀναιρούντων τὸν οἰκεῖον πατέρα καὶ Θεὸν ἐξιλεούμενος καὶ λέγων, Ἄφες αὐτοῖς, οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιοῦσι· καὶ τὰ νῦν, δέσποτα φιλάνθρωπε, ἔπιδε ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν ἡμῶν καὶ δεῖξόν σου τοὺς οἰκτιρμοὺς ἐπὶ τῇ κακώσει ἡμῶν ταύτῃ, ἐξαιρούμενος ἡμᾶς τῆς τοῦ τυράννου τούτου κακοτέχνου ψυχῆς, καὶ διδαχθήτωσαν πάντες ὅτι σε ἔχομεν Θεὸν ἐν οὐρονοῖς καὶ τὸν ἄναρχόν σου Πατέρα καὶ τὸ προσκυνητὸν καὶ πανάγιόν σου Πνεῦμα εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.

[4] Ταῦτα δὲ αὐτῶν εὐξαμένων, ἐφάνη αὐτοῖς ὁ Κύριος ἐν τῇ καθ᾽ ἡμᾶς ἀνθρωπίίνῃ μορφῇ, ὡς ἐν ἐσθῆτι λευκῇ ὁρώμενος, καὶ λύων μὲν τὰ δεσμὰ, τὴν δὲ φλόγα δροσίζων καθά ποτε τοῖς τρισὶ νεανίαις ἐπιφαινόμενος ἔδρασκε. Διὸ καὶ εὑρέθησαν οἱ τοῦ ψεύδους ἀνταγωνισταὶ κατενώπιον τοῦ βασιλέως σῶοί τε καὶ ἀβλαβεῖς ἱστάμενοι. Πρὸς οὓς ὁ ἀναιδὴς ἐκεῖνος καὶ τῶν θηρίων ὠμότερος ἔφη· Τί ὑμῖν δοκεῖ, Ἀκίνδυνε, Πηγάσιε καὶ Ἀνεμπόδιστε; Ἔπεισαν ὑμᾶς αἱ μικραὶ αὖται βάσανοι τῆς κατεχούσης πλάνης ἀποστῆναι καὶ τοῖς ἡμετέροις θεσπίσμασιν ὑπεῖξαι; ἢ ταῖς οἰκείαις θαρροῦντες γοητείαις διακρούεσθε ταύτας, ἑαυτοὺς ἐξαπατῶντες; Ὁ μακάριος Ἀκίνδυνος ἔφη· Ἐπειδὴ ἔθου ἐν τῇ διανοίᾳ σου τὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ θαυματουργήματα μὴ ταῖς ἀληθείαις, φαντασίᾳ δὲ μόνῃ γένεσθαι · ἰδοὺ, ἔσῃ σιωπῶν καὶ μὴ δυνάμενος λαλῆσαι, ἵν᾽ ἐναργῶς ἐπιγνῷς τὴν δύναμιν τοῦ ἐνεργοῦντος ζωοποιοῦ Πνεύματος. Εἰ οὖν δύνασαι λαλῆσαι, ἀποκρίθητι ποίοις ἡμᾶς καλεύεις θῦσαι θεοῖς; Ὁ δὲ φιμωθεὶς διέμενε κωφεύων, νεύματι μόνῳ τὰ τῆς γνώμης παραδεικνύων. Χλευάζοντες δὲ αὐτοῦ τὴν ἄνοιαν ἐπιπλέον οἱ τοῦ Χριστοῦ μάρτυρες· Ἰδοὺ, φασὶ *, τοῦ σοῦ δικαστηρίου καταφρονοῦντες ὑποχωροῦμεν ἀσυντάκτως, καὶ οὐδὲ προσφθέγξασθαι δύνῃ ὅλως, τῇ τοῦ Θεοῦ ἀοράτῳ κρατούμενος ἰσχύἳ.

[5] Ὡς ἐν σχήματι δὲ τὴν ἀναχώρησιν ποιουμένων αὐτῶν, ὁ βασιλεὺς ἐν ἀμηχανίᾳ γέγονε καὶ τοὺς περιεστῶτας συχνῶς ὑποβλεπόμενος τὴν τῶν ἁγίων αὖθις κατεῖρξιν δι᾽ αὐτῶν γενέσθαι ἐν ἐλπίσιν ἐτίθετο. Τῶν δὲ τοῖς ἀσεβέσιν αὐτοῦ προστάγμασιν ὑπηρετούντων μηδαμῶς τὰ τῆς βουλήσεως αὐτοῦ κατανοῆσαι δυναμένων, ἐμμανὴς γενόμενος, τήν τε χλαμύδα περιρρηξάμενος, καὶ τὸ φιβλατώριον τῷ ἐδάφει προσαπορρίψας εἰς ἀθυμίαν καὶ οἶκτον τοὺς περιεστῶτας ἐνέβαλεν. Οὓς καὶ κατελεήσαντες οἱ τοῦ φιλανθρώπου βασιλέως ἀήττητοι στρατιῶται· Ὢ πηρώσεως, ἔφησαν, ἀνθρώπων· Πάντες ἔμυσαν τοὺς ὀφθαλμούς· βλέποντες οὐ βλέπουσι, καὶ ἀκούοντες οὐκ ἀκούουσιν· ἐπωρώθη γὰρ ἡ καρδία αὐτῶν, καὶ τοῖς ὠσὶ βαρέως ἤκουσαν, προφητικῶς, εἰπεῖν, εἰς τὸ μὴ αὐγασθῆναι αὐτοῖς τὸν φωτισμὸν τοῦ εὐαγγελίου τῆς εἰρήνης. Ἀλλ᾽ ἐξεγέρθητι, Κύριε ὁ Θεὸς, ἡ δόξα τῶν δούλων σου, καὶ διάνοιξον τοὺς ὀφθαλμοὺς τῶν εἰς αἰωνίαν ζωὴν τεταγμένων, εἰς τὸ κατανοῆσαι τὰ θαυμάσιά σου, καὶ δοξάσαι τὸ προσκυνητὸν καὶ πανάγιον ὄνομά σου, νῦν τε κάὶ εἰς αἰῶνας. Ἀμήν. Ταῦτα δὲ αὐτῶν εὐξαμένων, στρατὸς αὐτοῖς ὰγγελικὸς ἐπεφάνη· ὧν τὴν λαμπρότητα οἱ ὁρᾶν μὴ φέροντες ἐπὶ τῆς γῆς κατέπιπτον. Οἱ δὲ ἅγιοι τῆς οἰκείας ἐχόμενοι δοξολογίας, τῷ τερατουργῷ Θεῷ τὴν εὐχαριστίαν προσῆγον· Ὁ Θεὸς ἡμῶν, λέγοντες, καταφυγὴ καὶ δύναμις, βοηθὸς ἐν θλίψεσι ταῖς εὑρούσαις ἡμᾶς σφόδρα, εὐκαίρως τῷ Δαβὶδ συμφθεγγόμεθα * σήμερον. Ἀνάστα οὖν ὁ Θεὸς, βοήθησον ἡμῖν, καὶ λύτρωσαι ἡμᾶς τῶν περιεχουσῶν κακώσεων, ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου.

[6] Καὶ ταῦτα βλέπων ὁ τῆς ἀνομίας ἐργάτης καὶ τῆς ἀπωλείας υἱὸς, οὐδ᾽ οὕτως ἐν ἑαυτῷ γέγονεν, ἀλλὰ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ τύπτων έκ βαθέων στεναγμοὺς ἀνέπεμπεν. Ἐπὶ δὲ τῇ πωρώσει αὐτοῦ ὁ τοῦ εὐσπλάγχνου Θεοῦ συμπαθέστατος μιμητὴς Ἀκίνδυνος λύπῃ συσχεθεὶς καὶ δακρύσας ἐν οἰκτιρμῷ ψυχῆς, ἔφη πρὸς αὐτόν· Λάλει ἀκωλύτως, ὦ ἄνθρωπε, κἂν τῇ ἐξαπάτῃ τῆς εἰδωλομανίας τῆς πρὸς τὸν Θεὸν ἀγνωμοσύνης οὐκ ἐξίστασαι. Ὁ δὲ παραυτίκα, μηδ᾽ εἰς ἀνάμνησιν τῶν προγεγονότων ἐλθὼν ὅλως, διανοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ τοῖς παρεστῶσιν ἀπέφησε· Τὰ μὲν κατὰ τὸν Ἀκίνδυνον, Πηγάσιον καὶ Ἀνεμπόδιστον τὸ κεχρεωστημένον τέλος ἕξει, ἑαυτῷ δὲ τὴν ἐκδίκησιν μετ᾽ οὐ πολὺ ποιήσομαι, τὴν ὑμετέραν διελέγχων κακόνοιαν, καὶ τῆς ἀνηκοΐας κατάλληλον τὴν τιμωρίαν ἐπάγων. Καὶ κελεύει εὐθέως σιδηροῦς κραββάτους ἐνεχθέντας, πῦρ ὑποκάτωθεν αὐτῶν ὑποστρωθῆναι, στέαρ τε καὶ πίσσαν καὶ ῥητίνην ἐπιρραίνεσθαι, καὶ οὕτω τοὺς ἁγίους τούτοις ἀνακλιθῆναι προσέταξε. Καὶ τοῦ κελευσθέντος μετὰ σπουδῆς ἐπιτελεσθέντος, ἐπὶ πολλαῖς ταῖς ὥραις τεταμένων αὐτῶν, τῆς συνήθους εἴχοντο δοξολογίας· Ἐπύρωσας ἡμᾶς, Κύριε, φάσκοντες. ὡς πυροῦται τὸ ἀργύριον· ἔθου θλίψεις ἐπὶ τὸν νῶτον ἡμῶν καὶ ἐπεβίβασας ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν· καὶ νῦν, Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, παράσχου ἡμῖν τὸ * φυλάσσειν τὰ δικαιώματά σου καὶ τὰ μαρτύρια, διδοὺς καὶ τοῖς παρεστῶσι κατάνυξιν τοῦ φοβεῖσθαι τὸ ὄνομά σου, ὅτι καὶ τὰ θαυμάσιά σου ὑπέδειξας αὐτοῖς.

[7] Ταῦτα [Cum Veneto convenit 2 ab initio hujus numeri usque ad (ὅτι τῆ-τελειώσασιν), pro quibus legitur in 2: ὅτι προεφήτευσαν…ὁρῶ (ut in 1) γὰρ…φρόνημα ἕν (ut in 4).] δὲ αὐτῶν εἰπόντων, φωνὴ ἐκ τῶν οὐρανῶν ἠνέχθη λέγουσα· Ἐπ᾽ ἀληθείας τὴν κλῆσιν τῶν ὀνομάτων ὑμῶν ἐπὶ τῶν ἔργων ἐδείξατε. Μακάριαι αἱ μητέρες ὑμῶν, ὅτι τῇ φύσει τῶν πραγμάτων ἁρμοδίως τὰ ὀνόματα ἐπιτεθείκασιν· ἀκίνδυνον γὰρ τὴν ἀφθονίαν πηγάζοντες ἀνεμποδίστως, ὡς ἐν τρισί τε σώμασι μίαν ψυχὴν περιφέροντες, καὶ τὸ ἓν φρονεῖν διὰ πάντων ἐκτήσασθε. Κατὰ γοῦν τὴν πίστιν ὑμῶν καὶ ἐλπίδα γενηθήτω ὑμῖν, διὰ τῆς εἰς ἐμὲ ἀνυποκρίτου ἀγάπης τὸν δρόμον τελειώσασιν. Οἱ δὲ τῆς φωνῆς ταύτης καταξιωθέντες ἀκοῦσαι, ἐν ὅλῃ καρδίᾳ διαρρήδην ἐβόησαν· Ἀληθῶς ἀνίκητός ἐστιν ἡ τοῦ Κυρίου [Ἰησοῦ Χριστοῦ add. 2.] δύναμις, καὶ πλὴν αὐτοῦ οὐκ ἔστι Θεὸς ἕτερος. Μακάριοι δὲ καὶ ὑμεῖς, οἱ τῆς αὐτοῦ παρουσίας μάρτυρες · ὁμολογοῦντες ἐν αὐτῷ τὴν ἀκατάληπτον τούτου μεγαλοπρέπειαν. Ἀλλὰ βοηθήσατε καὶ ἡμῖν, μὴ τὸ ἑαυτῶν μόνον ζητοῦντες, καὶ τοῦ βυθοῦ τῆς ἀθεΐας ἀνελκύσατε. Εἰ γὰρ ὡς [εὐτελῶν καὶ add.] σμικροτάτων καταφρονήσετε * [ἡμῶν add.] , ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ὑπὲρ τῶν ἡμετέρων ψυχῶν λόγον δώσετε τῷ [δικαίῳ καὶ add.] ἀπαραλογίστῳ κριτῇ. Οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ μάρτυρες εἰς οὐρανὸν ἀνατείναντες τὸ ὄμμα· Ὁ Θεὸς ὁ ὕψιστος, ἔλεγον [(ὁ. ὕ. ἔ) ἔ. ὁ. ὕ.] , βροχὴν ἑκούσιον τῇ κληρονομίᾳ σου, ἤτοι τοῖς πιστεύσασιν εἰς τὸ ὄνομά σου [τὸ ἅγιον add.] , κατάπεμψον, καὶ ὡς ἴαμα δρόσου ταῖς ψυχαῖς αὐτῶν γενέσθαι ταύτην παρασκεύασον, φωτίζων τὰς αὐτῶν διανοίας ἐν τῇ χρηστότητί σου, ἵνα γνῶσι πάντες ὅτι σὺ εἶ Θεὸς μόνος καὶ πάντα [δυνατά add.] * σοί ἐστιν. Καὶ ἅμα τῇ συμπληρώσει τῆς εὐχῆς τῶν ἁγίων, αἰφνιδίως ἀστραπῶν τε καὶ βροντῶν ἐκραγέντων, τοσοῦτος ὑετὸς κατηνέχθη ὥστε φόβῳ συσχεθέντας τοὺς ἐναντίους πάντας, ὧδέ τε κἀκεῖσε διασκεδασθέντας, φυγῇ τὴν σωτηρίαν πορίσασθαι, μόνων τῶν εἰς Χριστὸν πεπιστευκότων σὺν τοῖς θεοφόροις μάρτυσιν ἐναπομεινάντων. Πρὸς οὑς καὶ οἱ ἅγιοι εἶπον · Μὴ φοβεῖσθε ὑμεῖς, οἱ τῷ Χριστῷ ἀποκληρωθέντες · διὰ γὰρ ὑμᾶς γέγογεν ἡ ῥαγδαία τῶν ὑδάτων ἐπίκλυσις [(διὰ γὰρ-ἐπίκλυσις) δι᾽ ὑμᾶς … οὗτος (ut in 1)] , ὡς ἂν τῷ ἄνωθεν θείῳ φόβῳ τὸν ἀνθρώπινον διακρούσησθε.

Μαρτύριον τῶν ἁγίων Ἀνεμποδίστου, Ἀφθονίου καὶ Ἐλπιδιφόρου [Μαρτύριον τῶν ἁγίων καὶ ἐνδόξων τοῦ Χριστοῦ μαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀνεμποδίστου, Ἀφθονίου καὶ Ἐλπιδιφόρου 2; Μαρτύριον τῶν ἁγίων μαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ Ἀνεμποδίστου 4; Μαρτύριον τοῦ ἁγίου Ἀκιδύνου καὶ τῶν σὺν αὐτῷ μαρτυρησάντων 5; Μαρτύριον τῶν ἁγίων Ἀκινδύνου [Π. καὶ Α.] καὶ τῆς συνοδίας αὐτῶν 6; Μαρτύριον τῶν ἁγίων Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀφθονίου, Ἐλπιδιφόρου καὶ Ἀνεμποδίστου 7; Ἄθλησις τῶν ἁγίων καὶ ἐνδόξων τοῦ Χριστοῦ μαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀνεμποδίστου, Ἀφθονίου καὶ Ἐλπιδιφόρου 8.] . — 1. Κατὰ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον [(τ. κ. ἐ.) τοὺς καιροὺς ἐκείνους 2, 4 – 9.] βασιλεύοντος κατὰ συγχώρησιν τοῦ [om. 2, 8, 9.] Χριστοῦ [Θεοῦ 2, 8, 9.] Σαβορίου [Σαβωρίου 2, 4, 7 – 9.] τινὸς τῶν Περσῶν καὶ αὐτὸς [αὐτοῦ 2, 4 – 9.] ὑπάρχων [ὑπάρχοντος 2, 4 – 9.] πλήρης [πλήρους 8.] ἀνομίας καὶ ἐνδεδυμένος [ἐνδεδυμένου 2, 4, 5, 7 – 9; ἐνδυσαμένου 6.] πλήρης [ὅλον 2, 5 – 9.] τὸν σατανᾶν [οὗτος add. 2, 4 – 6, 8, 9.] , κίνησιν [om. 2.] ἐποίησεν [ἐποιεῖτο 4; καὶ διωγμὸν add. 2.] κατὰ τῶν δούλων τοῦ Χριστοῦ [Θεοῦ 2, 4 – 9.] τῶν χριστιανῶν. Ἀνενέχθη δὲ αὐτῷ τὰ περὶ τῶν ἁγίων Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ Ἀνεμποδίστου ὅτιπερ τρεῖς [τινές 5; εἰσιν 2.] εἰσιν [τρεῖς ἄνδρες 2.] ἐν οἴκῳ σκοτεινῷ κρυπτόμενοι καὶ πάμπολλα [παμπληθεὶ 2, 5 – 9; παμπληθῆ 4.] πλήθη [πάντες 2, 4 – 9.] τρέχουσιν [πρὸς αὐτοὺς add. 7 – 9.] ἀκοῦσαι τῶν [τὸν 6.] λόγων [λόγον 6.] αὐτῶν, καὶ ὥσπερ ἐμμανεῖς οἱ [om. 2, 4 – 9.] ἄνθρωποι [om. 2, 4 – 9.] γενόμενοι οὕτως ἀκολουθεῖ [εὑρίσκονται 2, 4 – 9.] ἕκαστος [ζηλοῦντες add. 2, 4 – 9.] τὴν [τῇ 3.] ὁδὸν [ὁδῷ 3.] αὐτῶν. Ἀκούσας δὲ ὁ βασιλεὺς Σαβόριος τοὺς λόγους τούτους, πάνυ ἠγανάκτησεν κατὰ τῶν δηλατόρων, λέγων· Διὰ τί, εἰδότες [ἰδόντες 2, 5 – 9; εἰδόντες 4.] αὐτοὺς τοιούτους [ὄντας add. 2, 5, 8, 9.] οὐκ ἠγάγετε αὐτοὺς [om. 4, 5, 8, 9; μεθ᾽ ἑαυτῶν 2.] πρός [om. 2, 4, 6, 7.] με [om. 2, 4, 6, 7.] ; Λέγουσιν αὐτῷ οἱ δηλάτωρες [δηλάτορες 2, 5 – 9.] . Εἰ κελεύει [κελεύεις 5, 8, 9.] ὁ ἡμέτερος δεσπότης, ἄρτι παρίστανται ἔμπροσθέν [ἐνώπιόν 4, 6.] σου, Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς [μετ᾽ ὀργῆς add. 4, 5, 8, 9.] εἶπεν· Εἰ δυνατὸν, σὺν τῷ κελλίῳ αὐτῶν ἀγάγετέ μοι [om. 7 – 9.] αὐτούς. Οἱ δὲ τῆς ἀδικίας ἐργάται λαβόντες ἐπιδομὴν [ἐπιτροπὴν 4, 6, 7; τὴν πρόσταξιν 5.] , ὥσπερ [ὡς 2, 4 – 9.] ἄγριοι θῆρες [(ἄ. θ.) θ. ἄ. 8, 9.] ἔβρυχον κατ᾽ αὐτῶν· [εἶτα add. 2.] ἐπιστάντες δὲ [om. 2.] τῷ [τὸ 4.] κελλίῳ [κελλίον 4.] τῶν ἁγίων καὶ κλάσαντες τὴν θύραν εἰσῆλθον, καὶ δήσαντες τοὺς τρεῖς εἰς [ὑπὸ 2, 4 – 9.] πᾶσαν ἀσφάλειαν πικρῶς [πικρὰν 2, 4 – 9.] θλίβοντες αὐτοὺς ἤγαγον πρὸς τὸν βασιλέα.

[2] Ὁ δὲ βασιλεὺς ἔφη αὐτοῖς [(Ὁ δ. β. ἔ. αὐ.) Προσαχθέντων δὲ αὐτῶν, ἔφη (εἶπεν 5) αὐτοῖς ὁ βασιλεὺς Σαβώριος (Σαβόριος 6, om. 5) 2, 4 – 9.] . Τί ἐστιν, τεκνία μου [τὸ συμβὰν ὑμῖν add. 5.] ; Πόθεν ἐστέ [(π. ἐ.) καὶ ποίας πατρίδος τυγχάνετε 5.] ; Οἱ δὲ [om. 4, 5.] ἅγιοι ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος εἶπον [βασιλεῦ add. 2.] . Τὴν πατρίδα ἡμῶν ἐπερωτᾷς [(Τὴν πατρίδα ἡμῶν ἐπερωτᾷς;) om. 5; Ἡ πατρὶς ἡμῶν ἡ θρεψαμένη ἡμᾶς (ἡ ἡμετέρα πατρὶς ἡ θρεψαμένη 5) καὶ ζωὴν ἡμῖν χαρισαμένη add. 2, 4 – 9.] ; Τριὰς ἀχώριστός ἐστιν [(ἀ. ἐ.) ἐ. ἀ. 4, 5, 8, 9.] . τὸ δὲ ὄνομα [(τ. δ. ὄ.) om. 2; αὐτῆς add. 4 – 9.] εἷς ὁ Θεὸς, ἐξ οὗ τὰ πάντα καὶ ἡμεῖς εἰς αὐτόν. Ὁ [Ἔφη ὁ 5.] δὲ [om. 2, 4, 5, 7, 8.] βασιλεὺς εἶπεν [om. 5.] . Οὔπω πεῖραν ἐλάβετε βασάνων [(ἐ β.) β. ἐ. 2; ἐ. τῶν β. 9.] , καὶ ξένον ὑμῖν καταφαίνεται [(ξ. ὑ. κ.) διὰ τοῦτο πρὸς τὰς ἀποκρίσεις καταφρονητικῶς διατίθεσθε 2.] . Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος εἶπεν· Τί ἡμᾶς ἐκάλεσας· φλυαρεῖν ἤ τι διαπράξασθαι; Ἔτι [Καὶ προσθεὶς 2.] ὁ ἅγιος Πηγάσιος εἶπεν· Διὰ τὸ μὴ φλυαρεῖν ἡμᾶς καὶ βλέπειν σου [om. 6.] τὴν κακίστην [κάκιστον 6.] γνώμην [καὶ προαίρεσιν add. 2.] ἐκρύψαμεν ἑαυτοὺς, καὶ ἄρτι [νῦν 2.] κατὰ Θεοῦ κέλευσιν [βούλησιν, ἵν᾽ οὕτως εἴπω 2; (Θ. κ.) συγχώρησιν Θεοῦ 4, 7.] ἱστάμεθα [παριστάμεθα 2.] σιωπῶντες [ἐνώπιόν σου 6; ἐνώπιόν σου τὸ οἰκεῖον σέβας διαγγέλλοντες 2.] . Ὁ δὲ [om. 2, 4, 8, 9.] βασιλεὺς Σαβόριος [Σαβώριος 2, 4, 6, 8, 9; (ὁ δ. β. Σ.) Σ. ὁ βασιλεὺς 7.] εἶπεν· Προσέλθετε [προσελθόντες 2.] σὺν [συντόμως 4, 7, 8; σύντομοι 6, 9, 11.] ἐμοὶ [om. 4, 6 – 9.] καὶ θύσατε [(σὺν-θύσατε) ταχεῖον σὺν ἐμοὶ θύσατε τοῖς θεοῖς, ὡς ἂν μὴ τῆς ἀγανακτήσεως ἡμῶν ἔμπειρα γεγονότες πρὸς μεταμέλειαν ἀνόητον καταντήσητε 2.] . οὐδέπω [οὐδέποτε 4, 6, 7; οὐδέπω 8, 9.] γὰρ καθ᾽ ὑμῶν ἠγανάκτησα. Ὁ ἅγιος Ἀνεμπώδιστος [Ἀνεμπόδιστος 2, 4, 6 – 9; (Ἔτι ὁ ἄγιος-Ἀνεμπώδιστος) Λέγει ὁ βασιλεὺς συντόμως· Προσέλθετε καὶ θύσατε τοῖς θεοῖς· οὐδὲ γὰρ καθ᾽ ὑμῶν ἠγανάκτησα. Ὁ ἅγιος Πηγάσιος εἶπεν· Ἡμεῖς, ὦ βασιλεῦ, διὰ τὸ μὴ βλέπειν καὶ ἀκούειν σου τοιαῦτα φλυαροῦντος, διὰ τοῦτο ἐκρύψαμεν ἑαυτοὺς, καὶ ἄρτι κατὰ κέλευσιν Θεοῦ ἱστάμεθα ἐνώπιόν σου, καταισχῦναί σε βουλόμενοι. Προσθεὶς δὲ ὁ ἅγιος Ἀνεμπόδιστος 5.] εἶπεν· Ἐχρῆν [ἡμᾶς add. 8, 9.] μὲν, ὦ βασιλεῦ τῆς ἀδικίας, σιωπῶντας [σιωπᾶν 5.] ἡμᾶς [om. 8, 9.] εἶναι [om. 8, 9; καὶ μηδέν σοι ἀποκρίνασθαι· ἀλλὰ 5.] . διὰ δὲ τὴν ζέουσαν στοργὴν τοῦ Θεοῦ εἰς ἡμᾶς [(δὲ-ἡμᾶς) τὴν ζ. εἰς ἡμᾶς στοργήν τὴν πρὸς τὸν Θεὸν 5.] οὐ δυνάμεθα σιωπᾶν [τοῦτο ποιεῖν 5.] . Εἰ οὖν ἔχεις τί ποιεῖν [om. 2, 4 – 9.] καθ᾽ ἡμῶν [ποιεῖν add. 6, 8, 9.] , ποίει [om. 8, 9.] , ἐχθρὲ τοῦ Θεοῦ καὶ φίλε τοῦ διαβόλου καὶ πάσης ἀδικίας συμμέτοχε. [Καὶ add. 2, 6, 8, 9.] Τί ἐρωτᾷς ἡμᾶς πόθεν [ἐσμὲν add. 2.] καὶ ποίας θρησκείας ἐσμέν [τυγχάνομεν 2.] ; Σαβόριος βασιλεὺς [(Σ. β.) Σαβώριος β. Περσῶν 2, 4, 7 – 9; Σαβώριος ὁ β. Π. 6.] εἶπεν [(ποίει, ἐχθρὲ-εἶπεν) κατὰ τὸ δοκοῦν σοι πράσσε· ἐχθρὸς γὰρ εἶ τοῦ Θεοῦ καὶ φίλος τοῦ πατρός σου τοῦ σατανᾶ. Σαβώριος δὲ ὁ τῶν Π. β. ἔφη 5.] . Μὰ τοὺς θεοὺς ἅπαντας καὶ τὴν τούτων ἀήττητον [ἀνίκητον 8, 9.] νίκην [δύναμιν 2, 8, 9.] , σύντομον καθ᾽ ὑμῶν θάνατον [(κ. ὑ. θ.) θ. κ. ὑ. 8, 9.] ποιήσομαι * [(θ. π.) ποήσομαι θ. 5.] . Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος εἶπεν· Μόλις, τρισάθλιε, ἐνενόησας [ἐνοήσας 2, 4 – 9.] τὸ καλὸν καὶ σύμφερον ἡμῖν.

[3] Τότε ἐκέλευσεν [παράνομος add. 8, 9.] αὐτοὺς [om. 2, 7.] ἁπλωθέντας [(αὐ. ἁ.) ἀ. αὐ. 8, 9.] ἐκ τεσσάρων ξύλοις ἀγρίοις τύπτεσθαι αὐτούς [τυπτομένων δὲ τῶν ἁγίων 8, 9.] . Οἱ δὲ ἅγιοι [μακάριοι 8, 9; τυπτόμενοι add. 2.] ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος εἶπον· Εἶδε [Ἴδε 2, 4 – 9.] , Κύριε, καὶ [om. 7 – 9.] μὴ παρασιωπήσῃς· Κύριε, μὴ ἀποστῇς ἀφ᾽ ἡμῶν· καὶ [ἀλλὰ om. 6.] γνώτωσαν [ἅπαντες add. 8, 9.] ὅτι ἡ χείρ σου αὕτη καὶ σὺ Κύριε, ἐβοήθησας ἡμῖν [αὐτήν 5.] . Καὶ ψαλλόντων αὐτῶν [ταῦτα add. 8, 9.] ἤλλαξεν ἓκαστος αὐτῶν [ἑκατὸν 4.] ἀνὰ [om. 4, 6 – 9; πλείους ἢ 5.] τριῶν [om. 7 – 9; δέκα 2, 5, 6.] κεντυρίωνας [κεντυρίωνα 8, 9; κεντυριώνων 3; ρ᾽ add. 7.] . Καθήμενος δὲ ὁ βασιλεὺς Σαβόριος [om. 5; Σαβώριος 2, 4, 7 – 9; (Κ. δ. ό β. Σ.) Ὁ δ. β. Σ. κ. 8, 9.] καὶ θεωρῶν αὐτοὺς ἐπιπλεῖον [ἐπιπλείω 7.] τυπτομένους [ἐπὶ πολὺ ὥσπερ ἐν ἀλλοτρίῳ σώματι, ὑπὸ ἐκπλήξεως ὁλως add. 2.] , ἐκλυθεὶς [om. 5.] ἔπεσεν εἰς τὰ ὀπίσω, ὥστε νομίζειν τὸν στρατὸν καὶ τοὺς παρεστῶτας ὄχλους [(κ. τ. π. ὄ.) om. 4.] ὄτι τέθνηκεν [ὁ μεγάλα φρυαττόμενος add. 2.] . Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· Ἐπιτιμήσει [ἐπιτιμησαι 8.] σοι ὁ [om. 3 – 9.] Κύριος, ὃς καὶ τὸ ζῆν σοι ἐχαρίσατο. Καὶ λέγει αὐτῷ ὁ ἅγιος Πηγάσιος· Τὸν αἴροντά σε ὅλον εἰς τὴν γέενναν [τοῦ αἰωνίου πυρὸς add. 8, 9.] , τὰς φλυαρίας ἀπέλασον [ἀπάλλαξον 4, 7; (τ. φ. ἀ.) ἀ. τ. φ. 8, 9.] ἀφ᾽ ἡμῶν [(καὶ λέγει-ἡμῶν) om. 2.] . Ὁ δὲ βασιλεὺς τῶν Περσῶν [(τ. Π.) om. 4 – 9.] Σαβόριος [Σαβώριος 4, 6 – 9; om. 5.] ἀποκριθεὶς εἰπεν [(ἀ. εἶ.) μετ᾽ ὀργῆς ἔφη 5.] . Κρεμάσατε αὐτοὺς, [ἐπὶ add. 5.] τοσοῦτον τείναντες [τείνοντες 5.] εἰς τὰ κάτω ὥστε λυθῆναι αὐτοὺς [om. 5; (λ. αὐ.) αὐ. λ. 4, 6 – 9.] ἀπὸ τῶν δεσμῶν, καὶ πῦρ σφοδρὸν [(π. σ.) σ. π. 5; πυρὸς φλόγα 6.] ἀνάψατε ὑποκάτω αὐτῶν, ἵνα καὶ ὑπὸ τῶν δεσμῶν καὶ [(καὶ ὑπὸ-καὶ) om. 4, 7.] ὑπὸ τοῦ πυρὸς [(τ. π.) τῆς πυρᾶς 6.] ἀναλωθῶσιν [ἀναλισκόμενοι 4 – 9; ἀναλωθέντες 3.] , καὶ [om. 3 – 9.] κακινκάκως [κακιγκάκως 6; κακηκάκως 8; om. 4, 7.] τὰς ἀπορρήτους [ἐπιρρήτους 8, 9; om. 3, 5.] αὐτῶν [om. 5.] ψυχὰς ἐκρήξαντες ἀπολύσωσιν [ἀπολέσωσιν 5 – 7; (Ὁ δὲ βασιλεὺς-ἀπολύσωσιν) Ὁ δὲ βασιλεὺς πάλιν ἐν ἑαυτῷ γενόμενος καὶ ὀργιλώτερον κινηθεὶς κελεύει κρεμασθέντας αὐτοὺς ἐπὶ τοσοῦτον διατείνεσθαι εἰς τὰ κάτω ὥστε εἰ δυνατὸν καὶ αὐτὴν τὴν πλοκὴν τῶν μελῶν διασπασθῆναι *, καὶ πῦρ σφοδρὸν ἀνάψαι ὑποκάτω αὐτῶν, ὡς ἂν ὑπὸ τῶν δεσμῶν πιεζόμενοι καὶ ὑπὸ τοῦ πυρὸς ἀναλισκόμενοι κακιγκάκως ἀπορρηξήσωσιν 2.] . Οἱ δὲ ἅγιοι κρεμάμενοι ἐπιπλεῖον οὐδὲν ἄλλο εἶχον [(οὐ. ἄ. εἶ.) om. 5; οὐ. εἶ. 2; οὐ. ἄ. τι εἶ. 4, 7; οὐ. εἶ. ἄ. τι 6; οὐ. ἄ. 8, 9,] ἐννοεῖν [om. 5; ἐνενόουν 2, 8, 9.] ἢ [om. 5.] τοῦ [εὐχὰς πρὸς τὸν Θεὸν ἀνέπεμπον 5; πρὸς τὸν Θ. εὐ. ἀναπέμπειν καὶ add. 4, 8, 9; π. τ. Θ. εὐ. ἀνατείνειν add. 6; π. τ. Θ. εὐ. ἀνατείνειν καὶ add. 2, 7.] λέγειν [λέγοντες 5, 6; ἔλεγον 9.] . Ὁ φωτισμὸς ἡμῶν [om. 5, 9.] καὶ γεωργὸς [(κ. γ.) om. 5.] τῶν ψυχῶν ἡμῶν, ὁ πεπραμένος δι᾽ ἡμᾶς τοὺς ταπεινοὺς [καὶ ἐξαγοράσας ἡμᾶς τῆς ἁμαρτίας add. 8, 9.] , ὁ ἐμπτυσθεὶς καὶ ἀτιμασθεὶς δι᾽ ἡμᾶς τοὺς ἐλαχίστους, ὁ κρεμασθεὶς ἐπὶ ξύλου [(κ. ἐ. ξ.) ἐ. ξ. κ. 5.] ὡς ἄνθρωπος καὶ τῇ χειρί [(ὡς-χειρί) om. 5.] σου [om. 2, 4 – 9.] τὰ πάντα κατέχων [(τ. π. κ.) om. 5.] . δέσποτα [om. 5; δεσπότης 6.] . καὶ κρεμάμενος [(κ. κ.) om. 2.] αὐτὸς [om. 2, 5.] παρεκάλεις [παρεκάλεσας 4, 6 – 9; ὁ καὶ ὑπὲρ τῶν ἀναιρούντων τὸν οἰκεῖον πατέρα καὶ Θεὸν ἐξιλεούμενος καὶ add. 2; τὸν ἑαυτοῦ πατέρα παρακαλέσας 5.] λέγων [om. 5.] . Πάτερ [om. 2, 5.] , ἄφες [ἀφήσειν 5.] αὐτοῖς [τοῖς φονευταῖς 5.] τὴν [πάτερ 2; τὸ 5.] ἁμαρτίαν [ἔγκλημα 5.] ταύτην [om. 5; οὐ γὰρ οἴδασιν τί ποιοῦσιν add. 2, 4, 6 – 9.] . καὶ τὰ νῦν [(κ. τ. ν.) om. 5.] , δέσποτα [om. 5; Κύριε 4, 7; φιλάνθρωπε 2; ἀγαθὲ καὶ φιλάνθρωπε add. 8, 9.] , ἐλθὲ καὶ [(ἐ. κ.) om. 2, 4 – 9.] ἔπιδε [ἔφιδε 5; ἔφειδε 4, 7.] ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν ἡμῶν, καὶ δεῖξόν σου τοὺς οἰκτιρμοὺς [(σ. τ. οἰ.) τ. οἰ. σ. 4, 7.] , καὶ ἐλθὲ [(κ. ἐ.) om. 2, 4 – 9.] ἐν [ἐπὶ 2.] τῷ καμάτῳ [ἡμῶν add. 2, 4 – 9; (τ. κ.) τῇ κακώσει 2.] τούτῳ [ταύτῃ 2.] , καὶ ἔφιδε [ἔπιδε 3; (κ. ἔ.) om. 2, 4 – 9.] καὶ ἐξελοῦ ἡμᾶς ἐκ τῆς χειρὸς [(τ. χ.) om. 2, 4 – 9.] τοῦ [δεινοῦ καὶ add. 2.] κακοτέχνου τούτου [τυράννου add. 2, 4 – 9.] , καὶ δεῖξον ὅτι [σε add. 2, 4 – 9.] ἔχομεν Θεὸν ἐν οὐρανοῖς · [οὐρανίοις καὶ τὸν ἄχραντόν σου Πατέρα καὶ τὸ Πνεῦμά σου τὸ ἅγιον εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν. add. 2, 7 – 9; καὶ … καὶ τὸ ἅγιόν σου Πνεῦμα … add. 4; καὶ … καὶ τὸ πανάγιόν σου Πνεῦμα· σοῦ γάρ ἐστιν ἡ δόξα εἰς … add. 5; καὶ τὸν ἄναρχόν σου … add. 6.] .

[4] Καὶ παραχρῆμα [ταῦτα εἰπόντων αὐτῶν 4, 6, 7; ταῦτα εἰπόντες οἱ ἅγιοι 2, 8, 9; ταῦτα εἰπόντες 5.] ἐφάνη αὐτοῖς ὁ Σωτὴρ λευκὴν ἐσθῆτα [(λ. ἐ.) στολὴν λ. 5.] φορῶν, καὶ ὡράθη [ὁράθη 4, 5.] πᾶσιν [ὁ Κύριος add. 2.] ἰδίαις χερσὶν λύων τῶν ἁγίων [μαρτύρων add. 3, 5, 8, 9.] τὰ [(τῶν ἁ. τ.) τὰ ἁ. 3.] δεσμά. Λυθέντων [λυθέντες 8, 9.] δὲ αὐτῶν [om. 8. 9.] , ἔστησαν ἐνώπιον τοῦ βασιλέως καὶ λέγει αὐτοῖς· Τί ἐστιν, Ἀκίνδυνε, Πηγάσιε καὶ Ἀνεμπόδιστε; Ἔπεισαν ὑμᾶς αἱ μικραὶ [πικραὶ 2, 5, 6, 8, 9.] αὗται βάσανοι [τῆς κατεχούσης πλάνης ἀποστῆναι καὶ τοῖς ἡμετέροις θεσπίσμασιν ὑπεῖξαι, ἢ ταῖς οἰκείαις θαρροῦντες γοητείαις διακρούεσθε ταύτας, ἑαυτοὺς ἐξαπατῶντες add. 2.] ; Ὁ δὲ [om. 2, 4, 5, 7 – 9.] μακάριος Ἀκίνδυνος εἶπεν· Ἐχθρὲ [ἐχτρὲ 8.] τῆς ἀληΘείας, καταισχύνθητι [αἰσχύνθητι 8, 9.] καὶ μεῖνον ἄλαλος. Καὶ πάλιν ἔφη [(Κ. π. ἔ.) om. 2, 4 — 9.] . Εἰπὲ [δὲ add. 2, 4, 6 – 9.] ἡμῖν, εἰ δύνασαι λαλῆσαι, θεοῖς ποίοις [(εἰπὲ-ποίοις) εί δὲ καὶ δύνησαι λ. εἰπὲ ἡ. π. θ. 2.] ἡμᾶς κελεύεις [(ἡ. κ.) κ. ἡ. 5, 8, 9.] θύειν [θῦσαι 2, 5 – 9.] ; Ὁ δὲ ἔμεινεν ἄλαλος [(ἔ. ἄ.) φιμωθεὶς διέμενεν ἄ. 2; ἄ. ἔ. 4, 6 – 9.] , μόνον διανεύων [(μ. δ.) καὶ κωφεύων, νεύματι μόνῳ τὰ τῆς γνώμης παραδεικνύων 2.] . Ἐπιπλεῖον [ἐπιπλείω 7.] δὲ ἀνέμειναν [ἐνέμενον 2; ἔμειναν 5, 6; διέμειναν 4, 7.] οἱ ἅγιοι [(Ἐπιπλεῖον-ἅγιοι) Οἱ δ. ἅγιοι ἐνέμενον 8, 9.] λέγοντες αὐτῷ· Τί ἐστιν; οὐ λαλεῖς ἡμῖν; ἴδε [εἴδε 4.] ὑπάγωμεν [ὑπάγομεν 2, 3, 5, 6, 8, 9.] ἀσύντακτοί σου.

[5] Κινησάντων δὲ αὐτῶν ἐπὶ σχήματι τοῦ ὑπάγειν, ὁ βασιλεὺς ἐν τῷ παντὶ ἐγένετο [(τ. π. ἐγ.) ἀμηχανίᾳ γέγονεν 2.] , καὶ τοὺς περιεστῶτας πάντας ἐθεώρει [θεωρεῖ 5.] ἵνα τις αὐτοὺς κατασχὼν [κατασχῇ καὶ 5.] ἀσφαλίσηται ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ. Καὶ μηδενὸς [(Κ. μ.) μ. δὲ 2, 4 – 9.] νοοῦντος [τὸ add. 2, 4, 6, 7.] τί διανεύεται [ὁ βασιλεὺς add. 2.] , κατασχὼν τὸ φιβλατόριον ἑαυτοῦ [(τ. φ. ἑ) ἑαυτοῦ τ. φιβλατώριον 2; τ. φιβλατώριον ἁ. 5, 7 – 9; τ. φιβλατώριον ἑ. 6.] εἰς [τὸ add. 2, 5, 6, 8, 9.] ἔδαφος αὐτὸ [forata est membrana in 9.] κατήνεγκεν, παντὸς τοῦ λαοῦ [ὄχλου 2, 4, 7 – 9.] θεωροῦντος [(π. τ. λ. θ.) om. 2.] . Καὶ πάντων ἀθυμησάντωνρ [θαυμασάντων 6.] , οἱ ἅγιοι εἶπον· Ὢ [μανία καὶ add. 8, 9.] τύφλωσις ἀνθρώπων· πάντες ἐτυφλώθητε σὺν αὐτῷ [καὶ add. 2, 5, 8, 9.] · βλέποντες οὐ βλέπετε καὶ ἀκούοντες οὐκ ἀκούετε· ἀλλ᾽ ἐπωρώθη * [ἐπορρώθη 2; ἐπωρώθη 5 – 9.] ἡ καρδία ὑμῶν. Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἄγιος Ἀνεμπόδιστος εἶπεν [(ἀ. ὁ ἅ. Ἀ. εἶ) εἶπεν αὐτοῖς ὁ ἅ. Ἀ 5.] Δικαίως [δίκαιος 4; καὶ add. 2.] ὁ μακάριος Δαυὶδ ἔλεγεν [λέγει 4, 7 — 9.] Ἐξελοῦ με, Κύριε, ἐς ἀνθρώπου πονηροῦ [ἀπὸ ἄνδρὸς ἀδίκου (καὶ δολίου 8, 9) ρῦσαί με 4, 6 – 9; abhinc aliquot bineæ vix legi possunt in 5.] , καὶ ἐκ τῶν ἐπανισταμένων ἐπ᾽ έμὲ λύτρωσαί με [(καὶ-με) om. 2.] . Ῥῦσαί με ὲκ τῶν έργαζομένων τὴν ἀνομίαν καὶ ἐξ ἄνδρων αἱμάτων σῶσόν με· ὅτι ἰδοὺ έθήρευσαν τὴν ψυχήν μου· Ἐπέθεντο ἐπ᾽ ἐμὲ κραταιοὶ, οὔτε ἡ ἀνομία μου οὔτε ἡ ἁμαρτία [hic rursus legi potest 5.] μου, Κύριε. Ἄνευ ἀνομίας ἔδραμον καὶ κατεύθυνα [(ὅτι-κατεύθυνα) om. 2.] Ἐξεγέρθητι [Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν add 2.] ἡ δόξα μου [ἡμῶν 4-9; καὶ τὸ σθένος τῶν δούων σου 2.] καὶ διάνοιξον [ἄνοιξον 5.] τοὺς ὀφθαλμοὺς τῶν παρεστώτων, ὅπως δοξάσωσιν [(ὅ. δ.) εἰς τὸ κατανοῆσαι τὰ θαυμάσιά σου καὶ δοξάσαι 2.] τὸ [πανάγιον καὶ προσκυνητὸν add. 2.] ὄνομά σου, τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ δόξα [(τὸ-δόξα) νῦν τε καὶ 2.] εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν. Καὶ ταῦτα αὐτοῦ [αὐτῶν 2.] εἰπόντος [εὐξαμένων 2; εὐξαμένου 4-9.] , ὡράθη [ὁράθη 5; ἐπεφάνη 2.] αὐτοῖς στρατὸς ἀγγέλων [ἀγγελικὸς 2.] ὑπερμεγέθης [om. 2.] , ὡν τὸ κάλλος [καὶ τὴν λαμπρότητα add. 2.] ἡμᾶς τοὺς ὁρῶντας μὴ βαστάσαντας [(μ. β.) om. 4.] ἐπὶ τὴν γῆν [(τ. γ.) τῆς γῆς 2, 4-9.] ἔρριψεν. Κειμένων δὲ ἡμῶν, ἐπιπλεῖον [ἐπιπολὺ 2.] ἔστησαν οἱ μακάριοι εἰς προσευχὴν, καὶ ἀνοίξαντες τὸ στόμα [αὐτῶν add 3.] ἤρξαντο [ab hac voce abrupta magnus hiatus est in 8.] λέγειν· Ὁ Θεὸς ἡμῶν καταφυγὴ καὶ δύναμις, βοηθὸς ἐν θλίψεσιν ταῖς εὑρούσαις ἡμᾶς σφόδρα· διὰ τοῦτο οὐ φοβηθησόμεθα ἐν τῷ ταράσσεσθαι τὴν γῆν καὶ μετατίθεσθαι [μετατέθεσθαι 5.] ὄρη ἐν καρδίαις θαλασσῶν. Εἰ οὖν.ὁ μακάριος Δαυὶδ ταῦτα ἔλεγεν ἐν θλίψει ὣν [(τ. ἔ. ἐν θ. ὣν.) ἐν θ. ὣν τ. ἔ. 2, 4-9.] , ἡμεῖς ἐν τοσαύτῃ χαρᾷ εὑρισκόμενοι [τί τολμήσωμεν εἰπεῖν; Διὸ add. 2, 4 – 7, 9.] καὶ ἡμεῖς τολμῶμεν [τολμῶντες 5-7.] εἰπεῖν [λέγοντες 2, 4, 9; λέγομεν -7.] Ἀνάστα, ὁ [om. 4 – 6; ὦ 2,9.] Θεὸς [Κύριε 4, 5.] , βοήθησον ἡμῖν [om. 2.] καὶ λύτρωσαι ἡμᾶς [τῶν περιεχουσῶν κακώσεων add. 2.] ἔνεκεν τοῦ ὀνόματός σου.

[6] Θεωρῶν τε αὐτοὺς ἐπιπλεῖον λαλοῦντας [(Θ. τ. αὐ. ἐ. λ.) Καὶ ταῦτα βλέπων 2; θεωροῦντος δὲ 5; Θ. δὲ αὐ. ἐ. λ. 4, 6, 7, 9.] ὁ ἀσεβέστατος βασιλεὺς [(ὁ ἀ. β.) ὁ β. 6; τοῦ ἀσεβεστάτου 5.] Σαβόριος [Σαβώριος 9; Σαβωρίου ταῦτα 5; οὐδ᾽ οὕτως ἐν ἑαυτῷ γέγονεν, ἀλλὰ 2.] τὸ πρόσωπον αὐτοῦ [ἑαυτοῦ 9.] τύπτων ἀνεστέναξεν. Καὶ προσχὼν αὐτῷ ὁ ἅγιος [(ἁνεστ.-βασιλεῖ) ἐκ βαθέων στεναγμοὺς ἀνέπεμπε. Ἐπὶ δὲ τῇ πορώσει αὐτοῦ ὁ τοῦ σπλάγχνου Θεοῦ συμπαθέστατος μιμητὴς Ἀκίνδυνος λύπῃ συσχεθεὶς καὶ δακρύσας ἐν οἰκτιρμῷ ψυχῆς, ἔφη πρὸς αὐτόν· 2.] Ἀκίνδυνος καὶ [om. 9.] λυπηθεὶς [om. 2; καὶ add. 5.] ἐδάκρυσεν [om. 2; δακρύσας 5, 9; δάκρυσεν 6.] , καὶ εἶπεν τῷ βασιλεῖ [(κ. εἶ. τ. β.) om. 2; εἶ. τ. β. 5; κ. λέγει τ. β. 9.] Λάλει, ἄνθρωπε, ἀκωλύτως * [(Λ. ἄν. ἀ) Λ. ἀκωλύτως, ὦ ἄν. 2; Τί οὐ λαλεῖς; Ἀκωλύτως λ.,ὦ ἄ. 4 – 7,9.] Ὁ δὲ βασιλεὺς [om. 2, 4 – 7, 9.] παρευθὺς [παρευθὺ 2, 6, 9; παραχρῆμα 5.] ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ [μηδὲ ὅλως εἰς ἀνάμνησιν τῶν προγεγονότων ἐλθὼν add. 2.] εἶπεν τοῖς παρεστῶσιν [μεγιστᾶσιν 4; παραστῶσιν 5, 6, 7.] . Τὰ μὲν κατὰ τὸν Ἀκίνδυνον καὶ Πηγάσιον καὶ Ἀνεμπόδιστον ἤδη πληροῦνται [τέλος ἕξει 2.] ὑμῶν δὲ τῶν παρεστώτων [ἐνὸς ἑκάστου add. 2, 4 – 7, 9.] τὴν ἐκδίκησιν ποιήσομαι [ποιήσωμαι 4.] . Καὶ ἐκέλευσεν ὁ βασιλεὺς κραββάτους σιδηροῦς γενέσθαι καὶ [(ἐκέλευσεν-καὶ) κελεύει εὐθέως σ. κ. ἐνεχθέντας 2.] ἐκεῖ ἐντεθῆναι τοὺς ἁγίους καὶ πῦρ ὑποκάτωθεν καίεσθαι [(καὶ πὺρ-καίεσθαι) πῦρ δὲ πολὺ ὑ αὐτῶν ὑποστρωθῆναι] , καὶ στέαρ καὶ πίσσα [πίσσαν 2 – 7, 9.] καὶ ῥητίνην ῥαίνεσθαι ἐπάνωθεν [ἐπάνω αὐτῶν 2, 4 – 7, 9.] . Τεταμένων [Οἱ δὲ ἅγιοι μάρτυρες τεταμμένοι 9; κελευσθέντος 2, qui inde usque ad num. 7 ad verbum convenit cum Veneto.] δὲ αὐτῶν ἀπὸ [(αὐ. ἀ.) ἐν τοῖς σιδηροῖς κραββάτοις 9.] ὥρας ἐνάτὴς [(ὥ. ἐ.) om. 9; ὥ. ἐνάτης 4, 5; ὥραν ἐνάτην 6; ἕως ἑσπέρας add. 4 – 5; ἕως ἑσπέρας βαθείας add. 7.] , οὐκ ἐπαύσαντο [ἐπαύοντο 4 – 7.] οἱ ἅγιοι [(οἱ ἅ.) om. 5 – 7.] λέγοντες· [μακάριοι οἱ ἄμωμοι ἐν ὁδῷ, οἱ πορευόμενοι (ὑπορευόμενοι 4) ἐν νόμῳ Κυρίου add. 5 – 7, 9.] Μακάριοι οἱ ἐξερευνῶντες [ἐξερευνοῦντες 7, 9.] τὰ μαρτύρια αὐτοῦ · ἐν ὅλῃ καρδίᾳ ἐκζήτουσιν [ἐκζητήσουσιν 4 – 7.] αὐτόν. Οὐ γὰρ οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ ἐπορεύθησαν. Σὺ ἐνετείλω * [ἐνετείλω 4, 6, 7; ἐνέτειλας 5.] τὰς ἐντολάς σου [om. 4; τοῦ 5, 3.] φυλάξασθαι σφόδρα. Καὶ ἡμῖν [ἡμᾶς 4 – 7.] , Κύριε, παράσχου [φιλάνθρωπε add. 4.] φυλάσσειν αὺτάς. Καὶ τοὺς παρεστῶτας κατάνυξον [κατάνοιξον 4, 7, 9.] , δέσποτα, εἰς τὸν φόβον σου, ὅτι καὶ τὴν δόξαν σου ἔδειξας αὐτοῖς.

[7] Καὶ φωνὴ ἐγένετο [(φ.ἐ) εὐθέως ἐ. φ. 9.] ἐκ τῶν οὐρανῶν [(τ. οὐ.) τοῦ οὐρανοῦ 4, 7.] , λέγουσα τοῖς ἁγίοις· [(τ. ἁ.) om. 4 – 7.] Κατὰ τὸ ὄνομα [(τ. ὄ.) τὰ ὀνόματα 5, 6.] ὑμῶν οὕτως καὶ αἱ προσευχαὶ ὑμῶν. Μακάριαι αἱ μητέρες * [μητέρες 4 – 7.] ὑμῶν ὅτι προεφήτευσαν εἰς τὰ ὀνόματα ὑμῶν [καὶ add. 6.] . Κατὰ τὴν πίστιν ὑμῶν γενηθήτω [γεννηθήτω 4.] ὑμῖν. Ὁρῶ γὰρ ἐν τοῖς τρισὶν [φρόνημα ἓν καὶ add. 9; (Ὁρῶ-τρισὶν) ἐν γὰρ τ. τ. 5.] μίαν ψυχὴν ἐντρέχουσαν [ὁρῶ καὶ φρόνημα ἕν 5; καὶ φρόνημα ἕν 4, 6, 7; om. 9.] . Καὶ οἱ [om. 4 – 7.] ἀκούσαντες πάντες [om. 9; τῆς φωνῆς ταύτης τῆς ἐνεχθείσης πρὸς αὐτοὺς add. 4, 6, 7; τ. φ. ταύτης ἐ. π. αὐ. add. 9; τῆς φωνῆς ταύτης add. 5.] ᾖραν φωνὴν πρὸς [(ᾖ. φ. π.) ἐδόξασαν 5.] τὸν Θεὸν, λέγοντες · Ἀληθῶς ἀνίκητός [ἀνείκαστός 6.] ἐστιν ἡ δύναμις τοῦ Χριστοῦ [ἀληθῶς add. 4 – 7, 9.] . Μακάριοί ἐστε, τοιούτου Θεοῦ δοῦλοι ὑπάρχοντες· [(τ. θ. δ. υ.) ἅγιοι 4 – 7, 9.] λόγον δὲ δώσετε * [δώσετε 4 – 7, 9; ὑπὲρ add. 3.] τῶν ἡμετέρων ψυχῶν, ἐὰν ἐγκαταλείψητε [ἐγκαταλύψητε 4; ἐγκαταλείψετε 5 – 7; ἐγκαταλείπητε 9.] ἡμᾶς ὡς πρόβατα ἐν μέσῳ λύκων. Οἱ δὲ [om. 5.] ἅγιοι ἥρξαντο λέγειν · Ὁ Θεὸς [(ὁ Θ.) Κύριε ὁ Θ., ἀποστεῖλον 9.] , βροχὴν ἑκουσίαν [ἑκούσιον 5, 6, 9.] ἀποστεῖλον [om. 9; ἀφοριεῖς 5.] ἐξ οὐρανοῦ ἐπὶ τὰς ψυχὰς τῶν παρεστώτων σοι ἐν ὁλῃ καρδίᾳ, καὶ φώτισον αὐτοὺς, ἵνα γνώσονται [γνώσωνται 4, 6; γνῶσιν 9.] ὅτι σὺ εἶ [ὁ add. 3, 7.] Θεὸς μόνος. Καὶ ἔτι αὐτῶν εὐχομένων, ἐγένετο βροντὴ καὶ ἀστραπὴ καὶ ἦλθεν ὑετὸς μέγας, ὥστε πάντας [(Καὶ-πάντας) legi non potuerunt in 5.] φεύγοντας [εἰς add. 9.] ἑαυτοὺς συμπατεῖν. Οἱ δὲ μακάριοι εἶπον [εἶπαν 4, 7.] τοῖς πιστεύσασι · Μείνατε ὑμεῖς καὶ μὴ φοβεῖσθε· [φοβῆσθε 5; φοβεῖσθαι 9.] δι᾽ ὑμᾶς γὰρ ἀπεστάλη ὁ ὑετὸς οὗτος, ὅπως φόβος ἀνθρώπων μηκέτι [μὴ 4 – 7, 9.] ἅψηται ὑμῶν [ὑμᾶς 5; ἡμῖν 4, 7.] . Καὶ οἱ πάντες εἶπον· [(οἱ π. εἶ) π. εὐξάμενοι εἶ. τὸ 4, 6, 7, (εἶπαν 4); Πάντων τε (omisso Καὶ) εὐξαμένων καὶ τελεσάντων τὸ 5; οἱ π. εὐξάμενοι εἶ. τὸ 9.] Ἀμήν.

[SS. Acindynus, Pegasius atque Anempodistus ad regem adducti] Martyrium sanctorum magnorum Christi martyrum Acindyni, Pegasii, Aphthonii, Elpidiphori et Anempodisti. — Temporibus istis, quum Sapores execrandi nominis, permittente Dei, quæ regit illa ac disponit, providentia, Persarum regnum regia potestate teneret, malefica ejus atque ad impietatem vehementer propendente voluntate persecutio in christianos, persecutionum vel gravissima, erupit. Delati sunt ad ipsum sancti Acindynus, Pegasius atque Anempodistus, quod essent viri in domuncula quadam absconditi, quodque multæ christianorum catervæ ipsos adirent, qui horum doctrinis et exhortationibus sua in fide stabiliti, regia decreta spernere docerentur. Quibus sermonibus auditis, ira quidem commotus impietatis patronus contra delatores, negligentiæ ipsos accusavit; jussit autem cum furore adduci sanctos, dicens: Si fieri potest, etiam domunculam a in qua mansiones habent cum ipsis adducite. Idololatriæ ministri regis jussum, uti propriæ insipientiæ jucundum, suscipientes, quum pervenissent in locum ubi sancti habitabant, ipsos educunt vi trahentes, ac vinculis circumdatos cum cautela omnigena ad inimicissimum tyrannum eos transportant.

[2] [atque ab eo interrogati, liberrime respondentes] Quos adstantes perversissimus rex alloquitur: Filioli b, quæ est patria vestra? Genus unde deducitis, et quodnam est vestrum vitæ institutum? Sancti autem veluti ex uno ore dixerunt: Patria nostra, o rex, Trinitas individua est, quæ et enutrivit nos, et vitam est elargita; unus Deus ex quo omnia et nos ad ipsum. Rex dixit: Nondum experimentum tormentorum sumpsistis, et ideo responsa contemptu plena redditis. Sanctus Acindynus dixit: Et quid præter hæc arbitraris nos pronuntiare? Nugarine c et de rebus fundamento carentibus disputare? Et adjiciens sanctus Pegasius dixit: Nam propterea etiam abscondimus nosmetipsos, fraudulentiam consilii tui multis modis edocti. Et nunc secundum Dei voluntatem, ut ita dicam, adstamus coram te, propriam religionem annuntiantes. Rex dixit: Procedite citius et sacrificate diis, ne indignationem nostram experti ad pœnitentiam inutilem recurratis. Sanctus Anempodistus dixit: Oportebat quidem, o rex, tacitos nos ferre convicia a te in nos congesta; sed propter ferventem Dei dilectionem, silentio ut importuno remoto, opportune loquendi libertati locum concedimus. Quid interrogas de patria quæ protulit, de religionis cultu et nomine? Hæc omnia Christus nobis est, omnium artifex et creator. Rex dixit: Per deos omnes et invictam horum potentiam, acerbissimæ quam citissime vos transmittam neci. Sanctus Acindynus dixit: Vix tandem agnovisti, miserrime, quod proficuum nobis ac salutare est.

[3] [sævissime fustibus cæsi, extensione et igne cruciati, Deum invocant,] Tunc jubet eos extensos quatuor membris sævissime per totum corpus fustibus cædi. Christi vero athletæ generoso animo plagas sustinentes, ex intima anima ad Deum clamabant: Vide, Domine, et ne silueris. Domine, ne absistas a nobis et cognoscant quod manus tua hæc et tu, Domine, auxiliatus es nobis. Psallentibus autem illis hæc, et verberantium viribus præ temporis longitudine deficientibus, alii in vices centuriones singulis eorum singuli suffecti eamdem operam navabant. Ignicola d autem rex, aspiciens illos quasi in alieno corpore patientes, obstupuit, tantopere perculsus ut nervis omnino solutis supinus caderet, ita ut arbitrarentur circumstantium turbæ ac reliqui ministrantes milites ipsum occubuisse, qui tam magna ostentaverat. Dicunt ei sancti: Pœnam irroget tibi Dominus, qui et vitam tibi elargitus est. Rex vero iterum sui compos factus et majori furore commotus, jubet suspensos ipsos in tantum distendi, ut, si fieri poterat, vel ipse nexus distraheretur e quo sancti extensionem sustinebant, igne vero vehementi sub ipsis accenso, acerbiorem pœnam parari, ut vinculis torti et igne tosti, malis undique pressi vitam abrumperent. Martyrum autem ter beata firmitas majori patientia perferens mala, consonam orationem emittebat, dicens: Lux nostra et agricola animarum nostrarum, qui venditus propter nos humiles, ignominias ac ludibria perpessus es, in ligno simul expansus ut homo et manu continens universa, qui etiam pro interfectoribus tuis proprium patrem ac Deum placasti, qui dixisti, Dimitte illis, non enim sciunt quid faciant: nunc quoque, Domine, amator hominum, respice humilitatem nostram et ostende miserationes tuas in malis hisce nostris, eripiens nos ex tyranni hujus dolosi anima, et discant omnes nos te habere Deum in cœlis, et principio carentem Patrem tuum, et adorandum ac per omnia sanctissimum Spiritum tuum in secula. Amen.

[4] [et ab apparente sibi Domino liberantur. Saporem mutum reddunt, eumque irridentes] Ipsis autem hæc precatis apparuit Dominus in nostra humana forma, ut in habitu candido conspectus, ac solvens quidem vincula, flammam vero rore sparso extinguens, quemadmodum tribus pueris e apparens fecerat. Propter quod inventi sunt mendacii oppugnatores coram rege salvi atque integri adstantes. Ad quos impudens iste et cruentior feris dixit: Quid vobis videtur, Acindyne, Pegasi et Anempodiste? Num persuaserunt vos parvi hi cruciatus ab errore, quo tenemini, absistere, et nostris cedere decretis, an propriis confisi præstigiis eluditis illos, vosmetipsos decipientes? Beatus Acindynus dixit: Quandoquidem posuisti in mente tua servatoris nostri Jesu Christi miracula non re vera sed nuda phantasia facta esse, ecce eris tacens nec poteris loqui, ut evidenter cognoscas potentiam operantis in nobis vivifici Spiritus. Si ergo vales loqui, responde, quibusnam nos jubes sacrificare diis? Ipse vero capistro constrictus, manebat tacens, nutu solo mentem suam ostendens. Christi vero martyres amentiam ejus majorem in modum irridentes: Ecce, inquiunt, tribunal tuum contemnentes recedimus contra ordinem, et ne alloqui quidem nos potes, plane Dei invisibili subactus virtute.

[5] [egredi se simulant; quibus orantibus angeli apparent.] Ipsis vero quasi in specie recessum operantibus, rex sui impos factus est, et circumstantes continuo suspiciens fore ut sancti ab illis denuo comprehenderentur, sperabat. Quum vero impiorum ejus mandatorum ministri voluntatem ejus nequaquam intelligere valerent, in rabiem actus est, chlamydem discidit, fibulatoriumque f humi projiciens, in desperationem ac commiserationem circumstantes misit. Quorum miserti misericordis regis invicti milites: O cæcitatem, dixerunt, hominum! Omnes capti sunt oculis: videntes non vident, et audientes non audiunt; obduratum enim est cor eorum, et auribus graviter audierunt, ut cum propheta loquamur, ne luceat iis lux evangelii pacis. Sed expergiscere, Domine Deus, gloria servorum tuorum, et aperi oculos eorum qui ad æternam vitam ordinati sunt, ut cognoscant mirabilia tua, et glorificent adorandum et per omnia sanctum nomen tuum, nunc et in secula. Amen. Quæ quum orassent, exercitus ipsis angelicus apparuit g; quorum splendorem qui videre non sustinebant, in terram prolapsi sunt; sancti vero laudibus quas celebrabant intenti, miraculorum effectori Deo gratias agebant, dicentes: Deus refugium nostrum et virtus, adjutor in tribulationibus quæ invenerunt nos valde, opportune cum David concinimus hodie. Exsurge igitur, Deus, auxiliare nobis et libera nos a circumdantibus malis, propter nomen tuum.

[6] [Martyres regi linguæ usum restituunt; a quo rursus igne cruciantur.] Et hæc aspiciens injustitiæ operator et perditionis filius, ne sic quidem in se rediit; sed faciem suam cædens, ex imo pectore gemitus mittebat. In tanta excæcatione ejus misericordis Dei compatiens imitator Acindynus, dolore perfusus et lacrimatus præ miserantis animæ affectu, dixit ad eum: Loquere expedite, o homo, etiamsi deceptione idololatriæ ex Dei ignorantia non emergeris. Ipse vero illico, quæ acciderant nullatenus in memoriam revocans, aperuit os suum et adstantibus edixit: Acindynus, Pegasius et Anempodistus convenientem finem capient. Ego vero pro me ipso vindictam paulo post faciam vestram coarguens malitiam, et pœnam pervicaciæ dignam irrogabo. Jubetque statim ferrea grabata inferri atque infra ignem substerni, adipem vero, picem ac resinam superinfundi, et sic sancti ut ipsis reclines imponerentur præcepit. Jussoque cum diligenti studio perfecto, illi quidem per multas horas extendebantur, consuetis laudibus celebrandis intenti, dicentes: Igne nos examinasti, Domine, sicut examinatur argentum; posuisti tribulationes in dorso nostro; imposuisti homines super capita nostra: et nunc, Domine Deus noster, concede nobis custodire justificationes tuas et testimonia dans quoque circumstantibus compunctionem ad timendum nomen tuum, quia et mirabilia tua ostendisti illis.

[7] [Sanctis cœlesti voce respondente et imbre cum tonitru ruente, omnes præter christianos diffugiunt.] Quibus ea loquentibus, vox de cœlo allata est, dicens: In veritate nuncupationem nominum vestrorum operibus ostendistis. Beatæ matres vestræ, quod naturæ operationum convenienter nomina imposuerunt: liberam enim a periculo abundantiam scaturientes haud impediti, quasi in tribus corporibus unam animam circumferentes etiam unanimem in omnibus sententiam acquisivistis. Itaque secundum fidem vestram ac spem fiat vobis, qui per sinceram dilectionem mei cursum perfecistis. Qui autem digni habiti sunt hanc vocem audire in toto corde disertis verbis exclamabant: Revera invicta est Domini virtus, et præter ipsum non est Deus alter. Beati et vos, adventus ipsius testes, confitentes in ipso incomprehensibilem ejus majestatem; verum auxiliamini et nobis, non quærentes solum quod vestrum est, et ex abysso impietatis nos extrahite. Si enim nos ut minimos contempseritis, in die judicii animarum nostrarum rationem reddetis infallibili judici. Christi vero martyres in cœlum tendentes oculos dixerunt: Deus excelse, pluviam voluntariam hereditati tuæ, videlicet credentibus in nomen tuum, mitte deorsum, eamque ut rorem medicinalem animis eorum præpara, illuminans eorum mentes in bonitate tua, ut cognoscant omnes te esse Deum solum et omnia esse tibi. Et una cum completione orationis sanctorum, illico fulguribus ac tonitrubus erumpentibus, tantus imber descendit, ut timore constricti inimici omnes hinc inde dispersi fuga salutem quærerent, solis in Christum credentibus cum deiferis martyribus permanentibus. Ad quos sancti dixerunt: Ne timueritis vos, qui facti estis Christi hereditas; propter vos enim facta est impetuosa aquarum inundatio, ut superno Dei timore humanum propellatis.

ANNOTATA.

a Mandatum valde mirum, quo jubentur satellites regii martyres, si fieri potest, cum ipsorum domuncula regi sistere. Hoc est unum ex iis adjunctis Actorum quæ in Commentario diximus, etsi fingi queant, ægre tamen a quopiam fingi, quod non modo non videantur vera, sed nec vero similia. Opinor hæc et alia hujusmodi, quæ in decursu Actorum reperiuntur, a Persis christianis orali traditione accepta ad auctorem pervenisse. Multa enim mira dicta factaque Sapori tribuuntur in narrationibus popularibus. Et revera Sapori, ut qui esset animi impotentissimus atque ingenio insolenti, non male conveniunt.

b Notatu digna est blanda illa nuncupatio qua Sapores alloquens martyres, filiolos nominat. Hæc enim est crudelissimi ac vaferrimi indoles tyranni sævam animi feritatem blandis verbis operientis. Talisque per totam historiam hujus martyrii sibi constat.

c Noverant martyres pessimum regis animum et responso magnanimo fraudulentiam interrogationis confundunt, summa dicendi libertate usi, eodem plane modo quo in aliis Actis persarum martyrum legitur. Quæ audacia respondendi imprimis convenit horum virorum summæ gravitati, qua ut reliqui martyres quorum Acta apud Assemanum leguntur, regio nugatori resistunt.

d Ignicola rex dicitur, ut qui, more Persarum, ignem adoraret.

e Respicit Actorum scriptor Danielis c. III, vv. 49 et 50: Angelus autem Domini descendit cum Azaria et sociis ejus in fornacem, et excussit flammam ignis de fornace. Et fecit medium fornacis quasi ventum roris flantem; et non tetigit eos omnino ignis neque contristavit, nec quidquam molestiæ intulit. Mirabuntur sane lectores theologiæ scientia haud imbuti verba Actorum, et fieri potest ut auctoris errorem conclament, dicentis Salvatorem nostrum sanctis martyribus fecissequod olim tribus pueris apparens in fornace Babylonica fecerat, quum tamen in citatis Danielis versiculis non legatur apparuisse Salvator, sed Angelus Domini. At nullus hic error, sed egregia theologia. Norunt enim theologi hanc esse communissimam Patrum doctrinam: in veteri Testamento quotiescumque dicitur apparere Angelus Domini, Deum ipsum apparere, et maxime secundam personam sanctissimæ Trinitatis, Deum Filium. Dicitur autem Angelus Domini descendisse cum Azaria et sociis in fornacem. Quod quum post incarnationem Verbi scriptor Actorum commemoraret, aptissime dixit apparuisse Salvatorem. Qui plura de hisce quæ vocantur theophaniis desiderat, theologos adeat, imprimis Petavium, De Trinitate, l. VIII, c. 2; Franzelin, De Deo Trino, th. VI.

f Φιβλατώριον sive φιβλατούριον Suidas interpretatur περιβόλαιον περσικὸν, indumentum persicum. Est autem latina vox, a fibula, adjectivum verbale fibulatorius, fiblatorius, ad designandam rem fibulis instructam; sive vestem, sive quæ ad vestem pertinet. Apud Trebellium Pollionem, in libro de Triginta tyrannis, c. 10 de Regilliano, in epistola Claudii ad Regillianum legitur: “Duo saga velim ad me mittas, sed fibulatoria,” i. e. fibulis ornata. — Ugutio, Pisanus episcopus, apud Du Cange, Gloss. med. et inf. lat. in voce fibulatorium: “A fibula, ait, fibulatorium, illud quod apponitur mantello, per quod mittuntur fibulæ, ne dissipetur mantellum.” Fibulatoria non raro valde pretiosa erant ac pulchra. In Libro Pontificali inter pontificum dona templis facta sæpe occurrunt fibulatoria. Unde colligitur φιβλατώριον esse quidem indumentum persicum, juxta Suidam, sed ejusmodi quod fibulis instructum esset. — Auctor Actorum de chlamyde loquitur et de fibulatorio; potestque fortassis non uno modo intelligi: primo, ut significet cingulum quoddam fibulis aptum ad constringendam vestem, deinde vestem quamdam interiorem fibulis ornatam. Posteriorem hanc significationem ab auctore intendi existimo, ita ut Sapores dicatur præ animi impotentia et chlamydem scidisse et fibulatorium exutum abjecisse. Qui plura cupit, Du Cangium adeat loc. cit.

g Hæc in aliis codicibus ita referuntur ut oculatum testem designent: Quorum pulchritudo nos videntes … humi projecit; nobisque jacentibus, etc.

* codd. Ἀνενέχθη

* cod. ὑπέκπληξε.

* cod. διασπαθῆναι.

* cod. φησι.

* cod. συνφ

* cod. τοῦ.

* cod. καταφρονήσεται.

* supple δυνατά.

* cod. ποιεισομαι.

* cod. διαπασθῆναι.

* cod. ἐπορώθη.

* cod. ἀκολύτως

* cod. ἐνετέλω.

* cod. μητρες.

* cod. δόσετε.

CAPUT SECUNDUM.
Sanctorum vincula solvuntur ut cera in igne. Sancti ducti ad templum, orando dejiciunt idolum, quod frangitur: liquato plumbo immersi manent illæsi. Unus tortorum in Christum credit martyrque efficitur.

Σύμφωνον δὲ [Cod. 2.] [Τότε σ.] δοξολογίαν ἀναπεμψάντων τῶν πεπιστευκότων Θεῷ [(τ. π. Θ.) Θ. τ. π.] πάντων, άγγέλων [αὐτοῖς ἁγίων add.] ἐπέστη πληθὺς κατ᾽ ἀπιθμὸν αύτῶν, λαμπρὰς τούτοις περιτιθέντες * στολὰς, αἵ τῆς αύτῶν πίστεως τὸ λελευκασμένον καὶ καθαρὸν παρεδείκνυον. Τῶν δὲ ἁγίων δόξαν τῷ παντοκράτορι Θεῷ ἀναπεμψάντων ὑπὲρ τῆς εἰς αὐτοὺς γεγενημένης ἄνωθεν ἐπιλάμψεως [(Τῶν δὲ-ἐπιλάμψεως) Οἱ δὲ ἅγιοι μάρτυρες ἰδόντες τὸ παράδοξον τοῦτο θαῦμα, ἐδόξασαν τὸν Θεὸν τὸν οὕτως ταχέως ὑπακούσαντα αὐτοὺς, καὶ πάλιν add.] , προσθέντες ἐπὶ τῇ δοξολογίᾳ [εἷπον add.] · Κύριε ὁ Θεὸς, ἐβόων [om.] , ὁ τὰ τοῦ θανάτου λύσας δεσμὰ καὶ τοὺς ἐκεῖσε κατεχομένους χειρὶ κραταιᾷ ἀναγανὼν, λῦσον καὶ τὰ περιτεθέντα ἡμῖν δεσμὰ παρὰ τῶν ἀνοσιουργῶν τούτων καὶ τῆς σῆς παντοδυνάμου χειρὸς ἐχθρῶν, καὶ καταίσχυνον τὸν ἄρχοντα τῆς ἐξουσίας τοῦ άέρος τούτου, τὸν ἐν τοῖς υἱοῖς τῆς ἀπειθείας ἐνεργοῦντα. Καὶ ἅμα τῷ λόγῳ διελύθη τὰ τούτων δεσμὰ, ὡς ἂν κηρὸς τηκόμενος ἀπὸ προσώπου πυρὸς, τὰ δὲ τῶν ἁγίων ἀθλοφόρων σώματα εἶπες ἂν εἶναι ὡς δαλὸν ἐξεσπασμένον * ἀπὸ πυρὸς καιομένου [(τὰ δὲ-καιομένου) καὶ εὐθέως ὠρθώθησαν οἱ ἅγιοι, δοξάντες τὸν Θεόν. Ἦσαν δὲ αἱ πλευραὶ αὐτῶν καὶ τὰ κόλα ὥσπερ ξύλα ἐν πυρὶ καέντα.] . Ὁ δ᾽ ὠμότατος καὶ μανιώδης τύραννος [βασιλεὺς.] ἔτι τῆς ἐπὶ τὰ χείρω γνώμης ἐχόμενος, φησὶ πρὸς τοὺς ἁγίους [(φησὶ-ἁγίους) καλέσας τοὺς ἁγίους, λέγει πρὸς αὐτούς.] Ἄθλιοι καὶ ταλαίπωροι, διὰ τὸ φείδεσθαί με τῆς ὑμῶν νεότητος καὶ τῆς ὥρας [(τ. ὥ.) τὸ κάλλος.] τοῦ σώματος [ἣν περίκεισθε add.] κατεφρονήσατε οἷα δὴ γυναικαρίου ἀσθενοὺς καὶ σεσαθρωμένου; Τοιγαροῦν πείρᾳ μαθήσεσθε ὡς βασιλεὺς μὴ χλευαζόμενος δικάζων καθέζεται, ἀνδρείῳ τῷ φρονήματι πάντα διαπραττόμενος. Διὸ καὶ ἔτι τὸ φιλάνθρωπον εἰς ὑμᾶς ἐνδεικνύμενος, παραινῶ ὑμῖν· φείσασθε ἑαυτῶν, καὶ προσελθόντες θύσατε τῷ μεγάλῳ Διῒ καὶ τῷ παρ᾽ ἡμῶν προσκυνουμένῳ ἡλίῳ, ἵνα μὴ εἰς μάτην τῷ ὀλέθρῳ ἑαυτοὺς παραδώσητε. Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος εἶπεν· Ἡμεῖς ἕνα Θεὸν ἐν οὐρανοῖς [(Ἡμεῖς - οὐρανοῖς)cum 7 convenit 2.] οἴδαμεν καὶ αύτῷ μόνῳ λατρεύομεν, τῷ δυναμένῳ καὶ ψυχὴν καὶ σῶμα ἀπολέσαι ἐν γεέννῃ. Ὁ δὲ βασιλεὺς [Σαβώριος add.] ταῖς συνήθεσι χρώμενος θωπείαις, λέγει πρὸς τοὺς ἁγίους· Τεκνία μου καὶ σπλάγχνα [τὰ add.] ἐμὰ, καὶ αὐτὸς ἐγὼ οὐκ ἄλλο τι προστάσσω ἀλλ᾽ ἢ ἕνα θεὸν καὶ προσκυνεῖν καὶ σέβεσθαι. Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος ἔφη· Πῶς ἡμᾶς κελεύεις θύειν, καὶ τίσι θεοῖς; Ὁ δὲ σκολιώτατος τῷ ὄντι καὶ δρακοντώδης [βασιλεὺς add.] , περιχαρὴς γενόμενος εἶπεν· Ἐμοὶ ἀκολουθοῦντες προσέχετε, καὶ ὡς ἂν βλέπητε ποιοῦντα και ὑμεῖς ποιήσατε ὁμοίως. Οἱ τοῦ Χριστοῦ μάρτυρες ἀπεκρίθησαν· Σὺ μὲν [(τοῦ-μὲν) δὲ ἅγιοι εἶπον αὐτῷ· Αὐτὸς.] ὡς ἐπίστασαι [καὶ add.] , ἡμεῖς δὲ [om.] ὡς ἐδιδάχθημεν.

[9] Ἐπιδραμὼν δὲ ὁ βασιλεὺς τῷ ῥήματι· Καὶ διὰ τί, φησὶ, τάχιον τοῦτο μὴ πεποιήκατε, πρὶν ἢ τὰς ἀφορήτους τιμωρίας ὑμῖν ἐπενεχθῆναι [Cod. 2.] [(ὑ. ἐ.) ἐ. ὑ.] ; Ὅμως ὡς πατρὶ τέκνα συγχωρήσατε, εἰς παιδείαν ὑμῖν προσφερομένῳ. Καὶ δὴ καθεσθεὶς ἐπὶ τοῦ ἅρματος, συνεδράσαι [(συνεδ.-ἐξε.) ὁ βασιλεὺς συνεκαλεῖτο τ. ἁ. ἀναβάντας ἐπὶ τοῦ ἅρματος συγκαθεσθῆναι αὐτῷ.] τοὺς ἁγίους ἐξεκαλεῖτο. Οἱ δὲ ἅγιοι πρὸς αύτὸν εἶπον· Μὴ ἡμῖν γένοιτο [(ἡ γ.) γ. ἡ.] , βασιλεῦ, ἐπὶ τοσοῦτον ἀνοίας χωρῆσαι· ὕβρις γὰρ τοῦτο τῇ μεγαλειότητί σου. Ὁ βασιλεὺς ἔφη· Κρεῖττον [ab hac voce usque ad finem fere num. convenit 2 cum aliis. Vide lectt. varr.] ἡγοῦμαι τὰς ὑμετέρας ἀτιμίας καὶ ὕβρεις καταδέχεσθαι ἢ παρὰ τῶν λοιπῶν ὑπηκόων τιμᾶσθαί τε καὶ δοξάζεσθαι. Ταῦτα πράξας ὁ βασιλεὺς καὶ ἑνὸς τῆς χειρὸς τῶν ἁγίων λαβόμενος, σὺν αὐτοῖς εἰς τὸν ναὸν εἰσελήλυθε, καὶ δὴ καθ᾽ ἑαυτὸν ὥσπερ ἀγαλλιασάμενος· Μεγάλη ἡ δύναμις τοῦ παρ᾽ ἡμῖν σεβομένου Διὸς, γεγονώτερον ἐξεβόησεν. Οἱ δὲ τῆς μοναρχικῆς Τριάδος ἰσάριθμοι ὁπλῖται, τὴν ἐν Χριστῷ σφραγῖδα ἐν ἑαυτοῖς ποιήσαντες, τῆς αὐτοῦ κατεγέλων ἐμβροντησίας. Εἶτα φησὶ πρὸς αὐτοὺς ὁ τύραννος· Πῶς ὑμῖν δοκεῖ; ἵνα αὐτοὶ πρῶτοι τῆς θυσίας ἅψησθε, ἣ ἡμῖν παραχωρεῖτε τουτο ποιῆσαι; Οἱ ἅγιοι εἶπον· Ὡς ἂν βούληται ἡ ὑμῶν ἐξουσία. Ὁ βασιλεὺς λέγει· Ὑμεῖς πρῶτοι προσέλθετε. Καὶ δὴ κλινάντων τῶν ἁγίων μαρτύρων τὰ γόνατα καὶ τῆς τοῦ Θεοῦ δεομένων ἐπικουρίας, ἅπαν τὸ εἰδωλικὸν τέμενος κλονούμενον ἐπὶ τοσοῦτον φόβου τὸν βασιλέα περιήγαγεν ὥστε φυγῇ πρὸς τὰ ἔξω χρήσασθαι· καὶ τῆς εὐχῆς ἤδη τῶν ἁγίων τελειουμένης, τὸ παρ᾽ αὐτοῖς σεβόμενον ξόανον καταπεπτωκὸς ἐπὶ τὴν γῆν συνετρίβη διόλου. Ἀναστάντων δὲ τῶν ἁγίων ἐκ τῆς προσευχῆς, τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν τοῖς τῶν δακρύων ὀχετοῖς ἔτι περιρρεομένων, λέγει πρὸς αὐτοὺς ὁ βασιλεύς· Αὗταί εἰσιν, ἄθλιοι, αἱ παρὰ τῆς ἡμῶν κραταιότητος γενόμεναι παραινέσεις τε καὶ κολακεῖαι; Οἱ δὲ ἀποκριθέντες εἶπον· Εν οὐδενὶ ψευδέσι ῥήμασιν ἑαλωκότας ἡμᾶς εὕρηκας· ὃ δὲ ὑπεσχόμεθα, τοῦτο καὶ πεποιήκαμεν. Λέγει αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· Εἰ πρὸς τοιαύτην ἔκβασιν τὰ παρ᾽ ὑμῶν ἀληθῆ λεγόμενα ἔμελλεν ἀποτελευτᾶν, οὐδ᾽ [abhinc rursus convenit 2 cum Veneto, nisi quod loco (οὐδ᾽-μοίρᾳ) legitur in 2 οὐδεμιᾶς πίστεως.] ἐν πίστεως μοίρᾳ τοὺς λόγους ὑμῶν [om. 2.] ἐθέμην ἄν. Διὰ τοῦτο, μὰ τῆν ἀήττητον δύναμιν τῶν θεῶν, κακῶς τοῦ ζῆν ὑμᾶς τῶν ἐνθένδε ἀπαλλάξω, μηκέτι πιστεύων ἐν μηδενὶ τοῖς παρ᾽ ὑμῶν λεγομένοις.

[10] Καὶ κελεύει ὁ αἱμοβόρος διὰ τάχους λέβητας ἐνεχθῆναι τρεῖς, καὶ, μόλιβδον ἐν αὐτοῖς ἐμβαλόντας, ὑποκαίεσθαι τούτους σφοδρότερον, ἀσφάλτου καὶ πίσσης τῷ πυρὶ ἐπιρραινομένων. Τούτων δὲ γεγονότων, ἐντεῦθεν καὶ ἐντεῦθεν τῶν λεβήτων στύλους παραπήξαντες ξυλίνους καὶ σιδηραῖς ἁλύσεσι τὰς τῶν ἁγίων ὀσφύας περιζώσαντες, δι᾽ αὐτῶν τε τοῖς ξύλοις ἀναρτήσαντες κατὰ μικρὸν τοῖς λέβησιν ὑπεχάλων. Οἱ δὲ καθ᾽ εἷς αὐτῶν ἰδιαζόντως ψάλλοντες, ὕμνον τῷ Θεῷ ἀνέπεμπον. Ὁ μὲν μακαριώτατος Πηγάσιος· Ὅτι παρὰ σοὶ, φησὶ, πηγὴ ζωῆς, Κύριε, καὶ ἐν τῷ φωτί σου ὀψόμεθα φῶς. Ὁ δὲ παναοίδιμος Ἀνεμπόδιστος· Οἱ πόδες μου ἔστησαν ἐν εὐθύτητι, ἐπέλεγεν, λύχνος τε τοῖς ποσί μου ὀ νόμος σου, καὶ φῶς ταῖς τρίβοις μου. Ἀκίνδυνος δὲ ὁ τρισόλβιος [ab initio num. usque ad hanc vocem cum aliis codd. magis convenit 2. Videsis lectt. var.] . Περιέσχον ἡμᾶς ὠδῖνες θανάτου καὶ κίνδυνοι ᾅδου εὕροσαν [εὕρωσαν.] ἡμᾶς· θλίψις καὶ ὀδύνη ἐκύκλωσεν [περιεκύκλωσεν.] ἡμᾶς, καὶ τὸ ὄνομα Κυρίου ἐπικαλεσόμεθα· διὰ πυρὸς γὰρ διήλθομεν, καὶ ἐξήγαγεν [ἐξήγαγες.] ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν. Ἐν τούτοις γὰρ τοῦ σοῦ ἀποστόλου Παύλου μιμητὰς, εἰ καὶ ἀναξείους, ἀνέδειξας ἡμᾶς [om.] Κύριε, κινδύνους ἐν ποταμοῖς, κινδύνους ἐν θαλάσσῃ, κινδυνους ἐξ ἐθνῶν, κινδύνους ἐν πυρὶ διὰ τὸ ὄνομά σου τὸ ἅγιον ὑπομένοντας, καὶ τῇ τοῦ θηριώδους ἀγνοίᾳ βασιλέως ἐν τῷ καχλάζοντι * μολίβδῳ ὡς ἐπὶ δρόσῳ ἁναψυχομένους. Ὁ [abhinc rursus usque ad fin. num. cum aliis codd. magis convenit 2] δὲ τῆς ἀσεβείας ἔξαρχος μᾶλλον εἰπεῖν ἢ βασιλεὺς, κατα τῶν οἰκείων θεῶν ἀπομοσάμενος· Ἕγνων, ἔφη, τὰς μαγγανείας ὑμῶν. Καὶ προσελθὼν αὐτὸς δι᾽ ἑαυτοῦ, τῶν ἁλύσεών τε ἁψάμενος καὶ ὑποχαλάσας τοὺς ἁγίους μέχρι αὐτοῦ τοῦ τραχήλου, τῷ ζέοντι μολίβδῳ καταδύσαι παρεσκεύασε. Καὶ τούτου γενομένου, ὁ καχλάζων * μόλιβδος τῶν λεβήτων ὑπεκδὺς κεκενωμένους τούτους ἀπέλιπεν. Εἶτα λέγουσιν οἱ ἅγιοι τῷ τυράννῳ· Σὺ μὲν δι᾽ ἑαυτοῦ τὸν καθ᾽ ἡμῶν, ὡς ἔδοξας, θάνατον συσκευάζων, τέλεον ἐξαναλῶσαι βεβούλησαι· ὁ δὲ Θεὸς ὁ εἰδώς σου τὸ πανοῦργον καὶ δολιόγνωμον περιεσώσατο ἡμᾶς, ὂς καὶ τὸν ἐν κακίᾳ σου πόνον καὶ τὴν ἀδικίαν ἐπὶ τὴν κεφαλήν σου ἐπιστρέφει. Ἔτι δὲ λαλούντων αὐτῶν ταῦτα, αἱ ἁλύσεις ἁπ᾽ αὐτῶν ἐξέπεσον.

[11] Διὸ καὶ εἷς τῶν ὑπηρετούντων τοῖς προστάγμασι τοῦ τυράννου [(τ. τ.) αὐτοῦ.] δημίων, ἐν ἐκπλήξει γεγονὼς τοῦ θαύματος, χριστιανὸν ἑαυτὸν ἀνεκήρυξε. Καὶ δὴ παρρησιασάμενος πρὸς τὸν τύραννον ἔφη· Ὡμότατε [Ἄθλιε.] καὶ κυνὸς ἀναίδειαν ἐνδεδυμένε [(κ. ἀ. ἐ.) μισάνθρωπε.] , ἕως τίνος οὐκ ἐᾷς ἡμᾶς ἀνεθῆναι, ταῖς ὑπὸ σοῦ προσαγομέναις τιμωρίαις ὑπηρετοῦντας; Ἐπὶ πλεῖον γὰρ ἡμεῖς ἐταλαιπωρήσαμεν κάμνοντες, ἢ οἱ ἀήττητοι οὗτοι διὰ καρτερίας ἀνταγωνιζόμενοι. Ἀλλ᾽, ὡς ἔοικε, πρὸς ἀντιτυπίαν λίθου ἢ σιδήρου μεταβληθεὶς ἀναισθήτως πρὸς ταῦτα διάκεισαι. Ὁ δὲ [βασιλεὺς add.] βύθιον ὑποβλεψάμενος [τῷ Ἀφθονίῳ, τοῦτο γὰρ ὄνομα add.] τῷ δημίῳ [ἐκείνῳ add.] , καὶ τῇ συνήθει χρησάμενος θωπείᾳ· Τέκνον, εἶπε, φίλτατον, φώνησον αὐτοὺς τῶν λεβήτων ἐξελθεῖν. Αὐτοῦ δὲ προτρεψαμένου τούτους [om.] , ἐξῆλθον [οἱ ἅγιοι add.] τὸ κοθόλου μηδὲν ἀδικηθέντες. Πρὸς δὲ τὸν βασιλέα ἐπιστραφεὶς εἶπε· Γνωστὸν ἔστω σοι, βασιλεῦ, ὁτι ὅν οἱ χριστιανοὶ σέβονται, Θεὸν [κἀγὼ add.] προσκυνῶ, καὶ [ἀπὸ τοῦ νῦν add.] αὐτῷ μόνῳ λατρεύω, στρατολογηθεὶς μετὰ τῶν λοιπῶν ἁγίων. Αὐτὸς γάρ ἐστιν ὁ τοῦ Πατρὸς μονογενὴς Λόγος, παρ᾽ οὗ τὸ πανάγιον Πνεῦμα ἐκπορεύεται [(παρ᾽ - ἐκπορεύεται) om.] . ὁ ἐν Τριάδι ύμνούμενος καὶ ὑπὸ πάσης κτίσεως προσκυνούμενος. Διὸ μὴ μέλλε πρὸς τὰς κατ᾽ ἐμοῦ τιμωρίας, ἀλλ᾽ ὃ βούλει τάχιον σκεψάμενος ἀπόφηναι *. Ἐπὶ γὰρ νοῦν λαβὼν τὴν τῆς κρίσεως ἡμέραν καὶ τὴν κατὰ τῶν ἀσεβῶν ἀπειλὴν, ὧν ὁ σκώληξ οὐ τελευτᾷ καὶ τὸ πῦρ [om.] οὐ σβέννυται, οὓς καὶ τὸ ἐξώτερον διαδέξεται [διαδέχεται.] σκότος, ἐπὶ ταύτην ἐλήλυθα τὴν ἀληθῆ τῶν χριστιανῶν πίστιν. Ἀλλὰ, Κύριε ὁ Θεός μου, σῶσόν με [τὸν ταπεινὸν add.] , ὃν ἐκ λάκκου ἀνομίας ἐξήγαγες διὰ τῶν σῶν θεραπόντων, Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ Ἀνεμποδίστου. Ἔτι δὲ τῆς εὐχῆς οὔσης ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ, ὁ βασιλεὺς ὁρῶν τὴν τοῦ ἀνδρὸς ἔνθεον παρρησίαν καὶ τὴν ἐξ ὅλης καρδίας πρὸς τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν ἐπιστροφὴν, ἐννεὸς γενόμενος, ὅλος ἀπεπάγη, μηδὲ [μηδὲ κἂν] ἀντιφθέγθαι δυνάμενος. Εἶτα τῇ χειρὶ τὴν ὄψιν παρατριψάμενος, καὶ εἰς ἑαυτὸν ἐλθὼν [γενόμενος, καλέσας αὐτὸν.] καὶ ὡς δῆθεν κολακεύων [ἔφη add.] . Ἐγώ εἰμι, ἔφη [om.] , ὁ αἴτιος τούτων ἁπάντων, καταλιπών σε ἐν χρονίᾳ παρατάσει [(ἐ. χ. π.) τοσαῦτα ἔτη παραμένειν.] ἐν τῇ τοιαύτῃ τῆς στρατείας τάξει. Ἐχρῆν γάρ με ἐπὶ μείζονι προκοπῇ καὶ ἀξιώματί σε διαφόρῳ ἀναβιβάσαι· καὶ ἠλέγχθην δι᾽ αὐτῶν τῶν ἔργων ὡς οὐκ ἀγαθῶς περὶ σὲ διετέθην. Αἴτησαι οὖν ἐπὶ πάντων, ἐν μηδενὶ φεισάμενος, ποίας στρατείας ἢ ἀξιώματος ὀρέγῃ· οὐ γὰρ [(οὐ γ.) καὶ οὐκ ἂν.] ἀνανεύσω πρὸς τὴν ἐξαίτησιν, διότι ἀξίαν τῶν κόπων σου καὶ τὴν ἀμοιβὴν ποιοῦμαι, ἐν μηδενί σοι χαριζόμενος [(ἐν μ. σ. χ.) κατὰ γὰρ καμάτους λαμβάνεις.] . Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ νέηλυς τοῦ Χριστοῦ στρατιώτης [(ὁ-στρατιώτης) ὁ ἅγιος Ἀφθόνιος.] ἔφη τῷ βασιλεῖ· Τὴν στρατείαν ἣν ἐγὼ [σπουδάζων add.] σπεύδω τοῦ [om.] λαβεῖν, ἐν τῇ σῇ ἰσχύἳ οὐκ ἔστιν [(ἐν-ἔστιν) δοῦναί μοι σὺ οὐ δύνῃ ποτὲ.] . Ἐγὼ γὰρ Χριστῶ στρατεύομαι, τῷ αἰωνίῳ βασιλεῖ. Ὁ δὲ τὴν καρδίαν ἀσύνετος [ἄσπλαγχνος.] βασιλεὺς τὸ ἀμετάθετον τῆς εἰς Χριστὸν αὐτοῦ πίστεως καταμαθὼν, προστάττει τῷ σπεκουλάτορι ἔξω τειχῶν τὴν τούτου κεφαλὴν ἀποτεμεῖν. Ἐπεὶ δὲ τὰ τῆς ἀποφάσεως ἠκηκόει ὁ μακαριώτατος Ἀφθόνιος, τοῦτο γὰρ ἦν ὄνομα αὐτῷ [(τοῦτο-αὐτῷ) εἶπεν] . Δόξα σοι, Κύριε, εἶπεν [om.] , ὅτι ἀνάξιον ὄντα σώζεις με [(σ. μ.) μ. σ.] κατὰ τὸ πολυέλεόν σου ὄνομα, καὶ αἰνέσω σε διὰ παντὸς ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς ζωῆς μου, νῦν τε καὶ εἰς τὸν ἔπειτα αἰῶνα. Ἀμήν.

[12] Εἶτα [καὶ add.] πρὸς τοὺς ἁγίους ἐπιστραφείς [εἶπεν.] . Κύριοί μου καὶ πατέρες τιμιώτατοι, εἶπεν [om.] , μὴ μνημονεύσητέ [μνησθῆτε.] μου τῶν κακῶν ὧν εἰς ὑμᾶς διεπραξάμην κελευόμενος· δυσωπήσατε δὲ [μᾶλλον add.] ὑπὲρ ἐμοῦ τὸν Κύριον [Θεὸν.] μὴ χωρισθῆναί με ἀφ᾽ ὑμῶν, ἡνίκα παραστῶμεν τῷ φοβερῷ καὶ φρικτῷ αὐτοῦ βήματι. Οἱ [Καὶ οἱ.] ἅγιοι μάρτυρες εἶπον αὐτῷ· Εὐθυμῶν, ἀδελφὲ [Ἀφθόνιε add.] , πορεύου [ἐν εἰρήνῃ add.] τὴν ἐπιθυμουμένην σοι ὁδόν· καὶ κατὰ τὴν πίστιν σου γενήσεταί σοι. Πλὴν ἀλλ᾽, ἐπειδὴ προάγεις ἡμῶν ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν, τὸ ὑπὲρ ἡμῶν εὔχεσθαι μᾶλλον [om.] μὴ διαλείποις. Ὁ δὲ τῷ [(τῷ φθόνῳ-χάριν) μακάριος Ἀφθόνιος.] φθόνῳ μαχόμενος καὶ τῷ ὄντι τὴν ἄφθονον φερωνύμως * πλουτήσας χάριν κατασπασάμενος τοὺς ἀηττήτους μάρτυρας, καὶ τῷ τραχήλῳ αὐτῶν ἐπιδακρύσας· Εἰρήνη σοι, ἀδελφὲ, τὸν προκείμενον ἀγῶνα ἐν ὑπομονῇ ἀνύοντι, παρ᾽ [παρ᾽ αὐτῶν ἀκήκοεν add.] αὐτῶν ἀκήκοεν [(π. αὐ. ἀκ.) om.] . Εἶτα τὸν τόπον καταλαβὼν ἐν ᾧ σφαγιασθῆναι προδιώριστο, τὴν κεφαλὴν ἀποτμηθεὶς, Χριστῷ τῇ πάντων κεφαλῇ τὴν τιμίαν αὐτοῦ ψυχὴν παρέθετο. Οἱ δὲ ἐκεῖσε χριστιανοὶ τὸ τοῦ ἁγίου συγκομίσαντες λείψανον, καὶ σινδόνι καθαρᾷ εἰλύσαντες * ἐν γλωσσοκόμῳ ἀπέθεντο, ἀπεκδεχόμενοι καὶ τῶν πρὸ αὐτοῦ ἐναθλούντων μαρτύρων τὴν τελείωσιν.

[8] Καὶ ἐφάνησαν [(Κ. ἐ.) ἐ. αὐτοῖς 5.] ἄγγελοι κατὰ τὸν ἀριθμὸν αὐτῶν, λευκὰς ἐσθῆτας [στολὰς 6.] περιβάλλοντες αὐτούς [αὐτοῖς 5, 6.] . Οἱ δὲ ἅγιοι [μάρτυρες add. 9.] ἰδόντες * [ἰδόντες 3 – 7, 9.] αὐτοὺς, ἐδόξασαν τὸν Θεὸν, τὸν [om. 5, 6.] οὕτως ταχέως ὑπακούσαντα αὐτῶν [αὐτοὺς 9.] . Πάλιν εἶπον οἱ ἅγιοι· Λῦσον ἡμᾶς, ὁ Θεὸς, ἐκ τοῦ δεσμοῦ τούτου, ὁ λύσας τὰς ὠδῖνας τοῦ θανάτου καὶ ἀναγαγὼν [ἀπαγαγὼν 4, 5, 7; ἀναστήσας 6.] τοὺς ἐκεῖσε κατεχομένους [καθεύδοντας] , καὶ τὸν ἄρχοντα κράζοντα [σκάζοντα 3 – 7, 9; περὶ τὴν πίστιν] διώλεσον [διόλεσον 4 – 7.] . Καὶ [Τούτων λεχθέντων παρὰ τῶν ἁγίων εὐθέως 9.] ἐγένετο τὰ δεσμὰ τῶν ἁγίων [(τ. ἁ.) αὐτῶν 4 – 7, 9.] ὥσπερ κηρὸς ἐν τῷ [om. 4 – 7, 9.] πυρὶ καιόμενος, καὶ ὠρθώθησαν [ὀρθώθησαν 4, 5, 7, 9.] δοξάζοντες τὸν Θεόν. Ἦσαν δὲ αἱ πλευραὶ τῶν ἁγίων [μαρτύρων add. 9; (τ. ἁ.) αὐτῶν] καὶ τὰ κῶλα [κόλα] αὐτῶν ὥσπερ ξύλα ἐν πυρὶ καέντα. Καὶ καλέσας [(Καὶ κ.) Καλ. δὲ 5 – 7, 9.] αὐτοὺς ὁ βασιλεὺς λέγει αὐτοῖς· [πρὸς αὐτούς 5, 7, 9.] .Τί ἐστιν, πανάθλιοι; ἐνομίσατε [hinc resumitur 8.] ἐκφυγεῖν τὰς βασάνους [τῶν βασάνων 4 7, 9; ἀλλὰ καὶ add. 8, 9 qui om. δέ mox.] ; Ἐμοῦ δὲ, διὰ τὸ κάλλος καὶ τὴν εὐμορφίαν [(Ἐμ.-εὐμ.) Διὰ τὸ ἐμὲ φείδεσθαι τοῦ κάλλους ὑμῶν καὶ 5.] τὴν περιέχουσαν ἡμᾶς φειδόμενον * ὑμῶν ἰδόντες, ὥσατε γυναικὸς κατεφρονήσατε [(τὴν περιέχ.-κατ.) κατεφρονήσατέ μου ὥσατε γυναικός 5; ἣν περίκεισθε φειδομένου ὑμῶν κατεφρονήσατε ὥ. γ. 4, 6 – 9.] . Ἐμάθετε [διὰ τῆς πείρας add. 5, 7, 8; δὲ διὰ τῆς πείρας add. 4, 6, 9.] ὅτι [ὄντως add. 4 – 9.] βασιλεὺς [ὄντως add. 6.] ἀχλεύαστος [ὀχλεύαστος 8. 9.] κάθηται [προκαθέζεται 4, 8, 9; προκαθέζομαι 5; προκάθηται 6.] ; Καὶ [τὰ add. 7 – 9.] νῦν παραινῶ ὑμῖν· [ὡς φίλοις add. 8, 9.] φείσασθε ἑαυτῶν [αὐτῶν 3.] καὶ μὴ μάτην ἑαυτοὺς ἀπολέσθαι θελήσητε [(ἀ. θ.) ἀπολέσητε 4 – 9; θ. ἀπολέσαι 3.] , ἀλλὰ [διὸ 4, 6, 9.] προσέλθετε [προσελθόντες θύσατε 4, 6 – 9; προσελθόντες οὖν θύσατε 5.] τῷ μεγάλῳ θεῷ Διΐ [καὶ προσκυνήσατε τῷ ἡλίῳ καὶ σώζεσθε add. 4 – 6, 8, 9; καὶ προσκυνήσατε τῷ ἡλίῳ add. 7.] . Οἱ δὲ ἅγιοι εἶπον αὐτῷ ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος· Ἡμεῖς [(εἶ.-Ἡμ.) μάρτυῥες ὡς ἐξ ἑν. σ. εἶ. αὐτῷ· Ἡ. ὧ βασιλεῦ 8, 9; εἶ. τῷ βασιλεῖ ὡς ἐξ ἑν. σ. Ἡ. 4, 7.] ἕνα Θεὸν οἴδαμεν ἐν οὐρανῷ [οὐρανοῖς 4, 7 – 9.] καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύομεν * [λατρεύομεν 4 – 8.] τῷ δυναμένῳ σῶσαι καὶ ἀπολέσαι. Ὁ [δὲ add. 4 – 9.] βασιλεὺς Σαβόριος [Σαβώριος 4, 6 – 9; om. 5.] γελάσας μέγα [τε ὁμοῦ add. 5.] καὶ πικρὸν, λέγει πρὸς τοὺς ἁγίους· Τέκνα [τεκνία 4 – 9.] μου καὶ φίλοι τῶν σπλάγχνων μου, τί γὰρ ὑμῖν εἶπον [(ὑ. εἶ.) εἶ. ὐ. 6, 8, 9,] ; Κἀγὼ ἑνὶ θεῷ εἶπον ὑμῖν θῦσαι [(ἐνὶ-θῦσαι) εἶπον ὑμῖν ἑ. θ. θῦσαι 4; ἑ. θ. εἶπ. κἀγὼ θῦσαι ὑμῖν 5.] . Ὁ μακάριος [ἅγιος 5.] Ἀκίνδυνος εἶπεν· Πῶς [(Πῶς) Βασιλεῦ, τινί τρόπῳ 5.] κελεύεις ἡμᾶς [(κ. ἡ.) ἡ. κ. 4, 6 – 9.] θῦσαι; Ὁ δὲ βύθιος ὄφις περιχαρὴς γενόμενος [(Ὁ δὲ-γενόμενος) Καὶ περιχαρὴς γενόμενος ὁ βύθιος δράκων 5.] εἶπεν· [ἔφη 6 – 9.] .Ἀγωμεν, καὶ καθὼς ἐμὲ προσέχετε ποιεῖτε [ποιοῦντα ποιήσατε 4 – 7 (ἐμὲ-ποιεῖτε) ἐμοὶ πρ. ποιοῦντι ποιήσατε καὶ ὑμεῖς 8, 9.] . Οἱ [δὲ add. 4 – 9.] ἅγιοι εἶπον [αὐτῷ add. 4 – 7; αὐτῷ· Βασιλεῦ add. 8, 9.] . Αὐτὸς ὡς ἐπίστασαι, καὶ ἡμεῖς ὡς ἐδιδάχθημεν ποιήσωμεν [om. 6; (ἐ. π.) διδάχθημεν 4, 5, 7 – 9.]

[9] Ὁ [δὲ add. 4 – 7.] βασιλεὺς εἶπεν καλῶς [καὶ add. 5.] Διὰ τί τάχιον * τοῦτο [(τ. τ.) δὲ τοῦτο τάχιον 4, 6, 7 – 9; τοῦτο τάχιον 5.] ὑμῖν [om. 6.] οὐκ ἔδοξεν, πρὶν [ἢ add. 3.] τὰς ὕβρεις ταύτας ἐπενέγκαι [ἐπενεχθῆναι 4 – 9.] ὑμῖν; Πλὴν ὡς πατρὶ τέκνα συγχωρήσατέ μοι [om. 4, 6, 7; καὶ δὴ 8, 9.] . Καθεσθέντος δὲ τοῦ βασιλέως Σαβωρίου [(δ. τ. β. Σ.) δ. αὐτοῦ 4 – 7; αὐτοῦ 8, 9.] ἐπὶ τοῦ ἅρματος, συνεκαλεῖτο [συνεκάλει 6.] τοὺς ἁγίους ἀναβάντας συγκαθῖσαι [συγκάθεσθαι 7; συγκαθεσθῆναι 4, 6, 8, 9.] αὐτῷ [αὐτούς 4.] . Οἱ δὲ ἅγιοι εἶπον [αὐτῷ· add. 5.] Μὴ, βασιλεῦ [ἐὰν τοῦτο γένηται add. 8, 9.] , ὕβριν πάσχεις [πάσχῃς 6, 7; πανθάνῃς 8, πανθάνεις 9.] ; Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ βασιλεὺς λέγει [εἶπεν 6.] αὐτοῖς· Θέλω δι᾽ ὑμᾶς ἐνυβρίζεσθαι, τοὺς ἀκούσαντάς μου [(ὑμᾶς-μου) ὑμῶν ὑβρίζεσθαι τοῖς ὑπακούουσί μοι 6; ὑ. ὑβρίζεσθαι τ. ὑπακούοντάς μ. (με 9) 7, 9; ὑμᾶς ἐνυβρίζ. τ. ὑπακούοντάς μου 2.] , ἢ ὑπὸ τοῦ στρατοῦ μου πάντος τιμᾶσθαι. Ταῦτα λέγων [εἰπὼν ὁ βασιλεὺς 2.] καὶ ἐν χερσὶν τὸν ἕνα κρατῶν, εἰσῆλθεν ἐν τῷ ναῷ [(ἐν. τ. ν.) εἰς τὸν ναὸν 4 – 9; εἰς τὸν ναὸν σὺν αὐτοῖς 2.] καὶ [ὤσπερ ἀγαλλιασάμενος add. 2.] ἔκραξεν [ἀνέκραξεν 4, 7; ὁ βασιλεὺς add. 4, 6 – 9.] , λέγων· Μεγάλη ἡ δύναμις τοῦ [παρ᾽ ἡμῖν σεβομένου add. 2.] θεοῦ [om. 5.] Διὸς. Οἱ δὲ ἅγιοι [(Οἱ δὲ ἅ.) Ὁ δὲ ἅγιος 4.] Ἀκίνδυνος [om. 2, 5; καὶ add. 4.] Πηγάσιος καὶ Ἀνεμπόδιστος [(Π. κ. Ἀ.) om. 2, 5.] πρὀς ἀλλήλους [(π. ἀ.) om. 2, 4 – 9.] στραφέντες ὑπεμειδίασαν, ποιοῦντες τὴν ἐν Χριστῷ σφραγῖδα [ἐν ἑαυτοῖς. Εἶτα add. 2.] . Λέγει [δὲ add. 3, 5.] αὐτοῖς [πρὸς αὐτοὺς 2.] ὁ βασιλεύς· Τί θέλετε; προσέρχεσθε ὑμεῖς πρῶτοι [πρῶτον 6.] ἢ ἐμοὶ συγχωρεῖτε; Εἴπατε γὰρ᾽ ὅτι Ἡμεῖς κατ᾽ ἰδίαν ποιοῦμεν [(Εἴπ.-ποιοῦμεν)] . Οἱ δὲ ἅγιοι εἶπον πρὸς αὐτόν· Ὡς θέλεις, βασιλεῦ. Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς πρὸς τοὺς ἁγίους· Προσέλθετε ὑμεῖς [Τότε add. 2, 8, 9; (π. ὑ.) προσέλθατε ὑ. 9; ὑ. πρῶτοι προσέλθετε 2.] . Οἱ δὲ [om. 2, 8, 9.] ἅγιοι [μάρτυρες add. 7 – 9.] θέντες τὰ γόνατα * [γόνατα 2, 4 – 9.] αὐτῶν [om. 2.] ἐπὶ τῆς, γῆς, προσεύχοντο [ἠύχοντο 2, 4, 5, 7; προσηύχοντο 6, 8, 9.] , καὶ τοσοῦτον προσηύξαντο [προσηύχοντο 6; οἱ ἅγιοι προσηύχοντο 4, 7.] ὥστε [καὶ add. 2.] τὸν τόπον ὅλον κινεῖσθαι [κινηθῆναι 8, 9.] . Ὁ δὲ βασιλεὺς Σαβόριος [om. 5; Σαβώριος 2, 4, 6 – 9.] βλέπων τὰ πάντα σαλευόμενα, ἐφοβήθη καὶ ἔφυγεν ἔξω. Εὐχομένων δὲ αὐτῶν [τῶν μακαρίων 2; τῶν ἁγίων 6.] , ἔπεσεν τὸ εἴδωλον τοῦ ἀνδριάντος [ἀδριάντος 4; Διὸς ἐπὶ τὴν γῆν 2.] καὶ ἐγένετο εἰς οὐδέν [(ἐγ. εἰς οὐδ.) συνετρίβη δι᾽ ὅλου 2.] . Ἀναστάντες δὲ οἱ ἅγιοι ἐκ τῆς γῆς [προσευχῆς 2.] , ἦσαν οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν ἀσκοῦ δίκην [(ἀ. δ.) δ. ἀ. 5, 6.] πεφυσημένοι * ἐκ τοῦ πολλοῦ κοπετοῦ [καὶ add. 2.] . Λέγει [δὲ add. 6.] αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· Τί ἐστιν, ἄθλιοι; [τρισάθλιοι 2, 4 – 9.] αὗταί εἰσιν αἱ παραινέσεις μου; οὕτως ὑμᾶς ἐκολάκευσα; Καὶ [om. 2, 5, 7 – 9.] λέγουσιν αὐτῷ οἱ μάρτυρες· [ἅγιοι 2, 5 – 9.] Εἴπαμέν [εἴπομεν 2, 5, 7 – 9.] σοι, βασιλεῦ, ὅτι καθὼς οἴδαμεν οὕτως [om. 5; καὶ add. 2, 8, 9.] προσευχόμεθα· ψευδές τι ἐκ τοῦ στόματος ἡμῶν οὐκ ἤκουσας· [(οὐκ ἤ.) ἤκουσας; 5.] μὴ γένοι [το]. Λέγει αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· [(Λεγ.-βασ.) om. 6; Λ. ὁ β. 5.] Εἰ τοιαύτην μέλλετε [ἐμέλλετε2; μέλλετε 9; λέγετε 4, 7.] ἀλήθειαν λέγειν, μὰ τοὺς ὑπολειφθέντας θεοὺς ὑφ᾽ ὑμῶν [(θ. ὑφ᾽ ὑ.) ὑφ᾽ ὑ. θ. 4, 6, 8, 9; ἀφ᾽ ὑ. θ. 7; ὑφ᾽ ἡμῶν θ. 5.] , οὐ μὴ χαρισθῆ ὑμῖν τὸ ζῆν, ὅτι ἐξεκάκησα πιστεύων ὑμῖν.

[10] Καὶ [εὐθέως add. 8, 9.] ἐκέλευσεν [κελεύει 2.] ὁ ἀσεβέστατος [αἱμοβόρος 2; om. 6.] βασιλεὺς Σαβόριος [(βασ. Σαβ.) β. Σαβώριος 4, 6 – 9; β. διὰ τάχους 2; om. 5.] ἐν τῷ τόπῳ οὗ [ἐν ᾧ 5; ᾧ 6.] ἦν ἐκεῖ [om. 2.] ἐνεχθῆναι λέβητας [(ἐ. λ.) λ. ἐ. 2.] τρεῖς, καὶ μόλιβδον ἐμβληθῆναι καὶ [(μόλ.-καὶ) ἐμβληθῆναι μ. εἰς αὐτοὺς καὶ ὑποκαίεσθαι 8, 9; μ. ἐν αὐτοῖς ἐμβλ. καὶ 2; μ. βληθῆναι κ. 7; ἐνεχθῆναι κ. 6.] ξύλα ἐκ πλοίων παλαιῶν [προσενέγκαι add. 5.] , καὶ πίσσαν καὶ ἄσφαλτον ῥαίνεσθαι [εἰς add. 6, 8, 9.] τὰ ξύλα [(τ. ξ.) om. 5.] ὅπως [ὥστε 4 – 9.] συντόμως ἐκβράσωσιν οἱ λέβητες [(ἐκβρ.-λέβ.) ὑποκαιομένους ἐκβράσαι τοὺς λέβητας 4 – 9; (καὶ πίσσ.-λέβ.) ἐμβαλόντας ὑποκαίεσθαι τούτους σφοδρότερον, ἀσφάλτου τε καὶ πίσσης τῷ πυρὶ ἐπιραινομένων 2.] . Ἐκβρασάντων δὲ αὐτῶν, ἠνέχθησαν πάλοι [πάλιν 3.] , καὶ ἐπάρησαν παρ᾽ ἕνα ἕκαστον τῶν λεβήτων· καὶ ἀλύσεις ἐκέλευσεν κρεμασθῆναι [(ἐ. κ.) ἐκρέμασαν 4, 6 – 9.] ἐξ αὐτῶν, κἀκεῖ δεθέντας αὐτοὺς βληθῆναι [(κἀκεῖ-βλ.) διὰ τροχιλίων (τροχειλέων 7), ὥστε δι᾽ αὐτῶν κρεμασθέντας τοὺς ἁγίους χαλασθῆναι 4, 6 – 9.] εἰς τοὺς λέβητας ἕως ζώστρας [(ἕ. ζ.) μέχρι ζώσεως 6; (Ἐκβρασάντων-ζώστρας) Τούτων δὲ γεγονότων ἐν τάχει ἠνέχθησαν στύλοι καὶ ἐπάρησαν ἐντεῦθεν καὶ ἐντεῦθεν παρ᾽ ἕνα ἕκαστον τῶν λεβήτων. Καὶ εἶθ᾽ οὕτως σιδηραῖς ἀλύσεσι τὰς τῶν ἁγίων ὀσφύας περιζώσαντες δι᾽ αὐτῶν τε τοῖς ξύλοις ἀναρτησάντες, κατὰ μικρὸν τοῖς λέβησιν ὑπεχάλων 2; (ἐκέλευσεν-ζώστρας) κρεμασθῆναι προσέταξεν ἐπάνω τῶν λεβήτων, καὶ οὕτως διὰ τροχιλέων χαλασθῆναι αὐτοὺς εἰς τὸν μόλιβδον ἕως ζώστρας 5.] . Ἀγομένων δὲ αὐτῶν,· ἔλεγον οἱ μακάριοι [(αὐτ-μακ.) ἔλ. οἱ μακ. 4; αὐτ. ἔλ. οἱ μάρτυρες 6; ἔψαλλον λέγοντες 5.] . ᾞρα [Ἤραμεν 2, 4 – 9.] τοὺς ὀφθαλμούς μου [ἡμῶν 2, 4 – 9.] εἰς τὰ ὄρη ὅθεν ἥξει ἡ βοήθειά μου [ἡμῶν 2, 4 – 9.] . ἡ βοήθειά μου [ἡμῶν 2, 4 – 9.] παρὰ Κυρίου τοῦ ποιήσαντος τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν. Κρεμασθέντων δὲ αὐτῶν ἐκ τῶν μασχαλῶν, ἐνέβαλον αὐτοὺς κατ᾽ ὀλίγον χαλῶντ[ες] τὰς τροχιλαίας [(κατ᾽-τροχιλαίας) εἰς τοὺς λέβητας κατ᾽ ὀλίγον χαλῶντες (χάλοντες 2) διὰ τῶν τροχιλίων (τροχιλέων 2, 5, 7) 2, 4 – 9.] . Οἱ δὲ μακάριοι [τρισμακάριοι 2.] ἑστῶτες [χαλασθέντες 2, 4 – 9.] ἐν τῷ βρασμῷ τοῦ λέβητος [μολίβδου 2, 4 – 9.] ἔλεγον ἕκαστος αὐτῶν κατ᾽ ὄνομα ψαλμόν [(κ. ὄ. ψ.) ψ. κ. ὄ. 2, 4 – 9.] . Ὁ [Καὶ ὁ μὲν 2, 7 – 9; μὲν add. 6.] μακάριος [μακαριώτατος 2.] Πηγάσιος ἔλεγεν [εἷπεν 2, 4 – 9.] . Ὅτι παρὰ σοὶ [τῷ Θεῷ μου add. 2, 4, 6 – 9; τ. Θ. ήμῶν add. 5.] πηγὴ ζωῆς, ἐν τῷ φωτί σου ὀψόμεθα * φῶς· παράτεινον τὸ ἔλεός σου τοῖς γινώσκουσίν σε καὶ τὴν δικαιοσύνην σου τοῖς εὐθέσι τῇ καρδία. Ὁ δὲ μακάριος Ἀνεμπόδιστος εῖπεν· Ὁ πούς [(εῖ: ὁ π.) οἱ πόδες 2.] μου ἕστη [ἔστησαν 2.] ἐν εὐθύτητι [ἐπέλεγεν add. 2.] . ἐν ἐκκλησίαις εὐλογήσω σε, Κύριε· καὶ [om. 2, 4, 6, 7.] Λύχνος [τε add. 2.] τοῖς ποσίν [ποῦσι 6, 8, 9.] μου ὁ νόμος σου καὶ φῶς ταῖς τρίβοις μου τὰ μαρτύριά σου, Κύριε [(τὰ-Κύρ.) om. 2, 4, 6 – 9.] Ὁμοίως [om. 4, 7; δὲ add. 2, 6, 8, 9.] καὶ ὁ μακάριος [τρισόλβιος 2.] Ἀκίνδυνος [ὁμοίως add. 4 – 7.] μετὰ φωνῆς μεγάλης καὶ δακρύων [(παράτεδινον-δακρύων) hæc vix legi possunt in 5.] εἶπεν· Ὦ μακάριε Παῦλε, ἀψευδῆς ἀνεδείχθης ἐν πᾶσιν λέγων [(Ὦ-λέγων) Ἐπεβίβασας ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν· διήλθομεν διὰ πυρὸς καὶ ὕδατος, καὶ ἐξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀναψοχὴν, Κύριε· κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον τὸν λέγοντα· 4-9.] . Κινδύνοις ποταμῶν, κινδύνοις λῃστῶν [(κ. λ.) om. 4 – 9.] , κινδύνοις ἐξ ἐθνῶν, κινδύνοις ἐν ἐρημίαις· ἐπ᾽ ἀληθείας γὰρ [καὶ ἡμεῖς 6; καὶ ῆμεῖς add. 4, 5, 7 – 9.] ἐφθάσαμεν τὴν ἐρημίαν τοῦ βασιλέως, [καὶ ἐσμὲν ἐν τῷ καύσωνι τῶν λεβήτων ὡς add. 4 – 9.] ἐν ὕδατι καθήμενοι [ἀναψύχοντες 4, 6 – 9; καταψύχοντες 5.] . Τότε ὁ βασιλεὺς Σαβόριος [om. 5; Σαβώριος 2, 4, 6 – 8.] λέγει αὐτοῖς· Μὰ τὴν ἀήττητον δύναμιν τοῦ Ἡρακλέως καὶ τὸν μέγιστον Ἀσκληπιὸν, τὸν [(τὸν μέγ. Ἀ. τὸν) τοῦ μεγίστου Ἀσκληπιοῦ τοῦ 8; (τοῦ Ἡ.-Ἀ. τὸν). τῶν θεῶν τῶν 2.] τὴν ὑγίαν [ὑγείαν 2; ὑγίειαν 4 – 9] χαριζόμενον [χαριζομένων 2; χαριζομένου 8.] τῇ οἰκουμένῃ [(τ. οἰ.) τὴν οἰκουμένην 4.] εὗρον ὑμῶν τὰς μαγίας [μαγγανείας 2; μαγείας 4 – 9.] . καὶ προελθὼν [προσελθὼν 2, 4 – 9] αὐτὸς [αὐτοῖς 6.] δι᾽ ἑαυτοῦ ὁ βασιλεὺς ἔλυσεν τὰς ἀλύσεις καὶ ἐχάλασεν αὐτοὺς [ἐν τῷ ζέοντι μολίβδῳ add. 2.] ἕως τοῦ [om. 2 – 9.] τραχήλου. Χαλασθέντων δὲ τῶν ἁγίων [ἕως τραχήλου add. 8, 9.] οὐκ ἔμεινεν ἐν τοῖς λέβησιν οὐδέν. Καὶ [om. 5.] λέγουσιν τῷ βασιλεῖ οἱ ἅγιοι· Μή σοι καλῶς γένηται, ἀχόρταστε [(κ. γ. ἀ.) γένοιτο 4 – 9] κύων [κύον 7; αἱμοπότα add. 4 – 9.] . ὡς γὰρ ἐνόμισας ἡμᾶς κακουργεῖν [κακουργῆσαι 7.] ἑαυτὸν ἠδίκησας [(ἑ. ἠ.) om. 6; ἑ. μὲν ἠ. 8, 9.] ἡμᾶς δὲ ὁ [om. 4 – 9] Χριστὸς διέσωσεν. Καὶ [ἔτι add. 8 – 9] λαλούντων αὐτῶν, αἱ ἁλύσεις ἀπεσπάσθησαν ἀπ᾽ αὐτῶν [(αἱ-αὐτῶν) αἱ ἁ. ἀπ. ἐξ αὐτ. 5; αἱ ἀ. ἀπ. ἀπ᾽ αὐτ. καὶ ἔπεσον 4; αἱ ἀ. ἀπ. ἁπάντων αὐτ. 7; ταῦτα, ἀπ. αἱ ἀ. ἁπάντων καὶ ἔπεσον 8, 9; (τῶν ἁγίων, οὐκ ἔμεινεν-αὐτῶν) αὐτῶν, ὁ καχλάζων μόλιβδος τῶν λεβήτων ὑπεκδὺς κεκενωμένους τούτους ἀπέλιπεν. Καὶ τούτου γενομένου, λέγουσιν οἱ ἅγιοι τῷ βασιλεῖ· Μή σοι γένοιτο χορτάσαι ποτὲ, κύων αἱμοπότα· ὡς γὰρ ἐνόμισας, σὺ μὲν δι᾽ ἑαυτοῦ τὸν καθ᾽ ἡμῶν θάνατον συσκευάζων τέλεον ἐξαναλῶσαι βεβούλησαι· ὁ δὲ Θεὸς ὁ εἰδώς σου τὸ πανοῦργον καἱ δολιόγνωμον περιεσώσατο ἡμᾶς, ὃς καὶ τὸν ἐν κακίᾳ σου πόνον καὶ τὴν ἀδικίαν ἐπὶ τὴν κεφαλήν σου ἐπιστρέψει. Καὶ ἔτι λαλούντων αὐτῶν ταῦτα, αἱ ἀλύσεις ἀπεσπάσθησαν ἀπ᾽ αὐτῶν καὶ ἐξέπεσον 2.] .

[11] Καὶ [om. 6; Τότε 8, 9.] εἷς [δὲ add. 6.] τῶν παρεστώτων δημίων [Ἀφθόνιος ὀνόματι add. 6.] ἐπίστευσεν τῷ Κυρίῳ [Χριστῷ 4, 6, 7.] καὶ εἶπεν πρὸς τὸν βασιλέα Σαβόριον [Σαβώριον 4, 6 – 9; om. 5.] . Ἄθεε [ἄθλιε 4, 6 – 9.] καὶ μισάνθρωπε, ἔασον ἡμᾶς ἀναπαῆναι [ἀναπαυθῆναι 4 – 7 ἀναπαυθῆναι κἂν πρὸς βραχύ 8, 9.] Ἡμεῖς γὰρ περιστρεφόμενοι χείρω [χεῖρον 4 – 9.] αὐτῶν ἐκολάσθημεν· σὺ δὲ ἢ [εἶ 5.] σιδηροῦς [εἶ add. 4, 7 – 9.] ἢ λίθινος εἶ [om. 4, 5, 7 – 9.] καὶ ὑποφέρεις [(κ. ὑ.) om. 4.] , ἢ τάχα ἀλωποῦ * [ἀλώπεκος 4 – 6, 8, 9; ἀλωποῦ 7.] χρῶμα ἔχεις καὶ [ἡμεῖς.] οὐκ οἴδαμεν. Ἐμβλέψας δὲ [εἰς 5.] αὐτὸν [αὐτῷ 4, 6 – 9.] ὁ βύθιος [(ὁ β.) om. 5.] δράκων καὶ σημειωσάμενος αὐτὸν, λέγει· Τέκνον, ἀνάγαγε αὐτοὺς ἐκ [(ἀν. αὐ. ἐκ) ἀναγάγετε αὐ. ἀπὸ 8, 9.] τῶν λεβήτων. Ὁ δὲ στὰς ἐφώνησεν αὐτοὺς, καὶ ἐξῆλθον τὸ καθ᾽ ὅλον [(τ. κ. ὅ.) om. 5; τ. καθόλον 4, 6 – 9.] μηδὲν ἀδικηθέντες. Αὐτὸς δὲ στὰς [(Αὐ. δ. σ.) Σταθεὶς δ. αὐ. 5; Τότε στὰς ὁ μακάριος Ἀφθόνιος· τοῦτο γὰρ ἦν ὄνομα τῷ δημίῳ 8, 9.] ἐβόησεν [ἐφώνησεν 4 – 9.] πρὸς τὸν βασιλέα, λέγων· Τοῦτο [δὲ add. 7.] μέλλεις εἰδέναι [(Τ μ. εἰ.) Γνωστόν σοι ἔστω, ὧ βασιλεῦ 8, 9.] ὅτι κἀγὼ τὸν Χριστὸν ζητῶ ὃν οἱ χριστιανοὶ σέβονται· ἐγνώρισα * [ἔγνων 8, 9.] γὰρ αὐτὸν [αὐτῷ 4.] , καὶ ἀπὸ τοῦ νῦν αὐτῷ στρατεύομαι [καὶ αὐτὸν (αὐτῷ 4, 7) προσκυνῶ 4 – 9.] , τὸν μόνον ἐκ μόνου Πατρὸς γεννηθέντα [γενηθέντα 3.] καὶ ἐν τρισὶν ἀρχαῖς [(τ. ἀ.) Τριάδι 4 – 9.] ὑμνούμενον. Ὥστε οὗν [om. 8, 9.] ταχὺ σκέψαι κατ᾽ ἐμοῦ τί μέλλεις [(κ. ἐ. τ. μ.) τ. μ. κ. ἐ. 8, 9.] ποιεῖν. Ἐγὼ γὰρ ἐν νῷ ἔλαβον τὴν ἡμέραν καὶ τὸν φόβον τὸν κατὰ τῶν [σε 7.] ἀσεβῶν· οὐαὶ [ὧν 4 – 9.] τὸ σκότος, ὅτι [om. 4 – 9.] οὐ μέτεχει φωτός [τὸ φῶς 7.] . οὐαὶ τὸ πῦρ, ὅτι ἄσθεστόν ἐστιν· οὐαὶ τὸν λάκκον τῆς ἀπολείας, ὅτι ἀνεξερεύνητόν ἐστιν τὸ βάθος αὐτοῦ· καὶ τὸν πύρινον ποταμὸν αὐτὸν τὸν ἐκδεχόμενον τοῦς ἀσεβεῖς. Ἀλλὰ, Κύριε, σῶσόν με, ὃν ἐκ τοῦ λάκκου ἀνήγαγες [(οὐαὶ τὸ πῦρ-ἀνήγαγες) καὶ ὁ σκώληξ ἀτελεύτητος, καὶ ἀκατάπαυστον τὸ πῦρ, ὅτι ἄσβεστόν ἐστιν· καὶ γὰρ ποταμὸς πυρὸς προπορευόμενος (ἔμπροσθεν 6) τοῦ κριτοῦ (Χριστοῦ 4, 7) φλογίζει πάντας τοὺς ἀσεβεῖς ἐχθροὺς αὐτοῦ (αὐτοῦ om. 5). Ἀλλὰ, Κύριε ὁ Θεός μου, σῶσόν με, ὃν ἐκ τοῦ λάκκου τῆς ἀνομίας ἀνήγαγες 4 – 9.] διὰ τῶν θεραπόντων σου, τῶν ἁγίων [(τ. ἁ.) om. 4.] Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ Ἀνεμποδίστου. Τούτου δὲ ἐπιπολὺ εὐχομένου, ὁ βασιλεὺς ἀσάλευτος [ἄλαλος 4 – 9.] ἔμεινεν [ἔμενεν 5.] ὥσπερ νεκρὸς [ἐξεστηκὼς 4 – 9.] , θεωρῶν τὴν τοῦ ἀνδρὸς στοργὴν καὶ ἀπόνοιαν [(κ. ἀ.) πρὸς τὸν Χριστὸν καὶ τοὺς ἁγίους αὐτοῦ 4 – 9.] . Εἶτα κινηθεὶς ὁ βασιλεὺς [(ὁ β.) om. 4 – 9.] καὶ διασείσας ἑαυτὸν [αὑτὸν 9.] καὶ τρίψας τὴν ὄψιν αὐτοῦ [ἑαυτοῦ 7; om. 4, 8, 9.] , ἐκάλεσεν αὐτὸν καὶ λέγει αὐτῷ μετὰ κολακείας *· Ἐγώ εἰμι ὁ αἴτιος τούτων [(ὁ αἴ. τ.) αἴ. τούτου τοῦ δράματος 5.] , ὅτι εἴασά * [εἴασα 5, 8.] σε τοσαῦτα ἔτη παραμένειν τῇ στρατείᾳ [sequuntur duæ voces dubiæ lectionis in 5.] σου ταύτῃ· ἐχρῆν γάρ με εἰς προκοπήν σε ἀγαγεῖν [ἀναγαγεῖν S; hinc quædam lectu difficilia in 5.] . Καὶ τὰ νῦν ἤλεγξάς με ἐπὶ πάντων ὅτι ἄχρηστος εἰς σὲ ἐγενάμην [ἐγενόμην 4, 6 – 9.] . Αἴτησαι οὖν ἐπὶ πάντων ποίαν στρατείαν ὀρέγῃ· μὴ φείσῃ τοῦ στόματός σου· οἵαν γὰρ ἂν ζητήσῃς [(ἀ. ζ.) om. 4 – 9.] μεγάλην [om. 4, 7.] στρατείαν [ἀξίαν 8, 9.] δωρήσομαί σοι, οὐδὲν [ἄξιον ἢ add. 9.] ξένον ποιῶν [ποιῶ 6.] . κατὰ γὰρ καμάτους ἰδίους λαμβάνεις [ἀπολαμβάνεις 4.] . Ὁ δὲ ἅγιος [om. 7.] Ἀφθόνιος εἶπεν πρὸς τὸν βασιλέα· Τὴν στρατείαν ἣν ἐγὼ ζητῶ καὶ [(ζ. κ.) om. 4 – 9.] σπουδάζω λαβεῖν, δοῦναί μοι σὺ οὐ δυνήσῃ [δύνῃ 5 – 9; δύνασαι 5.] ποτέ· ἐγὼ γὰρ Χριστῷ στρατεύομαι, τῷ βασιλεῖ τῶν αἰώνων. Καὶ ἰδὼν ὁ βασιλεὺς τὸ ἀμετάθετον [αὐτοῦ add. 4 – 9.] τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως αὐτοῦ [om. 4 – 9.] , εἶπεν τῷ σπεκουλάτωρι· Λαβὼν [τοῦτον add. 4 – 9.] τὸν σκληροτράχηλον καὶ δυσεπίστρεπτον τοῦτον [(δ. τ.) δυσυπήκοον 4 – 9.] , ἔξω τειχέων ἀπότεμε. Ὁ δὲ ἅγιος Ἀφθόνιος εἶπεν· Δόξα σοι, Κύριε, ὅτι ἀνάξιον ὄντα σώζεις [σώζῃς 6.] με κατὰ τὸ πολὺ ἔλεός σου· καὶ αἰνέσω σε διὰ παντὸς πάσας τὰς ἡμέρας [(π. τ. ἡ.) ἐν ταῖς ἡμέραις 4, 6 – 9.] τῆς ζωῆς μου καὶ εἰς τοὺς μέλλοντας αἰῶνας [(πάσας-αἰῶνας) εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων 5.] . Ἀμήν.

[12] Στραφεὶς δὲ [(Σ. δ.) Εἶτα σ. 4 – 9.] ὁ ἅγιος Ἀφθόνιος [(ὁ ἅ. Ἀ.) om. 5.] πρὸς τοὺς ἁγίους εἶπεν· Κύριοί μου καὶ πατέρες *, μὴ μνησθῆτέ μου τῶν κακῶν ὧν εἰς ὑμᾶς διεπραξάμην κελευόμενος· ἀλλὰ παρακαλεῖτε [παρακαλέσατε 6.] τὸν Θεὸν ὑπὲρ ἐμοῦ· ἴσως [ὅπως 3; ἵνα 4 – 9.] γνωρίσω ὑμᾶς ἔμπροσθεν τοῦ βήματος τοῦ μεγάλου καὶ φοβεροῦ αὐτοῦ [(κ. φ. αὐ.) κριτοῦ 5; κ. φρικτοῦ 4, 7 – 9; κ. κριτηρίου 6; (τοῦ β.-αὐ.) τοῦ μεγάλου βήματος τοῦ φ. αὐ. 3.] . Οἱ δὲ [om. 5.] ἅγιοι μάρτυρες [om. 4.] εἶπον αὐτῷ· Εὐθύμει, ἀδελφέ· κατὰ τὴν πίστιν σου γενηθήτω σοι. Πλὴν τὴν ὁδὸν πρῶτος πορεύῃ, καὶ εὔχου ὑπὲρ ἡμῶν. Ὁ δὲ [(Ὁ δὲ) Τότε ὁ 8, 9.] μακάριος Ἀφθόνιος περιπλακεὶς κατεφίλησεν [καταφίλησεν 6.] τοὺς ἁγίους καὶ ἔκλαυσεν ἐπάνω αὐτῶν [(ἐ. αὐ.) om. 5.] . Καὶ εἶπον αὐτῷ οἱ ἅγιοι· Εἰρήνη σοι [τέκνον add. 4, 7.] . καὶ προτείνας [ἀπελθὼν εἰς τὸν προκείμενον τόπον προέτεινεν 5, 8, 9; ἀπ. εἰς τ. π. τόπον ὁ ἅγιος Ἀφθόνιος προέτεινεν 4, 6, 7.] τὸν τράχηλον αὐτοῦ [καὶ add. 4 – 9.] ἀπέτεμεν αὐτοῦ [add. 4 – 9.] τὴν κεφαλὴν [ὁ σπεκουλάτωρ add. 3.] , κατὰ τὴν κέλευσιν [κέλασιν 8.] τοῦ βασιλέως, ἔξω τειχέων [τειχῶν 4 – 8.] . Καὶ ἐλθόντες [ἀπελθόντες 4.] οἱ χριστιανοὶ συνέστειλαν τὸ σῶμα αὐτοῦ ἐν σινδόνι καθαρᾷ, καὶ ἀπέθεντο αὐτὸν [αὐτὸ 4, 7, 8; αὐτῷ 3, 5, 9.] ἐν γλωσσοκόμῳ, ἐκδεχόμενοι καὶ τῶν ἄλλων ἁγίων τὰ σώματα.

[Sanctorum vincula solvantur: quos rex ad sacrificandum hortatur; ipsi autem regem irrident.] Consona vero laudum præconia emittentibus iis qui crediderant in Deum universorum, angelorum astitit multitudo juxta numerum ipsorum, splendidas illis induentium stolas, quæ eorum fidei candorem ac puritatem commonstrabant, Sancti vero gloria omnipotenti Deo data de illuminatione desuper in eos facta, addentes laudibus: Domine Deus, exclamabant, qui mortis solvisti vincula, et ab ea detentos manu robusta eduxisti, solve etiam vincula injecta nobis a malefactoribus hisce tuæque omnipotentis manus hostibus, et confunde principem potestatis aeris hujus in filiis incredulitatis operantem. Et una cum sermone dissoluta sunt eorum vincula, ut cera liquescens a facie ignis. Sanctorum autem martyrum corpora diceres esse ut titionem a extractum ex igne ardente. Crudelis vero ac rabiosus tyrannus etiam ad pejora mente propendens, dicit ad sanctos: Miseri et infelices, quia ego parco juventuti vestræ ac corporis venustatis b, mene contemnitis quasi mulierculam infirmam ac debilitatam? Jam vero experientia discetis regem qui non irridetur, judicem sedere, virili animo omnia peragentem. Quare adhuc humanum in vos animum ostendens, cohortor vos, parcite vobismetipsis et procedentes sacrificate magno Jovi c et adorato a nobis Soli, ne frustra exitio vosmetipsos tradatis. Sanctus Acindynus dixit: Nos unum Deum in cœlis novimus et ipsi soli servimus, qui potest et animam et corpus perdere in gehenna. At rex consuetis usus blanditiis, dicit ad sanctos: Filioli mei ac viscera mea, et ipse ego non aliud quid præcipio, quam unum deum adorare ac venerari. Sanctus Acindynus dixit: Quomodo nos jubes sacrificare et quibus diis d? Hic vero tortuosissimus re vera ac serpenti similis, exhilaratus dixit: Me sequimini et attendite: et sicut videtis facientem et vos facite similiter. Christi martyres responderunt: Tu quidem sicut scis, nos autem ut edocti sumus.

[9] [Quibus in templo orantibus, Solis statua corruit;] Rex vero occurrens verbo: Et quare, inquit, hoc non citius fecistis, antequam intolerabiles pœnas vobis intulissem? Attamen ut patri filii condonate, ad disciplinam eas inferenti vobis. Et jam sedens in rheda, ut cum ipso sederent sanctos evocabat. Sancti vero ad ipsum dixerunt: Absit a nobis, o Rex, in tantam amentiam concedere; injuria hæc esset majestati tuæ. Rex dixit: Melius existimo vestras contumelias atque injurias subire, quam a reliquis subditis honorari ac gloria affici. Quo facto, rex unum sanctorum manu prehendens cum ipsis in templum ingressus est, et secum ipso quasi lætabundus: Magna virtus adorati a nobis Jovis, magna voce exclamavit. Sed monarchicæ Trinitati pares numero bellatores, quod in Christo est signum in sese fecerunt et illius irriserunt vesaniam. Deinde tyrannus dixit ad ipsos: Quomodo vobis videtur? num vos priores sacrificium inchoatis, an nobis conceditis id facere? Sancti dixerunt: Uti vult vestra potestas. Rex dicit: Vos priores procedite. Et sanctis genua flectentibus et Dei auxilium flagitantibus, universum idolorum templum commotum in tantum timorem regem adduxit, ut fuga foras elaberetur; et completa jam sanctorum oratione cultum ab illis simulacrum humi prolapsum contritum est ex toto. Surgentibus sanctis ab oratione, oculis lacrimarum rivulis adhuc manantibus, dicit ad ipsos rex: Istæne sunt, miseri, a nostra potestate factæ exhortationes atque adulationes? Ipsi vero respondentes dixerunt: Nulla in re mendacibus dictis obnoxios nos invenisti; quod autem polliciti sumus, hoc et fecimus. Dicit illis rex: Si talem in exitum quæ a vobis vera dicta sunt, finire debebant, nulla fides sermonibus vestris adhibenda a me fuerat. Propterea, per invictam virtutem deorum, mala peste e vita vos quæ hic vivitur, expellam, jam nullam habiturus fidem iis quæ a vobis dicuntur.

[10] [ideoque in lebetes plumbo liquato ferventes demittuntur: sed rursus liberi evadunt.] Et jubet sanguinolentus celerrime lebetes inferri tres, plumbumque in eos mitti, et succendi vehementer, bitumine ac pice foco inspersis. Quo facto, hinc inde ab utraque parte lebetum columnas affigentes ligneas ac ferreis catenis sanctorum lumbos præcingentes, earumque ope in ligna eos elevantes paulatim laxabant in lebetes. Ipsi vero singuli pro se e psallentes hymnum Deo offerebant. Beatissimus quidem Pegasius: Quia apud te, inquit, fons vitæ, Domine, et in lumine tuo videbimus lumen. Venerabilis autem Anempodistus: Pedes mei steterunt in recto, accinebat; lucerna pedibus meis lex tua, et lumen semitis meis. Acindynus vero ter beatus: Circumdederunt nos dolores mortis et pericula inferni invenerunt nos; tribulatio et dolor circumderunt nos, et nomen Domini invocabimus: per ignem enim transivimus, et eduxit nos in refrigerium. In his enim apostoli tui Pauli imitatores, quamquam indignos, exhibuisti nos, Domine, pericula in fluviis, pericula in mari, pericula ex gentibus, pericula in igne propter nomen tuum sanctum subeuntes, et ferini inscitia regis in bullienti plumbo veluti in rore refocillatos. Ille vero impietatis potius rector dicendus quam rex adversus proprios deos jurans: Cognovi, inquit, præstigias vestras. Et progressus ipse per se captisque catenis, submissos sanctos collotenus ferventi plumbo submergere conabatur. Quo facto, bulliens plumbum lebetibus egressum vacuos illos reliquit. Dein dicunt sancti tyranno: Tu quidem per te ipsum, contra nos, uti visus es, necem comparans, prorsus consumere nos voluisti; Deus autem qui novit tuam malitiam ac mentis vafritiam, nos conservavit, qui etiam tuum in nequitia laborem atque injustitiam in caput tuum convertit. Adhuc loquentibus illis hæc, catenæ ab ipsis deciderunt.

[11] [Unus tortorum, nomine Aphthonius, christianam fidem profitetur, et capite damnatus] Quamobrem unus servientium jussis tyranni carnificum, in stuporem actus miraculo, christianum se proclamavit. Et jam liberrima voce invectus in tyrannum, dixit : Cruentissime et canina impudentia indute, quousque non sinis nos requiescere, adductis a te tormentis servientes? Plus enim nos vexamur laborantes, quam invicti hi per patientiam repugnantes. Verum, ut videtur, ad modum lapidis vel ferri, nullo sensu erga ista afficeris. Ipse vero quasi ex profundo limis oculis carnificem intuitus, solitisque usus blanditiis: Fili, inquit, carissime, clama et significa illis, ut ex lebetibus egrediantur. Ipso vero exhortato eos, exierunt per totum nulla parte læsi. Ad regem autem conversus dixit: Notum sit tibi, rex, quod quem christiani colunt, Deum adoro, et ipsi soli servio, adscitus miles cum reliquis sanctis. Ipse enim est Patris unigenitum Verbum, a quo sanctus per omnia Spiritus egreditur. Ipse in Trinitate celebratur, et ab universa creatione adoratur. Quapropter ne hæsita tardus ad infligendas mihi pœnas; sed quod vis citius delibera, et sententiam edic. In mentem enim duxi judicii diem, et minas in impios prolatas, quorum vermis non moritur, et ignis non extinguitur, quos et exteriores tenebræ suscipient; hac via perveni ad veram christianorum fidem. Verum, Domine Deus meus, serva me, quem ex fovea iniquitatis eduxisti per famulos tuos, Acindynum, Pegasium atque Anempodistum. Adhuc oratione versata in ore ejus, rex videns viri divinam libertatem et ex toto corde ad Dominum Jesum Christum conversionem, factus attonitus, totus obriguit, nec contra reddere vocem valens. Deinde manu vultu perfricato et in se rediens, et sicuti pridem adulatus: Ego sum, inquit, causa horum omnium, relicto te diuturno tempore in tali militiæ ordine. Oportuerat enim te ad majora a me promoveri et dignitate eximia provehi; et coarguunt me ipsa opera non bene me erga te affectum fuisse. Postula nunc coram omnibus, nulli rei parcens, qualem militiæ gradum qualemve dignitatem desideres: haud enim abnuam postulationem, quia dignam laboribus tuis remunerationem facio, nulla tibi gratia facta. Respondens vero recens Christi miles dixit regi: Militiæ gradum quem capessere festino, in tua potestate non est. Ego enim Christo milito, æterno regi. Rex vero corde insipiens immutabilem ejus in Christum fidem perdiscens, injungit spiculatori ut extra mœnia caput ipsi amputaret. Postquam vero sententiam audiverat beatissimus Aphthonius, sic enim vocabatur: Gloria, tibi, Domine, ait, quod indignum me servas, secundum nomen tuum misericordiæ plenum, et laudabo te per omnia in diebus vitæ meæ, nunc et in futurum seculum. Amen.

[12] [martyribus valedicit eosque amplexatus capite plectitur. Occisi corpus curatur a christianis.] Deinde ad sanctos conversus: Domini, inquit, ac patres omni honore dignissimi, nolite esse memores malorum, quæ ego vobis intuli jussus. Flectite pro me Dominum, ne separer a vobis, quando astabimus timendo ac tremendo ejus tribunali. Sancti martyres dixerunt ei: Bono animo, frater, capesse concupitam tibi viam, et juxta fidem tuam fiet tibi. Quin etiam, quum præcedas nos in regno cœlorum, pro nobis potius orare ne prætermittas. Ille vero cum invidia pugnans et revera nullius capaci invidiæ secundum nomen suum ditatus caritate, amplexus invictos martyres et collo eorum illacrimatus audivit ab ipsis: Pax tibi, frater, propositum certamen in patientia perficienti. Deinde in locum perductus ubi immolari eum præstitutum fuerat, capite amputatus, Christo, omnium capiti, pretiosam suam animam tradidit. Christiani vero qui ibi erant, sancti reliquias secum portantes, sindone munda involutas in sarcophago deposuerunt, præstolantes quoque consummationem martyrum ante hunc in certamen ingressorum.

ANNOTATA.

a Hic est unus ex iis locis quos in Commentario diximus testem indicare oculatum. Sanctorum enim corpora fuisse ut titiones extractos ex igne ardente, et vincula ipsorum dissoluta fuisse ut dissolvitur cera in igne, præterquam quod ægre quis fingat, is modus loquendi est, qui animum rei novitate perculsum indicet. Si rem fingere voluisset, rupta potius vincula dixisset auctor, quam liquefacta. Corpora autem ustulata atque ex parte titionis ad modum scintillantia, tam cruda res est, ut, nisi visu perceperis, vix animo concipias.

b Ex hoc loco et aliis similibus patet sanctos martyres florida ætate fuisse.

c d Locus hic notatu dignus, ob singularem deceptionem qua beati martyres crudelis tyranni stoliditati illudunt. Acindynus enim: Nos, inquit, unum Deum in cœlis novimus, et ipsi soli servimus. Cui tyrannus: Et ego, ait, non aliud quid præcipio quam unum Deum adorare ac venerari. Unum Deum verum, dixerat Acindynus; unum deum ex multis intelligit Sapor. Quare observare licet apertum mendum irrepsisse in exemplar Venetum. Quomodo enim, quum utrimque de uno deo, non de pluribus diis, sermo esset, sanctus Acindynus interrogare potuit, uti in exemplari Veneto: Quomodo nos sacrificare jubes et QUIBUS DIIS? Qui error a reliquis exemplaribus abest. Quæri potest cuinam deorum Sapor sacrificari jusserit, Soline an Jovi Persico? Putaverim Jovi: nam Sapor hanc quam putabat martyrum ad idololatriam conversionem Jovi attribuit, exclamans: Magna virtus adorati a nobis Jovis. Quare in templum idolorum ingressi sancti martyres illud idolum quod Sapor coli jusserat, orationibus suis dejiciunt. In variis Actis martyrum Persarum variis diis sancti litare jubentur. Acta sanctorum martyrum Orientalium quæ edidit Assemanus, numina quæ martyres adorare coguntur,enumerant præcipue: Solem; Solem et Ignem; Solem, Lunam, Aquam et Ignem. Tamen et aliorum numinum subinde faciunt mentionem. Apud Georgium Hoffmann [Auszüge aus Syrischen Akten Persischer Märtyrer, in Abhandlungen für die Kunde des Morgenlandes, tom. VII (1880 Lipsiæ), p. 28.] leguntur excerpta Actorum Mar Muain, quem Sapor jubet litare non modo Soli, Lunæ et Igni, sed præterea magno Deo Jovi, Nahitidi magnæ deæ totius terræ, potentibus diis Beli et Naboni. Cfr. ibid excerpta ex Actis Mar Sabhæ (op. cit., p. 24) et Historiam Sabhæ, paganorum apostoli (ibid., p. 72). Legi omnino merentur dissertatiunculæ de Bedukht (p. 128 – 130) et de Nanai (p. 130 – 161).

e Hæ sunt quas in Commentario diximus suspectasque habuimus ad singulorum Sanctorum nomina propria allusiones, quales vel cœlitus factas num. 7 auctor attulerat, alias deinceps allaturus.

* cod. περιτεθέντες.

* cod. ἐκσπασμένον.

* cod. κοχλάζοντι.

* cod. κοχλάζων.

* cod. ἀπόφηνε.

* cod. φερονύμως.

* cod. εἰλίσαντες.

* supra lin.; prius ἴδωτες.

* sic.

* cod. λατρεύωμεν.

* cod. τάχειον.

* cod. γώνατα.

* cod. πεφυσιμένοι.

* cod. ὀψώμεθα.

* cod. ἀλοποῦ.

* cod. ἐγνώρησα.

* cod. κωλακείας.

* cod. ἔασα.

* cod. πατρες.

CAPUT TERTIUM.
Sancti martyres in saccos missi et in mare præcipitati, servantur cœlitus. Quatuor tortores in mare missi, credunt in Christum. In senatu Elpidiphorus aliique cum rege disceptant de causa martyrum. Martyres a serpentibus et feris servati virtute angelica, tandem duci jubentur. Senatorum militumque martyrium.

Ὁ δὲ σοβαρὸς Σαβώριος· Μὴ νομίσητε, φησὶ πρὸς τοὺς ἁγίους συντόμῳ θανάτῳ παραδοθῆναι, κατὰ τὸν προλαβόντα Ἀφθόνιον· κατὰ μικρὸν δὲ καὶ πικροτέραις βασάνοις τὰς σάρκας ὑμῶν ἀναλώσω. Καὶ κελεύει ὁ δυσμενέστατος βοείους ἐνεχθῆναι θυλάκους καὶ τοὺς ἁγίους εἰς αὐτοὺς ἐμβληθέντας τῇ θαλάσσῃ ἀπορριφῆναι. Τοῦ δὲ προστάγματος ἐπιτελεσθέντος, ὤφθη αὐτοῖς ὁ μακαριώτατος Ἀφθόνιος ἅμα λευχειμονοῦσι τρισὶν ἀγγέλοις ἐπὶ τῶν ὑδάτων περιποτοῦντες· ὑφ᾽ ὧν καὶ δίαρραγέντες οἱ θύλακοι τοὺς ἁγίους ἀβ;λαβεῖς διεσώσαντο, τῆς θαλάσσης ὐπεξαγαγόντες. Ὁ δὲ τύραννος τὸ παράδοξον τοῦ θαύματος εἰς ἄγνοιαν μετενεγκὼν, καὶ λογισάμενος μὴ τὸ προσταχθὲν ὑπ᾽ αὐτοῦ εἰς πέρας ἐλθεῖν, κελεύει τῶν τὰ τοιαῦτα καθυπουργούντων στρατιωτῶν τὰς χεῖρας ἀποτμηθέντας, αὐτοὺς ἐκείνους τῷ βυθῷ ἀπορριφῆναι. Ἀπορριπτομένων δὲ αὐτῶν, ἦσαν δὲ τὸν ἀριθμὸν τέσσαρες· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ἐπεφώνουν, δέξαι τὰ πνεύματα ἡμῶν, ἡ τῶν κεκμηκότων ἀνάπαυσις, καὶ ταῖς εὐχαῖς τῶν μαρτύρων σου τοῖς ὑπὲρ σοῦ ἀθλήσασι καταξίωσον συναριθμηθῆναι, εἰ καὶ ἀναξίους, τοὺς δούλους σου. Τοὺς δὲ περὶ τὸν μακάριον Ἀκίνδυνον, Πηγάσιον καὶ Ἀνεμπόδιστον τῇ εἱρκτῇ παραπέμψας, τοὺς πόδας αὐτῶν ἀσφαλισθῆναι τῷ ξύλῳ προσέταξεν.

[14] Περίλυπος δὲ γενόμενος ὁ δολιόγνωμος [om.] βασιλεὺς [ἀνηνύτοις ἐπιχειρῶν add.] οὐδὲ τροφῆς μεταλαβεῖν ἠνέσχετο, ἀλλ᾽ ἀθροίσας πάντας τοὺς περὶ αὐτὸν * [αὐτὸν.] μεγιστᾶνας· Ποίῳ λογισμῷ, χεῖρα ἐπὶ στόματι θέντες, εἶπεν, ἐμοὶ μόνῳ κατελείπετε κάμνοντι καὶ κοπιῶντι, μηδὲν αὐτοὶ συμβουλίας ἢ συνεργίας ἄξιον παρεισάγοντες, ἐξ ὧν ἐπικουρία τις καὶ πόνων μοι κουφισμὸς γίνεται [(ποίῳ-γίνεται) εἶπεν· Τί ἐννοοῦντες παρεστήκατέ μοι χθὲς καὶ τρίτην ἡμέραν, τὴν χεῖρα ἔχοντες ἐπὶ τοῦ στόματος καὶ τὸ καθόλου μηδὲν λαλοῦντες;] ; Ἢ ὡς ἐπίχαρμα ὑμῶν εἰμι ταλαιπωρούμενος περὶ ταῦτα· μηδ᾽ [μηδὲ κἂν.] ἐν ῥήματι μόνῳ κατὰ τῶν ἀνοσίων τούτων συμπνεόντων μοι, ὡς ἂν τῆς κατεχούσης δυσθυμίας λύσιν εὕροιμι; Ἀποκρίνεταί τις αὐτῷ Ἐλπιδιφόρος τοὔνομα [(Ἀποκρίνεται-τοὔνομα) Ἀποκριθεὶς δὲ εἷς ἐξ αὐτῶν τοὔνομα Ἐλπιδιφόρος.] , πρῶτος ὢν * τῆς συγκλήτου βουλῆς καὶ τῆς τῶν χριστιανῶν πίστεως ἐραστῆς διάπυρος· Καὶ [λέγει πρὸς τὸν βασιλέα· Ἡμεῖς πόθεν ἐπιγινώσκομεν ταῦτα ἢ.] τί πρὸς τὰ κείμενα ἡμεῖς [(κ. ἡ.) προκείμενα.] δυνάμεθα συμβαλέσθαι τῷ κράτει σου; Ἀποκρίνεται [Λέγει ὁ βασιλεὺς.] πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον ὁ τύραννος [(ὁ τ.) om.] · Ἐάν τι καινὸν καὶ ἀσύνηθες ἐν μέσῳ παραγάγω, ὑμεῖς εὐθέως ἀντιπίπτοντες ἀνατρέπειν πειρᾶσθε· ἐγὼ δὲ μακροθύμως φέρω τὰ ὑμῶν πάντων ἀναδεχόμενος βάρη. Λέγει ὁ Ἐλπιδιφόρος [τῷ βασιλεῖ add.] · Ἄκουσον, ὦ * βασιλεῦ. Οὐδενὸς δέεταί σου ἡ ἐξουσία πρὸς διδασκαλίαν τῶν τοιούτων· αὐτὴ γὰρ ἡ πεῖρα τῶν πραγμάτων, καὶ ἡ τῶν ὀργάνων πρὸς κόλασιν εὐπορία, καὶ ἡ αὐτοκρατορικὴ βούλησις ἑτοίμην σοι τὴν περὶ αὐτῶν σκέψιν ἐμφανίζουσιν. Ὁ ἀναιδέστατος ἀποκρίνεται τύραννος· Καὶ μόνος ὑλακτεῖν ἐγὼ καὶ θυμομαχεῖν παρ᾽ ὑμῶν ἐπαφίεμαι [(ἀναιδ.-ἐπαφ.) βασιλεὺς ἔφη· Κἀγὼ μόνος ἔχω μετ᾽ αὐτῶν κυνομαχεῖν;] ; Ἀντέφησεν ὁ Ἐλπιδιφόρος [τῷ βασιλεῖ add.] · Καὶ ἐὰν μή σοι δοκῇ τοῦτο καλὸν εἶναι, ἔασον αὐτοὺς πρὸς τὴν οἰκείαν πορεύεσθαι βούλησιν. Ὁ τύραννος πρὸς αὐτόν [(π. αὐ.) ἔφη.] · Εἰ μὴ πεπλάνημαι [Ἐλπιδιφόρε add.] , ὁρῶ σε τοῖς αὐτῶν λόγοις ἐνεργῶς ἐφεπόμενον. Ὁ Ἐλπιδιφόρος εἶπεν· Ὡς καταφαίνεταί μοι [βασιλεῦ add.] , τοῦ ζῆν ἀπαλλάξαι ἡμᾶς δι᾽ ἐνθύμιον ἔχεις. Ἀποκρίνεται ὁ ἀλάστωρ [βασιλεὺς.] · Ὅσον ἐκ τῶν ἀποκρίσεών σου στοχάζομαι τοῦτο· πρὸς πάντας γὰρ ποιουμενου μου τὰς πεύσεις, αὐτὸς μόνος τὰς ἀποκρίσεις δίδως.

[15] Λέγει ὁ μακάριος Ἐλπιδιφόρος [πρὸς τὸν βασιλέα add.] · Ἐπειδὴ πρῶτός εἰμι τῆς συγκλήτου βουλῆς, πρῶτος καὶ τοῦ λέγειν παραχωροῦμαι. Εἰ δὲ μὴ θέλῃς [τι add.] παρ᾽ εμοῦ ακούειν, ἰδοὺ * οἱ [ἀπ᾽ ἐμοῦ add.] παριστάμενοι λεγέτωσαν καὶ αὐτοί. [Ὁ δὲ βασιλεὺς add.] Ἐπερωτήσας δὲ [om.] τὸν μετ᾽ αὐτὸν [δεύτερον add.] ὄντα [εἶπεν add.] · Σὺ τί, ἔφησεν [om.] , οὐ λαλεῖς; Ὁ δὲ Θεοῦ [θείου.] φωτὸς πεπληρωμένος [ὢν ὁ add.] συγκλητικὸς, καὶ τῇ ἄνωθεν φαιδρυνόμενος ἐλλάμψει· Εἰπὲ [(Εἰπὲ-βασιλεὺς) ἔφη πρὸς τὸν βασιλέα· Ἐπὰν βασιλεὺς κελεύῃ τι καλὸν καὶ καινότερον, πάντες ὑπακούουσι καὶ οὐδεὶς ἀντιτάσσεται· οὕτω καὶ αὐτοῦ λαλοῦντος οἱ πάντες συναινοῦμεν. Βασιλεὺς λέγει] , φησὶν, ὧ βασιλεῦ, εἰ καινότερόν τι πρόσταγμα ἡ σὴ ἐξουσία ὑποφαίνεται *, οὐχὶ πάντες ὑπείξουσι τῷ κελεύσματί σου; Μάλιστά γε, φήσειεν ἄν τις. Εἰ οὖν καὶ τῷ πρωτεύοντι τῆς συγκλήτου, οἷα τῆς παρ᾽ ὑμῶν ἠξιωμένῳ μεγίστης τιμῆς, ὑπείκομεν * τὰ πρέποντα λέγοντι, ξένον οὐδέν. Καὶ ὁ βασιλεύς· Ἐὰν δὲ καὶ ἀνταίρῃ τις κατὰ τῆς βασιλείας, πάντες ὑπείξετε τῷ θελήματι τούτου [αὐτοῦ.] ; Μὴ γένοιτό ποτε, ὁ Ἐλπιδιφόρος ἀντέφησε. Λέγει πρὸς τοὺς συγκλητικοὺς ὁ σκολιώτατος· Νὴ [(Μὴ-Νὴ) Ὁ ἅγιος Ἐλπιδιφόρος ἔφη· Μὴ γένοιτό ποτε. Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς τοὺς συγκλητικούς· Μὰ.] τὴν ἀήττητον δύναμιν τῶν παρ᾽ ἡμῖν [ἡμῶν.] σεβομένων θεῶν, οὐδαμῶς ὑμῶν βλέπω τὴν διάνοιαν πρὸς τὴν ἐμὴν ἐξουσίαν ὀρθὰ φρονοῦσαν. Εἷς δέ τις τῶν τῆς συγκλήτου βουλῆς, δραστήριος τὴν φύσιν, συνακμάζουσαν κεκτημένος τῷ φρονήματι τὴν [δὲ add.] ἡλικίαν [νέος add.] , αὐστηροτέρᾳ πως χρησάμενος παρρησίᾳ· Ὦ βασιλεῦ, ἔφησεν [(Ὦ β. ἔ.) ἔ. Ὦ β.] , εἰς ἀδόκιμον περιέπεσας νοῦν· τὸ γὰρ ἕνα πολλοὺς ἀπολέσθαι διανοεῖσθαι, καὶ ταῦτα μηδὲν ἠδικηκότας, χαλεπὸν καὶ ὀλέθριον. Ἀποκρίνεται ὁ τύραννος [(Ἀ. ὁ τ.) Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς αὐτόν.] · Τίς γάρ σε ἐπηρώτησεν *, ἵνα καὶ οὕτως ἀποτόμως τὴν ἀπόκρισιν ποιήσῃ; Φιλόλογος, τοῦτο γὰρ ἦν ὄνομα αὐτῷ, πρὸς τὸν ἀναιδέστατον τύραννον λέγει [(ἀ. τ. λ.) τ. ἔφη.] · Καὶ ὁσάκις ἄν τις τὸ ἄληθὲς ἐξείποι, ἴνα [τί] παραυτίκα χολᾷς; Καὶ ἐπιστραφεὶς πρὸς τοὺς λοιπούς· Μὰ τὴν σωτηρίαν πάντων, εἶπεν, οὐ δεῖ πρὸς αὐτὸν ἀποκρίνασθαι ὅλως· εἰς γὰρ μανίας πεπληρωμένην ψυχὴν ἀργός ἐστι πᾶς λόγος. Ἐκ βάθους δὲ στενάξας [(Μὰ-στέναξας) εἶπεν· Τὴν πάντων ὑμῶν σωτηρίαν, ἀδελφοὶ, μηδεὶς ἀποκριθῇ αὐτῷ λόγον· καθὼς γὰρ ἤδη εἶπον, τούτου ἡ γνώμη μανίας πεπλήρωται. Τότε στενάξας ἐκ βάθους.] ὁ δυσμενέστατος καὶ ὥσπερ σύνδακρυς γενόμενος, κελεύει πάντας ἕνα καθ᾽ ἕνα ἐκ προσώπου αὐτοῦ ὑποχωρῆσαι. Ἡσθεὶς [Γνοὺς.] δὲ τοῦ δράματος ὁ Ἐλπιδιφόρος· Ἐπ᾽ ἀληθείας, εἶπεν [(Ἐπ᾽ ἀ. εἶ.) εἶ. Ἐπ᾽ ἀ.] , ὁ μωρὸς μωρὰ λαλήσει, καὶ ἡ καρδία αὐτοῦ ὅμοια διανοηθήσεται. Ἦν γὰρ ὁ σκολιώτατος στρατιώτας πρὸ τῶν θυρῶν ἐπιστήσας, ἵνα δι᾽ αὐτῶν, ἑκάστου τὴν γνώμην ἀναμανθάνων, ἀνὰ μέρος καὶ τὴν τιμὴν ἢ τιμωρίαν ἑκάστῳ ἀποταμιεύσοιτο. Τῶν δὲ [(Τῶν δὲ) Εἷς δὲ τῶν.] ἐκεῖσε παρόντων τις [ἀκούσας.] , τῶν λεγομένων ἐπακηκοὼς [om.] , πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον εἶπεν· Ὁρκίζω σε τὴν πάντων ἡμῶν σωτηρίαν, φράσον μοι τὴν διάνοιαν τοῦ δυσμενεστάτου βασιλέως· ἐγὼ γὰρ [(τὴν δι.-γὰρ) τί ἔχει ὁ σκοπὸς τοῦ βασιλέως· κἀγὼ.] τὴν δαιμόνιον ὁρμὴν αὐτοῦ τάχιον ἀνακόψω. [Ὁ δὲ βασιλεὺς add.] Σχηματισάμενος δὲ [om.] τὸ τῆς ὑπούλου ἀλώπεκος ἴνδαλμα [ἤρξατο add.] ὑπομειδιᾶν· Ἵνα [(ἵνα-εἶπε)· καί φησιν· Τεκνία, τί μωραίνετε ἐνθυμούμενοι ἐνθυμήσεις κενάς; Ὁ δὲ Ἐλπιδιφόρος ἔτι γενναιότερον φρόνημα ἀναλαβὼν, ἀποκρίνεται.] τί, φησὶ, πονηρὰ ἐνθυμεῖσθε κατ᾽ ἐμοῦ νεανιευόμενοι; Γενναιότερον δὲ φρόνημα ὁ Ἐλπιδιφόρος ἀναλαβὼν, εἶπε πρὸς τὸν τύραννον· Ἐπ᾽ ἀληθείας μωροὶ ἡμεῖς, ὅτι τῶν σῶν λόγων ἐπαΐομεν [ἐπακούομεν.] . Λέγει οὖν ὁ αἱμοβόρος τύραννος μυστηριωδῶς ἑνὶ τῶν στρατιωτῶν, καιρίαν πληγὴν ἐπενεγκεῖν τῷ Ἐλπιδιφόρῳ. Συνεγνωκὼς δὲ τὸ τοιοῦτον τῶν συμπαρόντων τις, Καλλίστρατος τοὔνομα, τῷ τοῦ βασιλέως περιεπλάκη τραχήλῳ· οἱ δὲ [(Λέγει-δὲ) Τότε νεύει ὁ βασιλεὺς μετὰ δόλου ἑνὶ τῶν στρατιωτῶν τοῦ κροῦσαι τὸν Ἐλπιδιφόρον καιρίαν πληγήν. Ἰδὼν δὲ τοῦτο εἷς τῶν συμπαρόντων, Καλλίστρατος τοὔνομα, ἐκράτησεν τὸν βασιλέα ἐκ τοῦ τραχήλου, καὶ περιστραφέντες οἱ.] λοιποὶ πρὸς αὐτὸν ἀποτομώτερον λέγουσι· Τί ἄρα καταγνοὺς ἡμῶν, βασιλεῦ, ταῦτα [πράξαι add.] ἐπεχείρησας; Ὁ δέ φησι· Τῇ συνεχεῖ κατακρατηθεὶς ἀδολεσχίᾳ [(φησι-ἀδ.) ἀποκριθεὶς λέγει μετὰ πολλοῦ φόβου· Ἐκ τῆς πολλῆς ἀδολεσχίας κεκόπομαι τὰς φρένας καὶ.] , παρ᾽ ὀλίγου καὶ αὐτῶν ἐξανίσταμαι τῶν φρενῶν. Παρρησιασάμενοι δ᾽ ἐπὶ πλεῖον οἱ σύμπαντες· Ἀναμαθήσῃ, ἔφασαν, ἀθλιώτατε, πῶς οὐχ [(ἀναμαθήσῃ-οὐχ) μαθεῖν ἔχεις, ἄθλιε, ὅτι ἡμεῖς οὐκ ἐσμὲν ὡς σὺ οὔτε μὴν.] ὅμοιά σου φρονοῦμεν, ἀσεβείας ἀντεχόμενοι. Καὶ καταλιπόντες αὐτὸν ὁμοθυμαδὸν ἐξῆλθον, ὄντες τὸν ἀριθμὸν ὡσεὶ ἑπτακόσιοι [ἄνδρες add.] .

[16] Τῇ δὲ ἑξῆς προκαθίσας [Cod. 2.] [ὁ βασιλεὺς add.] ἐπὶ τοῦ βήματος, ὁ τῆς ἀθεΐας πρόμαχος [(ὁ-πρόμ.) om.] , κελεύει τρεῖς βοθύνους ὀρυγῆναι [ὀρυχθῆναι.] θηρία τε [ἢ.] καὶ ἑρπετὰ ἐν τούτοις ἀπορριφῆναι [ἀποριφέντα.] , κἀκεῖσε τοὺς περὶ τὸν ἅγιον Ἀκίνδυνον ἐμβληθῆναι. Τοῦ δὲ ἔργου τελεσθέντος κατὰ τὸ τοῦ τυράννου πρόσταγμα, οἱ ἅγιοι εὐλογοῦντες τὸν Θεὸν ἔψαλλον [(εὐλογ.-ἔψαλλ.) ἐν τῷ βοθύνῳ ἔψαλλον, λέγοντες.] · Ὁ Θεὸς, ὁ Θεὸς ἡμῶν, πρὸς σὲ ὀρθρίζομεν· ἐδίψησεν ἡ ψυχὴ ἡμῶν πρὸς σὲ, τὸν Θεὸν τὸν ὄντως ἰσχυρὸν καὶ ζῶντα· καὶ σὺ, Κύριε, Κύριε, ποίησον μεθ᾽ ἡμῶν κατὰ τῆν ἐπιείκειάν σου, ὅτι χρηστὸν τὸ ἔλεός σου. Καὶ ἅμα τῇ εὐχῇ [(ἅ. τ. εὐ.) ταῦτα λεγόντων αὐτῶν, ἐβλήθησαν ἐν τοῖς λάκκοις καὶ εὐθέως.] ἐπέστησαν ἄγγελοι [τρεῖς add.] λαμπροφοροῦντες [ἐφ᾽ ἕνα ἕκαστον τῶν λάκκων add.] , ῥάβδους τε [om.] σιδηρᾶς, ὡς ἡ ὄψις ἐδείκνυε [(ὡς-ἐδείκ) om.] , κατέχοντες, καὶ ταύταις τὰ θηρία ἀποσοβοῦντες [(ταύταις-ἀποσ.) καὶ ἐδίωκον τὰ θηρία.] · ἃ καὶ τῆς ἀγριότητος ἐπιλαθόμενα, πρὸς τὸ γαληνὸν καὶ ἥμερον μετεβάλλοντο, καὶ ἐπὶ τοσοῦτον ἀνενέργητα διέμενον [μένειν.] ὡσεὶ ὕπνῳ βαθεῖ εἴποι τις ἂν κατέχεσθαι. Ἔτι δὲ προσθέντων * [(Ἔ. δ. π.) Οἱ δὲ ἅγιοι ἔλεγον δοξάζοντες τὸν Θεόν· Ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸ ἔλεος αὐτοῦ καὶ τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ· καὶ ἐρύσατο τὰς ψυχὰς ἡμῶν ἐκ μέσου σκύμνων καὶ θηρίων ἀνημέρων. Καὶ ἔτι προσθέντων αὐτῶν.] τῶν ἁγίων ἐπὶ τὴν προσευχὴν καὶ τὴν πρέπουσαν ἀναπεμψάντων τῷ Θεῷ εὐχαριστίαν, οἱ ἄγγελοι τῆς χειρὸς ἑκάστου [om.] αὐτῶν λαβόμενοι τῶν βοθύνων έξάγουσιν, ἐν μηδενὶ παραβλαβέντας. Πρὸς οὓς ὁ ἀναιδέστατος ἔφησε τύραννος [(ἐν-τύρ.) τὸ καθόλου μηδὲν βλαβέντας· καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ βασιλεύς.] Μὰ τὴν ἐμὴν σωτηρίαν, νῦν ἐλεγχθῆναι παρασκευάσω τὰ τῆς μαγικῆς ὑμῶν τέχνης τερατουργήματα. Καὶ κελεύει κρεμασθέντας αὐτοὺς εὐτόνως ταῖς μάστιξι καταξαίνεσθαι, ἐπιφωνεῖν δὲ καὶ τὸν κήρυκα· Σωσάτω αὐτοὺς ὃν σέβουσι Θεὸν, καὶ ἐξέληται * αὐτοὺς ἐκ τῶν χειρῶν μου. Ἐπὶ τοσοῦτον δὲ τῆς βασάνου τὸ δεινὸν παρατεινόμενον τῶν σαρκῶν αὐτῶν καθήψατο [om.] , ὡς καὶ αὐτὴν τὴν οἰκονομίαν τῶν σπλάγχνων ἔνδοθεν ἀναφαίνεσθαι· ἦν δὲ ἰδεῖν τὰ τῶν ἁγίων σώματα ἐωρημένα ὡς ἐν μακέλλῳ σφάγια [(ἦν-σφάγ.) καὶ ἦσαν ἀληθῶς οἱ ἅγιοι ὥσπερ ἄρνες ἐν μακέλλῳ κρεμάμενοι.] , αἵματι πάντοθεν περιρρεόμενα, πολλούς τε νομίζειν τῶν ἐκεῖσε παρόντων ὅτι διαπεφωνήκασιν. Οἱ δὲ ὡς [(πολλούς - ὡς) τὰ σώματα αὐτῶν· ὥστε νομίζειν τοὺς παρεστῶτας ὅτι τεθνήκασιν οἱ ἅγιοι. Οἱ δὲ μακάριοι ὥσπερ.] ἐν ἀλλοτρίῳ σώματι πάσχοντες, ἄνω τὸ ὄμμα πρὸς Θεὸν διάραντες, ἀπολιόρκητον τῆς ψυχῆς τὸ φρούριον διεφύλαττον· μόλις δὲ καὶ ἐν λεπτοτάτῃ φθογγῇ ἠρέμα τὰ χείλη κινοῦντες, ψαλμικῶς τὸν Θεὸν ἐδοξολόγουν Ἐξηρεύξατο, λέγοντες, ἡ καρδία ἡμῶν λόγον ἀγαθὸν, καὶ ἡ γλῶσσα ἡμῶν κάλαμος γραμματέως. Θαυμάστωσον δὴ, Κύριε ὁ Θεὸς, τὰ ἐλέη σου ἐφ᾽ ἡμᾶς, καὶ δείξας τὴν δυναστείαν σου, σπεῦσον εἰς τὸ βοηθῆσαι ἡμῖν. Βλέπων δὲ τὴν αὐτῶν καρτερίαν ὁ θηριώδης καὶ ὠμότατος, κελεύει τούτους [βασιλεὺς add.] κατενεχθῆναι [(τ. κ.) κ. αὐτοὺς.] τῆς ἄντυγος, καὶ θεωρῶν αὐτοὺς ἀβλαβεῖς διαμείναντας, θαυμάσας δὲ καὶ τὸ καρτερικὸν αὐτῶν καὶ γενναῖον, ἀπεφήνατο κατ᾽ αὐτῶν κεφαλικῇ τούτους ὑπαχθῆναι τιμωρίᾳ. Τῶν δὲ μακαρίων μαρτύρων τὴν ἀπόψασιν λαβόντων [(τ. ἀ. λ.) λ. τ. ἀ.] , καὶ πρὸς τὸ σφαγιασθῆναι ἀπαγομένων, ὁ φωτισθεὶς ἅπας ὄχλος ὑπ᾽ αὐτῶν καὶ πιστεύσας τῷ Χριστῷ, ἅμα τῇ συγκλήτῳ τούτους ἐπεβόων· Ἐᾶτε ἡμᾶς, ὦ τῆς εὐσεβείας διδάσκαλοι, ἐν ἁμαρτωλῷ συστήματι, κωφεύοντας ἐξ ἀγαθοῦ καὶ μήπω πρὸς μέτρον ἡλικίας τῆς ἐν Χριστῷ τελειότητος ἐλθόντας; Καλῶς ἐναρξάμενοι, ἵνα τί μὴ καὶ τέλος κατάλληλον ἐπηνέγκετε *; Οἱ δὲ μακάριοι [εἶπον add.] πρὸς αὐτούς· Ὁ Θεὸς ὁ τὰ πάντα ἐν πᾶσιν ἐνεργῶν, ὁ τῆς εἰρήνης δοτὴρ καὶ φωτισμὸς τῶν ψυχῶν ἡμῶν, αὐτὸς καὶ τὸ ὑμῶν συμφέρον ὡς οἶδεν οἰκονομήσει.

[17] Ἀνηνέχθη δὲ τῷ βασιλεῖ τὰ τοιαῦτα, καὶ ὅτι ὄχλος ἱκανὸς ὄπισθεν τῶν ἁγίων ἀκολουθῶν, ἀποκωλύει [κωλύει.] τὴν τελείωσιν [αὐτῶν add.] Ὁ δὲ ἐπαφίησι στίφος στρατιωτῶν [(ἐ. σ. σ.) βασιλεὺς χολέσας πάνυ ἐκέλευσεν πλῆθος στρατιωτῶν ἀπελθεῖν.] κατὰ τῶν ἑπομένων τοῖς μάρτυσιν, ὡς ἂν αὐτοὺς [αὐτοῖς.] παντοίως ἀποσοβήσαντες, τὴν τοῦ μαρτυρίου περαίωσιν μηδαμῶς ἐμποδίσαιεν. Ἀλλ᾽ οἱ γενναῖοι ἐκεῖνοι μέχρι θανάτου πρὸς τὴν ἁμαρτίαν ἀντικαθιστάμενοι, [καὶ add.] στρατιωτικῆς φάλαγγος καταφρονήσαντες, συναποθανεῖν τοῖς ἁγίοις εἵλοντο [εἴλαντο.] . Περὶ ὧν καὶ ἀνενεγκόντες τῷ τυράννῳ [βασιλεῖ add.] οἷα τῆς γνώμης αὐτῶν ἡ στερρότης ὑπέφαινεν, ἐκέλευσε πάντας ὁμοῦ σὺν τοῖς ἁγίοις ἀναιρεθῆναι, ἐπιφθεγξάμενος· Κατὰ τὴν ἐπιθυμίαν αὐτῶν [καὶ add.] γενήσεται αὐτοῖς. Τινὲς δὲ τῶν τῆς εἰδωλομανίας θεραπευτῶν τὴν σύγκλητον ἔφασαν εἶναι τῶν τοιούτων κακῶν αἰτίαν. Καὶ κελεύει τὸν [μακάριον add.] Ἐλπιδιφόρον, ἅτε ταύτης τὰ πρωτεῖα φέροντα, πρὸς αὐτὸν ἀχθῆναι. Ὁ δὲ [ἅγιος add.] στραφεὶς πρὸς τοὺς ἀηττήτους μάρτυρας, ἔφη· Εὔξασθε ὑπὲρ ἐμοῦ, οἱ ὲν πνεύματι πατέρες, οἱ ἄριστοι ὁπλῖται [om.] καὶ τῆς ἡμῶν σωτηρίας πρὸς Θεὸν μεσῖται, ὡς ἂν κἀγὼ ὁ ἀνάξιος μὴ διὰ κενῆς ἐλπίσας ἀπολειφθῶ τῆς ὑμῶν συνοδίας. Εἶπον δὲ πρὸς αὐτὸν οἱ ἅγιοι· Θάρσει, ἀδελφὲ [Ἐλπιδιφόρε add.] , καὶ μηδὲν πτοηθῇς· οὐ γὰρ ἐν κενοῖς ἀναλύσεις, ἀλλὰ καὶ σὺ προηγήσῃ ἡμῶν ὀφθησόμενος τῷ ἐπουρανίῳ βασιλεῖ. Καὶ κατασπασάμενος αὐτῶν τὰ ἱερὰ σώματα, τῆς πρὸς τὸ βραβεῖον τῆς ἄνω κλήσεως ὁδοῦ εἴχετο· ἠκολούθησαν δὲ αὐτῷ καὶ ἕτεροι τρεῖς, τῆς αὐτῆς γνώμης καὶ προαιρέσεως ἐχόμενοι.

[18] Παραστάντων δὲ αὐτῶν τῷ δυσμενεστάτῳ [om.] βασιλεῖ, πρὸς αὐτοὺς μὲν οὐδὲν ἀπεφθέγξατο [ἀπεφθέγγετο.] , κινῶν δὲ τὴν κεφαλὴν καὶ κάτω νεύων, ὥσπερ ἔμπληκτος έπὶ πολλὰς ὥρας διέμεινεν ἀχανής. Μόλις δέ ποτε ἀνανεύσας, φησὶ [λέγει.] πρὸς αὐτούς· Τί πεπόνθατε, ὦ ἀνόητοι [τί ὑμῖν ἔδοξεν add.] ; Πρὸς ὃν ὁ [ἅγιος add.] Ἐλπιδιφόρος εἶπεν· Συντόμως ἄκουσον, ὦ βασιλεῦ, ὅτι [ἐξ ἡμῶν οὐδεὶς ἀντιτάσσεταί σοι οὔτε add.] τοῖς μὴ φύσει οὖσι θεοῖς σου οὐ [om. 3.] λατρεύομεν [ἀλλὰ μὴν add.] , καὶ τῷ δόγματί σου ἀντιτασσόμεθα. Ποίει οὖν ὃ βούλει· πάντες γὰρ τὴν αὐτὴν ὁδὸν ἐπιληψόμεθα, ἐν μιᾷ γνώμῃ καὶ ἑνὶ φρονήματι. Ὁ θηριότροπος καὶ δολιόγνωμος τύραννος ἔφη [(Ὁ-ἔφη) θανατούμενοι ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ. Ἀποκρίνεται ὁ βασιλεὺς καὶ λέγει.] πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον· Ἐγὼ μὲν οὔτε έντεθύμημαί τι τοιοῦτον, οὔτε πράξειν διενοήθην. Ἐπεὶ [Ἐπειδὴ.] δὲ ὑμεῖς πρὸς τοῦτο * σπεύδετε, ἰδοὺ ἀποφαίνομαι καθ᾽ ὑμῶν. Ἀποκρίνεται [ἔφη.] ὁ θεῖος Ἐλπιδιφόρος· Χάρις τῷ παντοκράτορι καὶ ἁγίῳ Θεῷ, τῷ συγχωρήσαντί σοι κατευθυνθῆναι [τὴν διάνοιαν add.] πρὸς τὴν ἡμετέρανδιὰ ξίφους τελείωσιν. Τότε ὁ βασιλεὺς κατ᾽ αὐτῶν ἀπεφήνατο [(κ. αὐ. ἀπ.) ἀπ. κ. αὐ. οὕτως.] · Ἐλπιδιφόρον καὶ πάντας τοὺς συμμανέντας αὐτῷ χριστιανοὺς, καταλείψαντας τὸν μέγαν ἥλιον καὶ τὸ θανεῖν ὑπὲρ τὸ ζῆν προκρίναντας, κελεύομεν κατὰ τὴν οἰκείαν πρόθεσιν τὴν διὰ ξίφους περαίωσιν δέξασθαι. Και εἴ τις τῶν χριστιανῶν βουληθείη τῇ ὁσία τούτους παραδοῦναι [ταφῇ add.] , ἀκωλύτως τοῦτο ποιείτω, οὐ μόνον διὰ τὴν φύσιν, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν ἱερὰν σύγκλητον, ὀφείλουσαν καὶ μετὰ θάνατον τῆς δεούσης τιμῆς μὴ ἀμοιρεῖν. Καὶ τῆς ἀποφάσεως γεγονυίας, ἐξῆλθον οἱ ἅγιοι ἀπὸ προσώπου τοῦ τυράννου [(ἀ. π. τ. τ.) κατὰ πρόσωπον αὐτοῦ.] χαίροντες καὶ ὑμνοῦντες τὸν Θεὸν, διὰ τὴν ἐπ᾽ ἐλπίδι αἰωνίαν μακαριότητα. Οἱ δὲ τοῖς ἁγίοις ἀκολουθοῦντες στρατιῶται, τριακόσιοι τὸν άριθμὸν ὄντες, συνώδευσαν αὐτοῖς μέχρι τοῦ τόπου τοῦ καλουμένου Εἰρηνισσοῦ· ἐν ᾧ καὶ τῶν ἁγίων στάντων, οἱ λοιποὶ ἦραν φωνὴν, κλαίοντες καὶ ἀλλήλους κατασπαζόμενοι. Πρὸς οὓς ὁ μακάριος εἶπεν Ἀκίνδυνος· Μὴ κλαίετε, φίλοι [τε add.] καὶ πατέρες, ἀδελφοί τε καὶ τέκνα· ἀλλὰ προθύμῳ ψυχῇ, καθὼς πνεύματι ἐνήρξασθε *, οὕτως καὶ τὸν ἀγῶνα τελέσαι σπουδάσατε. Οἱ δὲ [ἅγιοι add.] ἀποκριθέντες εἶπον· Δόξα σοι, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ καταξιώσας ἡμᾶς, τὸν ἀέρα τοῦ βίου τούτου διὰ τῆς εἰς σὲ ὁμολογίας [ἀταράχως add.] παρελθεῖν, καὶ πρὸς τὰς αἰωνίους μονὰς μεταχωρῆσαι. Οὕτω δὲ ψάλλοντες καὶ ὑμνοῦντες τὸν Θεὸν [οἱ μακάριοι add.] τούς τε τῆς ἀληθείας μάρτυρας [καὶ ἐραστὰς add.] κατασπαζόμενοι, ἐν εἰρήνῃ ἐτελειοῦντο. Οἱ δὲ περὶ τὸν μακάριον Ἀκίνδυνον ἀθλοφόροι ᾄδοντες ἵσταντο [(Οἱ-ἵστ.) καὶ λοιπὸν ἵσταντο οἱ μακάριοι τοῦ Χριστοῦ τρεῖς μάρτυρες μόνοι, καὶ ἔψαλλον.] τὸν ὑπολειφθέντα παρὰ τοῦ παναοιδίμου Ἐλπιδιφόρου ψαλμόν. Οὗτος δὲ ἦν [(Οὗ. δὲ ἦν) Ἦν γὰρ ὁ ἅγιος ἀρξάμενος οὕτως.] · Αἴνει ἡ ψυχή μου τὸν Κύριον· αἰνέσω Κύριον ἐν ζωῇ μου, ψαλῶ τῷ Θεῷ μου ἕως ὑπάρχω. Μὴ πεποίθατε * ἐπ᾽ ἄρχοντας [ἢ add.] , ἐφ᾽ υἱοὺς ἀνθρώπων [(ἀ. ἐ.) ἀπαντήσει ἕκαστος.] , οἷς οὐκ ἔστι σωτηρία. Ἐξελεύσεται τὸ πνεῦμα αὐτῶν, καὶ ἀπαντήσεται ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ.

[13] Ὁ δὲ βασιλεὺς καλέσας τοὺς ἁγίους [(Ὁ-ἁγίους) Τότε ὁ β. Σαβώριος κ. προς ἑαυτὸν τ. ἁ. μάρτυρας 2.] εἶπεν [λέγει 2, 4 – 9.] αὐτοῖς· Ἐκλέξασθε ἐκ τοῦ τάχους ἢ [(ἐκ-ἢ) διὰ τάχους 2, 8, 9; ταχὺ 7; ἐκ τ. τ. 4 – 6.] τὴν ζωὴν ἢ τὸν θάνατον [ὑμῶν add. 5; καὶ λέγει πρὸς τοὺς ἁγίους add. 4; καὶ λεγ. πάλιν πρ. αὐτοὺς add. 6; καὶ λὲγ. πάλ. πρ. τοὺς ἁγ. add. 7; καὶ πάλ. λέγ. πρ. αὐτ. add. 8, 9.] Μὴ [δὲ γὰρ add. 2.] νομίσητε τὸν σύντομον θάνατον [(τ. σ. θ.) συντόμῳ θανάτῳ 2.] τοῦ προλαβ;όντος τυχεῖν· ἀλλὰ [σκοπεῖτε ὅτι add. 6 – 9; τοῦτο γνῶτε ὅτι add. 5.] πικρῶς ἀναλώσω ὑμῶν τὰ σώματα [(πικρῶς-σώματα) τὰ σώματα ὑμῶν καὶ μετὰ πολλὰς τὰς αἰκίας ἀναλώσω 5.] Καὶ ἐκέλευσεν [κελεύει 5; κελεύει ὁ βασιλεὺς Σαβ;ώριος 6 – 9; (τοῦ προλαβ.-ἐκέλευσεν) καὶ λέγει πάλιν ὁ βασιλεὺς Σαβώριος 4.] μοσχίους [μόσχους 4.] θύλακας ἐνεχθῆναι [ἀχθῆναι 6.] καὶ βληθέντας αὐτοὺς [(β. αὐ.) ἐμβληθέντας εἰς αὐ. 6; β. εἰς αὐ. τοὺς ἁγίους 8, 9] ῥιφῆναι εἰς τὴν θάλασσαν [(τοῦ προλαβ-θάλασσαν) παραδοθῆναι κατὰ τὸν προλαβόντα Ἀφθόνιον· ἀλλὰ σκοπεῖτε ὅτι κατὰ μικρὸν πικροτέραις βασάνοις τὰς σάρκας ὑμῶν ἀναλώσω. Καὶ κελεύει ὁ δυσμενέστατος βοείους ἐνεχθῆναι θύλακας καὶ τοὺς ἁγίους εἰς αὐτοὺς ἐμβληθέντας τῇ θαλάσσῃ ἀποριφῆναι 2.] . Βληθέντων δὲ αὐτῶν ἐν τῷ βυθῷ, ἐφάνη [ὤφθη 2.] αὐτοῖς ὁ ἅγιος Ἀφθόνιος σὺν τρισὶν ἀγγέλοις λευσχημονοῦντας καὶ περιπατοῦντας ἐπὶ [(λευσχ.-ἐπὶ) λευχειμόνουσιν ἐπὶ τῶν ὑδάτων 2; λευχειμόνουσιν, οἵτινες περιεπάτουν ἐ. 4, 5, 6, 9; λευσχειμόνουσιν, οἵτ. περιε. ἐ. 7 – 8.] τῆς θαλάσσης· καὶ ἐδέξαντο αὐτοὺς [(κ. ἐ. αὐ.) περιπατοῦντες ὑφ᾽ ὧν 2.] , καὶ διαρρήξαντες τοὺς θύλακας [θυλάκους 4.] ἐξῆλθον [ἐξήγαγον αὐτοὺς 4 – 9; ἐξή. αὐ. τῆς θαλάσσης ἀβλαβεῖς 2.] τὸ καθόλου μηδὲν ἀδικηθέντες [ἀδικηθέντας 2, 5 – 9.] μηδὲ [μήτε 6.] νοήσαντες [νοήσαντας 5; νοήσαντας τὸ 2, 4, 6 – 9.] τί συνέβη αὐτοῖς [εἰς αὐτούς 9.] . Καὶ [ἀλλὰ 2.] περιπατοῦντες οἱ ἄγγελοι σὺν τοῖς ἁγίοις ἐν τῆ θαλάσσῃ [(σὺν-θαλάσσῃ) ἐν τῇ θαλάσσῃ σὺν τοῖς ἀγγέλοις ὡς ἐπὶ ξηρᾶς 6; σ. τ. ἀ. ἐπὶ τῆς θαλάσσης ὡς ἐπὶ ξηρ. 8, 9; σ. τ. ἀ. ἐν. τ. θ. ὡς ἐπὶ ξηπ. 2, 7; σ. τ. ἀ. ἐ. τ. θ. ὡς διὰ ξηρ. 5.] , ἤλθον ἐπὶ τῆς γῆς [τὴν γῆν 2 – 9.] . Ἀκούσας δὲ ὁ βασιλεὺς [ταῦτα add. 4 – 7; (Ἀκουσ.-βασ.) Ἀ. δὲ ταῦτα ὁ β. 6; Ὁ δε β. ἀ. ταῦτα 2, 8, 9.] καὶ ὑπονοήσας ὅτι [ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν add. 2.] ἀπελύθησαν [om. 4, 7; ὑπὸ τῶν οτρατιωτῶν add. 5.] καὶ αὐκ [(κ. οὐκ) om. 4.] ἐβλήθησαν [κατὰ τὴν πρόσταξιν αὐτοῦ add. 2.] ἐν τῇ θαλάσσῃ, ὀργισθεὶς τοῖς στρατιώταις ἐκέλευσεν [(τ. σ. ἐ.) ἐ. τ. σ. 5.] χειροκοπηθῆναι αὐτοὺς καὶ [(χειρ.-καὶ) χειροκοπηθέντας 4 – 6, 8, 9; χειρ. καὶ 2.] βληθῆναι [ἐμβληθῆναι 3.] ἐν τῷ βυθῷ [(ἐν τ. β.) ἐν τῇ θαλάσσῃ 2; εἰς τὴν θάλασσαν 8, 9.] Καὶ ἀποκριθεὶς εἷς τῶν δημίων εἶπεν τῷ βασιλεῖ [Κύριε βασιλεῦ add. 7 – 9.] · Εἰ κελεύει ἡ σὴ θειότης ἐν καινοῖς σάκκοις αὐτοὺς [(σ. αὐ.) αὐ. σάκκοις 8; αὐ. σάκκους 9.] βληθέντας ῥιφῆναι [βληθῆναι 5.] ἐν τῷ βυθῷ; Καὶ ὁ βασιλεὺς λέγει τῷ δημίῳ· Οἵῳ δ᾽ [om. 4, 7.] ἂν βούλει τρόπῳ ἀπόλεσον * [ἁπόλεσον 4 – 9.] αὐτούς [(Καὶ ἀποκριθεὶς-αὐτοὺς) om. 2.] . Χειροκοπήσας δὲ ἐκ τῶν δημίων τέσσαρας ἐκέλευσεν ῥιφῆναι [(τέσσ.-ῥιφ.) τ. τὸν ἀριθμὸν ἐ. ῥ. 5; τὸν ἀριθμὸν τ. ἐ. ῥ. 4, 6. 7; τ. ἔρριψεν 8, 9.] ἐν τῷ βυθῷ, κράζοντας [αὐτοὺς add. 4 – 6, 8, 9.] καὶ λέγοντας· Δέξαι *, Χριστὲ [(Δ. Χ.) Ἰησοῦ Χριστὲ, δέξαι 8, 9; Κύριε, δ. 6; Δέξαι 5.] , τὰ πνεύματα ἡμῶν [ἐν εἰρήνῃ add. 5.] ἡ ἀνάπαυσις τῶν τεθλιμμένων [τεθνεώτων 4 – 6; τεθνεώτων, Ἰησοῦ Χριστὲ 8, 9.] · ταῖς εὐχαῖς τῶν ὁσίων μαρτύρων σου [(τ. ὁ. μ. σ.) σῶν ἀγίων μ. 9; τ. ἁγίων σ. μ. 4; τ. ἀγίων μ. 6; τ. ἁγίων μ. σ. 8.] τάξον καὶ ἡμᾶς ἐν [τῷ add. 9.] κλήρῳ καὶ ἀριθμῷ αὐτῶν. Καὶ οὕτως ἐρρίφησαν * ἐν τῷ βυθῷ τῆς θαλάσσης [(κράζοντας-θαλ.) om. 7; (τ. θ.) om. 4 – 6, 8, 9; (χειροκοπήσας-θαλ.) καὶ τούτου γενομένου ἐν τάχει, ἀπορριπτομένων αὐτῶν ἐν τῷ βυθῷ· ἦσαν δὲ τὸν ἀριθμὸν τέσσαρες· ἐπεφώνουν λέγοντες· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, τῶν κεκμηκότων ἀνάπαυσις, δέξαι τὰ πνεύματα ἡμῶν· καὶ ταῖς εὐχαῖς τῶν ἁγίων σου μαρτύρων τάξον καὶ ἡμᾶς εἰ καὶ ἀναξίους ἐν κλήρῳ καὶ ἀριθμῷ αὐτῶν 2.] . Ἐκέλευσεν δὲ ὁ βκσιλεὺς [(Ἐκέλ.-βασ.) Ὁ δὲ παράνομος βασιλεὺς ἐκέλευσεν 8, 9.] τοὺς ἁγίους μαρτυρας ἐν τῇ ἐσωτέρᾳ φυλακῇ ἐγκλεισθῆναι καὶ τοὺς πόδας αὐτῶν βληθῆναι [(ἐγκλ.-βληθ.) ἐμβληθῆναι καὶ ἀσφαλισθῆναι αὐτοὺς 5.] ἐν τῷ ξύλῳ [(Ἐκέλευσεν-ξύλῳ) Τοὺς δὲ ἁγίους μάρτυρας ἐν τῇ ἐνδοτέρᾳ εἱρκτῇ παραπέμψας, τοὺς πόδας αὐτῶν ἀσφαλισθῆναι τῷ ξύλῳ προσέταξεν 2.] .

[14] Ἀπελθὼν δὲ [(Ἀ. δὲ) Καὶ ἀ. 8, 9.] ὁ βασιλεὺς ἐν τῷ παλατίῳ [(ἐν τῷ π.) ἐκοιμήθη 4 – 9.] μηδὲ [μηδενὸς 4, 6, 8; μηδὲν 9.] ὅλως [om. 4.] γευσάμενος ἐκοιμήθη [om. 4 – 7; πρωΐας δὲ γενομένης ἀναστὰς ἀπὸ τοῦ ὕπνου 8, 9.] · ἐκέλευσεν δὲ [om. 8, 9.] κληθῆναι τοὺς περὶ αὐτὸν μεγιστᾶνας, καὶ [ἐλθόντες add. 5, 8, 9.] ἔστησαν ἔμπροσθεν αὐτοῦ [αὐτῶν 9.] καὶ [om. 7.] λέγει αὐτοῖς· Τί ἐννοοῦντες * [ἐννοοῦντες 4 – 9.] παρεστήκατέ μοι τῇ χθὲς ἔχοντες τὴν χεῖρα [(τῇ-χεῖρα) χθὲς καὶ τρίτην ἡμέραν τὴν χεῖραν (χεῖρα 4, 5) ἔχοντες 4 – 9.] ἐπὶ τοῦ στόματος, τὸ καθόλου μηδὲν λαλοῦντες [τάχα add. 8, 9.] ; Ἐπιχαίρεσθέ [Ἐπιχαίρετέ 8.] μοι μόνῳ [μᾶλλον 9.] κάμνοντι; Οὐκ ἄν τις ἐννοήσας [τι add. 4: (οὐκ-ἐνν.) ὅτι οὐδεὶς ἐξ ὑμῶν ἐνόησε τι 5; ἐπεὶ κἄν τις ἐννόησε 8, 9.] κατ᾽ αὐτῶν τι, εἶπέν [εἶπέ 8, 9.] μοι. Ἀποκριθεὶς δὲ εἷς ἐξ αὐτῶν, ὀνόματι Ἐλπιδιφόρος, εἶπεν πρὸς τὸν βασιλέα, πρῶτος ὢν τῆς συγκλήτου [(εἶπεν-συγκ.) π. ὤν τ. σ. λέγει πρ. τ. β. 4, 5, 7 – 9; π ὤντ. σ. πρ. τ. β. λεγει 6.] · Ἡμεῖς πόθεν ἐπιγινώσκωμεν [ἐπιγινώσκομεν 4 – 9.] ταῦτα; Ἦν γὰρ καὶ αὐτὸς συμμύστης [συμμίστης 6.] τῶν χριστιανῶν καὶ φίλος τοῦ [om. 6.] Χριστοῦ. Λέγει ὁ βασιλεὺς πρὸς αὐτόν [(π. αὐ.) π. τὸν Ἐλπιδιφόρον 4, 6, 7, 9; τῷ Ἐλπιδιφόρῳ 5, 8.] · Ἐάν τινι [τινα 6.] ὑμῶν καινότερον λόγον εἴπω, ἕτοιμοί ἐστε τοῦ [om. 4 – 9.] ἀντιλέγειν μυι. Καὶ πάντων ὑμῶν τὰ βάρη γενναίως φέρω. Λέγει [ὁ add. 5, 7 – 9.] Ἐλπιδιφόρος πρὸς τὸν βασιλέα· Ἄκουσόν μου, βασιλεῦ· χρείαν οὐκ ἔχεις τινὸς ἵνα σοι [τι add. 9.] εἴπῃ, ἀλλ᾽ [ἀλλὰ 5, 8.] αὐτὴ ἡ πεῖρα τῶν σιδήρων προκειμένη διδάσκει [(π. δ.) δ. π. 5; προκειμένων δ. 4, 6, 8, 9.] σε σκέψασθαί τι κατ᾽ αὐτῶν. Λέγει αὐτοῖς [αὐτῷ 6.] ὁ βασιλεύς· Κἀγὼ [Καὶ 7.] μόνος ἔχω μετ᾽ [κατ᾽ 4.] αὐτῶν κυνομαχεῖν; Λέγει [ὁ add. 4, 5; αὐτῷ ὁ add. 6, 8, 9.] Ἐλπιδιφόρος πρὸς τὸν βασιλέα [(π. τ. β.) om. 6, 8, 9.] · Κἂν μή σοι δοκεῖ [δοκῇ 4 – 9.] , ἄφες αὐτούς [αὐτοῖς 9.] Λέγει ὁ βασιλεὺς πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον [(π. τ. Ἐ.) τῷ Ἐλπιδιφόρῳ 8.] Ὡς ὁρῶ σε, Ἐλπιδιφόρε, τὸν λόγον αὐτῶν κέκλησαι ποιῆσαι [ποιεῖν 4 – 9.] . Ἐλπιδιφόρος λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(Ἐλπ.-βασ.) Ἔφη Ἐ. π. τ. β. 7; Ὁ Ἐ. λ. π. τ. β. 9; Ὁ Ἐ. λ. τῷ βασιλεῖ 5, 8.] · Ὥς μοι δοκεῖ, βασιλεῦ, το ζῆν μου [μοι 6, 7.] ἀπολέσαι θέλεις. Λέγει ὁ βασιλεὺς πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον [(π. τ. Ἐ.) τῷ Ἐλπιδιφόρῳ 7, 8.] · Πάντας ὑμᾶς ἐκάλεσα, καὶ διὰ τί μόνος λαλεῖς [(διὰ-λαλ.) μ. δ. τ. λέγεις 6; μ. δ. τ. λ. 7.] ;

[15] Ἐλφιδιφόρος λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(λέγει-βαο.) π. τ. β. λ.; λέγει 5, λ. τῷ βασιλεῖ 8.] · Πρῶτος ὢν πρῶτος [καὶ add. 4, 7 – 9.] λαλῶ. Εἰ δὲ οὐ * [οὐ add. 4, 5, 7 – 9.] θέλεις μου ἀκοῦσαι, ἐρώτησον. Ὁ δὲ [(ὁ δὲ ἐ.) καὶ ἓτερον. Ὁ δὲ βασιλεὺς ἐρωτήσας 8, 9.] ἐπερωτήσας τὸν [τῶν 6.] ἀπ᾽ [μετ᾽ 3.] αὐτοῦ, λέγει· Σὺ τί [οὐ add. 4, 6 – 9.] λαλεῖς; Ὁ δὲ ἀεὶ ἐν τῷ φωτὶ ὑπαρχων [διάγων 4 – 9.] καὶ τοῖς ἰδίοις ὀψωνίοις [ἐρώτησον-ὀψωνίοις vix legi possunt in 5.] . ἐπαρκούμενος συγκλητικὸς λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(συγκλητικὸς-βασιλέα) λέγει π. τ. β 9. λ. ὁ σ. π. τ. β. 4, 6, 7; λ. τῷ βασιλεῖ 8.] · Ἐπὰν, βασιλεῦ, κελεύεις [(β. κ.) βασιλεὺς κελεύηται 4; βασιλεὺς κελεύει 6; βασιλεὺς κελεύῃ 7; βασιλεὺς κελεύσῃ 5, 8, 9.] τι καλὸν καὶ καινότερον, πάντες σοι [om. 4 – 9.] ὑπακούουσιν [τε add. 4.] , καὶ οὐδεὶς [οὐδὲ εἷς 8.] ἀντιτάσσεται· οὕτως καὶ [om. 8.] αὐτοῦ λαλοῦντος οἱ πάντες συναινοῦμεν. Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς τοὺς συγκλητικούς· Ὤστε οὖν ἐάν τις ἀντερεῖ [ἀνταίρει 4; ἀντέρῃ 5 – 7, 9; ἀνταίρηται 8.] ἐξ ὑμῶν, οἱ πάντες συναινεῖτε; Ἐλπιδιφόρος λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(π. τ. β.) om. 5; τῷ βασιλεῖ 8.] · Μὴ γένοιτο. Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς τὴν σύγκλητον [(τ. σ.) τοὺς συγκλητικοὺς 4 – 9.] · Μὰ τὴν ἀήττητόν μου βασιλείαν, οὐκ [οὐχ 6, 8, 9.] ὁρῶ ὑμᾶς ὀρθοποδοῦντας πρός με [(π. μ.) om. 4.] . Ἀποκριθεὶς δὲ [om. 4, 7.] εἷς ἐκ πάντων ἀποτόμως λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(π. τ. β.) om. 5; τῷ βασιλεῖ 8.] · ἦν γὰρ καὶ τῇ ἡλικίᾳ νέος· Βασιλεῦ, κακὸν [καλὸν 8.] σκοπὸν ἐπενόησας· εἷς γάρ [om. 8, 9.] πάντας ἀπολέσαι [ἡμᾶς add. 5.] οὐ δύναται. Ὁ δὲ [om. 4 – 9.] βασιλεὺς λέγει πρὸς αὐτόν· Τίς σε ἐπηρώτησεν *, ὅτι καὶ ἀποτόμως ἐλάλησας [(αὐτόν-ἐλάλησας) αὐτούς· Ὑμᾶς πάντας ἐπερώτησα (sic)· καὶ διατί σύ μόνος ἀποτόμως ἐλάλησας; 4.] ; Φιλολογὸς λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(λ. π. τ. β.) π. τ. β. λέγει 3; π. τ. β. εἶπεν 8, 9.] · Ὅταν τις λαλεῖ [λαλῇ 4, 5, 7, 8.] , χολᾷς * [μηδὲν δὲ αὐτοῦ ἀποκρινομένου, λέγει πρὸς τὴν σύγκλητον add. 8, 9.] . Τήν πάντων [ἡμῶν add. 3; ὑμῶν add. 4 – 9.] σωτηρίαν, μηδεὶς ἀποκριθῇ αὐτῷ λόγον· καθὼς γὰρ εἶπον, τούτου ἡ γνώμη πεπλήρωται μανίας [(π. μ.) μ. π. 8, 9.] . Στενάξας δὲ [(Σ. δὲ) Τότε σ. 8, 9.] ὁ βασιλεὺς καὶ σύνδακρυς γενόμενος, λέγει [εἶπεν 8, 9.] · Εἷς κατὰ εἷς ἐξέλθετε [(εἷς κ. εἷς ἐξ.) Ὤ τῆς ἀνοίας ὑμῶν 6; Εἷς καὶ εἷς ἐξ. 5, 7 – 9; Εἷς καὶ εἷς ἐξέλθατε 4.] . Ὑπομειδιάσας δὲ ὁ [(Ὑ. δὲ ὁ) Ὁ δὲ 4 – 9.] Ἐλπιδιφόρος, λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(π. τ. β.) τῷ βασιλεῖ 8.] Ἄθλιε, μῶρα ἤρξω λαλεῖν. Ἦν γὰρ πρὸ των [om. 4 – 9.] θυρῶν στήσας [ὁ βασιλεὺς add. 5.] στρατιώτας [ὁ βασιλεὺς add. 4, 6 – 9.] , ἵνα μαθὼν ἑνὸς ἑκάστου αὐτῶν τὴν γνώμην, θανατώσῃ αὐτούς. Εἷς δὲ ἐξ αὐτῶν ἐρωτήσας [ἐπερωτήσας 5, 8, 9.] τὸν Ἐλπιδιφόρον, εἶπεν· Τὴν σωτηρίαν ὑμῶν πάντων [(ὑ. π.) π. ὑ. 5.] · εἴπατέ μοι τί ἔχει ὁ σκοπὸς [αὐτοῦ add. 5.] τοῦ βασιλέως, ἴνα τὸν ὄντως δαίμονα αὐτοῦ ἐκβάλλω [ἐκβάλω 4 – 9.] . Ὑπομειδιάσας δὲ ὁ βασιλεὺς, λέγει αὐτοῖς· Τί μωραίνεσθε [μωρίζετε 8, 9; μοιραίνετε 4, 5, 7.] ἐνθυμουμένοι ἐνθυμήσεις κακάς [κενάς 4 – 9.] ; Ὁ δὲ Ἐλπιδιφόρος ἔτι γενόμενος γενναῖος [(ἔ. γεν. γενν.) γεν. ἔ. γενν. 5; ἔ. μᾶλλον γεν. γενν. 8, 9; ἔ. μᾶλλον γεν. ἐννεὸς 4, 7.] , λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(π. τ. β.) τῷ βασιλεῖ 8.] Ὄντως [ἀληθῶς 5.] μῶροι ἐγενάμεθα, ἀληθῶς σου ἀκούοντες [(ἐ. ἀ. σ. ἀκ.) ἐγενόμεθα σ. ἀκ. 5. ἐγενόμεθα ἀκ. σ. 4, 6 – 9.] . Διένευσεν δὲ ὁ βασιλεὺς μετὰ δολου ἑνὶ [ἕνα 5.] τῶν στρατιωτῶν [(μετὰ-στρατ.) ἕ. τ. σ. μ. δ. 6.] , λέγων [om. 5, 6, 8, 9.] κροῦσαι τῷ Ἐλπιδιφόπῳ [(τ. Ἐ.) τὸν Ἐλπιδιφόρον 8, 9.] . Ἰδὼν δὲ εἶς ἐξ αὐτῶν [(ἐξ αὐ.) om. 4 – 9.] τοὔνομα Καλλίστρατος * [Καλλίστρατος 4 – 9.] , ἐκράτησεν τὸν βασιλέα ἐκ τοῦ τραχήλου, καὶ περιοτραφέντες οἱ ἄλλοι [λοιποὶ 4, 7.] ἔκλεισαν τὰς θύρας. Καὶ οὐκ ἀπέμειναν [ἐπέμειναν 5.] μετ᾽ αὐτοῦ πλείους ὡσεὶ δέκα [(π. ὡ. δ.) ὡ. δ. 5; ὡ. δ. ἢ δώδεκα 4, 7.] παιδάρια καὶ αὐτοὶ ἐνωπλισμένοι * [ὁπλισμένοι 6; ἐνωπλισμένοι 4, 5, 7 – 9.] . Καὶ λέγουσιν τῷ βασιλεῖ οἱ τῆς συγκλήτου [(οἱ τ. σ.) om. 4 – 9.] Τί ἰδὼν τοῦτο ἐποίησας [ἐποίησες 5: ἡμᾶς add. 7; add. 4 – 6, 8, 9.] ; Ἀποκριθεὶς δε ό βασιλεὺς εἶπεν αὐτοῖς [(εἶ. αὐ.) λέγει 4 – 9.] μετὰ φόβου· Ἐκ τῆς πολλῆς [om. 4.] ἀδολεσχίας κεκόπομαι * [κόπτομαι 6; κεκόπομαι 5, 9.] τὰς φρένας. Λέγει τῷ βασιλεῖ εἶς ὲκ τῆς συγκλήτου· Μαθεῖν ἔχεις [(μ. ἔ.) μάνθανε 5.] , ἄθλιε, ὅτι ἡμεῖς οὐκ ἐσμὲν ὡς σύ. Καὶ καταλείψαντες αὐτὸν [(κ. αὐ.) κ. τὸν βασιλέα 4 – 7; καταλιπόντες τὸν βασιλέα 8, 9.] ἐξῆλθον. Ἧσαν δὲ [τὸν ἀριθμὸν add. 4 – 9.] οἱ ἐξελθόντες ἐκ τοῦ παλατίου τὸν ἀριθμὸν [(τ. ἀ.) om. 4 – 9.] ὡς [ὡσεὶ 3; ἄνδρες 5.] ἑπτάκις χίλιοι.

[16] Τῇ δὲ ἐπαύριον [ἑξῆς 4 – 9.] προκαθίσας ὁ βασιλεὺς ἐν τόπῳ ὑψηλῷ [(ὁ β. ἐν τ. ὑ.) ἐν τ. ὑ. ό β 4 – 9.] , ἐκέλευσεν ὀρυγῆναι βοθύνους τρεῖς [(β. τ.) τ. β. 7 – 9; βόθρους 5.] καὶ βληθῆναι ἐν αὐτοῖς θηρία παμπληθῆ [πάμπολλα 5.] καὶ χαλασθῆναι ἐκεῖ τοὺς άγίους μάρτυρας [(ἐ. τ. ἁ. μ.) τ. ἁ. ἐ. 4 – 9.] . Ἀπαγόμενοι δὲ οἱ ἅγιοι ἔψαλλον [ἔψαλον 4, 9.] , λέγοντες· Ὁ Θεὸς, ὁ Θεὸς ἡμῶν, πρὸς σὲ ὀρθρίζομεν *. Ἐδίψησέν σε [om. 4 – 6, 8, 9.] ἡ ψυχὴ ἡμῶν [πρὸς [σέ] add. 5.] . Οὕτως ἐν τῷ ἁγίῳ ὤφθημέν [ὠφθείημεν 4, 6, 7.] σοι· τοῦ ἰδεῖν τὴν δύναμίν σου τὴν δόξαν σου. Ὅτι κρεῖσσον τὸ ἔλεός σου ὑπὲρ ζωὰς, τὰ χείλη ἡμῶν ἐπαινέσουσίν σε· καὶ σὺ, Κύριε, Κύριε, ποίησον μεθ᾽ ἡμῶν ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου, ὅτι χρηστὸν τὸ ἔλεός σου. Καὶ ταῦτα λεγόντων αὐτῶν, ἐβλήθησαν ἐν τοῖς λάκκοις. Καὶ ἐφάνησαν αὐτοῖς [(ὤφθημεν-αὐτοῖς) vix leguntur in 5.] τρεῖς ἄγγελοι ἑστῶτες ἐφ᾽ ἕνα ἕκαστον [(ἑστ. ἑφ᾽ ἕν. ἕ.) ἐφ᾽ ἕν. ἕ. ἑστ. 5.] τῶν λάκκων [(τ. λ.) αὐτῶν ἐν τοῖς λάκκοις 5.] , ῥάβδους σιδηροῦς [καὶ σιδηρᾶς 5; σιδηρᾶς 4, 6 – 9.] κατέχοντες· καὶ [om. 5.] ἐδίωκον τὰ θηρία [καὶ ἐποίησαν αὐτὰ add. 4, 6 – 9.] ὡς ἐν [(ὡς ἐ.) ὥσπερ 8; ὥσπερ ἐν 9.] ὕπνῳ βαθεῖ ἡσυχάζοντα [ἡσυχάζειν 4, 6 – 9.] . Καὶ ἔλεγον οἱ μακάριοι [(Καὶ-μακ.) Οἱ δὲ ἅγιοι ἔλεγον, δοξάζοντες τὸν Θεόν 4, 6; Οἱ δὲ ἅγ. ἔλ. δοξ. αὐτόν 7; οἱ δὲ ἅγ. ἔχαιρον, δοξ. τὸν Θ., καὶ ἔλεγον 8, 9; (ὡς-μακ.) Οἱ δὲ ἅγιοι ἔλεγον 5.] Ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸ ἔλεος αὐτοῦ καὶ τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ καὶ ἐρρύσατο τὴν ψυχὴν [(τ. ψ.) τὰς ψυχὰς 4 – 9.] ἡμῶν ἐκ μέσου σκύμνων. Ἐκοιμήθην * τεταραγμένος [(ἐ. τ.) ἐκοιμήθημεν τεταραγμένοι 3 – 9.] , ὅτι εἴδομεν * [εἴδομεν 4, 6 – 8; ἴδομεν 9.] τοὺς ἀνθρώπους· καὶ ἦσαν οἱ ὀδόντες αὐτῶν πεποιρωμένοι * [ὅπλα καὶ βέλη 4, 6 – 9.] · καὶ ἡ γλῶσσα αὐτῶν ἠκονημένη ὡς [(ἠ. ὡ.) om. 4, 6 – 9.] μάχαιρα [ὀξεῖα add. 4, 6 – 9; (ὅτι εἴδομεν-μάχ.) om. 5.] . Ἐξεγέρθητι [Κύριε add. 4.] εἰς τὴν βοήθειαν ἡμῶν, ὁ Θεός [(ὁ. Θ.) om. 4.] . Καὶ ταῦτα αὐτῶν λεγόντων [(αὐ. λ.) λ. αὐ. 5, 7 – 9.] , ἐκράτησαν αὐτοὺς [αὐτοῖς 5.] οἱ ἅγιοι [om. 3 – 9.] ἄγγελοι καὶ ἐξήγαγον αὐτοὺς [om. 4, 6, 7; ἔξω 5; ἐκ τῶν βοθύνων add. 8, 9.] τὸ [om. 4, 5, 7 – 9.] καθόλου μηδὲν βλαβέντας [ἀδικηθέντας 5.] . Καὶ [om. 5.] λέγει αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· Μὰ τὴν ἐμὴν σωτηρίαν, ἐγὼ ἐλέγξω ὑμῶν τὰς μαγείας. Καὶ ἐκέλευσεν [προσέταξεν 5; εἶπεν 3, 4, 6, 7.] κρεμασθῆναι αὐτοὺς [ἐπὶ τοῦ ξύλου add. 8, 9.] καὶ ξέεσθαι [(κ. ξ.) om. 3 – 7.] ὥστε τὴν [om. 6.] φωνὴν αὐτῶν [om. 4, 6 – 9.] ἀρθῆναι καὶ εἰπεῖν [om. 3; λέγειν τὸν κήρυκα 4, 6 – 9; (ὥστε-εἰπ.) καὶ τὸν κήρυκα βοᾶν καὶ λέγειν 5.] · Ἔλθῃ ὁ Θεὸς ὃν κηρύττουσι [κηρύσσωσιν 4, 5, 7 – 9.] καὶ ἐξέληται * [ἐξέληται 4, 7, 8.] αὐτοὺς ἐκ τῆς ὥρας ταύτης. Κρεμασθέντων [κρεμαμένων 6.] δὲ αὐτῶν [om. 7; ἐπὶ add. 5.] , τοσοῦτον ἐξέσθησαν ὥστε διαφαίνεσθαι [φαίνεσθαι 5.] πᾶσαν τὴν δύναμιν τῶν σπλάγχνων αὐτῶν [(τὴν-αὐτ.) τὴν τ. σ. αὐ. σύνθεσιν 4 – 9.] . Καὶ ᾖσαν οἱ ἅγιοι ὡς ἀληθῶς [(οἱ ἅ. ὡς ἀλ.) ἀλ. οἱ ἅ. ὡς 8, 9.] ἄρνες ἐν μακέλλῳ [μακέλῳ 4, 7.] κρεμάμενοι [κρεμμαμενοι 9.] , ὥστε νομίζειν τοὺς παρόντας [παρεστῶτας 4, 6 – 9; (Καὶ-παρ.) Ἐνόμιζον δὲ πάντες 5.] ὅτι τεθνήκασιν. Οἱ δὲ μακάριοι [μάρτυρες add. 8, 9.] , ὥσπερ μηδὲν κακὸν [om. 3 – 9.] πάσχοντες, ἔμενον [ἔμειναν 9.] ἀσάλευτοι μηδὲ ὅλως σαλευόμενοι [(μ. ὁ. σ.) om. 4 – 9.] . Ἀνοίξαντες δὲ τὸ στόμα αὐτῶν, ἤρξαντο λέγειν [(ἤ. λ.) ἔλεγον 5.] οὕτως· Ἐξηρεύξατο ἡ καρδία ἡμῶν [μου 4.] λόγον ἀγαθόν· λέγωμεν [λέξωμεν 5.] ἡμεῖς τὰ ἔργα ἡμῶν τῷ βασιλεῖ. Δεῖξον ἡμῖν [om. 4, 7 – 9.] τὴν δύναμίν σου τὴν ἰσχυρὰν, καὶ ἀναστὰς [ἀνάστα 4 – 9.] φώτισον ἡμᾶς, ὁ Θεός. Ἰδὼν δὲ ὁ βασιλεὺς οὕτως καρτεροῦντας [κρατοῦντας 5.] αὐτοὺς [καί ψάλλοντας add. 5, 6, 8, 9.] , ἐκέλευσεν κατενεχθῆναι αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ ξύλου [(ἀ. τ. ξ.) om. 5; ἀ. τῶν ξύλων 4, 6 – 9.] . Κατενεχθέντων δὲ αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ξύλου [(ἀ. τ. ξ.) om. 4, 6 – 9; ἀ. τῶν ξύλων 5.] , ᾖσαν τὸ καθόλου μηδὲν ἀδικηθέντες [(ἦσαν-ἀδικ.) ὑπῆρχον ὑγιεῖς τὸ καθόλου 5.] . Καὶ [Τότε 8. 9.] ἰδὼν τήν τοσαύτην ἀρετὴν τῶν μαρτύρων [(ἀ. τ. μ.) ὑπομονὴν τ. μ. 8, 9; τ. ἁγίων μ. καρτερίαν 5.] , οὕτως καρτεροῦντας [ἐγκαρτεροῦντας 8, 9; καρτερούντων 6, 7.] καὶ τὰς βασάνους [γενναίως add. 8, 9.] φέροντας [φερόντων 6; (καὶ-φέρ.) om. 4, 7; (οὕτως-φέρ.) om. 5.] , ἀπεφήνατο κατ᾽ αὐτῶν. Τῶν δὲ ἁγίων μαρτύρων ἀπαγομένων [τοῦ τελειωθῆναι add. 8, 9.] , ὁ ὄχλος ὁ φωτισθεὶς ἀπὸ τοῦ ὑετοῦ [(ἀ. τ. ὑ.) ὐπο τ. ὑ. 3; om. 5.] σὺν τῇ συγκλήτῳ ἔκραζον [ἐκραξον 6, 8; om. 5.] , λέγοντες· Τί ἐστιν [ἅγιοι του Χριστοῦ add. 5 κύριοι add. 8, 9.] ; ἀφίετε ἡμᾶς κωφοὺς καὶ ὑπάγετε [ἅγιοι add. 4, 6 – 9.] κωφοὶ γάρ ἐσμεν, μηδὲν [μὴ 6.] μαθόντες. Καλῶς ἐναρξάμενοι, διὰ τί κωφούς ἀφίετε ἕμᾶς [(διὰ τί-ἡμ.) διδάσκειν ἡμᾶς, διὰ τί ἐγκαταλιμπάνετε ἡμᾶς ἀτελεῖς; 5.] ; Καὶ στραφέντες πρὸς αὐτοὺς οἱ ἅγιοι, εἶπον αὐτοῖς [Πατρες καὶ ἀδελφοὶ, μὴ λυπεῖσθε add. 8, 9.] . Ὁ Θεὸς τῆς εἰρὴνης οἶδεν τι ποιήσει [ποιήσῃ 5.] εἰς [om. 7] ὑμᾶς.

[17] Ἀνηνέχθη * δὲ τῷ βασιλεῖ ὅτι οἱ [om. 6.] ὄχλοι ἐπιβόωσιν ὀπίσω αὐτῶν καὶ οὐκ ἀφίουσιν [ἀφίωσιν 9; ἐῶσιν 5.] αὐτοὺς τελειωθῆναι. Ὁ βασιλεὺς [(Ὁ β.) Καὶ 3; Ὁ δὲ β. 4 – 9.] χωλέσας ἐκέλευσεν ἀπελθεῖν πλῆθος στρατιωτῶν ἐπάνω αὐτῶν καὶ [δραμόντας add. 4, 5, 7 – 9 δραμόντα 6.] ἀποσπᾶσαι τὸν ὄχλον [(τ. ὄ.) τοὺς ὄχλους 5: τῶν ὄχλων 7.] καὶ οὕτως τελειωθῆναι [τελειῶσαι 6.] τοὺς ἁγίους. Οἱ δὲ ὄχλοι [om. 4 – 9.] περιεῖχον αὐτοὺς ἕως θανάτου. Καὶ ἀνέβη φάσις τῷ βασιλεῖ ὅτι συμμαίνονται [συμβαίνονται 7 συμμαίνοντες 8, 9.] ἀποθανεῖν μετὰ τῶν ἁγίων [(τ. ἁ.) αὐτῶν.] . Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεύς· Ποιήσατε τὴν ἐπιθυμίαν αὐτῶν καὶ πάντας αὐτους ἀπολέσατε· πλὴν τοὺς ἀρχηγοὺς αὐτῶν ἐκέλευσεν ἐπισχεθῆναι *. Καὶ λέγουσιν τῷ βασιλεῖ· Ἡ σύγκλητός ἐστιν ἡ ἀναστατσῦσα αὐτούς [(ἀν. αὐ.) ἀναστάτους αὐ. ποιοῦσα 4 – 9.] . Καὶ λέγει [αὐτοῖς add. 5.] ὁ βασιλεύς· Καλέσατέ μοι τινὰς ἐκ τῶν πρώτων αὐτῶν [(τινὰς-αὐτ.) τ. ἐξ αὐτ. 5; αὐτοὺς ἐκ τῶν π. τινάς 9.] . Καὶ ἀπελθόντες ἐκάλεσαν τὸν Ἐλπιδιφόρον. Στραφεὶς δὲ ὁ Ἐλπιδιφόρος πρὸς τοὺς ἁγίους, εἶπεν· Σώζεσθε, καλοσύμβουλοι πατέρες· ἀλλ᾽ εὔξαοθε [(π. ἀ. εὔ) π. εὔ. μοι 6; πατρες, εὔ. μοι: 4, 7 – 9; πατρες, εὔ. με 5.] , μὴ ἀναλῦσαί με [om. 3.] διὰ κενῆς *. Καὶ εἶπον οἱ ἅγιοι πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον· Θάρσει [τέκνον add. 7 – 9.] , οὐκ ἀναλὔσεις [ἀναλύεις 4 – 9.] δωρέαν ἐκεῖθεν· ἰδοὺ γὰρ, πορεύῃ καὶ σὺ [(π. κ. σὺ) κ. σὺ πορεύει 3.] πρῶτος [πρὸ 5.] ἡμῶν. Καὶ καταφιλήσας [ἀσπασάμενος 5.] αὐτοὺς ἀνεχώρησεν ἐκεῖθεν [(ἰδοὺ-ἐκ.) om. 6.] · ἠκολούθησαν δὲ [αὐτῷ add. 8, 9.] καὶ ἄλλοι τρεῖς ἐξ αὐτῶν.

[18] Σταθέντων δὲ αὐτῶν ἐμπροσθεν τοῦ βασιλέως, οὐδὲν αὐτοῖς ὅλως [(αὐ. ὅ.) ὅ. αὐ. 8, 9.] ἀπεφθέγγετο, ἀλλὰ τὴν κεφαλὴν ἔχων κάτω ἔμεινεν [(ἔχ. κ. ἔ.) νεύων κ. ἔμενεν ἐπὶ πολλὴν ὥραν 4 – 7; κ. νεύων ἔμενεν ἐπὶ πολλ. ὥ. 8, 9.] . Ἐἶτα ἐμβλέψας αὐτοῖς [αὐτοὺς 4; εἰς αὐτοὺς 6.] πάλιν [(πάλιν-βασιλεῦ) om. 3.] ὁ βασιλεὺς [(ὁ. β.) om. 5.] , λέγει· Τί ἐστιν ὃ ὐμῖν ἔδοξεν; Ὁ ἅγιος Ἐλπιδιφόρος λέγει· Βασιλεῦ, τοῦτο μέλλεις εἰδέναι ὅτι ἐξ ἡμῶν [ὑμὧν 5, 7 – 9.] οὐδείς σοι ἀντιτάσσεται [(σ. ά.) ἀ. σ. 4 – 9.] · ὃ θέλεις, ποίει. Οἱ [om. 4 – 7.] πάντες γὰρ μίαν ὁδὸν σπεύδομεν [σπεύσωμεν ὁδεῦσαι 5; ὁδεῦσαι add. 4, 6 – 9.] καὶ μίαν πρόθεσιν τελέσαι [ἔχομεν 4 – 9.] . Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον [(π. τ. Ἐ.) τῷ Ἐλπιδιφόρῳ 8, 9.] · Ἐγὼ μὲν, ὡς ἐπίστασθε, τὶ τοιοῦτον οὐκ ἐπενόησα [ἐνενόησα 7 – 9.] · εἰ * δὲ [(εἰ δὲ) εἰ δὲ ἡ 3, 4, 6 – 9.] πρόθεσις ὑμῶν τοιαύτη ἐστὶν, ἀποφαίνομαι καθ᾽ ὑμῶν. Ὁ [γὰρ add. 8.] ἅγιος Ἐλπιδιφόρος λέγει [ἔλεγεν 4.] τῷ βασιλεῖ [(τ. β.) om. 5.] · Χάρις μεγάλη τῷ Χριστῷ τῷ κατευθύναντί σε [ταχῦναι εἰς τοῦτο add. 4 – 9.] . Τότε ὁ βασιλεὺς ἀπεφήνατο οὕτως· Ἐλπιδιφόρος [(οὕτ. Ἐ.) Ἐ. 5; οὕτ. λέγων· Ἐ. 6, 8, 9.] καὶ πάντες οἱ σὺν αὐτῷ μανέντες [(σ. αὐ. μ.) συμμανέντες αὐ. 4 – 9.] , καταλείψαντες τὸν λαμπρὸν [ὑπέρλαμπρον 4 – 9.] ἥλιον καὶ τοῦ ζῆν ἑαυτοὺς ἀπωσάμενοι, τὸν θάνατον προετίμησαν [προστίμησαν 6, 8, 9; (ἥλιον-προ.) vix leguntur in 5.] . Ὅθεν κελεύω πάντας αὐτοὺς τὴν πρόθεσιν τελεῖν [(τ. π. τελ.) κατὰ τὴν π. αὐτῶν ὑπομεῖναι 4 – 9.] . Καὶ εἴ τις τῶν χριστιανῶν πρόθεσιν ἔχει κηδεῦσαι αὐτοὺς, κηδεύσει ἀκωλύτως * [(κ. ἀ.) ἀκωλύτως τοῦτο ποιείτω 4 – 9.] , μάλιστα διὰ τὴν ἱερὰν σύγκλητον [(μάλιστα-συγκ.) om. 4.] . Καὶ ἀπῆλθον οἱ ἅγιοι χαίροντες καὶ αἰνοῦντες [ὑμνοῦντες 4 – 9.] τὸν Θεόν. Τριακόσιοι δὲ ἄνδρες [om. 4 – 9.] στρατιῶται ἠκολούθουν [ἠκολούθησαν 6.] αὐτοῖς [αὐτούς 3, 4, 9; αὐτῷ 5.] · καὶ ἀπελθόντες ἐπί τινα τόπον καλούμενον Εἰρήνισσον *, ἐκεῖ ἔστησαν ἅπαντες [οἱ ἅγιοι 4 – 9.] , καὶ ἦραν φωνὴν κλαίοντες καὶ καταφιλοῦντες ἀλλήλους. Καὶ εἶπεν [(Κ. εἶ.) Εἶπε δὲ 5.] πρὸς αὐτοὺς ὁ μακάριος [ἅγιος 5.] Ἀκίνδυνος· Πατέρες καὶ ἀδελφοὶ, καὶ μητέρες [(Πατ.-μητ.) Ἀδελφοὶ κ. πατρες, μητρες 4, 6 – 9.] καὶ ἀδελφαὶ, δεῦτε τελέσατε τὴν πρόθεσιν ὑμῶν [χαίροντες add. 8, 9.] , ἢν ἔχετε πρὸς τὸν Χριστόν. Καὶ εἶπον οἱ ἅγιοι· Δόξα σοι, ὁ Θεὸς, ὁ καταξιώσας ἡμᾶς ἐν εἰρήνῃ ἐξελθεῖν τὸν σκοτεινὸν ἀἐρα τοῦτον· καὶ πάντες ψάλλοντες [οὕτως ψάλλοντες 6, 8, 9; (Ἀκίνδυνος-ψάλ.) vix leguntur in 5.] καὶ καταφιλοῦντες τοὺς τῆς ἀληθείας ἐραστὰς, ἐτελειοῦντο [ἐν εἰρήνῃ add. 8, 9.] . Καὶ λοιπὸν ἑστήκεισαν [εἱστήκεισαν 8] οἱ τρισμακάριοι [μακάριοι 4, 6 – 9.] μάρτυρες [om. 3.] μόνοι [om. 4, 7.] , ψάλλοντες [καὶ ἔψαλλον 4, 6 – 9.] τὸν ὑπολειφθέντα αὐτοῖς ψαλμὸν ὑπὸ τοῦ μακαρίου Ἐλπιδιφόρου τοῦ συγκλητικοῦ· ἦν γὰρ ἀρξάμενος οὕτως [om. 8.] ψάλλειν [ὁ ἅγιος add. 6, 8, 9.] · Αἴνει [Εὐλόγει 4, 7.] , ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον· αἰνέσω Κύριον ἐν ζωῇ μου· ψαλῶ τῳ Θεῷ ἕως ὑπάρχει [ὑπάρχω 6, 7; οὐπαρχω 4, 8, 9 [ἕως ὃ ὑπάρχώ (?).] τὸ πνεῦμά μου [(τ. π. μ.) om. 4, 6 – 9.] . Μὴ πεποίθατε * [πεποίθατε 3, 4, 7.] ἐπ᾽ ἄρχοντας [ἐπὶ υἱοὺς ἀνθρώπων add. 4 – 9.] οἷς οὐκ ἔστιν σωτηρία· ὅτι ἐξελεύσεται τὸ πνεῦμα αὐτοῦ [αὐτῶν 4 – 9.] καὶ ἀπαντήσει ἕκαστος κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ.

[Martyres in mare præcipitantur. Cœlitus servati, traduntur carceri. Quorum tortores mergi jubentur,] Pessimus autem Sapor: Ne arbitremini, ait ad sanctos, brevi morti vos iri traditum, sicut qui præcessit Aphthonius; paulatim enim atque acerbioribus tormentis carnes vestras consumam. Jussitque inclementissimus taurinos inferri saccos sanctosque eis immissos in mare præcipitari. Jussoque perfecto, apparuerunt ipsis beatissimus Aphthonius cum tribus angelis candida veste resplendentibus, ambulantes super aquas: [credentes in Christum.] qui discissis saccis sanctos servarunt immunes et ex mari eduxerunt. Tyrannus autem inopinatum miraculum ad ignorantiam transportans, causatusque quod a se præceptum fuerat haud perductum fuisse ad exitum, jubet milites, talis operis subdolos ministros, manibus abscissis, ipsos illos in profundum jactari. Ipsi quum jactarentur (erant autem numero quatuor): Domine Jesu Christe, exclamabant, suscipe animas nostras, tu laborantium requies; et, precibus martyrum tuorum, nos decertantibus pro te dignare connumerari, quamquam indignos, servos tuos. Beatos vero Acindynum, Pegasium et Anempodistum custodiæ transmissos pedibus suis ligno constringi jussit.

[14] [Rex cum magnatibus conqueritur. Cui respondet senatorum primus Elpidiphorus ejusque dolos detegit.] Tristis autem factus a dolosi animi rex nec cibum sumere sustinuit, sed congregatis omnibus qui circumdabant ipsum magnatibus: Qua ratione, manu ori imposita, inquit, me solum relinquebatis laborantem ac fatigatum, nihil ipsi consilii vel cooperationis, quemadmodum oportuerat, afferentes, unde auxilium aliquod et laborum mihi levamen esset? An jucundum vobis spectaculum præbeo, miserrimo circa ista labore confectus? Quippe qui ne uno quidem verbo contra impios istos prolato mihi consentiatis, ut comprimentis me animi mœroris solutionem inveniam. Respondit ei Elpidiphorus nomine, primus ex senatu et christianorum fidei amator ardentissimus: Et quid in rem propositam nos valemus conferre potestati tuæ? Respondet Elpidiphoro tyrannus: Quando novum quid et insolitum in medium fero, vos statim repugnantes confutare conamini; ego vero magnanimiter fero, vestra omnium patiens onera. Dicit Elpidiphorus: Ausculta, o rex. Nullius indiget principatus vester doctrina in hujusmodi negotiis: ipsa enim experientia rerum et instrumentorum ad puniendum abundantia, et imperatoria voluntas promptam tibi de rebus istis deliberationem patefaciunt. Impudentissimus tyrannus respondet: Et solus latrare ego et infenso animo stomachari a vobis sinor? Dixit contra Elpidiphorus: Quando non videtur tibi hoc rectum esse, sine eos in propriam ire voluntatem. Tyrannus ad ipsum: Nisi fefelli me, video te eorum sermonibus efficaciter obsequentem. Elpidiphorus dixit: Ut videtur mihi, vita nos privare in animo habes. Respondet scelestus: Quantum ex responsionibus tuis conjicio illud: me enim ad omnes interrogationes faciente, ipse solus responsa das.

[15] [Senatores alii cum rege disputant, detectisque ejus insidiis post liberrima responsa catervatim exeunt.] Dicit beatus Elpidiphorus: Quandoquidem primus sum ex senatu, primo etiam mihi loqui concedunt. Quod si vero non velis a me audire, ecce præsentes loquantur et ipsi. Interrogavit autem sequentem post ipsum. Tu, inquit, cur non loqueris? Hic vero senator Dei luce repletus et superna illustratus illuminatione: Dic, inquit, o rex: si inusitatum quoddam mandatum principatus vester subostendit, nonne omnes cedent præcepto tuo? Maxime quidem, dicat aliquis. Si ergo primas ferenti in senatu, ut qui a vobis maximo dignus honore sit habitus, cedimus dicenti quæ conveniunt, nihil mirum. Et rex: Quando etiam insurgat quis contra regiam dignitatem, omnes cedetis voluntati ejus? Ne fiat unquam, Elpidiphorus respondit. Dicit ad senatores tortuosissimus: Per invictam virtutem cultorum a nobis deorum, nequaquam vestram video mentem erga auctoritatem meam recta sentientem. Unus vero quidam e senatorum numero, strenuus natura, ætatem habens eodem quo animus vigore florentem, austeriore quodammodo usus dicendi libertate: O rex, inquit, in reprobum incidisti sensum; unum enim multorum perniciem cogitare, et hoc quidem eorum qui nihil deliquerunt, grave est ac perniciosum. Respondet tyrannus: At quis te interrogavit, quod ita abrupte respondeas? Philologus, hoc enim erat nomen illi, ad impudentissimum tyrannum dixit: Et quotiescumque aliquis verum edicit, ut quid illico irasceris? Et conversus ad reliquos: Per omnium salutem, inquit, non oportet ipsi respondere omnino; ad animam enim rabie repletam impotens est omnis sermo. Ex imo vero pectore suspirans iniquissimus ille et quasi lacrimis perfusus, jubet omnes unum post alterum a facie sua recedere. Exhilaratus dramate Elpidiphorus: Re vera, inquit, stultus stulta loquetur et cor ejus similia meditabitur. Statuerat enim dolosissimus milites ante januas, per quos, singulorum sententia cognita, partim etiam honorem aut pœnam cuique retribueret. Quidam vero eorum qui ibi aderant, auditis quæ dicebantur, ad Elpidiphorum dixit: Adjuro te per omnium nostrum salutem, edissere mihi consilium inimicissimi regis; ego enim diabolicum impetum ejus citius concidam. Simulans autem dolosæ vulpis simulacrum subridere: Ut quid, inquit, mala cogitatis adversum me, juveniliter agentes? Generosiorem animum Elpidiphorus sumens, dixit ad tyrannum: Revera stulti nos, quia verbis tuis aures præbemus. Dicit ergo sanguinolentus tyrannus secreto uni militum mortalem ictum ut inferret Elpidiphoro. Quo cognito præsentium aliquis, Callistratus nomine, regis amplexus est collum; reliqui vero ad eum abruptius loquuntur: Quid ergo reprehendens in nobis, o rex, ista conatus es? Ille vero dixit: Continua subactus garrulitate, parum abest ut ipsa excedam mente. Majori autem dicendi libertate universi: Disces, inquiebant, miserrime, qua ratione non similia tibi cogitemus, impietati repugnantes. Et relicto illo catervatim exierunt, numero ferme septingenti b.

[16] [Sancti martyres projiciuntur in scrobes serpentibus plenas ac liberantur virtute angelica. Mox iterum torti capitis damnantur.] Postera autem die sedens pro tribunali, impietatis propugnator jubet tres scrobes fodi ferasque ac serpentes in eas projici, eoque sanctum Acindynum cum sociis mitti. Opere secundum tyranni præceptum perfecto, sancti benedicentes Deo psallebant: Deus, Deus noster, ad te de mane vigilamus; sitivit anima nostra ad te, Deum vere fortem ac vivum: et tu, Domine, Domine, fac nobiscum secundum clementiam tuam, quia benigna est misericordia tua. Et una cum oratione adstiterunt angeli resplendentes virgasque ferreas, ut visio monstrabat, tenentes atque iis feras abigentes: quæ sævitiæ suæ oblitæ in tranquillitatem ac mansuetudinem transformabantur, et in tantum quietæ permanebant, ut somno profundo dicat quis eas constringi. Sanctis vero majori instantia orationi intentis, et convenientem Deo offerentibus gratiarum actionem, angeli singulos eorum manu prendentes e scrobibus educunt, nulla in re læsos. Ad quos impudentissimus tyrannus dixit c: Per salutem meam, nunc arguenda præparabo magicæ artis vestræ facinora portentosa. Et jubet suspensos eos valide flagris laniari, præconemque inclamare: Servato eos quem venerantur Deum, et eripiat eos ex manibus meis. In tantum vero tormenti acerbitas intensa carnes eorum aggressa fuerat, ut vel ipsa viscerum dispositio intus appareret: eratque videre sanctorum corpora in sublimi pendentia, ut in macello victimas, sanguine undique manantia; multique præsentium in loco arbitrabantur eos esse necatos. Ipsi vero, quasi in alieno corpore patientes, sursum oculo ad Deum levato inexpugnabilem animæ arcem custodiebant; vix autem tenuissima voce leniter labia moventes psalmorum verbis Deum glorificabant, dicentes: Eructavit cor nostrum verbum bonum, et lingua nostra calamus scribæ. Mirabilem fac, Domine Deus, misericordias tuas in nobis, et ostensa potentia tua festina ad adjuvandum nos. Videns autem eorum tolerantiam ferinus ac cruentissimus, jubet eos deponi ab orbe, et contemplans eos qui illæsi permanserant, admiratus quoque patientiam eorum ac generositatem, sententiam in eos protulit, ut capitali subjicerentur pœnæ. Sanctis vero sententia accepta ad occisionem abductis, tota turba illuminata ab ipsis et Christo fidelis facta, una cum senatu acclamabant: Relinquitis nos, o pietatis magistri, in peccatorum collegio, jam nihil boni audituros et nondum ad mensuram ætatis in Christo perfectæ progressos? Pulchre inchoastis: ut quid non etiam finem respondentem inducitis? Beati vero ad illos: Deus, qui omnia in omnibus operatur, pacis dator et illuminatio animarum nostrarum, ipse quoque quod vobis expedit, quemadmodum novit, ordinabit.

[17] [Turbæ christianorum sequuntur martyres quibus commori volunt. Elpidiphorus cum tribus sociis accedit ad regem.] Allata sunt regi ista, et turbam magnam post sanctos sequentem prohibere consummationem. Hic vero misit militum turmam in eos qui martyres sequebantur, ut omnibus modis eos abigerent et hi martyrum occisionem ne impedirent. Sed generosi illi usque ad mortem adversus peccatum resistentes, militari globo contempto commori sanctis elegerant. De quibus ad tyrannum retulerunt quanta voluntatis ipsorum firmitas appareret, jussitque omnes una cum sanctis d tolli de medio, acclamans: Secundum desiderium eorum fiet illis. Quidam vero idololatriæ ministrorum senatum dixerunt ejusmodi malorum causam esse. Et jubet Elpidiphorum, ut qui primas in eo ferret, ad se adduci. Hic vero ad invictos martyres conversus, dicebat: Orate pro me, vos in spiritu patres, optimi milites et nostræ salutis apud Deum mediatores, ut et ego indignus ne per inanem spem excludar a vestro consortio. Dixerunt autem ad eum sancti: Euge, frater, ac nihil formides; non enim in vanum recedes, sed tu quoque præcedes nos, spectandus cœlesti regi. Amplexusque ipsorum sacra corpora ad bravium supernæ vocationis iter arripuit; sequebantur vero ipsum et alii tres eodem consilio ac voluntate præditi.

[18] [Gladio necantur quatuor senatores] Adstantibus illis coram inimicissimo rege, ad eos quidem nihil locutus est; movens vero caput ac deorsum inclinans, ut stupefactus per multas horas permansit tacens. Vix tandem suspiciens, [cum militibus trecentis.] dixit ad eos: Quid passi estis, o insensati? Ad quem Elpidiphorus dixit: Breviter audi, rex, quod diis tuis qui natura non sunt dii, non servimus, et decreto tuo opponimur. Fac ergo, quod vis; omnes enim eamdem viam ingressi sumus, in una mente. Bestialis et dolosus tyrannus dixit ad Elpidiphorum: Ego quidem nihil ejusmodi cogitavi apud animum meum, neque facere meditabar; quum vos autem eo festinetis, ecce fero sententiam contra vos. Respondet divinus Elpidiphorus: Gratias omnipotenti ac sancto Deo, qui permisit ut recta ires ad nostram per gladium consummationem. Tunc rex in eos sententiam dixit: Elpidiphorum et omnes pari cum eo furore actos christianos, qui, relicto magno Sole, mortem vitæ prætulerunt jubemus secundum proprium eorum propositum per gladium consummationem accipere. Et si quis christianorum voluerit iis justa funebria persolvere, libere hoc facito, non solum propter naturam, verum etiam propter sanctum senatum, quem oportet vel post mortem congruo honore non privari. Factaque condemnatione, exierunt sancti e conspectu tyranni gaudentes ac laudantes Deum, ob speratam æternam beatitudinem. Qui vero sanctos sequebantur milites, trecenti numero, iter fecerunt cum iis usque ad locum, qui vocatur Irenissus. Ubi sanctis consistentibus, reliqui levarunt vocem, flentes et mutuis amplexibus indulgentes. Ad quos beatus dixit Acindynus: Nolite flere, amici ac patres, fratres e ac filii; sed prompto animo, sicut spiritu incepistis, ita certamen perficere studete. Ipsi vero respondentes dixerunt: Gloria tibi, Christe, Deus noster, qui dignos judicasti nos aerem vitæ hujus per tui confessionem transire, et in æternas mansiones transmigrare. Sic autem psallentes ac laudantes Deum et veritatis martyres salutantes, in pace consummabantur. Beati autem Acindyni socii athletæ canentes compleverunt abruptum a venerabili Elpidiphoro psalmum. Hic autem erat: Laudat anima mea Dominum; laudabo Dominum in vita mea, psallam Deo meo quamdiu sum. Nolite confidere in principibus, in filiis hominum, quibus non est salus. Egredietur spiritus eorum, et occurret unicuique secundum opera sua.

ANNOTATA.

a Jure ac merito dolosum Saporis animum Acta redarguunt, quippe qui simulatæ benevolentiæ specie cruentum ingenium tegere conetur initio, ut deinde sævissimæ crudelitati indulgeat. Hoc loco vaferrimus tyrannus cum magnatibus conqueritur quod suo muneri desint, ut in Commentario (nn. 23, 24) diximus. Sic enim eorum qui christiana sacra colebant sententiam audire poterat, eosque qui cum martyribusstarent a ceteris distinguere, favoremque martyribus præstitum suæ majestatis injuriam vocare, atque ita christianos agnitos ut perduellionis suspectos morti tradere. Quod facinus animo conceptum paratis insidiis exequi voluit. Sed impedivit Elpidiphori perspicacia ac reliquorum generositas.

b De numero magnatum seu, uti hic vocantur, senatorum, maxima est in diversis Actorum exemplaribus diversitas sententiæ. Septingentos codex Venetus et Vaticanus 2, septem millia reliqui codices numerant.

c Solemni persecutoribus errore Sapor martyrum constantiam in perferendis tormentis, et miraculosam sanationem post verbera et vulnera, ferasque repente in mansuetudinem conversas magicæ artis præstigiis adscribit; et quum magiam erga feralem gladii ictum impotentem judicaret, martyres post crudelissimam flagellationem gladio feriri jussit, quos postmodum mutata sententia alii mortis generi destinat.

d Ex hoc loco orta est opinio omnes senatores martyrii laurea coronatos fuisse; dicitur enim Sapor jussisse omnes tolli de medio, de quibus illi nuntiatum fuerat: quos inter senatum fuisse ex præcedenti numero certum est. Verum, uti in Commentario diximus, ex iis quæ sequuntur apparet non nisi quatuor ex senatoribus fuisse peremptos: Elpidiphorum scilicet cum tribus aliis. Vide Comment. nn. 56, 57.

e In quibusdam exemplaribus hic additur matres et sorores. Erant ibi, uti facile intelligitur, præsentes militum ac senatorum matres et sorores et uxores; quas tamen inter martyres computare non possumus, quia Acta dicunt tunc tantum milites ac senatores fuisse occisos.

* cod. αὐτῶν.

* cod. οὖν.

* cod. ὁ.

* cod. ἰδοῦ.

* cod. ὑποφήνεται.

* cod. ὑπήκομεν.

* cod. ἐπερώτησεν.

* cod. προσθέντες.

* ἐξελεῖται Ven. et Vatic. 2.

* cod. ἐπενέγκητε.

* ita 2; cod. τούτῳ.

* cod. ἐνήρξασθαι; ἐνήρξαστε 2.

* cod. πεποίθετε.

* cod. ἀπώλεσον.

* cod. Δέξε.

* cod. ἐριφησαν.

* cod. ἐννοῦντες.

* add. ex aliis codd.

* cod. ἐπερώτησεν.

* cod. χωλᾷς.

* cod. Καλίστρατος.

* cod. ἐνοπλισμένοι.

* cod. κεκόπωμαι.

* cod. ὀρθρίζωμεν.

* cod. Ἐκοιμήθη.

* cod. ἴδωμεν.

* πεπηρωμένοι?

* codd. plures ἐξελεῖται.

* cod. Ἀνενέχθη.

* cod. ἐπεσχεθῆναι.

* cod. καινῆς

* ἡ δὲ 1 et 5.

* ἀκολύτως 1 et 3.

* ita 1, 3; Εἰρηνησσὸν 4 – 9.

* cod. 1 et alii πεποίθετε.

CAPUT QUARTUM.
SS. Acindynus, Pegasius et Anempodistus, Saporis pollicitationes contemnentes, postquam a regis matre defensi sunt, cujus maxillæ ipse rex alapam impingit, in camino igne comburuntur cum militibus viginti octo et ipsa regis matre.

Μετὰ δὲ τὴν τῶν συγκλητικῶν καὶ [(τ. σ. κ.) om.] τῶν στρατιωτῶν ἀναίρεσιν, ἐν μεταμέλῳ γενόμενος ὁ παλίμβουλος καὶ παράφορος τύραννος, μετακαλεῖται πάλιν τοὺς ἁγίους [τρεῖς μάρτυρας add.] καὶ λέγει πρὸς αὐτούς· Τί ἐστιν, Ἀκίνδυνε, Πηγάσιε καὶ Ἀνεμπόδιστε; ἐπείσατε ἑαυτοὺς θῦσαι * τῷ ἡλίῳ καὶ ἀπαλλαγῆναι τοῦ βιαίου θανάτου; Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· Ἕως πότε ἀδολεσχεῖς καὶ τοὺς οἰκείους λογισμοὺς ἀστατοῦντας ἐν ἑαυτῷ περιστρέφῃ; Ἀντέφησεν αὐτοῖς ὁ σκολιώτατος [(περι.-σκολ.) περιστρέφεις; Ἔφη ὁ βασιλεύς.] · Μαρτυρεῖ μοι καὶ ἡ τῶν ἀηττήτων θεῶν δύναμις, ὧς [(τῶν-ὡς) δυν. τ. ἀ. θ.] καὶ ὑμεῖς αὐτοὶ ἐπίστασθε, ὅτι τῶν τῆς συγκλήτου βουλῆς συμμανέντων ὑμῖν οὐδενὸς ἐφεισάμην· ὑμῶν δὲ περιέχομαι [κήδομαι λίαν.] φειδόμενος, οὐ μόνον διὰ τὴν τοῦ σώματος ὥραν καὶ τὸ τῆς ἡλικίας εὐπρεπὲς, ἀλλὰ καὶ δι᾽ αὐτὴν τὴν ἀνδρείαν, δι᾽ ἣν τὴν τοσαύτην καρτερίαν [καὶ ὑπομονὴν add.] ἐπεδείξασθε. Καὶ τὰ νῦν ἀκούσατέ μου τῆς παραινέσεως, καὶ μὰ τὸν ὑπέρλαμπρον ἥλιον καὶ τὸν μέγιστον Ἀσκληπιὸν, εἰ πεισθέντες μοι θύσετε [θύσητε.] τοῖς θεοῖς, τὰς πρώτας ὑμῖν [ὑμῶν.] ἀρχὰς τῆς κατ᾽ ἐμὲβασιλείας ἐγχειρήσω, καὶ ὑπὲρ πάντας τοὺς ὑπηκόους περίβλεπτον ὑμῶν τὴν δόξαν ποιήσω. Ἀποκρίνονται τῷ τυράννῳ οἱ ἅγιοι· Ἄκουσον, ὦ βασιλεῦ. Μάρτυς ὁ ἀκατάληπτος Θεὸς, ὁ τὴν γῆν ἐφ᾽ ὑδάτων ἑδράσας καὶ οὐρανὸν ὡσεὶ δέρριν ἐκτείνας, ὡς ἀμετάτρεπτός [ἀμετάβλητός.] ἐστιν ὁ λογισμὸς ἡμῶν, καὶ οὐκ ἄν ποτε τῷ θελήματί σου ἐξακολουθήσωμεν, ἀλλ᾽ οἱ αὐτοί ἐσμεν καθῶς ἀρχῆθεν ἔγνωκας ἡμᾶς τεθεμελιωμένους ἐπὶ τῇ πέτρᾳ τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως· μᾶλλον μὲν οὖν [(μ. οὖν) δὲ.] καὶ στερρότερον ἀναλαβόντες φρόνημα διὰ τῆς τῶν βασάνων πείρας καὶ τῆς ἄνωθεν τοῦ Θεοῦ ἐπικουρίας. Τί οὖν ἀναβάλλῃ καὶ παρακατέχεις ἡμᾶς, μεταβολὴν ἐλπίδος ματαίας * [om.] ἐν σεαυτῷ [ἑαυτῷ.] ταμιευόμενος; Ποίησον τάχιον ὃ βούλει· ἐκδέχεται γὰρ ἡμᾶς ὁ τῶν ἁγίων χορὸς, καὶ χάριτάς σοι ὁμολογήσομεν ὑπὲρ τῆς ἐν Χριστῷ ταχείας [om.] τελειώσεως.

[20] Ὁ δὲ [Cod. 2.] [βασιλεὺς add.] ἐμβλέψας εἰς αὐτοὺς σοβαρῷ καὶ φονίῳ τῷ ὄμματι· Νὴ τοὺς θεοὺς, εἶπεν [(τῷ-εἶ.) ὄμ. εἶπεν· Μὰ τ. θ.] , οὐ γενήσεται ὑμῶν τὸ θέλημα [(οὐ-θέλ.) οὐ μὴ ποιήσω τ. θ. ὑ. Καὶ εὐθέως.] . Κελεύει οὖν [om.] σιδηρωθέντας αὐτοὺς κατὰ παντὸς τοῦ σώματος ἐν ἀσφαλεστάτῃ διατηρεῖσθαι φρουρᾷ [(δ. φ.) φ. δ.] , στρατιωτῶν ταύτῃ παρακαθεζομένων. Τούτων διακούσαντες οἱ ἅγιοι [(Τούτ-ἅγ.) Ἀπαγομένων δὲ αὐτῶν ἐν τῇ φρουρᾷ, ἔλεγον οἱ ἅγιοι μάρτυρες.] · Ὁ Θεὸς, εἶπον [om.] , οὐκ ἔχομεν ἀξίως εὐχαριστεῖν σοι· ἡ γὰρ ὑπερβολὴ τῶν σῶν εὐεργεσιῶν ἀσυγκρίτως τῶν ἡμετέρων παθημάτων ὑπερανέστηκεν. Ὁ δὲ βασιλεὺς δι᾽ ὅλης τῆς νυκτὸς ἔμφροντις γενόμενος ἐσκέπτετο [ἐσκέπετο (sic).] ποίᾳ κολάσει ἀναιρήσει [ἀναιρέσει.] αὐτούς. Ἐλογίσατο οὖν [ὁ παραπλὴξ add.] , ὡς χαλεπήν τινα βάσανον οὖσαν, ζῶντας αὐτοὺς [τῷ add.] πυρὶ παραδοῦναι. Κελεύει οὖν κάμινον εἰς τέλος ἐξαφθῆναι [(Κελ.-εξ.) Τῇ δὲ ἑξῆς προκαθίσας ὁ ἀσεβέστατος ἐπὶ τοῦ βήματος, ἐκέλευσεν καμ. ἐξ.] κἀκεῖ τοὺς ἁγίους ἐμβληθῆναι, εἰπὼν πρὸς αὐτούς· Ἰδοὺ, βλέπετε τί ἡτοίμασται ὑμῖν. Λέγει πρὸς τὸν ἀναιδῆ τύραννον [(εἰπὼν-τυρ.) Τῆς δὲ καμίνου ἐπιπολὺ ἐκκαυθείσης καὶ τὴν σφοδρὰν καὶ ἄστεκτον φλόγα ἐπὶ ἱκανὸν τόπον ῥιπτούσης, ἀγόμενοι πρὸς αὐτὴν οἱ ἅγιοι μάρτυρες ἔλεγον· Σῶσον ἡμᾶς, Κύριε, ὅτι ἐκλέλοιπεν ὅσιος· ὅτι ὡλιγώθησαν αἱ ἀλήθειαι ἀπὸ τῶν υἱῶν τῶν ἀνθρώπων, καὶ τὰ ἑξῆς. Λέγει αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· Τί θεωρεῖτε τὴν κάμινον ταύτην. Δι᾽ ὑμᾶς ἡτοιμάσθη. Λέγει τῷ βασιλεῖ.] ὁ μακάριος Ἀκίνδυνος· Ἐπ᾽ ἀληθείας κατάλληλον ἔσχες τῇ κλήσει τὴν πρᾶξιν· πατὴρ γὰρ δαιμόνων ἑρμηνεύεται τὸ ὄνομά σου, καὶ τοῦτο προφητικῶς ἥ σε τεκοῦσα μήτηρ ἐπωνόμασεν. Ὁ δὲ [(Ὁ δὲ πάσης-γεγέννηκα) Ὁ δὲ βασιλεὺς χολέσας (sic) πάνυ, ἐκάλεσε τὴν μητέρα αὐτοῦ καί φησιν· Μῆτερ, τί ἐστιν τὸ ὄνομά μου; Ἡ δὲ ἔφη· Σαβώριος. Καὶ εἶπεν αὐτῇ ὁ βασιλεύς· Καὶ τὶ ἑρμηνεύεται; Ἡ δὲ στραφεῖσα λέγει· Πόθεν ἐπίσταμαι; Τοῦ γὰρ πάππου σου τὸ ὄνομα ἔχεις. Λέγει ὁ βασιλεύς· Ἰδοὺ, λέγουσιν οἱ κολάσιμοι οὗτοι, ὅτι πατὴρ δαιμόνων ἑρμηνεύεται τὸ ὄνομά μου. Καὶ μὰ τὴν ἐμὴν σωτηρίαν, εἰ εὑρέθη οὕτως, πρῶτον αὐτῶν τελευτᾷς πικροτάτῳ θανάτῳ. Ἡ δὲ ἱλαρὸν ὑπομειδιάσασα λέγει τῷ βασιλεῖ· Οὗτοι εἰ μὴ ᾔδεισαν, οὐκ ἂν ἐλάλουν. Τότε ἀσχέτῳ μανίᾳ συσχεθεὶς ὁ βασιλεὺς, ἀναστὰς μετ᾽ ὀργῆς ἐκ τοῦ θρόνου αὐτοῦ, ἤρξατο ὁ μητραλοίας σκοτοτυφλίζειν τὴν μητέρα αὐτοῦ. Ἡ δὲ τοῖς τῶν ἁγίων ποσὶ προσδραμοῦσα, μετ᾽ ὀλολυγμοῦ καὶ δακρύων κραζοῦσα ἔλεγεν· Σώσατέ μου τὸ ταπεινὸν καὶ πολύτλητον γῆρας, οἱ τοῦ Χριστοῦ γνήσιοι δοῦλοι· ῶς γὰρ ὁρῶ, οὐ μόνον πατέρα δαιμόνων, ἀλλ᾽ αὐτὸν τὸν σατανᾶν ἐγὼ ἐγέννησα.] πάσης ὀργῆς καὶ μανίας ἀνάμεστος χολήσας * ἐπὶ τῶ λόγῳ, τὴν οἰκείαν μητέρα μετάπεμπτον ποιεῖται. Τῆς δὲ παραγενομένης, λέγει πρὸς αὐτὴν ὁ βασιλεύς· Εἰπέ μοι, μῆτερ, τί τὸ ὄνομά μου ἑρμηνεύεται; Ἡ δέ· Οἶδα, φησὶν, ὡς ἀπὸ τοῦ σοῦ πάππου οὕτω κέκλησαι, ἑρμηνεῦσαι δὲ τοῦτο οὐκ ἐπίσταμαι. Ἀποκρίνεται ὁ δυσμενέστατος· Ἰδοὺ, οὗτοί φασιν οἱ κακοδαίμονες ὡς πατὴρ δαιμόνων ἑρμηνεύεται· καὶ νὴ τὴν ἐμὴν σωτηρίαν, εἰ ἀληθείας ἔχεται τὰ παρ᾽ αὐτῶν * λεγόμενα, πρώτην σε τούτων πικροτάτῳ παραδώσω θανάτῳ. Ἡ δὲ ἱλαρὸν ὑπομειδιάσασα· Εἰ μὴ ᾔδεσαν οὗτοι, φησὶν, οὐκ ἂν ἐλάλουν. Ἀσχέτῳ δὲ συσχεθεὶς μανίᾳ ὁ μητραλοίας, μηδὲ τὴν φύσιν αἰδεσθεὶς, τὰς ἐν ἀνομίαις χεῖρας κατὰ τῆς οἰκείας ἐκτείνει μητρός, ταύτην κατὰ κόρρης ῥαπίζων. Ἡ δὲ τοῖς τῶν ἁγίων προσδραμοῦσα ποσὶ, μετὰ ὀλολυγμοῦ καὶ δακρύων· Σώσατέ μου, φησὶ, τὸ πολύτλητον γῆρας, οἱ τοῦ Χριστοῦ γνήσιοι, ἐπεβόα, δοῦλοι· ὡς γὰρ ὁρῶ, ἐπ᾽ ἀληθείας αὐτὸν τὸν σατανᾶν γεγέννηκα, ὅστις ἀψευδῶς καὶ δαιμόνων πατὴρ ὀνομάζεται.

[21] Ὁ δὲ τύραννός φησι πρὸς τοὺς μάρτυρας· Ἡ τῆς κακίας ὑμῶν ἐπιμονὴ ἐπὶ πλεῖον ἀναφλέγεσθαι παρασκευάζει τὴν κάμινον [Cod. 2.] [(Ὁ-κάμ.) Τῆς δὲ καμίνου ἐπιπολὺ καιομένης, λέγει ὁ βασιλεὺς πρὸς τοὺς ἁγίους· Ἄθλιοι, ὅσον ἐπιμένετε τοῖς λόγοις τοῖς ματαίοις, τοσοῦτον καὶ ἐκκαίεται ἡ κάμινος καθ᾽ ὑμῶν.] . Ἀποκρίνονται οἱ ἅγιοι· Τὰ περὶ τῆς σῆς ἐζέταζε μητρὸς ἐν τῷ τέως [(τῆς-τέως) τῆς δεσποίνης σου καὶ μητρὸς ἐν τῷ τέως ἐρώτα.] · ἡμῶν