30. April
XXX APRILIS.
SANCTI QVI PRIDIE KALENDAS MAII COLVNTVR.
Sanctus Indaletius, Episcopus, Vrci in Hispania.
S. Maximus, Martyr apud Asiam.
S. Maximus alius, Martyr apud Græcos.
S. Sophia Virgo, Martyr Firmi in Piceno.
S. Eutropius, Martyr, Episcopus Santonensis, in Gallia.
S. Dorotheus Presb., Martyr Alexandrini.
S. Rodocianus Diac., Martyr Alexandrini.
S. Viator, Martyr Alexandrini.
S. Terentius, Martyr Alexandrini.
S. Martinus, Martyr Alexandrini.
S. Majorica, Martyr Alexandrini.
S. Victor, Martyr Alexandrini.
S. Claudius, Martyr Alexandrini.
S. Siluanus, Martyr Alexandrini.
S. Clemens, aliis Orimentus, Martyr Alexandrini.
S. Honoratus, Martyr Alexandrini.
S. Victor alter, Martyr Alexandrini.
S. Reductus, Martyr Alexandrini.
S. Honoratus alter, Martyr Alexandrini.
S. Telesforus, Martyr Alexandrini.
S. Primosus, Martyr Alexandrini.
S. Rogatus, Martyr Alexandrini.
S. Felix, Martyr Alexandrini.
S. Felix alter, Martyr Alexandrini.
S. Lucianus, Martyr Alexandrini.
S. Colosus, Martyr Alexandrini.
S. Rogatus alter, Martyr Alexandrini.
S. Revocatus, Martyr Alexandrini.
S. Severus, Martyr Alexandrini.
S. Cotidia, Martyr Alexandrini.
S. Fortunus, Martyr Alexandrini.
S. Spinica, Martyr Alexandrini.
S. Iocandus, Martyr Alexandrini.
S. Demetrius, Martyr Alexandrini.
S. Iulius, Martyr Alexandrini.
S. Secundinus Ep., Martyr Alexandrini.
S. Meritus, Martyr Alexandrini.
S. Silvanus alter, Martyr Alexandrini.
S. Saturninus, Martyr Alexandrini.
S. Emilianus, Martyr Alexandrini.
S. Saturnina, Martyr Alexandrini.
S. Aprodisius Presb., Martyr Alexandrini.
S. Dugdus, Martyr Alexandrini.
S. Pastor Episc. Martyr Alexandrini.
S. Agapius Episc., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Secundinus Ep., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Theodorus Presb., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Marianus Lect., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Iacobus Diac., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Æmilianus miles, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Tertulla Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Antonia Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
Itē mulier cum duobus geminis, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Secundianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Concordius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Florianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Gaber, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Gaianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Postumus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Momminus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Quintianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Cassius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Fasilus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Florentius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Demetrius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Gududus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Crispinus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Crispinus alter, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Donatus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Zeon, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
Alii plurimi, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Romodianus Diac., Martyr.
S. Igneus, Martyr.
S. Rumetina, Martyr.
S. Remisurinus, Martyr.
Alii XXIV, Martyres.
S. Secundinus Ep., Martyr.
S. Alexander Diac., Martyr.
S. Bubatus, Martyr.
S. Saturus, Martyr.
S. Diodrus, Martyr.
S. Ropodianus, Martyr.
S. Nomensis, Martyr.
S. Quirinus Episcopus, in coemeterio Romano Prætextati.
S. Rodicianus Diac., Martyr Aphrodisii.
S. Terentius, Martyr Aphrodisii.
S. Marinus Presb., Martyr Aphrodisii.
S. Dagarus, Martyr Aphrodisii.
Alii XII, Martyres Aphrodisii.
S. Meturus, Martyr Aphrodisii.
S. Clemens, Martyr Aphrodisii.
S. Lucinus, Martyr Aphrodisii.
S. Telesphorus, Martyr Aphrodisii.
S. Primosus, Martyr Aphrodisii.
S. Saturninus, Martyr Aphrodisii.
S. Emilianus, Martyr Aphrodisii.
S. Majorica, Martyr Aphrodisii.
S. Saturnina, Martyr Aphrodisii.
S. Polychronius Episcopus.
S. Mercurialis, Episcopus Foroliviensis, in Italia.
S. Maternianus, Episcopus Remensis, in Gallia.
S. Laurentius Martyr, Presbyter Novariensis in Italia.
S. Donatus, Episcopus EurϾ, in Epiro.
S. Severus, Episcopus Neapolitanus, in Italia.
S. Maxentia, Vidua, Tridenti in Alpibus.
S. Hoyldis Virgo, in diœcesi Trecensi, in Gallia.
S. Michomeres, Tornodori, in Gallia.
S. Quirillus, Episcopus Trajectensis ad Mosam.
S. Ioannes, Ep., Cabilone in Gallia.
S. Desiderius, Ep., Cabilone in Gallia.
S. Flavius, Ep., Cabilone in Gallia.
S. Desideratus Presb., Cabilone in Gallia.
S. Erconwaldus, Abbas Cherteseyensis & Episcopus Londinensis, in Anglia.
S. Clemēs Conf. & Poeta apud Græcos.
B. Hildegardis, uxor Caroli Magni Imperatoris.
S. Suitbertus. Episcopus Verdensis in Saxonia inferiore.
S. Amator Presb., Martyr Cordubæ in Hispania.
S. Petrus monachus, Martyr Cordubæ in Hispania.
S. Ludovicus, Martyr Cordubæ in Hispania.
S. Forannanus, Abbas Walciodori in Belgio Ord. S. Benedicti.
S. Adiutor, prope Vernonium in Normannia.
S. Gualfardus Solitarius, Veronæ & Augustæ Vindelicorum.
B. Antonius, Ordinis Eremitarum S. Augustini, Monticiani in Hetruria.
B. Peregrinus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Forolivii.
S. Catharina Senensis, tertii Ordinis S. Dominici.
B. Michael de Barga, Ordinis Minorū observantiū, prope Lucā in Hetruria.
PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.
| S Honoratos Abbas Fundis memoratur in Kalēdario Ms. Ord. S. Benedicti. De eo egimus | XVI Jan. |
| S. Maccalanus, aliis Maccalinus, Abbas tertius Walciodorensis, memoratur ab Arnoldo Raißio in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii a Molano editos. Multa de eo in Vita S. Forannani hoc die habentur. Seorsim de eo egimus | XXI Januarii. |
| S. Walburgis Virgo inscripta est Ms. Vsuardo, in Anglia olim aucto, & nunc Romæ in bibliotheca Ducis Altempsii asservato. Colitur a variis Kalendis Maii, sed dies natalis est, quando nos varia ejus Acta dedimus, | XXV Februarii. |
| Sophia, discipula S. Mechtildis, in monasterio Spanheimensi, refertur cum titulo Beatæ a Bucelino. De Mechtilde inter Prætermissos egimus | XXVI Februarii. |
| S. Oswaldus, Episcopus in Saxonia, memoratur in Ms. Romano Ducis Altempsii, quod olim in Anglia conscriptum est: cum hæc paßim etiam Saxonia diceretur. Fuit dictus Oswaldus, primum Wigorniensis in regno Merciorū, dein Archiepiscopus Eboracensis, mortuus anno bissextili 992 die 29 Februarii, cujus Vitā dedimus | XXVIII Feb. |
| S. Tibba, Virgo in Anglia, memoratur a Greveno & Canisio & in Ms. Florario. Est hæc consanguinea SS. Kineburgæ & Kineswithæ, filiarum Pendæ Regis Merciorum: de quibus omnibus egimus | VI Martii. |
| Euticia, martyr sub Licinio, inscripta est Auctario Greveni & Martyrol. Germanico Canisii. Hactenus ea nobis ignota. Quid si S. Eutychius Martyr sub Licinio, unus ex quadraginta Martyribus Sebastenis? quorum Acta illustravimus | X Martii. |
| S. Petrus, Diaconus S. Gregorii Magni, Salutiolæ apud Vercellas, memoratur a Ferrario in Catalogo generali. Verum ab eodem ibidem & in Catalogo Sanctorum Italiæ & pluribus aliis, (quando & nos egimus de eo, ubi ex Io. Stephano Ferrerio Ep. Vercellensi vellemus additam historiam Translationis) | XII Martii. |
| S. Eustasii, Luxoviensis Abbatis, translatio corporis, inscripta est Ms. Martyrologio Salinensi S. Anatolii. Vitam illustravimus | XXIX Martii. |
| S. Quirini, Tribuni & Martyris Romani, elevatio corporis & translatio Novesium, solenni ritu celebratur Novesii, & memoratur in quam plurimis Martyrologiis, uti late deduximus ad diem ejus natalem qui recurrit | XXX Martii. |
| S. Zozimas Abbas, qui Mariam Ægyptiacam invenit, & mortuam sepelivit, celebratur a Petro de Natalibus lib. 4 cap. 106, & dicitur pridie Kalēdas Maii vitam finivisse; memoratur etiā a Witfordo, Maurolyco, Felicio. Vitam utriusque dedimus | II Aprilis. |
| S. Basilei, Episcopi Amaseæ in Ponto & Martyris, inventio corporis, est inscripta Menæis Græcis & Menologio Sirleti. Natalis celebratur | XXVI Aprilis. |
| SS. Ciryppius, Agapius & Eusebius, ut socii S. Aphrodisii Episcopi Biterrensis, & cum ipso martyrio coronati, memorantur in Supplemento Saussaji. De his agimus inter Martyres Tarsenses | XXVIII Aprilis. |
| S. Germanus Episcopus in Kalendario Ms. annotatur, uti & pridie in nonnullis Martyrologiis, sed in aliis dicitur Germanus, Presbyter & Martyr Alexandriæ, de quo actum est | XXIX Aprilis. |
| Valentini & Damiani in Parisio memoria, a nobis descripta ex Ms. Adone Reginæ Sueciæ: de quibus egimus inter Sanctos Perusinos | XXIX Aprilis. |
| Sabina, sanctimonialis Virgo, in Jotrensi monasterio, clara visione Deiparæ Virginis, ei ostendentis gloriam S. Hugonis Abbatis Cluniacensis, cum titulo Sanctæ memoratur in Gynæceo sacro Arturi a Monasterio & Menologio Virginum Laherii. De ea agitur in Vita S. Hugonis | XXIX Aprilis. |
| S. Petri Martyris, translatio reliquiarum Panormum ad cœnobium S. Dominici, inscripta est Martyrologio Siculo Cajetani. Refertur etiam in Vsuardo aucto & Lubecæ anno 1475 excuso. Dedimus Vitam | XXIX Aug. |
| S. Comitii Martyris passio invenitur Ms. in legēdario ecclesiæ Cathedralis S. Martini in civitate Lucana, cujus habemus exemplar; & dicitur celebrari natalis ejus pridie Kalendarum Majarum. Initium solœcis plenum hoc est. In diebus illis in Catinensium civitate provincia, in locum qui dicitur inter primū, sub Claudio Imperatore orta est perscutio Christianorum. Fatemur nos de loco nihil posse vel divinando dicere, & de cultu nihil uspiā reperisse. Historia, per multa tormenta deducens Martyrem, coram ipsomet Claudio constanter profitentem se Christianum, & respuentem oblatas cum Claudia Claudii filia nuptias, fabulosa prorsus videtur: cum ipse dicatur armenta pavisse, quando inventus fuisset a Donato Presbytero, & ad civitatem ductus baptismi causa; sed in ipso ingressu captus ac tandem capite plexus & a Donato prædicto, nobis autem æque ignoto sepultus. Sufficit ergo hæc indicasse, siquis forte de hujus nominis Martyre sciat aliquid. | |
| Marentius Confessor inscriptus est Ms. Florario, forsan ex mala lectione est Marianus Lector, aut Marinus Presbyter; qui hoc die coluntur, sed Martyres. | |
| Rosemunda, mater S. Adjutoris, cum titulo Beatæ inscripta est Gynæceo sacro Arturi. De ea infra agitur in Vita S. Adjutoris filii. | |
| Eustella Virgo, filia Regis, forte Dynastæ aut Reguli, a S. Eutropio conversa apud Santonas, indicatur a Greveno & Canisio: De ea agitur infra in Vita S. Eutropii. | |
| Benedicti, venerabilis Portuensis Episcopi obitus, inscriptus est Ms. Adoni, Morinensis olim, nunc Iprensis Ecclesiæ. Videtur Benedictus de Pontio esse, XX Episcopus Portuensis & Bibliothecarius sanctæ Apostolicæ Sedis, de quo plura vide apud Vghellum in Portuensibus Episcopis columna 135 & seqq. | |
| Foëlchus Episcopus, Kieranus de Cluain-sosta, Luta Virgo de Droma airbreah, Ronanus de Liathros in Conallia Murthemnensi memorantur in Ms. Martyrologio Tamlachtēsi in Hibernia: de quibus uti aliis Hibernis nihil certi proferre possumus; nisi aliunde lux major affulgeat. | |
| Mathildis, filia Malcolmi Regis Scotiæ & S. Margaritæ, nupta Henrico primo Regi Angliæ anno MC, pie mortua est anno MCXVIII die primo Maii, uti ex Eadmero & ejus epitaphio liquet. Eam Menologio Scotorum inscripsit ad hunc diem Camerarius, secutusque est auctor Martyrologii Anglicani in secunda editione. Silent de ea antiqua Breviaria Anglicana & Scotica: & cum iis Witfordus in Martyrologio Anglice Londini anno MDVIII excuso. Si tamen aliquod Ecclesiasticæ venerationis vestigium proferatur, libenter de ea ad Kalendas Maii agemus. | |
| Hartebaldus Confessor, cum titulo Beati, inscriptus est Ms. Martyrologio Carmelitano, quod Coloniæ adservatur: de quo alibi nihil legimus. | |
| Radulphus Sacerdos & monachus, Afligemii in Brabantia, qui septem annis silentium tenuit, & signo Crucis incendium extinxit, teste Thoma Cantipratano lib. 12 cap. 12 aliis 13. Refertur a Molano in Natalibus Sanctorum Belgii, Miræo in Fastis Belgicis, Saussaio & Menardo: sed abstinent a titulo Sancti & Beati. At Ferrarius in Catalogo generali & Simon Martin in sacris reliquiis deserti, Sancti titulo eum honorant. | |
| Luitfridus, Abbas monasterii S. Martini, triginta annis mundo crucifixus, & soli Deo vivens, pridie Kalendas Maii mortuus, refertur a Bertholdo Constantiensi in Chronico ad an. 1096, & sanctæ recordationis titulo decoratur. Eumdem cum titulo Sancti referunt Wion, Menardus, Dorganius, Bucelinus, Ferrarius, qui coniicit vixisse in territorio Constantiensi, scilicet quia Bertholdus de eo agit. | |
| Margareta Virgo, Ordinis Carthusiensis, in diœcesi Lugdunensi, quæ manibus Christi Domini sacram Eucharistam accepit, cum titulo Sanctæ & longo elogio memoratur a Greveno in secunda editione Auctarii ad Vsuardum: quem secutus Canisius in Martyrologio Germanico. Saussajus in supplemento Martyrologii Gallicani inter Pios recenset, & Laherius in Menologio Virginum Venerabilem appellat: at Beatam Arturus a Monasterio in Sacro Gynæceo, licet solum Saussaium alleget. | |
| Oildis Virgo, Ordinis Cisterciensis in Gallia, memoratur cum titulo Beatæ ab Henriquez, Bucelino, Chalemoto, Arturo, Laherio. Verum in Martyrol. Gall. Saussaii inter Pios seu Venerabiles censetur. | |
| Franciscus Gonzaga, ex Generali Franciscanorum Cephaludensis, Papiensis, ac demum Mantuanus Episcopus, anno 1620 defunctus, ut Beati titulo insigniatur in Romana Curia agitur; ejus judicium prævertere putamus nobis per Constitutiones Vrbani VIII non licere. Viderit Arturus, a quo tum hic inscribitur Martyrologio, tum | |
| Bartholomȩus Martinozzus circa an. 1370 Cairi occisus, | |
| Elisabetha Pontia, Vidua Tertiaria, Lorcæ in Hispania circa an. 1520, | |
| Felix Besutia, Sanctimonialis Mediolani, sub an. 1456: de quarum cultu aliquo publico certiora documenta putamus expectanda. | |
| Paula Virgo, tertiaria Ordinis Carmelitarum, cum titulo Beatæ memoratur in Gynæceo sacro Arturi, qui mortuam dicit anno MDCV. | |
| Ambrosius, Ordinis Cisterciensis, Ferraræ, vulgo Herrara in Hispania, plenus virtutibus, anno MDCXIII mortuus, memoratur cum titulo Venerabilis ab Henriquez, Bucelino & Chalemoto. | |
| Vigilia Apostolorum Philippi & Jacobi memoratur in Bedæ supposititii Martyrologio, & alio quod Rosweydus vetus Romanum dixit. Coluntur hi | I Maii |
| S. Apostolus Jacobus, Frater Domini, Episcopus Hierosolymorum, hoc die proponitur, in Menologio Basilii Imperatoris, quando alii Græci recolunt filium Zebedæi fratrem Ioannis, de priori quærimus an non debeat distingui a Iacobo Apostolo, filio Alphæi, ad diem, quo hic a Latinis colitur | I Maii. |
| SS. Hypolisti & Sociorum Martyrum festum celebratur in Breviario Religionis Virginei-montis, anno 1555 excuso: quos alii referunt, quando varia Acta sumus daturi, | I Maii. |
| S. Sigismundus, Rex Burgundionum, memoratur in 3 & 4 Martyrologio Capuano, a Michaële Monacho edito. Vitam dabimus | I Maii. |
| S. Briocus Episcopus, Patronus diœcesis Briocensis in Britannia Armorica, memoratur in Martyrologio Gallicano Saussaii. Verum alii, quando in propria Ecclesia, festo SS. Philippi & Iacobi translato, colitur | I Maii. |
| Quiriacus Episcopus, cum aliis XII, inscriptus est Ms. Adoni Leodiensi S. Laurentii & Ms. Florario. Isti XII forte sunt LII, & pertinent ad Daganum, cum totidem sociis hodie relatum. Sine sociis in Ms. Pragensi, litteris transpositis, Quiracius scribitur. In Ms. Bruxellensi memoratur Quiriacus, qui & Judas, ac crucem Christi invenit, & sub Juliano apostata martyrium duxit. Verum hic in Hieronymiano Romano & aliis antiquioribus, quando de tota hac re plene agi poterit, celebratur | I Maii |
| S. Ventura, Ordinis Cruciferorum Hispelli in Umbria, tamquam hodie mortuus refertur a Ferrario & Iacobillo, qui interim fatentur eum coli | III Maii. |
| S. Maximus, Episcopus Hierosolymorum, celebratur in Ms. Florario: ast in Martyrologio Romano | V Maii. |
| B. Jutta, Vidua Pruthena, ab Arturo diem certum ignorante, & pro sua solenni consuetudine, aliquem ut lubuit assumente, ad hunc locatur in Martyrologio Franciscano & Gynæceo sacro. Vitam dabimus, die ejus proprio | V Maii. |
| Petronax, Abbas Casinensis, sub quo Ordo S. Benedicti refloruit, traditur a Marco Antonio Scipione, in Elogiis Abbatum Casinensium, migrasse in cælum pridie Kalendas Maii. Verum Leo Ostiensis, & Ms. Casinense Emortuale tradunt, pridie Nonas Maii defunctum esse, quo die eum Martyrologi Benedictini reserunt, id est. | VI Maii. |
| S. Pomposius, Episcopus Neapolitanus, inscriptus est antiquo Martyrologio Patriciano, quod Neapoli reperimus apud Patres Clericos Regulares, inter chartas Antonii Caraccioli, de antiquitate Neapolitana bene meriti. Est dictus Sanctus Pomposius Martyrologio Romano inscriptus ad diem | XIV Maii. |
| S. Eremberti Episc. Tolosani Translatio hodie inscribitur duobus Martyrologii Hieronymiani apographis, & quibusdam monasticis Fastis. Agemus de eo die quo Fontanellæ obiit & ibidem atq; Tolosæ colitur, scilicet | XIV Maii. |
| S. Witesindus Martyr, Cordubæ in Hispania, indicatur in Catalogo generali Ferrarii, citatis tabulis propriæ Ecclesiæ. Verum Martinus Roa, & Tamajus Salazar, celebrant | XV Maii. |
| S. Isidorus, Martyr Venetiis, ubi corpus ex insula Chio translatum quiescit, recolitur ex tabulis Ecclesiæ Venetæ a Ferrario in Catalogo generali. Dies ejus natalis inscriptus est Martyrol. Romano | XV Maii. |
| B. Franciscus, Confessor Ordinis Servorum, hoc die notatur in Catalogo Generali Ferrarii, & inaltero ejusdem Catalogo Sanctorum Italiæ, tamquam mortuus in Vigilia Ascensionis an. 1326. Ast melius mortuus dicitur ipso die festi, quando annuus ejus cultus renovatur: quare eum differimus ad | XVI Maii. |
| S. Jacobi, inclyti Apostoli, fratris S. Joannis Theologi Euangelistæ, natalis celebratur solenni veneratione in omnibus Menæis & Menologiis editis & manu exaratis: at Latini eumdem colunt | XXV Julii. |
| Sanctarum Reliquiarum solennis ostensio in Norimberga, memoratur a Carthusiensibus Bruxellensibus ad Grevenum. Vidimus ibidem mausolæum cum corpore S. Sebaldi adhuc in choro conservatum tamquam principalis Patroni. Colitur hic | XIX Augusti. |
| S. Syacrii Confessoris translatio memoratur in Ms. Florario. Videtur esse S. Syagrius, Episcopus Augustodunensis, cujus natalis est | XXVII Augusti. |
| Aymo, monachus Cisterciensis, Savigniaci in Gallia celebratur in Menologiis Henriquez & Bucelini cum titulo Beati, a Saussaio inter Pios recensetur: in Kalendario Divione excuso nominatur (quando, si aliquid de veneratione Ecclesiastica indicaretur, posset latius de eo agi) die | XXVI Septembris. |
| Tranquillus Veranus uti inter Sanctos Episcopos Cabillonenses, communi omnibus festo colendi hoc die, memorantur post Acta S. Grati 8 Octobris. Saussayus, omisso posteriori priorem nominat, jungens eum SS. Ioanni & Flavio. Verum cum S. Silvestro Cabilonensi Episcopo, jungit eos iterum (quando de iis agi poterit, si quid certi occurrat) | XX Novembris. |
| S. Mirocles, Episcopus Mediolanensis, celebratur a Galesinio; verum iterum cum aliis | III Decembris. |
| S. Laurentius Presbyter Ordinis S Basilii, Frazanone in Sicilia, recolitur a Ferrario in Catalogo Sanctorum Italiæ, fassus se diem, qua ejus memoria celebratur hactenus scire non potuisse. Eum scivit Octavius Cajetanus in Martyrologio Siculo, & ex eo idem Ferrarius in Catalogo generali esse | XXX Decembris. |
DE SANCTO INDALETIO,
EPISCOPO VRCITANO IN HISPANIA.
SECULO I.
[Praefatio]
Indaletius, Episcopus, Vrci in Hispania (S.)
AUCTORE D. P.
[1] Pinnatense S. Joannis in Arragonia monasterium celeberrimum, a primis asperrimæ rupis habitatoribus eremitis, Ioanne, Felice ac Voto, sanctitatis initia; Sub sancio I Rege Sobrarviæ, cœnobiticæ religionis formam; sub altero Sancio Arragoniæ Rege dicto Majore, observantiæ regularis perfectionem accepit, qui ut ipsemet loquitur in quadam donatione, Æra MLX id est Christi anno MXXII. audiens B. Benedicti doctrinam ubique rutilare, cogitavit qualiter in regionibus suis eam posset transplantare; & mittens ad Cluniacense cœnobium evocavit inde Abbatem Paternum, & cum illo gregem monachorum, quos in Ascysterio S. Joannis Baptistæ constituit; ita Sandovallius I parte Fundationum agens de monasterio S. Æmiliani § 42. [Vnus ex primis septem Hispaniæ Apostolis,] Denique sub Sancio, Ramirii filio, Majoris Sancii nepote, summum idem locus obtinuit splendorem, illato istuc corpore S. Indaletii, qui fuit unus ex primis septem Christianæ fidei apud Hispanos præconibus. De his, occasione SS. Cæcilii & Hesychii ad Kalendas Februarii Martiique multa diximus, ex scriptorum variorum relatu, quos si animo in neutram partem propensiori legerit atque inter se contulerit aliquis, hoc fere dumtaxat conficiet, ut, utrum Hispani & S. Iacobi discipuli fuerint an secus, in ambiguo manere pronuntiet, [an discipulus S. Iacobi?] recte sensurus cum Mariana, accuratißimo rerum Hispanicarum scriptore, qui lib. 4, cap. 2, posteaquam eadem sibi proposuerat, Nos, subdit, quoniam rerum antiquitas certam scriptioni derogat fidem, liberum lectori judicium de tota hac re relinquamus.
[2] Vnde & facile judicandum quam parum fidei mereantur ea, quæ de natalibus & patria S. Indaletii ad XXX Aprilis in Martyrologio suo Tamajus prodit: Ex antiquis, inquit, illis Hebræis, quos immanis Nabuchi dispersio separavit & Pyrrhus in Hispanias dimisit, originem traxit: [an Hispanus ex Iudæis natus?] cujus majores apud Carpetanos sedem fixere. E quibus ad Jesu Christi Domini & Servatoris nostri tempora effluxit Indaletii patrum & avorum propago; quæ in Mosaica lege instructa, scriptæ legis mysteria tenaci observatione colebat. Nihilo his certiora, quæ num. 9 Chronicum Iuliani Petri circumfert: per literas scilicet ab Hierosolymitanis Iudæis (in quibus præcipui Annas, Caiphas & Ioseph erant) certiores fuisse factos ex eadem gente eos, qui sedes in Hispania habebant; Ne si venirent ad Hispanias discipuli Christi (nam dicebatur venire jam Jacobus, Zebedæi filius, ejus Apostolus) ullo modo eos admitterent, sed tamquam illusores & nebulones suis urbibus arcerent. Hispanos contra, nihil hisce litteris motos, Euphrasium & Indaletium misisse; [an Ierosolymam missus & a S. Petro conversus?] rogantes Petrum & ceteros Apostolos ut statim Jacobum mitterent: eosdemque venientes Jerosolymam, dedisse suas epistolas Petro; & visis ejus miraculis conversos, cum S. Jacobo in Hispaniam venisse. Brizius in Historia Pinnatensi lib. 3 S. Indaletium cum sex sociis Torquato, Ctesiphonte, Secundo, Cæcilio, Hesychio, Euphrasio catalogo LXXII Christi discipulorum accenset, motus auctoritate vetusti Breviarii cœnobii Pinnatensis, [an ex 72 discipulis Christi?] in quo secundæ de S. Indaletio Lectionis portio hujusmodi est: Inde contigit, ut sicut ceteris Coapostolis, ita & B. Jacobo, sancti Euangelistæ Joannis germano, Hispanias gratia prædicandi petenti, præordinati ex prædictis septuaginta duobus discipulis, ad auxilium piæ prædicationis viri septem jungerentur, divina scientia præditi, morum honestate præclari, nec minus operum dignitate gloriosi. Hæc sane cum iis pugnant, quæ modo ex Chronico Iuliani referebamus: nam ibi S. Indaletius, Iudæus adhuc religione, post Christi mortem Hierosolymam venisse primum, & a S Petro conversus ad Christianam fidem fuisse dicitur. Ex quo apparet quam parum hic certi pronuntiare liceat: cum etiam non desint, qui S. Indaletium & socios ex clero Romano assumptos abiisse in Hispanias dicant, id vel ex ipsis eorum nominibus, Græcis partim & partim Latinis conjicientes.
[3] [ordinatur Romæ a SS. Petro & Paulo Episcopus cū 6 sociis;] Quicquid igitur de S. Indaletii natalibus, patria ac prima ad fidem Christi conversione sit; hoc vero similius est, eum Romæ, cum sex prædictis sociis, a SS. Apostolis Petro ac Paulo Episcopum fuisse consecratum. Ita manifeste Vsuardus ad XV Maji in suo Martyrologio; dum asserit quod Romæ a sanctis Apostolis Episcopi ordinati, & ad prædicandum verbum Dei ad Hispanias, tunc adhuc gentili errore implicatas, directi sunt. Idem ex 64 epistola Gregorii VIII Pontificis, ad Alphonsum VI Castellæ & Sanctium IV Aragoniæ Reges scripta, patet; in qua Pontifex ita loquitur: Cum Beatus Apostolus Paulus Hispaniam se adiisse significet, ac postea septem Episcopos ab urbe Roma ad instruendos Hispaniæ populos a Petro & Paulo Apostolis directos fuisse, qui destructa idololatria Christianitatē fundaverunt &c. Idem apertißime suadet inscriptio hujusmodi, anno Domini MLXXX in sepulcro ejus inventa:
Hic requiescit Indaletius, Pōtifex Urcitanæ civitatis,
���Ordinatus a BB. Apostolis Romæ.
[3] Quo anno missus in Hispaniam venerit, in SS. Cæcilio & Hesychio diximus; post annum videlicet Christi LVIII: anno enim LVI, qui II Neronis erat, S. Paulus in vinculis adductus Romam fuit ac biennio post libertati restitutus; ita ut non ante in Hispaniam proficisci potuerit, indeque postea reversus suadere S. Petro, ut eo mittendos Episcopos consecraret. In Hispaniam S. Indaletius cum sociis veniens, [Guadietiam appellit,] primo urbem Accitanam adiit: quæ inter mediterraneas Bastitanorum urbes a Ptolomæo recensita, Ἂκκι Græce, vulgo Guadix appellatur. Vbi quid adveniētibus iis, miri acciderit; Ado in Martyrologio ad XV Maji cum Notkero aliisque in hæc verba commemorat: Cum propter laborem itineris modicum quiescentes, [ubi miraculo persecutorum manibus ereptus paganos cōvertit:] causa victus emendi discipulos in urbem misissent; mox paganorum multitudo, qui tunc forte diis suis festa celebrabant, eos usque ad fluvium persecuta est: in quo pons miræ magnitudinis & firmitatis extructus transeuntibus Sanctis, Dei nutu cum omni insequentium multitudine funditus corruit. Ad quod miraculum ceteri territi, & cujusdam magnæ Senatricis Lupariæ (quæ divinitus inspirata, eos benigne suscipiens credidit) exemplum secuti, relictis idolis, Christo Domino crediderunt. Paulo vero post sequentia annectit: Extat usque hodie illustre miraculum, ad commendationem pretiosæ mortis eorum: nam eadem solennitate, apud præfatam Accitanam urbem, ad sepulcrum S. Torquati, arbor olivæ divinitus florens, maturis fructibus onustatur.
[5] Inde ad prædicandam longius fidem digreßis aliis, tres eorum in Bastitanis videntur remansisse; Torquatus, dux ceterorum, Acci, ipso ubi primum fidem fixerant loco: Ctesiphon Vergi sepulturam dicitur habuisse. Hara esse Virgim, quæ hodie Vera dicitur, judicavimus ad 1 diem Aprilis; quia tamen inter Episcopales Sedes nulla Vergis aut Virgis nominatur, conjectavimus, [Sedem Vici collocat.] in ipsa Bastitanorum metropili Basta, hodie Baza, utique præ ceteris digna, Sedem Ctesiphontis Episcopalem fuisse. Indaletio denique Urcitana civitas obtigit, cujus Episcopi Marcellus Concilio Toletano IV & V per se, per Vicarium vero Danielem VIII IX, X; Palmatius XI, & XIV; Habitus XV & XVI subscripsisse inveniuntur.
[6] Sunt qui Urcum cum Virgi aut Vergi eamdem esse volunt. Sed evidenter distinxit Vsuardus, quando Ctesiphontē Vergi Indaletium Urci quievisse scripsit in suo Martyrologio. [prope hodies nam Almeriam.] In Catalogis provincialibus, quos Loaisa tomo Conciliorum Hispaniæ post Concilium Lucense opportune inseruit, non quidem Urcum, sed molliori pronuntiatu Urgum seu Urgi scribitur, alibi tamen explicationis causa additur, id est Almeria, alias, vel Almeria. Non jacet autem Almeria ad sinum Virgitanum, sed suum proprium habet Sinum, qui Portui-magno apud antiquos nomen dedit, & Charidemi promontorio, Capo delos gates vulgariter dicto, separatur a sinu Virgitano prædicto. Constat autem ex historia inventi corporis, prope Almeriam fuisse locum, in quo sepultus Sanctus fuit, adeoque etiam Vrcitanam urbem; sexto scilicet millenario, sive (ut Brizius explicat) secunda leuca, & quidem versus mediterranea: alias enim non habuissent rationem barbari urbis transferendæ, quemadmodum fecerunt.
[7] [memoria ad 15 Majicum sociis] Indaletii nomen legitur variis Ecclesiæ fastis inscriptum; Bedæ, Vsuardi, Adonis, Notkeri, Romani Martyrologii: sed conjunctum cum sociis, quorum communi festo unus idemque XV videlicet dies Maji in universali Ecclesia dicatus est: quamquam in privatis Ecclesiis singuli fere cultum & mense & die discretum obtineant. Ita S. Indaletium Almeriensis Ecclesia colit die III Martii, [proprius cultus 3 Martii, & 30 Aprilis in Hispania] uti docemur ex ordine vulgato recitandi divinum officium, & ad eum diem inter Prætermissos diximus: in ecclesia autem Burgensi festivitas celebratur hoc die, quo ejus ibi acceptæ Reliquiæ: quem diem quia pretulit Hispanici Martyrologii auctor Tamaius, & nos eum tenemus; notabilior alias forsitan est Translatio Corporis ad Pinnatensem ecclesiam, ob quam IX Aprilis ibi festivus habetur.
[8] In Burgensis Ecclesiæ Breviario, anno MDII vulgato, sequentia recitantur: Videamus ergo, [cum officio.] Fratres carissimi, cujus hodie Translationem celebramus; sancti utique Indaletii, & quid significat hoc nomen: videamus, palpemus, sensibus mentis ruminemus, quod tenemus in visceribus cordis; quia nimirum animalia sancta esse debemus. Dicit quodam in loco Dominus per Ezechielem: Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur & vivat. [Ezec. 33, 11] Nonne est hæc vox lætitiæ? Est utique. Indaletius autem, Index dicitur lætitiæ: quia hanc lætitiam Christo jubente in primordio nascentis Ecclesiæ omni studuit annuntiare Hispaniæ. Est & alia, ut Paulus dicit, major hac lætitia, quia Dominus Jesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere. [1 Tim, 1. 15] Nos igitur qui pennata animalia esse debemus, vel in die tantæ solennitatis, scrutando & investigando Dei mysteria, paulisper a terra sublimemur: videamus si adhuc majoris lætitiæ est index Confessor & Episcopus noster. Scriptum est, quod Omne datum optimum & omne donum perfectum de sursum est descendens a patre luminum; & hoc nimirum datum perfectum & optimum de sursum est. [Iac. 1, 17] Iste ergo Sanctus, ut dixi, nobis est datus index lætitiæ.
[9] Corpus in Vrcitana Episcopali quondam urbe inventum divinitus, indeque translatum in prædictum cœnobium Pinnatense, [corpus invētum Vrci, transfertur in cœnobium Pinnatense] vulgo S. Joannis de la Peña dictum, in argentea exquisiti pretii & laboris arca reconditum fuit: sumptum faciente Rege Sanctio, per id tempus cum filio Petro in dicto cœnobio Quadragesimam exigente. Inventionis Translationisque historiam, quam Hispanice reddidit suoque operi inseruit Brizius, [(uti scribit Hebretmus qui vidit)] lib. 3 historiæ Pinnatensis cap. 28 & seqq. Tamayus de Salazar Latine profert, IX hujus, ex membranis Pinnatensibus acceptam. Descripsit eam Hebretmus, indignus Cluniacensis cœnobii monachus, sicut ipse in fine profitetur. Stylus sane totus, verbis affluens ac superabundans, & minime barbarus, si ad seculum XI referatur, auctorem potius Gallum quam Hispanum indicat. Cur autem, sicut Paternus Abbas cum grege monachorum Cluniaco evocatus fuit, non etiam succeßive ex eodem Cluniacensi monasterio submißi fuerint, qui disciplinæ istius tenorem, exemplo vigilantiaque sua ibidem conservarent. Certe Hebretmi nomen Arragonicum non est: si vero Hebrelmus vel Hebrermus legatur, quomodo Guilielmus & Guiliermus dicitur, perfecte est Francicum; nec difficile fuit imperitis librariis litteram unam transcribendo corrumpere. Hebretmum tamen nos appellabimus, ne plus conjecturæ nostræ videamur tribuere, quam ipsis Pinnatensibus, sic auctorem appellantibus
[10] [non anno 1084] Scripsit Hebretmus sive Hebrelmus, non incerta pro certis; sed quæ oculis vidit & quæ ab ipsis auctoribus dictæ Translationis audivit, jussu Abbatis Sancii (sub quo res acta est) anno ab Incarnatione Domini MLXXXIV, æra scilicet MCXXII, V kal. Aprilis, uti profitetur in fine: qui annus sic expresse notatus, absque alia rei discußione, auctorem Historiæ Pinnatensis seduxit, ut crederet ipsum esse annum Translationis. Sed considerare debuit, nihilo minus expresse dici, quod Sancti Corporis illatio in monasterium incurrerit in diem festum Dominicæ Cœnæ, eumdemque fuisse IX Aprilis, annua deinceps religione Pinnatensibus cultum, uti ex Tamayo aliisque apparet. Quin & ipse Hebretmus, cum ait in prologo, cujus hodie Translationem debitis veneramur obsequiis, satis clare indicat, [ad 1080,] non primam, sed anniversariam celebritatem; cuius Lectionibus ad Matutinum servire scriptio ista debebat. Igitur insistendo characteribus concurrentium Cœnæ Dominicæ & IX Aprilis, non alium invenio annum quo hæc gesta possint commodius dici, quam annum MLXXX, quo cyclo lunæ XVII, solis XXV littera Dominicali D, Pascha celebratum est XII Aprilis.
[11] Confirmat tamen errorem suum præfatus Brizius auctoritate cujusdam diplomatis, cujus hæc sit conclusio: Era MCXXII fuit translatum corpus S. Indaletii Episcopi in monasterio S. Joannis de Pinnia quinto kalendas Aprilis, & fuit captum castrum Argedas a me Sanctio Rege. Ego vero jam aliunde edoctus quam non facile recipienda sint ejusmodi veterum diplomatum fragmenta, nisi constet esse accepta ex autographis, nihil illis moveor, immo ex hoc ipso errore inducor ad credendum, istud ex supposititiis pluribus unum esse, cujus auctor hanc notam temporis ex Hebretmo male intellecto transcripserit.
[12] Scribit insuper idem Brizius, ossa S. Indaletii, cum anno MCCCCXCV fortuito incendio conflagrasset arca supradicta, in lambente omnia circū igne illæsa apparuisse; & in arcā aliam, materia quidem minus pretiosam, labore tamen perinde elegantem, [in honore est vicinis populis ob pluviā in siccitate concessam.] fuisse translata. Item narrat lib. 3. Historiæ Pinnatensis: in more positum fuisse dicti cœnobii accolis, inter quos & ipsi erant Iacenses, ut quotannis veneraturi S. Indaletii exuvias solennes supplicationes instituerent, singulique pro portione agrorum certam frumenti mensuram afferrent: consuetudinem ex eo fluxisse, quod in summa quadam æstatis siccitate, cum magnum ab ea damnum frugibus immineret, confugientes ad S. Indaletii patrocinium, copiosos e cælo imbres impetrarint. Ex eodem Brizio geminum miraculum est, quod Actis translationis subjicimus.
ACTA TRANSLATIONIS
Auctore Hebrethmo monacho Cluniacensi.
Indaletius, Episcopus, Vrci in Hispania (S.)
BHL Number: 4270
Auct. HEBRETMO
PROLOGUS.
[1] [Apostoli mittuntur ad convertendas gentes] Post gloriosam & salutiferam Domini Jesu Christi Resurrectionem ejusque admirabilem Ascensionem, post debitam sancti Spiritus de cælis infusionem, missi sunt veri Sacerdotes mundi hujus; ut quemadmodum Jsraëlitæ, muros Jericho, non armis quibuscumque, sed tibiis Sacerdotalibus a destruxere; ita & hi mœnia superbiæ & muros iniquitatis septiformi gratia Spiritus sancti everterent; ut destructis perfidiæ machinamentis, turris nostri David, in tutelam verorum Jsraëlitarum, adjuvante Domino instrueretur. Sed quoniam omnibus, [& ab his in varias regiones discipuli:] & præcipue Beatissimo Apostolorum Principi rei cura commissa erat, sciens messem multam & operarios paucos, ad quos pervenire præsentialiter, aut epistolis spiritualiter poterat; b cum omni aviditate satagebat, ut si quos huius rei idoneos adjutores invenire quiverat, instinctus Dei spiritu, quo repletus erat, ad inaccessibilia loca transmitteret & procurabat, c ut cœcus d fidelium, in laudem, & gloriam D. N. Jesu-Christi huc illucque [discurrens] male sata inimici a cultura Dominicæ messis evellerent, & quoscumque otiosos operarios valerent attingere, etiam hora nona & undecima, in vineam Domini e conducerent: ut qui prius a perversa vinea acetum malarum actionum cum felle gustarant ex obdurata iniquitate, ipso incrementum administrante, diuturnam sitim f ex-novellæ vitis fructu valerent temperare. Dum hæc agerentur & his similia a B. Apostolorum Principe; Dei nutu, quo cuncta hæc agebantur, contigit g septem unanimitatis viros in partibus Hispaniæ h ad redarguendam eorum segnitiem delegari: [in Hispaniæ Indaletius cum aliis sex] ut sicut pro omnibus pius Pater & Dominus mortis est passus supplicium, ita & cunctis tanti sacramenti prodesset mysterium. Præfati ergo Discipuli, pio præceptum amplectentes desiderio, Torquatus scilicet, Indaletius, Secundus, Euphrasius, Cæcilius, Tesiphons, & Husitius, nomen D. N. Jesu Christi in partibus præfatæ i cœperunt prædicare Provinciæ, & seu boni milites præliari, quos nec viæ asperitas, nec gentis severitas, nec Regum purpura, nec militum importuna loquacitas, nec ensis nudatus, in eorum præsentia sæpius vibratus, ab accepto potuit divertere officio. Sicque factum est, ut cum discipuli Domini magna incrementa perciperent, uberes sanctæ Ecclesiæ credentium fructus acquirerent: unde post tempus parvum laborum suorum gloriosos supernæ patriæ reportarunt triumphos, quibus Beatissimus Confessor Domini Indaletius (cujus hodie Translationem debitis veneramur obsequiis) Urcii honorifice fuit tumulatus. Ad cujus Translationem explanandam (quoniam id præsens solennitas flagitare videtur) Domino adjuvante, articulum flectens, non incerta pro certis, sed quæ oculis vidimus, & quæ ab ipsis auctoribus audivimus, vobis & omnibus in Christo credentibus, fideli relatione pandam.
ANNOTATA.
a Tamayus destruere: & paulo post, evertere.
b Idem, animi.
c Expunximus insulsam parenthesim, aliena (quantum judicamus) manu non sine sensus conturbatione interjectam, hoc modo, Quemadmodum B. Apollinarem Rabenam, Paulum Narbonam, Martialem Lugnonicensem. De B. Apollinari Ravennatium Apostolo agemus 22 Inuii, de S. Paulo egimus 22 Martii, docuimusque eruditis viris minus placere, quod SS. Paulus & Martialis a S. Petro fuerint directi in Gallias: porro Lemovicum scribendum erat, pro illo portentoso nomine, quod S. Martiali attexitur.
d Tamayus, ut ceteris.
e Idem, conducere.
f Idem, eo novale vitis fructu: quæ & alia plura, partim indicanda, partim dißimulanda menda, rectam sententiam subvertentia, nescio utrum amanuensibus Hispanis qui autographum transcripsere; an typothetis Lugdunensibus, qui ecgraphum peregrinum legere nesciverunt; an utrisque oporteat imputare. Corrigenda certe fuere, ne cum auctoris injuria ubique cespitaret lector; notanda tamen, ne videamur deflexisse a propositæ fidelitatis instituto & hactenus servato tramite.
g Quod addebatur ex LXXII discipulis, glossema arbitramur, hoc nostro seculo imperite adjectum: Brizius excusare conatur dicendo, quod omnes Christi discipuli paßim inter LXXII numerentur.
h Expunximus etiam, quod hic sequebatur, post Jacobum.
i Et denique, intextam huic loco particulam æque redundantem, iterum.
PARS I.
Perquisitio & inventio corporis S. Indaletii sub Abbate Sanctio.
[2] Tempore ergo Sanctii a, piissimi atque timorati Regis Aragonensium, erat in Monasterio S. Joannis Baptistæ, quod de Pinna b dicitur, quidam Monachus, [Abbas de acquirendis Reliquiis solicitus] servus Dei, Abbas loci illius, nomine Sanctius; qui ab ipsis cunabulis, regularibus disciplinis eruditus, quidquid bonitatis, quidquid honestatis attingere potuit, sui non immemor armariolo studuit, recondere pectoris: & merito, ut qui nobilibus ortus erat natalibus, spiritualibus imbueretur moribus; sed post, ut fidei devotus, dogmata sumpsit doctrinæ, cumulos illi sapientia texuit. Inter cetera ergo sacrarum virtutum charismata non solum in prælatione, sed etiam ante, magno Sanctorum Dei inflammatus erat desiderio, ut in supradicto monasterio, sicut temporalia abundabant subsidia, sic Sanctorum Dei sacrosancta non deessent pignora. Si quando Romam, c Montem Cassinum, Sanctumve adibat Jacobum; Si quando, inquam, Sanctorum Dei corporalem videbat præsentiam, S. Joannes de Pinna redibat in memoriam; & cum magnus esset clamor in conscientia, longa tamen & crebra trahebantur ab imis suspiria visceribus; & cum propositum calcitraret in pectore, oculi versa vice, nunc cælum, nunc præsentes repetebant reliquias: aliorum vero refrigerium, ejus erat supplicium, talique cum querimonia sacrosancta Christi adibat charismata. d Sed quid agis, serve Dei? quid turbaris? quare mœrore consumeris? Numquid invalida est manus Dei? nonne ipse est amator, & incentor totius bonæ voluntatis? esne immemor quid fecerit de muliere Chananæa? Tacebat quasi non curaret; respondere nolebat, ut amplius in prece inardesceret; humilitatis enim quærebat pretium, magnæ fidei expetebat aurum; moram fecit in prece, ne desperarent post futuri de salute; cum viderent petitionem differri, sed scirent proculdubio, id salubriter ordinatum a Deo. Cui enim prius respondere noluit, postquam in prece perseverantem vidit, & votum concessit, & fidem laudavit, sicque dimisit. Rem magnam petis, sed quomodo id fiat, ignoras. Tantum est ut persistas in prece, nec desperes de impetratione; fides offeratur in pretio, magnæque humilitatis fiat oblatio. In proximo est enim a Deo aspiratum, ut tuum compleatur desiderium: tibi enim jam mittit insperatum nuntium, cum quo capias de hac re consilium; quia qui dedit velle, præstabit & posse.
[3] Tali ergo in dolore posito prædicto Dei viro, ecce a Deo missus venit ab Hispania quidam e propinquus ejus, magnæ nobilitatis miles strenuus, [ab hospite consanguineo] qui ab ipsa infantia nutritus in dicta patria, inter cetera suæ militiæ, quæ illic didicerat, exercitia, optime noverat Sanctorum veneranda loca. Qui quoniam sanctum adibat Jacobum, prius Baptistam Domini statuit orationis causa invisere, pro peccatis exorare, atque consanguinei vineam visitare. Eia famule Dei, exauditi sunt gemitus tui, cesset querimonia, sopiatur salubris ira tua, secreta conscientiæ diu clausa aperi jam paulatim; ne timeas confiteri cognato tuo desiderium, quod diu tenuisti in occulto; hactenus faciem tuam lugubrem, jam nunc hilarem videamus; quia habes adjutorem illum in cælis, qui pro te mortis supplicium passus est in terris. Cum ergo prædictus miles loci illius vidisset religionem, & propinqui sui caritatem & benevolentiam experimento cognovisset, multum ei f placuit, multumque suæ nobilitatis potentiam circa ipsum inclinavit, seque ei cum omni devotione commendavit, dicens: [petit corpus S. Indaletii] Mi Domine, hucusque, ut est, nesciebam locum istum adeo Dei servitio mancipatum; sed ab hac hora, si Deus reduxerit me ad propria, vita comite, in mente habeo vobis abunde servire. Ecquid dicam de servitio? memetipsum vobis offero, g cum omni quod habeo, aut habebo. Quod cum præfatus Dei servus audisset, paulatim temporalia postponens, atque ad spiritualia conscendens, incipit ei valvas cordis reserare, ut quidquid haberet in conscientia, plane caperet janua patefacta; & post pauca: Carissime, in hac Penna, quam cernitis, largiflue pius Dominus temporalia, prout opus est, administrat nobis; sed si vos ex spiritualibus possetis prodesse, nobis, hoc est, ut Corpus Discipuli Domini Nostri Jesu Christi Indaletii, magna vestra potentia, quam in patria illa honorifice ampliavistis, acquireretis atque transmitteretis, hoc Deo, & ipsi Sancto, & præcipue omnibus nobis amicis vestris fidelibus, gratum & acceptum esset beneficium, & memoriale in secula seculorum.
[4] Cognito miles hoc desiderio, annuit toto animo se auctorem esse posse, Deo miserante, [eoque operam addicente] si reversus fuerit incolumis ad propria, vita comite. Sed quoniam, mi Domine, inquit, in procurandis h honoribus meis variisque consiliis detineor, & non audeo ego ipse manum huic adhibere operi; parati tantum estote, dum ad Sanctum eo Jacobum & redeo, unum aut duos ex Fratribus vestris mecum mittere; ego vero possibilitatem agendi ministrabo, & tutamen atque adjutorium omnibus ero. Tali itaque conventione facta, arripit homo nobilis iter inceptum; & Abbas jam quodammodo alacrior effectus, ad opus suum [accingitur] quoquomodo. Ut sapiens enim architectus, Fratrum suorum continentiam & mores contemplatus, ex multis paucos, & ex paucis duos elegit, quibus hujus rei curam omni industria injungit, eosque secreto assumens [hæc verba] profert: Qui i in se habet bonæ voluntatis margaritam studet k eam omni studio abscondere, tota observantia custodire; ut nec furi aditus, nec derisionis occasio malevolis præberetur. Eia filioli, inquit, [duos cum eo Monachos destinas:] est mihi desiderium, jam longo tempore nulli hominum patefactum: sed nunc, quoniam, ut arbitror, tempus est, ut aut compleatur per Deum, aut si non, propter peccatum nostrum occultum, relinquamus; vellem omni spe, si unquam posset esse, sacro-sancta alicujus Divi hoc in loco venerari ossa, & præcipue S. Indaletii; quia ut istis diebus vidistis, cum illo l parente nostro super hac re est habitus sermo. Nunc ergo Fratres, per Deum, in manus vestras commendo hoc meum desiderium. Sed vos videte, quid acturi estis; sentiam in hac causa prudentiam vestram; & spem, quam in vobis huc usque habui, nunc necesse habeo experiri. Vos vero si quid contra Dominum & me Abbatem vestrum, quamvis peccatorem, deliquistis, potestate, qua valeo, dimitto & absolvo vos ab omni peccatorum vinculo: & si alicujus memoriæ est vera obedientia, sicut Pater Deus misit in hunc mundum, pro nostra salute, ad passionem unicum Filium; sic vos, pro salute & officio Patris vestri spiritualis & Fratrum, [qui Murciam venientes] mitto in terra longinqua, hujus rei gratia; & quidquid ibi passi fueritis adversi, Deus omnipotens, dum ante ejus tribunal steteritis, in laudem & gloriam retribuat vobis. Sed quid opus est verbis? Euntes ite, laborate dum potestis, mittentes semina bonorum operum, ut in conspectu Dei manipulos justitiæ reportare valeatis. Parati estote vigilantes in oratione, ut redeunte de S. Jacobo propinquo nostro, cum illo iter arripiatis in Domino.
[5] Paucis ergo evolutis diebus, rediit Miles præfatus; & ut ipse dixerat, assumptis prædictis Fratribus, quorum unus vocabatur Euantius & alter Garsias, Patrisque monasterii confirmati benedictione, discesserunt. Illis itaque in regione Ismaëlitarum in civitate Murtiæ venientibus, pax inter ipsos Reges paganos habebatur: sed tunc, nutu fortassis Dei, inter Reges m Hispalensem (quam nunc ipsi Ismaëlitæ, corrupto vocabulo, vocant Sibiliam) Regemque Almeriæ grandis est orta discordia, ob civitatem quamdam, quæ Bearia n dicitur, quam Rex Almeriæ, a dominio Regis fraude abstraxit Sibiliæ. Qua de re furore maximo succensus, undique congregato exercitu totius regni sui, missisque legatis cum suis epistolis, mandavit supradicto Garsiæ Principi, ut cum universo exercitu suo ad supradictam urbem Almeriæ expugnandam, occurreret sibi. Quod & factum est: nam Princeps præfatus, adunato exercitu suo, sicut ei jussum fuerat, perrexit obviam, cum quo præfati Monachi, S. Michaelis in vigilia, [indeque ad S. Indaletii sepulcrum] hoc est IV Kal. Octobris exiere civitate Murtia. Decem igitur peractis diebus repererunt Regem præfatum in Civitate o Bacitana commorantem, cum quo & aliis quatuor manserunt diebus, Regis Almeriæ expugnantes & devastantes castella undique. Inde itaque Rex & omnis exercitus castra moventes, quatuor aliis evolutis diebus venerunt ad civitatem Urcitanam nomine, quæ quondam multitudine populorum famosa, beati viri Indaletii Episcopi prædicatione conversa est ad fidem & cognitionem D. N. Jesu Christi; in qua Præsulis honorifice functus officio, in ecclesia, quam ipse ædificaverat, tempore dormitionis suæ in Domino, sepultus est a populo Christiano: post cujus discessum, crescente fide & religione, augmentatus est populus credentium in Christo per universam Hispaniam, adeo ut Christianorum Reges, totius Hispaniæ Regni tenerent gubernacula per multa annorum p curricula. Postea vero, ingruentibus peccatis populi, justo Dei judicio, tradita est terra in manibus Ismaelitarum, transfretantium ab Africa & Arabia in Hispaniam. Qui eversis quamplurimis urbibus destructisque ecclesiis, [juxta Almeriam,] gladio & cæde populum Dei miserabiliter devastaverunt, totiusque regni imperium arripuerunt. Quo facto, ex supradictis urbibus, aliquas, prout eis placuit, aliis in locis reædificarunt; inter quas præfatam urbem Urcitanam, pari modo destructam, secus mare propter firmitatem loci, & opportunitatem marini portus, sexto, aptissimo loco, milliario restaurarunt, & mutato nomine Almeriam vocarunt. Urbs vero antiqua, in parva redacta villula, ob reverentiam tantummodo Beati Pontificis Indaletii, a quibusdam Christicolis incolebatur, corruptoque nomine a barbaris q Pasquena vocatur.
[6] Prædicti ergo Fratres propter quod missi fuerant diligenter anim advertentes, ingredientesque supradicti gloriosissimi Pontificis ecclesiam, cœperunt, tam orationis causa quam etiam explorandi industria, sæpius eam visitare. Itaque dum jejuniis & orationibus ac vigiliis crebris insisterent, ut eis pietas Domini subveniret, atque aliud indicium de præsentia corporali sancti Pontificis ostendere dignaretur; [certi redduntur de corpore ibidem existente,] alter eorum, cui cura hujus rei præcipua commissa erat, quique & sacrista prædicti erat monasterii, Euantius nomine, tali est visioue de dubitatione ad certitudinem productus. Videbatur ei in visione in Ecclesia S. Indaletii esse, &, ut mos est quærentibus, huc illucque studiose aspicere: cui juvenis formosus, speciosis indutus assistens vestibus, talibus eum verbis affatur: Amice quid hic agis? aut quid lustrando requiris? Cui Frater e contra humili sic voce respondit: Mi Domine, vellem, si fieri posset, pro certo scire, in quo loco B. Indaletii, Episcopi hujus antiquæ civitatis, sint sancta membra reposita. Audivi enim a multis, hic eum esse humatum, sed ignoro locum. Et juvenis e contra: Si, inquit, hoc scire desideras, nullam amplius super hoc dubitationem habeas: & hæc dicens, elevata manu dextera: Aspice, inquit, secus altare sepulcrum ad dexteram partem positum, unde vides flammam e terra consurgere, quæ corporalem præsentiam beati viri designat præcipue: ibi enim totius corporis ejus habentur ossa intacta, sicut tempore dormitionis sunt locata. Integrum est enim monumentum: quia ex quo fuit sepultus, nulli hominum patuit ejus corpus; nec fuit requisitum ab aliquo, quia non ei placuit, hucusque transferri a proprio loco. Quo audito supradictus r exibat de ecclesia, & ut mos est gaudentium atque amantium, iterum revertebatur intus, quasi probaret, an vera essent quæ audierat. [& sancti annutu transferri volentis:] Cum ecce respiciens huc atque illuc, vidit s senem veneranda canitie, speciosis indutum vestibus, ad quem conversus sic est loquutus. Et tu Domine quis es? aut quid hic agis? Cui senex venerandus respondit: Ego hucusque fui hujus ecclesiæ S. Indaletii custos, & nunc Dominus meus ab isto loco vult vobiscum recedere; ego quoque hinc cum illo volo abire: cum illo utique vadam, propter quem hic stabam. Et hoc dicto nusquam ultra visus est. Tali ergo visione certus effectus est monachus prædictus, & magno cum gaudio, ut dignum erat, retulit spirituali Fratri suo; unde uterque gavisi grates immensas Domino retulerunt, qui suorum fidelium non spernit affectum.
[7] Posthæc pari modo, accepto consilio, [ad quod per agendum dantur eis adjutores duo] perrexerunt ad Principem præfatum, assumpto illius Clerico, boni testimonii viro; & quæ viderant & audierant narravere cum gaudio. Quid plura? Post dulcia hujus rei colloquia, quærunt ab ipso consilium, quærunt & adjutorium, ut quoniam supradicto, ut eis videbatur, placebat Pontifici, de terra assumi; cum ejus consilio & auxilio inciperent, in nomine Domini, opus propter quod erant missi. Princeps itaque jam dictus, cognita revelatione, ut vir sapiens & discretus in omnibus, cœpit secum tractare, quatenus ut necesse erat, id ita ageretur, ut occultum esset omnibus; quia nimirum ad ecclesiam B. Indaletii totius exercitus Christicolæ confluebant, & idcirco ob tumultum seditionesque populi, cuncta decebat sapienter incipere, ut possent prospere cœpta ad effectum perduci. Quapropter duobus ex suis præcipuis militibus, Dei providentia, boni testimonii viris, secreto convocatis, quibus & ante Deus hujus rei mysterium jam ex parte revelaverat, Ex monachis jam dictis, inquit illis, scitis, quia modicum est, ex quo de Sancto redivi Jacobo, quo dum pergerem & redirem, iter nostrum per Sanctum fuit Joannem: ubi quam honorifice sim susceptus, quamque largiflua caritate in anima & corpore sim refectus, longum est dicere. Et cum ego consanguineo meo, Abbati scilicet illius loci, [jam ante in visu præmoniti:] me servire posse & velle denuntiarem; ipse postpositis omnibus temporalibus rebus, utpote amator Sanctorum Dei, Beatissimum Indaletium, Domini Nostri Jesu Christi Discipulum, me rogavit præripere; & ego tali ac tanto viro quid poteram negare? Memetipsum ei tradidi, ejusque orationibus animam & corpus confoveri credo & credidi. Ecce, ut cernitis, hac de causa hos duos monachos mecum transmisit; ut si voluntas Dei fuerit, meo cum adjutorio compleant, tam ego promissum, quam ipsi injunctum officium. At ut sciatis hoc non displicere Indaletio, idcirco in hac nocte, de sui corporis præsentia, certos eos dignatus est facere sua gratia. Hæc eo dicente, duo Milites, quibuscum loquebatur, expansis ad cælum manibus, retulerunt & ipsi cum gaudio transactæ noctis visionem, dicentes: Eramus nos in hac nocte, quadam in ecclesia conspectantes; & his duobus monachis Sancti cujusdam corpus de sub altario extrahentibus, nos duorum cereorum lumine eis serviebamus.
[8] Hoc illis referentibus, [cum quibus illuc redeuntes] intonuit vox præconis Sibiliæ Regis, ut omnes collecta tentoria sexto abinde milliario figerent, ante portam civitatis Almeriæ. Quod audiens Princeps præfatus, gaudio magno repletus, eo quod discederet abinde omnis exercitus, ait illis: Quoniam, ut videtis, omnis discedit exercitus; idcirco jam potestis incipere Dei & vestrum opus. Nona itaque hora diei manum dantes operi, tam destruendo sarcophagum, quam extrahendo corpus sanctissimum, expenderunt quod supererat diei spatium; & jam sole ruente, deficiente scilicet luce, hinc noctis horrore, hinc cœpti operis quatiebantur imperfectione. Ecquid modo fiet, dicebant, Pie Confessor, operariorum tuorū nonne curas de anxietate? quod tui indicio cœptum est, æquum erit imperfectum relinquere? Tua pietas abundanter eorum suppleat inopiam; tu ex multimoda claritate, qua sempiterne perfrueris in cælis, vel momentaneam lucem eis accommoda in terris; ad laudem & gloriam tuæ translationis, t eructa diem de die. Quid est [eructare] diem de die, [ad lumen cereorum sepulcrum reserant.] nisi, solennitatem de solennitate, Translationem scilicet Natalitio, jungere? Habeant amatores tuæ Translationis, signa præsentis solennitatis, qua indies anniversarium tui in laudem valeant recitare, quod & præsentibus & futuris pro munere possit in perpetuum mandari. Cæcitate igitur noctis pressi Fratres prædicti cum commilitonibus, quid agerent ignorabant. Cum ecce oratione præmissa recepere beati viri larga beneficia, cereos scilicet abundantissime in loco jacere, mixtos terra sepulchri, qui octo & amplius noctibus, si necesse fuisset, possent incepto abundare operi. Summa igitur cum reverentia erigentes lapidem marmoreum, qui supra corpus sanctissimum erat positus, sic adstantes nectareus odor omnium aromatum perfudit, ut videretur illis, se in paradisum deliciarum fore raptos. Qui diligentius perspicientes, repererunt inferius scripturam talia continentem: Hic requiescit Indaletius I Pontifex u Urcitanæ civitatis, ordinatus a sanctis Apostolis Romæ.
ANNOTATA.
a Sanctius, II hujus nominis, Patri Ramiro succeßit anno 1067, annos natus 18.
b Tamajus ex usu recentiori ubique penna scribit, sed Alexander III in Bulla anno 1179 apud Brizium lib. I cap. 57, & Ildefonsus Rex in Privilegio Eræ 12 o de Pinna scribunt, itaque indubie scripsit auctor. Sumitur autem rox illa Hispanis pro eo quod alii rupem sive roccam dicerent. Est porro monasterium hoc, regiis sepulcris clarum, in finibus Arragoniæ, haud procul ab urbe Iacensi dißitum.
c Brizius lib. 3 cap. 31 scribit hunc Abbatem Sanctiū, missum esse a Rege Oratorem ad pedes Gregorii VII, præstandæ obedientiæ causa, & impetrandæ confirmationis amplißimorum monasterii privilegiorum, ipsiusque juris regii quoad titulum Patronatus.
d Hanc apostrophen auctoris ad dictum Abbatem, Brizius accipit pro revelatione divinitus oblata; nec veretur auctorem ipsum in testem adducere. Ita genus istud scriptorum, qui Dextrinis figmentis credendis semel se tradiderunt facile prolabuntur ad alia de suo quoque ingenio accumulanda, & sua illa somnia apud antiquos legisse arbitrantur.
e Hic infra num. 4 nominatur Garzias, & indicatur habitasse Murciæ.
f Tamayus, enim.
g Non fuisse hæc nudæ urbanitatis verba, sed reipsa in opus deducta, apparet ex num. 6 infra, ubi dicit Garzias, memetipsum ei tradidi. Docet autem Brizius, quod traditio ista fiebat publico instrumento, ex more illius ævi de corpore & bonis, si sine herede mori contingeret eum, qui se profitebatur solenni ceremonia Cavallerum & hominem de Deo & de S. Joanne, sicut lib. I cap 51 quorumdam instrumenta sonant; non quidem profeßione religiosa, sed quasi religiosa, prout ipse ibidem describit.
h Vox Honores hoc loco sumitur pro fundis & posseßionibus: sic Vrraca vidua Ximenii cujusdam, dicit quod Senior suus, quando se monachavit in S. Joanne de Pinna (modo scilicet supra dicto, nam etiam post genitus filius signat cum matre) destinavit totas suas honores. Et ex vi hujus destinationis, cum filius superstes non posset privari hereditate, traditur ipso consentiente jundus unus ex omnibus, ad complendum dictum votum.
i Tamayus, jure.
k Idem, jubet.
l Parentem hic vocat quem paulo infra propinquum, ex vulgarium linguarum noto idiotismo.
m Hispalensis Almun Camuz Aben Amet dicebatur, & patri suo circa annum 1076 successerat, ac late tota Bœtica dominabatur: siquidem, ut hic dicitur, Murciam usque suum extendebat imperium: præ quo Almeriensis, exigui nominis Regulus fuerit, fortaßis nondum toto regno Granatensi potiens.
n Beatia civitas Episcopalis antiqua, hodie Baëza, trans Granatense regnum versus Bœtim, dicti regni rebus firmandis& Bœticæ atque Castellæ commercio præscindendo opportuna, si tam certo teneri quam facile occupari potuisset. Tamayus in suo ecgrapho Beariam invenit, & sic impreßit etiam Brizius; monuit tamen Tamayus quod forte Beatia legi deberet.
o Melius puto Bastitana scriberetur; ipsa autem est Baza vulgo dicta, distans ab Almeria itinere horarum circiter 20, a Murcia autem duplo majori intervallo, ut facile a milite impedito potuerint decem dies impendi. Brizius hic Baëzam intelligi suspicatur: sed errare eum probat nimia distantia, tum a Murcia tum a loco S. Indaletii; duplo scilicet major quam prius indicata.
p Scilicet plus quam 120 annis a Reccaredo S. Hermenigildi Fratre, ad Rodericum ultimum stirpis Gothicæ monarcham, sub quo anno 712 acciti a Iuliano Comite Mauri, Hispaniam invasere.
q Ita etiam legit Brizius ipseque impreßit Tamayus: quid autem huic deinde in mentem venerit, ut in Annotatis ad diem 30, citato præsenti loco Hebrethmi, diceret vocari Porquena, nullatenus assequor. Invenio quidem locum in chorographica regni Granatensis tabula, dictum Porcena: sed triplo aut quadruplo longiori spatio, quam hic notetur, Almeria dißitum. Addit Brizius, opinari se, quod locus etiam hodie vocetur Pagena.
r Scilicet Euantius monachus: impressum autem erat super litus.
s Testatur Brizius scriptum in margine inveniri, quod hic fuerit S. Iacobus, II Episcopus Vrcitanus: cujus corpus pariter fuisse translatum credit Zuritæ & Beuthero, & evidens putat esse ex verbis sequentibus, cum illo, Indaletio, utiq; vadam. Verum si hoc ita fuisset, non dubito, quin expreßius inventionis & translationis modum descripsisset Hebretmus: & illius S. Iacobi corpus specialē arcam apud Pinnatenses, festumq; & cultum annuum accepisset: quibus deficiētibus, malo credere ipsum qui in senili schemate apparuit, fuisse ecclesiæ istius præsidem Angelum: quis autem S. Indaletio successerit, in antiquorum omnium silentio libenter ignorabo.
t Tamayus, intra, sed Psalmi 18 versus 3, unde hæc phrasis mutuata, Dies diei eructat verbum, promptam suggesserunt correctionem.
u Ita Brizius ex ipsomet originali, Tamayus pro Sanctis posuit BB. Videntur autem Christiani, barbarorum metu, hanc inscriptionem fecisse primum seculo 8 (nec enim majorem sapit antiquitatē) fecisse autem in aversa parte, ut latentis thesauri indicium non daretur barbaris, ossa sancta, ut alias solebant facere, combusturis; ut tamen illud non subtraheretur venturæposteritati, pulsis quandoq; barbaris desideraturæ certum aliquod de vera corporis præsentia argumentum, casu quo contingeret desolari penitus locum, & memoriam tradendæ per manus veritatis confundi.
PARS II.
Translatio S. Indaletii ad monasterium Pinnatense.
[9] [Perlato ad castra ante Almeriam corpore] Igitur cum ingenti hilaritate assumētes beati viri pignora usq; ad genua, redeunt ad hospitia, relinquētes futuræ luci quod restabat de corpore beati viri. Quare? Quia nimirum media nocte transacta, sex milliariis a sociis & ab omni exercitu sepositi, nō audebāt amplius ibi morari. Et quare? Certe antequam hoc opus inciperēt, cum orationis causa B. Indaletium adirent, repererunt illius ecclesiā latronibus Ismaelitarum plenā, qui cum ipsos cernerent, furore propriæ iniquitatis succēsi, lapidibus sumptis, eos lapidare sunt cōati, nisi eos fuga & sancti viri liberassēt merita. Hacq; de causa merito quinq; animæ non audebāt amplius ibi stare, sed prout potuerunt diligēter sepulchro cooperto, tetēderunt, beati viri cum corpore, ad tentoria supradicti Principis Garsiæ. Ubi ergo Princeps præfatus in castris advenisse Beatum vidit Indaletiū, de ipsius adventu gaudio magno repletus, denuntiavit hoc omnibus militibus suis, magno in periculo cōstitutis. Quod illis ingentis lætitiæ fuit solamen, nam ipso die inire conflictū cum Rege Almeriæ erat constitutum. Ipsi Christiani, [impeditur cruentum prælium:] quoniā Christianorū sanguinē effundere, & interficere alios atq; interfici ab aliis metuebāt, conversi ad B. Indaletium, lacrymabiliter eum implorare cœperunt, ut ipsius advētu, magni certaminis, quod ipso die inter Christianos utriusq; partis futurum esset, fieret distractio Et quoniā de illo ejusq; similibus refert prophetia Sapiētiæ: quia in tempore iracundiæ factus est reconciliatio, tempore quoque belli factus est evacuatio magni periculi. [Ecli. 44, 17] Nam cum jam a ordinati essent, jamq; agmina utriusque partis miscerentur, jamq; miles militē, laxatis habenis, male b aggredi conaretur, sancti viri meritis, servatus est humanus sanguis intactus. Intonuit ergo in ipso ictu certaminis, magno cum clamore, præco Regis Sibiliæ; ut omnes relicto certamine, redirent ad tētoria, neve ulterius miles militem conaretur aggredi. Hoc, Fratres carissimi, dulci miraculo glorificatus est beatus Confessor, Translationis suȩ in primordio. Quo facto, sūpserunt iterum Fratres cum supradicto Principe consilium, quo modo sine perturbatione complerent opus cœptum, jam omnibus divulgatū. Qui assumptis octo militibus cum duobus, quos diximus, misit illos c armatos cum Fratribus, ut cum isti, quod remanserat de corpore beati viri, assumerēt, ipsi armis præsidio illis forent. Ita ergo quod supererat de Reliquiis venerādi Pontificis magna cum reverentia sumpserunt, atq; infra pretiosum sanctissimi [corporis] loculum concluserunt. Quis hoc sane sapiens casu credat actum, quod constat divinitus ordinatum? Si enim, ut ait Scriptura, nec folium cadit arboris absque nutu Dei, credere debemus hoc casu evenisse, & non divina dispēsatione? Notate, Fratres carissimi, notate verba, signate mysteria. Et quoniam Translationis ejus necdum gestimus [enarrare] insignia, dignum est prius ejus explicare miracula, & post, prout Deus dederit, magnæ illius solennitatis indagare mysteria.
[10] Præfato ergo Principe diu in supradicta cum Ismaelitarum Rege bellica expeditione militāte, monachisq; [immuditiē loci aversatur Sanctus,] in territorio ipsius cum corpore Venerandi Pontificis cōmorantibus; accidit quadā die, deambulante exercitu, quod non posset pervenire ad destinatum castrorum locum. Cumq; jam obscura nocte fessi ex itinere milites tentoria fixissent, monachi deposuerunt beati viri feretrum ex improviso in locum inhonestum. Cū ecce mediæ noctis silentio, adest beatus Pontifex cuidam militi, in stratu suo quiscenti, dicens illi: Surge, & dic monachis illis qui commorātur in tentorio Garsiæ domini tui, ut ab hac hora provideant melius locum, in quo deponunt feretrum corporis mei: in hac enim nocte figentes tentorium ex improviso, non constituerunt illud ut decuit in locū nitidum. Surgens itaque mane miles, compunctus ex viri Dei admonitionibus, magnis cum lacrymis quod viderat & audierat, retulit tam Domino suo quā ipsis Fratribus. Extemplo tali viri Dei sancta querimonia, recognoverunt negligentiam, quam ignorāter incurrerant; repereruntque in circuitu feretri sparsa jacere ossa arida animalis mortui. Hinc, Fratres carissimi, colligere potestis, cujus meriti, cujusve dignitatis sit spiritus ille in cælis, qui tam subtilem levemque maculam abhorret in terris.
[11] Cum ergo prædicti monachi, cum viri Dei corpusculo, in supradicti Militis per unum mensem morarentur palatio; quoniam tam longa sine duce non audebāt itinera incipere, quinquagesimo abinde milliario, in urbe scilicet Lorca d, talis de his ostensa est viso: Apparuit enim Vir Beatissimus cuidam homini intēpestæ noctis hora, dicēs ad eum: Vade in civitatē Murciam, & dic monachis illis peregrinis, qui in domo Garsiæ Principis morantur, [& monachos moneri jubet ut festinent redire,] quare non deferunt me, quo deportare me promiserunt. Si morari placuisset in hac provincia, propria requiescerē in ecclesia. Tuum est, o Doctor egregie, terrena postponere palatia, & Christi adamare tabernacula: hoc enim agebas præsens in corpore, quod jam expetis, de mundo jam assumptus in Domino. Pauco itaq; decurso tēpore, dum videt monita non impleri, & se eodē detineri in loco: cuidam militi supradicti Principis, in strato quiescenti, suo habitu Episcopali, veneranda canicie, quasi iratus apparuit; pulsansque eum, jubet se intueri. Perterritus itaque miles de insperata visione quisnam sit, & quid quærat, interrogat. Cui beatus: Ego sum, inquit, [cunctantes gravi terræ motu castigat.] Indaletius Episcopus, qui contra meum velle in hac detineor regione. Surge ergo velocius, & dic Principi Garsiæ, monachisque mei corporis custodibus, quod nisi usque in Cœna sacratissima Domini mei Jesu-Christi, in ecclesia B. Joannis Baptistæ, quam mihi promiserunt, deportaverint, neque ego, neque ipsi amplius sunt de hac regione egressuri. Adhuc autem illis cum Principe sæpius memorato commorantibus; utpote providentes, quæ longo erant itineri necessaria, & insuper tractantes, cælestem margaritam, quo honore, quæ reverētia ferre deberēt; contigit quadā nocte, in domo in qua Corpus sanctissimum dignis vigiliis cum cereorum magnis luminibus condebatur, tā magnum terræ motum extitisse, ut ipsa tota domus a fundamētis corruere videretur. Nimio autē concussi pavore, qui cum ipsis Fratribus in domo eadē habebātur, relictis illis, fugerunt. Post hæc autē tam magna fulgura, tamq; terribilia tonitrua, cum ingēti pluvia sunt secuta, quod mortē minari videbātur, sanctis viri Dei præceptis non obediētibus. Hæc autē in domo, in qua B. Pontifex custodiebatur, eveniebāt, & ejus in circuitu tantummodo; nā in tota provincia cæli serenitas erat magna. Quod audiēs, & videns Princeps, nec audens eum contra suum velle detinere ulterius, sumptis pretiosis muneribus, tā in auro quā etiam in palliis auro textis, quȩ cum beato Pontifice, ad honorē & laudē ipsius, trāsmittere digna videbātur, magno cum honore cœpit Sanctum Dei deducere. Ubi vero quasi sex Milliaria peregit, ex nobilissimis militibus suis sumptis legatis, direxit eos cum beato Pontifice usq; ad Regē e Deniæ, mandās ei speciali epistola, ut sancti viri Dei corpusculū, suis cū viatoribus, usq; in Christianorum patriā deduceret honorifice. Assumptis vero Rex Deniæ legatis, ut ei mādatū fuerat, honorifice perduxit, usq; quo ad propria securos trāsmisit. Qui dum transirent, Dei providētia devenere f Valentiā. Opportune, & convenienter Valentia vocatur civitas, in qua nunc venientes quemadmodum cuidam captivo sancti viri valuit pietas, non est prætereundum.
[12] Erat in ipsa civitate quidā negotiator, qui captivum quemdā Christianum habebat, quē vendere in transmarinis partibus disponebat. Quo ille cognito, capta opportunitate aufugit occulte, [fugitivum mancipium Christianū] ingressusq; cujusdā Christiani fidelissimi domum, totis præcordiis ipsum precabatur, ut clausis januis eum ibi latitare pateretur. Interea ministri supradicti Præsulis urbē ipsā ingressi cum Corpore sanctissimo, suscepti sunt honorifice, hospitio cujusdā Christicolæ, nomine Servandi. Hoc ubi comperit tā captivus quam etiam hospes ejus, accedentes ad præfatos monachos, magnis eorum precibus cœperunt implorare, ut captivum magno in periculo constitutum, una secum educētes ab urbe, libertati pristinæ conarētur reddere. At vero Fratres, inter spē metumq; positi, quid agerēt, ignorabant anxii. Tandē præsumentes de Dei misericordia & beati viri præsentia, susceperunt captivum. Quod ubi Dominus ejus comperit, aufugisse scilicet captivum, quē disponebat vēdere, cœpit eum per vicos & plateas civitatis requirere. Ubi vero prȩfatos monachos cū beatis Reliquiis audivit & vidit negotiator in civitatē venisse, sciensq; eos altera die de urbe egressuros, suspicatus est, ut in rei erat veritate, captivum suum cū illis velle aufugere. Tota autem nocte duabus in portis, quæ sunt in pōte fluvii illius urbis, unde ipsi altera die erāt egressuri, una cum fratre suo positis custodibus, ipse cum aliis latēter domū, in qua beatus Confessor hospitabatur, ejusq; januā magna cum curiositate observabat; ut si captivus esset in domo, altera die egrediētē valeret apprehendere. [Valentia educit frustra observante ipsum hero.] At vero Monachi, sentientes domus ostia a captivi domino ejusq; hominibus undique custodiri, condolentes miserrimo homini, totis præcordiis se Domino & beato Patrono commendarunt; sicq; de Dei confisi misericordia, una cum captivo exierūt. At captivi dominus, ubi diu clausa, ut desiderabat, vidit aperiri ostia, singulis egrediētibus occurrens obvius, uniuscujusq; eorum vultus aspiciebat. & captivi vultum similiter intuebatur, & non cognoscebat. Omnes quippe aspiciebat, & ad omnes, oculos apertos habebat ad recognoscendum, tantummodo ad captivum cæcus erat. Liberatus itaque de domini sui manibus, cum beati viri Reliquiis pervenit ad primā portā præfati pontis, in qua simili modo, una cum aliis inspectus a domini sui fratre ejusque hominibus, minime est agnitus. Quid plura? Confidēter jā transeuntes pontē ipsum magnum, pervenerunt ad secundā portam, in qua similiter ab aliis custodibus consideratus, non est cognitus: sicque per Dei misericordiā & beati viri præsentiā liberatus est captivus; sicut nos eū vidimus & ab ore ejus audivimus. O quātus erat in ore captivi metus cum tristitia, cum dominū suum custodesq; ejus, quos ipse bene agnoscebat, sibi occurrere videbat, seq; intueri aspiciebat! & o quanta rursus lætitia, cum se non recognosci per beati viri meritum sensit!
[13] Egressi ergo a supradicta urbe Valentiæ (& quomodo captivo valuit ejus virtus ejusq; pietas opē ferre, [Nuntiato ad ventu sancti corporis,] jam audistis) quarta die feliciter pervenerunt ad urbem g Tortosam; in qua una nocte manentes, altera die pervenerunt ad oppidū, quod vocatur h Flixū. Inde similiter egressi, transactoq; Ibero fluvio, eadem die pervenerunt ad urbē i Ilerdam: de qua egrediētes altera die pervenerunt in k Seda, in Christianorum fines. At vero Fratres, veri Dei miseratione & beato Patrono adjuvante, videntes omnia sibi cessisse prospera, & venientes, ad quamdam ecclesiam S. Joannis, nomine l Vallaran, diverterunt ibi duobus diebus, & præmiserunt nuntios ad spiritualem Patrē ipsorum, mandantes ei humili relatione, servulos suos, ut ipse desideraverat, cū beati viri Reliquiis advenisse. Quod ubi audivit venerandus Pater supradicti loci, gaudio magno repletus, convocata in Capitulo omni cōgregatione, denuntiavit eis, quomodo pius Dominus, sua largiflua miseratione, dignatus esset eos visitare, mittendo eis unum ex conservis suis sacratissimis, nomine Indaletium. Quo audito, quasi de gravi somno excitati Fratres mirabiliter sunt lætati; quod cum nihil exinde scivissent, tam magno gaudio in momento & tam magno dono jucundati & ditati essent tempore perpetuo; atque idcirco merito videres alium palmas levare, alium vero pio pugno pectus sub habitu suo percutere, alium longa ab animo suspiria trahere, alium similiter inclinato capite Dominum Deum glorificare & benedicere, alium vero defixis in terra oculis dulciter lacrymantem; omnes tamen in communi extollentes vocem ad æthera, magnificabant & laudabant, pro tanto munere, Christi magnalia.
[14] Posthæc finito Capitulo, ut decebat, nuntiatum est idē salutare nuntium Regi Sanctio, ejusq; [obviam procedunt Reges cum monachis,] filio Petro, qui ibi more solito, sanctæ dies observabāt Quadragesimæ. Qua de causa facta est non dissimilis superiori lætitia, in omni Regis curia. Exultat Rex cū Principibus, jucundantur & omnes præ gaudio cum militibus, atque fama m volitans descendit a Regia in plebeiam multitudinem, perlustrans tali nuntio totā terram. Posthæc ergo induta omnis congregatio albis & cappis honorifice, cum cereis magnis flammantibus & thuribulis ex multo incēso & thymiamate flagrantibus, una cum venerando monasterii Patre & præfato Rege ejusque filio, Principibus quoq; ipsius, atq; innumerabili pauperum Christi multitudine, qui ad diem festum Dominicæ n Cœnæ ex diversis locis convenerant, susceptus est gloriosus Dei Confessor & Pontifex B. Indaletius, de mōtis medio, qui super ipsum habetur locum, perpulchra dilatatus in planitie, vernans densitate, atq; Pyrenæorum altitudine, simul & congruo tempore herbarum viriditate. Ubi vero salutatus est ab ipso Dei servo, scilicet Abbate monasterii, & a Rege ejusque filio, omnique congregatione atque innumerabili multitudine, hymno etiam illo glorioso, qui est Te Deum laudamus decantato & Responso, & o Collecta finita, magno cum honore apportatus est in ecclesiam B. Joannis Baptistæ a Priore claustri, Sanctio nomine, boni testimonii bonæque vitæ viro, cui Dei providentia, honestatis & sanctimoniæ causa, commissus est a præfato Dei servo deportari. Quod Sanctus Dei non est passus fieri sine digna retributione: [quorum prior feretri attactu sanatur.] nam cum in sinistro brachio magna aggravaretur infirmitate, mox ut cœpit portare, sanatus est beati viri meritis ab omni ægritudine. Eia, o serve Dei, gaude & lætare, quia ecce vides, quod diu cōcupisti; ecce tenes quod diu exspectasti: amicabiliter, inquam, amplectere, o dilecta Deo anima, tuis in amplexibus irruentem: præeuntem sequere, magis moribus, quam pede. Qui enim olim te præcessit, a Domino assumptus, nunc iterum præcedit, tuis sanctis invitatus precibus tuaque addictus dilectione. Videte, Fratres carissimi, thesaurum incomparabilem, parvo conclusum in loco. Videte quantum apud Deum valeat fides pura & conscientia bona. Sed quid multis moror? Decantantibus, & Deo laudes offerentibus omnibus, magno cum tripudio, ut diximus, asportatus est in ecclesiam B. Joannis Baptistæ, qui de Pinna dicitur, me vidente, Hebrethmo scilicet, indigno Cluniacensis Cœnobii Monacho, qui hanc Translationis paginam jussu prælibati Abbatis dictavi, ut valui, Anno ab Incarnatione Domini MLXXXIV, Æra scilicet MCXXII, Quinto Kal. Aprilis, præstante D. N. Jesu Christo, qui cum Patre & sancto Spiritu vivit & regnat in secula. Amen.
ANNOTATA.
a Tamayus, ornati.
b Idem, se appeti: sed ipse se mox corrigit, vocem quam hic substituimus, eadem phrasi iterata, usurpans.
c Idem rursus, ornatos, pro armatos.
d Lorca, civitas Ilurcorum antiquorum, Livio aliisque nominatorum, in regno Murciæ, media inter hanc & Bastam via. Videtur autem consulto hic auctor Romana milliaria numerare, quorum tria uni leucæ Gallicæ seu horariæ, quatuor uni Hispanicæ respondent, idque ob hanc utriusque mensuræ disparitatem.
e Denia, antiquis Dianium, in proximo regno Valentiæ: apparet autem commodioris itineris ac forte etiam tutioris causa, per maritima susceptum fuisse iter. Crizius ex temporum ratione colligit Regem istic tunc fuisse vel Aben Alfange, vel si hic obiit anno 1082 ut volunt plerique, illius filium, quos valde amantes fuisse Christianorum idem annotat ex Esculano & Diago. Nos qui Translationem anno 1080 factam credimus, de filio non cogitamus.
f Erat etiam Valentia sub Maurorum imperio, & si Rex Abubeçar (qui etiam ipse vir mitis fuit) obierit initio anni 1080, dubium nullum est quin ibi tunc Rex fuerit Yahia, per Alfonsum Castellæ Regem in regnum istud restitutus, atque adeo Christianorum amicißimus, qui & Episcopo eorum indulsisse dicitur, ut in urbe resideret.
g Tortosa, olim Dertula, ad Iberum fluvium, quam sub Deniensis Regis imperio fuisse scribit Brizius.
h Flix oppidum, antiquis Iberam dictam, asserunt aliqui, ut vel ipsa a fluvio cui adjacet, vel fluvius ab ipsa nomen sumpserit. Postremum nomen a Mauris esse videtur, qui eodem nomine donaverint montem, in adversa Iberi ripa situm.
i Ilerda, vulgo Lerida, intervallo horarum 10 circiter distat Flixio.
k Nullus huic itineri congruus occurrit locus, ad quem trahi poßit nomen Seda, quam oppidum vulgo dictum Sietamo, recta inter Ilerdam & Pinnatense monasterium via, huic quā illi propinquius. Ast Brizius a recto itinere declinasse dicit, & quia Balbastrū & Osca tenebantur a Mauris, vult iter fuisse institutum per montana Ribagorciæ & Sobrarvæ, Iaccam versus. Non lubet examinare scrupulosius utrum Osca, cui propinquum est quod dixi Sietamo, revera tunc Maurorum fuerit: etiam hoc dato, solum corrigendus esset textus, apud Tamayum (uti ex predictis patet) haud satis accuratus, & sic legendum; pervenerunt in Seda [& inde] in Christianorum sines: cur enim instructi commeatu Regis Deniensis hic potius quam alibi timuissent? Si tamen placet insistere viama Brizio signatam, pro Seda oportebit legere Roda sed nec hanc crediderim fuisse Christianorum.
l Brizius in Iaccensis civitatis finibus ecclesiam hanc collocat, aitque vocari S. Mariam de Vallaram.
m Tamayus sic atque fama volitante descendit a regia in plebeiam multitudo.
n Ea, anno 1080, fuit 9 Aprilis, quo deinceps die Translationis festum egerunt Pinnatenses.
o Tamajus Collectam hujusmodi exhibet velut ab Hebretmo post Acta Translationis conscriptam: Concede nobis, Præsul venerande Indaleti, Translationem tuam celebrantibus, ut sicut de loco ad locum hodierna die transferri voluisti; sic nos precibus tuis de vitiis ad virtutes transire mereamur; ut in Galilæa, quæ Transmigratio interpretatur, Deum videre mereamur: præstante D. N. I. C.
MIRACULA.
Ex Ioannis Briz Histor. Pinnat. lib. 3 § 36.
Indaletius, Episcopus, Vrci in Hispania (S.)
[15] Mulier fuit in valle Tenensi, quam vulgari lingua val de Tena Hispani dicunt, [cœca visum recipit] omni ad sexennium facultate videndi destituta: quam nihil minus cogitantem sperantemque S. Indalerius, ipso octavo translationis lipsanorum die, visu donavit. Res in hunc modum gesta fuit. Sanctus in interiore domus recessu mulieri præsentem se stitit, professus Indaletium se esse, Episcopum Urcitanum; mandavitque, [monita a S. Indaletio ut ad Reliquias suas se conferat:] ut confestim ad S. Joannis de Pinna se conferret, quo non multo ante sacræ corporis sui exuviæ delatæ fuissent: futurum enim ut se intercessore ac patrono, misericors Deus videndi facultatem illi restitueret; iret proinde spei plena. Paruit mulier, & ducta ab amicis ad cœnobium, Abbati ceterisque monachis S. Indaletii jussa exponit. Quibus precationem pro ea & rem divinam facientibus dum ipsa ante S. Joannis aram, in qua prostabant Sancti Reliquiæ, genua flectit; rursus S. Indaletium lateri adstantem habuit, hilarique & amœno vultu ut intueretur se monentem. Quod dum facere nititur, videre rursus confestim, aspectare & nosse circumstantes incipit, Sancto suo sospitatori gratam se pro beneficio exhibens.
[16] Paucis post diebus sacras item S. Indaletii Reliquias veneraturus adfuit homo, nobili natus loco: permoverat videlicet eum, præter complura alia, narratum modo miraculum, ut & ibidem morbo ipse suo medicinam quæreret: is arthritis erat, adeo vehemens, [podagra laborens pernoctansq; ad S. Indaletii Relequias] ut necesse esset gestatum aliorum manibus in templum inferri. Adfuit igitur sero vespere tantum non exanimis, & a quodam cœnobii S. Joannis monacho, cui Asnar erat nomen, in lectulo juxta aram, in qua Reliquiæ erant S. Indaletii, compositus, totam ferme noctem insomnem duxit; tempus interim omne, animo converso ad Deum & S. Indaletium, in flagitāda ope consumens. Jacuerat non nihil per mali vim a sensibus abstractus; sed ubi ad se revertit, gaudio plenus & solatio, totum repente templum amœnissima & clarissima impleri luce videt; attonitusque quo res tam insolens exitura esset, cernit venientes a templo S. Mariæ, quod infra S. Joannis Baptistæ est, venerabiles magno numero viros, [eum cum aliis monachis Officiū cum Sacro canentem videt:] atque ecclesiam ingredi, candida omnes veste amictos, unumque in turba ætate ceteris majorem. Venerant jam gravi incessu ad aram usque, quæ S. Indaletii Reliquias servat: cum ecce flexis ante venerabile Sacramentū poplitibus, unus prodiens e numero, candelā, quæ juxta ægroti lectum in candelabro ardebat, manu arreptam, in latus sacrarii, ad ostium per quod aditus ad Regum sepulcra est, conjicit. Statimq; qui annis videbatur eminere inter ceteros, vocem in attollens, initium matutini officii præcinit, reliquis illud ad finem usque cum pietate ac decore magno prosequentibus. Idem finito Officio vestem induens Sacerdotalem, solennem ad aram Reliquiarum Missam facere est visus, intellectis ab ægroto verbis; peractoque Sacrificio rogare cœtum, ut discedere velint, locum quia illucescebat, successuris ad Officium monachis daturi. Dum ita loquitur; Ecce, addit, hic ægrotus adeo nos salutem rogat, agite conferamus. Sensit e vestigio ægrotus leni se vento ceu Favonio quodam mulceri; qui pedes afflans primum, [hisque peractis ab eo sanatur.] & totum deinde pervadens corpus, benignum ex eo sudorem cum eliceret, podagram una expulsit. Cui is, qui annis atque majestate anteibat ceteris non alius fuisse est visus quam S. Indaletius, cujus ad depellendum malum patrocinium poposcerat.
DE SANCTO MAXIMO,
MARTYRE APVD ASIAM.
CIRCA AN. CCL.
[Praefatio]
Maximus, Martyr apud Asiam (S.)
G. H.
[1] Dvos hoc die proferimus Martyres, quibus Maximi nomen fuit: alterum ex solis monumentis Græcis, qui gladio per medium ventrem adacto, martyrii palmam assecutus est: alterum ex variis monumentis Latinis, qui lapidibus obrutus inter Martyres coronatus est. De hoc Florus in suo ad Martyrologium Bedæ Supplemento, [Memoria 30 Aprilis in variis Martyrologiis Latinis.] ista olim scripsit, & leguntur in Mss. Martyrologiis Atrebatensi, Tornacensi ac Lætiensi: Eodem die XXX Aprilis apud Asiam passio Maximi Martyris, qui tempore Decii Imperatoris & Optimi Proconsulis, postquam fustibus cæsus est, & in equuleum suspensus, inde depositus & lapidibus obrutus est. Floro aliquanto junior Ado, ista habet tam in editione Mosandri & Rosweidi, quam in omnibus Mss. Apud Asiam S. Maximi Martyris, cujus gesta habentur. Quæ fere eadem tradunt Grevenus & Molanus in Additionibus ad Vsuardum; Canisius & alii. Galesinius maius ex Actis elogium formavit. In hodierno Martyrologio Romano ista habentur: Ephesi S. Maximi Martyris, qui in persecutione Decii coronatus est. Et in Notis adduntur ista: Extant ejus Acta, quæ quo breviora, eo fideliora esse noscuntur. Habet ea Surius. [Acta Martyrii] Accepta videntur ex Actis publicis, quæ Proconsularia dicebantur: sic enim ea apud Augustinum contra Donatistas appellata reperiuntur. Nos ea damus ex quatuor Mss. scilicet Marci Velseri, Nicolai Fabri, Trevirensi monasterii S. Maximini, & Parisiensi monasterii S. Germani. Nullus dies aßignatur in Ms Trevirensi & apud Surium. Ast in Mss. Velseriano & Fabriano dicitur passus pridie Idus Maii: [ex 4 Mss.] pro quo videntur Florus & Ado legisse pridie Kalendas Maii. In Ms. Parisiensi dicitur passus XIII Kalendas Decembris. Colitur a variis XXI Aprilis sub nomine Marcellini: [memoriæ 21 & 25 April.] iterum XXV Aprilis reposito nomine Marcelli & sunt addita elogia ex Actis.
[2] Græci solenni ritu celebrant XIV Maii eumdem S. Maximum in Menologio Basilii Imperatoris, [cultus 14 Maji apud Græcos,] & alio Cardinalis Sirleti, in Ms. Synaxario Parisiensi, & in Magnis Menæis tam excusis quam manuscriptis: hæc autem fere ubique continentur, ita a Sirleto Latine reddita: Eodem die S. Maximi Martyris. Hic cum libera voce Christum prædicasset, & multos ad Christianam pietatem perduxisset, variasque injurias & plagas ab infidelibus pertulisset, postremo lapidibus percussus, & tamquam ab illis coronatus, migravit ad Dominum. Eadem pene habet Galesinius, citato Græco Horologio, & annotavit Ferrarius in Catalogo generali. Notkerus eodem XIV Maii profert memoriam B. Maximini in Asia, quæ de hoc S. Maximo sunt intelligenda: quo etiam die legitur, qua die S. Maximus in Epternacensi, Maximinus in Pariensi, & Maximianus in Lucensi apographo Martyrologii Hieronymiani Martyr in Asia memoratur.
[3] Iterum in Menæis & apud Maximum Cytherorum Episcopum celebratur VII Maii eodem plane elogio, [7 Maii,] quod jam ex XIV Maii retulimus: & ex Latinis idem facit Galesinius, quem sequitur Ferrarius. Præterea VI Martii, [6 Martii,] S. Maximus Martyr lapidibus obrutus in eisdem Græcorum Menæis aliquam memoriam habet. Eumdem hunc Maximum aliqui Latini celebrant XXVIII Septembris: [28 Septembris.] quo die Grevenus in Auctario Vsuardi ista habet: Apud Asiam Maximi Martyris, qui jussu Decii Imperatoris fustibus cæsus, in equuleum levatus est, atque ita ungulis attrectatus, ut carnes ejus una cum sanguine in terram defluerent. Ad extremum vero lapidibus obrutus gloriose occubuit. Similia leguntur in Martyrologio Germanico Canisii: & contractius ita habentur apud Maurolycum. In Asia civitate S. Maximi Martyris, post fustes, equuleum, ungulasque lapidibus obruti. Galesinius hoc eum elogio exornat: In Asia S. Maximi Martyris, qui Decio Imperatore, Christi desiderio magnopere incensus, pro sancta religione & fide in illum, omni cruciatu declarata, martyrio coronatur. Citatur in Notis liber scriptus. Hunc Baronius secutus inscripsit Martyrologio Romano his verbis: Eodem die passio S. Maximi Martyris sub Decio Imperatore. Atque ita facti sunt ex uno gemini Maximi.
ACTA MARTYRII.
Ex IV codicibus MSS.
Maximus, Martyr apud Asiam (S.)
BHL Number: 5829
[1] Decius Imperator, volens opprimere vel superare legem Christianorum, [In persecutione Decii,] decreta constituit per universum orbem, ut omnes Christiani recedentes a Deo vivo & vero, dæmoniis sacrificarent: qui vero noluissent, suppliciis subjacerent. Eo tempore famulus Dei Maximus, vir sanctus, ultro se palam ostendit; erat enim plebeji negotii sui curam gerens. Comprehensus igitur oblatus est Optimo nomine, Consulari apud Asiam. Proconsul dixit ad eū. Quis vocaris? Respondit: Maximus, dicor. Proconsul dixit; Cujus conditionis es? Maximus dixit: [S. Maximus ultro fidem professus,] Ingenuus natura, servus vero Christi. Proconsul dixit: Quod officium geris? Maximus respondit: Homo sum plebeius, meo negotio vivens Proconsul dixit: Christianus es? Maximus respondit; etsi peccator, Christianus tamen sum. Proconsul dixit: Non cognovisti decreta invictissimorum Principum, quæ nuper advenerunt? Maximus respondit. Quæ? Proconsul dixit: Ut omnes Christiani, relicta superflua superstitione, cognoscant verum Principem, cui omnia subjacent, & ejus Deos adorent. Maximus respondit: Iniquam Regis hujus seculi prolatam sententiam cognovi, & ideo me palam ostendi. Proconsul dixit: Sacrifica ergo diis: Maximus respondit. Ego non sacrifico, nisi soli Deo, cui me ab ineunte ætate sacrificasse congratulor. Proconsul dixit: Sacrifica ut salveris, quod si nolueris, variis faciam te perire tormentis. Maximus respondit: Hoc est quod semper exopto: propterea enim me manifestavi, ut tandem carens miserabili & temporali vita, æternam merear accipere.
[2] Proconsul jussit eum fustibus cædi; cumque cæderetur dicebat ei: Sacrifica Maxime, ut ab his libereris tormentis. [fustibus cæditur;] Maximus respondit: hæc non sunt tormenta, quæ pro nomine Domini inferuntur, sed sunt unctiones. Si enim recessero a Domini mei præceptis, quibus sum de Euangelio ejus eruditus, tunc me vera tormenta ut perpetua manebunt. Proconsul jussit eum in equuleo suspendi; [in equuleo suspenditur:] cumque torqueretur, dicebat ad eum: Iam resipisce, miser, ab insipientia tua, & sacrifica ut animam lucreris. Maximus respondit: Animam lucrabor, si non sacrificavero: quod si sacrificavero, perdo eam. Mihi enim nec fustes, nec a ungulæ, nec ignis, sentiendi dant dolorem; quia in me manet gratia Christi, quæ me salvum faciet in æternum, omnium Sanctorum orationibus, qui in hac colluctatione certantes vestras superaverunt insanias, nobisque virtutum exempla reliquerunt. Tunc Proconsul dedit in eum sententiam dicens: Eum qui divinis legibus assensum noluit commodare, ut magnæ Deæ b Dianæ sacrificaret; ad metum reliquorum Christianorum obrui lapidibus præcepit divina clementia. Et sic raptus est Athleta Christi a ministris diaboli, gratias agens Deo & Patri, per Jesum Christum Filium ejus, qui eum dignum judicavit certando diabolum superare: ductusque foras muros, lapidibus cæsus, reddidit spiritum. Passus est autem famulus Dei Maximus apud Asiam provinciam, c pridie Idus Maji sub Decio Imperatore & Optimo Proconsule, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est gloria in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Hinc Martyrologia: Virgulis ita attrectatus, ut carnes ejus una cum sanguine in terram defluerent.
b Hinc Baronius in Martyrol. Rom. Ephesi adscribit ejus martyrium, quod istic Dianæ cultus maxime vigeret.
c Forsan alii legerunt, pridie Kalendas Maji ut supradictum.
DE SANCTO MAXIMO
MARTYRE APVD GRÆCOS.
[Commentarius]
Maximus alius, Martyr apud Græcos (S.)
G. H.
Alter hic est Sanctus Martyr Maximus, qui XXX Aprilis celebratur a Græcis in Menæis excusis & manuscriptis, & apud Maximum Cytherorum Episcopum. Sirletus in suo Menologio ista habet: Et Sancti Martyris Maximi, qui cum litteram x mediam invenisset, ensem per ventrem infixum significavit. Excerpsit hæc ex disticho in Menæis adjuncto, quod sic legendum arbitramur.
Μάξιμος
ἑυρὼν
τὴν
Ξί
συλλαβὴν
μέσον,
τὸ
γαστρὸς
ἡμῖν
μηνύει
μέσον
ξίφος.
Versus hi non de unica littera, sed de integra syllaba loquuntur. Nam si nomen Μά-ξι-μος in suas tres syllabas dividatur media syllaba erit ξι, inchoans vocem ξίφος, gladius, & quidem scindens ventrem, inter membra scilicet humani corporis partem mediam, atque ita sanctus Martyr nomen suum vertit in omen; seque intellexit gladio per medium corpus seu ventrem trajectum iri. Hoc autem mortis genere recte distinguitur ab altero S. Maximo, de quo jam egimus, quem Græci II Martii, VII & potißimum XIV Maji celebrant. At quo tempore aut loco passus hic fuerit, non indicatur.
DE S. SOPHIA VIRGINE,
MARTYRE FIRMI IN PICENO.
[Commentarius]
Sophia Virgo, Martyr Firmi in Piceno (S.)
G. H.
Firmum, urbs Piceni in Italia Archiepiscopalis, ad tria millia passuum a mari Adriatico recedens, duas hoc mense veneratur Virgines ac Martyres. Harum altera, Vissia, colitur XII Aprilis; altera, Sophia, hoc XXX ejusdem Aprilis; utraque inscripta est sacris tabulis Martyrologii Romani. Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ hoc breve elogium habet: [celebris cultus S. Sophiæ Firmi.] Sophia, Virgo Firmi, in primo martyrio ob Domini nostri Jesu Christi fidem coronata est: cuius sacrum caput in ecclesia Cathedrali adhuc religiosissime asservatur & colitur: ejusque natalis hoc die duplici ritu celebratur. Acta illius injuria temporum exciderunt. Hæc ibi. Vghellus in Episcopis Firmanis meminit S. Sophiæ Virginis ac Martyris, quæ & S. Vissia primis illis temporibus egregie tyrannorum pertulere tyrannidem, superaveruntque tormenta. Egerat ante Vghellus de septuaginta gloriosis militibus, [an sub Decio martyrium passa.] qui sub Decio Imperatore ibidem nobilem suscepere palmam martyrii, ut videatur velle ad simile tempus harum martyrium referre. Addit Ferrarius in Notis sanctam hanc Virginem Sophiam Ravennæ & alibi in veneratione esse. Ejusdem memoriam celebrant auctor MS. Florarii, in Menologio Virginum, Arturus in Gynæceo sacro & alii recentiores; inter quos Brautius Episcopus Sarsinæ, in Martyrologio Poëtico hos ei versus accinit.
A teneris edocta fuit Firmana Sophia
A Christo: pro quo sanguine sparsit humus.
Ioannes vande Velden in Fastis Westphaliæ sanctæ, [an eadem colatur Mindæ in Westphalia.] tradit ad hunc XXX Aprilis S. Sophiam Virginem & Martyrem translatam Mindam, citatque illius ecclesiæ Breviarium, quod nos habemus anno MDXV excusum, sed absque mentione S. Sophiæ. Inter Virgines & Martyres Vrsulanas apud Hermannum Crombachium plures appellantur Sophiæ, ut vel alicujus ex istis corpus posset censeri.
DE S. EVTROPIO MARTYRE
EPISCOPO SANTONENSI IN GALLIA.
[Praefatio]
Eutropius, Martyr, Episcopus Santonensis, in Gallia (S.)
BHL Number: 2784
G, H.
[1] Nobilis & vetus Aquitaniæ civitas, Santonæ, S. Eutropium primum in suis Episcopis numerant. [Primus Santonensium Episcopus,] Conspirant cum illis Acta & catalogus San-marthanorum tom. 3 Galliæ Christianæ: volunt tamen in Gallias cum S. Dionysio Parisiensi, quem & eumdem cum Areopagita faciunt, a Clemente missum. [non videtur] Sed ob ea quæ de adventu S. Dionysii in Galliam modo sentiunt complures doctißimi viri, [missus a Clemente, sed potius seculo tertio: cum aliis viris Apostolicis] aliter quam vulgo hactenus existimatum est, (dum ne falsum sit S. Eutropium S. Dionysio socium venisse) anxii hæremus utrum eum ad tempora Clementis referendum esse censeamus an potius ad seculum tertium differamus ejus adventum in Aquitaniam Gregorius Turonensis lib. 1 Historiæ Francorum narrat, venisse S. Dionysium in Gallias imperante Decio Augusto, hoc est, post annum Christi CCL, qui tertii seculi medius est; verba ejus cap. 30 sequentia sunt: [e sensu Gregorii Turonensis,] Hujus tempore septem viri Episcopi, ad prædicandum in Gallias missi sunt, sicut historia passionis sancti Martyris Saturnini denarrat, & paucis interjectis: hi ergo missi sunt, Turonis Gatianus Episcopus, Arelatensibus Trophimus Episcopus, Narbonæ Paulus Episcopus, Tolosæ Saturninus Episcopus, Parisiacis Dionysius Episcopus, Arvernis Austremonius Episcopus, Lemovicis Martialis est destinatus Episcopus. [Sulpicii Severi] Eumdem Dionysium Parisiensem, Dionysio Arcopagita posteriorem esse, Sirmondus in dissertatione de Dionysio ex Sulpicio Severo, qui historiam suam circa annum Domini CCCCXX composuit, hunc in modum probat: Gravem & manifestum contra se testem habent, qui Dionysium Parisiensem ab Areopagita non distinguunt, Sulpicium Severum, rerum nostrarum auctorem peritissimum: nec sine causa, ut hoc telum excutiant, nervos omnes, sed frustra, contendunt. Disertis enim verbis Severus lib. 2 sacræ historiæ, persecutionem illam commemorans, quæ Antonini veri temporibus Lugdunensem Ecclesiam & Viennensem duodequinquaginta Martyrum sanguine illustravit, Martyres ante id tempus in Gallia nullos fuisse testatus est; sub Aurelio, inquit, Antonini filio persecutio quinta agitata, ac tum primum intra Gallias martyria visa, serius trans Alpes Dei religione suscepta. Iugulum his verbis suæ causæ peti sentiunt Areopagitici: nam si Martyres Gallia M. Aurelio antiquiores nullos habuit, & Dionysium Parisiensem in Gallia passum nemo nescit, liquet profecto diversum ac posteriorem Areopagita fuisse, cujus vitam, qui longissime producunt, ad Hadriani usque tempora pervenisse volunt; alii sub Trajano; qui optime, sub Domitiano perfunctum martyrio tradunt. Num igitur eumdem fere in modum de S. Eutropio pronuntiare licet? Nimirum si Martyres Gallia M Aurelio antiquiores nullos habuit, & Eutropium in Gallia passum nemo nescit, videri profecto illum Martyrem non ante Antoninum, sed Clemente & Areopagita posteriorem fuisse; & si comes S. Dionysio Parisiensi fuit, ut aliqui volunt, venisse in Galliam, juxta narrationem Gregorii Turonensis, seculo demum tertio.
[2] [& aliorum:] Locus ex Sulpicio modo memoratus tanti fuit Bellarmino semper visus, ut, cum quispiam ei Martyr ante Antoninum in Gallia passus offerebatur, continuo vel pro fabula haberet vel ad posteriora tempora rejiceret; hinc, libro de scriptoribus Ecclesiasticis, secundam Martialis epistolam repudiat, quia in ea mentio martyrii Valeriæ Virginis cujusdam fit; id vero repugnat, inquit, Sulpicio lib. 2. Sacræ historiæ & Gregorio Turonico lib. 15 cap. 28 historiæ Francorum; qui scribunt, temporibus M. Antonini primum intra Gallias martyria visa: unde & ipse Dionysium Parisiensem ac Saturninum ejus socium, anterioribus temporibus exemptum, in posteriora rejicit. Nec minoris Gregorium Nicolaus Faber fecit, qui juxta Launojum in animadversionibus in Ioannis Samblancati Palladium, vir incomparabilis, ex Gregorio Dionysium Parisiensem Decio consignat in schediasmate, quod de utriusque Dionysii discrimine conscripsit. Dionysius Petavius, ejusdem Gregorii permotus auctoritate part. 1 Rationarii temporum lib. 5, cap. 13, S. Dionysium Parisiensem cum Saturnino & Gatiano sociis in Decii similiter Augusti tempora conjicit. Verum hæc omnia fusius & ex professo partim a Iacobo Sirmondo in dissertatione de Parisiensi Dionysio, partim a Ioanne Launojo Theologo Parisiensi in opusculis de duobus Dionysiis tractata sunt: nobis in commentario ad vitam unius Sancti non licet esse tam prolixis, [Est etiam hoc consormius catalogo Episcoporum] quare eo lectorem remittimus. Alterum tamen prætereundum non est, ex quo conficere etiam poßit lector S. Eutropium atate Christi & Clementis posteriorem fuisse, & potius ad seculum tertium referendum. Catalogum enim Episcoporum Santonensium recensentibus, usque ad annum DIX nonnisi quatuor Episcopi sese offerunt, quorum primus S. Eutropius, secundus S. Bibianus, tertius S. Ambrosius, quartus Petrus I est, [quorū quartus Petrus vixit seculo 6.] qui subscripsisse legitur Concilio Aurelianensi primo, anno DIX. Quis vero credat tot annis, nempe quadringentis circiter, quot ex communi sententia a Clementis obitu ad annum DIX fluxerunt, quatuor tantum Episcopos sedisse? Si vero S. Eutropium seculo tertio venisse primum in Galliam dicamus vel potius post; constare sibi utcumque poterunt ea quæ de numero ac Ordine Episcoporum Santonensium communiter Annales & catalogi statuunt. Diximus, potius post: quia verosimilius est, cum S. Dionysio Parisiensi non venisse, ubi enim S Gregorius socios, qui cum S. Dionysio venerunt, eunmerat, nullam mentionem S. Eutropii facit.
[3] [multa in Actis ejus fabulosa, & unde?] Quomodo vero asseratur, a Clemente cum Dionysio Areopagita, Episcopo futuro Parisiensi, in Gallias missus, ex Francico Bosqueto Episcopo Lodovensi, eruditißimo Gallicanæ antiquitatis indagatore, adjicimus: ita ille lib. 1 historiarum Ecclesiæ Gallicanæ num. XII, Dionysius, Martialis, Paulus, Julianus, Gatianus, Sixtus & alii modo a Petro, modo a Clemente, modo ab aliis intra prima a Christi passione secula missi dicuntur. Tot in historiam errores induxit obscura antiquitas, quæ primum vel per scriptorum incuriam neglecta, vel propter seculi iniquitatem intacta, vel, si scriptis mandata, injuria temporum abolita, & ad posterorum votum restituta, non sine labe & macula, qualiscumque demum superest, ad nos usque pervenit. Priora Sanctorum gesta, vel Romanorum crudelitate, vel nationum barbarie damnata, aliquam illorum solum memoriam posteris reliquerunt: quæ nec incorruptam antiquam puritatem, nec priscam rerum gestarum fidem intactam per tot secula dilapsa servare potuit. Quare dum posteri vel antiquitatis Ecclesiasticæ studiosi, vel Sanctorum intercessionibus obstricti, restituendis illorum Actis animum nimia religione affectum applicuerunt; plerumque rumores ex ore vulgi colligentes, sibique plus quam deceret indulgentes, veterum Patrum Vitas & Acta conscripsere. Ceterum quia humanæ menti quoddam antiquitatis studium natum indidit, quo cuncti fere populi ad consecrandas origines suas impulsi sunt; eo amore Christiani præditi, de fidei suæ antiquitate invicem decertarunt: maxime vero propterea, quod magnum semper pro religione præjudicium tulit antiquitas, quæ fidem ab ipso legislatoris ore acceptam posteritati venerandam reliquit; tanto enim illibata religio, quanto ad suum auctorem magis accedit. Et quibusdam interjectis, ait, hæc prima existimo traditionis hodiernæ fundamenta.
[4] [Gregorii Turonensis elogium de S. Eutropio:] Sed ipsum Gregorium Turonensem tandem audiamus, quid de ætate ac mißione S. Eutropii sentiat. Lib. 1 de gloria Martyrum ac Confessorum cap. 56 sic narrat: Eutropius quoque Martyr Sanctonicæ urbis, a Beato Clemente Episcopo FERTUR directus in Gallias, ab eodem etiam Pontificalis Ordinis gratia consecratus, impletoque hujus officii Ordine, peracta incredulis prædicatione, insurgentibus paganis, quos auctor invidiæ credere non permisit, illiso capite victor occubuit. Sed quia eo tempore instante persecutione, neque digno loco sepultus, neque a Christianis debito honore veneratus est, valde datum est oblivioni, eum Martyrem fore: quod hoc ordine traditur revelatum. Post multa annorum spatia in ejus honore basilica ædificata est, expletoque opere, Palladius, qui tunc sacerdotalis Ordinis cathedram regebat, convocatis Abbatibus, sacros cineres in locum quem præparaverat transferre studuit, Quod cum factum fuisset, duo ex Abbatibus reserato opertorio, sanctum corpus aspiciunt, contemplanturque cicatricem capitis, qua in parte defixum fuerat securis acumen. Sed ne præsens visio duceretur in irritum, etiam spiritalis hæc doctrina commonuit; scilicet, cum sequenti nocte stravissent Sacerdotes membra quieti, apparuit per visum his duobus dicens: Cicatricem, quam contemplati estis in capite, scitote me per eam Martyrium consummasse; & ex hoc, quod Martyr esset innotuit populis, quia non aderat historia passionis. Vides, quam Sanctus Gregorius nihil ex suo & certi asserat? mißionem a Clemente sparso solummodo rumori adscribat? Hoc tamen Vsuardo, Adoni aliisque occasionem dedit, ut incertitudine de mißione S. Eutropii posthabita, [item Vsuardi] revera a Clemente in Gallias missum fuisse assererent. Vsuardus ad XXX Aprilis ita habet: Santonas B. Eutropii Martyris, quem S. Clemens Pontificalis Ordinis gratia consecratum direxit in Gallias, peractaque diu prædicatione, ob Christi testimonium colliso capite victor occubuit. Fusius sequentia Ado: Eodem die, apud civitatem Santonas, natalis Sancti Eutropii Martyris, [& Adonis,] qui a B. Clemente Episcopo directus in Gallias, ab eodem etiam Pontificalis Ordinis gratia consecratus, impleto hujus officii Ordine, peracta in incredulis prædicatione, insurgentibus paganis, quos auctor invidiæ credere non permisit, illiso capite victor occubuit. Denique post multa annorum spatia, cum Palladius ejusdem urbis Episcopus, & cum eo alii viri Dei, corpus ejus debiti honoris gratia in basilicam novam transferrent, reserato sarcophago contemplati sunt cicatricem capitis, qua in parte defixum fuerat securis acumen; cumque sequenti nocte stravissent Sacerdotes membra quieti, apparuit eis per visum dicens; Cicatricem, quam contemplati estis in capite scitote me per eam Martyrium consummasse. Quis conferens, hæc cum iis, quæ ex S. Gregorio retulimus, non videt ab unico illo derivata esse? hoc tamen discrimine, quod, quæ Gregorius ex rumore loquitur, hi tamquam certa tradant.
[5] [fabulosa summatim perstringuntur.] His itaque præmißis, ad Acta S. Eutropii accedimus: sed quia sunt maxima ex parte fabulosa, summatim ea hic perstringimus, subjuncturi pari brevitate quæ sincera videbuntur. In fabulis itaque sequentia reputamus: videlicet Vitam S. Eutropii a S. Dionysio Areopagita simul & Episcopo Parisiensi esse conscriptam, missam ab eodem ad Clementem, qui ulterius illam Athenas destinaret; repertam Constantinopoli in schola Græcorum, a Calixto II seculo Christi duodecimo in Latinum esse versam, atque in Galeciam ad ecclesiam S. Iacobi missam. Sanctum Eutropium in adolescentia, Babylone, ubi Rege Persarum Xerxe fuerit prognatus, Ierosolymam ad aulam Herodis peregre abiisse; miraculo Christi interfuisse, quo quinque panibus quinque hominum millia pavit; flores cum aliis ac frondes stravisse ante Salvatorem, cum solenniter urbem ingrediebatur; die Pentecostes Apostolis sociatum, Spiritu sancto fuisse impletum; Babylone postea a Simone & Thaddæo, Euangelium illic annuntiantibus, cum parente atque aula baptizatum, sub Episcopo Abdia Ecclesiæ illius Archidiaconum constitutum, SS. Simonis & Thaddæi Martyrium scripsisse; & his similia, quæ fusius narrata tota fere illius Acta componunt.
[6] [Probabilius credetur] Habemus hæc Acta ex MSS. Nicolai Belfortii & Ecclesiæ S. Nicasii Remensis: ex MSS. Vltrajectinis S. Salvatoris & S. Martini, & conveniunt cum iis, quæ habet Vincentius Speculi historial. lib. 10, cap. 18, & seqq. Habet ea brevius, sed æque fabulose Petrus de Natalibus lib. 4, cap. 105. In quibus ea, quæ probabiliora esse videntur, sequentia sunt: Cumque urbem, quæ Xanctona dicitur, intraret, eamque videret undique muris antiquis optime septam, excelsis turribus decoratam, optimo loco sitam, amplitudine congruam, cunctis felicitatibus affluentem, pratis ac vineis uberrimam, salubri aëre opertam, plateis ac vicis amœnam, multisque modis venustam; cœpit bonus æmulator excogitare, [Santonibus prædicasse,] si ab idolorum cultura convertere eam Deus dignaretur: itaque per plateas & vicos ejus pergens, verbum Dei constanter prædicabat. Quem ut barbarum virum cives esse cognoverunt, & sanctæ Trinitatis & Baptismatis verba sibi olim inaudita prædicantem audierunt; illico indignantes, [sed a gentilibus ejectus] facibus adustum & perticis immanissime verberatum, extra urbem ejecerunt. Ille vero persecutionem hanc patienter ferens, tugurium ligneum juxta urbem in quodam monte fecit, [tugurium sibi juxta urbem construxisse,] in quo diu commoratus est: prædicabat enim per diem in urbe, noctu vero vigiliis precibusque & lacrymis in tugurio illo pernoctabat. Hic compilator Actorum nonnullis interjectis, posteaquam paucos ex Santonensibus ad fidem converterat, Romam rediisse S. Eutropium ait; indeque a Clemente remissum Santonas, ad fidentius prædicandum, martyriumque subeundum exarsisse; ac tum prosequitur: Tunc constanter urbem ingressus, opportune, [rediens in urbem ferventius prædicasse] importune instans, absque ullo pavore prædicabat Christi Incarnationem, Passionem, Resurrectionem, Ascensionem; & quia nemo potest introire in regnum Dei, nisi renatus sit ex aqua & Spiritu sancto. Morabatur autem nocte in præfato tugurio sicut prius. Illo igitur prædicante, statim divina gratia desuper adveniente, [convertisse Eustellam filiam Reguli] multi gentiles in ea urbe baptizantur; inter quos urbis ejusdem Regis, forte Dynastæ filia, nomine Eustella. Quod ut pater ejus agnovit, abominatus est illam & extra urbem ejecit. Illa videns se pro Christi amore ejectam, cœpit juxta sancti viri tugurium commorari, donec pater, ipsius amore compunctus, misit sæpe nuntios ad eam, ut rediret. [qui eam ideo a se expulerit,] Qua respondente malle se extra urbem pro Christi fide commorari, quam in urbem redire & idolis contaminari; pater ira commotus, convocatis ad se totius urbis carnificibus, solidos centum & quinquaginta impertivit eis, ut S. Eutropium perimerent, virginemque secum reducerent. Illi ergo pridie Calendarum Maji, coadunatis sibi gentilium turbis, venerunt ad præfatum tugurium; ac sanctissimum Dei virum primitus lapidibus affectum, [& S. Eutropii. ocidi jusserit,] inde fustibus & corrigiis plumbatis nudum verberatum, demum securibus illiso capite peremerunt. Quem Eustella virgo, una cum quibusdam Christianis, nocte in tugurio ipsius sepelivit; ac vigiliis, luminaribus, obsequiisque sanctis, [ibi ab illa sepultum] quamdiu vixit, indesinenter observavit; cumque ab hac vita fine sacro migraret, juxta magistri sarcophagum in prædio suo jussit se sepeliri. Postea vero super Beati Eutropii corpus sanctissimum ingens basilica, [ubi postea basilica ædificata] sub ejus honore, in nomine sanctæ & individuæ Trinitatis, miro opere fabricata est; in qua claudis, cæcis, surdis & omnibus sincero corde petentibus juvamina salutaria præstantur, [multa miracula patrata sunt.] ac ferreæ catenæ & manicæ ceteraque ferrea instrumenta diversa, a quibus vinctos B. Eutropius liberavit, suspenduntur. Ipse ergo suis dignis meritis & precibus nobis apud Deum veniam impetret, vitam nostram dirigat, in mortis periculo a barathri faucibus eripiat, & ad superna polorum regna perducat, præstante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus per infinita secula seculorum. Amen.
[7] [Colitur pracipue in Aquitania,] Hæc fere, ut sejuncta sunt a superioribus fabulis, pleraque Gallicanæ Ecclesiæ Breviaria, si Turonense & Rhotomagense excipias, tradunt; in hoc tamen conspirantia, quod S. Eutropium in Gallias Clemens miserit. Non in Aquitania tantum, quamvis hic præcipue, sed & alibi etiam cultum obtinet. Prope Cortracum, in Baronatu, [etiam in Flandria,] quem Heule vulgo dicunt, frequenti peregrinorum confluxu novemdiale festum illi agitur; quin & per annum pro remedio ad omne morborum genus, maxime quo infantes & pecudes laborare solent accurritur; in iis etiam paralytici ac leprosi visuntur: duo honori illius quot hebdomadibus sacra celebrantur, stipendiario ad hoc ex septem jugeribus terræ Sacellaro constituto: miracula vero testantur, quantum, quamque facile illic S. Eutropii patrocinium sit. Sed de his nihil scriptum habetur. Quærentibus num aliquæ ibi ipsius Reliquiæ & quomodo allatæ, responsum est, haberi nullas. Forte fatali illa iconomachorum rabie, quæ superiori seculo per Flandriam desæviit, periere omnia, ac tandem ipsa etiam memoria, & solus nominis cultus relictus est. Quid vero reliquiarum ejus per Galliam sparsum sit, Saussajus in supplemento martyrologii Gallicani ad XXX Aprilis, quo festum ejus colitur, [reliquiæ Vindocini] in hæc verba narrat: Ipso die Vindocini, in monasterio sanctissimæ Trinitatis, veneratio non minimæ partis reliquiarum S. Eutropii Santonensis Episcopi & Martyris, quæ divina dispositione exceptæ ex ejus hierotheca, eo diu ante delatæ sunt, quam hæreticæ factionis impius furor, vastata Santonum civitate, hujusque ejus tutelaris basilica sacratissima, quæ illic ejusdem supererant busta sacrilegis incendiis absumeret. [caput Burdegala Santonas delatum] Caput tanti Cælitis, mature etiam Burdegalam delatum, divino beneficio ab hac direptione illæsum servatum fuit: qua ex urbe Santonas summa pompa relatum, anno MDCI de prostrata perfidia triumphat, devotosque memoriæ sui Apostoli cives perpetim incitat ad veram pietatem, & ab adversis quibusque suo patrocinio eosdem tuetur. Bononiæ etiam, [Bononiæ ara ejus] ut Ioannes Pauli Masini testatur, in templo S. Ioannis in Montesono, ara S. Eutropio dicata est, ubi & reliquiæ ejus asservantur. [ac dirutum templum] Vetustum vero templum, sed profanatum, post monasterium S. Ioannis in monte visitur, cujus titulus in supradictam aram translatus fuit. Præpositus hujus templi, anno MXXX. Dominus Pantaleon canonicus Lateranensis erat, atque illis temporibus ecclesia S. Eutropii de Altetto dicebatur. In Ms. Lætiensi ad diem XXII Aprilis recolitur memoria S. Eutropii Martyris: sed nū de hoc Episcopo Martyre, aut alio Martyre Eutropio agatur, ex nudo nomine non liquet.
[8] [Miracula post an 1000 ex Ms.] Miracula apud Aquitanos patrata pene fuerunt innumera: ex his aliqua XII seculo & sequentibus patrata, multa inquisitione prius discussa, juramenti fortificatione & fidei attestatione plenissime approbata, ut dicitur in Prologo, ut autem in Epilogo solenniter approbata, sed latiori tractatu conscripta, modisque diversis tradita, in multis voluminibus reperit aliquis seculi XIV aut posterioris auctor, verosimiliter in ipso Eutropiano Prioratu prope Santonas monachus Ordinis Cluniacensis, eaque in quadam summa ac breviter annotavit. Invenimus ipsa sic contracta in Ms. Codice regii monasterii Patrum Cælestinorum Parisiis, indeque fideliter transcripta & Annotationibus illustrata damus, ejusmodi synopsi lenientes desiderium magis authenticorum: quæ si nondum perierunt, confidimus futurum, ut S. Eutropio devotus aliquis, ipsas curet aliquando describendas, & huc Antverpiam dirigendas.
MIRACVLA
Ex MS. PP. Cælestinorum Parisiis.
Eutropius, Martyr, Episcopus Santonensis, in Gallia (S.)
BHL Number: 2787
EX MS.
CAPUT I.
Varii a submersione & igne liberati.
[1] Ad superni Regis honorem magnificum, & sanctissimi Martyris Eutropii gloriam, sequuntur aliqua miracula in brevi. Quamvis si quis vellet omnia per ordinem texere, nulla volumina possent capere ea, quæ in vita & post ejus glorificationem in cælis, per ejus merita, operari dignata est pietas Conditoris: quorum plurima indiscreta quorumdam humilitas occultavit, pluriora vero per negligentiam oblivio abolevit: pauca tamen conscripta sunt, multa inquisitione prius discussa, juramenti fortificatione & fidei attestatione plenissime approbata.
[2] [S. Eutropius puerum a submersione servat,] Iuvenes quidam Clerici civitatis Xanctonicæ venerant cum Canonicis & Clericis ecclesiæ Cathedralis, ad basilicam a S. Eutropii, in die natalis ejusdem Sancti, sicut moris erat, ad divina officia in honore S. Martyris exolvenda. Cumque ceteri Clerici majores Officio divino insisterent, juvenes illi pueri ludo puerili ludebant per ecclesiam; in qua vetus latebat puteus, ad caput cujusdam altaris secreti; qui quidem puteus quasi pedum quatuordecim aquarum altitudinem continebat. Segregatim igitur per ecclesiam discurrentibus pueris, unus eorum volens se abscondere ab eis, ex improviso labitur in puteum. Ceteri autem huc illuc se vertentes, cum non compareret, illum clamore flebili requirebant. Mater vero ejus, amarissimis repleta singultibus, pectus suum tundebat, capillos rumpebat, faciem dilacerabat, & multo lacrymarum fluvio irrigabat pavimentum; & manus protendens in cælum, dolorosis vocibus sicut poterat exclamabat, S. Eutropi, redde mihi filium; S. Eutropi, redde mihi unicum filium meum: nec erat qui eam posset pro amisso filio consolari ex omnibus caris ejus. [prolapsum in puteum:] Comperto tandem quod in puteum puerulus cecidisset, festinanter cum gemitu foras ecclesiam redeunt, eventum indicantes, auxilium exposcentes. Ad hæc multitudo populi consequitur copiosa, quorum unus per funem dimissus respexit in puteum, & in aquarum superficie residentem puerum adinvenit, nihil passum penitus læsionis. Demum extractus puer de puteo, planctum prohibens, silentium indicens, ait omnibus qui astabant: Quando subito cecidi, B. Eutropium invocavi, qui mihi statim affuit corruenti, & manum porrigens leniter apprehendit, & inter pios amplexus me adstrinxit, donec una vobiscum de puteo me adduxit. Vertitur in gaudium parentum tristitia, mutatur in exultationem carmen, quod fuerat per civitatem biduo decantatum.
[3] [virum influmen lapsum,] Dum vir quidam, Maynardus nomine, cognomento ejus Agino, de civitate Xanctonensi, die Jovis ante festum Pentecostes, circa horam nonam Carantonem fluvium, civitati præterfluentem, transire disponeret; incaute navigando præcipitatus est in aquam, de cetero sine spe resurgendi; quem fluvialis impetus celeriter vorans, remo cum quo navigabat manibus firmiter inhærente, quasi truncum sub sabulo usque ad humeros sepelivit. Proclamantibus autem illis qui miserabilem casum viderant, statim multitudo populosa civitatis illic convenit. Cumque universus populus suppliciter & devote Beati Martyris præclara merita invocaret, ut lapsum hominem de sepulcro gurgitis revocaret ad vitam; quidam nautæ procul astantes, clamoribus auditis, navigio accesserunt. Sed cum post diutinam inquisitionem eum non possent invenire, lassati recesserunt, ipsum sicut perditum relinquentes. Multi vero crastino die, jam exanime cadaver sepeliendum non inpisciū ingluvie, sed in Fratrum obsequentium pietate, quæritantes, accedunt navibus ad locum, ubi jacebat miserabilis homo, nihil penitus sentiens quod super se fieret. Remum vident, quem in manibus tenebat quando cecidit; cognoscunt, capiunt, [sub eoque postridie diu quæsitum,] & in mortis argumentum foras producunt; illum tamen, licet prope essent, non invenientes, non solum mortuum, sed & voratum credunt, aut certe in proximo devorandum. Parentes autem ejus, dantes gemitus suspiriaque doloris, totam incitabant viciniam ad lamentum; simulque cum illis Deum humiliter precabantur, ut naufragum per Sancti merita sibi reddere dignaretur: ingeminabant preces, vovebant officia pietatis, & sancti viri patrocinium flagitabant.
[4] Nocte autem sequenti circa galli cantum, vigilia scilicet Pentecostes, [tandemque repertum,] ecce subito quædam claritas ibi de alto proveniens, ei, sub undis præ frigorum acerbitate in necessitate mortis posito, apparuit miro splendore refulgens; & sicut sol tempore æstivali in virtute sua irradiare solet, omnia loca circumcirca radiis perlustravit, profunditatemque aquarum ita divisit, ut his hinc, inde ad modum murorū turris, circulariter super se suspensis, non solum cælorum sublimitas, verum & terræ profunditas appareret. Mirabile certe! Ad istius miri splendoris præsentiam, omni fugato frigore, tantus in virum intus & extra calor advenit, ac si quædam in eum vis flammea ex fornacis spiraculo processisset. Nam illico & mente confortatus & corpore, suavius inter medios fluctus fuit, quā unquā in proprio lecto pausaverat, sicut ipse postmodum asserebat. Stupenti itaque & quasi in ecstasi sublevato, stupore claritatis insolitæ, adest vir decorus aspectu, vultu flammeo roseoq; colore, vestibus niveis indutus, sicut Angelus Dei de paradisi medio descendēs: qui ad illum inter medias undas, hinc inde suspēsas, protensa manu, de sede arenaria levans, benigno sermone alloquitur, dicens: Ego sum Eutropius, noli timere: quem habebas in corde & invocabas ore, cum te præcipitatum de navicula vorax aquarum profunditas deglutivit, qui te non deserui in lacu miseriæ; quia meum præsidium non deserens, forti amplexu nomen meum strinxisti: [vitæ restituit,] jā nunc mirificentius liberatus redi ad vitā, de regione umbræ mortis, mea intervētione & divina voluntate, saluti pristinæ restitutus.
[5] Vir autem ille Maynardus, non immemor accepti beneficii, resumptis aliquantulum viribus, una cum suis parētibus, ad ecclesiā Sancti properat, laudes multiformes Deo & B. Eutropio redditurus. Fama igitur tanti miraculi divulgata, accedunt undiq; utriusq; sexus omnisque ætatis, pariter juvenes & cani; surgunt infirmitate detenti, qui prius ire non poterant, novitate lætitiæ vires pro tempore assumentes. [multis ad spectaculum concurrentibus.] Accessit ad eum etiā Comes, qui præsens tunc erat, cum tota militia; affuit Clerus & tota civitas, novum hominem visuri. Mirantur enim insimul omnes vitam sub aquis reservatam, & lucernam fluctibus non extinctam. Audires ibidem aërem vocibus concrepare, Eutropium per omnia proclamare & Deum qui tot mirabilia per suos est amicos mirabiliter operatur unanimiter collaudare. O quam admiranda est dispositio summi Regis! qui hoc novæ & inusitatæ liberationis tam insigne & præclarum miraculum eo tempore disposuit operandum, quo maxime, ex concursu Principum & adventu populorum, supernæ gratiæ beneficium corde devoto præstolantium, posset fama tanti operis festina alacritate, ad honorem Dei & gloriam Martyris, diffusius divulgari.
[6] Peregrina mulier quædam de b Precinaco veniebat apud S. Eutropium, quem præ ceteris suum apud Deum elegerat advocatum, [mulierem in fluvium lapsam] sperans multa beneficia apud Deum suis suffragantibus meritis promereri. Cum igitur quadā die per pontē castri de Talaborch Xanctonēsis diœcesis iter faciēs, sub quo fluvius profundus copioso defluit influxu, panem in sinistra manu, cultellum in dextera, ut porrigeret indigenti, teneret, portās & baculum sub ascella; incaute secus extrema pontis illius declinavit, ut equo onerato venienti viam præberet liberam; quæ ab eo expulsa subito casu incidit in profundum. Sed divina miseratione factum est, cujus imperio fluunt flumina, & in suo liquore subsistendo, cum jubet, dividuntur, & secundum ejus imperium elabuntur; quod statim mulier illa de profundo exiliens, [super aquas gradientem] super undas sicut per aridam ferebatur; & S. Eutropio sibi præbente ducatum, salubriter devenit ad portum. Mirabile dictu! panem quem portabat, cultellum & baculum non perdidit de manibus; vestimenta ejus mandidata non fuerunt, sed sicca, sicut ante fuerant, penitus remanserunt; sicut a pluribus, qui personaliter affuerunt & propriis oculis aspexerunt, fuit certitudinaliter approbatum. Nec mirum si jam Eutropio regnanti in cælis collatum est imperium super aquas, [periculo submersionis eripit:] cum per ejus merita, dum adhuc viveret in terris, multa mirabiliora operata fuerit pietas Salvatoris. Quantis autem miraculorum prodigiis in mari claruerit & clarescat, nullatenus credo possibile singula enarrare.
[7] In Castellania de Blanziaco c Engolismensis diœcesis, pauper Clericus quidam miro devotionis affectu & devotione ad S. Eutropiū ferebatur, & ideo quolibet anno ejus ecclesiam devotissime visitabat. Quodam autem tempore cum redisset de peregrinatione sua, quidā miles, sub cujus domo dictus Clericus degebat, ab eo censum & d talliam requisivit. Cumq; præ inopia facultas non suppeteret persolvendi, [pauperem ob debita] captus debitor repente a milite, dilationē quærens amore B Eutropii, misereri sibi suppliciter exorabat. Spernit superbus miles preces oblatas; nam cervicose voceque blasphema respondēs, ait: Tu expendis bene quolibet anno decē vel viginti solidos ad honorē S. Eutropii, & quæ spectant ad jura mei dominii non persolvis; sed ego in tali loco te retrudam, quod nec Eutropius, nec quisquā poterit te adjuvare. Tentavit, dixit, [dolio inclusum,] & dolium invenit per maximum, in quo captum conjecit, præcipiens ei dari panem in pondere & poculum in mensura: Ubi homo ille licet captus, B. Eutropiū obnixe devotis precibus invocabat; seq; fideliter suo patrocinio commendabat, dicens, S. Eutropi, pietati tuæ supplicāt omnia ossa mea, & mēte voveo, quod & ore, quod facto non valeo adimplere; scio enim te esse fidum amicum ac devotorum tutum refugiū afflictorum. Cum sero ille his precibus atq; aliis Sancti subsidium flagitaret, ecce famuli domus moleste sustinentes, currunt festinato ad militem, rogantes, ut juberet captivo homini tenere silentium illa nocte. Ad hoc protinus miles ignem parari in medio domus præcipit copiosum, asserens quod hominem captivum, in amore S. Eutropii inflammatum, in medio flammarum projiceret comburendum.
[8] Volens igitur perficere quod promisit, properavit ad locum derisorio, [& in ignem conjiciendū servat:] ubi captus homo pauperculus tenebatur, non veritus Dei vindictam qui vindicat innocentes; aperiensq; manu propria ostiolum dolii, & suo nomine proprio vocans, ut cito surgeret imperavit. Qui timore perterritus, quisnam esset interrogās, adesse B. Eutropium profitetur. Suscipiēs autē illum miles super spatulas suas pertransiensq; ad ignem, voluit eum in medio flammarum projicere sed non valuit, nec desuper propriis humeris amovere: tāta enim adhæsione junxerat eum cum milite Spiritus sancti gratia, quod sicut mons immobilis persistebat. Accedētes autē ex officio simul omnes famuli domus, non tamen sine admiratione permaxima, cœperūt violēter pertrahere. Sed Sancti servus, illis omnino deficientibus, [sceleris auctorem morbo affligit,] firmiter persistebat: quē enim Spiritus sanctus stabilierat, ille peccatorum manibus moveri nō poterat. Mox Deus ex alto percutiēs militem, tam gravi vulnere interius vulneravit, quod videbatur sibi, ut deberet per mediū dividi, aut certe finaliter expirare. Cūq; sensisset in corde plagam, quasi lanceæ passionem sibi cælitus inflictam, ex qua procedebat tanta vis ardorum, ut videretur omnino deficere; clamat exinde sicut parturiens, & rugit dolore tam gravissimo stimulatus, ut nihil esset sibi aliud [nisi] de remedio cogitandum.
[9] [sed ad templum suum venientem sanat.] Cognoscens autem, experientia doctus, non posse se nisi per merita S. Eutropii ab illo dolore sanitatem recipere, nec hominē deponere, sicut anxius festinabat, nisi eum una cum dolii ostiolo, ad basilicam, in honore ejus apud Xantonas fabricatam, propriis humeris deportasset, sibi servum suum liberum redditurus (distabat autē domus militis ab ecclesia per sexdecim leucas) fecit necessario, quod dixit; hominē cum ostiolo apportavit, oravit ibi suppliciter Sanctū Domini sibi misericorditer subvenire, ingeminat prece [oris] ac cordis, copiosum profundit fluviū lacrymarum. Mirabile certe! facta oratione, statim superna providente clementia, omnis quiescit dolor, refrigescit ardor, coram altari deponit hominem, & maligni cordis velamen explicat universis. Ostiolum vero dolii dependet in ecclesia, in memoriale perpetuum tāti miraculi, usque in hodiernum diem, & in exemplum; ut [innotescat] quantis laudibus sit Sanctus iste quantisque præconiis extollendus. Fit exinde miles Deo humilis & devotus; & S. Eutropio perpetua familiarite subjectus. Sic fortitudo S. Eutropii militem superbum humiliavit; subjectum captivum, qui se sibi subjecerat, a malo liberavit; militisq; proterviam mirando miraculo in mansuetudinem commutavit.
ANNOTATA.
a Vna circiter ab urbe leuca ad meridiem distat vicus, S. Eutropii dictus, de cujus ecclesia hic arbitramur esse sermonem; idque suadet multitudo Clericorum, ex urbe affluentium, tamquam ad vicinum locum, uti in ejusmodi festivitatibus moris est.
b Precinacum vulgo Preignac, versus confinia Pictavorum, prope Thoram situm: distat Taleburgo (ubi transeundus fuit fluvius) leucis Gallicis 6, & hinc ad S. Eutropium trium leucarum iter est.
c Inculismensis sive Engolismensis diœcesis proxima est Xantonensi ad orientem; in hac ad fluviolum Nedum, vulgo le Nay, est Blanziacum vulgo Blansac.
d Tallia, census, a Tailler accidere; quia de capitali summa acciditur, domino præstanda; unde & Accisia quibusdam dicitur; & gabella, quasi munusculum, a Gabe donum.
CAPUT II.
Varii captivi ex carceribus liberati.
[10] In regno Franciæ quidam Miles Deo devotus, ecclesiam S. Eutropii annis singulis personaliter visitabat, quoniam ad ipsum præcipuo devotionis ferebatur affectu; cum autem tempore cujusdam cruce-signationis a devotus Crucem assumpsisset, & fidei fervore succinctus ad transmarinas partes cum ceteris militibus transmeasset, pro cultu Dei ampliando & Christi improperium vindicando: accidit, ipso qui disponit omnia permittente, quod quadam die cum Christiani viriliter armis militaribus contra paganos infringerent, iste miles captus est ab eisdem & gravissimis vinculis aggravatus, in quadā turri civitatis Babyloniæ, & omni miseratione postposita est inclusus. Ipse autem fiduciam habens in Domino, [Militem Babylone captivum,] pro sua liberatione B. Eutropii patrocinio se commisit; nullamque prorsus mœstitiam prætendens in carcere, sed nocte dieq, multam fiduciam habens, & Deo & B. Eutropio laudes uberrimas spiritu lætitiæ decantabat. Cumque pagani per interpretes intellexissent ipsum divinis laudibus incessanter insistere; a fidei firmitate ejus immutare animum conati sunt homines malefici, & eum per excogitatum novum genus malitiæ a bono proposito revocare: & apprehensum tandem militem in quadam arca fortissima, [& æneæ arcæ inclusum,] cujus coopertura erat supertecta de ære fortissimo, incluserunt, & a fide fundatum supra petram Domini avellere non potuerunt.
[11] Intelligens vero miles Christi de arca a custodibus ab eo super hoc requisitis, tempus illud acceptabile, festum videlicet B. Eutropii jam instare; ingeminabat suspiria, crescebant ejus desideria, & devotus cum lacrymis ajebat: Tali tempore solebā festum advocati mei B. Eutropii celebrare solenniter, & ejus limina visitare, sed modo compellor in arca & in tenebris latitare. Mira celeritas pietatis! Finis sermonis, finis est liberationis: statim enim adfuit S. Eutropius, qui illum simul cum arca de manibus infidelium eripiens, in eadē nocte, vigilia scilicet solennitatis ejusdem, apud Xanctonas imperceptibiliter, in medio suȩ ecclesiæ, apertis sibi ultro ante firmatis foribus, [Saatonis in templo suo sistit liberū:] deportavit. Ubi observantes sacras excubias audiens circa mediam noctem per ecclesiam decantare, intra se gemens & dolens ait; Heu jā ululant pagani, sicut lupi fortissimi, a Christianis obtenta victoria, capta præda. Sed paulo post Gallicum intelligens, obstupefactus se aliquantulum erexit; & versus cælum oculos elevās, vidit tabulas de coopertorio arcæ confractas, & locū ad exeundum liberum adinvenit. Quare statim exurgens, tamen non sine pavore, de arca, respexit circa se, recognovit ecclesiam, non dubitans se per Sancti merita liberatū. Convocatis ad ultimum omnibus ad se, qui in ecclesia vigilabant, in vocem prorupit laudis & gaudii, omnesque in stuporem convertit ac jubilum, narrans eis quantā in se beati Martyris expertus fuerat clementiam & virtutem, Audiens vero Domnus b Prior, qui tunc erat, descendit festinato gressu cū suis monachis ad locum, & videntes omnes tam admirandum miraculum, stupefacti proni ceciderunt in terrā, sublimis ac omnipotentis Dei gloriosa extollentes magnalia, & virtuosa merita Sancti ejus. Crebrescente itaque fama tanti miraculi, accelerat populus omnis; & videntes in tam aperto prodigio Dei pietatem Sanctique virtutem, ad devotionem & reverentiam excitantur; & ita ad confirmationem hujus rei adhuc arca in eadem ecclesia suspensa, cum quadam forti catena remanet, peregrinis advenientibus intuenda.
[12] cAlio quoque tempore cum guerra esset maxima sive inimicitiæ capitales inter Dominum de Pontibus, & Dominum Gaufridum de Wanchonio Dominum videlicet de Thalaborg in Xanctonis; Dominus de Pontibus sensim veniens armato exercitu super terram dicti Gaufridi de Wanchonio, multos homines captos, numero scilicet quinquaginta, secum abducit. Timens autem de evasione eorum, misit quosdam de d Turidubus suis, & jussit ut de ecclesia S. Eutropii vi vel amore inde compedes ferreos fortissimos apportarēt. Allatis vero multis compedibus, Dominus ille omnes mandavit in arcto carcere includi, & in illis compedibus, ne possent effugere graviter vinculari. [milites ex carcere liberat] Verum cum non haberent aliud consilium nec juvamem, cœperunt unanimiter omnes B. Eutropium ad sui miserendum affectuosis precibus lacrymosisque gemitibus supplicare: & qui fidei puritate totaque cordis devotione adhæserant fidelissimo Christi servo Eutropio, adfuit ipse protinus miserorum adjutor, & viros in carcere positos misericorditer visitavit. Nam nocte illa, cum custos castri, ubi detinebantur captivi, solicite vigilaret; & ne abirent cum magna diligentia pro viribus observaret; ecce subito B. Eutropius in globo igneo eis vigilantibus apparuit, veniens de Xanctonis versus Pontes directe: qui descendens ad locum mœrorum locumque tenebrarum, miro splendore totum habitaculum carceris perlustravit. Et quoniam dicitur, Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat qui custodit eam; frustra custos carceris circa eos vigilabat, quos Dominus eripere Sancti merito disponebat. [Ps. 126, 1] Ad illius enim ingressum in carcerem vincula de pedibus soluta sunt, catenæ de compedibus ceciderunt, [solutis vinculis & aperto ostio:] sponte aperta sunt ostia carceris, & iter eis ad exeundū libere est apertum. Sed cum adhuc visione vivifica perterriti exire nescirent vel non auderent, pius consolator Eutropius ipsos manibus apprehēsos foras leviter eduxit in plano, & eadem hora eademque nocte apud Xanctonas liberatos perduxit, suos compedes in manibus deferētes: ubi Deo & B. Eutropio gratias de tam largo beneficio concorditer exolverunt, & se sibi ex tunc humiliter subdiderunt. Crevit ex hoc Eutropii fama, virtus & gloria, excitatur fides populorum & devotio amplius inflammatur.
[13] Ceperat olim Comes Pictaviensis Vice-comitem de e Onnay, [duos obsides, oculis privandos] quem postmodum, filio pupillari ætate florente vice patris in obside suscepto, ad horam dimiserat. Vice-comes vero nec se nec filium liberare valens, multam indignationem Comitis incurrerat, in tantum, ut cara patris pignora, teneris non parcens membris, oculis truncari & excæcari statuisset. Vicecomes vero cum sua conjuge sub vulgari vestium textura clam Xantonas adiit, amictu dissimulato, facie exterminata minime cognoscendus. Illic sane filius suus captus servabatur in munitione civitatis, cum quodam puero sibi coævo compedibus eisdem constrictus, ita ut singulis pedibus concatenati ad invicem pueri arctius tenerentur. Quis referre posset vota & gemitus, quos utriusque parentes ante sepulcrum S. Eutropii pernoctantes, pro liberatione filii & sui absolutione lamentabiliter effundebant. Quod discrimen imminebat miserabile, paterna viscera usque ad emissionem spiritus concutiebant amari singultus & graves angustiæ. Dum autem sic orationi incumberent, [parentibus reddit.] dum se alterutrum conquerendo colliderent, genas unguibus, capillos manibus, pugnis pectora, fletibus ora, saxis genua, cubitis latera castigarent; adfuit Dei misericordia & S. Eutropii exorabilis potentia: nam repente pueri, sicut erant concatenati, compedibus ipsis affixi, parentum aspectibus asteterunt; quos illi subito contemplati, primo phantasma crediderunt; demum filium recognoscentes, S. Eutropio satisfacientes, alacres & cum gaudio redierunt.
[14] Non est silentio tradendum, quod olim Creator omniu dignatus est per meritum S. Eutropii facere miraculum, in civitate, quæ f Sancia Dei dicitur; in qua cum suis salmariis quinq; sunt mercatores capti, qui acceptis singuli magnis ferreis compedibus in suis cruribus & manu, in nimis fortem g arcam sunt retrusi. Inter cetera igitur sua incommoda, una die, non causa misericordiæ, sed potius crudelitatis; eo quod omnis potus sit eis negata facultas, salitis carnibus refecta sunt eorum corpora. [Quinque captivos, siti vexatos,] Cum itaque sitis anxietate essent vexati, S. Eutropii cœperunt magnis vocibus præconia postulare, quatenus subvenire illis divina & ineffabilis clementia Dei dignaretur. Cum vero præ sudore ac diuturna obsecratione valde lassati siluissent, senserunt ventum carissimum ac suavissimum penetrasse arcam, per mediumq; illorum transisse: quo refrigerati ac delectati, præ lassitudine somno sunt gravati, pariterq; omnes dormire cœperunt. Tum siquidem personam, ad instar Clerici vestibus albis induti, intrasse ad eos aspiciunt, & quasi eos a somno excitasse, & ut discederent, imperasse. Cui illico responderunt & dixerunt: Quomodo possumus hinc egredi? Bene, inquit, poteritis. Statim ipsi a somno expergefacti, colloquium de visione quam viderant inter se habere cœperunt. Interea funis, quo arca circumligata habebatur, [dissoluta qua claudebantur arca,] abscinditur; cujus abscissionis sonum ut audiunt captivi, a custodibus visitari se autumant. Deinde cœperunt ruere ligna desuper arcam, ubi fuerant posita onustandi gratia. Tunc aiunt inter se, Non sunt hic nocentes custodiæ, sed meritis B. Eutropii sunt visitationes Regis cælestis gloriæ.
[15] Itaq; intelligentes demum adesse auxilium sibi, O Sancte Eutropi, inquiunt, accedere digneris ad tuos famulos, & abrumpere a nobis laqueos ne moreris. Statim locus ubi arca insidebat intremuit, ac tota fabrica arcæ cum magno sonitu concutitur, & omnis junctura ejus dissipatur: cavillas h jam laxatas arcæ ad se dentibus captivi trahunt, & anterior pars ejus in terram dejicitur. Tunc scapulas apposuerunt coopertorio, atq; retrorsum retorto læti omnes exierunt de habitaculo. Cumque essent egressi, cœperunt esse stupefacti, [& compedibus fractis,] nescientes quid agere deberent, dum adhuc vincula circa se unusquisque illorum putaret habere. O sancte Eutropi, inquiunt, si placet tibi, nos ab his vinculis absolvere digneris. Post hanc vocem submissis ad pedes luminibus, nihil viderunt se habere e vinculis. Denique respexerunt in fundo arcæ, ac sua omnia exinde levaverunt vincula. Quare ea tenētes manibus, circumquaque cœperunt conspicere attentius, si in ullam partem posset aditus inveniri, quo exire quivissent intrepidi. Erat enim locus quo ipsi detinebantur captivi, quoddā appendicium extremæ partis domus i Præpositi; & idcirco nullum habebat exitum vel introitum nisi per medium domus Præpositi, ideo nesciebant quo fugæ auxilium expeterent.
[16] Tunc unus ex illis sociis ait, Pergam ad ostium domus, introspiciamq;, si forte habitatores defuerint. [inspectantibus custodibus egredi facit,] Qui cum infra ostium misso capite circumspiceret, omnes ad mensam vidit residētes, & sua terga contra illam partem tenentes qua per aliud ostium domus erant exituri. Qui reversus ad socios ait: Ego nempe, quia omnes comedunt, & transitum post dorsum eorum habiturus sum, egrediar. Et hoc dicto, complicans sub axilla vincula, cœpit egredi. Quo viso, socii sui secuti sunt eum. Illi vero, qui ad mensam residebant, ut sonitum pedum egredientium audierunt, faciem ad illos verterunt, & eos viderunt, & nihil tamen eis dixerunt. Deinde venerunt ad portam civitatis, quam quidem clausam ac janitorem secus illam sedentem invenerunt; aperientesque eam transierunt, nihil autem a janitore audierunt. Cumque transitum haberent per quemdam pontem, ante se multitudinem videntes hominum & mulierum, per aliam viam reflexerunt gressus suos, in qua habuerunt obviam multitudinem boum, qui gressus suos figunt, fugientibus dantes locum, & capita in aliam partem reflectunt. Ipsi vero ecclesiam B. Germani k ante se respiciunt taliter, quod alloquuntur monachum, quem ante januam reperiunt: Aperi nobis quantocius, quia dum sumus liberati meritis B. Eutropii, consequuntur nos inimici nostri. Qui confestim aperuit eis, & illi cum magna velocitate ingressi sunt.
[17] Postea cum advenisset Præpositus, [qui vincula sua Sanctonas adserūt,]ita locutus est eis: Cum hoc non sit dubium, quin divinum vobiscum sit comitatum auxilium; tamen vobis non concedam abscessum, nisi mihi reddideritis vincula, quibus circumligati fuerant vestra crura. Tunc aiunt illi capti, etiamsi tota hebdomada contigerit nobis manere absque cibariis, non reddemus tibi vincula; sed illi portabimus, qui nos ab ipsis misericorditer liberavit; fitque omnis populi proclamatio contra Præpositum, eo quod nullam vim inferre præsumat hominibus, qui liberati essent divinis auxiliis. Tandem aperta ratione superatus, fiduciam firmam concedit captivis, suscipiuntur a civibus, reficiunturque largis dapibus. In crastinum vero occultis tramitibus, licet cunctis aspicientibus, catenas in suis humeris deferentes, egressi sunt ab eorum finibus, tendentes in suis suorumque patrociniis reparare se cibis & vestibus. De hinc venerunt ad B. Eutropii limina, in cujus altari sua offerunt vincula: post redeunt in suam patriam, mira ac preclara miracula divulgantes.
ANNOTATA.
a Hinc intellige seculo circiter 12 hæc acta esse, vel etiam serius.
b Priorem hunc Ordinis Cluniacensis fuisse colligitur infra ex num. 22, quæ alia temporis nota est: & in Bulla Paschalis 2 ad Pontium Abbatem Cluniacensem an. 1109, inter Prioratus Cluniaco subjectos numeratur S. Eutropius.
c Pontes urbs, duplo longius ex una parte Xātonibus distās, quam Thaleburgum ex altera; a subliciis pontibus (quibus insternitur Singona fluvius, plures ante urbem insulas faciens) nomen accepit teste Massono.
d Ita scriptum erat, sed suspecta mihi scriptio est: sagacior alius explicet vel corrigat: ego carcerum præfectos intelligo.
e Suspicor esse oppidum quod in tabulis Pictaviæ Aunay scribitur, inter Pictavos & Santonas, & his quam illis duplo vicinius.
f Hic rursus Oedipo opus foret, cum hujus nominis civitatem nullam tota Gallia reperiam.
g Arcam hanc fuisse ligneam, funibus circumstrictam, & desuper lignis oneratam, mox apparebit: & crudele illud custodiæ genus eo tempore usitatum fuisse, jā satis liquet ex dictis.
h Cavilla, clavus ligneus, Francis Cheville.
i Præpositus, usitata etiam hodie Gallis phrasi, rei capitalis Præfectum notat.
k Fuit hæc aliqua suburbana ecclesia, ad quam prægressos mox assecutus Præpositus est.
CAPUT III.
Profanantes festum ejus puniuntur, energumeni liberantur.
[18] Vir quidam de castellania de Blanzach, Engolismensis Diœcesis, ignorans S. Eutropii virtutem, egressus foras in agrum cum suis bobus in die festi sui, ut terram excoleret, cum se præparasset ad opus, quidam Miles iter faciens per locum illum, devotus S. Eutropio, [Festum suum prosanans cæcitate percutitur] eum corripens dixit ei: Dimitte homo, dimitte opus tuum inceptū, cum operari non licet; hodie est festum B. Eutropii, quod digne debet ab omnibus memoriæ commendari, & solenniter cum reverentia celebrari. Verum cum nec timore Dei, nec reverentia Sancti, nec admonitione devoti Militis, perversi hominis temeritas refrænaretur, sed pertinaciter operi insisteret inchoato; verbo contumelioso respondens, ait: Ego terram meam arabo, Eutropius autem se de suis monachis intermittat. Nec mora vix de ore verbo pernicioso egresso, addidit Deus ad gloriam Sancti sui miraculum & flagellum. Mox enim ut aratrum cum una manu apprehendit, & cum altera virgam, in qua erat ferreum instrumentum defixum in capite, levaret ad opus; sic virtute mirifica utraque manus suo instrumento cohæsit, ut ad ventris dimissionem digitos [non] valeret aliquatenus relaxare: ipsum etiam interius & exterius tanta percussit cæcitate, quod quidquid operabatur contra eum divina potentia, penitus ignoraret. Nam boves illico faciem verterunt ad iter, & ipsum ad Sancti ecclesiam multis videntibus, & de tanto prodigio admirantibus, ipso ignorāte quod ageret, adduxerunt. Ubi lumine quod amiserat cælitus accepto, compunctus corde, ante sepulcrum sancti Martyris dedit lacrymas, & pœnituit de commisso, seq; Deo & B. Eutropio humiliter devovit; [& sanatur:] promittēs ut quamdiu viveret suum festum coleret, & in signum servitutis, ejus sepulcrum annis singulis personaliter visitaret. Mirabile dictu! Statim voto emisso, & promisso devotæ subjectionis dato, sic homo infelix pristinæ restitutus est libertati, quod per seipsum instrumenta deposuit: cunctis qui aderāt Deum laudantibus, Sanctiq; virtutem, qui tam mirabiliter percutit & sanat, vulnerat & medetur. Instrumenta vero usque hodie in ecclesia dependent, in recordationē tanti miraculi, & ut populorum devotio ad festi recordationem amplius augmentetur.
[19] In castro de Tallaborgh prope Xantonas accidit, quod quidam devotus, [alius ei devotus] qui B. Eutropio devote & humiliter serviebat, & singulis annis ejus tumulū devotius visitabat, quadam die, completa peregrinatione sua, rediens ad domum propriam, invitavit totam viciniam, ut amplius faceret S. Eutropium honorari & ad consimile alios incitari. Sed hostis antiquus, qui semper circuit quærēs quem devoret, voluit ipsum a bono jā incepto penitus revocare. Nā uxor ejus propria, plena dolo, fraude & malitia, quȩ fidē thori minime conservabat, & cuidā lenoni amore illicito adhærebat; voluit eū occidere cum securi. Sed noluit Deus permittere tantum malum; innovat Deus signa, immutat mirabilia, & honorificat Sanctum suum. Non potuit mulier levatas manus cum securi deponere, [obrigescente uxoris perfidæ manu] non potest meritrix virum occidere, non potest Dalila comam Sampsonis præscindere, non potest ancilla Petrum decipere, non potest alienigena pervertere Salomonem. Adfuit præsidio S. Eutropius, adfuit præsidio pater pius, quem toto cordis desiderio diligebat; peregrinum suum, positum in periculo, facit tutum; nec est pro lenocinio homicidiū subsecutum. Stat mulier cum instrumento manibus elevatis, fatetur quod, facere voluerat, ad spectaculum prolibus adunatis. Sed tantum facinus ilico veniam non meretur: oportuit enim, quod vir suus eam ad ecclesiam Sancti duceret, ut fide ac devotione, quam habebat ad ipsum præcipuam, uxori suæ sibi contrariæ valeret veniam obtinere. [liberatur a nece,] Factum est enim quod mulier cum viro suo vacans orationibus per triduum vigilavit: & post, confesso in præsentia omnium suo facinore, meritis B. Eutropii & devotione sui peregrini, manus elevatas laxavit, [& ipsam a pœna solvit.] securim deposuit coram altari; sicque in statu pristino restituta, similiter cum viro incolumis ad propria remeavit. Posita fuit securis in eadem ecclesia, inter multa genera instrumentorum, in conspectu peregrinorum venientium; ut cognoscant cuncti, quanta potest apud Deum S. Eutropius suis precibus obtinere.
[20] Alio quoque tempore, solennitate S. Eutropii, quidam carpentarius, [alius violate festo intismescens,]dum se præpararet ad ungendum sottulares suos; quidam alius, majorem habēs devotionem ad Sanctum, dixit ei: Hodie festum est B. Eutropii, istud facere vobis non licet. Ille vero indignanti animo piam monitionem non suscipiens, reflexo oculo illum respexit; acsi Sancti haberet potentiam in contemptum; & cessare noluit; sed opus quod inceperat, terminavit. Cum vero se vellet de illis sottularibus calceare, factum est divino judicio ad Sancti gloriam, quod statim incepit homo pertinax ingrossari; & post paululum in tantum est ingrossatus, quod nisi cum magna difficultate se poterat aliquantulum inclinare, nec cum manu pedes attingere. Igitur pœna edocente Sancti recognoscens virtutem & merita, contritus mente & condolens de peccato, [ad sepulchrū sanatur.] ad ejus sepulcrum est flebiliter deportatus. Dum autem homo ita despectibilis ibi perseveraret in affectuosa & humili prece, membra cœperunt attenuari; & celerrime obtinuit, quod fideliter postulavit. Sequenti namque die sanitatem integram obtinens, domum propriis pedibus est reversus, qui per alios fuerat apportatus. Multi etiam alii, dum B. Eutropii festum contemnunt celebrare, mirabiliter sunt puniti: sed postmodum peracta pœnitentia mirabilius sunt meritis ipsius liberati.
[21] Alius homo de Episcopatu de a Nantes tantum erat turgidus infirmitate hydropis, quod nullo modo videre poterat crura sua. Positus itaq, [item hydropici, vir] in angustia vehemēti & auxilio desperatus humano (expenderat enim in medicos multam pecuniam sanitatis amore, sed nullo potuit medicinali suffragio adjuvari) tandem ad S. Eutropii patrocinium devoto affectu & prece humili se convertit. Quadam enim die circa festum Pentecostes votum vovēs se fecit ad sepulcrum sancti Martyris apportari: ubi S. Eutropius multis precibus exoratus est, & sibi perfecte diu desideratā contulit sanitatē Alia mulier de vico b S. Joannis de Angely Xantonēsis diœcesis tantum erat inflata, [& mulier] quod vix progredi poterat: quæ se fecit ante S. Eutropium portari tari per aquā in quadā navicula usq; ad portum apud Xantones: & de portu usque ad ecclesiam, suorum fuit manibus deportata: quæ perducta in eadem ecclesia ante sepulcrum Martyris, novem diebus vigiliis & obsecrationibus interventu S. Eutropii meruit salubriter liberari.
[22] [energumena liberatur, ] Iterum commendemus memoriæ miraculum, quod amplius narrantium actione commendatur. De territorio Burdegalensi, a parentibus quædam insana mulier ad Sancti sepulcrum tracta, non statim incolumitate sibi reddita, dimissa est a suis, sicut res vilis, despectabilis & abjecta. Quæ multo tempore importuna omnibus oratoribus, sub divo pernoctans, frequenter a pueris imperebatur luto & lapide; habebat autem aliquodlucidū intervallum, in quo a Sancto remedium postulabat. Contigit autem S. Hugonem c Cluniaci Abbatem monasterium S. Eutropii visitare, sicut proprium Ordinis Cluniaci insigne cœnobium. Suscipitur autem vir Apostolicus a Fratribus vestibus ecclesiasticis indutis processionaliter, ut decebat. Illic furibunda mulier, gressu concito accurrens, aspectui sancti viri se exposuit, oculis turbida, facie turbulenta, stridens dentibus, lingua protracta, capillis hirsuta, maligno spiritu agitata. Vir autem sanctus, dum mulierem illam horribilem vidit, in se aliquantulum stupefactus, se primo signo Crucis muniens, post insanam mulierem, oratione prævia, aqua benedicta circumsignans, solus ad sepulcrum Martyris vadit, ipsum pro infelici muliere cum lacrymis oraturus. Mirum certe! cum vir Dei orationi insisteret, infelix mulier terræ prostrata, cum multo sanguine reptile quoddam, œstro consimile, vivum & repens evomuit, meritisque B. Eutropii & intercessione sancti Abbatis perfectæ se sensit redditam sanitati: rediitque postmodum comitata suis ad propria, admirationem faciens omnibus, qui eam insanire prius viderant, modo videntes esse [quasi] de mortuis revocatam. Sanctus postmodum Hugo œstrum sibi jussit afferri in quadam tabula, ostendens illud formam esse dæmonis, qui vile spectaculum omnibus in memoriam tanti facti demonstravit.
[23] [item alia:] Altera quedam mnlier, Vixendis nomine, de civitate d Agenno, divina permittente justitia, male a dæmonio vexabatur: nunc enim in ignem sese desperate projiciens, nunc collidens in terram, nunc mordens se, caput suum laniabat miserrime & sanguine cruentabat: singulis autem diebus ipsam prædicta vexamina tantum vexabant, quod vix plures ei obsistere poterant, quin propria extraheret vestimenta. Ducitur autem a parentibus ad Sancti ecclesiam mulier infelix, ut per digna ejus merita eam dignaretur Dominus a dæmonio liberare. Mirabile auditu! Cum ante fores ecclesiæ ligatam tenerent, (non enim permittebat Sanctus Dei, diabolum, pacis inimicum, intra ecclesiam recipi) ecce pius pie miserorum miserator, huic mulieri miseræ, miserabiliter laboranti, illico advenit: ad cujus mirificam præsentiam ille malignus spiritus, mulierem obsidens, indignabundus discessit; mente scilicet & corpore mulierem, prius obsessam, liberam derelinquens. Mox ingressa mulier ecclesiam, cum multa secularium admiratione, qui tunc aderant, ad sepulcrum Martyris festinanter accurrit, ut gratias illi devote exolveret, cujus virtute mirabili & pietate amabili se noverat mirabiliter liberatam.
[24] [maniacus sanatur;] Romanus S. Eutropii refert de seipso, se mente captum fuisse, & rationabili intellectu destitutum, a suis parentibus magis attractum, quam ductum ad sancti Martyris suffragium postulandum: qui gravius urtica penuriæ puncti, quam sui ægri miseria compuncti, victu deficiente, in alia patria dimisso quem adduxerant insano, ad propria suus reversi. Æger vero impos animi, puerorum multis succumbens injuriis, irrisione & colap his durius quam ipsa fuit amentia, est affectus. Post paucos vero dies, miseratione Sancti Martyris, Romanus ille sensu recuperato & intellectu, factus immemor beneficii, ad suos redire parentes attentius anhelabat. Quapropter voluntati propriæ satisfaciens, templo Martyris dimisso, usque ad castra (ad Pontem vocant) veniens, a pueris interceptus est & cognitus, quia apud Xanctonas ei stulto illudere solebant. Nec mora sublato clamore, luto & cœnulentis platearum purgamentis, stolidiorem hominem insectantes, omni superjecta spurcitia deformem hominem vix deserunt. Deturpatus denique miser homo, totus extra se factus, amentiam iterum incurrit; reversus tamen parumper ad cor, ad S. Eutropium iterum rediit, misericordiam denuo posciturus, quam superbus perdiderat & ingratus. Affuit Sanctus revertenti, nec contempsit alienigenam, sed suum fecit indigenam, sanitati integerrimæ restitutum. Romanus siquidem ab illo tempore Sancti sepulcrum non deserens, altaris custos constitutus scopis mundat, verrit pavimentum, & medico suo S. Eutropio devotum exhibet famulatum; pertimescens, ne si forte recederet, sibi deterius eveniret; propter ingratitudinem enim pejora infliguntur.
[25] Cum in Burgo S. Eutropii de Xanctonis habitaret quidam citharista, Benedictus nomine, [Citharœdus, S. Eutropis templum profanans,] non opere, victum suum cum cithara modulatis vocibus a transeuntibus quæritabat: sed quia prædictus citharista non Deo sed denario decantabat, quamplurimum attulit amaritatis Martyri Eutropio modulatio citharistæ, sicut statim certis indiciis est ostensum. Nam miser homo, dum citharam percutiendo per ecclesiam discurreret, genitali infirmitate percussus, in conspectu omnium horribiliter cecidit, veluti deberet finaliter expirare. Parva vero morula interjecta, [morbo] joculator ille ad se rediens, compunctus & pœnitens, voce lacrymabili culpam recognovit, votum faciens Deo & Sancto, se illa arte numquā aliquid de cetero lucraturum. Denique vero voto emisso, meritis Sancti & devotis intercedentium precibus, restitutus est pristinæ sanitati. Verum Sancti oblitus beneficium, ad simile rediit, sicut canis ad vomitum, peregrinorum vigilias subsecutus, ipsosque ad vanitates magis quam ad devotionem excitabat, citharam melodiis, ut erat solitus, adaptando. Sed quoniam Deus non solum sit ipse largitor misericordiæ, sed etiam malorum potentissimus vindicator; factum est, quod dum miser homo citharizando per ecclesiam inter vigilantes saltaret, cœpit omnibus videntibus terræ collisus se per pavimentum volutare, ore frendens & dentibus membra corporis discerpens, ac si maligno spiritu vexaretur. Quid plura? chordæ citharæ rumpuntur, & ipsa cithara validiori impetu usque ad summitatem interiorem ecclesiæ evolans minutatim confringitur; omnes reddens viso miraculo attonitos & stupefactos. Quid immorer multis? Iusto enim judicio fuerunt novissima illius pejora prioribus, [ac deinde morte punitur.] propter ingratitudinis vitium: nam infelix homo, qui plausu temerario ad ecclesiam per se venerat, per alios fuit ad domum suam dolore anxio reportatus; in crastinum autem mortuus est sceleratus, inferni mancipium & filius tenebrarum.
[26] Alia quoque mulier, de vico qui vocatur e Loserac prope Xantonas, quadam perturbatione pavoris tantam incurrit amentiam, [sanantur, maniacus] quod penitus amiserat rationem, intellectum & sensum; & totum ejus corpus ita effectum fuerat inquietum, quod vix aut minime a pluribus teneri poterat, sed inter manus detinere volentium horribiliter se frangebat. Denique duo filii, quos habebat, non sperantes apud hominem invenire remedium sanitatis, ad S. Eutropii merita præcordialiter se convertunt. O Sancte Eutropi, Martyr Dei sanctissime! o lucerna totius populi, refugium & juvamen! tibi matrem offerimus, tibi commissam f devotamus, & a te sanitatē ejus tota devotione deposcimus. Festinato igitur matrem ligatam funibus ad ecclesiam ejus deferunt, & ante altare matrem missam deponunt, ubi novem diebus & totidem noctibus tenuerunt. Die autem altera, munere perfectæ liberationis accepto, cum rationis industria & vivacitate sensuum, domum rediit, gaudens & exiliens & laudans Deum, ac si nullo tempore malum aliquod persensisset.
[27] [& alius simili malo laborans] Tempore æstivo quidam nauta de Britannia, civitate quæ dicitur g Campercorrenti, venit nagivio cum pluribus sociis apud h S. Severianum; ibique in lecto ægritudinis per dies plurimos decubans, demum morbo gravissimo afflictus ac prolixitate illius languoris detentus, in furiam est conversus. Socii autem illius, pietate sociali pro ipso Deo votum facientes & S. Eutropio, apud Xantonas ad ejus tumulum vinctum manibus & pedibus, cum magna cordis mœstitia adduxerunt: & ita ibi ligatus & detentus per novem dies, sociis suis pro ipso obnixe voce gemebunda ad Sanctum proclamantibus, pernoctavit: nullum tamen tunc obtinuit remedium sospitatis. Expletis vero novem diebus, homines illi, nihil amplius boni de salute socii sui sperantes, reversi sunt cum infirmo ad S. Severianum, ipsum ægrotantem ad partes suas reducere proponentes. Tamen cum ad merita B. Eutropii devoverunt eum, iterum adduxerunt. Cum autem ad ecclesiam beati Martyris ipsum perducerent, in compedibus & manicis ferreis illico posuerunt; ibi enim tam fortiter corpus suum agitabat, quod catenas totaliter disrupit & vestes proprias dilaceravit. Posito autem ipso in catenis ferreis per aliquod spatium temporis, exinde exivit & eas pariter confregit, & per vias & campos fugam arripuit, & vestem suam exuit, nudusque huc & illuc discurrit. Sacrista vero ecclesiæ, videns quod fugam arripuerat, statim fuit eum prosecutus, ipsumque per campos & villas investigavit. Invento autem ipso, ad ecclesiam sanctissimi B. Eutropii propria voluntate ac spontaneus revenit; rogans eum & supplicans cum gemitibus & suspiriis, quatenus in compedibus & manicis ferreis strictius iterum poneretur. Completis autem novem diebus noctibusque & amplius, sanctissimus Martyr Christi eum in pristinum sensum & naturalem intellectum divina gratia sibi restituit, sanus & incolumis cum amicis, gratias agens Deo & beatissimo Eutropio, ad propria cum gaudio remeavit.
ANNOTATA.
a Nannetensis Episcopatus in Britannia Armorica est.
b S. Joannis de Angeliaco abest Sanctonis 7 vel 8 leucis ad septentrionem,
c S. Hugonis Cluniacensis Vitam dedimus & illustravimus die præcedenti.
d Agennum, Aquitaniæ civitas, ad Matronam flumen.
e Hujus vici nomen deest in tabula Topographica Xantonensi: sicut & quædam alia infrascripta.
f A Devotare ducitur Devotatio, apud S. Augustinum; & Devotamentum, apud Tertullianum: sed utrumque in sequiorem sensum pro execratione sumitur.
g Corisopitum, vulgo Kempercorrentin, in extremo Britanniæ Armoricæ cornu.
h Forte scribendum, S. Savinianum, hujus enim nominis vicus, a portu cognomen habens, notatur infra Thaleburgum, & adverso Carentono subiri potest navibus.
CAPUT IV.
Alia S. Eutropii beneficia.
[28] [contracta sanatur:] Refert Willelmus Bernardi, quod mulier quædam Stephana, manibus contracta, brachiis & cruribus debilitata, per decem & septem annos in domo eleemosynaria illius monasterii languens decubabat; quodq; quodā naturali candore membrorū enormitatē obduxerat, ad compassionē sui visitatores suos invitabat, ipso intuitu simplici & venusto provocans quoslibet e populo ad suæ obsequium servitutis. Cum vero tanto tempore, jam sine spe redintegrandæ salutis, lectum nisi aliorum manibus ingredi non valeret; quadam nocte, cum solennia sancto celebrarentur Eutropio, multa cum peregrinorū confluentia & Clericorum multitudine copiosa; ante ipsos nocturnales hymnos, S. Eutropius, collegis duobus assumptis, S. Martiale videlicet & S. Leonardo a Abbate, mulieri adstitit in ecclesia ægrotanti, quam mirabili claritate illustrans signoque Crucis ambiens, ut surgeret imperavit. Illa vero debilitatem manuum & pedum demonstrans voce querula muliebriter, impossibilitatem imperatæ obedientiæ asserebat. Mox contractam pastorali baculo, quem manu gestabat, tangens, sanam reddidit, & suorum sociorum nomina indidit. Femina autem, nervorum vigore relaxato, membra pedetentim extendens; surgens incolumis, manus ad tactum indociles porrexit, pedes, ad gressum prius inutiles, adaptavit: adstantes vero, audientes membrorum crepitantium sonum, non solum admiratione replentur sed & gaudio, videntes eam erectam stare, quam primo in stratu gestatorio frequenter adductam suis eleemosynis per decem & septem annos aluerant, & modo videbant perfectæ redditam sanitati.
[29] Quidam e Francia, multum b personatus, captus oculorum cæcitate nativa, suorum obsequio servorum, causa orationis, iter ad S. Jacobum arripuerat; qui per Xanctonas transiens, tramite inflexo, ad Sancti Eutropii sepulcrum vota plurima obtulit; & munera pluriora emendo, paulo post itinere peracto, reditum per Vasconiam faciens, suorum servorum insidias perpessus est, quas subnecto. [Cæco a suis spoliato ac deserto] Instigante enim diabolo, cupiditate pecuniæ quam in sumptus itinerum portabat, servi illi, omni malitia pleni, cæcum Dominum, quem ad secreta naturæ divertentem extra viam stratam fallaciter eduxerant, ibi hominem, lumine oculorum privatum, denariis, equitaturis & rebus omnibus privantes, solum in solitudine dimiserunt. Ille vero quasi truncus inutilis jacens, se sentiens destitutum; altius voce querula opem prout poterat exposcebat. Audientes autem clamorem peregrini, ad ipsum perterriti diverterunt. Cum vero ipsum invenissent, intelligentes suum miserum eventum, moti pietate, cum lacrymis & dolore adducunt in via publica, ubi aliquod subsidium pro alimonia exhibentes, in quodam tugurio dimiserunt. Ille autem, ut erat destitutus humano subsidio, dolorosis vocibus lacrymosisq; gemitibus Sancti patrocinium flagitabat, Denique cum specialem ductorem non haberet, manuum auxilio venit cæcutiens ad Sancti ecclesiam, narrans suum omnibus infortunium cum mœrore.
[30] Cognoscentes autem Fratres hominem, quem ante viderant, de divite factum pauperem, miserti, & sicut proprium est monachorum promptum sibi beneficium obtulerunt. Cum vero per plures dies inter monachos fuisset, recedendi ab eis licentiam cum multis gratiarum actionibus requisivit; qui sibi liberaliter equum & famulum pecuniamque in via tribuunt abundanter. Cumque omnia parata essent sibi necessaria, essetque in promptu recedendi; ductus divino flamine, ad Sancti sepulcrum accessit: ubi se ad terram prosternens, manibus ad modum crucis expansis, cum lacrymis orans, Sancti merita proclamabat. Non defuit ille indefessus miserorum adjutor precibus supplicantis: nam subito supinus ante altaris crepidinem repente ruens, [visus restituitur:] de folliculis, ubi oculi sedem habent, sanguinem emisit; qui palpebras, faciem & pavimentum cruentavit, & oculos aridos mirabili virtute in locum suum pristinumque vigorem restituit. Extollitur exinde clamor ad æthera, vici resonant & compita, populi concursu, iuvenum plausu, campanarum pulsu, civitas & ecclesia resonat, omnesque pariter ad Christi amorem & Sancti reverentiam ferventius inflammantur.
[31] Quoniam dicitur, quod bonus pastor animam suam ponit pro ovibus suis, [Ioa, 11, 11] quidam homo de Copinaco se & sua animalia, quæ habebat, B. Eutropio tamquam bono pastori fiducialiter commendavit; credens ea per ipsius virtutem posse a luporum morsibus custodiri. Aliter autem accidit quam sperabat: nam quadam die, Deo permittente ad honorē Sancti & gloriam cum pueri domus gregem porcorum per agrum absque pastore permitterent oberrantem; ecce lupi rapacitas furtivos ad prædam concitans gressus, unum de grege, quem homo inter ceteros Sancto devoverat, dentatis faucibus repente sustollens, latratum canum clamoremque pastorum minime veritus, cum eo fugit ad silvam. Redierunt pueri ad hospitium, referunt damnum, mirantur omnes, qui aderant, quomodo prævalere potuerit lupus porco, Martyri devotato: de qua redum inter se contendunt, & ut lupum quærant intendunt famuli, [optantes columbas S. Eutropio offerre, illas prodigiose nanciscuntur,] habentes plus de simplicitate puerili quam discretione; [vident volantes gregatim columbos; & Putatisne, inquit eorum unus] isti columbi, remigio alarum demisso, humiliati se Martyris exponent manibus? Utinam speciosas aves & angelicas Beato possemus portare Eutropio, Angelorum collegæ amabili, & hujus patriæ venerabili tutatori. In hæc verba duo de columbis, nive candidiores, gallinis domesticiores, super humeros imprecantis mansuetius insederunt: attoniti autem iuvenes & miraculo exhilarati, quod inceperant iter alacrius emensi, juvenem columborum bajulum usque ad ecclesiam S. Eutropii alacriter subsequuntur.
[32] Erat enim tum temporis Sancti venerabile corpus ante altare in quodam tumulo positum, quod postea sicut hodie patet cum cistella plumbea, velut antiquitus reconditum habebatur, honore condigno consignatum fuit in mausolæum & competentius collocatum. Cum itaque prædicti juvenes, cum illo primo, qui avibus erat insignitus, appropinquarent ad tumulum: columbæ ultro blando volatu super thecam sancti Martyris resederunt. Mirantur non modicum circumstantes, & aves quasi cælitus missas dimiserunt in templo, eas tangere formidantes: columbæ vero circa corpus sedulitate familiari excubantes, [quæ ad sepulchrum ejus manent:] ipsæ non modico naturali deposito pavore, victum juxta Sancti pignora perceperunt, sicut a pluribus, qui viderunt, fuit sufficientissime approbatum; nec a loco sancto defuerunt, sui spectaculum pro obsequio exhibentes, usque quo corpus venerabile fuit inferius cum canticis & laudibus & miraculorum claritate repositum.
[33] Nobilis quidam c senilis, cum regionariis suis S. Jacobum adiit; in reditu vero ad monasterium S. Eutropii veniens, quem inter Sanctos Dei & amicos suum elegerat Patronum votis & orationibus & multis donariis se devovit. Alio autem tempore, ardore caritatis accensus, signo sanctæ Crucis se muniens, Hierosolymam petiit, ibi contra paganos pugnaturus, pro fide Trinitatis per effusionem sui sanguinis amplianda. [hærente in visceribus ferro incurabiliter saucius,] Cum itaque quadam die per quamdam incederet viam prope civitatem Hierosolymitanam, in qua pro inferenda morte militibus Crucifixi lupinæ insidiæ latitabant; quidam ex insidiis surgens ipsum cum sagitta sua tam letaliter vulneravit, ut nulla prorsus superesset spes recuperandæ sanitatis: remansit enim sagitta in visceribus, quæ sibi dolorem vehementissimum infligebat. Cum igitur judicio medicorum omnium, scilicet quos ibi terrarum invenerat, ipsi tam graviter vulnerato impossibilis esset curatio; pro eo quod sagitta in interioribus inclusa minime poterat reperiri; ad domum rediens, gravius ultra vires ferrum, quod portabat, vix sustinens, jam per quatuor annos visceribus putrefactis, audita virtute sancti Eutropii, habitaque cum diligenti indagatione de suis miraculis veritate, ad ejus patrocinium, quanto poterat affectu quantoque desiderio, fidentissime se convertit; & salutem, quam nusquam reperire poterat, ab eo suppliciter imploravit.
[34] [id sibi ad sepulcrum extrahi sentit.] Veniens demum ad Sancti sepulcrum, dum ibi assiduis pernoctationibus lacrymosisque precibus homo tam miserabiliter afflictus insisteret; ecce medicus salutis, Eutropius videlicet, quasi statim sagittam obfuscatam tanti temporis rubigine ejecit mirabili virtute de corpore vulnerato, manuumque suarum suavi contactu expulsa omni viscerum putredine, restituta carne, solidatoque vulnere, contra spem humani consilii ægrotantem integræ restituit pristinæ sanitati. Sentiens autem se ita perfecte sanatum, in vocem divinæ laudis & B. Eutropii prorumpens, Dei misericordiam & Sancti virtutem, tamque insigne miraculum ad honorem sancti Martyris explicat universis: qui videntes in tam aperto prodigio B. Eutropii potentiam, admiratione simul & gaudio replebantur, ipsumque laudum præconiis extollebant. Fecit autem fieri nobilis iste sagittam argenteam, quam cum ferrea, quam diu portaverat inclusam in corpore, ante altare sancti Martyris suspendit, ad spectaculum populi, ut tam nobile miraculum omnes ad Sancti amorem & reverentiam incitaret.
[35] [militi creptus equus redditur:] Gregorius homo de Barbejaco, miles de novo factus, non tamen de militari genere procreatus, cum accinctus fuisset militari apparatu, equum sortitus est bonum & habilem ad militiæ officium exequendum; confidebat enim cum ipso se esse in non usitato officio aptiorem, & contra suos adversarios fortiorem. Quapropter ad S. Eutropium veniens, nobilem nobilium protectorem, suum devovit equum; pro eo pretium obtulit, & in sua custodia fidentissime commendavit. Contigit autem non multum post, quod in hostium manibus cecidit, suumque equum perdidit tenerrime dilectum. Rediens vero pedes domum anxius, præ dolore noctem ducebat insomnem, spe deposita ulterius militandi; lamentabaturque frequenter pro equo perdito, quia præ nimia paupertate unde haberet alium, non habebat. Sed cum [quidam] e notis suis deridentibus dicerent ei, non sentientes Sancti virtutem; Putasne S. Eutropius, quem clamitare non cessas, cum distet a te decem leucis, equum perditum tibi restituat? Ille vero multo magis confisus de Sancti curiali virtute, intra se clamabat: S. Eutropi, redde mihi equum perditum, quem tibi tota devotione devovi: redde mihi thesaurū meū, cum me videas depositum a gradu penitus militari. Cum hæc & similia Sancto Dei proponeret, ecce equus repente venit ad domum novi militis sicut amiserat, acsi manu Dei duceretur. Gaudet non modicum miles pauperculus viso equo, solvit Deo & B. Eutropio gratiarum uberrimas actiones.
[34] Hæc sane miracula, solenniter, ut dictum est, approbata, quæ latiori tractatu d conscripta, modisque diversis tradita, in multis voluminibus reperi; in quadam summa & breviter annotavi. [Epilogus de miraculorū ceterorum multitudine.] Nam, ut in principio posui, si vellem omnia sigillatim construere miracula, quæ per ipsum & modernis temporibus operari dignatus est, & adhuc operari non cessat ille dux supremus, pro cujus amore Martyr gloriosissimus Eutropius subire mortem non timuit, vires non suppeterent nec tempus sufficeret cuncta per ordinem explicare. Sicut enim Sanctus iste præclarus, dum viveret, in miraculis exstiterat; sic a die migrationis animæ a corpore, usque ad præsentem diem, præclaris miraculorum insigniis coruscat, per diversas mundi partes, divina sibi potentia largiente. Nam captivi mirifice liberantur fractis compedibus, contracti reperiuntur erecti, paralytici consolidantur, dæmones ab obsessis, suscepto obedientiæ sancto mandato, ab ipso Martyre effugantur: cæci, surdi, muti, hydropici, naufragi, omnes ipsius meritis accipiunt remedia salutis; omnibusque morbis & periculis in necessitate positis, Sancti patrocinium devote poscentibus, misericorditer subvenitur. Ad te ergo, o bone Jesu, cunctorum principium, animarum refugium, sermonem humiliter convertimus; ut per istius Sancti digna merita, tibi sponso animarū fideliū, lampadibus intus igne divini amoris accensis, tecum intraturi ad supernas nuptias occurramus; ubi hymnos cælicos cum S. Eutropio, quit tecum immortalis impassibilisque permanens vivit, & cum Beatorum Spirituū choris, perenniter in supernæ majestatis præsentia decantemus: quod nobis de tuæ bonitatis largitione concedere digneris, qui cum Deo Patre & Spiritu sancto vivis & regnas, per infinita secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Vix dubito quin hic sit ille, miraculis & captivorum liberatione celeberrimus, Leonardus, qui 6 Novembris colitur, & decimo a Lemovicibus milliario juxta ecclesiam a se conditam vixit, non tam Abbas quam Eremita dicendus, sanctoque Martiali Lemovicensium Episcopo devotißimus.
b Multum personatus, sive, ut Franci loquuntur, un grand personage.
c Senilis, id est, grandævus, quomodo Francice dicitur Veillard, senex. Nisi forte conjectet aliquis legendum esse de Senlis id est Silvanectensis: certe non admodum senex fuisse debuit, cui vires & ad peregrinandum & ad bellandum suppetebant.
d Hunc tractatum seu latiora volumina, si quis uspiam repererit, rem Sancto nobisque gratißimam faciet ipsa describendo & transmittendo, ut publici juris fiat thesaurus, hactenus absconditus eoque inutilis.
DE SANCTIS MARTYRIBVS ALEXANDRINIS.
DOROTHEO PRESBYTERO, RODOCIANO DIACONO, VIATORE, TERENTIO, MARTINO,
MAIORICA, VICTORE, CLAVDIO, SILVANO, CLEMENTE AL. ORIMENTO, HONORATO,
ITEM VICTORE, REDVCTO, ITEM HONORATO, THELEFORO, PRIMOSO, ROGATO,
FELICE ITEM FELICE, LVCIANO, COLOSO, ITEM ROGATO, REVOCATO, SEVERO,
COTIDIA, FORTVNO, SPINICA, JOCVNDO, DEMETRIO, IVLIO, SECVNDINO
EPISCOPO, MERITO, HONORO, ITEM SILVANO, SATVRNINO, EMILIANO, SATVRNINA,
APHRODISIO PRESBYTERO, DVGDO PASTORE EPISCOPO.
[Commentarius]
Dorotheus Presb., Martyr Alexandrini (S.)
Rodocianus Diac., Martyr Alexandrini (S.)
Viator, Martyr Alexandrini (S.)
Terentius, Martyr Alexandrini (S.)
Martinus, Martyr Alexandrini (S.)
Majorica, Martyr Alexandrini (S.)
Victor, Martyr Alexandrini (S.)
Claudius, Martyr Alexandrini (S.)
Siluanus, Martyr Alexandrini (S.)
Clemens, aliis Orimentus, Martyr Alexandrini (S.)
Honoratus, Martyr Alexandrini (S.)
Victor alter, Martyr Alexandrini (S.)
Reductus, Martyr Alexandrini (S.)
Honoratus alter, Martyr Alexandrini (S.)
Telesforus, Martyr Alexandrini (S.)
Primosus, Martyr Alexandrini (S.)
Rogatus, Martyr Alexandrini (S.)
Felix, Martyr Alexandrini (S.)
Felix alter, Martyr Alexandrini (S.)
Lucianus, Martyr Alexandrini (S.)
Colosus, Martyr Alexandrini (S.)
Rogatus alter, Martyr Alexandrini (S.)
Revocatus, Martyr Alexandrini (S.)
Severus, Martyr Alexandrini (S.)
Cotidia, Martyr Alexandrini (S.)
Fortunus, Martyr Alexandrini (S.)
Spinica, Martyr Alexandrini (S.)
Iocandus, Martyr Alexandrini (S.)
Demetrius, Martyr Alexandrini (S.)
Iulius, Martyr Alexandrini (S.)
Secundinus Ep., Martyr Alexandrini (S.)
Meritus, Martyr Alexandrini (S.)
Silvanus alter, Martyr Alexandrini (S.)
Saturninus, Martyr Alexandrini (S.)
Emilianus, Martyr Alexandrini (S.)
Saturnina, Martyr Alexandrini (S.)
Aprodisius Presb., Martyr Alexandrini (S.)
Dugdus, Martyr Alexandrini (S.)
Pastor Episc. Martyr Alexandrini (S.)
AUCTORE G. H.
Post tam varios & illustres Christi Martyres, quos toto hoc mense Aprili triumphum sanguine suo meruisse ac reportasse ostendimus, [Plurimi Martyres in Martyrologiis S. Hieronymi,] hoc ultimo die agmen claudunt facile centum & triginta generosi athletæ, ex quibus nonaginta suis nominibus Fastos sacros reddunt nobiliores. Indicantur hi in quatuor Martyrologii Hieronymiani apographis, & in suas classes distributi optime ordinantur, in antiquißimo codice, ante annos prope mille charactere Teutonico exarato, quem ex Epternacensi acceptum cœnobio hactenus toto hoc opere produximus: [eorum nomina 30 Aprilis in antiquiore codice,] & sic ibidem prima claßis indicatur. Pridie Kalendas Maji in Alexandria Dorothei Presbyteri, Rodociani Diaconi, Viatoris, Terenti, Martini, Majoricæ, Victuri, Silvani, Orimenti, Honorati, Victorini, Reducti, item Honorati, Talesfori, Primusi, Rogati, Felicis. item Felicis, Luciani, Colisi, Revocati, Severi, Cotiæ, Fortuni, Spinicæ, Jocundi. Juli, Emeriti, Honori, Silvani, Saturnini, Emelliani, Saturninæ, Afrodi, [collata cum aliis:] Dugdi, Partoris Episcopi. Hactenus primarium apographum: a quo haud procul dissentiunt tria alia apographa, scilicet Corbejense Parisiis excusum, Lucense a Florentinio in lucem datum, & MS. Blumianum: in his Rodociani scribitur, & Victoris in Corbejensi, loco Viatoris, Maloricæ & Claudii in Blumiano, Clementi loco Orimenti in Lucensi & Blumiano. At vitio amanuensis inde usque Julium desunt octodecim nomina Martyrum in Parisiensi editione; & loco omnium ponitur nomen Demetrii, cujus in aliis non fit mentio. In aliis duobus scribuntur Victori, Thelefori, Primosi, Colesi; quæ supra sunt nomina Victorini, Talesfori, Primusi, Colisi; & in Lucensi omittitur alter Felix; ac loco Revocati, ponitur in utroque item Rogati. Item post Severum, ordine transposito, collocantur nomina Spicæ, Cotidiæ, Fortuni, Jucundi: quæ supra Epternacensi sunt Cotiæ, Fortuni, Spinicæ, Jocundi. Et hinc resumuntur nomina Martyrum in editione Parisiensi: atque post Julium interponitur in tribus apographis Secundinus Episcopus, in Epternacensi desideratus: in hoc quoque Emeritus, illis est Meritus Ast Emellianus Emelianus & Emilianus aliis, in Parisiensi omissus est. Loco etiam Afrodi, scribitur Affrodi, & Afferodi; loco autem Partoris, melius in aliis legitur Pastoris Episcopi.
[2] [varii in aliis Martyrologiis:] Varii ex his in aliis Martyrologiis exprimuntur. In antiquo Barberino, cum quo etiam genuinum Bedæ Martyrologium contulimus, & in Trevirensi S. Maximini ista leguntur: in Alexandria Dorothei Presbyteri, Rodociani Diaconi, Clementi, Honorati, Reducti, Secundini Episcopi. Iidem, ultimo dempto, sunt in MS. Pragensi ecclesiæ metropolitanæ; & ibi Redactus scribitur, qui aliis est Reductus. In MS. Richenoviensi exprimuntur nomina Dorothei Presbyteri, Rodociani Diaconi, Viatoris, Martini, Majorici, Victoris: ex his penultimus Majorica dicitur aliis. In MS. Reginæ Sueciæ, etiam ab Holstenio laudato in Animadversis ad Martyrologium Romanum, ista habentur: In Alexandria natale SS. Dorothei Presbyteri, Rodociani Diaconi, Terentii, Martini cum aliis LII. Sed hi ad plures classes spectant. In MS. Coloniensi S. Mariæ ad Gradus ista ex præcedentibus repetuntur: [inter quos est S, Pastor Ep.] In Alexandria nat. SS. Dorothei Presbyteri, Rodoliani Diaconi, Clementis, Reducti. In aliis Mss. solus Dorotheus nominatur, aut cum Sanctis sequentium classium conjungitur. In Ms. Romano Ducis Altempsii sub finem referuntur nomina ista; Secundini Episcopi, Pastoris Episcopi. In Ms. Trevirensi S. Maximini parvo, sed antiquissimo, ista habentur: Pastoris Presbyteri; Demetrii, Quirini Episcopi, Saturnini. De Quirino seorsim infra agimus. Mss. Trevirense S. Martini & Vltrajectinum S. Mariæ cum Vsuardo genus martyrii adscribunt his verbis: In Alexandria Pastoris Episcopi, cum aliis XXIV igni combustis & in mare mersis: & hæc eadē verba ad XXX Martii habentur apud Grevenum & Canisium. Sed hi XXIV potius ad tertium ordinem Martyrum sunt referendi.
[3] Denique qui supra Afrodus, Affrodus sive Afferodus scribitur, videtur ab aliis Aphrodisius Presbyter appellari. Ita Rabanus: In Alexandria natalis Afrodisii Presbyteri cum aliis triginta. [& S. Aphrodisius Presb.] Eadem habent Notkerus, & auctor Martyrologii sub nomine Bedæ suppositi, sed hic Ephrodisium appellat; Ast Effrodisius dicitur a Greveno & Canisio & in Ms. Aquisgranensi. In Mss. Richenoviensi & Rhinoviensi: Alexandriæ Frodili Presbyteri. Demum in hodierno Martyrologio Romano: Alexādriæ sanctorū Martyrum Aphrodisii Presbyteri & aliorum triginta. Non apponimus numerum triginta sociorum, quia suis nominibus præter Aphrodisium exprimuntur novem & triginta. Colitur XXII Martii S Afrodisius Episcopus Biterrēsis: [alius a S. Afrodisio Episc. Biterrensi.] cujus aliquam Vitam scripsit Petrus Calo Ordinis Prædicatorum, & titulo non debite expresso adscribebatur pro cultu dies XXX Aprilis, unde & nos illam Vitam ad hunc diem dandam posueramus: sed jam seponimus pro Supplemento ad diem XXII Martii, si forsan videantur aliqua miracula inde in lucem proferenda. Nam circa Vitam est eadem fabulosa narratio, quam ibi & supra XXVIII Aprilis ex Petro Calo & Petro de Natalibus relatam refutavimus. De S. Secundino Episcopo, omisso in apographo Epternacensi, [& S. Secundinus Episcopus.] sed relato in aliis tribus exemplaribus Martyrologii Hieronymiani, item in Mss. Romanis Barberiniano & Altempsiano & Trevirensi S. Maximini, dubium nobis fuit, num ille sit, qui infra cum S. Agapio colitur, Cyrthæ in Numidia passus: cujus Acta martyrii mox subjiciuntur, inserta Actis SS. Mariani & Iacobi: & num potius hisce sit jungendus; an denique idem sit qui tertiæ claßi adjungitur. Qua admonitione facta eum, inter hosce Martyres repertum, relinquimus,
DE SS. AGAPIO ET SECUNDINO EPISCOPIS, THEODORO
PRESB. MARIANO LECT. ET JACOBO DIAC. ÆMILIANO MILITE, TERTULLA ET
ANTONIA VIRGINUM ET ALIA MULIERE CUM II GEMINIS. ITEM SECUNDIANO,
CONCORDIO, FLORIANO, GABRO, GAJANO, POSTUMO, MOMMINO, QUINTIANO,
CASSIO, FASILO, FLORENTIO, DEMETRIO, GUDUDO, CRISPINO, ITEM CRISPINO,
DONATO, ZEONE, ET ALIIS PLURIMIS TAM CLERICIS QUAM LAICIS
MARTYRIBVS APVD CIRTHAM ET LAMBÆSAM IN NVMIDIA,
CIRCA AN. CCLIX
[Praefatio]
Agapius Episc., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Secundinus Ep., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Theodorus Presb., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Marianus Lect., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Iacobus Diac., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Æmilianus miles, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Tertulla Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Antonia Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Itē mulier cum duobus geminis, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (SS.)
Secundianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Concordius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Florianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gaber, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gaianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Postumus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Momminus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Quintianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Cassius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Fasilus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Florentius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Demetrius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gududus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Crispinus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Crispinus alter, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Donatus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Zeon, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Alii plurimi, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (SS.)
AUCTORE G. H.
Eminētißimus Baronius in suis Annalibus Ecclesiasticis, ad annū, Christi CCLXII num. 34, scribit, inter totius Africæ provinciæ carnificinas, in persecutione Valeriani & Galieni Imperatorū peractas, illam ceteris immaniorē videri, quæ in Numidia facta cōperitur. Extare quippe de ea ab uno ex Cōfessoribus illis, jā Martyre designato, [Acta horum Martyrum solidissima] scriptā epistolā, qua ipse concaptivus, Jacobi Diaconi & Mariani Lectoris præcipue conscribēs historiā, aliorū quoq; Martyrū meminit, nempe Agapii & Secundini Episcoporū, Æmiliani viri clarissimi, Tertullæ & Antoniæ Virginū, & cujusdā matris cum suis geminis, & aliorū pluriū. Quātum autem ex stylo conjicere licet, videtur inquit idem Baronius fuisse discipulus Cypriani, cujus in scribēdo nonnihil imitatus est dictionē; nobile plane antiquitatis monumētum, a nobis recognitū, atq; magno studio adhibito (quantū licuit in rebus adeo pervetustis & codicibus depravatis) diligēter emēdatum. Eā igitur, tum ob rerum gestarum præclarā cognitionē, [Annalibus Ecclesiasticis inserta:] tum etiā ut ex iis quæ fideliter scripta sunt, cetera quæ nō scripta sunt vel injuria tēporis perierunt, contemplari possimus Acta Martyrum, in Annalibus describere operæ pretium existimamus. Hæc Baronius. Edidit eadē Acta Laurētius Surius ad hunc diem XXIX Aprilis: [hic ex variis Mss. dantur:] quæ nos damus iterum ex quatuor Mss. codicibus desumpta, scilicet ex Paßionali Ecclesiæ Cathedralis S. Lamberti apud Leodienses, olim S. Victoris Parisiensis ante annos sexcentos exarato; tum ex antiquiore forsan Ms. Trevirensi monasterii S. Maximini; præterea ex pergameno Ms. insigni cœnobii Bodecensis, Ordinis Canonicorum Regulariū S. Augustini in diœcesi Paderbornēsi; deniq; ex Ms. Vltrajectino S. Salvatoris; nisi quod eadem Acta, in duobus ultimis codicibus contractiora sint.
[2] Martyres hi celebrantur in antiquis Martyrologiis, partim XXIX partim XXX Aprilis, ac [cultus sacer, aliorum 29 Aprilis,] ac priore die ista leguntur apud Vsuardum: In Numidia, apud Cirthensem coloniā, natale sanctorum Martyrum, Agapii & Secundini Episcoporum: qui persecutione Valeriani, post longum exiliū, apud præfatā urbē (in qua tunc maxime Gentilium rabies ad tentandā justorum fidē inhiabat) ex illustri Sacerdotio effecti sunt Martyres gloriosi. Passi sunt in eorum collegio Æmilianus miles, Tertulla & Antonia sacrȩ Virgines, & quȩdā mulier cum suis geminis. Similia aut etiam plura habentur apud Adonem, Notkerum, Bellinum, Maurolycum, Felicium, Galesinium, Canisium, cum pluribus Mss. ac potißimū hodierno Martyrologio Romano. Sed Galesinius, cū supposititio Beda & Burgēsi Breviario hos omnes Martyres referunt XXX Martii. Auctor quoq; Florarii Ms. ad XXIX ejusdē mensis collocat memoriā Tertullæ & Antoninæ Virginū & Martyrum, cum quadā habēte duos geminos, non germanos ut perperam excusum in Prætermissis ad istum diem. Ante reliquos Martyrologos citatos Wandelbertus duos Episcopos his versibus celebravit:
Tertia Pontifices, ara meritisque dicatos,
Agapium pariterque Secundinum veneratur.
At quia nemo antiquorum indicavit quo loco fuerint Episcopi, videbantur publici juris ac primo occupantis. Hinc qui Adversaria Iuliani Petri consarcinavit. Hispaniæ attribuit num. 533 his verbis: Corpora sanctorum Martyrum Agapii Episcopi Carthaginēsis Hispaniæ, & Secūdini vel Secundi Bracharensis, ex Hispania missorum Cyrtem urbem Numidiæ in exilium, ubipassi sunt sub Valeriano, a quo passit sunt exilium. Præcessit Secundus Calidoniū Episcopum Bracharensem: horum corpora relata sunt ad Hispanias, missa dono Comiti Raimundo genero Imperatoris Adefonsi sexti. Hinc eos inscripsit Martyrologio suo Hispanico Tamaius de Salazar, & utriusque Vitam conscripsit; at fatetur se nescire quo loco nunc serventur istorum Pontificum lipsana. Inscripsit etiam Secundinum Hagiologio Lusitano Cardosus. Fatemur & nos libenter nescire utrum ipsi unquam, aut vivi aut mortui in Hispaniis fuerint, & nisi certiora dentur monumenta id numquam credemus. SS. Antoniæ & Tertullæ dicuntur a Masino Reliquiæ esse Bononiæ. Fortaßis ex cœmeteriis Romanis allatæ, & Martyrum a Numidicis diversißimorum. Adjunximus S. Theodorum Presbyterum, quia in pervetusto Ms. Casinensi charactere Longobardico ista leguntur, Natalis sanctorum Martyrum Theodori Presbyteri, Agapi, Secundini.
[3] De SS. Mariano & Iacobo agunt iidem Martyrologi ad diem XXX Aprilis, [aliorum 30 Aprilis:] quorum unus Ado hoc de iis concinnavit elogium: Pridie Kalendas Maii. Natalis sanctorum Martyrum Mariani & Jacobi, quorum prior Lector, posterior Diaconus erat. Et cum jam pridem infestationes Decianæ persecutionis in confessione Christi evicisset Marianus; iterum cum carissimo collega tentus est apud Cirthensem coloniam: ubi post dira & exquisita supplicia (ita ut Marianus per summos apices pollicum suspensus, & gravi pondere pedibus innexus, crudelissime torqueretur) diu in carcere macerati sunt. Sed divinis miserationibus mirabiliter confortati, deinde Lambesitanam urbem directi ad Præsidem, ibi rursum longo tempore carcerali ergastulo mancipati sunt: sed iterum divinis relevationibus alleviati, novissime cum multis aliis gladio consummati sunt. Hæc Ado, eique consentiunt reliqua Martyrologia & ipsa Acta. Inter multos alios, quorum ubique fit mentio, videntur censendi Martyres, qui cum Mariano & Jacobo nominantur in quatuor antiquis apographis Martyrologii Hieronymiani, & constituunt ibidem secundam classem Martyrum, [Martyres adjuncti ex antiquis Martyrologiis.] atque his verbis indicantur in antiquißimo codice Epternacensi: Et alibi Secundiani, Concordiani, Concordi, Mariani, Jacobi, Gabri, Gaiani, Postumi, Momini, Quintiani, Cassi, Fasili, Florenti, Demetri, Gadudi, Crispini, item Crispini, Donati, Geonis. Est aliqua in aliis apographis hinc inde differentia, dum nomina Concordiæ, Marciani, Floriæ, Galani, Starili, & Zenonis efferuntur, sed semel, loco Concordii, Mariani, Floriani, Gaiani, Fasili & Zenonis. Est in aliquo Ms. non antiquo Zonus Episcopus Martyr, forsan hujus Zeonis aut Zenonis. Ex his Secundianus est in Ms. Trevirensi S. Martini, Crispinus in Mss. Aquisgranensi, Augustano S. Vdalrici, Parisiensi Labbæi & apud Grevenum in Auctario Vsuardi. Non obest etiam, quod urbe Lambæsa omissa, dicatur, & alibi: hoc enim valde commune est dicto Martyrologio Hieronymiano, dum loca minus nota occurrunt. Coluntur etiam VI Maii inte alios Afros Martyres Marianus & Jacobus: qua occasione de his duobus agit Rabanus, & sub dubio Notkerus.
[4] Sunt autem urbes Numidiæ, olum Episcopales, Cirtha seu Cirta & Lambæsa: [locus] prior Metropolis fuit, diciturque hodie Constantina appellari; altera Ptolomæo Lambæsa, Legio augusta tertia, distat Cirta versus ortum XXIV millibus passuum. Paßi sunt hi Martyres post S. Cryprianum, qui S. Mariano in visione apparuit, jam ante Martyr effectus, anno Christi CCLVIII, die XIV Septembris: [& tempus martyrii.] ut videatur horum martyrium posse referri in annum sequentem CCLIX, & sic præceßit captivitatem Valeriani, & ultimam quasi ruinam Imperii Romani, cum in hoc complures variis in locis exorti essent tyranni, qui triginta numero a Trebellio Pollione recensentur. Hanc autem proximam justi sanguinis ultionem prædixisse videtur S. Marianus moribundus.
[5] Corpora SS. Jacobi & Mariani Martyrum requiescunt Eugubii in Vmbria ad radices Apennini, [Reliquiæ & cultus SS. Iacobi & Mariani Eugubii,] in ecclesia Cathedrali sub horum invocatione constructa: quorum translationi sacer est dies X Maii, uti asserunt Vghellus tomo I Italiæ sacræ in Episcopis Eugubinis. Sed quando aut qua occasione ex Africa Italiam translata fuerint, nusquam est memoriæ proditum. Vghello attestantur Iacobillus in Additionibus ad diem XXIX & XXX Aprilis de Sanctis Vmbriæ, & de Reliquiis Vmbriæ pag. 4, & Ferrarius in Catalogo generali ad dictum X Maii.
VITA
Auctore coævo & teste oculato.
Ex variis MSS. & editione Baronii ac Surii.
Agapius Episc., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Secundinus Ep., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Theodorus Presb., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Marianus Lect., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Iacobus Diac., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Æmilianus miles, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Tertulla Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Antonia Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Itē mulier cum duobus geminis, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (SS.)
Secundianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Concordius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Florianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gaber, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gaianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Postumus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Momminus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Quintianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Cassius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Fasilus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Florentius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Demetrius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gududus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Crispinus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Crispinus alter, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Donatus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Zeon, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Alii plurimi, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (SS.)
BHL Number: 0131
AUCTORE COÆVO EX MSS.
PROLOGUS.
[1] Quotiescumque aliquid beatissimi Martyres Dei omnipotentis & Christi ejus, [Acta petentibus Martyribus scripta] festinantes ad promissa regni cælorum, carissimis suis verecundius mandant, memores sunt humilitatis, quæ semper in fide solet facere majores: & quanto modestius petierunt, tanto efficacius impetraverunt, & nobis hoc prædicandæ gloriæ suæ munus testes Dei nobilissimi reliquerunt: Marianum dico, unum ex dilectissimis fratribus nostris, & Jacobum; quos mihi scitis, præter communem sacramenti religionem vitæque societatem, domesticis affectibus adhæsisse. Qui contra sævientes seculi pressuras & gentiles impetus, habituri tam sublime certamen; prælium suum, quod instinctu cælestis Spiritus inierunt, in notitiam fraternitatis per nos venire jusserunt. Non quod in terris vellent coronæ suæ gloriam per jactantiam prædicari; sed ut præcedentibus experimentis, multitudo plebis & Dei populus ad exemplum fidei posset armari. Nec immerito idem edituro mihi fiducia familiaris injunxit: quis enim dubitet, quin nobis in pace vitæ communitas fuerit, quando nos, individua dilectione viventes una, tempus persecutionis invenit?
[2] Nam pergebamus in Numidiam simul, ut semper antea, socio parique comitatu viam ingressi: quæ nos ad exoptatum fidei & religionis obsequium, illos jam ducebat ad cælum. Et venerunt in locum, qui appellatur Muguas, cui est Cirthensis Coloniæ suburbana vicinitas: in qua tunc maxime civitate, Gentilium cæco furore, & ex officiis militaribus persecutionis impetus, quasi fluctus seculi, tumescebant; & avidis faucibus ad tentandam fidem justorum, rabies diaboli infestantis inhiabat. Unde Marianus & Jacobus, beatissimi Martyres, [In crudeli persecutione,] certissima & exoptata divinæ in se dignationis signa tenuerunt, qui in ea regione, in qua persecutionis tempestas turbulentius fureret, hora jam maturante deducti intelligebant sua, Christo gubernante, ad ipsum coronæ locum directa vestigia. Namque omnes dilectos Christo cruenti & cæcati Præsidis furor, per militares manus requirebat. Nec in hos solos crudelitatis exercebatur insania, qui in superioribus persecutionibus inconcussi libere Deo viverent: sed in illos quoque manum diabolus insatiabilem porrigebat, quos jamdudum in exilia submotos, etsi nondum sanguine, mente jam Martyres, ferox Præsidis amentia coronarat.
[3] In his ab exilio perducebantur ad Præsidem Agapius & Secundinus Episcopi, [S. Agapius & Secundinus Episcopi] prædicandi ambo spiritali dilectione, alter etiam carnalis continentiæ sanctitate. Perducebantur, inquam, non a pœna, sicut Gentilibus videbatur, ad pœnam, sed a gloria potius ad gloriam, a certamine ad certamen aliud: ut qui captivos a seculi pompis in obtinendo Christi nomine subegissent, etiam mortis aculeos consummatæ fidei virtute calcarent. Neque enim fas erat, ut tardius quærerent in terrena colluctatione victoriam, quos jam Dominus secum habere properabat. a Et contigit, [excepti in hospitio scriptoris,] fratres, ut Agapius & Secundinus, ex illustri Sacerdotio Martyres gloriosi, in eo transitu, quo ad beatum passionis suæ prælium, Præsidis quidem temporanea potestate, sed Christi electione pergebant, nostrum interim dignarentur hospitium. Quibus tantus inerat spiritus vivificationis & gratiæ, ut tam sanctis & præclaris Dei testibus jam parum esset, quod ipsi martyrio pretiosum sanguinem destinassent, nisi etiam alios Martyres fidei suæ inspiratione fecissent. [animant alios suis verbis: inter hos SS. Marianū & Iacobum:] Horum tanta in fratres caritas fuit & tanta dilectio, ut licet taciti possent tam devotæ & obstinatæ virtutis exemplis fidem fraternitatis astruere, tamen ad stabilitatem perseverantiæ latius consulentes, pectoribus nostris rorem tractatus salutaris infunderent: neque enim tacere poterant, qui Dei sermonem videbant. Nec mirum, si paucis illis diebus tam large nostrum omnium mentes eorum tractatus salubris animavit, in quibus jam Christus, micante gratia, de proxima passione fulgebat.
[4] Denique ita proficiscentes illi, Marianum & Jacobum exemplo & magisterio suo dispositos reliquerunt, ut recentissima gloriæ suæ vestigia demitterent secuturis illorum viam. Vixdum enim biduum fluxerat, ecce Marianum & Jacobum carissimos nostros sua palma quærebat, nec, ut aliis in locis, unus hoc aut alius stationarius miles agebat, b sed centuria. Nam violenta manus & improba multitudo sic ad villam, quæ nos habebat, quasi ad famosam sedem fidei convolarat. O exoptanda nobis incursio! O felix & digna exultatione trepidatio! Siquidem ad nos ventum est propter hoc tantum, ut Dei dignationem Mariani & Jacobi justus sanguis expleret. Vix hoc in loco possumus, fratres dilectissimi, gaudia cumulata frænare: qui alios ante biduum ad ipsum passionis exitum a nostris amplexibus miseramus, alios adhuc nobiscum futuros Martyres habebamus. Quos cum jam matura divinæ dignationis hora fortius quæreret, [abducti Cirtā fidem profitentur:] etiam nos aliqua fraternæ gloriæ parte perstrinxit, quia pertrahebamur a Muguis in Cirthensem Coloniam. Sequebantur autem carissimi nobis, & ad palmam passionis electi, quos & nostri amor ducebat, & Christi matura dignatio. Ita miro modo & immutato pergendi ordine, sequebantur illi, qui fuerant antecessuri. Denique illis non fuit longa dilatio: namque dum nos exultantius adhortantur, se quoque Christianos esse liberiori gaudio prodiderunt. Mox interrogati, cum in fortissima nominis Christi confessione perstarent, deducuntur in carcerem.
[5] [dira cruciantur:] Tunc attentantur numerosis durisque cruciatibus per stationarium militem, justorum piorumque carnificem, adhibitis in auxilium crudelitatis ejus c Centuriarum & Cirthensium magistratibus, hoc est, diaboli sacerdotibus; tamquam membrorum laceratione frangeretur fides, cui cura corporis vilis est. Et Jacobus quidem, sicut erat in virtute fidei semper austerior, qui & infestationes jam semel Decianæ persecutionis evicerat, affectavit se non Christianum tantum, sed Diaconum confiteri: Marianum autem fecit tormentis obnoxium, quod se Lectorem tantum d, sicuti fuerat, fatebatur. Quænam illa tormenta, quam nova, [Marianus suspenditur ad extremitates poliicū additis ad pedes ponderibus,] quam diaboli venenato sensu & dejiciendi artibus exquisita supplicia? Pependit Marianus ad vulnera, & quæ Martyri etiam in ipsis lacerationibus affuit gratia, sic tortus est, ut illum exaltaret & pœna. Nexus autem, qui pendentem gerebat, non manus, sed summos apices pollicum vinxerat; scilicet ut digitorum tenuis exilitas plus in ferendis membris ceteris laboraret. Addita etiam pedibus injusta pondera, ut discordantibus pœnis utrimque distracta, & viscerum convulsione resoluta, de nervis suis totius corporis compago penderet. Nihil egisti juxta templum Dei, juxta Christi cohæredem, nequitia Gentilis. Suspenderis licet membra, concusseris latera, divulseris viscera; Marianus noster in Deum fidens, quantum corpore torquebatur, tantum mente crescebat. Victa denique feritate torquentium, [reducitur ad carcerem.] rursus in carcere de triumpho suo multum lætatus includitur; ibique cum Jacobo & reliquis fratribus, gaudium victoriæ Dominicæ frequenti oratione celebravit.
[6] Quid nunc, Gentiles? Creditis Christianos sentire carceris pœnas, & seculares horrere tenebras, quos manet gaudium lucis æternæ? Spiritus cum fida spe venientis gratiæ cælos mente complexus, suis jam non interest pœnis. Secretam licet suppliciis quæratis & abditam sedem, gravesque antri caligantis horrores, domumque tenebrarum; fidentibus in Deum nullus squallidus locus, nullum tempus triste sentitur. Fovet illos Deo patri dicatos fraternitas Christi diebus ac noctibus. [recreatur visione,] Etenim Mariano, post illam vexationem corporis altius in soporis tranquilla resoluto, quid divina dignatio ad fiduciam spei salutaris ostenderit, experrectus sic ipse nobis narravit: Ostensum est, inquit, mihi, fratres, tribunalis excelsi & candidi nimium sublime fastigium, in quo quidam judicis ad vicem præsidebat. Illic erat catasta; non humili pulpito, nec uno tantum ascendibilis gradu; sed multis ordinata gradibus, & longe sublimis ascensus: & admovebantur Confessorum singulorum classes, quas ille judex ad gladium duci jubebat. Tum exauditur mihi vox clara & immensa, dicentis: Marianum applica. Et ascendebam in illam catastam: & ecce ex improviso mihi, sedens ad dexteram ejus judicis, Cyprianus apparuit, & porrexit manum, & me levavit in altiorem catastæ locum, & arridens dixit: Veni, sede mecum. Et factum est, ut audirentur aliæ classes, me quoque assidente: & surrexit ille judex, & nos ducebamus eum ad prætorium suum. Iter autem nobis erat per locum pratis amœnum, & viridantium nemorum læta fronde vestitum, opacum cupressis consurgentibus in excelsum, & pinnis pulsantibus cælum, ut putares eum locum per omnem circuitus ambitum lucis virentibus coronatum: sinus autem in medio pellucidi fontis exuberantibus venis & plurimis liquoribus redundabat. Et ecce subito ab oculis nostris ille judex recessit. Tunc ibi Cyprianus phialam, quæ super marginem fontis jacebat, arripuit; & cum illam de fontis rivulis implesset, hausit, & iterum implens mihi porrexit, & libenter bibi. Et cum Deo gratias agerem, excitatus, inquit, mea voce, surrexi.
[7] Tunc Jacobo quoque in recordationem rediit, quod sibi hanc significasset coronam divinæ dignationis ostensio. Nam superioribus diebus, cum ejusdem carrucæ vehiculo Marianus & Jacobus, [uti etiam S. Iacobus,] & cum his ego, viam communiter carperemus; ad medium fere diem, inter illa itineris confragosa mirabili & alto sopore correptus, postquam a nobis interpellatus & excitatus evigilavit; Perturbatus sum, inquit, non sine gaudio meo, fratres, sed & vos mecum gaudere debetis. Vidi, inquit, juvenem, inenarrabili & satis ampla magnitudine, cujus vestitus e discincta, erat in tantum candida luce, ut oculi in eam constanter intendere non possent: cujus pedes terram non calcabant, & ultus oris super nubes erat. Is cum transcurreret, unam tibi Mariane, & unam mihi, zonas purpureas in sinus nostros jaculatus est, & ait: Sequimini me cito. O quietem, vigiliis omnibus fortiorem! O quietem, in qua feliciter dormit, quisquis in fide vigilat! quæ terrena tantum membra sopierit! quoniam videre Deum, nisi spiritus non valebit. Quantum exultantes, quamque sublimes animos Martyrum esse credendum est, quibus in sancti nominis confessione passuris, & audire Christum ante contigit, & videre offerentem se suis quocumque tempore? Non fuit impedimentum vehiculi promoventis inquieta jactatio, nec dies medius, qui sub calore tunc fulgebat solis: nulla noctis expectata secreta sunt: novo genere gratiæ Martyri suo Dominus novum tempus visionis elegit.
[8] Nec in unum aut in alium fuit ista dignatio: namque Æmilianus, quamvis equestris ordinis gentiliter haberetur, unus tamen in carcere & ipse de fratribus, qui ad quinquagesimum prope ætatis annum cum carnis continentia pervenerat, continuatis in carcere gemina superpositione jejuniis, & orationibus sæpe repetitis, per quas devota mens pasta f, in alium diem & sacramento Dei parabatur: in somnum media die reclinatus, moxque quiete discussa, [& S. Æmilianus miles:] talia nobis suæ visionis patefecit arcana: Perducto mihi, inquit, de carcere, homo Gentilis, hoc est, frater meus carnalis, occurrit. Is res nostras admodum curiosus insultabunda voce perquirit, sciscitans quatenus nos in pœnalibus tenebris illis & inedia carceris haberemus. Cui respondi: Milites Christi & in tenebris clarissimam lucem, & in jejunio cibum saturabilem, Dei habere sermonem, Et cum hæc audiret: Scitote, inquit, quod omnes vos, quicumque in carcere habemini, si obnixe perstabitis, maneat pœna capitalis. At ego, qui verebar ne compositum luderet fraude mendacium, confirmare votum meum volui: Vere, inquam, patiemur omnes? At ille rursum affirmans, dixit: Gladius vobis & sanguis in proximo est. Sed velim scire, an omnibus vobis, qui vitam contemnitis, discreta an æqualia munerum cælestium præmia rependantur. Cui respondi: Non sum idoneus tam magnæ rei proferre sententiam. Attolle, inquam, ad cælum paulisper oculos: jam videbis innumerabilem turbam micantium siderum. Numquid stellæ omnes pari luminis honore præfulgent? & tamen omnibus lumen est. Ad hæc ille curiosus, iterum quid interrogaret invenit. Ergo si qua discretio est, inquit, qui vestrum sunt in promerenda Dei voluntate potiores? [cum aliis Lambesæ carceri inclusus:] Nimirum, inquam, præ ceteris duo, quorum nec tibi dicenda & Deo nota sunt nomina. Novissime acrius incumbente atque perscrutante molestius: Hi sunt, inquam, qui quo difficilius & rarius vincunt, gloriosius coronantur: & propter hos scriptum est: Facilius camelus intrabit per foramen acus quam dives in regna cælorum. [Matt. 19, 24]
[9] Post has ostensiones in carcere diebus pauculis commorati, producuntur in publicum, ut eos Cirthensium magistratus, elogio confessionis suæ honoratos, transmitteret cum parte damnationis ad Præsidem. Et ecce unus e circumstantibus fratribus nostris omnium in se Gentilium convertit oculos, quod jam per gratiam proximæ confessionis Christus in ore ejus & facie relucebat. Cumque ex eo turbulentis & ferventibus animis quæreretur, an ejusdem & ipse esset religionis & nominis, rapuit tam dulcem promptissima confessione comitatum. Sic elogiis suis beati Martyres, plures Dei testes, dum ipsi ad martyrium parantur, acquirunt: & jam transmissi ad Præsidem, negotiosum ac difficile iter cum voluptate properaverunt. Tunc eos Præsidi admotos, jam bis eis notus, bis usitatus iterum Lambesitanus carcer accepit. Hæc enim sola sunt apud Gentiles hospitia justorum.
[10] Interim per dies plurimos effusione sanguinis transmittebatur ad Dominum numerosa fraternitas, [Laicis occisis,] nec pervenire ad Jacobi & Mariani Clericorumque victimam rabies insanientis Præsidis poterat, laicorum tam multis occupata vulneribus: nam ita inter se nostræ religionis gradus artifex sævitia diviserat, ut laicos a Clericis separatos, tentationibus seculi & terroribus suis putaret esse cessuros. Ergo carissimi nostri & fidelissimi milites Christi, ceterique de Clero contristari aliquantulum cœperunt, quod laicis certaminis sui laude perfunctis, servaretur sibi tam lenta & tam sera victoria.
[11] Tunc Agapius, qui jamdudum martyrio suo consummato fidei sacramenta perfecerat, qui & ipse, [Iacobus differri Clericos dolens, novo visu Martyrialis convivii recreatur,] cum pro puellis duabus, Tertulla & Antonia, quas sibi carissimas ad vicem pignorum diligebat, repetitis frequenter precibus oraret, ut secum & illæ Dei dignatione Martyres fierent, retulerat meritorum suorum tali revelatione fiduciam: Quid assidue petis, quod una oratione meruisti? Is ergo Agapius, agenti Jacobo in carcere per tempus quietis apparuit. Nam sub ipso ictu passionis, dum expectatur carnifex; Et bene, inquit Jacobus, ad Agapium ceterorumque Martyrum beatorum pergo convivium. Nam ista, inquit, nocte Agapium nostrum videbam, inter omnes alios lætiorem, quos nna nobiscum Cirtheesis carcer incluserat, solenne quoddam & lætitiæ plenum celebrare convivium. Quo cum ego & Marianus, quasi ad g agapen, spiritu dilectionis & caritatis raperemur; adcucurrit obvius nobis puer, quem constabat esse alterum ex geminis, ante triduum cum matre passis, corona rosea collo circumdatus, & in manu dextra palmam viridissimam præferens: Et, Quid ptoperatis, inquit? Gaudete & exultate: cras enim nobiscum & ipsi cœnabitis. O Dei magna in suos & præclara dignatio! O vere paterna pietas in Christo Jesu Domino nostro, qui dilectis suis & indulget tam larga beneficia, & clementiæ suæ munera præstaturus ante declarat! Dies a visione primus illuxerat, & jam promissis Dei sententia Præsidis serviebat: quæ Marianum & Jacobum & ceteros Clericos, tandem Patriarchis cum gloria redditos, e pressuris seculi sententia animadversionis emisit. Et perducti sunt ad coronæ locum, qui riparum collibus hinc & inde sublimis, media fluminis h convalle subsederat, sed & spectaculo erat celsa utrimque altitudo aggeris. [& capite plectitur ad fluvium.] Alveus ipsum medio sinu fluorem beati sanguinis hauriebat. Nec deerat utriusque sacramenti genus, cum & baptizarentur suo sanguine, & lavarentur in flumine.
[12] Mira tunc ibi cerneres & exquisita compendia sæviendi. Nam cum manum carnificis gladiumque ipsum, tot cervicibus debitum, numerosus justorum populus cingeret, artifex seritas dispositas agminnm series in ordinem redigebat, scilicet ut sacrilegi percussoris ictus, velut impetu quodam furoris, pia colla percurreret; deinde, ut ne expectabile fieret cruentum illud & barbarum ministerium, hanc sibi expeditionem sceleris invenit. Nam si uno in loco percussurus ipse consisteret, immensam struem corporum cumulus, acervaret: ipsum denique spatium tanta strage completus alveus denegaret. [cum turba magna & Mariano,] Tunc oculis sub ictu ferri de more velatis, nullæ tamen aciem liberæ mentis clausere tenebræ, sed largus atque inæstimabilis splendor immensæ lucis affulsit. Nam plerique cum proximis atque assistentibus sibi Fratribus, quamvis in visum carnalis acies nō pateret, videre se tamen mira quædam loquebantur; & quod sibi apparerent equi, desuper niveo colore candentes, quibus inveherentur juvenes candidati. Nec defuere ex eodem Martyrum numero, qui collegarum relationem attestarentur auribus, & exauditos equorum fremitus ac sonos recognoscerent. Ibi & Marianus, prophetico spiritu jam repletus, fidenter ac fortiter prædicabat, proximam justi sanguinis ultionem; variasque seculo plagas, velut de cæli jam culmine minabatur, luem, captivitatem, famem, terræque motus, cynomyiæ venena cruciantia. Qua prædicatione non tantum Gentilibus insultabat fides Martyris, sed etiam Fratribus vigorem æmulandæ virtutis & quasi classicum præcinebat, ut inter tantas seculi plagas, justis Dei tam bonæ atque piæ mortis raperetur occasio. His peractis, [cui applaudit Mariamater] Machabaico gaudio [Maria] Mariani mater exultans, & passione perfecta jam secura de filio, non illi tantum cœperat, sed & sibi quæ tale pignus ediderat, gratulari. Complectebatur in filii corpore suorum viscerum gloriam, & in ipsa cervicis vulnera frequens osculum pietas religiosa figebat. O te felicem merito i Mariam, o te beatam & filio tuo matrem & nomine. Quis in ea tanti vocabuli felicitatem credat errasse, quam sic uteri sui fœtus ornavit? Inæstimabilis vero Dei omnipotentis & Christi ejus in suos misericordia, qui fidentes in suum nomen, non solum gratiæ dignatione confortat, sed & sanguinis redemptione vivificat. Nam quis digna æstimatione possit ejus beneficia metiri? qui in hoc paterna indulgentia semper operatur, ut in nos & hoc ipsum, quod Dei nostri sanguine rependi credimus, conferatur: cui gloria & imperium in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Baronius ita: Et contigit ut Fratres Agapius & Secundinus, & inde colligit scriptorem quoque Episcopum fuisse. Verum in Mss est. Et contigit, Fratres, ut Agapius & Secundinus.
b Baronius legit Subcenturio, eoque adducit Livium, cui lib. 8 Subcenturio est qui subjiciebatur Centurioni. Sed frustra hæc omnia: apparet enim nullum esse sensum in ista lectione. In quodam MS. legitur, sed Centurio, qui sensus commodior quidem, necdum tamen bonus; quia licet plus sit Centurio quam unus alterve stationarius; quid poterat Centurio, plus quam alius quivis, adversus multitudinem, si illa vetuisset capi Martyres? Optime igitur MS. S. Maximini sed centuriaria; tantum corrigatur mendum, quo bisscriptæ sunt duæ ultimæ syllabæ: hanc enim lectionem probabit addita ratio, cur non solum missus sit unus aut alius stationarius miles.
c Vbique erat Centurionum; sed quia non dicuntur magistratus Centurionum, vel legendum fuit, centurionibus & Cirthensium magistratibus; vel, si magistratus etiam ad prius membrum pertinebant, corrigendum fuit Centuriarum.
d Videtur indicari, eo magis incanduisse tyrannum, quo in minori gradu positus majorem præferebat fiduciam: vel majoris gradus confeßionem extorquere voluisse, ut ampliorem inde sibi laudem arrogaret.
e In similibus, & æque ob vetustatem venerandis SS. Perpetuæ & Felicitatis Actis, num. II, ad diem 6 Martii, gloriosam quoque visionem suam narrans Perpetua, dicit, quod sibi, contra Æthiopem, ut videbatur, luctaturæ, in auxilium exivit vir quidam, miræ magnitudinis, discinctatus purpuram inter duos clavos per medium pectus, habens calliculas multiformes, ex auro & argento factas, ubi dubitavimus essetne sequenda alia lectio distinctatus: quod & nunc hoc loco dubitamus; nequaquam tamen ambigimus, quin quæ hic describitur tanta luce candens Discincta vel Distincta, fuerit suprema vestis; nec admittimus Baronii Suriique correctionem, jubentium legi cujus vestitus distinctus. Quid autem si in priori loco discinctatus idem sit, quod discinctam, id est, ad pectus diffibulatam togam indutus, quæ tamen clavos suos, uti ibi dicitur, utrimque habeat, non ad usum, sed ad ornatum? Talis certe nunc fere est superior vestis togatorum omnium, tam in ecclesia quam in curia. Hac præsumptione & ibi elegimus scribere discinctatus, & hic discincta retenta est.
f Quid si legatur hoc modo? Per quas mens posita in altum, dignationi & sacramento Domini parabatnr. Ita sane & sensus clarior & præcedenti phrasi conformior locutio haberetur.
g De Agape, seu convivio Christianorum, mutuæ dilectionis causa (unde nomen habet) etiam in templis institui solito, tractat Baronius ad annum 57 num. 132 & pluribus seqq. ubi varia Agaparum genera distinguit.
h Inter Rubricatum & Ambsagam fluvios Africæ, quorum ostiis utrimque includitur Numidia, Geographicæ tabulæ pleræque nullum statuunt fluvium, qui mediam regionem perluens, Lambesam adlambat. Solus Ortelius, in discriptione Africæ proprie dictæ, Pagydam inter illos sic medium pingit, ut Oleachitim sinum portumque constituat, & credi possit per Lambesitanæ urbis pomœrium fluere: quod & probat Barbariæ novißima descriptio in Atlante Blaviano, ubi longe supra urbem Lomfaram (quæ omnino nostra Lambesa est) exortus fluvius, jam grandis & latum efficiens, pingitur.
i In MSS. codicibus distingui non poterat, Mariani, an Mariam, esset legendum. Baronius dum Mariani legit, & sensum videt non subsistere, addit parenthesim (Beata enim ipsa appellabatur). Quin potius Felicem substantivum credidit, habiturus nomen, cui responderet subsequens felicitatis elogium? Non tamen huic satis felici conjecturæ acquiescere licet, quia istud o te Felicem merito Mariani! plenum sensum non habet. Itaque in aliam lectionem inclinor, quæ & sensum perfectum facit, & vacuum non sinit manere elogium, quod eam sic uteri sui fœtus ornavit: videtur enim alludi adistud Elisabethæ dictum Deiparæ Virgini, Benedicta tu in mulieribus, & benedictus fructus ventris tui; vel ad istud mulieris Euangelicæ, Lucæ 11, 27 Beatus venter qui te portavit.
DE SANCTIS MARTYRIBVS
POMODIANO DIACONO, IGNEO, RVMETINA, REMISVRINO, CVM ALIIS XXIV.
SECVNDIANO EPISCOPO, ALEXANDRO DIACONO, BVBATO, SATVRO, DIODRO,
ROPODIANO ET NOMENSI.
[Commentarius]
Romodianus Diac., Martyr (S.)
Igneus, Martyr (S.)
Rumetina, Martyr (S.)
Remisurinus, Martyr (S.)
Alii XXIV, Martyres (SS.)
Secundinus Ep., Martyr (S.)
Alexander Diac., Martyr (S.)
Bubatus, Martyr (S.)
Saturus, Martyr (S.)
Diodrus, Martyr (S.)
Ropodianus, Martyr (S.)
Nomensis, Martyr (S.)
G. H.
Est hæc tertia Martyrum claßis, in quatuor antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis descripta, & forsan in duas turmas distribuenda: harum prima in antiquißimo Epternacensi codice ita indicatur: [In duas turmas videnturdivisi,] Et alibi Romodiani, Jgnei Diaconi, Rumetinæ, Remisurini, cum aliis XXIV & immediate subjungitur altera turma: Secundini Episcopi, Alexandri Diaconi, Bubato, Saturi, Diodri, Ropodiani, Nomensis. Qui ceterorum antesignani ubi Romodianus scribitur, in aliis tribus apographis est Pomodianus &; Diaconus dicitur cum aliis viginti quatuor; omißis scilicet Jgneo, Rumetina & Remisurino: quos exhibet Epternacense MS. Deinde in hoc est Secundinus Episcopus, qui in aliis tribus est Secundianus Episcopus. Alexander Diaconus & Saturus eodem modo ubique nominantur; at pro aliis etiam reponuntur nomina Babuti, Diodori & Diotri, Repodiani & Nomensis.
[2] In vetusto Martyrologio bibliothecæ Vaticanæ, signato numero 5949, & charactere Longobardico conscripto, ista leguntur; Alexandriæ SS. Dorothei Presbyteri, Pomodiani & Rodociani Diaconorum, qui igne extincti & in mare missi sunt cum aliis viginti quatuor. Quæ meliori cum distinctione in antiquis Martyrologiis Casinensi, [an igne extincti & in mare mersi:] etiam charactere Longobardico, & Romano Ducis Altempsii, ita traduntur: in Alexandria natalis S. Dorothei Presbyteri: & alibi Pomodiani Diaconi & Rodociani, igne ustorum & in mare missorum, cum aliis viginti quatuor. Referuntur hi XXIV igne combusti & in mare missi etiam in MSS. Trevirensi S. Martini & Vltrajectino S. Mariæ, sed perperam S. Pastori adjuncti: de hoc egimus supra in prima classe Martyrum, inter quos etiam est Rodocianus Diaconus. At Podonianus legitur in MS. Vaticano S. Petri: qui in MSS. Aquisgranensi & Labbeano & apud Grevenum Pomodianus scribitur, & vitio Amanuensis in MS. Augustano Nomadianus, & additur Rodimini, seu Rodimi in Labbeano, forsan loco Rodociani, aut Rumetinæ. In eodem, primo loco celebratur Alexander Diaconus.
[3] Abstinemus conjecturis, quæ possent ex dictis formari: puta quod Jgneo irrepserit pro igne, voce addita ad explicandum Martyrii genus: quod Bubato in ablativo positum, ubi cetera nomina scribuntur in genitivo, sit nomen loci, ac forte melius alibi scribatur Babuto, legique debeat Babuco, ut significetur civitas ejus nominis in Hernicis: aliaque hujusmodi.
DE S. QVIRINO EPISCOPO ET MARTYRE
IN COEMETERIO ROMANO PRÆTEXTATI DEPOSITO.
[Commentarius]
Quirinus Episcopus, in coemeterio Romano Prætextati (S.)
G. H.
Progredimur cum antiquis quatuor apographis Martyrologii Hieronymiani: in quo, post tres Martyrum classes jam indicatas, ista leguntur juxta Epternacensem codiceas. Romæ, Quirini Episcopi. In MSS. Lucensi & Blumiano: Romæ depositio Quirini Episcopi. In MS. Corbejensi Parisiis excuso: Romæ depositio Quirini, Secundini. At Florus in MSS. Atrebatensi, Tornacensi & Lætiensi: Romæ depositio S. Quirini Episcopi & Martyris. Rabanus, Notkerus, cum MSS. Aquisgranensi, Richenoviensi & Rhinoviensi ista habent. Romæ depositio Quirini Episcopi. At Quirici legitur in MSS. Barberiniano, S. Maximini & S. Cyriaci. MS. Trevirense S. Martini & Grevenus, Romæ Quirini Episcopi.
[2] Locus depositionis ita indicatur in MS. Romano Ducis Altempsii: Romæ in cœmeterio Prætextati depositio Quirini Episcopi. Quibus additur Via Appia, in MS. codice Reginæ Sueciæ, & sic inde excudit Lucas Holstenius in Animadversis ad Martyrologium Romanum. Hinc corrigendum MS. Vaticanum S. Petri, dum legitur Romæ Prætextati, Quirini. Scilicet in cœmeterio Prætextati. In MS. Leodiensi S. Lamberti adduntur socii his verbis: Ipso die Quirini Episcopi cum aliis duodecim. Sed hi videntur transferendi esse ad sequentem classem uti Secundinus ad alios hujus diei Martyres.
[3] Cujus locifuerit Episcopus Quirinus, non indicatur: & nullus inter Romanos Episcopus seu Pontifices tali nomine signatus comparet. Imo forsan alibi martyrio coronatus est, & corpus Romam delatum, in cœmeterio Prætextati via Appia depositum fuit. Non apposito loco inter alios Martyres collocatur Quirinus in MS. Augustano, & Quirinus Episcopus in MS. Trevirensi S. Maximini valde antiquo. Fuit S. Quirinus Sisciensis in Pannonia Episcopus & Martyr, cujus corpus, ob incursionem barbarorum Romam a Christianis delatum est, & via Appia depositum, uti dicetur ad diem ejus natalem IV Iunii.
[4] Sed de hoc Quirino Episcopo hic agi quomodo judicabimus? quandoquidem ea translatio forsitan facta est diu post conscriptum Martyrologium Hieronymianum. Non est hic etiam de cujus Translatione agi ad V & VI diem Februarii ibidem inter prætermissos diximus, & hoc loco quæsituros nos promisimus: quia nempe S. Quirinum Tribunum, cujus nos acta discußimus XXX Martii, multi ad XXX Aprilis collocant; & ad hunc spectat illa reliquiarum Translatio: quare dictis Februarii loci mutandum erit nomen mensis & pro Aprili ponendus Martius.
DE SS. RODICIANO DIACONO, TERENTIO ET MARINO
PRESBYTERO, DAGARO CVM ALIIS DVODECIM. METVRO, CLEMENTE, LVCINO,
TELESFORO, PRIMOSO SATVRNINO, EMELIANO, MAIORICA, SATVRNINA.
Martyribus Aphrodisiæ.
[Commentarius]
Rodicianus Diac., Martyr Aphrodisii (S.)
Terentius, Martyr Aphrodisii (S.)
Marinus Presb., Martyr Aphrodisii (S.)
Dagarus, Martyr Aphrodisii (S.)
Alii XII, Martyres Aphrodisii (SS.)
Meturus, Martyr Aphrodisii (S.)
Clemens, Martyr Aphrodisii (S.)
Lucinus, Martyr Aphrodisii (S.)
Telesphorus, Martyr Aphrodisii (S.)
Primosus, Martyr Aphrodisii (S.)
Saturninus, Martyr Aphrodisii (S.)
Emilianus, Martyr Aphrodisii (S.)
Majorica, Martyr Aphrodisii (S.)
Saturnina, Martyr Aphrodisii (S.)
G. H.
[1] Qvarta ista Martyrum claßis est in antiquis apographis Martyrologii Hieronymiani: & ea post S. Quirinum, [Martyres indicati] apud Romanos depositum, ita traditur in codice Epternacensi: in Frodiria Rodiciani Diaconi, Terenti, Marini Presbyteri, Dagari, cum aliis XII, Meturi, Clementis, Lucini, Telesfori, Primosi, Saturnini, Emeliani, Majoricæ, Saturnini. Aliqua in reliquis apographis differentia est. Ac primo palæstra Martyrii in Mss. Lucensi & Blumiano etiam Frodiria est: in Ms. Corbejensi Parisiis excuso est Afrodiris, [locus martyrii] quo putamus signari Aphrodisiam, urbem Episcopalem provinciæ Europæ in Thracia, etiam Ptolomæo notam lib. 3 cap. 11, & Αφροδισίας dictam; aut Aphrodisiam metropolim & Archiepiscopalem Cariæ, etiam Ptolomæo lib. 5 Αφροδισίας appellatam. Et hæc de loco. Ipsa nomina Martyrum in pluribus consentiunt: solum loco Rodiciani, Dagari, Meturi, Lucini, Telesfori, Saturnini, etiam scribitur Rodociani, Dicari, Maturi, Luciani, Telisfori, Saturninæ: quæ plane est parva discrepantia. Dagarius memoratur hoc die in MS. Martyrologio Tamlachtensi in Hibernia.
[2] Vti hic est Rodicianus Diaconus, ita celebratur apud Græcos III Maji S. Rhodopianus Diaconus cum Diodoro, [similis 3 Maji.] apud Aphrodisiam urbem Cariæ sub Diocletiano a civibus suis multa verbera perpessus, ac tandem crebra lapidatione ad mortem usque appetitus: quem a Rodiciano ejusque sociis alium arbitramur; quod in his nullus Diodorus nominetur. Facilius admittemus, Rodiciano & Rhodopiano eamdem obtigisse palestram martyrii; haud difficulter tamen unam eamdemque personam credituri, cujus nomen minus recte Latini expresserint, si ad hanc sententiam stabiliendam aliquid novæ probationis accesserit Causa enim Rhodopiani, ab hoc die & hac societate, in qua passus fuit, removendi ad Majum, eumque Diodoro jungendi, aßignari posset utriusque simultanea translatio in aliquam Constantinopolitanarum ecclesiarum, quæ tali die ibidem solita sit celebrari.
DE S. POLYCHRONIO EPISCOPO.
[Commentarius]
Polychronius Episcopus (S.)
G. H.
[1] Antiquißimum apographum martyrologii Hieronymiani concludit hunc mensem Aprilis his verbis: quæ ob suam antiquitatem proferimus. Ita autem habet: Depositio Policroni Episcopi. In MS. Corbejensi Parisiis excuso ejusdem Martyrologii ita traditur: Depositio Polocronii Episcopi. In MS. Parisiensi Labbæi, scribitur Polochroni Confessoris. In MS. Augustano S. Vdalrici legitur, Polderoni Confessoris. Celebravimus die XVII Februarii: Polychronium Episcopum Babylonis & Martyrem: & S. Pulchronium Episcopum Virdunensem: sed quia dubitamus, aut potius arbitramur, neutrum horum hic referri; ob testimonium quatuor illustrium martyrologiorum, eumdem voluimus iudicio benevoli lectoris proponere, & quod is visis aliis Martyrologiis statuerit, plane ratum habere.
[2] Interim monemus, tomo 1 Bibliothecæ novæ Labbeanæ, extare Chronicon Virdudense, conscriptum ab Hugone, primum monacho S. Vitoni Virdunensis, tum Abbate S. Petri Flaviniacensis in Burgundia circa finem seculi XI, ubi dicitur, quod B. Pulchronius, urbis Clavorum Episcopus, cursu vitæ consummato, discessit pridie Kalendas Maji, & migravit ad Dominum. Adduntur alia de sepultura, multaque præmittuntur de Vita & gestis; quæ si ad manum fuisset Februarium elaborantibus, majori cum nostra atque lectorum satisfactione de Sancto isto Episcopo egißemus; nunc autem satis est hic indicari, ad supplementum operis plenius retractanda.
DE SANCTO MERCVRIALI
EPISCOPO FOROLIVIENSI IN ITALIA.
[Commentarius]
Mercurialis, Episcopus Foroliviensis, in Italia (S.)
BHL Number: 5032
Auctore D. P.
CAPVT I.
Cultus, ætas, Vita scripta & examinata.
Flaminiæ, quæ hodie Romandiola dicitur, urbs antiqua & nobilis Forum-Livii est, inter Faventiam & Cæsenam; Christianis sacris imbuta jam inde a primis nascentis Religionis exordiis. [An primus Liviensis Episcopus,] Ea an & quos habuerit Episcopos ante S. Mercurialē, cujus hoc die in urbe & diœcesi tota celeberrimus est cultus, ignoratur. Primum ipsum notum posteritati fecit, tum viventis insignis virtus, tum ad mortui sepulturam adeo crebra miracula, ut primum super eam erecta sit ecclesia, S. Stephano dedicata; deinde assurrexerit Abbatia, nunc cum ipso templo S. Mercurialis dicta, & Vallumbrosanis monachis tradita cum jure parochiali. Ibi sub majori ara diu requievit arca, sacri corporis custos; de cujus inspectione hoc insculptum lapidi monumentum, & Archivii publici scripturis insertum, exhibet Historiæ Foroliviensis novißimus & accuratißimus scriptor Paulus Bonoli, quo deducente cuncta urbis sacraria obivimus & lustravimus, dum Forolivio Romam transitum haberemus, anno MDCLX. Monumenti illius hæc sunt verba:
[2] [mortuus anno 156,] Anno Domini MCCXXXII, tempore Gregorii Papæ & Fæderici Imperatoris, XI Kal. Septembris, aperta fuit hæc arca per D. Albertum Episcopum & Petrum Abbatem, & expositum hoc B. Mercurialis corpus quindecim diebus omnibus ad videndum. In dicta arca inventa est lamina plumbea continens ut infra. In nomine Patris, Filii, & Spiritus sancti. Hic requiescit corpus B. Mercurialis Episcopi Liviensis. Obitus vero ejus pridie Kalendas Maij, CLVI. Hinc nata est anceps Foroliviensibus disputatio de hujus sancti Episcopi ætate, [aut alius ejusdem nominis?] aliis corruptam aut vetustate corrosam plumbeam lam nam asserentibus, idque ex solo præjudicio, non ex fide oculatæ inspectionis; aliis plures Mercuriales fuisse asserentibus, quorum unius antiquißimi hoc corpus & festum sit, alterius vero sint acta Vitæ, quæ circumferuntur. Quod merito ut rem valde insulsam refellit historiographus Foro-liviensis prælaudatus: quis enim credat, ejus cujus servata fuerint Acta, nullam aliam fuisse servatam memoriam vel in officio ecclesiastico vel in corporis ejus reliquiarumve honore.
[3] [Quæ fides lamellæ plumbeæ,] Equidem eruditißimo Annalium ecclesiasticorum scriptori Baronio vehementer assentior, quod plumbeæ isti laminæ plus detulerit fidei, quam quibuscumque popularibus traditiunculis, & quæ iis inædificata post plurium seculorum decursum sunt, ætatis mediæ scriptis seu Legendis seu Chronicis. Quamvis enim Æra Christiana vulgaris neque accurata sit, neque primis seculis fuerit usurpata: postquam tamen illa semel invaluit & paßim recepta fuit, cœperunt ad eam exigi antiquiorum gesta temporum. Quod secutus lamellæ istius sculptor credi potest, & tantæ antiquitatis aliquod argumentum habuisse, quo secundo seculo S. Mercurialem adscriberet. Neque dicas, ut dicunt aliqui, centenarii numeri notas duas aut tres vetustate exesas: non enim potuissent non animadvertere hiatum deficientium litterarum ii, qui tam solicite ipsius tenorem transcripsere, si vere tale quidpiam deprehendissent. Certe præsumi non debent in transcribendo errasse, donec evidentiori id constet probatione. Facilius credam lamellæ auctorem, quia nullum Mercuriali antiquiorem Episcopum noverat, persuasus autem erat Episcopatum Foroliviensem ex antiquioribus esse, sub Alexandro, Sixto, Telesphoro institutis; citius mortuum credidisse hunc, ut arbitrabatur, primum Episcopum.
[4] Definiri quidem a nobis non potest ætas & tempus sculptæ laminæ: hoc tamen ausim affirmare, tunc esse sculptam quando S. Mercurialis corpus ex veteri sepulcro in marmoream istam arcam fuit repositum, [seculo 8 aut 9 sculptæ?] idque tam olim, ut ejus translationis memoria nulla apud posteros superfuerit seculo XIII. Forte cum erecta est ecclesia in titulum parochialē, & quæ prius S. Stephani dicebatur sub appellatione S. Mercurialis instaurata fuit: quod VIII aut IX seculo factum licebit opinari. Eodem tempore in ipsius templi parietibus depicta fuisse existimabo quæ de S. Mercurialis mirabilibus gestis conservabat memoria popularis. [Tunc videntur etiam factæ picturæ,] Vitæ enim ex Vallumbrosanorū monachorū scriptis ad Antonium Gallonium Romā missæ nobisq; a Patribus Oratorii communicatæ, auctor fuit antiquus, qui ante fundatam eo loco Abbatiam scripsisse videtur, atque adeo ante seculū Christi XI. Hic vero usus Prudentii exemplo, qui S. Cassiani martyrium versu descripsit, ut pictum viderat: Nos quoque, [ex quibus jamevanidis accepta vita, ante sec. 11,] inquit, studiose habentes de Sanctorum gestis indaginem, ad B. Mercurialis Confessoris & Episcopi Liviensis pervenimus tumbam; ibique ejus inquirentes actiones, nihil ab illius accolis loci valuimus indagare, præter quasdam nimium teneras actionum illius depictas imagines: sed ut retulerunt a multis temporum emensis lustris Acta Præsulis prædicti ablata fuerunt ab eis, puta cum Italiam vastarent barbari, & sacra loca popularentur aut igne consumerent, maxime quæ extra urbes posita mœniorum circulo non includebantur.
[5] [nullum autē ætatis indicium dat,] Nunc porro videamus quid picturæ illæ exhibere potuerint, quidque eis vel ex propria auctoris conjectura vel ex populari narratione addi debuerit, ut historia vitæ aliqua texeretur. Primo loco occurrit punitio cujusdam Iudicis, eodem blasphemo ore sacram Eucharistiam sumentis, quo Christum sub ea præsentem negaverat, coram S. Mercuriali aliisque peracta. Iudicem Ariminensem, Christianæ religionis contemptorem fuisse, quem pictura referebat, ex vulgi opinatione sumi debuit; qui ne anonymus esset, succurrit oportune Taurus ille, sub Constantio Ariano Præfectus Ariminensis; qui Patribus Arimini ad Concilium collectis, priusquam disiungerentur, vim intulit; atque ut Vrsacii & Valentis confeßionem, subdole contextam, velut Catholicam reciperent, callide induxit: quo nomine peßime audivit apud Catholicos omnes, ideoque visus idoneus est cui prædicta blasphemia & mors condigna tribuerentur. [sed solum occasioneminanuum conjecturarum.] Hoc autem præsumpto prosequitur conjecturam suam auctor vitæ; adfuerunt, inquiens, forte etiam & alii celeberrimi Episcopi Rofillus Popiliensis, Leo Feretranus, Marinus, Gaudentius & Geminianus: quorum ætates conciliare velle, propter unum forte, inutilis mihi conatus videtur: interim quod hic auctor per nudam dixit conjecturam, alii ut certum accipientes, coëgerunt posteros qui ista defenderent in omnes sese partes torquere. Altera pictura (plures autem fuisse ex iis quæ narrantur in Vita colligi nequit) exhibebat Episcopos duos immanem draconem Sacerdotalibus stolis illigatum pertrahentes ad puteum, & cæcum a S. Grato Diacono illuminatum. Ex duobus Episcopis alterum esse S. Mercurialem non dubitabatur, alterum esse S. Rufillum vicinæ Foropopuliensis urbis Episcopum credere jubebat Foropopuliensium consensus, idem ex sui Sancti Patroni qualibuscumque Actis referentium,
[6] [cetera tot seculis post dicē cœpta] Præter hæc duo, nihil est in Vita, quod poßit ex picturis acceptum dici, cetera rhetorico more dilatata ad historicam fidem nihil faciunt. Quæ autem post Vitam scriptam accessere ad historiam S. Mercurialis, per monachos Vallumbrosanos, ea nec fundamentum quidem habent in traditione, tunc cum Vita scriberetur recepta; adeoque indigna sunt omnia quæ stabiliendæ chronologiæ substernantur. Si enim usque ad seculum X vel XI, nihil sciebatur de S. Mercuriali, nisi quod in picturis videbat & ex illis narrabat populus; hoc autem totum & multo etiam amplius si complexus est auctor Vitæ, suo ingenio supplens picturæ traditionisque defectum: quæ fides poterit aliis tanto post adjunctis haberi? Cum ergo dicetur S. Mercurialis fuisse natione Armenus, ab Hierosolyma attulisse Reliquias, quibus Foroliviensis ecclesia gloriatur; interfuisse Ariminensi concilio, quod sub Constantio anno CCCLIX coactum fuit, [non videntur aliquam fidem mereri,] ad Athanaricum Gotthorum Regem pro civibus in captivitatem abductis ivisse legatus, quod ante annum CCCC III fieri non potuit. Hæc inquam aliaque similia cum dicentur, interrogabimus quo auctore doceantur esse vera, quæ tot seculis fuere ignorata, ac ne tum quidem adhuc erant audita, cum Vitæ auctor in unum collegit quidquid de Sancto quomodocumque narrabatur. Idem de S. Ruphillo Popiliensi, cujus festum XXI Augusti colitur, dictum puta, quatenus is a S. Silvestro creditur Episcopus ordinatus. Id scilicet per conjecturam credi cœpisse, æque ac alia de S. Mercuriali jam relata. Illius enim nulla extat antiqua Vita, & siquid scriptum aliquando fuit id abolitum esse a barbaris credibile fit.
[7] Ceterum aliud nihil confici ex dictis velim, quam ignorari tempus quo SS. Mercurialis Ruphillusque vixere; nec audiri quidem debere eos, qui duos aut etiam tres Mercuriales inducunt, ut sustineant eorum, quæ tam tarde prodierunt, auctoritatem. Nolim interim asseverare, eo præcise anno, quem plumbea tabella notat, obiisse S. Mercurialem: imo seculum integrum aut etiam duo adjici feram non illibenter; [Videtur tamen sec. 4 floruisse Sanctus.] quia uterque Episcopus nihil fidei caussa tulisse a gentilibus, sed ejus puritatem dicuntur contra hæreticos fuisse tutati, in sua quisque conjunctißima diœcesi: quod verum esse potuit, etiamsi vel uterque vel alteruter abfuerit a Concilio Ariminensi. Non potuerunt tamen hæretici illi fuisse Ariani, sicut popularis traditio habet, nisi saltem seculo IV Sancti vixerint: at facile fuit pro aliqua ignota hæresi certam unam eamque celeberrimam substitui: unde nec firmiter huic argumento adhæreo, quod ab ætate Arianorum sumunt alii. Imo ipsam illam picturam draconis, ab utroque Episcopo superati abolitique, libentius de spiritali quam corporali dracone intelligam; credamque primos illius auctores aliud noluisse expressum quam quod hæreseos alicujus pestem, in confiniis utriusque diœcesis deprehensam strages edere animarum multarum, communicatis operis consiliisque uterque extinxerit.
[8] Cum hisce præcautionibus & annotationibus postea addendis, solam illam, de qua egimus supra, Vitam dabimus. Paulus Bonoli auctorem ejus sacere videtur S. Petrum Damianum & vocare Sermonem de S. Mercuriali: sub illius enim nomine, ipsißimis quæ hic leguntur verbis, exhibet totam historiam rei cum Ariminensi Iudice gestæ, atque tres ultimas hujus vitæ lineas. Sed quia tum alia quædam tum narrationem de dracone idem Paulus velut ex eodem Sancto producit, non tantum verbis, sed ipsa etiam rei substantia valde diversam, ab ea quæ hic ponitur, & qualem proposuimus ad XX Martii num. 3 agentes de SS. Grato Diacono & Marcello Subdiacono S. Mercurialis: ideö arbitramur Paulum habuisse aliquid diversum ab hac vita, sub Sancti illius nomine scriptum, cui hæc ipsa vita quadamtenus sit intexta, [ejus auctor an S. Petrus Damiani?] non autem tota. Præterea in sermone de S. Rufillo Populoniensi, qui apud nos manuscriptus & apud Vghellum tom. 2 Col. 637 editus extat sub nomine S. Petri Damiani, modus deductionis ac styli, minus historicus magisque ad mores deductus invenitur, quam in hac simplici, licet verbosa, historia: quæ autem eidem intexitur de dracone narratio, plane quoad rem convenit cum hujus vitæ contextu, non autem cum eo quem diximus XX Martii apud nos legi. Quare nec hunc possum secure attribuere S. Petro Damiano, [alia recentiora omittuntur.] nec vitam ipsi audeo adscribere, quamvis ætas talis sit, quo poßit ejusmodi Vitam scripsisse, prius quam locus Vallumbrosanis traderetur: prius, inquam, nam si locus monachos habuisset, hos potius quam rudes accolas interrogandos sibi putavisset. Vghellus eodem tomo col. 615 allegat ex Annalibus Foroliviensibus Mss. Bernardini Paulutii locum de rebus a S. Mercuriali gestis in Hispania cum Alarico Rege: quæ nec refutare quidem lubet; & forte Bernardinus ille hoc solum seculo vixit. Quare & ipsum prætermittimus & quæcumque alia de S. Mercuriali scripta; cumque iis etiam Vitam alteram, quam circa annum MDLXXX, annis CCX elapsis post S. Rufilli corpus a Ioanne Numay Saßinatensi Episcopo elevatum, scripsit Foro Liviensis aliquis in Abbatia S. Mercurialis monachus non ineruditus, quam inter Antonii Gallonii collectanea repertam Romæ transcripseramus: satis enim jam constat ex dictis, nihil solidæ auctoritatis scriptori præluxisse, præter priorem Vitam, quæ ipsa interim quam parum soliditatis habeat jam explicuimus. Vitæ Synopsis aliqua apud Petrum de Natalibus lib. 10 cap. 107 reperitur, hoc solum continens quod de dracone recluso jam diximus: alia amplior apud Philippum Ferrarium edita habetur, quam pro suo arbitrio reformatam Tamayus dedit ut infra dicetur.
CAPUT II.
Translationes corporis, & miracula recensita, figmenta rejecta.
[9] Cardinalis Baronius, Martyrologium Romanum recognoscens, [An 23 Maii sit dies primæ Trāslationis?] ex vetusto quodam, ut ait, Ms. ad diem XXIII Maii hæc verba descripsit. Ipso die S. Mercurialis Episcopi. Idem ante ipsum quibusdam Vsuardi exemplaribus additum repererant Bellinus de Padua, Grevenus Carthusianus, Maurolycus & Molanus: sed horum nemo ad Foroliviensem hæc traxit. Primus id in Notis fecit Baronius: cui tamen in hoc non contradicimus, scientes, quam sæpe contingat, aut verum natalem obscurari majori Translationis post factæ solennitate; aut in aliquo Ms. diem Translationis notari præterito Natali. Interim consultius credimus de S. Mercuriali agere die præsenti, quo Forolivii festum ejus agitur. Quod si non est natalis, sed Translationis, ejus utique Translationis est, quam supra diximus factam esse diu ante annum millesimum, seculo forsitan VIII aut IX. [2 facta est an 1232, 22 Aug.] De secunda (si tamen vocari Translatio poßit) facta XXII Augusti anno MCCXXXII supra egimus. Paulus Bonoli actioni huic interfuisse scribit præter Episcopum Foroliviensem, Archiepiscopum Armenum Mattheum, alios Archiepiscopos tres & Episcopos quatuor, cum Abbatibus aliquot. Addit Baronius quod anno Domini MDLXXVI D. Antonius Jannottus Foroliviensis Episcopus corpus reperit marmoreo loculo conditum, serico tectum. Et hoc sericum asserit Paulus Bonoli ita repertum integrum, ac si novum fuisset.
[10] Idem Paulus corporis Translationem notat, qua ab altari majori, relicta ibidem marmorea Arca, [3 an. 1576.] deportatum est corpus ad novum sacellum, a Hieronymo Mercuriali, Philosopho Medicoque famoso, magnifice erectum. Hujus autem Hieronymi eruditißimum opus de Arte Gymnastica (ut de aliis taceam) nuper ab amico nostro Andrea Frisio Amstelodamensi elegantißime recusum, cum Venetiis prima vice prodierit anno MDLXIX, non incongruum fuerit judicare, indicatam a Baronio inspectionem, & Translationem a Paulo signatam esse eamdem, factam anno MDLXXVI. Quo etiam tempore os unum brachii ad sanctæ Crucis Cathedralem ecclesiam putatur translatum, [Reliquiæ variæ seorsim positæ.] ubi nunc magnifice asservatur: aliæque ad alias ecclesias Forolivienses particulæ. Tunc etiam, aut forsitan multo citius, S. Mercurialis caput a reliquo sejunctum est corpore, ut argenteæ inclusum statuæ ornaret publicas proceßiones, maxime in die ipsius festo, quod olim cum publicis ac liberis Nundinis, integrum mensem durantibus, fuisse celebratum, scribit jam sæpe laudatus Paulus: ex quo etiam sequens miraculum accipe.
[11] Anno MLXXX, cum Henricus Imperator adversus Gregorium VII duceret exercitum in Italiam, [Puniuntur asylum Sancti violantes milites,] & suorum armorum terrore totam repleret Flaminiam; Foroliviensium accolarum plurimi, armenta ac greges, quos intra urbem reducere non potuerant, servabant in Gottonio suburbio & cœmeterio S. Mercurialis, ipsius custodiæ & protectioni se suaque committentes. Sed ejus nomen nihil reveritus Guelfo, tribunorum Imperialium unus, militibus suis copiam fecit, mactandi ad corporum refectionem quotquot vellent animalia. Ex his assas elixasve carnes quotquot degustarunt, distorto horribiliter ore pœnas luerunt inconsultæ impietatis, imprimis Dux ipse, qui in verba contra Sanctum blasphema proruperat. Culpam igitur agnoscens suam, nutibus & quibus poterat indiciis aliis præcepit, ut illatum damnum præsenti pecunia compensaretur Dominis, & mox sibi suisque pristinam vultus compositionem restauratam vidit. Hæc ille: at quem supra laudavi Vitæ postremo scriptæ auctor, eamdem sic concludit:
[12] Quæ miracula post ejus mortem sanctum Episcopum consecuta sint, longum esset recensere: nam & paralyticos sanavit, & febricitantes languidosque complures: sed præ ceteris illud unum non est omittendum, quo in improbissimi unius persona Deus optimus maximus ostendit, quam celeri vindicta persequatur nefanda in suos conjecta convitia. Romam commigrabat ad Sanctissimi Petri limina peregrinantium agmen, qui hac pertranseuntes, [alius in Sanctum blasphemus] cum primum plateam nostram hanc ingressi sunt, primi illi qui ordinem ducebant, ut pietatis ac religionis gratia B. Mercurialis corpus consalutarent, a recta flectentes, viam ad ejus templum detorquent. Ex his unus, qui equo vehebatur, quid hoc esset percunctatus, intelligit, Ad B. Mercurialis trivium pergimus. Qui ore sicut & animo inquinatissimus; Hoc nomine, inquit, appello unum ex bobus meis. [castigatur fractis sub equi lapsis cruribus,] Nefanda vox ac impurissimo ore prolata, eodem tempore & cælum & terram aperit: cælum quidem, quod ab eo audita fuit cui nihil est absconditum; terram autem, quod eodem permittente in spurcissimi sermonis pœnam, equus blasphemi, velut si sub pedibus terra dehisceret, statim corruit, ac sic sessoris corpus provolvit ut cruribus effractis semivivum reliquerit. Hunc comites efferunt; & qui sanctissimum corpus nomenque prius despexerat, renueratque ad illud visitandum iter ad ejus templum flectere, [sed ad tumulum delatus sanatur.] idem mortuo similis a sodalibus eodem introfertur: exoratoque S. Mercuriali, preces in cælo exauditæ sunt. Didicerat enim beatus ille vir a præceptore suo Christo Salvatore, etiam pro persecutoribus exorare. Nam consolidatis ossibus, contemptor ille illico sanitate donatus, & ex despectore miraculorum prædicator effectus, ad suos incolumis rediit.
[13] Tamayus de Salazar, cum in Catalogo Sanctorum Italiæ apud Ferrarium legisset, [Sancti temere asserto in Hispaniam itineri,] quod S. Mercurialis in Hispaniam profectus, cum Regem ab insanabili morbo curasset, captivos omnes Livienses, quos Visigothi captivos in Hispaniam abduxerant, reduxit; nihil sibi cunctandum ratus quin Hispaniæ Patronis ipsum quoque adscriberet, nova fabricavit Acta, protulitque ad XXIII Maji, [fabulosa Acta superstruuntur,] rem apud Ferrarium lectam hoc modo augens. Cum Regem curasset, per totius Hispaniæ regiones se conferens, Catholicam veritatem populis, in Arianum errorem Gothorum prolapsis, mirabili efficacia prædicavit; & innumeros ad confessionem Nicenæ Synodi perduxit: quoad reversus in Curiam, captivos omnes Livienses & finitimos, quos Gothi ex Attilæ direptione in Hispaniam abduxerant, Regis liberalitate recepit. Postmodum vero cum aliquot annis Ecclesiæ suæ præfuisset sanctus Pontifex, XXX Aprilis in pace requievit, anno D. N Jesu Christi CCCCLVI. Ita per manus crescunt conjecturæ, ne dicam fabulæ, dum quilibet præsumit de suo addere quod in rem facit.
[14] Qui ætatem S Mercurialis in tempora Gothorum Italiam invadentium retulerant, [quibus ad tempora Attilæ ipse differtur,] eumdemque fecerant Hunnorū vastationi interesse sub Attila; consequēter faciendum sibi existimarunt ut pro captivis redimendis ageret ipse aliquid; quos satis insulse abductos in Hispaniam dixere, Ostrogothos cum Visigothis confundentes. Id tamen sic intelligunt Forolivienses scriptores, ut in Italia supplicasse Episcopum pro captivis velint, effecisseque, ut illi ex Hispania revocarentur. Tamayus Ferrarii verbis adhæsit: vidensque nec hoc satis fore ut Hispanico Martyrologio adscriberetur S. Mercurialis, titulum addidit insignis per totam Hispaniam Ecclesiastæ: [& fidem totis Hispanus prædicasse fingitur,] ex quo, inquit, apud nostros in magna habitus veneratione, tamquam novus Hispaniæ Apostolus censendus est. Interim venerationis istius indicium vel argumentum profert nullum: sed multa de Regibus ac bellis Gothorum congerit, nihil ad rem facientia.
[15] Nempe suæ unius industriæ novum istum Hispaniæ Patronum debebat, nullam in eo partem habentibus iis, qui Pseudo-dextri & sequacium chronica confinxere. [mirum quod non etiam ibidē natus.] Si autem hi quoque, ad suis vindicandum hunc S. Mercurialem, applicuissent animum; vereor ne Ferrarium corrigendum æstimassent in eo quod genere Armenium faciat; quem ipsi forte Almeriæ, (ita Saraceni nuncuparunt urbem prius Urcum dictam) natum censeri maluissent, ut magis ex integro foret Hispanus; hac videlicet præsumptione, quod librarii recentioris glossema, Vrcum Almeriam esse explicantis, transierit in contextum, & Italis Armeniam magis quam Almeriam noscentibus dederit occasionem nominis vitiandi. Sed missa faciamus somnia; & producamus Vitam, quæ sola continet modicum illud quod de Sancto sciri ex picturis & traditionibus potuit; ut constet quam nullo fundamento superinducta sint cetera, quæ alii operose expendunt, & ab anistoriæ vitiis conantur explicare.
CAPUT III.
Vita picturis antiquissimis adumbrata.
Ex MS. Foroliviensi in Biblioth. Vallicellana.
EX MS.
[16] Annalium gesta librorum, diversorum conscripsere studia Philosophorum, [sicut Gentiles acta Regum] ut quæ erant sub priscis temporibus gesta, memoriam retinerent subsequentium. Et hoc non mediocri instantia, sed sub omni totoque conamine erat peractum. Ob hoc enim a Regibus, qui præerant illis temporibus, remunerabantur obnixius; adjicientes etiam, ut si ea quæ ab eis gerebantur digne forent recepta, maxima potirentur futuri nominis fama. Hæc vero studebant gentiles perficere, ut ad apicem culminis lummi valerent pertingere. Nos denique, qui gratia divina imbuti persistimus, arbitramur silendum non esse quæ ad retributionem pernoscimus esse futura, testante Apostolo. Quæ enim seminaverit homo hæc & metet. Diversi diversa jaciunt semina & in futura retributione, prout gessit unusquisque, recipiet merita. [Gal. 6, 8] [ita Sanctorū convenit scribere Christianos,] Qua de re propensius agendum est, ut in die examinis, ante tribunal æquissimi Judicis, reperiamur digni, ut qualiter ipsi placet coronam perpetuæ altitudinis suscipiamus, ad sui nominis laudes concinendas. Ut præmisimus enim, Philosophorum studia ad sui nominis famam innumera contulerunt volumina; nos autem Christicolæ Christo nostro redemptori, ut concesserit nostri plectrum pectoris, non desinimus laudes inferre: quia ut illi favores conquirebant humanos, sic nobis appetendus est perpetuus fructus. Nam qui ad summi Regis laudem aliquid populo impertierit, futuram retributionem atque perpetuam beatitudinem obtinebit. [non tantum visa] Nihil enim est aliud Sanctorum gesta referre, quam Dei virtutes enarrare; per quas sanctis Ecclesiis argumentum tribuitur, ut subditis fidelibus etiam pascua tribuantur. Unde credimus & nobis fore animæ salutem, si ea inferre voluerimus, quæ ad constructionem pertinent fidelium.
[17] Enim vero prisci Doctores, non solum visa, sed etiam, quæ vulgo recitata sunt, retulerunt. Moyses legumlator, [sed etiam audita.] cum ideas mundi omnium opifex proferret, non aderat; & usque ad sua tempora quæ acta sunt, non prospexerat; sed sancto docente Spiritu, ut in Pentateucho continetur, studuit referre: sic qui alii atque alii conscripsere volumina, non de visis sed de auditis retulerunt gesta. Euangelici etiam prædicatores Marcus & Lucas, ex auditu a condiderunt Euangeliorum volumina. Post hos imminenti ætate extiterunt sanctarum Ecclesiarum Catholici, qui sanctorum Martyrum & Confessorum retulerunt historias. Et, [& picta in imaginibus,] ut prædiximus, non solum de visis & vulgo auditis, verum etiam de imaginibus depictis, existunt Martyrum prænotati triumphi. Prudentius enim vir eruditissimus, dum ad mausoleum venerabilis Cassiani procumbebat, & se sursum erigens depictam Martyris historiam cerneret; studiosius indagare cœpit, quæ hæc essent; atque a custode relatum est, non fabulam quod cernebat, sed historiam esse; sicque a visis imaginibus, sanctis Ecclesiis ejus b patefecit martyrium. Nos quoque studiose habentes de Sanctorum gestis indaginem, [quomodo habentur Acta B Mercurialis] ad B. Mercurialis Confessoris & Episcopi Liviensis pervenimus tumbam; ibique ejus inquirentes actiones, nil ab illius accolis loci valuimus indagare, præter quasdam nimium teneras actionum illius depictas imagines: sed, ut retulerunt, a multis temporum præteritis c emensis lustris Acta Præsulis prædicti ablata fuerunt ab eis. Hortatu igitur ipsius qui aderat Antistitis ac universæ plebis, Christo allubescente, aggressi sumus ejus gesta, ut suppetunt vires, edere.
[18] Præterea d Beatissimus hic Mercurialis Præsul, gratia Dei profusus, [variis virtutibusclari,] sermone blandus, caritate susceptus, omni virtute extitit coruscus, Egenorum erat e dapsilis, orphanorum pater, viduarum solamen, mœrentium consolator, atque verbi Dei fuit veridicus prædicator; & quod verbis docuit, hoc operibus complevit: digne etiam Pastoris nomen obtinuit, qui Dei gregem sibi commissum pane eruditionis pavit. Cum in talibus polleret virtutibus ab omnibus extitit venerandus. Contigit eo tempore ut quidam severissimus Judex Ariminensis urbis, nomine f Taurus, diversa flagitia Christianis inferret, [Prætor Ariminensis in Eucharistiā blasphemus] atque sacra mysterii sancti, his quæ idolis immolata erant compararet; ajebat denique quod sacra mysteria, quæ a summis Pontificibus erant immolata, in secessum mitterentur, sicut scelestissima ejus idolorum sacrificia, ac per g hoc diversas insultationes inferebat Christi sacerdotibus. Unde accidit ut Christiani cum gentilibus maximum haberent conflictum. Ad quod spectaculum interfuit venerandus Mercurialis Episcopus, forte etiam & alii celeberrimi devenere Episcopi Rufillus h Populiensis, Leo i Monte-feretranus, Marinus, k Gaudentius, & l Geminianus. Cumque idem scelestus Judex in prædicto persisteret flagitio, venerabiles Episcopi Dei, protecti clypeo fidei, resistebant illi in potenti brachio. Sed ille in cœpta permansit nequitia; adeo ut nec veritus esset talia proferre nefanda, nec supplex Christi veneraretur vestigia: namque a sanctis Præsulibus id petiit, ut quantum valerent conficerent sacra mysteria, quæ ipse usitato sumptu sumeret ac digereret & in secessum emitteret.
[19] His auditis beatissimi Præsules Christi nimium effecti sunt tristes, verentes sacra mysteria profano ac iniquo tradere gentili: sed ut non annullarent fidelium Christianorum instituta, quod scelestus petiit, ad sui exitium obtinuit. Tandem capto consilio venerandi Antistites se in orationibus dedere diutius, quatenus Dei illis adesset clementia, ut Judicis crudelis immanitas se verteret, [ad preces S. Mercurialis aliorumque] si non pœniteret. Igitur m erecti ab orationibus, amicti sunt sacris vestibus, quæ ad cultum sanctarum pertinent orationum; ac singuli magnis singultibus diversisque cum lamentationibus officia Missarum sacratissima celebrant: quibus peractis denuo se in magnis ac jugibus prostraverunt orationibus, Deum postulantes, ut illis dignaretur subvenire. Inter cetera sic ajebant: Omnium Regum Rex, tuam nobis misericordiam ostende, ut omnis mundus cognoscat, quia hic nefandus tua sacra commaculat. Tu Deus omnipotens, qui Moysi famulo tuo calliditates Pharaonis Regis Ægypti tribuisti superare, & magicam mentem magorum devincere, populumque Israeliticum sicco vestigio pontum fecisti transire, atque diversas nationes sub gladio ejus interire, & David famulum tuum ab innumeris persecutionibus Saulis exuisti, tresque pueros de Chaldeorum rogo & Daniel de leonum eripuisti lacu; exaudi nos, & concede ab isto iniquo & doloso Judice triumphum victoriæ exercere. Te etiam deposcimus Domine Jesu Christe, qui cum Patre & Spiritu sancto cooperante, cæcum a nativitate ad lumen restituisti, quatriduanum Lazarum resuscitasti jam fœtentem; ut hæc tua sacra mysteria, quæ nobis, tuis famulis immeritis, præcepisti tuis fidelibus in sumptus tui corporis & sanguinis tradere, isti Judici iniquo, si te confessus non fuerit, sint ad perpetuam damnationem, cooperante Patre una tecum & Spiritu sancto, in secula seculorum. Cumque a Christianis dictum fuisset, Amen, sancti Præsules execrando Judici Tauro sacra mysteria apposuere edenda.
[20] Tunc Judex avide & temerarie ea cœpit edere usque ad saturitatem: quibus peractis insultare cœpit Christianis. Sed almifici Præsules Christi, spem in Deo habentes perfectam, cito eum in perpetua damnatione casurum credebant. Denique & in Christianos insultatione persistente, mox ultio fuit, Deus, a te. Judex enim latrinam deinde petivit, ubi omnia vitalia cum intestinis amisit: [fœda morte mulctatur.] nam prædicta Judicis latrina super pontum Adriaticum, qui adhærebat Ariminensi urbi, consistebat. Ut autem vitalia cum intestinis ab ejus sacrilego corpore fuerunt in ponto eversa, ab adstantibus vita sunt esse ferina. Eoque defuncto, & in prædicto manente loco, tunc qui ei assistebant, convenerunt ad eum, putantes illum aliquibus immorari operibus. Videntesque ejus corpus exanime, ac solis jubar ab ore n per anum transverberari, cognoverunt eum interiisse; hæcque sacris Patribus curaverunt deferre. Quibus prævisis sancti Patres Deo gratias retulere, atque omni populo ob laudem Dei destinavere: hoc peracto triumpho, eorum unusquisque ad proprias reversi sunt ædes.
[21] Ast per oppidum Cæsenæ B. Mercurialis & Rufillus Antistites, ad Popiliensem urbem, cum aliis Episcopis properantes, Rufillus in sua substitit sede, Mercurialis ad suam accelerabat venire. Tunc universa plebs illi subdita, Clerici quoque & laici ex utroque sexu, cum luminaribus & incenso ac laudibus diversis, suum Præsulem ac Pastorem gratanter susceperunt; atque prædictus Mercurialis Antistes in diuturna Sede contulit laudem, & ea quæ cœperat ad finem usque perducere studebat: illud Euangelicum persæpe recolens, si quis perseveraverit usque in finem hic salvus erit. [Matt. 24, 30] Sunt nonnulli qui in primordio ætatis bona inchoant, sed in calce a recto tramite deviant: sunt etiam qui ad mediam ætatem bene inchoant agere, sed non perseverant in finem: sunt quoque, qui in ipsis exitus foribus positi recta incipiunt, sed simulando ipsa, perficere negligunt. [constans S. Mercurialis perseverantia in studio virtutum] In his omnibus Venerandus Mercurialis studiosius se exhibuit, quia in antepenultimo statu non deviavit a tramite recto, sed orando, jejunando, eleemosynas tribuendo, euangelicam veritatem prædicando, pacem concordiamque in suis filiis serendo, usque in finem suum recte disposuit statum, secundum illud quod veritas intonat Euangelica: Beatus ille servus, quem, cum venerit Dominus, invenerit vigilantem. [Matt. 24, 46] Hic quoque B. Mercurialis Præsul in secunda & tertia vigilia ita se curavit exercere, quatenus veniente Domino in vigiliis sedulis inveniret eum. Prima enim vigilia, adolescentia est; secunda, juventus; tertia, senectus. Sunt plerique qui in adolescentia desides existunt, & in juventute ad hoc bonum se exercere cupiunt; sed quia digni non sunt, venire nequeunt. Sunt etiam qui in juventute se commaculant, & in senectute se abluere sperant; & hi etiam quia sunt indigni, non pertingunt. In senecta autem ætate nonnulli resipiscunt, quia illicita explere nequeunt. Sunt etiam qui in hac ætate se corrigunt sponte; sed in tribus quæ prælibavimus, B. Mercurialis in omnibus Deo placuit.
[22] Interea dum B. Mercurialis prædictis Domini rebus se exerceret; infausta legatio relata est ei, quod ingens draco o in itinere transeuntibus aderat, qui multos transeuntes anhelitu proprio haberet sauciatos. [qui ad feralem draconē properans,] Qua relatione vir Dei in magna decidit afflictione: prædictus namque draco in medio Popiliensis & Liviensis urbis imminebat itinere, per quod plurimi ab ejus afflatu jam erant necati. Tandem inito consilio, Venerabilis Pater Mercurialis suos legatos dirigit Rufillo, Populiensium Præsuli, ut utrique convenirent ad draconis hujus necem; interim ab utrisque prolixa fieret oratio, ut & a Domino ipsis concederetur illius exitium. Dum hæc Rufillus audiret, diu prostravit se in oratione; sed illo moram nectente, venerabilis Pater Mercurialis ad certamen draconis acceleravit venire. Dum autem ad prædictum stadium curreret, Marcellus ei obviam fuit, privatus lumine: sed quia erat in majori impeditus opere, cæcum nequivit Mercurialis lumini restituere, sed præstolari ei adventum Beatissimi p Grati prædixerat, a quo quod impetrabat obtinere poterat. His cæcus auditis S. Grati adventum expectavit: [prædicit cæcū sanandum a S. Grato] Præfatus deinde S. Gratus super omnia, quæ B. Mercurialis Pontifex obtinebat, præerat; & dum jussu sui Pontificis eleemosynas daret, duplo pauperibus conferebat quam ei præceptum erat. Unde ei Dominus tantam gratiam contulerat, quatenus in ejus nomine virtutes conferebat. Hic etiam S. Gratus dum cæcum prospexisset, signum sanctæ Crucis in ejus faciem compinxit, & ad veram lucem corporis animæque revocavit: qui Marcellus postea Christicola effectus, in Dei operibus præsertim extitit devotus.
[23] ppUt autem retulimus, B. Mercurialis ad draconis certamen ante adventum Rufilli studuit proximare: quod Rufillus pertulit ægre, unde aiunt ut eum Mercurialis posset placare, duas illi tribuit ecclesias baptismales, S. Martini scilicet quæ vulgo vocatur in Lavello, sed melius in Lavacro, & S. Cassiani in Catasiti prædio. [ipsumque draconem in puteum demergit.] Nam dum uterque ad draconis foveam devenere; draco ut eos aspexit, valde obstupuit. Tunc Sancti guttur ejus stolis suis oppilavere, & eum a scrobe illius loci amoverunt; & invento puteo utrique eum in ipso demerserunt, & grandi lapide os ejus clausere, memorialeque super eum imposuere: ipsius enim vulgi accolæ & ruricolæ de ipso memoriali ferunt taliter, quod prædicti Episcopi q rabdos qui restabant super os putei infixerunt, & ad humorem lymphæ radicem immisere, & magnæ arbores sunt effectæ: perhibent etiam quod in Natale ipsius Præsulis ipse draco r se inputeo concutit.
[14] His ita compositis atque definitis, sancti Præsules cum suis officiis ad propria sunt reversi: Mercurialis etiam Pater venerabilis, in Dei cœpto opere viriliter permansit. Quantæ enim virtutes, quanta signa & prodigia per eum Dominus fuerit operatus, nequit explere humanus sensus; & quia sunt jam plura peracta tempora, ex quibus hæc sunt gesta, & nulla exinde manet historia, ideoque percensere nequivimus ejus magnalia; qualiter ad siderea transierit regna, enarrare conabimur vobis. Ante sui exitus diem, cunctam suam ecclesiam ad se jussit venire, eamque docuit in fide recta persistere, & Dei opus diligenter exercere: ne calliditate antiqui hostis illecti ad vana studia & operationes inanes forent inducti; [moriturus suos ad constantiam in fide hortatur,] sed in pace & vera dilectione consisterent, ut machinamenta callidissimi hostis possent superare, & ne lupi rapaces gregem Domini valerent morsibus laniare. His & hujuscemodi expletis eloquiis, data pace suis cunctis filiis, vitalem auram amisit, sidereaque regna penetravit, secundo Calendas Majas. Cujus corpus a suis filiis est diligenter aromatibus conditum: & sepultus est non longe a Liviensi urbe, [sepelitur apud urbem Foroliviēsem] ultra amnem s in optimo t Mausoleo: ubi ad laudem ejus basilica est constituta, in qua ejus exuberant beneficia, nunc & semper, per infinita secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Additur in Ms. Psalmica, quod, non intellectum, omittimus.
b
Prudentius libro Περὶ Στεφάνων, hymno 9 S. Cassiani Foro corneliani, qui 13 Augusti colitur Martyrium celebrat insigni versu, prout sibi ad ejus tumulum advoluto:
Ædituus consultus ait, quod prospicis, hospes,
Non est inanis aut anilis fabula
Historiam pictura refert, quæ tradita libris
Veram vetusti temporis monstrat fidem.
sed multum inter hanc & nostram S. Mercurialis interest, ipsa enim etiam libris extabat tradita, nostra ex solis picturis accipitur, cum pridem scripturæ periissent.
c Ms. ita habebat. Sed, ut retulerunt, a multis temporum pactis mensis, illius Acta Præsulis ablata fuerunt ab eis: hortatum est quod aderatantistitis &c. Quæ conati sumus quadamtenus ad sensum auctoris revocare.
d Præterea, conjunctiva particula, indicare videtur aliquid præceßisse, quod exciderit.
e An dapsilis accipiatur substantive, pro liberali Curatore, an vero substantivum hoc aut aliud simile exciderit, quis divinabit?
f Taurum Arimini Præfectum, qui tyrannidem exercuit in Patres Ariminensis Concilii, Imperatori Ariano consentiens, ab eo qui notatur Iudice diversum arbitramur: illum enim non credimus fuisse tam insigniter impium: quam enim auctoritatem talis habuisset? Imo suspectum est nobis ipsum nomen ne gratis huc sit traductum, acceptumque a persona tam nominata & Catholicis execrata, ob impensum Arianis favorem.
g Idem hodieque jactitant contra Catholicos obscœni & blasphemi Calvini, stæ: eodem utique magistro qui hunc blasphemum ad ejusmodi probra erudivit.
h S. Rufillus Episc. Foro populiensis, colitur 18 Iulii.
i S. Leo Montis-feretrii, I Augusti. Omittebatur in nostro ecgrapho Marinus, ex Paulo Bonoli additus, qui fuit Diaconus Arimensis, non Episcopus, & colitur 3 Septembris.
k S. Gaudentius Ariminensis, 14 Octobris: pro quo Tamayus sicæ chronologiæ causa substituit Brixiensem, qui colitur 25 Octobris.
l S. Gerninianus Mutinensis, 31 Ianuarii: ubi diximus videri geminos hujus nominis fuisse, quod nunc majori examine egere arbitramur: quia Acta illa non sunt primæ aut secundæ notæ, sed diu post Sancti ætatem collecta: quam facile igitur accidere potuit ut nomen Attilæ (cujus solius ætas cogeret secundum Geminianum astruere) sumptum fuerit pro nomine cujuscumque hostis, Mutinensi urbi imminentis.
m Ecgraphum nostrum, Igitur in casibus diversis, quæ ut si iperflua expunximus, magis circa verba laboraturi, nisi res ipsa displiceret. Quis enim credat, ad unius, & quidem blasphemi, communionem plures simul sacrificasse Episcopos? idque ut non annullarent fidelium Christianorum instituta? quænam hoc præcipiunt?
n Ingenium pictoris fuit, per radium, corpus blasphemi penetrantem, exprimere ultricem Dei potentiam: sed popularis stoliditas crudius accipiens quod pictum videbat, scriptorem nihilo prudentiorem invenisse videtur, qui etiam litteris hoc sic mandaret. Ceterum cum nemo antiquorum, qui questi sunt de violentia illata Patribus in Ariminensi convētu, meminerit vindictæ alicujus divinæ contra Taurum Prefectum exercitæ, satis clarum est, quæ sic picta cernebantur, non bene Tauro fuisse afficta. Paulus Bonoli, ut hunc scopulum evadat, ad alium æque dubium se applicat, & Taurum sub Iuliano apostata ad gentilismum transiisse suspicatur: adeoque diu post Ariminense Concilium acta hæc esse: quæ tam facile negantur quam assumuntur.
o Quæ sequuntur de Dracone extincto, sic picta fuisse nihil ambigam: sed picturam fuisse symbolicam, ad significandum quomodo sancti Antistites certaverint contra hæresim, in suis diœcesibus proserpentem & eam penitus aboleverint, libentius audiam.
p Colitur S. Gratus Diaconus Foroliviensis 20 Martii, ubi hanc historiam dedimus: colitur tunc etiam S. Marcellus Subdiaconus: quem alia relatio habet draconis inclusioni cooperantem ejus visu excæcatum fuisse, & a S. Grato illuminatum: quod æque fabulosum videtur. Alia illa relatiorefertur a Paulo Bonoli tamquam ex sermone S. Petri Damiani extracta, quam dedimus 20 Martii ex præcitato Paulo; estque haud modice a præsenti diversa.
pp Hanc ecclesiarum concessarum causam fabulosam existimo; forte etiam nec ceßionem illam fecit S. Mercurialis, sed post secula aliquot successorum quispiam, ad componendam controversiam de præcellentia motam a vicinis Foropopiliensibus. Certe tempore S. Mercurialis nulla fuit ecclesia S. Martini, anno dumtaxat 397 mortui.
q Ρἅβδος, baculus est.
r Quis hæc negabit fabulosa?
s Paulus Bonoli, Erat tunc, inquit, civitas Foroliviensis sita inter duo flumina, quorum unus hodie Montone alter Canalis vocatur, hujus aquis majori ex parte nunc in alium traductis, trans quē Canalē, (qui tunc fluvius Aquaviva dictis sit) fuisse ait Gottinium burgum, & in hoc ecclesiam S. Stephani: quæ nunc intra muros contineri idem indicat, quando ad annum 1084 tam solicite inculcat, in antiquis tabularii publici documentis sæpius inveniri in ecclesia S. Mercurialis extra muros civitatis ad partem Orientalem.
t Ecgraphum nostrum, in oppido.
DE S. MATERNIANO
EPISCOPO REMENSI IN GALLIA.
SEC. IV.
[Praefatio]
Maternianus, Episcopus Remensis, in Gallia (S.)
Auctore D. P.
Remensis Historiæ, usque ad annum DCCCC LXI deductæ auctor Flodoardus, ipsius ecclesiæ Presbyter, tunc monasterii S. Remigii monachus & Abbas, postquam lib. 1 cap. 3 de primis istius urbis Episcopis Sixto atque Sinicio, [Remensis Ecclesiæ Episcopi primiex Flodoardo] tamquam per Apostolum Petrum destinatis in Galliam, fusius egisset, de eorum successoribus ita scribit cap. 5 Frequentibus persecutionum procellis intonantibus Ecclesiæ nostræ puppis jactata, quoniam caput vix attollere poterat, quanto Sedes ipsa tempore Rectore vacuadigno resederit, haud facile pāditur: adeo ut post præ missos nostræ fidei patres B. Sixtum atque Sinicium, unum dumtaxat Præsidem inveniamus Amansium ad Imperium usque Constantini: sub quo Betausius reperitur, qui cum Primogenito Diacone suo primus ex hac Belgica provincia legitur Arelatensi primæ interfuisse Synodo, relatæ per Marinum Episcopum beatissimo Papæ Silvestro, Volusiano & Aniano Consulibus. Post quem Aper, inde Maternianus; cujus reliquias ossium Domnus Hincmarus Archiepiscopus Ludovico Regi Transrhenensi se direxisse commemorat, in epistola pro eisdem aliorumque Sanctorum pignoribus ad eumdem Regem transmissa. Hinc Donatianus extitit Episcopus; cujus etiam pignora maritimas in partes Episcopii Noviomensis vel Tornacensis perlata, vario signorum memorantur splendore decorata. Quem B. Viventius tam celsis, illustris vitæ meritis, quam claro Pontificalis sequitur ordine culminis; cujus etiam sacra membra, Domno Ebone Antistite nostro deferente super fluvium Mosam translata, Braguis instructa ecclesia, … debito deponuntur honore servanda … cui successit Severus. Post præmissos Præsules B. Nicasius cultu sequitur Pontificatus … sub Wandalica in Galliis persecutione sanctæ sibi commissas validissimus Rector Ecclesiæ.
[2] [seculo catalogos ubi post SS. Sixtum & Sinicium,] Hæc Flodoardus: quæ sic integre adducere placuit, ut clarius appareret, ex ipso ejus contextu, illum quod sequeretur in enumerandis Ecclesiæ Remensis Episcopis non habuisse aliud subsidium domesticum, quam Episcoporum quorumdam recentiora acta, & quemdam catalogum seculo VI aut VII scribi cœptum sub nuda nominum appellatione; cujusmodi catalogos circa initia sæpe imperfectos esse contingit, latentibus plerumque nominibus antiquiorum, nisi quos celebrior cultus in memoria posterorum conservavit; quales fuerunt SS. Sixtus atque Sinicius, primi Apostoli ipsis Kalendis Septembris festive tota urbe coli soliti: [solum nominabantur quinq; proximi S. Nicasio] post quos immediate nominabantur quinque isti, quos dixi, antecessores S. Nicasii. Alios intermedios nullos in istis catalogis a Flodoardo repertos esse, colligo ex eo, qui ipsosmet præ oculis debuit habuisse, Guilielmo Marlot, Historiæ Remensis auctore novißimo. Nam de Amantio agens cap. 17, asserit eum a Flodoardo poni, ex gestis quæ amplius non exstant: & cap. 27 dicit, [omissis inter mediisaliunde supplendis.] quod Betausii nomen ex Actis Concilii Arelatensis ei tantum innotuit; ideoque existimat, quod haud dubie Dyscholium, in Synodo Coloniensi nominatum, æque inter Archiepiscopos reposuisset, si Agrippinensia Acta ei nota fuissent. Hiulca igitur & defectuosa apud Flodoardum est Episcoporum series, qui satis indicat suo judicio fuisse plures, quam quorum ipse nomina reperit; quare non aliter intelligendi sunt qui Maternianum sextum, Donatianum septimum nominavere, quam quod eorum nomina talem locum teneant in serie a Flodoardo indicata.
[3] [Horum incerta apud scriptores Chronologia] Circa Chronologiam fatetur præcitatus Guilielmus Marlot, quod de iis quinque, qui B. Nicasium præcesserunt, immediate, nihil certi apud Remenses habeatur; nec extet quispiam qui certo prodiderit, sub quo Consule vel quos singulorum vita habuerit exitus; eo quod ecclesiarum Belgii, imo totius pene Galliæ, memoriam aboleverit facta per Vandalos & Hunnos subversio. Quibus verbis satis hic auctor indicat, omnia quæ de prædictis Episcopis circa diem & annum mortis notantur apud Colvenerium, novitias esse conjecturas eorum, qui nudos nominum catalogos hoc superiori seculo conati sunt reddere auctiores, addentes quot annos quisque sederit, unde assumptus, a quo Romano Pontifice ordinatus, aliaque similia. Vt ergo ipse, nulla eorum habita ratione, liberum sibi credidit ordinare Chronologiam, [lucem aliqua accipit ex Vita S. Materniani] ex eo quem verosimiliorem credebat calculo; sic & nobis idem licere putamus, acturis de S. Materniano, cujus non tantum ossa sed & vitæ libellum oportet trasmissum esse ad Regem Ludovicum; quandoquidem ea apud Transrhenanos etiam hodie inveniatur, cum ejus nulla nunc Remis supersit notitia, ac ne ætate quidem Flodoardi extitisse amplius ibidem videatur; alioqui minime prætermittenda ab eo. Cum enim fusißime agat de S. Nicasio; & accurate notet, quando, quo, & per quem translata sint corpora decessorum ejus; satis indicat, si de istis aliquid amplius cognovisset, nequaquam id a se tacendum fuisse.
[4] Extat ea Vita in Paßionali MS. insigni Bodecensiscœnobii, Ordinis Canonicorum Regularium diœcesis Paderbornensis, mensis Decembris fol. X, unde ipsam transcripsit nobis noster Ioannes Gamansius; [quæ hiedatur ex MS.] haud dubie ex vetustiori Egmondani monasterii Codice desumpta, in quo S. Materniani festum solitum fuerit tali mense agi; credo, ob memoriam factæ ad eum locum translationis: nam dies mortis in Vita nusquam exprimitur, & apud Remenses Natalis ejus memoria perseveravit ad hunc XXX diem Aprilis, ut infra videbimus. Sed nec quidquam in ea Vita legitur de facta sub Hincmaro translatione, ex quo colligimus eam ante scriptam fuisse, seculo forsitan VI aut VII, [& videtur sec. 6 aut 7 scripta] quando ecclesia S. Agricolæ, sub nomine S. Nicasii jam censebatur, ob frequentia ejusdem Sancti ibidem miracula & celebrem ad sepulcrum peregrinationem Francorum; quibus factum existimamus, ut restaurata sit eadem ecclesia (quæ primum a Iovino seculo Christi IV excitata, restauratione haud una procul dubio eguit) ante celebrem illam innovationem, quæ primum a Gervasio Præsule circa annum MLX contigit; & illa aut alia occasione inventa elevataque trium Episcoporum, Materniani, Donatiani & Viventii corpora: credimus enim ea priusquam transferentur fuisse in aliqua apud Remenses veneratione, sed obscuriori, propter Nicasianorum miraculorum claritatem.
[5] [& Egmondā translata una cum corpore] De S. Donatiano, qui Brugis in Flandria Patronus colitur, agemus XIV Octobris. Quis locus sit Braguis ad Mosam, quæremus die VII Septembris, quo S. Viventii memoria celebratur: hic de S. Materniano agens, dico, Egmondā (quo ejus esse translatum corpus primus nos docuit Frodoardus, & unde vitam usque ad Bodecenses divulgatam credimus) apud fœderatos Belgas oppidum esse, Comitum insigne titulo, ad mare oceanum, inter Alkmariam & Beverwicum, in Frisia ut nunc dicitur Occidentali; quod primam suam celebritatem debet S. Adelberto Martyri, ex primis Frisiæ Apostolis uni, cujus ad XXV Iunii cultus ibidem celebrior videtur Ludovicum Regem movisse, ut S. Materniani corpore ipsum locum honoraret. Is tamen frequentes a barbaris piratis passus vastationes, tanti thesauri a se quondam posseßi cito amisit memoriam: neque enim ullam ejus mentionem reperimus in toto Egmondensi chronico, quod ab initio pontentißimæ Abbatiæ per Theodoricum II Hollandiæ Comitem istic fundatæ, [ante fundationem Abbatiæ.] ubi ante fuerat sanctimonialium monasterium a Theodorico I constitutum, id est ab initio seculi X usque ad annum MCCCC LXXXIV, ex diversis gestis, epistolis, epitaphiis, registris, privilegiis præteritorum Patrum collegit deduxitque Ioannes Gerbrandus a Leydis Carmelita, pauca præfatus de paßione & miraculis S. Adalberti, deque varia loci vastatione ante ætatem Theodorici utriusque: quos potius restauratores quam primos fundatores mallem dicere, persuasus jam inde a tempore Ludovici Regis aut etiam citius sacrarum alterutrius sexus personarum ibi fuisse congregationem aliquam: penes quam servata fuerit Vita, quæ demum ad Bodecenses collectores pervenit.
[6] [In hac statuitur S, Apro,] Ex hac autem Vita, quam omnino credimus ante Hincmari tempora scriptam, tria habemus, postquam avectum Remis corpus est ibidem ignorata: Videlicet, quod dum contigit decessisse B. Aprum, Sanctæ Remensis ecclesiæ Episcopum, eidem suffectus sit, indicio nocturni splendoris manifestatus, Presbyter Maternianus, Cresconii ac Flaviæ nobilißimorum parentum filius; deinde quod attigerit ætatis suæ annum LX, Episcopatus XXIII; tertio quod S. Hilarii Pictaviensis Episcopi familiaritate dignatus, eumdem antequam moreretur visitaverit circa annum CCCLXVII. Quæ tria viam nobis sternent ad chronologiam constituendam, si non ex certa auctoritate, saltem ex verosimiliori conjectura: sic ut etiam ante Aprum potuerit Remis præsedisse Dyscolius, & Coloniensi consilio, ubi cum titulo Rhemorum legitur, interfuisse anno CCCXLVI; quo illud esse celebratum, non autem anno CCCLVI aut CCCLXIX, probat annus post Consulatum Amantii & Albini ejusdem concilii Actis prænotatus. [(qui potuit sedisse post Dyscolium] Neque enim placet Colvenerius aliique, existimantes Dyscolium illum non Episcopum Remorum sed solum Chorepiscopum fuisse, quales ut eo ævo fuisse probarentur, non facile probabuntur in Conciliis una cum Episcopis & inter illos dixisse sententiam. Non etiam placent qui S. Nicasii decessores quinque in antiquis catalogis consequenter nominatos (ex quo scilicet in S. Agricolæ Basilica sepeliri Episcopi Remenses cœpere) disiungunt ab invicem, ut inter eos faciant locum isti a se reperto, & ideo fortasse Remensibus ignoto æque ac alii decessores ejus, quod in SS. Sixti & Sinicii ecclesia, aut etiam alibi incerto loco jacerent conditi.
[7] [quintus ante S. Nicasium)] Vt autem ordinem non interruptum servem, non differam, cum Sigeberto & aliis cum secutis, Martyrium S. Nicasii usque ad annum CCCCLIV, Hunnicam sub Attila vastationem pro Wandalica persecutione sive irruptione, quæ anno CCCCVI contigit substituendo. Quinque enim Episcopis abunde mihi videntur sufficere quinquaginta & plures anni, qui inter Dyscolii mortem & Nicasii ordinationem potuerunt intercessisse. Neque nimium fuerit si ex illis quinquaginta annis viginti tres dentur Materniano, cum nihil cogat ejus successores admodum longævos facere. Difficultas aliqua esse videtur in Apro, quo Præsule diu triumphasse urbs dicitur in hac ipsa Vita. Sed numquid hanc Vitam dicimus primæ esse fidei & ab auctore coævo scriptam, ut vel singuli apices debeant considerari? numquid etiam diuturnus dici non potest annorum octo aut decem Episcopus? [Maternianus successisse annis 23] Demus igitur usque ad annum CCCLVI pervenisse Aprum; tamen adhuc ante CCCLXXX obierit Maternianus, & viginti circiter annos reliquerit inter tres successores dividendos. Quamquam nec adeo fidere velim numero annorum in Vita deprehenso, ut pro eo putem operose pugnandum. Quid enim si XXIII anni illi uno abundent denario? Tunc & circa annum CCCLXXX obiisset Maternianus, & multo amplius spatium successoribus tribuendum superesset.
[8] Tali porro correctione admissa, funditus etiam tolleretur difficultas, quæ alias oritur ex tempore mortis, [& S. Hilariū ante ejus mortem visitasse.] quod prælaudata Vita videtur ferme commune statuere SS. Hilario & Materniano: Hilarium autem constat, anno CCCLXVII die XIII Ianuarii obiisse, uti est ad ejus Vitam a nobis dicto die & mense probatum. Responderi tamen posset quatuor dumtaxat illustriora S. Materniani jam Episcopi gesta narrari ab auctore Vitæ, qui ea ex majorum traditione acceperit & suo more ordinarit, scilicet cerei inextincti conservationem, cum fons baptismalis primum a Sancto recens consecrato benediceretur; leprosi mundationem, dum idem obiens diœcesim sacrum Chrisma vicatim conferret; victoriam de Mago, & dictam S. Hilarii visitationem Pictavis, ubi & ipse de morte sua fuerit per Angelum monitus. Hanc vero licet immediate post subjungat historia, alterius materiæ interponendæ defectu; videri tamen illa posset congruentius differri, ut ad Hilarium jam senem & cui imminere mortem Angelico monitu didicerat Maternianus, ipse excurrerit itinere quadringentorum circiter milliarium, ætate & viribus adhuc robustior.
[9] [non fuit frater S. Materni Ep. Mediolan.] Atque hæc, de ordine ac tempore Remensium Episcoporum, Remensis historiæ curiosis non definivi tenenda, sed proposui consideranda: viderint ipsi quam fidem dare velint Vitæ S. Materniani, hoc loco primum publicatæ. Quæ ibi narrantur, quamvis videantur rhetorice amplificata & circumstantiis quibusdam minus certis vestita, quoad substantiam tamen verosimiliora mihi sunt; quam quæ toti antiquitati ignota, & nescio unde accepta, lego in Catalogo Colveneri; ubi dicitur, quod fuerit S. Maternianus Materni IX Archiepiscopi Mediolanensis Frater uterinus, qui jam senex ordinatus Archiepiscopus a S. Julio Papa anno CCCLI, sedit annos IX, obiit VII Julii anno CCCLIX. Obiit enim S. Maternus sub Diocletiano & Maximiano Imperatoribus, [nec a S. Iulio Papa ordinatus,] adeoque ante annum CCCIV; & quidem grandævus; utpote qui jam inde a temporibus Valeriani Imperatoris, atque adeo ante annum CCLXII; Episcopatum gesserit. S. Iulius, Papa quidem fuit, cum ordinaretur Maternianus; sed hic Remis non Romæ ordinatus fuisse credi debet, etiamsi id non diceret Vita, quod revera dicit: nec fingi potest a S, Iulio actum aliquid ob quod ab eo ordinatus iste dicatur; quia non puto jam tum solitum fuisse Romanum Pontificem Pallium mittere Metropolitis. Dies autem VII Iulii (ut de anno mortis gratis excogitato taceam) non videtur acceptus ex Remensium ecclesiarum fastis ullis sacris, sed ex quibusdam ad Vsuardi Martyrologium additionibus, [aut mortuus 7 Iulii.] Colvenerio aliunde subministratis, ubi ad calcem simpliciter inveniebatur scriptum nomen Materniani Confessoris: quod aliquis ei persuaserit esse Remensis Episcopi, quippe cujus nomen sic scriptum alibi nusquam occurreret.
[10] Habemus nos, præ ceteris omnibus Vsuardi exemplaribus, quæ plura forte quam ducenta vidimus & examinavimus, sincerius unum, quia parcius auctum, atque ad ecclesiæ alicujus Remensis usus descriptum ante annos forte quingentos, [memoria in Martyrologiis 30 Apr.] quod ad Carthusianos Herinenses delatum, ac denique ad Lovaniense Societatis collegium, nostro demum Musæo ceßit; ubi ad hunc XXX Aprilis sic legitur, textui Vsuardi ipsius in fine additum a Remensi scriptore, etiam ante memoriam S. Eutropii Sanctonensis: Eodē die Natalis S. Maderniani Remensis Archiepiscopi, qui sextus eamdem rexit ecclesiam: & ex hoc MS. eadem verba transcripsit Molanus, quem secutus est Ferrarius. Eadem verba in antiquo Remigianæ Ecclesiæ Martyrologio invenisse se testatur Marlotus. Eadem, & forsan ex ipsomet quem habemus codice, descripsit Florarii auctor, sed Madermani legit: [absque alio apud Remenses cultu.] quod & fecit Grevenus. Præter hanc simplicem Sancti hujus memoriam in Martyrologio, nullus ejus cultus Remis superest, nisi forte ab annis paucißimis assumptus sit aliquis. Nam in Breviariis auctoritate Caroli Card. Lotharingi impreßis anno MDXLIII & MDLIX, & rursum anno MDCXXX recognitis & recusis, nulla S. Materniani commemoratio in sacris agenda præscribitur. Vnde ergo accepit Saussajus, quod Remis VII Iulii recolatur depositio S. Materniani hujus metropolis Episcopi, cujus prȩcipua solennitas fit in ejus trāslatione pridie Kalendas Maji.
VITA
Ex MS. Cœnobii Bodecensis
Maternianus, Episcopus Remensis, in Gallia (S.)
BHL Number: 5677
EX MS.
CAPUT I.
Natalis & educatio S. Materniani, ejusque ordinatio Episcopalis.
[1] Dominus Deus noster, ab initio conditionis humanæ, in sua ordinata dispositione persistere universam suam creaturam voluit: [Nobili genere natus] sed quia, invidentediabolo, a felicibus paradisi gaudiis conditio humana decidit; ad eam in statum pristinum reparandam unigenitum filium suum mittens, mortale genus sibi clementer restituit; perque eum Sanctos suos ad certamina provocans, diabolicam potestatem potenter subegit. E quibus unus beatissimus Maternianus, Remorum Præsul gloriosus, multiplicibus donis divinis ditatus extitit; & patre nobilissimo Cresconio, matre quoque Flavia nutriente, magnis ab infantia ita claruit signis, ut culmen Pontificatus nobiliter conscendens, majoribusultra futuris seculis Prȩsul divulgaretur prodigiis.
[2] Nato namque tantæ sanctificationis puero, matri per visum cælestis apparuit nuntius, [Sanctus futurus prænuntiatur,] qui beatum prædixit fore puerum, insuper & cunctis civibus futurum a fidei perfectioris solatium. Nā & octavo die nativitatis suæ, cum in interiori cubiculo soporatus quiesceret parvulus, medio noctis silentio, splendore sidereo circumdante loculum, [cælesti luce circumfulget,] vis divina claruit: custodesq; omnes cum inspicerent terrore nimio perculsi, habitatores etiam circumquaq; omnes attoniti, ad hoc magnæ admirationis spectaculum extulerunt intuitum: & sic cunctis cernentibus, per spatium trium horarum undiq; refulgens quasi globus igneus, receptus in cælestibus mirabiliter se sustulit. Ad domū igitur ipsā concives omnes concurrentes, patrem matremq; sancta cum sobole venerantes, immensis laudibus Dominū magnificantes, glorificabant; hincq; compuncti multiplicius quam ante, patremfamilias venerabantur.
[3] Contigit etiam una dierum, dū lactaretur puer, & ad quiescendū compositus, hiemali urgente tempore secus b larem, nutrice ad alias necessitates abeunte, relictus dormiret; e xiliens carbo e medio ignis, lectulum dormientis parvuli succendit: & tamen, [servatur abincendio illæsus,] vi divina resistente, pannis pene omnibus combustis, illæsum parvulum reliquit: a cujus inflammatione lectuli omne habitaculum jam quasi accensum ita efferbuerat, ut nisi eadem virtute Dei, qua puer ereptus fuerat, tota domus liberata esset, penitus succensa combureretur. Concurrentibus enim hinc inde domesticis, cum propter calorem nimium introeundi non haberent aditum; apparuit eis inter flammas vir pulcherrimus, candidatis vestibus, qui & parvulum sua protegebat sindone, atque flammas validas proprio extinguebat vigore; cujus ab excessu candido & domus inflammata eripitur, & protecto puero cunctis cum civibus universa propinquitas congratulando pariter in Domino gloriatur: sæpe enim post istam visionem cautiores omnes domestici patrisfamilias effecti, ad introitum habitaculi ubi puer erat horribiliori prospectu accedebant.
[4] [cum sanctis, Innocentibus familiariter versatur.] Quin & secretioribus horis, adolescentula ætate, similes pulcherrima forma juvenes, secus parvulum aliquoties sedere, vel stare aut circuire, visibus almificis territi conspiciebant: unde non nisi vagitibus pueri auditis, horis incompetentibus nemo frequentare cubiculum audebat. Qui denique educatus reverenter ad puerilem ætatem cum crevisset, & ad discendum scholastica discursione aliquatenus more ceterorum solus incederet; assistebant ei eadem in forma ignoti fulgidis vestibus pueri, & condelectabantur in soliloquio venustatis ejus. Qui dum sæpe interrogaretur a nutricibus, qui essent ignoti pueruli, cum quibus frequenter jocaturus singulariter secedebat, & plus quam notos diligebat; Nescio respondebat aliud, nisi tantū quod filios se esse sanctorum Patrum nostrorū asserunt, qui in albis hic quondam innocentes translati divinitus, ad beata gaudia abierunt; indeque omnia bona nuntiantes, confluunt mihi mellifluas vescendi delicias: cum quibus dum vescor, omnia bona vitæ istius obliviscor; quia non deest mihi omne bonum, quamdiu ipsorum habeam consortium: quibus discedentibus videtur mihi totus mundus esse in tenebris, & ideo nullis aliorum condelector alloquiis.
[5] Sicque semper convalescendo, cum ad ætatis plenitudinem pervenisset Sanctus Dei, jam dictus Maternianus; contigit decessisse B. Aprum, c sanctæ Remensis Ecclesiæ Episcopum, sanctitate & sapientia, [Vacante sede Remensi] prodigiis & virtutibus longe lateque notissimum; remanseratque sacra urbs illa dolens & vidua, quæ tanto Præsule diu triumphaverat egregia. Omnes igitur ecclesiastici Ordines, ibi in Christo militantes, cœperunt pro digni Pastoris legimine diutinam studiosissimamque vigiliis & obsecrationibus habere concertationem. Quorum exauditis precibus Domino miserante, accidit ut cujusdam Dominicæ noctis intempesto silentio, primævus ille ætherius radius, qui & in cunabulis submissus de cælo, rite totam illustraret domum, ubi fessus post orationem continuam quiescebat vir Domini Maternianus Presbyter, [nocturnus supracubiculum ejus splendor] vigilantibus & videntibus urbis ipsius incolis, & timentibus ne quasi fulgureo igne urbs tota a domo illa succenderetur. Quod signum mira Dei dispositione sequentibus temporibus demonstratū est, quia videlicet ex ipsius meritis vel exemplis, infirmorum populorū corda torpentia ad amorem divini cultus ferventius anhelare deberent. Quapropter mox concurrētes cuncti cives, & undique in unum ipso adhuc nesciente congregati, blandum conspicientes tanti fulgoris candorem, intellexerunt pariter divinā esse gratiā in illorū Præsule manifestatam. Obstupefacti igitur præ timore & gaudio, ipsumque quiescentem excitare non audentes, cucurrerunt ad signa templi metallica: & cum cœpissent cuncta clangere vasa d Christi laudem reboantia, [populum ex citat,] interius cum hymnis & gratiarum actionibus, exterius vero gloriosissimis tinnitibus, affuit clamor tumultuantis atque concurrentis populi & magnificantis Dominum.
[6] Eadem etiam hora eidem deifico Sacerdoti, cum assistentibus conquiescentibusque duobus Diaconibus ejus discipulis, Syagrio atque Berillo nuncupatis, apparebant per visum Angeli, ascendentes & descendentes per eumdem tramitem fulgurantis radii; atque colloquendo ei, [qui illuc concurrens,] cælestis dulcedinis carmina, eundo vel redeundo, suaviter frequentabant: quorum spiritualium conventuum delectatione detentus, assurgere concivibus nequivit, antequam accensis luminaribus omnis Sacerdotum cœtus cubiculum ejus ingressus, suavissimis eum clamando vocibus excitarent, dicentes: Surge jam Materniane, e magnis meritis præclare, arcem magnæ dignitatis ævo multo posside. Quo audito vir Dei, inter utrumque psallentium cœtum positus, quod divinitus de eo agendum erat adhuc penitus ignorabat. Jubar quidem illud sidereum recedens in tantum faciem ejus irradiaverat, ut quasi scintillans vultus & splendidior quam unquam ante terribiliorque visibus omnium appareret. Cumque ostium aperiret, procedens humiliter ad Fratres invocantes, [ipsum ad ecclesiam rapit & in Cathedram locat:] susceptus illico cum gaudio, medio jam noctis fere transacto articulo, & comprimentibus undique & exultantibus turbis, quasi violenter compulsus ad sublimitatem tantæ dignitatis incedebat: sed venerabiliter electus a cunctis, ad nocturnum divini cultus officium peragendum, in loco Pontificali compellentibus Seniorum precibus conquiescens, cum adstitisset; factum est ut adimpleretur per eum quod sancta ecclesiastica frequentat Oratio, f exprimens salubriter, Ut expulsis a cordibus nostris peccatorum tenebris, ad veram lucem, quæ Christus est, nos facias pervenire.
[7] [qui inde clā elapsus,] Interea dum hæc agerentur, & assistente populi multitudine divinum Dominicæ noctis officium celebraretur; memor fragilitatis humanæ, tantum pondus & curam gregis immensi sustinere se non posse pertimuit; & raptum se magis a plebis tumultu, quam electum a sapientum cœtu existimavit: & solis id peccatis suis imputans, timore perterritus est. Moxque, quo se a tanto pondere vel periculo eriperet apud se subtiliter corde reticendo anxius tentabat: & accepto recedendi ingenio, secreta sacrarii cubicula petens, quasi se aliquid depositurum ficte composuit: indeque cum suis duobus præfatis discipulis latenter exivit, peregrinari in aliis regionibus plus cupiens quam ibi præferri. Quapropter conciti suos conscendentes equos, abire pariter cœperunt. Cumque ad claustra ipsius portæ pervenissent, [divinitus cogitur a fuga regredi,] globus igneus, non mitis more solito, sed fervidus circumvolvens occupavit eos: quos ita & exterruit, ut in quam partem se verterent penitus nescirent: siquidem equi eorum, comis caudisque exustis, projecerunt in terram sessores: qui dum vix vivi evaderent, iterum divinitus compulsi, ad pristinum mox populi votum reducti, sacrum officium pariter ut prius cœperant cum populis devotissimis solenniter peregerunt: hoc etenim demonstravit Dominus, quod suæ nemo deberet repugnare sed acquiescere voluntati. Cumque jam illucesceret aurora, [& Episcopus consecratus.] compellente ecclesiastica multitudine atque provincialium Episcoporum assistente plenitudine, eodem in solis ortu consecrationem sanctæ Pontificationis percepit. Qui sacra Missarum solennia celebrans, populumque Dei immensum lucidissimo sermone ad amorem patriæ cælestis inflammans, non quasi juvenis aut novitius, sed magis ut longævus prædicator ac dispensator prudens, tritici mensuram famulis Dei pro captu uniuscujusque prudentissime ministravit.
ANNOTATA.
a Ecgraphum nostrum fieri perfectionis.
b Addebatur in marginali annotatione, id est ignem. Focum domesticum intellige, cui quia Deos Lares præfecit gentilitas, ideo ipse hoc nomine hic designatur.
c Vereor ne errore nominis lapsus auctor, consuderit hunc S. Materniani decessorem Remis, cum altero similiter Apro Tullensi Episcopo, cujus sanctitas & miracula celebrantur 15 Septembris.
d Videtur æreas campanas intelligere, quæ tempore S. Materniani necdum forte in ecclesiis usurpabantur.
e Hæc quasi ex aliquo Hymno ecclesiastico aptata præsent; materiæ dixeris.
f Videant in antiquis Remensis ecclesiæ Ritibus versati, ad quem diem hæc oratio spectet.
CAPUT II.
Miracula S. Materniani Episcopi.
[8] Ejus ergo initia, hic breviter perstricta, sequentia temporum ejus spatia tam beata demonstrant, [Variis illustratur miraculis,] ut vix valeat complecti in chartis, quantis refulsit in mundo miraculis. Quicumque enim ab eo visitatus est æger, sanus factus est; qui tristis advenit, animo & corpore ab eo consolatus, gaudens abscessit: nulli unquam nocuit, sed omnibus studuit in Christo profuisse. Propter testimonium tamen veritatis quædam hic inseruntur miracula ipsius, ut propensius per æterna secula divulgata, fiant quædam Christi fidelibus vel ministris felicitatis ac salutis exempla.
[9] Primo itaque, post perfectionem suæ sanctificationis, hoc in populo claruit signo. Dum sancto Paschali Sabbato ad consecrandos sacros fontes procederet, [in consecratione fontis cereum servans inextinctum,] & expleto benedictionis ordine accensi cerei debite in aquis submissi tenerentur; lapsus a manutenentis unus cereorum ima sacri fontis petiit: quem tamen vis sanctificatæ aquæ nullatenus extinxit, sed erectum & flammivomum eum ad superiora salutiferarum undarum atque splendidiorem ceteris luminaribus reddidit. Illa namque visibilis ignea & non extincta materia demonstravit, quod plenitudo cælestis gloriæ, per sanctificationem servi sui Materniani Pontificis, virtute sancti Spiritus mysticas vires in aquis sacri fontis superfunderet: videlicet ut ibi vitiis extinctis, opera vera veræ lucis deinceps in filiis adoptionis visibiliter resplenderent. Completis igitur ex ordine universis ibi cælestibus Sacramentis, ad cetera sacræ noctis officia conversus, plebem suam, in universis divinis muneribus gavisam, vespertinis peractis vigiliis, abire ad propria quietis habitacula permisit.
[10] Hinc etiam cum per opportuna temporum spatia importunus, gregis sui curam gereret, & ad excolendam agri Dominici culturam gratuitæ sementis verbi Dei provideret copiam; [per sacrum Chrisma leprosum mundans,] accidit post prædicationem, per impositionem manuum, administranda sancti Spiritus confirmatio: & ecce in ordine confirmandorum, ejusdem sancti Spiritus gratiam quidam leprosus expectabat. Beatus vero Maternianus, cum ad eumdem valde horribilem leprosum per ordinem pervenisset, ministri & circumstantes ceteri a loco suo eum removere certabant, propter contemptum lepræ validissimæ: quem magna cum voce revocavit Sanctus, clamans & dicens, Confitendo peccata tua jam liberandus, in virtute sanctæ Trinitatis, huc æger accede, & Spiritus sancti donum gratulanter suscipe. Impresso itaque signo Crucis in fronte ejus cum sacro Chrismatis unguine, mox ab eo lepra in modum squammæ cecidit, & ab eadem hora sanus effectus, una cum multitudine assistentium, gratias cum immensis laudibus divinæ majestati, pro meritis ejusdem Sancti sui, reddidit. Quo signo virtutis decoratus vir Dei, corporalem spiritualemque cunctis gratiam purgationis impendere, mortiferisque a sordibus meritis suis eos se posse mundare, monstravit: qui videlicet sicut unum languidum ibi a squallore corporis, ita non minus & a morbidis moribus, vi sanctitatis suæ, invisibiliter universorum expurgavit mentes fidelium.
[11] [& injustum pauperis viduæ oppressorem,] Succedentibus etiam felicitatis ejus temporibus, quadam die cum ad visitandas ecclesias exteriores egrederetur ab urbe; mulier quædam vidua magnis cum gemitibus occurrit ei, vociferans quod quidam potens & convicinus ejus, Ursus nomine, omnia quæ habebat diripuerat, filiosque ejus duos in gravi custodia recluserat, eo quod segetes paupertatis suæ ab illius potentis famulis vel animalibus defendere auderent. Ad quem, hæc audiens, misit duos Diacones ex discipulis suis, deprecans ut ablata omnia pauperculæ viduæ prædia restitueret, filios quoque ejus retrusos abire & matris suæ necessitates procurare ex verbo Dei sineret: quæ omnia mandata si contemneret, & obedire verbis Dei nollet, etiam excommunicaretur superbus, quousque præceptis Sacerdotalibus assentiret devotus. [post contemptam excommunicationem,] Qui hac Pontificali accepta sententia, eadem sequente vidua, pariter ad domum raptoris quantocius pervenientes, invenerunt eum ebrium & nimia voracitate crapulatum: quem Sacerdotalibus verbis monentes, obtestando pro vidua ipsa constantissime insistebant. Ille enim superbus, mox in furorem versus, sanctum Episcopum vel ejus discipulos detestari cœpit atque contemnere: jam autem eadem detestatione commoti discipuli, secundum viri Dei sermonem, sententiam excommunicationis illi injecerunt. Quæ quidem sententia excommunicationis, mox ut auditum ejus tetigit, pronus prolapsus, pene evacuatis omnibus visceribus, quidquid in die illa voraverat, ibi in conspectu omnium effudit. [divinitus punitum auditui & loquelæ restituit.] Hinc etiam faucibus constrictus, non solum aliquid victus sumere, sed etiam nec verbum ab ore exprimere valebat; quousque ad vestigia S. Materniani accelerando cucurrit, & veniam flebili intimatione surdus & mutus expetivit. Quem dum clementer intueretur vir Dei B. Maternianus, suscipiens eum tenensque manum ejus, duxit eum a turba seorsim, & more catechizantis sputo tetigit aures & fauces ejus, & sic in nomine sanctæ & individuæ Trinitatis sermonem ei & auditum restituit; & ne ultra Deum talibus nequitiis ad iracundiam provocaret, neque ecclesiasticas monitiones amplius despiceret, misericorditer edocuit, sicque superbam ejus mentem ab iniqua præsumptione viriliter ultro repressit.
[12] [Contra eum Irenæus magus ex Africa,] Cumque semper esset venerandus Christi Confessor maleficorum omnium persecutor, & multi hæretici & multi pseudosacerdotes vigore sanctitatis & doctrinæ ejus reprimerentur; novissimis temporibus, a longinquis Africæ finibus, magus famosissimus, Irenæus nomine, auditis prodigiis ac virtutibus ejus, Remensem ad urbem properavit; cupiens illius salutarem virtutum gratiam, in populis divulgatam, perversa voluntate sive diabolica instigatione superare, atque sanctitatis ejus potentiam vituperando ad nihilum redigere. Et sicut Simon magus in Apostolis putabat se posse magicis nequitiis extinguere miraculorum Christi salutarem triumphum, ita & iste perversus jam dictus Irenæus cogitabat suis turpissimis monstris posse delere hujus viri Dei nomen sanctitatis. Diffamatum est igitur per universam regionem illam tempus certaminis, quando superba ars magica disceptare cupiebat cum humilitate ecclesiastica. Habebat autem idem perditus magus potentissimos instigatores, mundi principes, [adductus ab impiis,] inimicos Dei, qui inimicitias contra divinam potentiam vel jura ecclesiastica sive Sanctorum studia concitantes, adversus hunc sanctum virum malitiam iniqua cum intentione machinari non cessabant; contra quos queritur sancta Ecclesia semper clamans, Quid gloriaris in malitia, qui potens & iniquitate? [Ps. 51, 3] & cetera quæ ibi sequuntur: qui & intelligere nolentes quod de principe eorum diabolo confirmatum est, dicente Domino, Quia princeps mundi jam judicatus est, vanitatibus mundi damnabiliter se inferebant, unde & inimici Dei effecti sunt, quia sicut in sacris Scripturis legitur, Quicumque voluerit amicus esse hujus seculi, inimicus Dei constituitur. [Joa. 16, 11, Jac. 4, 4]
[13] [provocat ad publicum certamen,] Et ecce jam statuto certaminis die, ad venerabilem civitatem undique conveniunt omnes regionis illius concives; & convocato universo fidelium cœtu, sanctissimus Sacerdos dixit: In virtute Domini nostri Jesu Christi, ad corroborandam fidem vestram, congrediar adversus profanum magum istum; ea videlicet conditione, ut si potentia deifica reprobus factus fuerit, nullius ex nostris conscientiam calliditate sua ultra polluat, neque diabolicis insidiis quemquam nostris in finibus decipere valeat: sed potius, si convertatur ab erroribus mortiferis & compunctus fuerit, veniam acquirat; alioquin confusus in iniquitatibus suis, divina ex auctoritate damnatus pereat. Et exclamavit universus populus voce magna, Fiat, fiat.
[14] [& tauris ferocibus postulatis,] Convocatus igitur seductor ille, atque a suis fautoribus deductus; dixit, se nolle sub tegminibus aut in locis strictis, sed magis in spatiosissimis campestribus convenire, ubi nullis opprimeretur insidiis. Quo audito sanctus Præsul cum universa multitudine exiit ad orientalem urbis plagam, ad loca amplissima, ibique consistebat magus cum suis fautoribus. Qui cum vidisset sanctum virum cum populo a longe venientem, dixit ad ductores vel socios suos, Equi nobis longinquo itinere lassi deficiunt, nos etiam fatigati non possumus sine subvectione certamen inire; rogate ergo sanctam largitatem Episcopi, ut nobis primam benignitatis suæ hanc humanitatem exhibeat, quatenus tauros ferocissimos armentorum suorum huc adduci faciat, & sit in signum hoc coram populo, si eos indomitos ad obsequia nostra aptare poterimus; postmodum vero ad alia nostri certaminis studia properabimus. His ergo auditis sanctus Episcopus misit ad armenta urbis proxima, ubi inventi sunt quinque magni & ferocissimi tauri, qui quantocius ad conventum publicum perducti sunt. Interim tamen de diversis physicis Sacerdos Dei sanctus disputans cum homine doloso, invenit eum iniqua in doctrina peritissimum, & indagationibus subtilissimis eruditum, insuper magicis in disputationibus nimia profunditate submersum.
[15] [eosdem cicures exhibet,] Cum ergo prædicti quinque tauri adducerentur, dato spatio amplissimo a multitudine circumstantium, cucurrit ad eos sceleratus, exiens e medio populi: cujus in conspectu tam mansueti effecti sunt tauri, ut duceret eos quamcumque in partem vellet: & omnibus hoc videntibus multa alia turpia signa se facere posse ostendit. Nam uno maximo ex ipsis tauris capto, tenens linguam ejus, duxit eum ad sanctum Præsulem, quem coram eo immobilem adstare fecit. Cumq; omnes in hoc admirarentur, sanctus Pontifex dixit: O viri Dei & universis præceptis ejus fideles, quid admiramini? numquid merita vestra non possunt hanc coactā diabolicæ fraudis simulationē dissipare, & taurum istum ad statū ferocitatis pristinū convertere? Hæc cum dixisset, perversus ille magus continuo currens, baculo quem tenebat, circulum maximum circa taurum per terram impressit. [& unum circulo circumscriptum exire prohibet:] Sanctus quoque Episcopus illi tauro præcepit, ut conversus ad suum naturalem rediret statum. Qui mox naturam suam cognoscens, & maximo cum impetu redire ad ceteros tauros volens, ad expressum circulum cum venisset, quasi repercussus a maceria vel rupe maxima, in terram mox resupinus cecidit: inde item consurgens, circumquaque per ipsum circulum, quasi in orbem conversus, spumans & mugiens & inde exire cupiens, sed non valens, quasi inclusus currebat.
[16] [sed Sancto ejus magiā dissolvente signo crucis,] Hanc autem vim diaboli sanctus Episcopus cum videret, ne corda simplicium talibus insidiis amplius decipiendo fatigaret, mappulam quam manu tenebat suo dabat Diacono, cui circulum in orientali parte, tribus vicibus in nomine sanctæ Trinitatis ex eadem mappula percutere jussit. Interea populum a tumultuatione compescens, præcepit eis qui in illis orientalibus partibus erant, ut eidem tauro viam redeundi darent. Prædictus vero Diaconus, cum percuteret circulum, ut ei vir Dei mandaverat; mox ferocissimus taurus intus inclusus, viam exeundi ab ipso circulo sibi apertam esse cum sensisset, valido cum impetu inde exiens, maximum terrorem populo assistenti ferocissimis rictibus incussit. Hæc detestabilis magus cum vidisset, & se jam quasi victum dolens cerneret, [una cum ipso tauro suæ ferociæ restituto,] in furorem conversus post taurum cucurrit: quem celere conscendens & convertens se ad Episcopum, immiti atque præcipiti cursu eum conculcare nitebatur. Quapropter huc illucque fugientibus cunctis, solus cum paucis in virtute Dei fidentissimus sacer Episcopus perstitit imperterritus: qui irruentem bestiam ferocissimam una cum diabolico sessore suo, signo sanctæ Crucis impresso, in terram præcipitavit: & taurum confractis ossibus vis divina extinxit, magumque exterritum & ab omni artium suarum memoria alienum, usque ad excessum mentis effecit: quem etiam exanimem secus mortuum taurum relinquens, ad confortationem plebis conversus, de magnificis mirabilibus Dei omnes erudiens, sanctam Dei ecclesiam mirabiliter instruxit, & qualiter cuncti emissiones diaboli vitare deberent sapienter edocuit; [colliditur in terram & sanatus resipiscit.] magum etiam ipsum, pro meritis populi sancti adstantis, adhuc convalescere posse prædixit; & si veraciter ad veram religionis gratiam converti vellet, veniam eum promereri posse non abnegavit. Quem post hæc coram populo a terra ministros suos levare, curamque ipsius clementer gerere jussit, & sic ad fidem rectam salutaris gratiæ eum provocare studuit. Unde & post pauca, confusus miser atque compunctus, sacramenta baptismatis expetivit, & se cultorem rectæ fidei esse post hæc operibus ostendit, divina super eum adimpleta sententia, qua scriptum est, Imple facies eorum ignominia, & quærent nomen tuum Domine. [Ps. 82, 17]
CAPUT III.
Accessus ad S. Hilarium. Pius obitus.
[17] [Maternianus circa finem vitæ] His utique & aliis pluribus virtutibus magnificatus B. Maternianus, vir Deo carissimus, obitum suum longe ante præscivit: multorum etiam concivium suorum finem prænuntians, ad meliora cælestis vitæ gaudia omnes provocando atque confirmando, infatigabiliter incendebat. Appropinquante autem termini sui die, quem ut diximus longe ante sciebat, anno jam ætatis suæ sexagesimo, Episcopatus sui vigesimo a tertio, beati etiam Hilarii transitum prænoscens, ad ipsius Sedem, Pictaviensem urbem, Angelico deductus comitatu, properavit, visitans semper Sanctorum loca b, eodem in itinere consistentia. Cumque ad regionem jam dicti almi Præsulis propinquaret, Beatus quoque Hilarius de ejus adventu cælesti edoctus nuntio, obviam ei Fratres sanctissimos direxit, [Pictavim vadit ad S. Hilarium,] per quos & omnem devotionis causam divinitus sibi revelatam, & expectabilem ejus adventum sibi jam fore notissimum mirabiliter intimavit. Beatus quoque Maternianus ab iisdem magno cum gaudio susceptus, delectabiliter Pictaviensem ad civitatem pervenit: quem sanctus urbis ipsius Pontifex, sicuti nomine Hilarius, ita hilariter suscepit tota mente devotus. Magni etenim Pontifices illi, magna cum exultatione, omnes illos visitationis deduxerunt dies: quorum de conventu universa fit jucunda civitas, cui tantorum virorum meritis aucta monstrabatur temporalis spiritalisque felicitas.
[18] [ubi ab Angelo confortatus ad perseverantiam finalē,] Cum igitur considerent sanctissimi Præsules, & de occultis cælestibusque mysteriis diutius disputarent; apparuit illis Angelus Domini, confortans & monens de stadio certaminis & agone virtutis, ut qui in juventure fortissimi bellatores Christi contra antiquum hostem propitiante Domino fuerunt, in ultimo senectutis suæ articulo nequaquam deficerent, sed potius pro æternæ remunerationis gloria fortius pro fide Christi dimicando proficerent, sicut Beatissimus idem Hilarius Pontifex (ut scriptum est in libro Vitæ ejus) nimias hereticorum persecutiones passus & exilio damnatus, diu in * Africa detentus est, ubi & librum de Virginitate mirificum conscribens, c filiæ suæ, quam legitimo matrimonio in juventute genuerat, direxit: alium etiam de S. Trinitate, d alium vero de expositione Psalmorum ibi copiosissimo sermone composuit: erat enim vir eloquentissimus & mira sermonis fertilitate facundus, cujus colloquiis Sanctus valde condelectabatur Maternianus. Hæreticos, magos, ariolos, sortilegos, divinos & aruspices devincentes superaverunt; alios etiam sub vinculo anathematis damnatos, suis a regionibus viriliter expulerunt; mirabiliori virtutum gratia & triumpho decorati in his pestiferis præstigiis, quam de omnibus generibus sanitatum, quas in ægris & cæcis & claudis, in omni vita sua, divino peregerunt instinctu.
[19] [post actos ibi dies 12,] De talibus ergo longævis certaminibus, persecutionibus quoque ac laboribus, unanimiter in invicem confortati; ultimum dierum suorum finem providentes, ac sicuti divinitus instructi erant feliciter procurantes, pariter ibi duodecim diebus cum lætitia commorati sunt. Beatum vero Maternianum, omni humilitate & largissima administratione adhibita, deduxit S. Hilarius per viam trium dierum usque ad regionis suæ terminum e: quem absolutum cum gaudio & jucundo lacrymarum fletu, [valedicit & Remos redit,] ad disponendam propriam Sedem suam atque locum sanctificationis suæ, cum benedictione cælesti direxit. Sicque uterque, divino munimine vallatus, contra serpentis insidias robustissima intentione certamen inire abierunt: & ut callidus insidiator calcaneum eorum obruere non valeret, alter in alterius se orationibus fiducialiter commendavit: qui dignis promeritis sublimem cælestis patriæ dignitatem pariter & gloriam meruerunt.
[20] Abiit ergo ad regionem suam vir egregius sanctissimus Maternianus; [atque inter suos moritur,] qui fidelissima sodalitate in diebus suis prædicto viro Dei conjunctus, per multas & varias circumquaque regiones vel urbes sancti Præsulatus sui transiens, divinis monitionibus atque cælesti virtute armatus, ministris Ecclesiæ vel ceteris Christi militibus, non longo post tempore, prænuntiato sibi die sanctissimæ depositionis suæ feliciter migravit ad Dominum. Unde mœsti ejus discipuli ac tristes cum lamentationem ingenti luctu haberent; apparuit eis tertia vigilia noctis ejusdem ipse, quos & sententia Domini magnanimiter confortavit, dicens, [quibus & in nocte suæ depositionis apparet gloriosus,] Dilectio vobis sit sine simulatione: &, Nolite contristari, quia, dicente Domino, tristitia vestra convertetur in gaudium, si imitabile Christi Domini nostri meumque solerter secuti fueritis exemplum: [Joa. 16, 20] in quo secutus est & ipse, cujus vestigia semper imitabatur B. Paulum, qui dixit, Imitatores mei estote, sicut & ego Christi. [1 Cor. 1, 11] Quibus dictis B. Maternianus Angelorum se consortiis reddidit: assistentes autem omnes ad exequias corporis ejus digna contulerunt obsequia; unde & reversi cum gaudio tantæ consolationis, magnificaverunt Deum magna cum laude exultationis, qui Sanctos suos, sibi fideliter obsequentes, ad cælestem dignitatem glorificando perducit, qui in unitate & trinitate regnans, vivit nunc & semper dominator Deus, in secula seculorum.
ANNOTATA.
a Melius forsan decimo tertio, ut non diu post S. Hilarium in vivis retineatur Maternianus.
b Puta Parisios, ubi S. Dionysius; Aurelianas, ubi S. Altinus; Turonas, ubi S. Gratianus celebri honorabantur concursu fidelium.
c S. Apra hæc fuit quæ 13 Decembris colitur, cui per scriptam epistolam, libri nomine hic intitulatam, suasit & persuasit pater suus ut apud matrem manens adducendum ei a se sponsum expectaret. Meminit hujus Epistolæ Fortunatus in Vita Hilarii num. 7, & ideo merito defenditur a Bellarmino contra Erasmi censuram.
d Hæc aliaque S. Hilarii opera enumerat S. Hieronymus in libro de Scriptoribus Ecclesiasticis, puta 12 libros contra Arianos, qui hic de Trinitate nuncupantur.
e Puta usque ad Viennam fluvium, Pictonum Turonumque fines discernentem per, quem & navigio descendere potuerunt.
* imo in Asia,
DE S. LAVRENTIO MARTYRE,
PRESBYTERO NOVARIENSI IN CISALPINIS.
Sec. IV.
[Commentarius]
Laurentius Martyr, Presbyter Novariensis in Italia (S.)
Colitur S. Laurentius Novariæ, civitate Galliæ Cisalpinæ, festo atque Officio Duplici. Ita Proprium Sanctorum istius Ecclesiæ, [Colitur Novariæ festo ac Officio Duplici,] excusum anno MDCXXXVI, Natalem ad XXX diem Aprilis, Translationem vero ad XX Iunii sub eadem solennitate referens: de quibus uberiora Carolus Episcopus Novariensis in Novaria sacra: Colitur, inquit, primis illis temporibus sacro publicoque Officio B. Laurentii puerorumque simul memoria, memorata Martyrii die: cujus Officii scripta, simul cum iis quæ ad Sanctorum Gaudentii & Agabii Episcoporum, & Sanctorum Julii & Juliani Confessorum honorem in ecclesia recitabantur, cum a constitutione Pii V summi Pontificis de Breviario edita dimissa essent; nos, cum anno Jubilæi 1600 Romæ essemus, auctoritate Clementis Pontificis VIII restitui curavimus. [restituto a Clemente VIII,] Nam ex veteribus Ecclesiæ Novariensis tabulis eorum historiam scripsimus, in sacris distincte legendam; aliaque selegimus, quæ ad pronuntiandum, canendumque in Ecclesia de iis Sanctis viris aptiora erant; [& recognito a Baronio & Bellarmino,] quæ quidem jussu Pontificis recognoverunt probaruntque Cæsar Baronius, & Robertus Bellarminus Cardinales, hoc seculo Catholicarum litterarum religiosissimi Principes.
[2] Floruit S. Laurentius seculo IV, uti ex iis constat, quæ ad XXII Ianuarii de S. Gaudentio diximus; [floruit seculo IV,] qui primum discipulus ejus, tum in propaganda fide adjutor, deinde successor, ac primus ecclesiæ Novariensis per XX annos Episcopus fuit, circa annum Domini CCCCXVIII vita functus; in cujus Vita, ab auctore anonymo conscripta, insignis de ipsius sancto magistro fit mentio. De patria certo nihil pronuntiari potest; Acta tantum referunt, Novariam ab occiduis partibus advenisse, [an Hispanus origine,] in quibus tam Gallia quam Hispania est; imo propius directiusque Ligustica littora, ubi vigebat cultißima Christianitas, ut nihil opus sit absque alia urgente causa patriam Sancto quærere extra Italiam. Bivarius in Comm. ad annum 312 supra Dextri Chronicon, Hosio Romam eunti multos Presbyteros adhæsisse præsumit: ex quibus hunc S. Laurentium fuisse censuit Tamayus, eo quod Cordubæ natum persuasum habeat, ex nescio cujus Auli Hali, qui anno MDXXXII vixerit, Epigrammate: quod ut veri auctoris nomen præferret, de quo merito ambigimus, nullius tamen auctoritatis foret ad persuadendam rem toti antiquitati ignotam: stupendum est autem quod antiquus, perantiquus, & Gothicis litteris scriptus dicatur codex auctoris tam recentis, ut præfert anni affixi nota.
[3] Acta ex Actis S. Gaudentii hæc habentur, verbis quoad substantiam iisdem, in proprii Officii Lectiones relatis: Igitur inde progressus Gaudentius, non multis evolutis diebus, [Novariam veniens gentiles convertit,] Novariæ se recepit, ibique Laurentium Presbyterum, multo ante ab occiduis partibus, pro Christi nomine advenisse reperit; qui fidei fervore vestitus contra gentilium malignam perfidiam, quasi signifer & belligerator inter hostiles fremitus per medias acies dimicabat, quin etiam fide cinctus propriis manibus hinc procul ab urbe sacrum construxerat fontem, in quo jugiter baptismus in sanctæ Trinitatis nomine celebratur. Deum quoque in Trinitate perfectum non desinebat gentilibus insinuare, quem noverat; ejusque judicium & misericordiam anteponens, paulatim sociare Deo animas, quas diabolo sua prædicatione auferebat: miroque modo actum est, ut inermi viro haudquaquam plebs armata posset resistere. [prædicatione & miraculis:] Tantas etiam per illum Dominus dignabatur exercere virtutes, ut rebellium corda non minus miraculis, quam prædicationibus obtineret. Sed dum quodam die juxta morem innumerabilem turbam parvulorum baptismi gratia renatam Domino consecrasset, & inter nefanda mausolei cultorum agmina intrepidus pergeret, ab impiis, una cum multitudine parvulorum tunc baptizatorum, martyrio coronatus vitam finivit præsentem, sed æternam in cælis cum Angelis adeptus victor triumphat: [occiditur a paganis,] cujus venerabile corpus hactenus & usque in præsentem diem multis quotidie signis & miraculis sanitatum in ipsa urbe Novaria coruscat. Sed gratias tibi Domine Jesu, qui infestantis inimici tela, probationem tuorum fidelium permisisti esse, non vulnera; & talem tuis præstas per laborem mercedem, ut nullum tuorum hostis gaudeat fuisse imbellem. Igitur dum ad peculiaris Patroni gesta suscepti officii tendit obsequium, non multa, quæ per eumdem beatissimum Laurentium martyrem sunt gesta, prosequitur: tamen immemores sui nos non fuisse sufficiat; in talibus enim causis magis convenit fideli credere, quam possit humana relatio demonstrare. Igitur B. Gaudentius dum ad ipsum athletam Laurentium pervenisset, gratissime ab eo susceptus est: cui gradatim adhærendo & divinis monitis obsequendo, juridicus æmulator factus, & plenissime in S. Trinitatis norma eruditus, pari collegio diutius gregem pavit regium.
[4] [ex sepulcro ejus salutaris humor manat,] Auctor est Ferrarius in catalogo Sanctorum Italiæ, ex corpore S. Laurentii sacrum quemdam liquorem profluere, in cujus rei fidem sequens epigramma sepulchro ejus insculpuim assert:
Aspicis hoc marmor tumuli de more cavatum?
Id solidum est intus, rima nec ulla patet.
Unde queat tellus occultas mittere lymphas;
Manat ab ingestis ossibus iste liquor.
Si dubitas, medio sudantes tolle sepulchro
Relliquias, dices: Unda salubris ubi est?
Carolus Episcopus de ea in qua conditus fuit ecclesia sequentia suggerit. Quia in puteum dejectus fuit Sanctus, ipsa S. Laurentius ad puteum appellari solet. Cæsus legitur beatus Pater cum filiis in campo candido; in puteo autē positus in campo hordeali appellato: [ubi basilicæ illi ædificatæ] quem locum fuisse arbitror, ubi postea basilica ejus nomine ædificata est: putei locum in ea basilica esse credibile est, quamquam nemo demonstrare potest. Apud eam, quæ quidem insignis fuit, cœnobium erat Monachorum, imminutū, cum census commendationis nomine percipiendi Clericis tamquam beneficium collati sunt; deletum autem paulatim, præsertim cum muniendæ urbis causa ecclesia cum ædibus diruta est. [& postea dirutæ] In eo cœnobio S. Bernardus Augustanus, is de quo diximus in descriptione diœcesis, dum hac transiret, hospes acceptus diem suum obiit, & in ea ecclesia sepultus est.
[5] [sacellum substituitur & huic novum templum] Porro, ut idem Carolus Episcopus prosequitur, apud ruinas basilicæ S. Laurentii nunc capella tantum reliqua est; pro ea vero aliam ecclesiam eodē nomine ædificant Franciscani austerioris disciplinæ, Capucini dicti, ad urbis partem huic adversam, non modico sumptu, eis suppeditante Ferdinando Farnesio Episcopo Parmēsi; qui eo commendationis beneficio utens, fructus ecclesiæ percipit; cujus ecclesiæ primum lapidem rite posuimus die XVI Augusti anno MDCII, & clero populoq; universo, sacram cæremoniam nobiscū celebrante, memoriam Patris ac Martyris sanctissimi renovare, ejusq; cultum augere studuimus. Reliquiæ S. Laurentii & puerorum ibi religiosa veneratione asservatæ sunt, non eo tamen miraculo, quod quidam ex iis, quæ leviter relata acceperunt, memoriæ prodidere: donec una cum S. Bernardi, aliisque, dum ea ecclesia everteretur in cathedralem translatæ sunt anno MDLII. [reliquiæ ejus transferuntur Novariam an, 1552] Ubi cum diu translatitie habitæ essent, nos diligenter prius recognitas sub altari majori rite condidimus, anno MDCXCV … de iis autem reliquiis in altari primario basilicæ Cathedralis reconditis tabulæ confectæ sunt, Michaelis Michaelii notarii nostri fide firmatæ, quæ pro earum ac ceterarum monumento inserentur in hæc scripta.
[6] [& an, 1505 elevantur] In nomine Domini. Anno a Nativitate ejusdē millesimo quingentesimo nonagesimo quinto, die quintadecima mensis Decembris, Reverendiss. D. Carolus a Basilica-Petri, Dei & sanctæ Sedis Apostolicæ gratia Episcopus Novariensis, Comes Ripariæ &c. cum antea ri ecclesiæ Sanctæ Mariæ Cathedralis Novariæ, quonvisitasset reliquias sanctorum, positas sub altari majodam ab ecclesia S. Laurentii extra muros diruta translatas, easq; recognovisset (ut apparet instrumento recepto per Alfonsum Mutium ad referendum Cancellario Episcopali postridie Cal. Novembris eodē anno) easq; decenter sub altari lapideo consecrando, riteque stabiliendo collocandas constituisset, memorata die hora prima noctis, multis canonicis aliisq; clericis comitantibus, venit ad ecclesiam majorem: ibique cum genuflexus aliquantulū orasset, loco, in quo capsulæ ligneæ sacras reliquias continētes asservabantur, aperto, illas serico panno coopertas, a quatuor canonicis, superpelliceis & cappa indutis, stolaq; collo inducta, multis cereis accensis, in sacrarium deferri jussit; ipseque Reverendiss. Episcopus insecutus, assistentibus ei admodum Rever. D. Jo. Paulo Catio Archidiac. & Ardicino a Porta Præposito ecclesiæ Cathedralis Novariæ, indutus amictu, stola, pluvialique rubri coloris & mitra, tribus plumbeis capsis rite benedixit: quarum duæ majores ac similes inter se erant fastigiatæ sepulchri forma; tertia vero minor, sed quatuor loculis distincta. Tum recitata fuit antiphona, Gaudent in cælis. &c. cum versu & oratione ad postulanda suffragia Sanctorum. Deinde ossa integri corporis ex capsa lignea fastigiata suis manibus extraxit, [cum reliquiis sanctorum aliorum] & in plumbeam majorē, supposito serico panno albi coloris, reposuit. Alia item alterius corporis eodem modo ex altera lignea in alteram plumbeam capsam transposuit, albiq; coloris serico panno involvit. Quæ ossa licet in dictis duabus capsis ligneis ita collocata, & in altari majori dictæ ecclesiæ sancti Laurentii olim reperta, quorum tamen reliquiæ essent, compertum non fuit. Mox in loculo tertiæ capsæ plumbeæ pauca ossa vetustiora reposuit, quæ in vase stanneo fuerant, & sancti Laurentii puerorumq; ossa existimata sunt, ac serico rubro involvit. In alio loculo ejusdem capsæ, similique panno, pauca alia reposuit, quæ in capsula lignea vetustate corrupta inventa fuerant, & ejusdem Martyris puerorumque habita sunt … fragmenta vero ac pulverem, ex capsis & ossium tractatione existentem, in urna fictili reposuit. In singulis capsis, & urna, ac loculis schedulas pergamenas posuit, vasculis chartæ ferreæ inclusas; quibus quid in quoque loco contineretur, & unde acceptum sit, scriptum est. Demum operculis cum capsis ipsis ferruminatione conjunctis, dato campanarum festo signo, ex sacrario in ecclesiam eodem apparatu capsas transferri jussit; clero hymnos & antiphonas ad rem accommodatas canente; easque recitatis orationibus de ipsis Sanctis in arca marmorea collocari jussit, duas majores ad capita arcæ, tertiam cum urna in medio transversam; omnes vero supra ferreas virgas arcæ fundo affixas &c.
DE SANCTO DONATO
EVROEÆ IN EPIRO EPISCOPO.
CIRCA AN. CCCLXXXVII
[Commentarius]
Donatus, Episcopus EurϾ, in Epiro (S.)
BHL Number: 2304
[Alius a S. Donato Aretino:] Hic est alius Donatus, ab eo quem Episcopum simul & Martyrem ad VII Augusti Aretini colunt. Vtrumque vitæ sanctimonia illustrem seculum IV tulit: hunc, potiente rerum Iuliano, pro Orthodoxa fide mortem oppetentem; illum aliquot annis post, Eurœensibus in Epiro infulis sub Magno Theodosio clarum. Vnde idem utriusque nomen, & exiguum, quo disjungebantur, temporum intervallum, facile amborum Actis confusionem induxit: [utriusque Acta confusa.] adeo ut non pauca quæ sunt Eurœensi Episcopo propria, Aretino attributa reperiamus; illaque ipsa alterius etiam castigationis indiga. S. Donati Eurœensis Acta, sermone Græco, in pervetusto codice Calabro, Bibliocheca Ambrosiana servat. [an baptizaverit Imperatorem Theodosium] Ex quibus versa in Latinum sunt ea quæ tom. 1. Mombritius & MS. Fuldense ac Hirsaugiense produnt; singula hoc errore depravata, quod baptizatum a Donato Imperatorem Theodosium unaque Augustam cum filia dicant; ac tum denique, quasi triumphato primum paganismo, Catholicos Constantinopoli palam fidei vexillum explicasse. Tenuit inqui MS. græcum, Imperator hominem Dei annis tribus, & baptizatus est ab eo una cum filia sua & primoribus civitatis. Subsequenti quoque tempore Augusta cum gentilibus reliquis baptismi gratiam consecuta est: tunc factum est Christianitatis signum in urbe Constantinopolitana, in nomine Domini nostri Jesu Christi, usque in hodiernum diem. Constantinopolis certe ante istud tempus, imo ab ipsa sua origine sub Constantino Christiana sacra colebat, quamquam subinde erroribus Arianæ hæreseos aspersa. Theodosium autem primo vel secundo imperii sui anno Acholius Episcopus Thessalonicensis baptismo abluit: ut lib. 7. cap. 4 Sosomenus, & libro similiter 7. cap. 4 Socrates testantur. [Acta meliora ex Menæis]
[2] Acta veriora ex Menæis habentur his verbis: Eodem die (XXX videlicet Aprilis) S. Patris nostri Donati, Episcopi Eurœæ. Floruit hic temporibus Theodosii Magni, Episcopus Eurœæ, quæ urbs in veteri Epiro est. In urbe porro locus erat Soria dictus, [Draconem perimit,] ibidemque fons, quem qui gustabant miseranda morte necabantur. Quod ubi sanctissimus Antistes Donatus intellexit, una cum Sacerdotum cœtu ad fontem venit. Ad cujus adventum mox tonitru exauditum, subitoque exitiale monstrum, quod in puteo latebat, emersit, sanctoque viro occurrit. Cumque draco pedes jumenti, quo Episcopus vehebatur, implicare conaretur; Sanctus jumenti tergum loro cædens, ipsum opportune tetigit draconem, [aquas infecti fontis potabiles facit,] qui repente mortuus concidit. Tum qui miraculo spectatores aderant, collecta materia pestem illam flammis exusserunt: sed fontem interim nemo gustare audebat. Sanctus ergo precatus, aquam Crucis signo consecravit, primusque inde bibit; unde mox & ceteri certatim gratulabundi hauriebant, innoxiique potabant ac domum sunt reversi.
[3] Quibus Theodosius Imperator auditis, omnes inde Episcopos evocavit, & quis esset Donatus percontabatur, qui ictu flagelli draconem exanimasset, [filiam Theodosii Imperatoris a dæmone liberat,] & undam e terra & cælo impetrasset. Indigitabant alii, Et hic, inquiunt, Imperator, est Donatus. Imperator salutatum deducit ad Augustam, amboque ad ejus provoluti pedes, Serve Dei, inquiunt, solare nos & tuam in nos clementiam exhibe: unica nobis est filiola, quam importunissimus dæmon miseris modis torquet, cujus causa nos ingenti dolore intimis animis excruciamur. Quod si illam curaveris, semissem ex omnibus ejus opibus præmii loco reportabis. Deductus inde vir sanctus ad puellam, fœdum tartari monstrum increpitum extemplo depulit, filiamque salvam & incolumen præstitit. Imperatore dein promissa Episcopo offerente, nihil auri Sanctus admisit: sed cum pium ipsorum affectum cerneret, petivit locum agro suo confinem, quem Omphalium dicebant, in quo templum sibi liceret condere: quem Imperator statim ei publica auctoritate concessit. [mortuum suscitat,]
[4] Idem perbeatus Episcopus vetuit sepeliri quemdam, quoad creditori suo satisfecisset: excitatum autem in vitam cum creditore composuit, & rationibus utrimque collatis & decisis, chirographo deleto illum jussit ad quietem redire, & communem omnium diem resurrectionis exspectare. [pluviam in siccitate procurat,] Ingens tum siccitatis æstus torrebat sata. Rogatu igitur Imperatoris egressus urbe Sanctus, ad Deum preces allegavit: tantaque vis aquarum de cælo defluxit, uti parum ab inundatione & cataclysmo differre videretur, terraque innataret aquis. Animadvertit simul Imperator illum unica tunicula, quamvis imber esset maximus, male tectum: [ab ea non madefactui.] cumque paulo post in regiam rediisset, nec in veste ejus ulla pluviæ gutta vel humor cerneretur, omnibus admirationi & stupori fuit. Imperator vero ejus oratione admodum capiebatur, datoque illi ad templi molitionem fabricæque ornamenta auro, domum remisit. Reversus ille ædem condidit, sepulcrum suum struxit; ac postremo, vita in senectam ætatem propagata, ad Dominum abiit. Hactenus Menæa, in quibus indicatum Ὀμφάλιον est urbs Epiri apud Ptolomæum. Eurœa autem, aliis Evoria, nunc Donatiana, & vulgariter San-Donato appellatur.
[5] Sozomenus & Nicephorus Callistus, prætermißis miraculis ceteris, quæ multa Donatum patrasse dicunt, illud dumtaxat, quod interemptum draconem & novum excitatum fontem spectat, commemorant. Ita lib. 7 cap. 25 Sozomenus: [narratio de interempto dracone ex Sozomeno] Hac memoria multi multis in locis per orbem terrarum inter Episcopos præclari extiterunt, ut Donatus Euoreæ Epiri, quem & alia multa mirabilia fecisse testantur indigenæ, & illud maxime quod in draconis interfectione præstitit; qui in Chamægephyris quas vocant, ad viam regiam lustrum habebat, & oves ac capras & boves & equos, nec non & homines & alia rapiebat. Neque enim ille, vel gladium, vel hastam, vel aliud aliquod telum habens, hanc belluam adortus est: sed cum illa eum adventantem sensisset, & caput velut impetum factura exeruisset, [ejus magnitudo:] signum Crucis adversus illam aëri digito inscripsit, & illi in faciem exspuit. Illa sputo in os accepto, statim concidit; ac mortua jacens, amplitudine non minor apparuit iis serpentibus, qui visuntur apud Indos. Siquidem, ut ego quidem accepi, octo jugis in proximum campum extractam indigenæ combusserunt, ne putrefacta aërem inquinaret, & morbos pestilentes gigneret. Donato huic sepulcrum est, insigne templum ab ipso denominatum, prope quod etiam fons est, aquis uberrimis scaturiens; quem cum antea non esset, Deus illius precibus exoratus edidit. Erat enim is locus prorsus aridus. Nam cum ille aliquando exitinere huc advenisset, fertur, [fontem miraculo excitat] sodalibus ejus aquæ defectu laborantibus, effossa manibus terra orasse, & simul ad votum aquam uberem scaturisse, & ab eo tempore defecisse numquam. Sed hujus quidem rei testes sunt, qui Isoriam incolunt pagum Euoreæ, in quo hæc acta sunt. Hæc ibi. Indicata autem Chamægephyra, pontem ad terram indicat. Nam χαμαὶ humi seu ad terram, & γεφύρα pontem significat.
[6] Eadem prope in Callisto legere est, addente propter excitati fontis prodigium oppido nomen hæsisse a S. Donato. [narratio de liberata energumena & mortuo suscitato on Mss. prolixior] Vnde & Ortelius Furœam seu Euoriam Donatianam interpretatur. In miraculis supradictis enarrandis Manuscripta sunt multo fusiora Menæis, in illo imprimis, quod liberatam energumenam & excitatum ad vitam demortuum spectat: utrumque in gratiam cupidi lectoris adjicere libuit. De energumena ita habet: In illo igitur tempore filia Theodosii Imperatoris a dæmonio vexabatur. Cum ergo multa fierent fructu nullo ad remedium, summaque pater ac mater laborarent tristitia, unicæ filiæ causa; fama ad eos pervenit de virtutibus B. Donati, quod & draconem occiderit & aquam orationibus suis obdulcaverit. Missum est itaque ad provinciam Esyriæ veteris impe-Missum est itaque ad provinciam Esyriæ veteris imperiale præceptum, ut omnes Episcopi suam Constantinopoli præsentiam procurarent. Qui dum in eamdem urbem convenissent, omnes honorifica salutatione suscepti sunt: quibus Imperator ait: Quis est Donatus Episcopus, qui draconem occidit, [S. Donatus vocatus a Theodosio Constātinopolim venit.] & aquam sua oratione produxit? Omnesque pariter ostenderunt eum. Regina vero in ulteriore secreto abscondita exspectabat, quis esset. At ubi ei ostensum est, humiliter occurrens tenuit genua ejus, dixitque ad eum: Pater, bone, bene advenisti incolumis, miserere filiæ nostræ. Dixit autem ei Imperator: Papa Donate, filia nostra gravissime vexatur a dæmonio & nullus Sacerdotum potuit eam curare aut ipsum dæmonium fugare; audivimus autem de te, quod possis expellere dæmonia, misique propter te ut tuis orationibus salva efficiatur, quia unigenita est, & dimidium facultatum mearum dabo tibi. Respondens Donatus Episcopus dixit eis: Non est impossibile Deo curare filiam vestram, eamus ergo ad eam. Primum quidem Regina festinanter processit. Introeunte sancto viro, [dæmonem præsētia sua perculsum] exclamavit dæmon dicens: Parce, Donate, quid me persequeris? nihil te læsi. Sanctus Donatus respondit: Exi, immunde spiritus; ab illa, quia non licet tibi habitare in plasmate Dei vivi. Dæmon autem clamabat, dicens; Da mihi transitum, quomodo exeam, aut quo vadam. Dixit S. Donatus: Vnde huc advenisti? Ille respondens de eremo. Dixit ei S. Donatus: Quare non exis & reverteris unde venisti? Dæmon clamavit dicens illi: video signum Crucis in te, ex qua ignis exit contra me, & præ timore nescio quomodo exeam aut quo vadam, sed magis da mihi locum exeundi & exeo. Respondit Donatus & dixit: Non est tibi dari locus aut requies voluntatis tuæ: sed do tibi exitum talem, ut revertaris unde huc venisti: revertere ergo ad eremum. Convocans vero post tergum suum Regem & Reginam, dixit dæmoni: [ex Imperatoris filia ejicit] Ecce habes transitum, redi ad locum tuum, nihil noceas in homine, qui est plasma Dei, neque quæ ejus sunt: ecce dixi tibi. Exeunte autem dæmone commota est tota domus & januæ concussæ sunt. Filia vero Imperatoris, surgens de stratu suo, tenuit pedes hominis Dei dicens: Quæso, Pater, tu mihi genitor & pater ab hodie, quia video magnam virtutem esse tecum: ecce pedibus tuis adhæreo, miserere mei, quia magno timore concutior propter eum, qui tecum est: adjuva ergo me. Extendens autem homo Dei Donatus manum, elevavit eam a terra, & Christi signaculo reddidit incolumem.
[7] Hoc miraculum vetus MS. Aretinum Episcopo Aretinorum attribuit, [an S. Anthilia illa fuerit] filiam Imperatoris energumenam Anthiliam appellans: eam scilicet, quam Aretium & urbs vetus ad XXIV Septembris inter sanctas Virgines colit: quamvis idem MS. inter Martyres eam locat martyrii palma sub Arcadio ejus Fratre donatam: quo sane errore dictum MS. omnem pene suam fidem deperdit: quis enim ignorat sub Arcadio conquievisse omnem gentilium in Christianos persecutionem? Interim hæc ad accuratius examen relegamus in XXIV Septembris, de sancta Anthilia tunc acturi. Alterum quod de revocato ad vitam mortuo miraculum erat ex iisdem MSS. diffusum magis, hujusmodi est: Ecce mortuus quidam efferebatur, & homo quidam habens chirographum tenebat funus dicens, deberi sibi ab ipso solidos ducentos, & non permittebat sepeliri eum. Erat in circuitu turbæ fremitus multus valde vehemens. Videns autem hoc S. Donatus Episcopus, [viduam, cujus maritum injustus creditor sepeliri prohibebat] dicit reliquis Episcopis: Venite mecum, eamus & rogemus, ut permittat sepeliri corpus defuncti hominis. Qui submussitantes ei dixerunt: Putas nos hic velle morari? Ipse autem solus abiit rogaturus. Quidam viri eminus agnoscentes eum; consilium dederunt relictæ viduæ ejus dicentes: Curre, interpella istum hominem Dei. Quæ procidens ad pedes ejus, ait: Fac in me misericordiam, quia vidua sum & geminis circumdata sum malis, virum perdidi & sepelire mortuum non permittor. [solatus,] Tu enim justus vocatus es in civitate ista, fac eum sepeliri; quia jam resolvitur funus ejus in lecto. Dicit ei B. Donatus: Scis, quia debetur quam dicit, pecunia? Quæ respondit: Domine mi, ante hoc aliquantum temporis dixerat vir meus, quia complevit ipsam pecuniam, & remansit chirographum apud eum. At homo Dei rogabat creditorem dicens: Permitte, fili mi, sepeliri corpus defuncti, & quocumque modo solvetur debitum. Qui non solum non audivit, [excitato ad vitam mortuo] sed injuriavit eum. Tunc jungens se homo Dei ad feretrum, ait defuncto, manu tangens eum & vocans, dixit: Audi me. Qui respondit: Ego sum. Dixit ei B. Donatus: Surge, & vide quid agas cum homine isto, quia non permittit te sepeliri: qui residens confutavit eum de completo debito; [creditorem mendacii convincit] & accipiens chirographum suum, sedens scidit illud in feretro. Aspiciens autem in hominem Dei, dixit ei: Iuste excitasti me, homo justitiæ, ad confutandum peccatorem istum: jube ergo me dormire iterum, quia dormito. Dixit ei S. Donatus: Vade, fili in requiem; quia liberasti chirographum tuum.
[8] Atq; hæc sunt quæ ex manuscriptis fusa magis & explicata hic adjecimus: ex quibus aliisque antea relatis dignoscet facile sagax Lector, si forte in confusa utriusque Donati Actæ inciderit, quid Aretino quid Eurœensi attribuere debeat. De anno obitus nihil compertum habemus: in vivis saltem post annum CCCLXXXVIII fuisse aliquamdiu debuit, ut ex Augustæ Gallæ filia, juxta MS. Aretinum, [quo anno obierit?] expellere dæmonem potuerit; nam Gallam isto anno nupsisse Theodosio, testatur Zosimus, & ipse S. Donatus in MSS. Actis insinuat, se tunc cum puellam liberavit grandi ætate fuisse. Ab Adone Viennensi in Chronico, cum perbrevi hoc elogio, ad annum CCCXCVI refertur: Donatus Epiri Episcopus, virtutibus insignis est habitus: qui draconem ingentem exspuens in os ejus necavit; quem octo juga boum ad locum incendii, ne aërem putredo ejus corrumperet, vix trahere potuerunt. Obitus diem Petrus de Natalibus VII jdus Augusti aßignat, corpus prope Venetias translatum fuisse Murianum asserens: Post hæc, inquit, ab Imperatore impetravit immunitatem loci, ubi ipse fontem sanaverat; ibique juxta civitatem Lufloniam, [corpus Murianum translatum] ecclesiam construxit, & clarus virtutibus in pace quievit, VII jdus Augusti: corpusque ejus post multos annos a Venetis inde sublatum positum, est in ecclesia B. Mariæ de Muriano sub Episcopatu Torcellensi, ubi & signis mirabilibus fulget. Martyrologium Romanum accenset Sanctis per hæc verba ad XXX hunc: Euoreæ in Epiro, S. Donati Episcopi, qui tempore Theodosii Imperatoris eximia sanctitate refulsit. Eodem die & Græci ejus memoriam Menologio suo inscriptam recolunt.
DE SANCTO SEVERO
EPISCOPO NEAPOLITANO IN ITALIA.
Sec. V
[Praefatio]
Severus, Episcopus Neapolitanus, in Italia (S.)
Severum, consulari ortum genere & gente prognatum Severa, statuit Antonius Caracciolus, lib. de monumentis Ecclesiæ Neapolitanæ cap. 24, [Anex gente Severa prognatus?] propterea quod Symmachus, Romanus Consul, fratrem in quadam epistola eum vocat, & Roma id temporis geminos hoc nomine Consules habuit; Neapolis autem Severum Crispum, Senatus consulto scribendo præfectum, uti scilicet in vetusto lapide apud Gruterum & Summontium est. Sed ex conjectura potius quam vero ista dici, inde colligas, quod Consul Romanus Symmachus, ipso etiam Caracciolo teste, fratris nomine quoscumque e Catholicis amicos sibi Pontifices alios compellabat; idque quia & ipse, quamquam in dißimilibus sacris, Pontifex erat. Nihil de natalibus auctor vitæ meminit. Infulas Episcopales Ecclesiæ Neapolitanæ gestavit, sed quamdiu, & quo anno eas induerit primum, in comperto non est. Scriptor vitæ, & ex eo Ioannes Diaconus, ad annum DCCCLXX spectans, Episcopatum annis omnino XLVI circumscribunt; illum a Pontificatu Silvestri ad usque Papam Damasum extendentes. Omnino tamen altenum a vero id est: [quo tempore Episcopatū gesserit,] inter Silvestrum enim, qui summum Pontificatum anno CCCXIV iniit, & Damasum qui anno CCCLXVII, alii a Severo, & plures quidem Neapolitano Episcopatu perfuncti fuerunt. Nam Cosmatem prætereuntes, Calepodium invenimus, sub Iulio I Papa subscribentem Concilio Sardicensi, celebrato anno Christi CCCXLVII: cui eodem anno vita functo, in Episcopatum Fortunatus succeßit: & ad hunc eodem anno vel sequenti extat epistola exarata a pseudo-sardicensi Arianorum conciliabulo. Secutus est deinde Maximus, qui anno CCCLIX, quo Ariani in Ariminense conciliabulum coierant, propterea quod subscribere eorum sententiæ recusabat, sub Liberio Papa Sede sua pulsus fuit, intruso in locum ejus ab Arianis Zosimo quodam.
[2] Hoc certum, S. Severi Episcopatum cum anno Domini CCCLXXXVI concurrisse: extat enim a S. Ambrosio epistola ad eum scripta, [S. Ambrosio ac Symmacho carus & æqualis?] quam se anno ætatis suæ quinquagesimo tertio scribere ait, qui cum anno Domini CCCLXXXVI aut sequente idem est: nam Ambrosius, anno CCCXCVIII mense Aprilis vita functus, ætatis annum sexagesimum quartum ingressus fuerat. Epistola quoque, a Symmacho ad Decium de eo scripta, argumento est, Episcopatum ad annum CCCXCI extendisse; eo quippe anno cum Tit. Fabio Titiano Symmachus Romæ Consulatum geßit: cui in non parvo pretio ac amore fuisse S. Severum indicat epistola 51 lib. 7 ad Decium; Habeant, inquit, fortassis aliæ commendationes meæ interpretationem benignitatis, ista judicii est. Trado enim sancto pectori tuo fratrem meum Severum Episcopum, omnium sectarum attestatione laudabilem, de quo plura me dicere & desperatio æquandi meriti & ipsius pudor non sinit: præterea testis, non laudatoris partes recepi, tibi reservans morum ejus inspectionem; quam cum penitus expenderis, reperies me cessisse potius ejus laudibus, quam per negligentiam defuisse. Sed & ad tempora, dicto anno CCCLXXXVI posteriora, referendum esse, insinuat auctor vitæ, [an S. Martino superstes?] dum narrat eum S. Martino templum ædificasse, qui tamen vix quinque mensibus ante S. Ambrosium obiit. Bartholomæus interim Chioccarellus, circa annum CCCLXXXVII S. Severo subrogat Vrsum. Vghellus econtra Episcopatum Vrsi ab anno CCCCXII auspicatur: & sic S. Severus post obitum S. Martini vixisset XIV aut XV annis.
[3] Humatus fuit in ædicula, quam hunc in finem, extra urbem post templum S. Fortunati, ipse sibi construxerat: ex qua subinde sacra ossa in templum S. Martini intra urbem translata, subterque maiorem aram fuisse condita, [corpus prope Neapolim prius conditum, in ipsam urbem transfertur] gemina hujusmodi inscriptio docet:
Saxum, quod cernis, supplex venerate, viator;
Hic Divi quondam jacuerunt membra Severi.
Alia
Hospes, sparge rosas, tumulo da thura Severi;
Antistes magnus conditus hic fuerat.
Ex hoc etiam templo, quod sub Gregorio XIII Franciscanis ceßit, sacræ S. Severi exuviæ in ædem S. Georgii translatæ fuerunt, Severianam deinceps propterea dictam: quas anno tandem MCCCX Humbertus de Monte-Aureo, Archiepiscopus Neapolitanus, [& anno 1330 elevatur.] ex loco humiliore in principem aram extulit, capite in sacello majoris ecclesiæ sumptuose recondito: ubi ad rei gestæ memoriam conservandam, sequentes supersunt versus:
Post annos Domini bis quinos mille trecentos,
Dum sedet Antistes pius hac Umbertus in urbe,
Hujus & Ecclesiæ Petrus Barensis habetur
Rector, agit vernam mensis dum Martius auram,
Præsulis est sancti translatio facta Severi.
[4] Visitur Neapoli sepulcrum, ex quo excitatum mortuum vitæ restituit, cum hac inscriptione: Sepulcrum, ubi S. Severus amicum, cujus filios uxoremque falso æreque indebito balneator in jus vocaverat, ut verum diceret ad vitam revocavit. Paulus Tassus V. I. D. Canonicus Neapolitanus, Divi cultor, ne tanti miraculi memoria evertatur, pie restituit, anno Domini MDLXXIII. Ob hoc miraculum brevi encomio S. Severus Resuscitator mortuorum dici cœpit, [Invocari ipse pro agenizantibus solet.] & invocari pro iis qui animam agunt: quam in rem cap. 24 Caracciolus ex vetusto Ms. Rituum, quod Moniales S. Mariæ de Alvino asservant charactere Longobardico exaratum, hujusmodi precationem, ab aßistente morituris Sacerdote dici solitam, affert: Domine, peto ut assistant ei omnes Apostoli Domini nostri Jesu Christi, Petrus, Paulus &c. & omnes Martyres tui Stephanus, Laurentius, Januarius, Sosius, Maximus, Apollinaris & ceteri omnes. Deprecor ut Domina mea, Virgo Maria, Christi filii tui Domini nostri genitrix, oret pro te cum his & ceteris Sanctis tuis Martino, Nicolao, Aspren, Severo qui resuscitavit mortuos, Agrippino &c.
[5] Officium ei præscribitur, sub ritu Duplici excusum Neapoli anno MDXXV cum quibusdam aliis propriis, [Cultus & mentio in Martyrologio.] novem Lectiones complectens: easdem omnino cum vita, si Prologum excipias. Cultum etiam extra diœcesim Neapolitanam obtinuisse constat ex vetusto quodam Ms. Kalendario, quod præfigitur Psalterio cuidam civitatis Capuanæ ubi hæc leguntur: Pridie Kali. Maji, Severi Episcopi & Confessoris. Sed & Surrenti ædicula illi sacra fuit, quam Leo Ostiensis lib. 1, cap. 59, a Ioanne Duce Neapolitano, circa annum DCCCCXXXIII, Monachis Casinensibus concessam fuisse ait. Martyrologium Romanum Sanctis cum in hæc verba accenset: Neapoli in Campania S. Severi Episcopi, [Vita ante annum 800 composita.] qui inter alia admiranda mortuum de sepulcro excitavit ad tempus, ut mendacem creditorem viduæ & pupillorum, falsitatis argueret. Vitam ex scriptore anonymo damus; qui, ex opinione Bartholomæi Chioccarelli in Episcopis Neapolitanis, ante annum DCCC vixit; & teste Caracciolo, in S. Severo, ante Siconem Principem Beneventanum; a quo corpus S. Ianuarii Beneventum translatum fuit; quod auctor vitæ S. Severi, de quo hic agimus, ad suam usque ætatem, prope Neapolim, uno ab ea urbe milliario, [Datur ex MSS.] in templo ei a S. Severo consecrato, quiescere ait.
[6] Hanc vitam Ferdinandus Vghellus Italiæ suæ tomo 6 inseruit, acceptam ex Ms. Longobardico Bibliothecæ Gregorianæ: deinde eamdem iterum nactus ex Ms. alio codice, [cum miraculis anni circiter 1050.] qui a Neapolitano Monasterio S. Severini allatus, servabatur Romæ apud Iosephum a Costa, proprium ecgraphum nobis tradit. Vtrobique addebantur miracula duo circa annum ML facta, & rogatu cujusdam Capuani, in cujus persona primum maximeque mirandum gestum erat, accurate fideliterque descripta: quæ uti diversum a Vita auctorem habent, ita fuerunt ab illa distinguenda. Vtrum porro ii in quorum gratiam scripta est vita, ad hoc ut haberent materiam quam versu redderent, aliquid in eo genere fecerint, non liquet: fecit id postea alius circa beneficium Capuano præstitum; quod Carmen, ad rem nostram nihil faciens, poterit apud Vghellum legi.
VITA
Ex MSS. & Vghello.
Severus, Episcopus Neapolitanus, in Italia (S.)
BHL Number: 7676
EX MS.
[1] Domino a illustri & Fratribus omnibus in Christo salutem. [Prologus auctoris, ad eos qui scribere jusserant.] Litteris nobilitatis vestræ iterata vice solicitor, ut vobis Obitum vel Vitam S. Severi, Sacerdotis & Pontifices, fideliter referam. Facio quidem quod vos præcipitis: sed timeo, ne non tam efficaciter faciam, quod facere cupio. Tamen quia petere dignati estis, fideliter & sine mendacio faciam. Novi enim melius esse linguam silentio premere, quam ad peccatum animæ falsa narrare, dicente Scriptura: Os, quod mentitur, occidit animam. [Sap. 1. 11] Et ideo venerationem vestram plurimum quæso, ut imperitiæ meæ veniam dare dignemini. Alioquin si vobis sermonis mei vilitas cœperit displicere, non mihi, sed vobis rectius imputetis: quia aquam purissimi fontis a cœnoso rivulo postulastis. Sed hæc breviter dicta sint: nunc autem veniamus ad ea, quæ vobis, qui Vitam vel Obitum ejus versibus illustrare disponitis, dicendi materiam subministrent.
[2] Secretum Regis celare bonum est; opera autem Dei revelare, & confiteri honorificum est. Multa enim mirabilia, & signa omnipotens Deus per servos suos quotidie ostendit, sicut scriptum est: Mirabilis Deus in Sanctis suis. [Ps 67, 36] Et ad Apostolos promittens, dicit: Qui credit in me, signa, quæ ego facio, & ipse faciet. [Joa. 14, 12] Rem novam & inauditam his b temporibus nostris, accidit Severum Neapolitanæ Sedis Episcopum, [Viri ovum unicum debentis vidua,] sicut & antiquos olim Sanctos, operari [preter cetera] mirabilia, quæ per illum ostendere Dominus dignatus est. Nam quadam die, juxta morem consuetudinis, homo quidam balneo lavandus, ingressus est; post ablutus aqua cum recederet, custos balnei ovum c ab eo pro balneatico petiit; quod unusquisque balneaticum pro pretio dare consueverat. Sed ille oblitus ovum adducere, minime licuit ei, ut liberaret debitum balnei. Cœpit autem eum rogare, dicens cum summa alacritate: Obsecro te, o carissime amice & compater, sustine me paulisper, donec revertar domum: & libenter ovum, quod dare tibi balneaticum debeo, festinanter dirigo tibi. Cui ille: Vade in pace & ne cures talia, tantummodo ovum, quod mihi dare debes, ne moras facias dirigendo. Mox ut domum suam ingressus est, oblitus est dirigere ovum, quod debebat balneario.
[3] [de centum solidis postulata,] Factum est autem, ut non post multum tempus homo ille moreretur. Cum autem audisset balneator, quia defunctus esset debitor suus, & ovum ei minime direxisset; surgens exinde interpellavit Ducem terræ ejus super uxorem ejus, quod vir ejus dare debuisset solidos aureos centum. Tunc illa detestando & jurando cœpit dicere: Non faciat Deus, ut vir meus tibi centum solidos dare debuisset. Cui dux terrȩ tale dedit judicium, ut aut debitum redderet ipsa mulier, aut ipse debitor haberet eam una cum filiis suis in suo servitio. Quæ mœsta consurgens, soluto crine & scissa veste a capite usque ad vestigia sua, [ad S. Severum recurrit:] lacrymis simul cum voce ad Dei famulum Severum Episcopum pervenit, & provoluta pedibus ejus, deprecari eum cœpit, dicens: O pastor sancte, o qui Apostolorum viam tenes, succurre mihi miseræ viduæ: quia inimicus homo cum fallacia sua oppressit me una cum filiis meis, & dicit mihi jus suum in me habere, eo quod vir meus dare ei debuisset aureos centum solidos, quos vir meus dare ei minime debuit. Esto mihi adjutor, o sanctissime Pontifex Severe, & sicut sanctissimus Daniel Propheta liberavit Susannam de falso crimine, ita & tu me libera o Sanctissime Pastor, quia injuste damnata sum a falso inimico meo. [qui auxilium pollicitus] Cui beatissimus Christi Confessor & Episcopus Severus ait: Vivit Dominus, quia non habeo solidos, nec quamque rem unde te eripere potuero? Sed sustine me in crastinum paulisper; facturus est Dominus mirabilia sua.
[4] Erat autem crypta extra portam civitatis, ubi ipse Christi Dei Confessor Severus & Pontifex sibi sarcophagum sepulturæ futuræ paraverat; & ipsa mulier ibidem virum suum humatum habebat. Quam vir Domini videns in tanta amaritudine esse, [super] mulierem commotus viscera misericordiæ, quæ semper erat indutus, d dedit tintinnabulum Clerico suo, ut circuiret civitatem inclytam, [cives convocat,] & ad sonum tintinnabuli cursim omnes catervati ad Episcopii Ecclesiam Domini & Salvatoris nostri Jesu Christi convenirent, ut miraculum, quod facturus e erat Dominus per Pontificem suum Severum, cunctis ostenderet. Cum autem essent omnes valde diluculo agglobati simul in unum viri ac mulieres, abstulerunt secum Crucem Salvatoris Domini nostri Jesu Christi, & cum litania & psalmodiæ cantu ab Episcopii ecclesia usque extra portam civitatis, ad memoratam cryptam, pervenerunt unde superius mentionem fecimus! O quantas lacrymas ibi fundentes, clementiam Dei deprecantes Monachi & Sacerdotes, Clerici & laici, mulieres & infantes, viduæ & orphani; [& cum supplicatione ducit ad sepulchrum defuncti,] ut exaudiret Dominus gemitum eorum! Mulier vero illa, quæ in amaritudine erat animi constituta, non relinquebat Pontificem; sed propriis eum vestigiis consequens, vocem emittebat suam ad cælum, ut de tanto crimine eam Deus liberare dignaretur.
[5] Tunc beatissimus Christi Confessor Severus, cum videret plebem suam in magno fletu & mœstitia, & voces emittentes ad cælum & [filiis] cinctam viduam una cum ipsis tantas lacrymas fundere; motus est ipse in lacrymis: & in fletu magno conversus ad Dominum, sic exorsus ait: Domine Jesu Christe, fili Dei vivi, qui voce tua quatriduanum Lazarum suscitasti; tu resuscita mortuum istum, ut dicat nobis de debito, quod iste homo quærit hanc mulierem suam, si verum sit, an non. Et statim jussit aperire sepulcrum. Cumque jam obtutibus omnes cernerent cadaver, [atque in vitam revocatum jubet pro conjuge testimonium dicere.] quod jam multo tempore jacebat exanime: tunc beatissimus Christi Confessor & Episcopus Severus sic exorsus, ait: In nomine Domini nostri Jesu Christi filii, Dei vivi surge, & sede in tumulo tuo, & dic nobis, si debuisti dare solidos homini, unde uxorem tuam afflictam tenet una cum filiis tuis. (O admirabilis clementia Dei, quæ Pontificem suum nec in minimo contristare voluit!) Qui statim ad vocem vicinam, quasi ex somno surrexit, & cœpit loqui dicens. Per Jesum Christum Dominum nostrum, in cujus conspectu asto & exoro die ac nocte, non debeo solidos dare, nec quidquam aliud, nisi tantummodo unum ovum pro ipso balneo, ubi me lavavit. Tunc manifestavit ille iniquissimus homo, quod non deberet dare ei plus, nisi tantummodo ipsum ovum. [quo facto reum periculo eximit.] Tunc exurgentes omnes in eum, voluerunt eum lapidibus obruere: sed beatissimus Christi Confessor Severus prohibuit ne talia fierent, dicens: Non licet nobis malum pro malo reddere, sed perhibere bona. Memores estote, Fratres carissimi, quanta & qualia passus est Dominus noster Jesus Christus pro nobis. Tunc beatissimus Christi Confessor conversus ad defunctum, sic ait: O homo, vis vivere adhuc in isto præsenti seculo? aut deprecabor Deum omnipotentem pro te, ut faciat te inter Sanctos suos æternis gaudiis frui sempiternum? Cui ille respondit: Si tibi placet, o sanctissime Pastor & Pontifex, inter Sanctos consortem me esse gaudiorum concede. Cui Pontifex ait: Requiesce in pace securus: nam & ego rogabo Dominum meum Jesum Christum, ut quicquid postulas merear adipisci.
[6] Sedit S. Severus Episcopus annos quadraginta f sex, menses duos, dies undecim. Hic fecit basilicas quatuor. Nam & corpus B. Januarii, Sacerdotis & Martyris, ipse condidit g manibus suis in ecclesia foris porta hujus civitatis milliario uno, [varia templa exstruit] in qua nunc requiescit usque in præsentem diem; & ipsarum basilicarum, unde superius mentionem fecimus, unam foris urbem juxta S. Fortunatum, h nomini suo consecravit; & aliam in civitate mirificæ i operationis, in cujus absida depinxit ex musivo k Salvatorem cum duodecim Apostolis sedentibus; habentes subtus quatuor Prophetas, distinctos pretiosis marmorum metallis. Esaias cum olivæ corona Nativitatem Christi & perpetuam virginitatem Dei genitricis Mariæ designare voluit, dicendo: Fiat pax. Hieremias per uvarum offertionem, virtutem Christi & gloriam Passionis & Resurrectionis præfigurat, cum dicitur; In virtute tua. Daniel, spicas gerens, Domini annuntiat secundum adventum; in quo omnes boni & mali colliguntur ad judicium: propterea dictum est: Et abundantia. Ezechiel, proferens manibus rosas & lilia, fidelibus regnum cælorum denuntiat, unde scriptum est; In turribus tuis. Etenim in rosis, sanguis Martyrum figuratur, in liliis perseverantia Confessionis exprimitur. Prius ipse l foris urbem jacuit in ecclesia suo nomini consecrata; nunc m vero requiescit in ea ipsa ecclesia Neapoli constituta, [in quorum uno sepelitur.] quam alii Severianam, alii propter Oratorium ibi factum S. Georgium n vocant. Et fecit duo Monasteria, S. Martini o Christi confessoris; & aliud Potiti p Martyris. [condit duo monasteria] q
[7] Igitur S. Severus, cum ante triduum quam de hoc mundo ad cæleste habitaculum vocaretur, jamque de salute ejus ab omnibus medicis desperaretur, sciret se jam profecturum ad Dominum; convocari jussit cunctum Clerum suum, [moriturus Clerum convocat] & jubet sibi ante lectum suum sacra Mysteria exhiberi; scilicet ut una cum sanctis Clericis oblato Sacrificio, animam suam Domino commendaret: simul etiam & eos, quos pro disciplina ecclesiastica ex communione sacri Mysterii extorres esse præceperat, ad pacem pristinam revocaret. Et cum hæc omnia cum sanctis Clericis læto atq; perfecto ordine celebrasset, subito clara voce interrogare cœpit, ubi essent Fratres sui. Tunc unus ex circumstantibus, Ursus Diaconus nepos ejus (qui post ejus transitum ipse Episcopus r ordinatus est) cū hoc audisset, cogitans quod Fratres suos, idest, Diaconos, quæreret, ait illi: Ecce hic sunt Fratres tui. Cui ille respondit, dicens: Scio, inquit, fili, scio, quia hic Fratres mei: sed ego nunc Fratres meos Januariū atq; s Agrippinum dico, qui mecum sunt modo locuti, & continuo ad me venturos se esse dixerunt. Et his dictis, [& cælesti SS. Ianuarii & Agrippini alloquio recreatus] extensis ad cælum manibus, hunc Psalmum Domino decantavit, dicens: Levavi oculos meos ad montes, unde veniet auxilium mihi: auxilium meum a Domino, qui fecit cælum & terram. Deinde collecta t oratione, siluit. Inter hæc autem cum jam nox diei successisset, usq; ad mediam noctē corpusculū ejus quieti concessit, donec rediret dolor, qui lateri ejus nimius inerat.
[8] Facta autē die, Presbyteris & Diaconibus atq; omnibus Clericis, exemplo Dominico pacē hereditariam prædicavit. Transactis autē his, tacitus usq; ad vesperam perdurans, deinde quasi de gravi somno excitatus, lucernariæ u devotionis tempus agnoscens; extensis in cælum manibus, lenta licet voce oravit ad Dominum, dicens: Ad te levavi oculos meos, qui habitas in cælo. [post Lucernarias preces] Paravi lucernam Christo meo, Domino decantavit. Tū deinde facto aliquamdiu silentio, circa horā quartā noctis, omnibus qui aderant sollicite vigilantibus; subito tam ingens cubiculū ejus terræ motus concussit, ut hi qui lectulo assistebant, exterriti atq; turbati, ad orationem se Domino cuncti jactarent; nihil tamen scientibus his, qui pro foribus consistebant: neq; [cubiculo per terræ motum concusso moritur.] enim publicus ille sed privatus in cubiculo ejus fuerat terræ motus. Inter hæc, cū unusquisq; tali timore exterritus pro peccatis suis Dominum deprecaretur, ille Angelicis suscipiendus manibus debitum Deo spiritū exhalavit, ipso adjuvante, qui cū Deo Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus, per omnia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Ex titulo Illustris videtur colligi, hanc Vitam non esse scriptam alteri quam Episcopo Neapolitanæ urbis; & Fratres intelligi, ejusdem in Cathedrali ecclesia Clericos. Hæc porro epistola sola invenitur apud Vghellum; in MS. unde hæc damus, præmittebatur insulsa quædam præfatio, hoc exordio Prius quidem nobis ab Incarnatione Domini sermo sumēdus est, deinde ad beatorum Apostolicorū id est Pontificum Romanorum seriem devenire [oportet], prosequentes cominus sessiones Neapolitanorum Antistitum &c. ut scilicet ex notioribus ignotiorum chronotaxis aptetur: quod tamen in hac vita minime fit, si solum unum excipias, æque indignum recudi de quo mox ad num. 6.
b Ordo verborum in MS. turbatus sic erat, ut videreturauctor coævus fuisse Sancto: sic enim legebatur, Rem novam & in auditam his temporibus accidit nobis Severum … operari. Sed recentiorem esse tum stylus ipse loquitur; tum qui mox nominatur Dux terræ, quod ante tempora Longobardorum est his in partibus inauditum. Suos Præfectos & Judices mittebant Imperatores, & quidem per Italiam fere ex urbe Roma. Talis fuisse videtur Caracciolo, & toti Campaniæ præfuisse Decius ille, cui S. Severum commendavit Symmachus, idque ex plurimis hujus ad illum epistolis probabile facit. Igitur unius voculæ transpositione, & alterius non recte transcriptæ correctione, restituimus sensum veritati congruum.
c Ovum intelligo, non gallinaceum, sed certum & tunc usitatum monetæ genus, ita forsitan ab ovali forma oblongæ rotunditatis nuncupatæ: sic folles appellabant alii: videtur autem fuisse minutulus nummus, ab omnibus balneum ingredientibus solvendus.
d Sensum turbabant hæc quæ expunximus verba, Mox autē novā consuetudinem suæ civitatis demonstravit.
e Quia non est verosimile sub tali præconio convocatos fideles, ideo existimo hoc miraculum ex sola vulgi traditione, quoad substantiam tamen indubitabili, fuisse acceptum, & pro auctoris ingenio exornatum. Demonstrat autem Caracciolus Ecclesiam S. Salvatoris ipsam esse, quæ communiori postea nomine Stephania dicta, nunc S. Restitutæ appellatur.
f Hi 46 anni juxta Vghellum incipiendi essent ab anno Christi 465, quod satis est verosimile.
g S. Januarius Episcopus Beneventanus colitur 19 Septembris. Ejus corpus Puteolis advectum fuisse dicebant aliqui, quos sequitur Caracciolus, tempore Silvestri Papæ: melius Ioannes Diaconus rem differt ad annum 381, & peractam ait ministerio Ioannis, qui primus hujus nominis succeßit S. Severo, post brevem Vrsi intermedii Pontificatum. Rursum autem Idem corpus avectum est Beneventum an. 818, neque relatum ante an. 1497; tunc vero, non extra, sed intra urbem depositum fuit.
h S. Fortunatus Episc. Neapolitanus colitur 14 Iunii: ejus ecclesia dextrorsum adjunctam habebat hanc S. Ianuarii; destructa nunc est, ejusque loco stat quædam Angrisunorum domus, ut ex Cioccarello scribit Vghellus.
i Videtur dicere quod hæc quoque S. Ianuario fuerit a principio dedicata, licet nomen, ut mox dicemus, vulgus ei dederit a conditore.
k Opus Musivum quale sit & quomodo a μοῦσα tessella nomen acceperit, alibi memini me docuisse, Latine Tessellatum diceremus: ratio quidem picturæ est rudis, sed ad longævitatem mirabilis; ut probant tot antiqua opera per Italiam: quæ autem eodem artificio in Vaticano recentius composita sunt, eminus conspecta nulli insignium picturarum cedunt.
l Scilicet S. Severus.
m A quo aut quando facta sit translatio prima ignoratur.
n Scriptum apud nos & impressum apud Vghellum erat, S. Gregorium: sed Georgium legi debere patet ex verbis hujus ipsius Vitæ in lectiones distributæ, itemque ex re ipsa. Colitur enim S. Severi corpus in ecclesia nunc S. Georgii Majoris dicta. Credibile est autem hoc oratorium, ecclesiæ a S. Severo conditæ postea acceßisse; adeo ut audiri non mereantur, qui Constantinum magnum auctorem fingunt.
o Refutat Caracciolus eos, qui hanc esse eam putant, quæ ex voluntate Caroli Regis, a filia ejus Ioanna Regina, sub castro S. Erasmi in monte ædificata est Carthusianis: & ostendit, Severum ædificasse eo loco, ubi nunc vocatur Grotta S. Martini; estque ecclesia etiamnunc ejusdem nominis, sed formæ & amplitudinis multo minoris quam prior fuerit.
p De S. Potito, Martyre Calaritano, egimus 13 Ianuarii quo colitur. Fuit ibi Sanctimonialium cœnobium: quæ deinde gratificaturæ Camillo Caracillio Principi Avellino, cujus palatio officiebat habitatio sua, ex indulto Pauli V vendiderunt locum, seque ad alium salubriorem transtulerunt, unaque, ut credo, titulum S. Potiti, ædificata alibi cum monasterio ecclesia: ubi S. Severum coli XVI Martii ad eum diem inter Prætermissos diximus.
q Quæ sequebantur hoc principio, Fuit autem temporibus Silvestri Papæ & Constantini Imperatoris Augusti, & perduravit usque ad Damasum Papam, transiliens Apostolicos hos Marcum, Julium, Liberium & Felicem; legi apud Vghellum possunt: causa erroris videtur fuisse, quod dicerent aliqui tempore Silvestri allatum Neapolim fuisse, corpus S Ianuarii, & aliunde constaret eam rem ad S. Severi Episcopatum pertinere. Quæ autem de Silvestro ac successoribus jam nominatis sequuntur, ea in Catalogis Pontificum, unde accepta sunt, melius & accuratius invenientur. Vereor porro ne hæc lacinia, cui 46 anni Episcopatus Severiani innectuntur, una cum præfatione ei respondente, ac pariter a nobis omissa, ejusdem sint longeque posterioris auctoris.
r Vghellus existimat, quatuor solum annos rexisse Vrsum.
s S. Agrippinus, Episcopus Neapolitanus V, colitur 9 Novembris.
t Habes hic veram etymologiam nominis Collectæ, substantive accepti; apparet enim sic dici, quod cum Officio divino legatur, occasioni, festo, vel tempori propria.
u Græcis τὸ Λυχνικὸν id est, Lucernarium, respondet Romani Ritus Completorio; nomen habens a lampadibus, in noctem accendi solitis. Cur autem Lucernarium potius quam Completorium nominat? Quia nempe civitas ab origine Græca, & Græcorum imperio usque ad tempora Normannorumsubjecta, Græcis ritibus utebatur & officiis, simul tamen & Latinis, saltem tempore S. Athanasii Episcopi seculo 9, nam Vitæ coævus auctor inter ceteras Neapolis laudes hoc ponit, quod in ea laici simul cum Clericis assiduo Græce Latineque, communi prece psallant Deo, debitumque persolvunt jugiter officium, Qua de re plura vide apud Chiocarellum in S. Athanasio: cui tamen non assentieris inde elicienti, duos Neapoli fuisse Episcopos, alterum pro Græcis, alterum pro Latinis. Hujus enim duplicitatis nec vestigium quidem uspiam invenitur. Satis autem est si unius ritus Episcopus alterius ritus Vicarium habuerit: quamvis nec hoc videatur pro anterioribus seculis dicendum: quia verba Vitæ allata potius indicant ex utroque ritu & lingua commune officium sic ordinatum fuisse, ut ejus partem Latini Latine, Græci Græce decantarent, Officians vero modo Græce modo Latine hoc aut illud incipiendo intonaret, aut finiendo subjungeret.
MIRACVLA
Ex iisdem Mss. auctore miraculis synchrono.
Severus, Episcopus Neapolitanus, in Italia (S.)
BHL Number: 7677
EX MS.
[9] Hortaris me a Capuane virorum sagacissime, pietatis meritum, quod summa tibi divinitas, per suos sanctos milites, nostris temporibus, Georgium scilicet Martyrem Severumque Pontificem atque Agnellum b Confessorem, largiri in ipso mortis articulo est dignata, scribere; quatenus posteris memoriam, & legentibus bonæ præparemus spei fiduciam. [Capuanus Miles,] Confiteor nimium hoc aggredi abhorrui, partim propter inscitiam, jaculorumque invidiam; partim propter Dei servos, & eruditissimos vestræ urbis viros, quibus est cæleste nosse collatum secretum, quorum scientiæ vigor velut in orbe lumen refulget. Sed tua, utpote amici, ne obsecratio languida remaneret, elegi magis aliis quam tibi uni, displicere: ut amor amplius accresceret, & veritas roboraretur. Et quia tales meruisti adjutores, quos non tua urbs tantum in terris posita habere gaudet Patronos, verum cælestis etiam aula sanctis cum Angelis retinet perpetuos concives, dignum est tibi tuisque omnibus complicibus, eorum salubres laudes sedulo ore perstrepere: ut quemadmodum temporalis vitæ tribuere solatia, ita impartiri æternæ studeant gaudia. Nam quamvis continua nos peccata præpediant, ne Dei recipiamus misericordiam; tamen non effœtos nos abire sinit ejus clementia: sed nunc, ut mater ubera filiis commodat, nunc abstractis ne sugantur obnubilat: ut quos parumper linquit ut abjectos, possit habere perfectos. Sed quia hæc alias, modo eam, quam in te Deus operari dignatus est benevolentiam, ut hausi auribus a te, exponere aggrediar.
[10] Tempore, quo Henricus Theutonicorum Rex, Conradi filius, Romam, ut Imperii coronam ab Apostolica Sede sumeret c advenit, Joannes, Neapolitanorum Magister militum & Campaniæ Dux, cum suo exercitu ad Puteolos applicuit; [ante Puteolos sagitta læditur,] ibique defixis tentoriis, machinamentis quibus valuit [urbem] expugnare nisus est. Dum hæc sæpius fierent, accidit ut die quadam Capuanus, quem in d proœmio posuimus, inter pugnantium agmina fortis astaret: quem quidam ex oppidanis sagitta appetens, graviter vulneravit. Hunc sodales deportantes in tentorio collocavere; &, ut sagittam abstraherent, insistere cœperunt. Qui cum multis argumentis desudarent, lignum, in quo spiculum adhæserat, abstulere, ferrum vero intus reliquere. Nam ferri acies per extremitatem cilii, [quæ educitur remanente ferro intra caput.] quæ oculorum angulos detinet, ingressa, ita interius temporis ossiumque loca confodit, ut nullum relinqueret aditum reperiendi quomodo possit auferri. Deinde inito concilio ad urbem propriam vehiculo reductus est. Ibique multis adactis medicaminibus, nullum sospitatis attulere præsidium: sed & ferro in altum secari jussus, sagittæ latentis via nulla ratione ostensa est. Quid ageret miser, quo se verteret, nesciebat: quia quem medicorum certamina fallebant, mortis supplicia deterrebant. [Hic desperatis humanis remidiis,] Tandem potitus divino consilio, omissis humanis certaminibus, Sanctorum cœpit postulare suffragia; ut quod terreni non possent commodare physici, cælestis regni proceres more condonarent solito, dicente Domino: Quia quæ apud homines impossibilia sunt, possibilia sunt apud Deum. [Luc. 18, 27] Quid multa? ad basilicam sanctissimi e Agnelli deductus, quibus valebat precibus rogitabat, ut sicut multis per orbem languidis subvenisset, ita & sibi in mortis certamine posito subveniret. Aliquantis ibi diebus expletis, domum reversus est. Item S. Georgii templum ingrediens, beatissimi Severi deposcebat auxilium; & Sanctos, quos pictos f in sancta aula conspexerat, [S. Severi ope implorata,] obsecrabat: deinde valedicens omnibus, domum revertitur, diemque præstolabatur extremum. Tandem affuit solita pietas Domini, secundum quod scriptum est: Quis Deus magnus sicut Deus noster? [Tob. 13, 2] quoniam tu castigas & salvas, deducis ad inferos, & reducis, & post lacrymationem & fletum exultationem inducis. Benedictus es Domine Deus patrum nostrorum, qui cum iratus fueris, misericordiam facis. Sed libet modo nobis Capuanum parumper provocare ad exorandum Dominum, qui dixit: Omnis qui petit accipit, & qui quærit invenit, & pulsanti aperietur. [Luc. 11, 10] Eia Capuane amice carissime, incipe modo cum Propheta dicere: Exurge, quare obdormis, Domine? [Ps. 43, 23] exurge, & ne repellas nos in finem. Quare faciem tuam avertis? oblivisceris inopiam nostram & tribulationem nostram? Quoniam humiliata est in pulvere anima nostra, adhæsit in terra venter noster. Exurge, Domine adjuva nos, & libera nos propter nomen tuum. Certo certius adhæsit ille, qui suos ad te milites dirigat, per quos & tibi vitæ auxilium præbeat, & mortis obstaculum longius ambigat.
[11] [ab eodem sibi apparente animatus,] Dum quadam nocte prædictus Capuanus somno quiesceret; ecce tres viri apparuerunt ei, vestibus dissimiles, sed moribus pares. Primus Pontificali habitu decorus, secundus monastico schemate redactus, tertius militari g cingulo pressus: ut etiam a Capuano is æstimaretur, qui eum in prælio percusserat: quem contemplatus condoluit; putabat enim causa eum cognationis advenisse interius. Ad quem duo superiores talia famina dedere: Ne æstimes, Capuane, hunc esse militem, te qui percussit telo; sed Martyrem esse Georgium, qui tibi sanitatis præsens gaudia pandit, & nullum de hac clade ab hac hora periculum sustinebis. Interea propriis sese indicavere nominibus, Agnellus scilicet, & Severus; & ejus ab aspectu se protinus abstulerunt. Expergefactus homo a somno, cœpit secum cogitare, & mente conquirere quæ vidisset. Et cum multa pertractando revolveret, elevata manu sagittæ ingressum tetigit, & quasi aliquam ferri aspredinem sensit. Tunc advocato filio, ait: Surge & celerius mihi affer lumen. Quo facto, exclamans filius ait: Ne timeas, pater, quia sagitta est, & si dimittis me paululum incidere, statim abstraham eam. Cui pater: Sustine fili: prius ingrediamur sanctissimi Georgii templum; & audito Matutinali officio, altare quo corpus beatissimi Severi latitat repetamus, & ibi astantibus Clericis & orantibus, quid Dominus facturus sit videamus. [convalescit lapsa ex vulnere ferri cuspide,] Dum dicta opere essent expleta, missa manu Capuanus, ut vulneris locum tangeret, illico secuta sagitta in manum cecidit ante altare sacrum. Cernentes omnes qui aderant tam sublime miraculum, magnas laudes Deo dedere, qui mundo in malo posito non cessat adhuc per suos Sanctos talia dona præbere. Statim Capuanus, ut eorum mens plus roboraretur miraculo, quid illi ea nocte ostensum esset, quidve pronuntiatum, in medium protulit. Præterea hoc fuit mirabile sentiendum, quia caput, in secretiori percussum parte tam diro vulnere, egrediente sagitta, ita consolidatum est, ut nullius humanæ caperet medicinæ solatium. Dicente Beda de socru Simonis curata a Domino, Naturale est febricitantibus, incipiente sanitate lassessere, & ægrotationis sentire molestiam. Verum sanitas, quæ Domini confertur imperio simul tota rediit: cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen. Sed neque hoc prætereundum esse videtur, quod temporibus Sergii & Joannis, Magistri militum urbis h Parthenopæ, Dominus per famulum suum Severum operari dignatus est: ut dum fama Sanctorum ejus passim per mundum se fuderit, obcæcatorum corda facilius invitentur, & mentes fidelium ad agonizandum amplius accendantur.
[12] Fuit quidam vir, Petrus nomine, natione Græcus, cognomento Volicaci, de Amantea i civitate Calabriæ. Hic in prædicta urbe Parthenope incolatum habebat, [pater filiā contractam ad S. Severi sepulchrum defert;] juxta magnam basilicam sanctissimi Georgii Martyris & Severi Christi Confessoris. Qui secundum suæ possibilitatis substantiam præbebat Deo in prædicta basilica fideliter munera, precesque fundebat assiduas: nam & altare, quo ejus venerandæ Reliquiæ recubant, undique velo circumiens obtexit, luminaria vero sæpissime offerebat. Sed inimicus boni operis, non recto intuitu cernens quæ isdem Petrus circa Domini famulum exhibebat ardenti animo, solitas suas ad artes refugit; quatenus mente ejus amaritudinum stimulis incitata, non jam Deo orationes & luminaria, sed querelas & jurgia propinaret. Sic quondam Salvatoris discipulum, ejus illiciendo animum, fefellit: ut de cliente traditorem faceret, & pellentem dæmonia satanæ laqueo implicaret. Sed miser, quamvis multos tali arte decipere non desistat, tamen & ipse a multis, protegente Domino Jesu, invenitur sæpe turpiter spretus & victus. Nam filiam ejus parvulam, Ursam nomine, ita immensis doloribus contraxit, ut nec manum ad os ducere nec extendere alia ratione valeret. Quam genitor conspiciens, perfusus lacrymis animoque consternatus, propriis eam bajulans ulnis, simulque cum olei vasculo pleno, collo illius suspenso, cucurrit ad sacratissimum altare, quo ejus corpus quiescit; atque ibi cum ea projectus, lacrymas devotissime fudit, & tali voce Dñm Regem poscebat:
Tu Deus omnipotens, qui culmina cælica tangis, [& oratione fusa,]
Et numeris elementa ligas: ut frigora flammis,
Arida conveniant liquidis, ne purior ignis
Evolet, aut mersas deducant pondera terras.
Qui requies tranquilla piis es, gloria fessis;
Respice dicta mea, cunctum qui respicis orbem:
Et miserere mei, ne pressus pondere gravi,
Hanc perdam prolem, quam pestis sæva revinxit.
At tu Sancte Dei Præsul, venerande Severe,
Qui pietate micas, qui mortis vincula solvis;
Vulnera cerne mea, quæ duriter ensis adurit
Ignifer, ut laudes possim tibi reddere summas
Et Domino, cujus tu servus adesse probaris;
Qui tibi concessit vitam donare k famellis,
Qui tua munera sancta petunt per secula semper.
[13] [sanitatem eidem impetrat.] Talia vir præfatus cum in pavimento jacens, ore repeteret; misericors Dominus, qui precantium numquam abjicit preces, nec mundo corde se invocantes destituit; statim per merita sui famuli adfuit, neque prius præfatus vir a pavimento sublatus est, quam ei filia sanitati plenissimæ sit reddita: & quæ contracta manibus brachiisque ad ejus fuerat advecta tumulum, sine omni mora proprio est patri extensa, & ab omni languore absoluta reddita. l
ANNOTATA.
a Capuana familia, inter Neapolitanas nobilis & perantiqua est, & plurium ex ea illustrium personarum meminit Eugenius Caracciolus in sua Neapoli sacra: quia tamen nullum nomen præponitur, inclinor, ut, sicut Latinus, Romanus &c. etiam propriorum nominum vice usurpantur, sic credam usurpari hic nomen Capuani. Sed hoc melius Neapolitani dijudicabunt ex domi natis argumentis.
b Colitur S. Agnellus Abbas 14 Decembris, defunctus sub finem seculi 6.
c Advenit Romam Henricus, coronandus Imperator, anno 1046.
d MSS. & impressum in prælio: sed visum est correctione opus, ut legatur in proœmio: nisi inalit aliquis novo exemplo legere, in præliminio, sicut dicitur, Postliminio.
e Ea ab ipsis S. Agnelli parentibus e parvo sacello in augustam extensa mensuram, primum hospitali ad eam erecto per ipsum Sanctum, deinde ipsius corpore facta augustior, denique ad Canonicos Regulares translata, sub iisdem hodie perseverat.
f Ita legit Vghellus. In nostro ecgrapho erat, piccatos, & forte magis ad mentem scriptoris, quamvis minus Latine; nam piccare Italis figere est, unde etiam in Hetrusca lingua usitatum & elegans compositum, appiccare & impiccare affigere, suspendere, adhærere: quæ proprie dici possunt de picturis, non in pariete factis, sed ad eum affixis aut appensis.
g Erat hic S. Georgius, in habitu militari pingi solitus, ut mox dicitur.
h Parthenopen dici Neapolim pridem ex Vigilio notum est.
i Amanthea sub Archiepiscopo Consentino, ad mare superum, de qua sæpius ad Acta S. Francisci Paulani 2 Aprilis.
k Famellus dicitur, quasi diminutivum a voce, famulus.
l
Sequebatur iterum primum miraculum de milite, expressum versibus: qui poterunt legi apud Vghellum tomo 6 Col. 58. Auctor tertio disticho sic præfatur
Est nobis votum seriatim condere totum,
Quod cuidam cano contigit archiatro:
quo videtur indicari Capuanum, in quo miraculum contigit, ætate senem, proseßione medicum fuisse. Idem deinde auctor disticho 5 & 8.
Urbis dux hujus, dum progressus properasset
Adversus Comitem, qui sibi restiterat,…
Et cum jam nimium machinis affligeret illam
Urbeculam parvam, qua Comes intus erat.
Et hic indicatur nescio quis Comes, Puteolis obsessus a Duce Neapolitano. Nominantur autem in publico instrumento apud Chioccarellum anno 1033 Sergius & Joannes in Dei nomine eminentissimi Consules & Duces, & anno 1134 Dominus Joannes bonæ memoriæ, Consul & Dux atque Magister militum, qui insimul cum Domino Sergio, venerabili Neapolitano Archiepiscopo, donationem aliquam fecerit: atque fortaßis necdum Archiepiscopuserat, quando miraculum contigit; ac proinde certo Dux erat Ioannes, & quidem probabiliter solus.
DE SANCTA MAXENTIA
VIDVA TRIDENTI IN ALPIBVS.
CIRCA AN. CCCC
[Commentarius]
Maxentia, Vidua, Tridenti in Alpibus (S.)
BHL Number: 5800, 5801
Sanctam Maxentiam, trium Sanctorum filiorum matrem, in tutelaribus Divis Ecclesia Tridentina numerat, XXX diem Aprilis cultu ritus Duplicis ei sacrans. [colitur S. Maxentia præcipue Tridenti] Ita habetur in Proprio istius Ecclesiæ, jussu Caroli Cardinalis Madruccii Episcopi Tridentini an. MDCXXVII excuso: ex quo Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ elogium ei texit. Insignis etiam de ea fit mentio in Martyrologio apud Galesinium his verbis: In finibus Tridentinorum S. Maxentiæ viduæ. Hæc S. Vigilii Episcopi mater, singulari pietate & religione ita præluxit, ut miraculis compluribus ejus sanctitatis laudem Deus testatam fieri voluerit. Tamayus Sanctis Hispaniæ eam accenset, ex Pseudo-Dextro Cauria urbe Lusitaniæ oriundam asserens: patria tamen Romanam fuisse initium geminæ Vitæ evincit, [non Hispana origine sed Romana] quam subjicimus: quo & conspirant Ferrarius, Pyrrhus Pincius in Episcopis Tridentinis, & S. Vigilii Acta a Bartholomæo Tridentino quatuor circiter abhinc seculis scripta: qui de illa sic loquitur: Imperantibus Gratiano, Valentiniano ac Magno Theodosio, matrona quædam nobilis, Maxentia nomine, Romanorum genere præclara, cum filiis suis Vigilio, Claudiano & Magoriano, in prædictam civitatem Tridentum pervenit: quod circiter annum CCCLXXXI contigerit necesse est, cum isto tempore dicti Principes una rerum potirentur. Sacras defunctæ exuvias ex Majano pago, in quo obierat, post multos annos, Altimannus Tridentinorum Episcopus Tridentum in basilicam S. Vigilii transtulit, erecta illi ara, anno, ut ex Pyrrho colligere licet, intra MCXVII & MCXXX aliquo. Eumdem Altimannum Vitam ejus scripsisse ait Galesinius in notis ad Martyrologium suum. Geminam nos, sed admodum brevem damus: ea, quam ex Codice Vaticano descripsimus, hujusmodi est.
[2] [nobili loco nata] Maxentia, Romæ illustri genere orta, proprio partu clarior, virtutibus clarissima fuit: nam quæ satis lingua aut pagina sanctitatem illius, prudentiam, continentiam, fortitudinem explicabit? Viri destituta præsidio, domum senili gravitate rexit, viduitatem pertinaci castitatis proposito exegit, natorum optimam indolem in timore Dei & Christiana pietate educavit. Iidem ut instruerentur disciplinis honestis curavit diligentissime: soli Christo, quem tota mente acceperat, operibus misericordiæ & fuga omnis inquinamenti, placere studuit. [cum filiis Tridentum migrat] Non illam sexus imbecillitas, non patriæ dulcedo, non longinquitas viarum detinuit, quo minus carissimos filios Vigilium, Claudianum & Majorianum, ad propagandam Christianam religionem proficiscentes, Tridentinas usque in Alpes sequeretur. [inde, S. Vigilio filio Episcopo illic constituto, in proximos agros,] Ut vero S. Vigilius illic propter singulares virtutes factus est Episcopus, atque ad excolendam atque amplificandam vineam Domini mirabili constantia & ardore incubuit; ipsa, quo minori impedimento serviret Deo, mundum, cujus quidem dona fallacia nihili semper fecerat, tunc maxime contempsit, secessitque in pagum, cui Majano nomen est, non longe a lacu Toblino situm. Ibi constructa sibi domo, reliquum vitæ tempus jejunio, orationibus & omni caritatis officio cum traduxisset Beata mulier; præter hæc clara etiam miraculis, pridie Kal. Maji cælestem in patriam vocata est. In eo loco fideles condidere sacellum, [ubi miraculis clara moritur.] quod ejus nomen retinet usque hodie. Ibi sanctum corpus ejus sepultum est, & longo tempore quievit; donec Altimannus Tridentinorum Episcopus, cum basilicam gloriosi Martyris Vigilii vetustate consumptam restauraret, translatum illuc recondidit in crypta sub altari, quod etiam eidem S. Maxentiæ dedicavit, ad laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat in secula seculorum. Amen.
[3] Vita ex Codice Bodecensi descripta ita habet: B. Maxentia fuit Joviniani temporibus & Valentini primi Imperatorū, [Romæ nata] præclaro Romanorū genere edita, & sicut nominis sui testatur consonantia, a Maxentio, quē paulo ante prædictos, prætoriani milites Imperatorē fecerāt, Maxentia videtur denominata. Hȩc tamen Maxentia, dicti Maxentii sacrilegos ritus abhorrens, orthodoxæ fidei cultum ferventissime tenebat; & ingenuo viro ejusdem fidei copulata, religiose Domino serviebat. Volens igitur futurorum præscius Deus, hanc in vite, ex qua tres propagines pullulaverunt, præsignatam ostendere, tres ex ea filios, Magorianum videlicet, Claudianum & Vigilium voluit propagari: cum quibus a Roma, mundi capite, vertice Italiæ, [Tridentum profecta,] in civitatem Tridentinam, ejusdem Italiæ principium, voluntate Principum se & Dei voluntate declinavit; ut & montes in circuitu ejus & Dominus in circuitu populi sui ex hoc nunc & usque in seculum. In hac civitate septemdecim Episcopi vexillum fidei jam erexerant. [S. Vigilio pro fide interempto,] Sed & Vigilius, hujus B. Maxentiæ filius, sanctitate & gratia miraculorum insignis, vix completis viginti annorum curriculis, Cleri & populi desiderabili electione Pontifex efficitur. Qui postquam non solum suam diœcesim, verumetiam ex Veronensi & Brixiensi populo plurimos convertisset; in valle Randena comminuto Saturni simulacro, lapidibus obrutus, migravit ad Christum. Fratres vero ejus Claudianus & Magorianus, ibidem præsentes, ictibus quidem lapidum conquassati, sed non consummati, cum cordis martyrio Confessorum gloriam in cælis possederunt. Felix autem horum mater Maxentia, in pago qui dicitur Majanum, juxta lacum Toblini, [in Tridentino agro sancte vivens moritur,] sibi condens habitaculum, Deo in omnibus bonis operibus serviebat, virtutibus etiam & miraculis clara, pridie kalend. Maji in Dei magnificentiam Maxentia transivit: ubi cum Beatis filiis suis filium Dei in decore suo cernit. Fideles autem in eodem pago ecclesiam construentes, sanctum corpus Maxentiæ inibi sepelierunt. Ubi usque ad tempora Venerabilis Altimanni, prædictæ urbis Episcopi, requievit; qui ecclesiam gloriosi Martyris Vigilii, nimia vetustate consumptam, renovavit; & dignum arbitrans corpore matris ecclesiam decorare filii, [corpus Tridentum trāsfertur,] cum minori quam deceret reverentia in pago prædicto haberetur, Tridentum illud transtulit: & in crypta ecclesiæ, in ara occidentali, honorifice ac devote sepelivit.
[4] [ab Altmanno Ep. ante annum 1130, ] Pyrrhus Pincius præeitatus de hac translatione sic habet: Altemannus, ex Comitibus (illud enim est nostris diebus dignitatis nomen) Bavariæ oriundus, administrationem capit: qui ea perlibenter amplexus est, quæ ad ecclesiæ ornamentum & utilitatem attinerent, templum refecit ac consecravit; Vigilii, Sisinnii, Martyrii, Alexandri, & aliorum Sanctorum reliquias honorificentius collocavit … B. Maxentiæ corpus ex Maiano, apud lacum Toblini vico, in urbem transferendum curavit, quod civitati accidit optatissimum: quo ut religiosius adiretur, ejus nomini aram posuit sub opere testudineo, quam Tridentini Græcos imitati eleganti nomine cryptam vocant … cum vero ex sanctissimo Hierosolymæ sepulcro rediisset … VI kal. Apriles felicissime expiravit, ad MCXXX salutis nostræ annum. Lacus Toblini 12 p. m. distat Tridento Occidentem versus, & ad ejus Boreale latus, notatur in mappis vicus S. Masenzo scriptus: crediderim S. Masenza scribendum, & ipsum esse vicum Maianū, a S. Maxentiæ antiquo cultu vulgarius nomen retinentem.
[5] [etiam 30 Martii adscribitur.] Molanus in secunda sui Martyrologii editione, anno 1583 Duaci facta, die XXX Martii, collocat Natalem S. Maxentiæ viduæ matris S. Vigilii. Quo auctore id factum nescio, & scio esse præter usum Tridentinæ ecclesiæ: sequuntur interim Canisius, Ferrarius & alii plures, ut inter Prætermissos ibi dictum est.
DE SANCTA HOYLDE,
VIRGINE DEO DEVOTA TRECIS IN CAMPANIA.
Seculo V.
[Praefatio]
Hoyldis Virgo, in diœcesi Trecensi, in Gallia (S.)
D. P.
Ex iis quæ ad Acta S. Pusinnæ, XXIII die hujus mensis data, præfati sumus, S. Hoyldem, cujus illa soror fuit, ad seculum a Christo nato quintum referendam esse constat. In quibus & alio nomine Othildis, [eadem videtur esse eum S. Hilda,] & in antiquo MS. Catalaunensi S. Stephani Hourdis appellatur. Ex affinitate nominis atque historiæ eadem cum illa videri posset, quam Albericus ad annum CCCXXXII Hildam vocat: Obiit, inquit, S. Helena mater Constantini: hujus discipula fuit S. Hilda puella, quæ requiescit in Episcopatu Trecensi: & ad annum DCCCCLXIII de Henrico Palatino Campaniæ Comite agens: Non est a memoria excidendum, quod cum ipse Princeps in visione vidisset, se in puteum quemdam cecidisse, & per quamdam Virginem, nomine Hildam, se a periculo liberari; quæsivit diligenter, quæ esset S. Hilda: nec destitit, donec corpus ejusdem Sanctæ, per quemdam armigerum nobilem inventum, corio cervino diligenter insutum, Trecis transtulit; & non in auro & argento, sed in vase eburneo collocavit, in prædicta quam fundaverat S. Stephani ecclesia. Fuit hæc S. Hilda Helenæ Constantini matris ancilla. Hæc ille, [non tamen ancilla S. Helenæ.] in eo sane aberrans, quod in schola illam & famulatu fuisse S. Helenæ Imperatricis dicat, cum utriusque inter ætatem integrum etiam seculum decurrerit.
[2] Fortaßis Alberici ætate, id est seculo XIII ad medietatem provecto, [cœnobium ei sacrum,] cum Trecis haberentur corpora SS. Helenæ & Hoildis, & utriusque genus ac patria minus notum esset, Vitis necdum scriptis; opinio vulgaris fuerit utrumque corpus simul ex Oriente advectum fuisse: postea autem, cum cœpit constare unde & quæ esset S. Hoildis, cœptum est etiam de S. Helena quæri; & quia nihil certi reperiebatur, data est occasio fingendi Acta, qualia ad IV Maji examinabimus, & ut fabulosa rejiciemus, contenti habere cultum per miracula comprobatum: in medio autem relicturi, utrum Constantinopoli advectum sit corpus, an vero Francigena fuerit Sancta, sed defectu antiquorum monumentorum tandem ignorata. Vtrique ad annum MDXXX imputatur a Des-Guerrois, in libro Gallico qui Sanctitas Christiana Trecensium inscribitur, consopitum incendium, quo IV Maji conflagrarunt ultra sexaginta ædes; & ne longius progrederentur voraces flammæ effectum creditur, objecto sacrorum ferculorum ex ecclesiis SS. Petri & Stephani a Clero eductorum.
[3] Porro Hoildis antequam a S. Alpino Episcopo Catalaunensi sacrum sanctimonialium velamen acciperet, cum reliquis sororibus sub disciplina Eugenii cujusdam Presbyteri fuit, qui in Vita alterius sororis S. Lutrudis, XXII Septembris danda, apud Surium nomen Sancti obtinet. Corpus ab Henrico Campaniæ Comite Trecas, ut modo ex Alberico dicebamus, translatum, in ecclesia S. Stephani conditum fuit. Des-Guerrois in Historia Ecclesiæ Trecensis anno MCLIX contigisse id asserit, sub Alexandro videlicet Papa III, Henrico LVII Episcopo Trecensi, & Ludovico juniore Rege Franciæ, ex vetusto Ms. Fratrum Minorum Ianivillensium: quod sane est admodum verosimile, cum Henricus Comes dotaverit ecclesiam S. Stephani a se fundatam anno MCLVII: ante quem alius nullus Henricus Campaniæ Comes notus est.
[4] In Ducatu Barrensi, secundo a Tullensi urbe milliario, Cisterciensium Virginum monasterium est vulgo S. Houl hoc est S. Hoyldis nomine insignitum, & ipsius Sanctæ Virginis brachio ditatum: ex cujus Ms. Codice Vitam quæ in Lectiones digesta erat, damus acceptam Trecis, [Vita MS.] ubi compositam fuisse apparet ex miraculis, quæ ibi facta narrantur, fortaßis seculo XIV. Nihilo minora, sed magna & frequentia oportet claruisse in prædicto monasterio, quæ concursum peregrinorum tantum fecerunt, ut antiquato primæ institutionis nomine, non aliter vulgo quam a Sancta nominaretur. Sed hæc scriptorum defectu exciderunt a memoria. Mentio S. Hoildis habetur in fastis aliquibus monasticis ad hunc XXX Aprilis. In Kalendario Dorganii his verbis: Inventio & translatio S. Hoyldæ Virginis. In Divionensi: Oildis virgo Monialis in Gallia. In Menologio Chrysostomi Henriquez, Item in Gallia B. Oildis virgo, [memoria in Mrolgiis.] quæ seculo renuntians, & Ordini Cisterciensi se tradens, Christo Virginum Sponso mentis puritate & caritatis amplexu firmiter adhæsit, ad quem virtutibus & signis illustris migravit. Similia habet Saussayus; sed per manifestum errorem ultimo die Martii: quem errorem non correxerunt Bucelinus in Menologio Benedictino, Arturus in Gynæceo sacro, Lahierius in Menologio Virginum. Refertur eadem inter flores Ecclesiæ Leodiensis, sed absque titulo Beatæ & nota alicujus diei, inter eos quorum ignoratur Natalis. Mirandum porro est S. Hoyldem ab omnibus his scriptoribus Cisterciensium Ordini tribui qui ortum suum seculo primum undecimo habuit, [ætas ex S. Alpini ætate a finienda.] S. Hoylde ad quintum pertinente: fuit enim S. Alpinus S. Lupi Trecensis discipulus, & eo præsidebat tempore quo in-Catalaunicis campis victus Attila Rex Hunnorum, campo Galliaque exceßit anno DLI. Illius & ceterarum sororum vitam Latinis versibus complexus dicitur apud des Guerrois, quidam Gervasius Amœnus Drucensis, post librum cui nomen Camelius; nonus hic Trecensium Episcopus fuit & Sanctas Virgines obiisse sub ejus Pontificatu verosimile fit. Nos Poëtam istum necdum vidimus, suspicamur tamen eum ad seculum XVI spectare.
VITA
Ex Codice MS. Cœnobii S. Hoyldis
Hoyldis Virgo, in diœcesi Trecensi, in Gallia (S.)
BHL Number: 3990
EX MS.
[1] [B. Hoyldis nobiles natales]aBeata virgo Hoyldis, ut in gestis ejus scribitur, ex illustri prosapia fuit progenita multum nobiliter; sed moribus virtuosis, qui nobilitant animum, in progressu laudabili vitæ suæ, fuit satis nobilius insignita. Pater ejus proprio nomine Signarus, nobilis genere, fide nobilior, operibusque virtutum laudabilior, Comes fuit b Partensis: habuit uxorem, a Domino sibi datam, venerabilem Dominam nomine c Lentradem, non minus nobilem suo modo tam genere quam virtuoso opere. Itaque cum ambo justi sine querela pariter ante Deum incederent in divinæ legis justificationibus & præceptis, consequenter dedit eis dator omnium bonorum largam benedictionem de suis donis & datis: nam suam prolem nobilem genuerunt divina gratia concedente, septemque pulchras plurimum & sacras filias habuerunt; quarum prima fuisse legitur S. d Ama, [sorores ejus S. Ama & S. Manehildis] sancteque vixisse: de intermediis fuit Beata e Hoyldis; minor vero fuit f S. Manehildis; fueruntque parentes earum adhibita cura soliciti, debite ipsa tam corporaliter enutriri, quam moraliter & liberaliter instrui. Crescentes itaque bonæ puellulæ simul moraliter & corporaliter, per parentes & alios instructores doctrina disciplinaque virtutum eruditæ, debito tempore competenter factæ sunt non immerito complacentes tam Deo quam hominibus, non fatuæ virgines, sed prudentes: ætatem quippe moribus trascendentes.
[2] [quibuscum virginitatē vovet] Factum est ulterius, cum jam essent illustratæ gratia Spiritus sancti, perpendentes infallibiliter signo certo, quod in maligno totus mundus positus esset, spretis mundi concupiscentiis nuptiisque carnalibus, Christo soli nubere, fideliterque servire, virginitatem servando, [& sub B. Alpino Episcopo Cathalaunensi velum suscipit:] simul omnes conformiter præelegerunt firmiter & voverunt. Tunc temporis B. Alpinus Cathalaunensis Episcopus ecclesias suæ diœcesis visitando pervenit ad villam, quæ g Perta vocatur; in qua septem prædictas sorores virgines, a parentibus oblatas, ex devotione magna sanctimoniales fecit, consecravit & velavit, earum præquisito confessoque concorditer & devote voluntario consensu. Tandem informavit eas de bono virginitatis, suisque parentibus recommendavit recedens, ut scilicet ipsas de cetero non sicut suas regerent, sed tamquam Dei filias honorarent, ampliusque diligerent. Ex tunc secundum Regulam B. Alpini septem virgines sorores, maxime tres supradictæ, Beatæ scilicet Ama, [quo in statu sancte vivit & moritur.] Hoyldis & Manehildis, sicut bonæ Moniales conversantes virtuose, in facta virginitate viventes laudabiliter: more sanctarum Virginum ferventes amore Christi, usque ad vitæ terminum proficientes in bono, ad Dominum migraverunt.
[3] Post hæc per annos plurimos Comes Campaniæ nomine Henricus vir illustrissimus & optimus Princeps, summe Catholicus & devotus Deo, cum in visione semel habuisset de quadam Sancta Virgine nomine Hoylde, visumque fuisset sibi, quod in quemdam profundum puteum cecidisset, sed sancta Hoyldis eum ab hoc periculo sua intercessione liberasset; fecit inquiri diligenter, quæ, qualis, unde vel ubi sancta Hoyldis fuisset; [ab Henrico Comite Campania corpus Trecas transfertur] inventumque corpus ipsius Beatæ Virginis honorifice transtulit h ad ecclesiam, quam ipse Trecis ædificaverat ad honorem B. Protomartyris Stephani, multis miraculis factis in translatione sanctissimi corporis supradicti. Sequenti tempore brachium a sanctissimo corpore extractum, ad requestum i illustris Dominæ Comitissæ Barri, missum & translatum repositum fuit in monasterio quarumdam Monialium de Ordine Cisterciensium, [brachium ad cœnobiū S. Hoyldis] pro nunc appellato nomine k Beatæ Hoyldis.
[4] Verum ad Omnipotentis laudem & gloriam, & sanctitatis Beatæ Hoyldis ampliorem declarationem, quædam miracula non celanda, [meritisejus in diuturna siccitate pluvia conceditur] quæ propter ipsius, ut pie creditur, preces & merita Deo favente nostris temporibus contigerunt, dignum duxi per fide digna narrata referre, taliter ut posteris fidelibus innotescant. Quadam vice, tempore nimiæ siccitatis, quæ fere jam duraverat per tres menses, cum venerabiles viri, custodes sacri corporis sanctæ Hoyldis, Decanus & Canonici S. Stephani Trecensis, congregato toto collegio, convocatoque populo civitatis, vellent incipere processionem facere, sicut mos est, corpusque B. Hoyldis deferre; & tunc specialiter devote facerent, ut pluviam opportunam per preces ipsius a Domino facilius impetrarent; statim facto primo signo majoris campanæ pulsatæ, pro primo motu fiendæ processionis, apparuit super campanile quædam nubecula multum alba, tamquam vellus ovile, modicæ quantitatis; quæ quasi subito modico tempore tantum crevit, quod non sine videntium admiratione magna, priusquam possent complere processionem inceptam, aquas plurimas redundavit; fuitque pluvia facta valde grandis, taliter eos occupans, quod non poterant ad ecclesiam simul reverti, cunctis ex copia maximæ pluviæ vehementissime madefactis. De tam magno miraculo, Dei potentia virtuosa sic evidenter percepto gaudentes, deque, recepto beneficio pluviæ copiosæ, glorificaverunt & laudaverunt Deum in sancta sua Hoylde, cujus suffragiis exauditis a Domino, sicut credebant firmiter, cælum sic nubibus fuerat opertum, & terra pluvia mire grandi lavata miraculose.
[5] [quidam a diuturno morbo liberatur.] Vir quidam, superveniente sibi diutino gravi morbo, totus effectus languidus, debilitatus nimis, sic quod ire non poterat, nec etiam operari; cum in vigilia B. Hoyldis festi ab uxore sua præmonitus, sequenti mane fecisset se ad ecclesiam prædicti S. Stephani deportari, factis ibidem per eum corpori S. Hoyldis oblatione, supplicationeque devota, cum voto convenienti, pro sequenti tempore satis cito a dicto morbo curatus, per se, sine baculi vel alterius sustentationis auxilio qualicumque, pedibus ad domum propriam remeavit.
[6] [alia ab apostemate.] Quædam multum honesta mulier, nupta viro, quæ de novo pepererat, febri continua laboravit graviter, apostema grossum periculosum habens: propter quod nimirum morti adjudicata, per plures medicos diffidentes de ipsius impossibili sanitate, cum per quemdam Canonicum ecclesiæ S. Stephani præfatæ, fratrem suum, præmonita fuisset, ut devote votum emitteret B. Hoyldi, cujus festum instabat de prope, ei se commendando; post tempus modicum ipsa die per os suum emisit largiter apostema, plenarie convalescens, divina gratia concedente, gloriosaque virgine Hoylde intercedente. Igitur a cunctis laudetur in Sanctis suis Sanctissimus Deus omnipotens. Amen.
ANNOTATA
a In Vitæ S. Pusinnæ Sigmarus scribitur, & forte melius.
b Comitatus hic, Cabilonensi comitatui proximus ad Orientem, incipit a Vitriaco oppido & ad oppidum S. Desiderii secundum Matronam protenditur.
c Dicta Vita Luttrudem appellat. Est qui neget tunc temporis Comites Partenses fuisse, neque ego id velim præfracte tueri; quamvis hic titulus sub Ludovico Pio tribus & amplius post Hoildem seculis usurpatus inveniatur: non enim nobis novum accidit apud auctores recentiores invenire titulos, eo de quo scribunt tempore necdum usitatos.
d Ibidem est Ymma: magis placet Ama, quia hocnomine etiamnum nota est in Campania, vulgo S. Amé vel Amée, Ama vel Amata: quæ appellatio in nominibus feminarum per Campaniam frequens est; eoque mirandum magis, quod Martyrologium Gallicanum Saussaji nusquam ejus meminerit. Libenter discemus diem cultus.
e S. Hoildis in dicta S. Pusinnæ Vita numeratur secunda; tertia, Luttrudis; quarta, Pusinna; quinta & sexta Francula & Libera. Sed hæc duo nomina passim ignota sunt Campanis scriptoribus, ut fatetur des-Guerrois, qui Vitam S. Pusinnæ non viderat, & ad annune 470 num. 12 de Sanctis hisce sororibus agens, fatetur duarum nomina adhuc invenienda superesse. Non ergo fuerunt cultæ ut Sanctæ, quarum sic obliterata sunt nomina. An autem ea vera sint, quæ ex MSS. Germanicis nobis afferuntur, merito dubitet aliquis: nam Francula & Libera idem nomen sunt, Latinum alterum alterum Francicum.
f S. Manehildis, in dicta Vita Magenhildis, celebri in Campania oppido nomen dedit, & colitur 14 Octobris.
g Hinc tota regiuncula nomen habet, & tamen ipsa villa Parta non nominatur uspiam a chorographis, des-Guerrois dicit nunc esse redactam ad burgi unius tenuitatem.
h Anno, ut supra dictum 963.
i Requestum vox Gallica, petitio, supplicatio.
k Monasterium S. Hoildis solo nomine tenus attingitur a Sanmarthanis, addito quod sit Tullensis diœceseos & lineæ Claravallensis: quod primum loco nomen fuerit nusquam inveni, adeoque nec annum fundationis licuit indagare, quæ ut summum seculo 12 facta fuisse potuit: atque adeo Vita hæc potest scripta credi seculo 14. Scripta est autem Trecis, unde videtur adjam dictum monasterium allata.
DE SANCTO MICHOMERE
TORNODORI IN CAMPANIA GALLICANA
CIRCA AN CCCCXL
[Commentarius]
Michomeres, Tornodori, in Gallia (S.)
AUCTORE D. P.
Patronis suis & Tutelaribus S. Michomerem adnumerat Tornodorum, oppidum in Campania qua Burgundiæ adjacet, diœcesis Lingonensis. [antiqui culius monumenta Tornodori] Inter antiqui cultus monumenta sacellum illic etiamnum superest, nunc a S. Lupo dictum: quod multis ante seculis titulum S. Michomeris prætulisse, præter constantem majorum traditionem, chartæ tabularii Molismensis docent: in quibus Guilielmus Comes Tornodorensis dedisse insuper scribitur Domino Roberto Abbati Molismensi Capellam S. Michomeris, quæ est extra castrum.
[2] Vetus ibidem membranaceum Ms. Missale est, annis ut apparet abhinc quadringentis exaratum, in cujus medio Missa de Beato Michomere se offert, antiquo & grandiore ceteris charactere conscripta, [Missa de eo,] Introitum his verbis facientibus: Justus non conturbabitur. Eodem in libro hujusmodi habetur Benedictio ad faciendum vinagium pro ægrotantibus, implorata S. Michomeris ope: Domine Jesu Christe, [Benedictio] Rex omnipotens & Creator omnium, qui ad salutem tam animæ quam corporis hominum, sacro-sanctum Corporis & Sanguinis tui Sacramentum in novissima tua cœna cum discipulis tuis pridie quam patereris celebrata conficere & instituere, ex substantia panis & vini, atque consecrare dignatus es: Concede propitius per invocationem sanctissimi atque excellentissimi nominis tui, & per pia merita & intercessiones gloriosissimæ Virginis Mariæ Matris tuæ, nec non Beatorum Lupi Episcopi, Marcelli Martyris a Græcia, Micomiris Confessoris ab Hibernia, Aquilonica & remota regione, famulorum tuorum, quorum in hoc oratorio habetur memoria, ut omnes qui ex his pane & poculo (quem tu benedi ✠ cere & sancti ✠ ficare digneris) reverenter gustaverint, tam animæ quam corporis recipiant sanitatem.
[3] [statua,] Vetusquoque lapidea in oratorii fæstigio statua cernitur, S. Michomerem, manu baculum viatorium & capite amplum galerum gestantem, exprimens, cujus basi S. Micomer inscriptum: quod nomen quoque in sacelli ære campano insculptum legitur his verbis, Vocor Micomeres, convocans ad Reclusium Dei oratores, anno Domini MDXI, Sicut autem hic Reclusium dicitur, ita vulgo sacellum appellatur Saint Loup le Reclus: quod sumimus acsi diceretur, S. Lupus Reclusorum. Atque hæc ex libello gallico Roberti Luyt Canonici Tornodorensis anno MDCLVI excuso deprompsimus.
[3] [cœnotaphium] De corpore nihil compertum est, solum narrat Robertus, fuisse ab immemorabili tempore in medio dicti sacelli, prope ipsum altare, grandem ex sectis lapidibus tumbam, duobus aut tribus pedibus elevatam a terra, cujus extremitas ingenti ac largo patebat hiatu, & quisquis aurem applicabat, ad quæcumque sua de rebus secretißimis interrogata sensibilis vocis audiebat responsum. Quod equidem audenter affirmaverim superstitione non caruisse: ideoque non tam graviter arguendus mihi videtur, ut etiam sacrilegus appellatur, eremita ille qui circa annum MDCXXVIII ipsam tumbam demoliendam curavit. Quod tamen idem eremita, cum ipsum etiam altare suffodi curavisset, ut sibi sub eo cubiculum construeretur; [arca cum corpore sub altari reperta.] & operi adhibitus faber, totius rei apud auctorem testis iuratus & oculatus, impegisset in arcani lapideam grandem, operculo destitutam; quod, inquam, reperta intra eamdem arcam integri corporis humani ossa atque calavarias sex; citra ullam discußionem, quam suadere poterat ipsa loci sacratioris circumstantia (neque enim sub altari solent alia quam Sanctorum deponi corpora) omnia pariter defoderit extra sacellum ad sinistram, inter duas nuces pineas, ornantes ingressum eius hortuli qui habitantibus ibidem eremitis pro cemeterio fuit; in eo utique dicendus est ille non admodum prudenter religioseque egisse. Et arca quidem distracta est, atque in urbem delata, inquit auctor; corpus vero suspicari licet, fuisse S. Micomeris, & probatarum virtute personarum calvarias reverentiæ causa intra eamdem arcam compositas; deinde promittit operam a se dandam eidem corpori requirendo, si permiserint ii quorum consensu opus est. Meminit etiam antiquæ arculæ, vetustarum quarumdam litterarum vestigia preferentis, & adhuc in dicto sacello conspiciendæ, quæ usum lipsanothecæ videatur habuisse.
[4] Sed omisso hoc recentißimo scriptore, in iis quæ ex præsenti certitudine narrat fidem merito impetranti; transeamus ad vetustiorem S. Micomeris notitiam, quam in Actis S. Germani Autißiodorensis dandis XXXI Iulii suggerit Erricus Autißiodorensis monachus, nonon seculo ita scribens: Ut ergo S. Germanus ecclesiasticis ex animo utilitatibus proprium devoverat caput, [Hic S. Germani Autissiodor. discipulus] certi ratione negotii contigit eum cum dilectis comitibus iter necessarium aggredi. Jam eo aliquantum progresso, unus discipulorum ejus, qui sanctum virum de Hibernia fuerat prosecutus, cui Michomeri vocabulum fuit, ad hanc ipsam delectus expeditionem, quod cum ipso exire nequiret post magistri vestigia profectus est: [Tornodari decedit] qui cum ad castrum cui Tharnori nomen est distatque aburbe fere decem & octo millibus pervenisset; languore interceptus ibidem decubuit, paucisque interjectis diebus vita defunctus, atque in clivo ejusdem rupis a fidelibus sepulturæ mandatus est. Contigit beatissimum Germanum per dies aliquot remenso itinere ad eumdem devenisse locum: credo discessum discipuli præmonente eum Sancto Spiritu didicisse: accedensque ad locum, quo fuerat tumulatus, oratione præmissa jussit revelli sepulcrum. Michomeres vocatus ex nomine, [& resuscitatus ab eo ad vitam] vitali resumpto usu, resedisse fertur: a quo Sanctissimus Pontifex, quid ageret, aut si quiete frueretur curiosius percunctatus, hoc confirmatur accepisse responsum: Gratias, inquit, Pater Sanctissime, præcipuis meritis tuis & ago & habeo, quoniam obtentu beatitudinis tuæ nihil molestum, nihil triste pertuli; cuncta mihi placida, [ut statum animæ suæ proderet iterum in pace quiescit,] salubria constant universa. Cui Pontifex: Vis, ait, mecum adhuc in prædicationis officio desudare, an ut cœperas quiescere? Tum ille: Dummodo tuæ non grave sit Sanctitati, peregrinari a Christo ulterius necesse non habeo, cui ut cœpi adhærere optimum mihi est, eoque unde avocatus sum tuis quam citissime precibus revocari. Quo prædicto annuente Pontifice, caput iterum deposuit, cunctisque mirantibus in pace quievit. Fidenter dixerim, eum tunc habitasse in Germano, qui quondam Lazarum quatriduanum clauso jam vocavit e tumulo. [& constructo oratorio colitur.] Hoc miraculum & tunc late patuit, & adhuc celeberrimum volvitur per ora cunctorum: nam & Beato Michomeri ipso in loco deinceps oratorium est constructum, ubi Sanctum Dei digne venerantibus divina hodie beneficia cumulantur. Est autem locus extra Tornodorense castrum ex vicini collis declivo pendens: qui cur sepeliendo corpori sit delectus, nolo divinando requirere.
[5] Restant porro examinanda & illustranda verba Errici, quæ sola videntur continere id omne quod de Micomere sciri nunc potest. Et primum quidem extra dubium est quod fuerit ex discipulis S. Germani: [Secutusne S. Germanum ex Hibernia,] additur autem quod eum de Hibernia fuerat prosecutus; & consonat prima ad Missam collecta hujusmodi. Deus qui B. Michomerem ex Hibernia ad hunc clivum rupis venire fecisti, concede propitius, ut per ejus adventum ad electorum tuorum pervenire mereamur consortium. Sed hoc additum de Hibernia maximam habet difficultatem: eum nomen Micomeris, manifeste extraneum, nullam cum Hibernicis nominibus habeat affinitatem. Profecto Colganus a Roberto citatus, nescio quo operum suorum loco (nam locus non indicatur nec Micomeris nomen exhibent Indices) Colganus inquam, agnoscens quod Michomeris nomen Hibernis sit inusitatum, potius inquit Mochonnam hunc vocatum fuisse crediderim; familiari quidem iisdem Hibernis vocabulo, ut probant quatuordecim Sancti sic dicti & variis diebus inscripti patriis fastis; sed nequaquam sufficienti ad fundandam conjecturam tam audacem, minimeque necessariam, nisi pro certo assumatur (quod præ ceteris de Micomeri assertis a Roberto minimam verisimilitudinem habet) Hibernum quoque Sanctum fuisse. At solum ex Hibernia secutus dicitur: sed neque hoc ipsum dici potest: præsumeretur enim Hiberniam adivisse S. Germanus, quod neque ex ulla auctoritate habetur, neque per conjecturam ullatenus verosimilem fingi potest: quia ante prædicationem S. Patricii aut tota aut fere tota gentilis erat Hibernia, & maxime Aquilonaris, ut patet ex dictis XVII Martii.
[6] [an potius ex Nivernia,] Quid igitur? Emendationem facilem suggero, qualem alibi oportuit adhibere, in Prætermißis ad XVI Martii, ubi errorem quorundam Martyrologiorum, Avernis aut Arvernis adscribentium depositionem S. Patricii Episcopi & Confessoris, correximus, pro Arvernis substituendo Ivernos aut Ibernos. Similem correctionem e converso adhibe Errico (si tamen ipsius hic error est, & non librariorum, facile in nominibus vicinis errantium) atque pro Hibernia lege Niverniam, Autißiodorensi diœcesi conterminam, ubi natus Micomer ex parentibus Francis Saxonibusve, Romana stipendia merentibus & sua apud Gallos stativa habentibus (necdum enim Galliam barbari obtinebant, sed multi illorum Romanam sequebantur militiam) facile potuit in S. Germani venire notitiam, [aut Britannia?] & ab eodem ad Ordinem Clericalem assumptus ipsi adhærere, utpote Romanæ linguæ totis Galliis usitatæ innutritus, & solo jam nomine barbarus. Quod si aliquis pro Hibernia Britanniam velit accipere, in eaque, tum cum ibi S. Germanus degeret Saxonicis sub armis gemente, Micomerem ipsi adhæsisse velit, poterit is consequenter suspicari, juvenem fuisse eo congressu captum, in quo de Saxonibus Pictisque paganis victoriam obtinuere Britones inermes, soloque Alleluia conclamato hostem egere in fugam; & Sanctis, victoriæ auctoribus, sic placuisse, sua ad fidem admittendam docilitate, ut eum secum in Galliam duxerint.
[7] At contra objicitur Ms. quoddam Autißiodorense, ubi de Sancto hæc leguntur. B. Micomeres, origine Hibernus & regia stirpe clarns, natus est circa annum CCCCX, a S. Germano Episcopo Antissiodorensi in fide orthodoxa edoctus anno CCCCXXXI, [Novitium figmentum] cum quo anno sequenti venit in Franciam. Stat Altissiodori in Seminario vel in Cathedrali anno CCCCXXXIII Comes individuus S. Germani, etiam in secunda peregrinatione Anglicana contra Pelagianos anno CCCCXLIII. Redux ex Anglia fit Præpositus Altissiodorensis anno CCCCXLIV; dein procedit in Burgundiam Superiorem ad Concilium Vesontionense, præsente Placidia Imperatrice & præside S. Hilario Archiepiscopo Arelatensi: sed in itinere apud Tornodorum ægrotat, & sic stat ibidem dum ulterius S. Germanus progreditur, ubi mox obiit anno CCCCXLVI, hic sepultus in colle, manibus S. Lupi Episcopi Trecensis. Cui mox N. Comes Tornodorensis sacellum superponit circa annum MCCXXXI. An hujus Ms. Auctor Erricum legerit, merito dubites, cum id reticeat quod erat imprimis memorabile, de Sancto a mortuis suscitato; & ex paucorum dierum hospite Tornodorensis castri, biennalem faciat inquilinum, secutus populares narratiunculas, tot seculorum decursu vehementer immutatas.
[8] Etenim antiquitatis exiguæ atque adeo parvæ auctoritatis esse hoc scriptum, ut omittam alia, vel sola Seminarii Autißiodorensis illata mentio docere potest; cum Tridentini Concilii inventum fuerit, in urbibus Episcopalibus erigere Seminaria juvenum ad Clericatum formandorum. Itaque spurium istud scriptum, tamquam novitiam fictionem rejicientes, rejicere cogimur totum fere Roberti prænominati libellum, eidem inædificatum, & in sedecim capita per multas temerarias conjecturas dilatatum. Ac primo negamus Micomerem fuisse Hibernum. Deinde non admittimus stirpem regiam, [quasi esset Sanctus ex Hiberniæ Regibus ortus,] multo minus Machomerem & Michomerem Hiberniæ Regulos, quorum nomen hic Sanctus ac forte etiam genus retulerit, quamvis auctores allegentur Ptolomæus, Strabo, Lilius Geraldus, & Polydorus Virgilius. Tertio æstimamus ex verbis illis, in fide orthodoxa edoctus, gratuito positis, inepte deduci Michomerem fuisse Pelagianum, quæ tum hæresis inter Britones grassabatur, & a Sanctis Germano atque Lupo compressa devictaque fuit. Nam si ex Nivernia secutus est Michomeres, debuit ab infantia fidem Christianam & orthodoxam edoctus fuisse: sin autem in Britannia Sancto adjunctus est, gentilis fuisse potuit: quia in Britannia multi adhuc pagani erant, ut constat ex Vita S. Germani, a quo maxima exercitus Britannici multitudo undam lavacri salutaris expetiit impetravitque: & Saxones Pictique, sicut ibidem narratur, bellum adversus Britones junctis viribus gerebant, [per S. Germanum a Pelagiana hæresi conversus,] gentiles utrique; qui Saxones prius ab ipsis Britonibus contra Pictos Scotosque vocati, intraverant insulam, & ex his genus ducens Micomer, gentilis omnino fuisset. Cave autem, lector, sub specioso titulo Excellentis victoriæ, a Victrice Christi Gratia de Pelagiana hæresi apud Britannos relatæ per Micomeris reductionem; cave, inquam, occultum venenum. Latet hic anguis Iansenianus; sic tamen ut non tantum suis se prodat sibilis, sed etiam palam caput efferat, dum citra sedis Apostolicæ reverentiam damnatißimus Iansenii liber identidem ad marginem indicatur, sic enim captanda fuit gratia Senonensis Antistitis, cui totius sectæ tunc coryphæo nova hæc Vita Micomeris inscribenda erat, cum graviori Sancti ipsius injuria quam laude.
[9] [Autissiodoren. Præpositus] Sed aliis ista iudicibus castiganda dimitto, & ad historiam in Autißiodorensi figmento fundatam revertens, nego Presbyteratum & Præposituram Micomeris ulla solida auctoritate credibilem fieri; nec probatur reprehensione dignus Erricus, dum ei Capiti, ubi erat de nostro Sancto acturus, præfixit titulum de S. Micomere monacho. Profundam certe ignorantiam aut verius sectæ suæ ingenitam erga ordinem monasticum malevolentiam prodit auctor, cum recusat admittere nomen monachi, quasi monasticum institutum ignotum tunc fuerit Occidenti. Nego præterea de anno CCCCXLVI, quo Micomeres obierit, posse constare ex tempore Vesontionensis conventus, [initinere ad vesontion. Concilium mortuus] quo S. Celidonius bigamiæ vitio perperam accusatus fuit atque depositus a Sede sua: hoc enim ante annum CCCCXLV contigisse convincitur ex epistola S. Leonis, de qua Baronius & Chiffletius in sua: Vesontione. Præterea tacente Errico, quod negotium Autißiodoro Germanum evocarit, gratis præsumitur illud Burgundicum fuisse: cumque Tornodorum castrum sit extra viam, quæ Autißiodoro Vesontionem ducit, hinc quoque vanitatis arguitur ejusmodi conjectura.
[10] Simili levitate fingitur hujus quoque itineris comes fuisse S. Lupus Trecensis; & a S. Germano suum iter prosequente apud ægrotantum relictus, [Funus curante S. Lupo.] sepulturam curasse mortui, qui, tum demum fuerit suscitatus, cum absoluco Vesontionensi negotio viam suam relegit Germanus. Si vel morienti vel sepeliendo S. Lupus adfuit, credibile est ex sua vicina Trecensi urbe, audito nuntio advenisse, intuitu amicitiæ & familiaritatis, quæ sibi cum S. Germano ejusque discipulis intercedebat: duplo tamen vicinius erat ipsum Autißiodorum, ut inde potius evocaretur qui funus curaret. Pari denique temeritate asseritur Tornodorenses Comites & Micomeris hospites fuisse Hilarium & Quietam, S. Ioannis Reomæensis parentes; hic enim sub territorio Lingonicæ urbis ortus dicitur in Vita, [& parentibus S. Ioannis Reomaensis.] XXVIII Ianuarii data; nec ad illud spectat Tornodorum, ad centum passuum millia & amplius Lingonibus dißitum. Suos postea Comites Tornodorum accepit, a quorum aliquo vel constructum vel restauratum fuisse S. Micomeris sacellum, probat ejusdem traditio in jus monasterii Molismensis seculo XI facta, ducentis annis prius, quam Autßiodorense manuscriptum ejus ædificationem consignat. Fortaßis seculo XIII idem sacellum in S. Lupi honorem restauratum est; idque occasionem dedit errori, facile ignoscendo, nisi auctor, singula suæ fictionis membra determinato insignivisset, anno, tam confidenter, velut si certißimus testimoniis singula didicisset; cum interim aliud nihil de S. Micomere scivisse videatur, quam fuisse discipulum S. Germani; quodque ab eo & resuscitatus & tumulatus fuerit omnino ignoravisse.
DE SANCTO QVIRILLO,
EPISCOPO TRAIECTENSI AD MOSAM IN BELGIO.
[Commentarius]
Quirillus, Episcopus Trajectensis ad Mosam (S.)
G. H.
[1] Ecclesia Trajectensis ad Mosam S. Servatio (qui Sedem Episcopalem Tungris ad illam urbem transtulit) dedicata, celebrat solennitatem omnium suorum Sanctorum Pontificum ritu duplici die VI Martii, [Memoria sanctorum Episcoporum Trajectensium 6 Februarii] uti tunc late inter Prætermissos & in alios dies rejectos deduximus cum singulis suum proprium diem aßignavimus, atque inter alios S. Quirillo hunc XXX Aprilis: quando ista leguntur in Ms. Florario Sanctorum: Apud Trajectum superius depositio S. Quirilli, XVI Episcopi Tungrensis & VI Trajectensis, qui post biennium, quo regere ceperat Ecclesiam, in pace quievit, anno salutis DXXXIX. [S. Quirilli seorsim 30 Aprilis] Verum præcedenti seculo floruisse & objisse eum ostendimus in nostra diatriba de Episcopis Trajectensibus ad Mosam cap. 2
[2] In Chronico Belgico (quia uno tenore omnes Episcopi a S. Materno percensentur, & licet in eo Sedes Tungris Trajectum dicatur translata, tamen quasi ad utramque Sedem pertinerent, ita nomen etiam Tungrense, iis attribuitur) dicitur similiter ut in Florario S. Quirillus XVI, Episcopus Tungrensis & VL Trajectensis. [29 Aprilis] Pridie huius diei sive tertio Kalendas Maii istæ habet Saussaius in Supplemento Martyrologii Gallicani: Trajecti ad Mosam depositio S. Quirilli Episcopi & Confessoris, divinæ gratiæ donis & justitiæ meritis præclari.
[3] [17 Febru. & 14 Novembrii.] Eodem die inscriptus est Catalogo generali Ferrarii. Ast in recenti quodam scripto Carthusiæ Bruxellensis refertur eius natalis XVII Februarii & eiusdem translatio XIV Novembris.
DE SS. IOANNE, DESIDERIO, FLAVIO, EPP. AC DESIDERATO PRESBYTERO.
CABILONE IN GALLIA.
SECVLO V ET VI
[Commentarius]
Ioannes, Ep., Cabilone in Gallia (S.)
Desiderius, Ep., Cabilone in Gallia (S.)
Flavius, Ep., Cabilone in Gallia (S.)
Desideratus Presb., Cabilone in Gallia (S.)
Auctore D. P.
[1] De S. Agricola Cabillonensi Episcopo agentes, ad diem XVII Martii, necesse habuimus illius inventionem (quæ ei cum SS. Silvestro decessore suo, Lupoque successore, sed mediato, communis fuit) totam dare uti in MS. Legendario Ecclesiæ istius extabat; & simul didicimus, quomodo Romanus Pontifex Ioannes VIII a Concilio Trecis celebrato revertens, [Putantur Canonizati Ioannes & Flavius a Ioanne Papa,] anno DCCCLXXVIII illac transivit; & ut deinceps beatissimi Dei Confessores, prænominati venerationi haberentur, & dies gloriosi eorum transitus festive celebrarentur, Apostolica auctoritate injunxit. Idem creditur statuisse de SS. Ioanne atque Flavio, saltem communiter recolendis: nam eorum festum die ultima Aprilis communiter agi, testatus nobis est Claudius Perrius noster per epistolam, anno 1653 Divione scriptam. Addit Saussayus in supplemento Martyrologii Gallicani ad XXX Aprilis, mandasse Pontificem eorumdem sacra ossa ad cultum perpetuum levari: quod vellemus aliorum etiam auctoritate suaderi.
[2] [qui an. 878 interfuit Translationi S. Desiderati,] Certius est eumdem, qui trium jam nominatorum Sanctorum Episcoporum Silvestri, Agricolæ & Lupi corpora requirenda & elevanda curavit, Episcopum Gerboldum, pari arsisse desiderio, reperiendi corpus B, Desiderati Presbyteri: de quo apud S. Gregorium Turonensem lib. de Gloria Confessorum cap. 86 ista legerat: Fuit in hac urbe Cabilonensi & Desideratus Presbyter, quem ego in monasterio Gurthonensi vidi, virum sanctitate magnificum, qui sæpius frigoreticis, dolore dentium laborantibus, aliisque morbis, orando finem imposuit: nam etiam usquequaque reclusus erat, hoc est non egrediebatur e cellula: sed qui voluisset videbat eum in cellula. [a S. Gregorio Turon. laudati,] Hic, ut diximus, eximiis illustratus virtutibus emicuit seculo. Quod audiens benedictus Agricola Episcopus, misit Archidiaconum suum, ut Beatum urbis cœmeterio deferret: sed resistentibus monachis, quod jussus fuerat non implevit. Posthæc Sacerdos ædificato Xenodochio leprosorum suburbano, in ejus basilicam collectis civibus & omni Clero, beatum corpus transtulit, & in basilica superius nominata summo studio sepelivit: qui se nunc vivere cum Christo magnis virtutibus manifestat.
[3] Obiisse S. Agricolam ostendimus anno Christianæ Æræ DLXXX, [& circa an. 570 defuncti,] quando Gregorius Turonensis, necdum quadragenius, octavum circiter annum agebat in Episcopatu, quem ultra annum DXCIV non tenuit. Ex quibus colligas B. Desideratum, qui Gregorio notus fuit dum viveret, haud multis ante B. Agricolam annis abiisse e vivis, ac forte circa annum DLXX corpus refossum atque translatum fuisse. Neque possumus dubitare, quin in prædicta leprosorum ecclesia suburbana (quæ non absque hyperbole, [atque 30 Apr. jam olim culti.] basilica, vocatur a Gregorio) annue celebratus fuerit dies illius festus, sive is quo obiit, sive quo translatus est. Et hunc fuisse XXX Aprilis eo pronius est credere, quod alterius nullius diei indicium in Ecclesiæ Cabilonensis monumentis reperiatur. Nam si ceterorum, pariter a Gerboldo requisitorum, non latuerint Natales dies quibus etiam nunc coluntur, quamvis laterent corpora; cur existimabimus hujus unius, cujus fuerat tam solennis Translatio, festive agendum diem, non fuisse ab eo tempore notißimum; etiam postquam ignotum esse cœpit, in quo dictæ ecclesiæ loco precise requirendus esset Sancti depositi thesaurus. Quia autem de illius revelatione nihil amplius addit auctor quam tamen, uti & ceterorū iterū in prologo narrandā suscepisse se dicit, ideo arbiramur deesse aliquid in MS. quod eam nobis explicaret.
[4] [De aliis duobus si statuit Pontifex] Si alii, quos nominavimus in titulo, Episcopi sancti, Ioannes, D siderius & Flavius habuissent ab antiquo in Ecclesia Cabilonensi suum cultum; nihil dubitamus, quin suo singuli die etiam nunc colerentur: nunc quid causæ fuerit ut eorum memoria ultimo die Aprilis poneretur, non est facile divinare. Hunc interim diem prædicta ecclesia Cabilonensis, teste Saussajo honorat, ut diem Canonizationis Sanctorum suorum Episcoporum. Intelligi sane id non potest de ea, quam præsens Cabilone Pontifex fecerit. Cum enim ille ante Septembrim huc non redierit, & ex Gallia excesserit ante Decembrem; fingi non potest, in Aprili aliquid egisse aut constituisse Trecis circa ipsorum honorem. Probabilius est igitur Girboldum Episcopum, successu & fructu prænotatarum inventionum translationumque animatum, [ut cum ceteris Sanctis Episcopis uno die colerentur;] prosecutum esse opus feliciter inchoatum, indagando corpora Sanctorum civitatis Episcoporum, ut cognitis & patefactis eorum Mausolæis, populos major venerationis devotio inflammaret. Inventis autem, sicut prænotavimus, tribus istis, quorum nullus erat in populo cultus, licet communiter Sancti haberentur (ut fere priores omnes antiquarum Ecclesiarum Episcopi) consuluisse Pontificem, numquid etiam hos populo posset colendos proponere: hunc vero ita probavisse usum eos appellandi Sanctos, ut tamen nihil novi introduci vellet, nullis extantibus vitæ eorum Actis, nulla miraculorum veterum aut novotum evidentia impellente ad proprium eis festum decernendum; [fecit id postquam excessit e Gallia.] consultius autem judicavisse, ut tam ipsis quam ceteris Episcopis Sanctis communis una ageretur festivitas, ad quam electus sit XXX Aprilis, quo forte die unius tunc pariter inventorum, scilicet S. Desiderati Presbyteri festivitas agebatur. Atque hæ conjecturæ confirmari possunt ex præcitata historia elevationis S. Agricolæ & sociorum, quæ nisi scripta fuisset antequam horum aliorum corpora requirerentur, & postquam Cabilone discesserat Pontifex, eorum quoque fecisset mentionem.
[5] His taliter præmißis, aggredimur de singulis in titulo propositis indagare, quo tempore sederint obierintque, aut siquid ultra, post tot seculorum decursum, de eorum gestis licebit cognoscere. Et primum quidem de S. Ioanne habemus egregiam Sidonii Apollinaris epistolam, quæ virtutum ejus commendatione plena, hunc in modum ad Domnulum scripta extat libro Epistolarum ejus 4 num. 25. Nequeo differe, quin grandis communione te gaudii festinus impertiam: nimirum nosse cupientē quid Pater noster in Christo pariter & Pontifex Patiens Cabillonum profectus, [Cabillonensibus circa electiuem Episcopi dissidentibus] more religionis, more constantiæ suæ fecerit. Cū venisset in oppidum suprascriptum, provincialiū Sacerdotum prȩvio partim, partim comitante Collegio (scilicet ut municipio summus aliquis Antistes ordinaretur, cujus Ecclesiæ disciplina nutabat, postquam junior Episcopus Paulus discesserat decesseratq;) excepere Pontificale consilium variæ voluntates oppidanorum, nec non & illi quæ bonum publicum semper evertunt studia privata, quæ quidam triumviratus accenderat competitorum, quorum hic antiquam natalium prærogativam, reliqua destitutus morum dote ructabat: hic per fragores parasiticos, culinarum suffragio comparatos, Apicianis plausibus ingerebatur: hic, apice votivo si potiretur, tacita pactione promiserat ecclesiastica plausoribus suis prædæ prædia fore.
[6] Quod ubi viderunt sanctus Patiens & sanctus Euphronius, [SS Patiens atque Euphronius,] qui rigorem firmitatemque sententiæ senioris, præter odium gratiamque primi tenebant; consilio cum Coëpiscopis prius clam communicato quam palam, prodito strepituque despecto turbæ furentis; jactis repente manibus arreptum, nihilque tum minus quam quæ agebantur optantem suspicantemque Sanctum Joannem, virum honestate & mansuetudine insignem (Lector hic primum, sicq; minister altaris idque ab infantia, post laborum temporumque processu Archidiaconus, in quo seu gradu seu ministerio multum retentus propter industriam diu dignitate non potuit augeri, ne potestate posset absolvi) attamen hunc jam secundi Ordinis Sacerdotem, [ex improviso consecrant Ioannem,] dissonas inter partium voces, quæ differebant laudare non ambientem, sed nec audebant culpare laudabilem, stupentibus factiosis, erubescentibus malis, acclamantibus bonis, reclamantibus nullis, collegam sibi consecravere. Nunc ergo Jurensia si te remittant jam monasteria, in quæ libenter solitus ascendere jam cælestibus supernisque præludis habitaculis, gaudere te par est de communium Patrum vel Patronorum seu sic sentiente concordia, seu sic concordante sententia. Illius quoque nomine exulta, quem creaverunt, Euphronius testimonio, Patiens manu, ambo judicio: in quo fecit Euphronius, quod conveniret non senectuti modo suæ, verum etiam dignitatis longævitati: fecit & Patiens, vir quamlibet magnis par tamen laudibus, quod satis decuit facere personam, quæ caput est civitati nostræ per Sacerdotium, provinciæ vestræ per civitatem.
[7] [etiam a morte pro Sancto habitum.] Ecce ut viventes adhuc Episcopi, sancti appellantur, uti nunc Reverendißimi & Illustrißimi: cui titulo si congruerent vitæ acta, servabatur ipse eorum nominibus etiam post mortem: quod subsequentibus seculis habitum fuit pro canonizatione, ut sici loquar, populari; neque taliter adscriptos Sanctis facile est discernere semper ab aliis, quorum sanctimonia, eminentioribus virtutibus & miraculis crebrioribus clarioribusque testata, peculiarem illum & publico Ecclesiæ judicio attribuendum festivitatis annuæ cultum meruit; cum multa hoc in genere a majoribus instituta observataque posterorum negligentia in desuetudinem oblivionemque venerint, ut patet ex tam multis, quorum olim notißimam sanctitatis famam, lapsu autem temporum prorsus evanidam, hoc nostro in opere reviviscere facimus, eductis in lucem tot antiquis indubitatisque monumentis. [idque circa an. 470.] Sanmarthani censent, prænotatam Epistolam circa annum CCCCLXX scriptam: certe necdum ad Pontificatum Arverniæ promotus erat Sidonius cum scriberet, ad quem anno CCCCLXXII adscendit; Patiens Lugdunensi Metropoli præerat; Euphronius, cujus longæva dignitas commendatur, ante annum CCCCLII, incertum quamdiu, gradum illum obtinuerat, uti constat ex Idatii Chronico.
[8] [huic successere S. Silvester,] Ioanni defuncto S. Silvester succeßit, XX Novembris commemorandus, & ex subscriptionibus Concilii Epaonensis anno DXVI celebrati notus, nec non ex Gregorii Turonensis libro de Gloria Confessorum cap. 85. Huic mediate an immediate successerit S. Desiderius non possum definire; [S. Desiderius] nomen ejus e catalogis excidit, sed servatum est in Vita S. Arigii Episcopi Vapiscensis danda ad primam Maji, de cujus parentibus dicitur, quod illum suum primogenitum filium, cum esset biennium suæ nativitatis egressus, Deo obtulerunt, eumque ante altare S. Vincentii B. Desiderius Cabilonensis Episcopus cum gaudio suscepit & baptizavit, & exhibuit eum, & eruditionis normam annuente puero ipse docuit. Atqui B. Arigius sub Guntramno Rege subscripsit Concilio Valentino II, anno Christi DLXXXIV jam tum Episcopus, & ultra DCI vivendo pervenit, ut videatur baptismus ejus ad seculi sexti annum XXX aut XL constituendus. Sunt qui pro Desiderio substituant S. Desideratum: [non Desideratus,] sed si eo nomine illum intelligunt, quem Sammarthani putant succeßisse S. Grato, ne illi vehementer errant. Is enim, Dido cognominatus, non modo non fuit Sanctus (utpote fœdißimo sacrilegio in morte S. Leodegarii coinquinatus) sed nec Episcopus quidem, tantumque scribitur in prædicti S. Leodegarii vita, quod quondam Cabiloniæ habuit principatum, utique secularem, sicuti ejus in scelere & palatii rectoratu collega Bobo … urbem Valentinam habuerat in Dominium, quem nemo propterea somniavit Valentinis Episcopis admiscere.
[9] [S. Agricola] S. Desiderio succeßit S. Agricola, fortaßis immediate, quippe qui, uti jam indicatum superius ultra annum DLXXX non vixerit. Successor Agricolæ S, Flavius, [S. Flavius,] in ipsis sui Pontificatus exordiis subscripsit Concilio Matisconensi I, ad annum DLXXXII celebrato, quemadmodum in Comment. prævio ad Acta S. Guntramni Regis num 8, XXVIII Martii ostensum est. Fuisse jam dicti Guntramni Regis, antequam Episcopus crearetur, Referendarium, asserit S. Gregorius Turon. lib. 5 Historiæ Francorum credere etiā possumus ipsum eidem haud parvo adjumento fuisse in fundando Cabillonensi S. Marcelli monasterio apteque ordinando: id enim anno istius Regis XXIV Christi DLXXXIV factum, & sequenti anno in Concilio Matisconensi II, cui iterum Flavius subscripsit, confirmatum fuit. Idem Flavius (quod ex Actis S. Gervasii Martyris VI Iulii dandis habetur) extruxit atque dotavit Monasterium B. Petri Apostolorum Principis, [qui fundavit monasterium S. Petri.] utique sub eadem, qua S. Marcelli extructum fuerat, Agaunensi Regula; quod deinde multis attritum cladibus, Girboldus Episcopus præmemoratus restauravit & Ordini attribuit Benedictino.
[10] Eadem S. Gervasii Acta, seculo quantum apparet VII scripta, successorem S. Flavii Lupum Episcopum nominant, [S. Lupus.] cujus Festum agitur XXVII Ianuarii, quando de eo agimus & Vitam dedimus; daturi VIII Octobris Vitam S Grati, qui post Gilderinum proximus S. Lupo suffectus est. Ad dictam S Grati Vitam in Legendario Cabilonensi hujusmodi laciniam, nescio quis, attexuit: [S. Gratus,] Hujus, scilicet S. Grati ceterorumque Cabilonensis Ecclesiæ Patrum pariterque Pontificum, Flavii, Tranquilli, Desiderii, Joannis, Silvestri, Agricolæ, Lupi, Verani natalitios dies & annuas solennitates censuit celebrari Papa Joannes, & in Sanctorum serie Martyrologii nomina eorum memorialibus gestis; apud Cabilonem viginti dierum moras agens, cum Gilbaldo Venerabili Pontifice, dum a Ludovici Balbi, gloriosissimi Francorum Regis, a se facta rediret consecratione. Quanta in paucis lineis confusio temporum! [an inter omissos aliquis Veranus,] quam perturbatus ordo recensitorum ibi Episcoporum! Solorum Silvestri, Agricolæ, Lupi meminit is qui rem suo tempore gestam descripsit. An Veranus aliquis Cabilonensi ecclesiæ præfuerit umquam, dubitatur: nam qui apud Gregorium Turonensem lib. 8 cap. 31 legitur ad Guntramnum ivisse legatus Veranus Cabillonensis, haud dubie (sicut recte Sirmondus observavit) Cavellicensis fuit, facili, propter nominum summam similitudinem, librarorum errore, in Cabillonensem conversus; cum eodem tempore non alius hunc titulum gereret, quam S. Flavius præmemoratus.
[11] Tranquillum, nec in Cabilonensi, nec in alio affinis nominis Episcopatu ullum invenimus. [aut Tranquillus?] Quia tamen admodum imperfectus est Cabilonensium Episcoporum catalogus; & non modo inter SS. Silvestrum atque Agricolam, ut diximus, desiderantur unus aut plures inter medii; sed etiam quia post S. Gratum, qui Concilio Cabilonensi anni DCL subscripsisse legitur, integri ferme seculi intervallum est inter hunc & Hubertum, anno DCCLXXIX inveniendum (quod expleri non potuit a duobus ex sola conjectura isti intervallo addictis, Antestio atque Amblaco) ideo negare non volumus, quin fieri potuerit, ut Veranus & Tranquillus aliquis præfuerint ecclesiæ Cabillonensi. Sed tam infirmo fundamento inædificare Sanctorum, qui forte numquam extitere, cultum, procul a nostro est instituto. Itaque eos ad Pretermissorum classem referimus, donec alius doceat certiora. Nam parva apud nos auctoritas est Saussaii, omißis ceteris, Tranquillum Ioanni Flavioque jungentis: Major Officiorum Propriorum ecclesiæ Cabillonensis, Lugduni impressorum anno MDCXX, in quibus præscribitur die XXX Aprilis festum SS. Silvestri, Joannis, Agricolæ, Flavi, Verani, Grati, Lupi, Tranquilli & Desiderii Episcoporum Cabillonensium, ac Desiderati Presbyteri: addunturque Lectiones tres pro II Nocturno, summam hactenus dictorum complexæ, quasi eos Pontifex Cabilone existens canonizasset, quod supra rejecimus: aliud circa illos notandum nobis in præsentiarum non occurrit.
DE SANCTO ERCONVVALDO,
EPISC. LONDINENSI ET ABBATE CHERTESEYENSI IN ANGLIA.
ANNO DCXCIII
[Praefatio]
Erconwaldus, Abbas Cherteseyensis & Episcopus Londinensis, in Anglia (S.)
[1] Genere ortum regio S. Erconwaldum communis scriptorum consensus est, sed magna interim discordia de patre: quem cum breviatore Vitæ Capgravio Harpsfeldius & auctor Martyrologii Anglicani, [an filius Annæ Regis orientalium Anglorum] Orientalium Anglorum Regem Offam; Spedus vero & Alfordus, eorumdem populorum Regem Annam esse volunt. Alfordus suam opinionem confirmaturus, atque ex Huntindonio quidem Annam virum optimum & optimæ prolis patrem, ex Malmesburiensi vero gloriosæ propaginis numerositate felicem emicuisse recitans, Bedam pro se adducit, dicens: Qui cum dixisset lib. 3. Successor regni factus est Anna de regio genere, vir optimus atque optimæ genitor sobolis; mox addit: de quibus in sequentibus suo tempore dicendum est. Et deinde lib. 4. agit de Erconwaldo & sorore ejus S. Ethelberga. Quæstionem, quia patrocinium a conjectura potißimum habet, in medio nos relinquimus. Ioannes Bromptonus, ex Ordine Cisterciensi Abbas Iornalensis, pluresque Anglicarum rerum scriptores, dum Sanctam Regis Annæ prolem enumerant, nihil de S. Erconwaldo meminere.
[2] [duo monasteria condit Berkingense & Cherteseyense] Duorum hic conditor cœnobiorum, alterum viris, alterum feminis struxit. Huic, in agro Essexiensi, prima cum Abbatissæ dignitate præses S. Ethelberga, S. Erconwaldi soror, præfuit, Berkingensi dicto; illud juxta Tamesim in Surreia insula, Cherteseyense appellatum, anno DCLXVI conditum fuit. Ita dißidentes non paucos de fundationis ortu ex Monastico Anglicano Cherteseyensia monumenta docent: in quibus ante fundationis tabulas sequens prologus præmittitur: Anno ab Incarnatione Domini DCLXVI, [anno 666] regnante glorioso Rege Anglorum Egbertho, fundata est domus Certes a Frithwaldo, & a venerando Patre Erkenwaldo, cujus vita & conversatio legitur tam fuisse sanctissima, ut in interiore homine divitias gloriæ cælestis perscrutatus, caduca & secularia cuncta postponeret. Habebat autem germanam Ethelburgam nomine, quam ita disciplinis celestibus inflammaverat, ut ipsa virgo, & vita & moribus & conversatione sanctissima, Deo per omnia placere satageret. Renuntiatis itaque pompis secularibus, gloriæ cælestis amore terrenam dignitatem & ampla patrimonia in divinam & ecclesiasticam hereditatem transtulere. Unde unico affectu amborum ipse inclytus Frater, scilicet Erkenwaldus, ante pontificium suum primitivus conditor emicuit duorum illustrium cœnobiorum; & utrumque, suum videlicet ac sororis, divina familia & rerum copia ac regulari stabilivit disciplina. Suum in regione Surregiæ super flumen Thamise, in loco qui dicitur Certeseya, id est, Cirotis insula, celeberrime adhuc suis floret plantationibus; ubi ipse Pater monachorum conversatione sanctissima præluxit primus. Ethelburgæ vero in orientalium Saxonum provincia, in loco qui appellatur Berkinga: in quo & ipsa benignissima parens sacro contubernio virginum præfulsit prima, & uterque monasterialium animarium primitias obtulerunt ad sidera. Hæc prologus: cui subjectæ tabulæ fundationis testantur Frithwaldum, provinciæ Surrianorum pro Wulfario Rege Mercianorum Sub-regulum, ad incrementum dicti cœnobii donasse fundos S. Erconwaldo, ejusque disciplinæ filium suum commisisse. De utriusque modo dicti cœnobii fundatione etiam lib. 4 Cap. 6 Beda agit.
[3] [consecratur Londinensis Episcopus anno 675.] Prius vero S. Erconwaldus cœnobia fundavit, quam a S. Theodoro Archiepiscopo Cantuarensi Londinensis Episcopus consecraretur, quod anno plerique DCLXXV adscribunt. Beda loco citato ita loquitur: Tunc orientalibus Saxonibus, quibus eo tempore præfuerunt Sebbe & Sighere, quorum supra meminimus, Earconwaldum constituit Episcopum in civitate Londonia. Cujus videlicet viri in Episcopatu & ante Episcopatum vita & conversatio fertur fuisse sanctissima, sicut etiam nunc cælestium signa virtutum indicio sunt. Etenim usque hodie feretrum ejus caballarium quo infirmus vehi solebat, servatum a discipulis ejus, multos febricitantes, vel alio quolibet incommodo fessos sanare non desistit. Non solum autem suppositi eidem feretro vel appositi curantur ægroti; sed & assulæ de illo abscissæ atque ad infirmos allatæ, citam illis solent adferre medelam.
[4] [obit circa anno 693.] Verosimile est S. Erconwaldum circa annum Christi DCXCIII deceßisse, contra quam auctor Martyrologii Anglicani sensit, beatum exitum anno DCLXV adscribens. Nam S Ina, occidentalium Saxonum Rex, cujus Vitam ad VI Februarii dedimus, anno DCXCII eo se usum consiliario ad condendas leges suas in hæc verba præsatur: Ego Jne Dei gratia Westsaxonum, exhortatione & doctrina Cenredes patris mei, & Heddes Episcopi mei, & Erchenwoldes Episcopi mei, & omnium Aldermannorum meorum & seniorum & sapientum regni mei, multaque congregatione servorum Dei, solicitus de salute animarum nostrarum & statu regni mei, constitui &c. Eodem facit, quod Brithwaldus, S. Theodori Archiepiscopi Cantuariensis circa annum DCXC successor, anno DCXCIII plures Episcopos consecravit, & in iis Waldherum S. Erconwaldi successorem: scribit adhæc lib. 3. de gestis Pontificum in S. Wilfrido Malmesburiensis, S. Erconwaldum anno DCXC S. Theodoro in extremis adfuisse, ejusque ultimam confeßionem excepisse.
[5] [memoria in Martyrologiis] Corporis in Londinensi S. Pauli ecclesia tumulati sacræ exuviæ, teste Westmonasteriensi, anno MCXLVIII in digniorem templi locum elatæ sunt. Nomen S. Erconwaldi exhibet Missale Anglicanum cœnobii Gemmeticensis, annis abhinc sexcentis scriptum; & ex variis Missalibus ac Breviariis compilatum ejusdem cœnobii Kalendarium ita habet: Apud Lundoniam depositio S. Erconwaldi Episcopi & Confessoris. In Missali Sarisburiensi anni MDIV festum translationis ad XIV Novembris agendum apponitur. Multis præterea Martyrologiis, Vsuardi nomen præferentibus, ad hunc Aprilis diem inscriptus legitur. Vitam habemus editam in collectione Ioannis Capgravii, quæ nova Legenda Anglicana dicitur, & forte conscriptam aut expolitam a Goscelino Bertiniensi monacho, qui (ut ostensum II Februarii, ubi de S. Laurentio Archiepiscopo Cantuariensi egimus, § 1) circa annum MC transiit in Angliam rogatu S. Anselmi; ut, quemadmodum in suo Sithiuensi monasterio prope Audomaropolim fecerat in Belgio: sic etiam ibi, partim de novo componeret, partim expoliret pridem compositas Sanctorum Vitas. Sed non præsumimus ex nuda conjectura nomen cujusquam præfigere Vitis, maxime dum ignoramus, utrum primigenius contextus ubique integer & invariatus habeatur in Capgravio. Est autem Vita brevis; & ut in rebus antiquißimis contingit fidei non certißimæ: sed quæ Vitæ subnectitur translationum atque miraculorum historia, ut auctoris notitiæ fuit propior, sic ad meritum fidei obtinendæ accedit proxime. Habemus Ms. quoddam Benedictinorum kalendarium, in quo S. Erkonwaldus Episcopus Londinensis ponitur XXIX Ianuarii, cujus singularitatis causam nescimus divinare.
ACTA
Ex Ioanne Capgravio.
Erconwaldus, Abbas Cherteseyensis & Episcopus Londinensis, in Anglia (S.)
BHL Number: 2602
EX CAPGRAVIO.
CAPUT I.
Natales S. Erconwaldi, S. Ethelberga soror ejus, quædam miracula.
[1] Temporibus antiquis, quando regnum Angliæ jam Deo propitio sub unius Regis gubernaculo salubriter unitum fuerat, in octo a Regum gubernacula sparsim divisum, ex nobili prosapia Albionum Offæ Regis Est-Angliæ, [S. Erkenwaldus Offa Rege Est-Angliæ prognatus,] licet strenui, erroribus tamen paganicis obfuscati, duo luminaria præclara nutu divino processerunt, videlicet Erkonwaldus, postea futurus Abbas Cereteseiæ, deinde Londoniensis Episcopus; & Ethelburga, sanctimonialium monasterii de Berkinga futura postmodum Abbatissa; ducentes originem de illa parte Angliæ, cui nomen b Lindeseia, in castro seu villa de Stallyngeton olim nuncupato. Erkonwaldus igitur, Deo inspirante Christianæ Religioni deditus fuit: & tempore quo c B. Augustinus, cum Mellito & collegis ejus, in Angliam destinatus fuit, anno gratiæ quingentesimo nonagesimo sexto, ad verbum Dei prædicandum, [S. Mellito instruendus datur;] & populum ad fidem Catholicam convertendum; sanctæ indolis puer Erkenwaldus doctrinæ S. Melliti præsulis adhæsit, fide, moribus, & doctrina feliciter instruendus.
[2] Ethelburga d vero soror ejus, Deo disponente, vestigia fratris secuta est, quam omnium miserator Deus futuram sibi sponsam destinaverat. [hujus vestigia secula S. Ethelburga,] In ipsius vitæ primordiis contulit ei gratiam baptismalem, imposito sibi nomine Ethelburga, ut tanquam rosa de rhamnis, fidelis de infidelibus, electa virgo procederet, odorem sanctitatis posteris allatura. Cujus bonis initiis invidens hostis antiquus, patrem ejusdem Offam, adhuc incredulum, sed fidelem futurum, in tantum furorem contra filiam concitavit, quod de progenitore factus est ei sævissimus persecutor. Mira res! In tanta patris sævitia cor puellæ tam teneræ in bono proposito immobile perseverat; suamque sanctitatem parentibus abscondens, sine scitu ipsorum & visu, ad capellam, in qua regenerationis lavacrum receperat, secretius se contulit; ibi crebris suspiriis & afflictionibus Deum invocans, ne suam castitatem carnali corruptela permitteret violari. [virginitatē præ matrimonio eligit.] Crescente autem ætate ejus puellari, cum pater suus secundum seculi consuetudinem eam tradere vellet copulæ maritali; ipsa penitus renuit, tamquam venenum detestans amplexus carnales, utpote quæ a pueritia sponsum sibi elegerat Dominum Jesum Christum. Quapropter frequentes patris instantias in hac re non sustinens, patrem reliquit & patriam, unius domicellæ simplicis comitatu contenta, quæ pedum suorum vestigia sequeretur.
[3] [S. Erkonwaldus duo monasteria fundat,] Sanctus vero Erkonwaldus, se & dictam sororem suam a mundi vanitatibus & illecebris abstrahere votis omnibus affectans, ut circa divinam contemplationem in sancta Religione mentem totaliter occuparet, ab adventu sancti Patris Augustini in Angliam e triginta tribus annis effluxis, sumptibus suis, de bonis, quæ jure hereditario sibi obvenerunt, postquam domum Cereteseye fundaverat & dotaverat pro seipso; fundavit domum de Berkinga in area, quam infructuosam invenit; & eam redditibus amplioribus dotari procuravit per Reges & Principes terræ; sicque terrenam dignitatem & ampla patrimonia sua in divinam & ecclesiasticam hereditatem duxit transferenda, priusquam ad Pontificium f Londoniensis Ecclesiæ fuerat divina dispositione vocatus, & per S. Theodorum Dorobernensem Archiepiscopum consecratus. Cum igitur B. Ethelburga, ut virginitatem suam Deo conservaret, ob paternam persecutionem, labores, vigilias & jejunia, varias afflictiones & defectus peregrinando sit perpessa, propter amorem sponsi sui Jesu Christi; duce Spiritu sancto pervenerat ad Berkingum, a Deo destinatum & per fratrem suum Erkonwaldum præordinatum. Ipso Sancto fabricæ domus pro sanctimonialibus ibidem & dicta sorore sua Deo servitura intendente; cum dictæ domus artifices g meremium suum mensurarent, diversis locis juxta decentiam operis coaptandum; inventa est trabs una, operi admodum necessaria, ceteris brevior, & ideo fabricæ minus apta. [& cum sorore trabem pro adificio longiorē facit:] Sed vir totius sanctitatis Erkonwaldus & soror sua Deo devota Ethelburga, aridam trabem inter manus arripientes, ipsam in longum traxerunt, quousque ceteris æquaretur: quod quidem miraculum communiter notum extitit & publice divulgatum.
[4] Ipsa vero domo perfecta, cum virgo sæpedicta ad statum Regularem transire decrevisset, [ipsa sub magisterio S. Hildelithæ,] quia tunc temporis non erat monasterium sanctimonialium in Anglia; sanctus Erkonwaldus unam dominam Religiosam, moribus præclaram, & in artibus liberalibus sufficienter eruditam, nomine h Hildelitham de partibus transmarinis accersivit, cui tradidit sororem suam Ethelburgam, Regularibus observantiis & litterarum apicibus imbuendam. At venerabilis puella, [creatur Abbatissa.] bonæ indolis & ingenii præclari, tantæ magistræ doctrinam faciliter concepit & memoriæ firmiter commendavit, in tantum, quod ipsius magistram & omnes condiscipulas in virtutibus transcendit, & totius congregationis præfecta est Mater & Abbatissa.
[5] Quidam civis nobilis Londoniæ habebat filiam, multum quidem facie decoram & spectabilem, [Clauda,] sed claudicabat, & judicabant parentes ejus salubrius esse, ut ad collegia sanctimonialium dedicaretur, & ecclesiasticis disciplinis erudiretur. Cum ergo credita esset venerabili Alwinæ, Abbatissæ Berkingensis ecclesiæ, quotidianis orationibus frequentavit sepulcrum sanctæ Ethelburgæ Virginis sororis B. Erkonwaldi ejusdem loci fundatoris; & ut directo gressu potiretur, gemitu, lacrymis, poplitibus flexis obnixe oravit; spondens Deo cœlibem & illibatam omni tempore vitam. Et dum fidelis virgo sæpius peteret, & sæpissime cæli palatium humili prece pulsaret, [castitatem vovens,] efficaciam sui desiderii consecuta est. Nam sponsa Christi Ethelburga nocturno tempore visa est se taliter alloqui: Filia, depone dolorem, quoniam tua sanitas jam approximat: [ad sepulcrū S. Ethelburgæ, apparente S. Erconwaldo, sanatur.] tantum memor esto, ut fratrem meum Erkonwaldum crebro ad intercessionem tuam invoces, quia suis opitulantibus meritis sospes redderis. Talem visionem cum ipsa diluculo sororibus suis explanasset, exhortationibus omnium, jejuniis & orationibus plus solito invigilabat. Non multo igitur tempore lapso, dum sanctimoniales matutinales laudes concinerent circa tumbam B. Virginis Ethelburgæ, tam dulcis sopor irrepsit oculis ipsius claudicantis ancillæ Christi, ut nequaquam reniti posset. Sed dum in loco dormitasset opaco, non longe a sepulcro; ecce sanctus Pontifex Erkonwaldus, in vultu angelico, illi apparuit, & paterne consolatus eam, manum ejus apprehendit, dicens: in nomine Domini nostri Jesu Christi, surge; & sicut Petrus & Joannes claudum erexerunt, sic & tu erigaris. Quo dicto, statim evigilans & exsurgens, conclamavit, dicens: sanctissime Pater Erkonwalde, miserere, miserere. Interim vero dum ad integritatem restauretur, tantus fragor a circumstantibus auditus est, ac si arida sepes confringeretur. Ut autem sanctimoniales rei eventum seriatim didicerunt, unanimi voce Dominum in sanctis suis gloriosum devote landaverunt.
ANNOTATA.
a Heptarchia Anglo-Saxonica anno 872 sub Alfredo seu Aluredo in unum regnum coaluit, quam tamen auctor Vitæ octarchiam hic vocat, secutus forte eos quorum ex sententia Northumbria in duo regna dividebatur. Cum itaque ista regnorum unio anno 872 sit facta, mirum est dicere auctorem Vitæ S. Erconwaldum natum circa ista tempora, quem postea sub S. Mellito (qui anno 596 in Angliam missus est) discipulum fuisse ait.
b Lindeseia, Lindissi, aut Lindisfarorum provincia proprium accepit Episcopum anno 678, cujus Sedes fuit in Oxoniensi Merciorum Comitatu, & urbecula Dorcestra, inde Lincolniam translata.
c Missus fuit in Angliam S. Augustinus cum S. Mellito & 40 fere sociis anno 596 a S. Gregorio Magno, & perveniteo ad Ethelbertum Regem Cantii anno 597.
d Colitur S. Ethelburga 11 Octobris.
e Diximus in commentario ex tabulis fundationis, Cherteseyense cœnobium fundatum fuisse a S. Erconwaldo anno 666: post cujus fundationem cum præter alios dicat auctor Vitæ fundatum cœnobium Berkingense, non potuit fundatum fuisse anno 33 post adventum S. Augustini in Angliam, qui annus Christi erat 630. Quid si legatur quadraginta tribus?
f Venit S. Theodorus in Angliam anno 669, & Archiepiscopatum Cantuariensem administravit annis 22.
g Meremium Voßius heremium vel heremitorium interpretatur, sed rectius juxta Spelmannum meremium imo mœremium dicendum, idem quod lignamen, seu materia lignea ædificandis domibus apta.
h Colitur S. Hildelitha 22 Decemb. & succeßit S. Ethelburgæ in cœnobii Berkingensis præfectura.
CAPUT II.
Mors & sepultura S. Erconwaldi, sepulcrum ejus ab igne divinitus illæsum, translatio corporis.
[6] [S. Erconwaldus multis, miraculis claret ante & post mortē,] Confessor Domini gloriosus B. Erkonwaldus, Londoniensis Episcopus, ante transitum suum multorum miraculorum testimonio placuit Deo Hic enim appropinquante jam vitæ suæ termino, cum ad prædicandum populo propter debilitatem corporis in feretro caballario duarum rotarum duceretur; contigit, ut una totarum in casu caderet, altera sola in curru remanente. Nescientes igitur, [curru quem una rota sustinet, illæsus vehitur.] qui cum Sancto erant, hujus rei eventum, sed cursu solito per viam suam ambulantes; tandem, quod dictu est mirabile, currum vehicularium viderunt contra consuetudinem supra unam tantum rotam gradientem: mirantur omnes Dei virtutem, viri sanctitatem in tanto miraculo aperte cognoscentes.
[7] [Ad ejus contactum multi sanantur:] Post transitum vero ipsius ad cælestia, multi febricitantes aliique morbidi, ejus feretrum tangentes vel osculantes, integre sanabantur. Sed & absentibus infirmis, per hastulas inde abscissas & ad eos delatas, repentina salus sæpius advenit. Erat autem illo tempore apud Berkingum sanctarum monasterium feminarum, [moritur in Berkingensi cœnobio,] quod ad honorem Dei sanctæque Mariæ præparaverat præfatus vir Sanctus, ut in dicto loco causa devotionis moraretur. Placuit Altissimo dilectum suum ab hac valle miseriæ ad sedem suæ gloriæ feliciter invitare: Sanctus itaque Erkonwaldus, Spiritus sancti gratia repletus, suis ad se vocatis diem obitus sui veraciter prædixit, & usque ad ultimum vitæ suæ terminum omnes circumstantes verbo vitæ salutaris alacriter confortabat. [quod in morte ejus cælesti odore repletur.] Egrediente vero illa sancta anima a corpore, & ad cælos manibus Angelicis deportata, tanta remansit odoris suavitas, ut totam domum, in qua corpus jacuit, mirabili dulcedine impleret, & omnium corda ad Dei laudem & Sancti sui devotionem excitaret.
[8] Post hæc igitur audito B. viri transitu, veniunt apud Berkingum Clerus & populus de Londonia, ut cum honore maximo corpus sui Pontificis sepulturæ debitæ commendarent. [Corpus a Clero Londinum deportatur,] Ponentes autem talentum illud pretiosum in feretro, ad hoc reverenter præparato, cum sacrosanctis Reliquiis versus Londonias processerunt. Sed cum ad aquam quamdam, quæ Ylefordia nominatur, cum sacro corpore pervenissent; dictam aquam sic miraculose extra locum proprium inveniunt excrevisse, ut ipsis transire volentibus via solita non pateret. Deponentes igitur corpus Sanctum in loco prius nominato, quid facere aut quo ire debebant sibi monstrari divinitus devotis precibus postulabant. Igitur ad exhortationem cujusdam Religiosi viri, divinitus inspirati, facta apud Deum a Fidelibus oratione devota; ecce Dei potentia statim devotis hominibus est ostensa. Subito enim aquam illam magnam in duas partes divisam perspiciunt, & sicco pede per medium fluminis cum sacro corpore perrexerunt. [discedentibus aquis fluvii, qui transiri debebat:] Transacto itaque flumine, cerei qui juxta corpus prius fuerant extincti, absque omni humano studio cælitus fuerunt accensi: ut uno eodemque tempore ipsa elementa, scilicet ignis & aqua, testimonium redderent sanctitatis: & quia corpus beati Pontificis dum adhuc viveret omnibus virtutibus & gratiis spiritualibus fuit plenum, ideo in ejus morte, quotquot feretrum, quo jacuit, tetigerunt per Dei misericordiam sanabantur, a quacumque detinebantur infirmitate. [sepelitur in templo S. Pauli.] Fuit autem in civitate Londoniensi ecclesia in honore B. Pauli consecrata, in qua, quia cathedralis erat, Clerus & populus corpus sancti Pontificis sepulturæ tradiderunt. Jacuit quoque annis multis in terra, sub theca lignea prope altare Dominicum, corpus illud reverendum, quodam pallio parvi pretii indecenter præparatum: sed quia vir sanctus duplici honore in cælo & in terra dignus erat, non permisit Dominus servum suum fidelem in loco humili diutius in abscondito latitare.
[9] [Ingens incendium Londini,] Accidit quoque tempore Mauritii Londoniensis Episcopi, ante festum S. Joannis Baptistæ, ut in eadem civitate subito, ad vindictam malorum hominum, maximum oriretur a incendium: in porta namque occidentali, circa horam noctis mediam, copiosus ignis accensus est; cujus flamma ex omni parte diffusa, justo Dei judicio, usque ad portam orientalem totam combussit civitatem. Excitati autem cives & ad tam horribile spectaculum conturbati, vix cum vita fugere potuerunt, male perquisitas divitias flammæ relinquentes. [a quo, conflagrante templo,] Interea siquidem crescente incendio, ecclesia B. Pauli comburitur, & omnia quæ in ea erant igne consumuntur; & ecce jam non erat populi consolatio, sed omnium jam dolor & gemitus, eo quod sanctas ecclesiæ suæ Reliquias, omni spe gratiæ postposita, se credebant perdidisse. Cum autem ecclesia inflammata tota caderet, & plumbum liquefactum ex omni parte discurreret, & plumbum liquefactum ex omni parte discurreret, & tamen hujus Sancti feretrum integrum inter hæc omnia Dei gratia permaneret; [sepulcrum ejus manet illæsum,] tanta subito in populo oritur lætitia, ut dolor præhabitus oblivioni traderetur in tanti novitate miraculi, quo Deus mirabilis in Sanctis prædicatur. Concurrente autem populo, & de tanto facto miraculo vehementer confortato; recognoscunt prædicta, quæ facta fuerant propter suam emendationem, meritis sui Pontificis taliter evenisse: sciebant quippe cives Londonienses, quod ex tunc Dei vindicta juste contra ipsos fuerat suscitata; eo quod erga Pastorem suum ac mediatorem apud Deum, velut ingratitudinis filii se habebant. Voluit igitur bonus Deus hoc uno eodemque miraculo Sanctum suum, quem caput Britanniæ appellabant, extollere, & imprudentium hominum ignorantiam imposterum præmunire.
[10] [accurentibus ad miraculum duobus Episcopis & aliis,] Post dies autem aliquos, mitigata jam flamma in furore Domini excitata, intrant ecclesiam cives, prout poterant, de combustis Reliquiis aliquid forte residuum requirentes. Ipsis namque omnibus jam dictam ecclesiam ingressis, ecce simul adsunt duo Pontifices Londoniensis scilicet & b Wintoniensis, cum Sacerdotibus & Clericis & aliis diversorum Ordinum ministris, ut certitudo ipsorum testimonio probaretur. Hi autem omnes ad tumulum S. Erkonwaldi accedentes, quod valde erat mirabile, omnia salva & integra invenerunt; & quod plumbeus liquor & vivi carbones vim virtutis suæ perdiderunt. Præter hæc etiam trabs quædam magna, igne inflammata, super palliolum memoratum, quo illud reverendum sepulcrum tegebatur, diu jacuisse invenitur. O quam mirabile ad videndum! Omnia in circuitu in cineres sunt redacta, nec quidquam fuit, quod comburi potuit, quod ignis non consumpsit: & tamen nec filum pallii sepulcro superpositi naturam suam perdidit aut colorem mutavit. Currunt igitur hinc inde populi, inaudita spectacula admirantes, & ad perpetuam Sancti hujus laudem Deo gratias referentes. Patrata sunt hæc Londoniæ sub Mauritio tunc Episcopo Londoniensi, imperante primo Rege Normannorum Wilhelmo, anno gratiæ millesimo octogesimo septimo, mense Junii die septimo. [novo templo exstructo corpus alio loco reconditur:]
[11] In hujus igitur novitate miraculi sæpe dictus Episcopus aliam ecclesiam a fundamentis incepit, opus videlicet, ut multis videbatur, inconsummabile, verum si consummari posset honor & decus Londoniæ. Peractis denique cryptis, sanctissimi corpus Erkonwaldi ibidem collocari præcepit. Mauritio itaque viam universæ carnis ingresso, Ricardus primus, vir venerandus curam suscepit regiminis: vir, inquam, prudens & strenuus, nobilitate & moralitate conspicuus: iste siquidem inceptæ muros ecclesiæ mirabiliter auxit, nec non plateas circa eamdem ecclesiam permaximas, quæ ante domibus laicorum obsessæ fuerant, proprio sumptu acquisivit, & in circuitu muro fortissimo c pene cinxit, aliisque jam plurimis beneficiis Londoniensem ecclesiam ampliavit. Demum divino procurante consilio, per quinquennium & eo amplius infirmitate d concutitur, sicque homine mundano demum relicto perpetua pace e quievit. Vacuam quoque per unum annum cathedram, Gilbertus, qui f universalis dictus est, ab Antisiodora g civitate Galliæ vocatus, feliciter ascendit; hic nempe litteris & sapientia, nec non auctoritate & frugalitate media cumulatus ante Episcopatum, veteris hominis imperfecti gibbum planaverat, explanatumque opus tecto superposito ad liquidum composuerat. Quæ vero vel quanta Episcopali onere suscepto ecclesiæ suæ contulerit, cujusque integritatis extiterit, non est hujus operis enarrare.
[12] Propter immensa S. Erkonwaldi merita, circumquaque divulgata per crebra miraculorum insignia, [ad cujus custodiam populus violenter irrumpens,] quæ facere dignabatur Dei providentia, pro salute fidelium ad laudem sui Sancti, imponebatur quibusdam Anglorum monasteriis, quod fama miraculorum attoniti, corpus Sancti noctu furari voluerunt; unde intempestæ noctis silentio non pauci homines valvas cryptarum, in quibus idem Sanctus condebatur, confregerunt, & januas altaris usque venientes ausu temerario prope frangere præsumpserunt. Quorum strepitu evigilans quidem tunc pueritiam exuens, [unius pueri voce in fugamagitur:] qui solus cum duobus clericis locum Custodum occupans in ecclesia pernoctabat, clamoribus suis totam illam multitudinem ita dementavit, ut divino perculsi judicio, ad vocem tantilli hominis, cursu concito per portam, qua venerant, repedarent. His igitur tumultuationibus ad ecclesiæ superioris aditum conclamantes, & tintinnabuli pulsatione auxilium convocantes, illos quidem comprehendere nequiverunt; sed pro tanta animadversione usque ad mane ibidem excubias celebrarunt. Facto autem mane, octo Presbyteri tam venerabilis thesauri custodes delegati fuerunt, donec tertia die in tutiori loco, interim peracto, sancti Reliquiæ clauderentur.
[13] Omnibus igitur rite peractis, cum crucibus & cereis, [ipsum in tutiorem locum solenniter transfertur:] Sacerdotibus etiam ad tam venerabile obsequium præstolantibus, cum Processione & Litaniis venerunt ad tumulum Erkonwaldi Pontificis. Cujus loculo ligneo sublevato, repertum fuit corpus cum iisdem sigillorum munitionibus, quibus jam pridem fuerat præmunitum. Tandem divina providentia tantus factus est concursus populorum, ut toto nisu reluctantibus, qui præ foribus aderant, ipsas fores seris postibusque excuterent; nec a suo desiderio defraudati, tam ineffabile Sacramentum perspexerunt. His itaque gestis, sancta decrevit devotio fidelium, corpus gloriosi Pontificis digna cum reverentia ad locum honorabiliorem esse transferendum. Statuto autem die, quo dicta solennitas debebat celebrari, convenerunt Pontifices & Clerici, ad tam magnificum mysterium peragendum specialiter evocati. Cumque cista plumbea, in qua prius jacuerat, cum sacro corpore ad locum eidem de novo paratum portaretur, inventum est per ignorantiam artificis, [qui cum angustior esset, divinitus dilatatur:] quod vas illud cum corpore in longitudine & latitudine sepulcro jam parato majus esset. Et ecce, cum omnes, qui aderant, pro tanta negligentia multum essent contristati; subito Dei potentia major in lapide fit apertura, ita quod durities lapidis Sacrosanctis Reliquiis locum daret; quod affirmabant, qui aderant Sorori suæ sanctissimæ Ethelburgæ olim evenisse.
[14] Translatum est itaque sanctissimi corpus Erkonwaldi & cum tanta pietate repositum anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo quadragesimo [octavo] h mensis Novembris die quartodecimo. In cujus translatione, præter illud quod supra scribitur, alia multa, quæ propter quorundam tædium omittuntur, miracula claruerunt: alterum in omnium oculis in quodam Canonico ipsius ecclesiæ præsente, [ac eodem tempore varii morbi curantur.] fortiter tunc febricitante; alterum in quodam puero absente, & jam per dimidium annum & eo amplius usque ad mortem ægrotante: præsenti subvenitur Sancti præsentia; ablenti vero pulveris de ligno, in quo Sanctus jacuerat, aspersura. Quidam vero Deo devotus collectum pulverem statim ut cum aqua infirmo tradidit, ipse infirmitatem omnino evasit. Adjungebatur etiam, quod si thuris in eodem ligneo locello a se reperti tenuis fumigatio nares infirmantis impleverat, quasi thymiamate compellente morbum universum depellebat.
ANNOTATA
a Infra notatur annus 1087, qui fuit primus Mauritii Episcopi: hic autem restaurato templo quod arserat, obiit anno 1107. Ipsum autem tandem ab hæreticis profanatum, & prævalentibus Calvinistis neglectum atque ruinam minitans, nuper cum maxima parte civitatis funditus iterum est exustum.
b Walkelinus sive Walkelmus Wintoniensis Episcopus, exauctorato Stigando suffectus anno 1079: qui etiam ipse novam Cathedralem extruxit, obiit autem anno 1097.
c Godwinus in Episcopis Londinensibus dicit, murum hunc, quamvis integer adhuc suo tempore putaretur, vix uspiam tamen comparuisse, a domibus usquequaque contectum.
d Paralysi correptum scribit idem Godwinus.
e Obiit Richardus Londoniensis an. 1127, 16 Ianuarii.
f Gilbertum Londoniensem etiam laudat Platina, virum tantæ doctrinæ, ut ob varietatem scientiarum Universalis appellaretur.
g Godwinus dicit Canonicum Lugdunensem fuisse; natus fortasse Autißiodori est: variis eum epistolis coluitS. Bernardus, ipse autem Romam proficiscens obiit anno 1133.
h Ita Westmonasteriensis, quem sequi placuit, quia facile fuit postremum numerum excidere Capgravio, velei quo usus est Ms. Præterea rebus ecclesiæ Londinensis per septennit vacationem satis conturbatis, vix est credibile Robertum Episcopum primo statim suæ consecrationis anno potuisse huic Translationi intendere animum.
CAPUT III.
Incendium meritis S. Erconwaldi restinctum, morbi sublati, profanantes ejus festum puniti.
[15] Post hæc vero, ut ipsius Translatio Deo grata & hominibus venerabilis appareret, addidit Salvatoris clementia novum quoddam miraculum demonstrare. Accidit quodam anno, in festo Translationis ipsius, in civitate Londoniensi ignem maximum & horribilem subito suscitari, [Sanctus incendium a templo Londinensi arcet.] qui undique diffusus magnam partem ipsius civitatis combussit; approximante autem flamma ad ecclesiam S. Pauli, viderunt sensibiliter multi civium quemdam Pontificalibus indutum, & vexillum in manu tenentem, super dictam ecclesiam stantem, & eam ex omni parte a periculo omnipotenter defendentem. Hic est igitur, dilectissimi Fratres, pastor noster singularis, ac patronus specialis B. Erkonwaldus Episcopus, cujus præter hæc, quæ dicta sunt, virtutes & merita nullius jam lingua sufficit enarrare.
[16] aEo tempore, quo ipsius sancti Præsulis præfati corpus adhuc in crypta in sarcophago servabatur, testudo ejusdem cryptæ pingenda fuit. Interea revoluto anni circulo, solennitas ipsius sancti Patris Erkonwaldi illuxit: nullus ibi Missam illo die celebravit; altare discoopertum fuit, propter instrumenta erecta, pictoris officio idonea; innumerabilis multitudo utriusque sexus convenit ad oratorium, orare volentes & oblationes ac luminaria ferentes, sed introitus eis non patuit: pictor enim januam serravit, ut ipsam arcuatam testudinem coloribus vermicularet. Dum autem diligentius colores protraheret, repente destitutus est viribus, [castigat sui sepulcri pictorem quod festum impediret.] & repentino dolore arreptus, velut exanimatus corruit. Cum diu sic cruciaretur, ecce supradictus Antistes, infula Pontificali exornatus, venit; & baculo Pastorali graviter eum flagellavit, recapitulans negligentiam ipsius, videlicet quod illa die pertinaciter operatus est, & quod populum exclusit. Hæc visio & castigatio pluribus innotuit, postquam de infirmitate illa convaluit.
[17] Cum quædam mulier ad feretrum argenteum parandum, in quo S. Erkonwaldi corpus poneretur, ut aliquid offerret ibidem, mente devota pergere præoptasset; a viro suo acrius increpata, [alium quoque uxori offerre quiapiam volenti molestum] quod proposuerat implere non potuit. Sequenti nocte infelix ille gravi renum passione corripitur; & tam acriter dira humorum collectione per non paucos dies vexatu, ut medicorum judicio in desperatione verteretur. Verum quia dicit Paulus, Sanabitur vir infidelis per mulierem fidelem; [1. Cor. 7, 14.] ecce intempestæ noctis silentio mulieri in somnis S. Erkonwaldus apparuit, & certa revelatione perdocuit, quatenus sine aliqua procrastinatione virum suum propensius animaret, ut ad ipsius mausolæum se ferri præciperet. Itaque mane facto, [quem delatum ad Sepulchrum suum sanat:] uxoris monitu humeris famulorum vir ille sustentatus, ad S. Pauli basilicam humilis & devotus adducitur; ubi auxiliante sæpe dicto Pontifice, languoris sui sanitate percepta, sui compos efficitur; & qui alienis adjutus venerat pedibus, propriis ad propria revertitur.
[18] Quidam argentarius, nomine Eustachius, cum limina domus, in qua S. Erkonwaldi feretrum fabricaretur, sæpius attrivisset, ubi erat sepulchrum ligneum argento & auro tegendum, in quo S. Erkonwaldi membra conderentur; [Quidam in Sanctum blasphemus] statim crescente insania cœpit miser super memorato ligneo locello, non tantum quædam inhonesta proferre, verum etiam ausu temerario fabrica lignea sublevata, ad modum sancti corporis quiescentis, interius latitare ac dicere: Ego sum Erkonwaldus, mihi munera deferte, a me auxilium postulate; mihi argenteum feretrum præparate. Cum hæc infelix rauco gutture perstrepuisset, [gravi morbo corrptus extinguitur.] gravi infirmitate correptus a circumstantibus foras ejicitur, & ad locum suum lacrymabiliter deductus, infra paucos dies expiravit. Nimirum B. Erkonwaldi miracula, ejusque sanctitatem obstinaciter spreverat; unde secreti judicii rimatorem ad percutiendum animaveret.
[19] [item alius festum ejus profanans] Artifex quidam in urbe sancti Pontificis diem aliis feriantibus, ipse opus exercere solitum conatus est. Falcem enim arripuit. festinus ascendit, pellemque radere dedita opera cœpit. Contigit interea concives illac transire, ad templum Dei ob honorem S. Erkonwaldi festinantes, quo patronum suum in cælo cum Deo regnantem interpellarent, ne in causa extremi examinis illis deesset, qui ejus memoriam ejusque gloriam dulciter recolerent. Ut autem pellificem, postpositis divinis operibus humanis intendere præsumpserant, quidam illorum pereunti fratri condoluerunt, quidam vero tamquam sacrilego insultaverunt; nec defuerunt, qui fraterno affectu ab illicito ausu transgressorem revocare tentarent. Horum autem monitionibus diutissime protractis, permansit in opere cœpto, morte dignus. Parum enim sibi fuit, ut amicos salubriter exhortantes negligeret, addidit etiam, ut pro admonitione subsannationem & derisionem aliam & aliam proximis ingereret. Sic igitur luit homo iniquus instructionem piam, quam frustra perfeceratilli populus amicus.
[20] [captivus e carcere liberatur:] Captivus quidam, jussu regio compeditus, ire festinavit ad ecclesiam eo die, quo festivitas Sancti Erkonwaldi celebratur; & ingressus, in hunc modum est exorsus: Deus, quem nemo petit in vanum nisi vanus, b nativitatem meam evacua: Deus illuminator mentium, me tua pietate illumina, ut mihi quid expediat, orare possim, tibique placita postulare ac impetrare. Cum in hunc modum [orantem] custodes quærerent illum; nuntiatum est illis, hominem quem quærebant ad solenne gaudium festivitatis S. Erkonwaldi pervenisse, nec latitare voluisse, sed in conspectu fidelium altari assistere, oculisque ac manibus levatis in altum ad Dominum intentius orare. Tunc custodes, nunc reperto captivo lætati, nunc vero ipsius evasione commoti, ad templum Dei cursum instituerunt, & suum commendatum non sine pœna reducere proposuerunt. Intrantibus autem custodibus & hominem arripere destinantibus, fragore maximo rupta sunt vincula; captivique orantis, cum admiratione cunctorum, qui adstabant dissoluta sunt crura. Ut vero rumor miraculi pervenit ad Episcopum, verba de miraculo fecit ad populum; & quem S. Erkonwaldus dignatus est absolvere, prohibuit arctius ne prædicto homini per custodes injuriaretur. Quanta vero tunc secuta est populi exultatio, quantaque in Deum & ejus dilectum Erkonwaldum prodita est laudatio, nullius eloquium edere, nullum ingenium valet excogitare.
[21] Gloriosi vero Pontificis solennitate jam appropinquante, juxta morem Ecclesiæ denuntiatum est universis in territorio degentibus, ut secularibus studiis intermissis, in die quam Sanctissimi Patris ad paradisum transitus insignivit, ad ecclesiam Christi convenirent, [quidam festum ejus profanans subito moritur.] suisque precibus ac tanti patroni Erkonwaldi meritis, tam corporis quam animæ necessaria obtinere laborarent. Et ecce quidam miser, gravi fasce onustus, occurrit obvius cuidam ecclesiæ ministro, & juxta monasterii parietem exoneratus, cœpit resistere, c vacans quid quisque loqueretur. Minister vero præfatus verbis admonitionis piæ ad ipsum loqui cœpit; Quis es tu, homo miserande, qui Dei misericordia & S. Erkonwaldi plus aliis hominibus indigens, & ad orandum Deum dilectumque ipsius Erkonwaldum aliis festivantibus, tu solus non attendis Qui proterve respondit, Vult me Erkonwaldus pascere, si ejus gratia quæstum meum incipiam omittere? Ridiculum esset, si ego deserto officio victum a vestro Patrono exspectarem. Ite igitur, & vestras ferias vestrasque cantilenas cum Erkonwaldo vestro sine invidia vobis habete, & opus virorum fortium ignavi nobis relinquite. Sic ipse quasi esset fugatus, profecto sub omni celeritate onere sublevato, quod contra sepulchrum S. Erkonwaldi extra monasterium deposuerat, sic est aversus, sic in viam amens est progressus, quod ad caput sepulchri cujusdam mortui pedem offendens, in proprium caput est prolapsus, & suimet ruina conquassatus & extinctus. Cognovit itaque populus hominem infelicem, per inobedientiam & verborum petulantiam, summi Iudicis sententia mortem meruisse, atque incurrisse subitaneam; dum se suaque sic amaret, ut correctionem irridens, in Sanctos Dei contumeliam gravem divulgaret.
[22] Quædam venerabilis mulier, Benedicta nomine, ad Sancti feretrum diebus singulis veniam postulabat, & quod natura subtraxerat, [manus arida sanatur,] obtinere Erkonwaldi precibus flagitabat. Siquidem duo pessima ei a nativitate contigerant, ut præter manum aridam, quam gestabat ac si adhuc matris utero foveretur, pugni concreta congeries & digitorum pollici suppositorum integralis conglutinatio, manus observationem penitus denegaret: præterea Italicam d se ajebat, ortam apud Marcilliacum e in Provincia Lugdunensi, & pro sanitate recipienda fere extremas hominum nationes, ubi Christiana Religio pervenerat, pede lasso lustraverat. O quam ineffabilis secretorum Dei profunditas! Quam universus mundus cum suis Reliquiis abdicavit, divina providentia reservat Erkonwaldo, ut mirabiliorem in Sanctis suis Deum Britannia recognoscat. O Beate Erkonwalde, Apostolorum Principes Petrus & Paulus tibi deferunt, alumnam suam tibi mittunt, ut gloriosior appareas, & Londonia te melius veneretur & colat. Quid plura? Quadam die dum supra memorata mulier, ut religionis est, non sub hominum obtutibus sed in ecclesiæ angulis occultata, aures summi pulsaret artificis; absconditorum cognitor Deus, meritis Erkonwaldi exigentibus, manu miserationis manum allevat deprecantis. Cum vero prolixius illa propensiori cura ad Sancti tumulum flagitaret; nervi, qui ex nimia strictione sui, extorres animalis vivacitatis extiterant, digitis ad ordinem revocatis, ad cursum naturalem subito redeunt; & usui competens succus vivificus & venarum pororumque repletio naturalis membrum restituunt; manus arida humectatur, & nervosa soliditas denodatur; naturalis vigor miraculo depellit vitium, & putrefacta manus usuale sentit officium; Erkonwaldi precibus admiratur digitorum discretio, quod prægnantis natura dimiserat in gremio: reddit Erkonwaldus oblita jura naturæ, dum humanum membrum restituit creaturæ.
[23] Tempore Stephani f Regis Anglorum, erat quidam juvenis, nomine Willelmus, qui de Galliis exercendæ negotiationis causa fines Londoniarum intraverat, [motis ac sensis omni repente destitutus,] & in præsentia sanctissimi corporis Erkonwaldi, die solennitatis suæ, inter populos assistebat. Completa itaque Processione, inter ceteros supra memoratus homo repedavit ad sibi delegata hospitia: & dum inter convivantes socios medius, & quasi nulli tunc secundus, discumberet; subito tam atroci & pessima infirmitate concutitur, ut g catalepticum hominem judicares, & magis mortem, quam periculum putares. Ex ipsa desperatione signum Domini nostri Jesu Christi ante infimum apponitur: Sacerdos, ut fidelium mos est, magis ad exequias, quam ad infirmi visitationem inducitur; & omnibus rite peractis, jam tædio fessi, qui aderant, magis ejus mortem, quam tam pessime cruciari propensius inhiabant. [per socium commendatur sancto,] Nec adhuc ex circumstantibus civibus erat aliquis, qui Erkonwaldi potentiam imploraret. Silent siquidem Erkonwaldi vicini, ubi transmarinus non siluit; obliviscuntur cives, quod de Gallorum gente genitus recognovit. Profecto quidam ex infirmi sodalibus in pedes repente prosilit; quod ante de virtutibus mirandi Antistitis audierat non surdus auditor attollit; ut ægrotus se totum reddat, se totum moveat, totum precibus Sancti Pontificis se conferat, nutu divino laudando consulit: currit citus, cereis oculis cæci oculos tangit; & festinus, equo ante sanctissimū corpus adveniens, super hastam, quæ eminebat, eosdem oculos diligenter apposuit. Res miranda? Vir boni consilii cera tangit squallentes oculos, & illuminator noster pretiosissimus Erkonwaldus sublata umbra reddit lumen oculorum: [& sibi restituitur.] & ægrotus, qui antea maniacus videbatur, jam naturaliter in omnibus membris usualem cursum recuperaverat. O hominem de perditione animæ & corporis Erkonwaldi precibus absolutum! Sciscitantibus qui aderant, quomodo se haberet, tale dicitur dedisse responsum: Ego per B. Erkonwaldum, qui mortuus fueram, jam vivo; qui lumine privatus extiteram, jam video: & certe venerabiles ipsius digitos sensi orbatis luminibus dignanter appositos; & hoc vobis signum: Crucem illam huc afferte. Qua allata arrepta, acum, quæ crucem h & crucis baculum consuebat extraxit, & iterum cunctis videntibus primo ictu i foramen implevit.
ANNOTATA.
a Quia in loco, monasticis consultationibus judiciisquedesignato, legitur ex Regula Capitulum unum quotidie post Primam, ideo ipse locus paßim vocatur Capitulum: & rursus quia ibidem excessus monachorum vel culpæ verbis aut verberibus castigantur, usu apud eosdem invaluit, ut Capitulum etiam reprehensionem significaret, & reprehendere capitulare ac recapitulare diceretur.
b Forte legendum captivitatem; nisi fatum, nascenti præfixum, parum Christiane hoc loco intelligas.
c Vacans, id est, nihil curans.
d Nempe utramque Galliam cisalpinam ac Transalpinam communi nomine Wals-lant vocant Angli, a Wallis sive Gallis: & sic etiam Italia, Anglis Wallia est: hac autem amphibolia deceptus scriptor, forsan Belga, Lugdunensem mulierem, quæ antiquiori & minus culto stylo vocabatur Wallica, fecit Italicam.
e Sitne Marcilliacum aliquod in Provincia Lugdunensi nescio: Petri du Val Alphabetum Franciæ duo synonyma loca in Aquitania monstrat, alterum Marsillac, apud Pictones, in confiniis Andegavensium, Principatus titulo insigne oppidum; alterum, vulgo Marcilhac, apud Ruthenos urbeculam.
f Stephanus, ex Comite Blesensi Rex Angliæ, ab anno 1135 ad 1154.
g Κατάληψις recentioribus medicis congelatio dicitur, definiturque affectus inter phrenetidem & lethargum, in quo subita fit detentio, mentis corporisque sensu motuque intercepto, remanente figura in qua correptus fuerit æger: fit sæpius a melancholico humore, nonnumquam a sanguinis copia.
h Transversum scilicet lignum, quod hastili junctum crucem constituit: Crucis brachia vocarent alii.
i Impressum erat acu: sed corrigendum fuit ictu vel jactu.
CAPUT IV.
Alia quædam beneficia meritis S. Erconwaldi a Deo hominibus præstita.
[24] Iisdem temporibus quidam juvenis languidus & atroci infirmitate correptus, [sanantur infirmus juvenis,] postquam admodum [diu] ante sepulcrum sæpedicti Præsulis jacuit, sanitate recuperata coram omnibus exclamavit: Gratias tibi refero, Erkonwalde, qui infirmus huc veni, & modo tua opitulante clementia sanus & incolumis, quo voluero, possum exire. Nec hoc prætermittendum est, [puella cæca,] quod diebus illis quædam matrona filiam propriam, utriusque sideris lumine destitutam, ad sepulcrum pretiosissimi corporis, in multorum præsentia secum lacrymabiliter adduxit; & statim oratione completa, subitam illuminationem puella cunctis mirantibus evidenter obtinuit.
[25] Per idem tempus ægrotantium multitudo copiosa ante Sancti tumbam sanitatis remedia poscebat; inter quos quidam venerabilis Clericus, cujusdam magni nominis a notorius, spe sanitatis recipiendæ, omnibus, qui eum noverant, [Medicus æger,] mirantibus se medium interjecit: nam cum medicus esset, & minime se per se vel per alios curare potuisset, odore miraculorum sancti Pontificis refectus; tandem proventione fidei roboratus, medicinæ cælesti totum se destinavit; Dei quoque misericordiam præstolatur in vigiliis, [valetudo,] jejuniis & orationibus; & ante corpus sanctissimum Deum lacrymabiliter deprecatur, ut & suorum facinorum veniam & languoris remedia consequi mereatur. Quid plura? Die tertia post horam vespertinam, apparuit [Dei potentia & Sancti meritum] supra memoratum languidum, Erkonwaldi precibus adjutum, imo pristinæ sanitati restitutum, & hujus præconia in omnium præsentia sic resonantem: Sciat hoc universus Clerus & populus, me ante paucas horas letali infirmitate prægravante ita mei impotem extitisse, ut non solum manuum officia perdidissem, verum omnium membrorum adminiculis caruissem: modo Sancti nostri meritis intervenientibus sanitate recuperata, ita validus existo, ut non solum manducare vel bibere, seu ceteros naturales corporis sensus possim exercere; verum etiam incredibili Dei virtute viribus propriis equum ascendere, &, quo placuerit, valeam equitare.
[26] [puer e schola metu pœnæ ad sepulcrum suum fugiens,] Puer quidam, ætatis teneræ lubrico & coætaneorum ludo seductus, tam didascali sui comminationis, quam propriæ lectionis est oblitus. Sequenti autem die, cum reddendi tempus instaret; formidoque præ oculis ex ignorantia lectionis puerilem memoriam occuparet; quid faceret nihil tutum invenit, qui nec lectionem reddere, neque iræ magistri remedium reperire valebat. Post multas igitur cordis anxietates, incidit in animum pueri, ut fuga pœnam alicujus precibus evitaret. Concito surrexit, aufugit, & ad ecclesiam, in qua S. Erkonwaldi requiescit corpus, pervenit. Prætaxatus autem magister, more solito scholas ingrediens, puerumque non inveniens, ut eum fugisse præsensit, mox devenit ad locum, quo puer ante sepulcrum jacebat, suppliciter orans ad Sanctum. Interim magistro de animadversione facienda obfirmato, placuit puerum reddentem audire; quatenus ex justa ratione, quoties eum deficientem in lectione deprehenderet, toties ei verbera ingeminaret. O nunc infelicem puerum, nisi citius habeat liberatorem clementissimum Erkonwaldum! Ac miro modo, [indeque abstractus,] cum Sancto multa liberationis genera suppeterent, præelegit modum, qui pueri studio & magistri proposito plurimum congruebat. Precibus itaque & meritis præclari Doctoris Erkonwaldi, affuit puero sapientia, quæ aperit os mutum & linguas infantium facit disertas: affuit, inquam, ac divinitus eum edocuit, quod a nullo ante magistrorum audivit. [quam ignorabat lectionē perfecte reddit:] Cum enim puer lectionem sine libro proferre cogeretur; non solum quod magister ejus tradiderat, absque obstaculo atque diminiculo reddidit; verum etiam illud, quod præceptor ejus traditurus fuerat, obstupescente magistro memoriter diuque recitavit. Tunc vero didascalus tandem ad cor reversus, iram remisit, veniamque fugæ puero concessit, atque seipsum, quod Sancto puerum subduxit, neque honorem tanto Patrono dignum exhibuit, graviter condemnavit.
[27] Erat quidam de transmarinis partibus advena, Balduinus nomine & pluribus notus Londoniensibus, qui intolerabiliter igne febrium anxiatus est: [eodem adductus æger,] quæsivit ubique refrigerium medelæ, sed invenire non valuit. Quadam igitur die, dum ministri Ecclesiæ Doctoris gentium, in festivitate b S. Erkonwaldi ad honorem Dei devote concinerent, devote supplicavit, ut ad tumulum ipsius deduceretur; sperans, sicut contigit, sospitatem sibi esse per ejus merita reddendam. Dum ergo allatus esset, secus introitum chori admodum lassus & languidus resedit & obdormivit. Vidit igitur sopitus assistere sibi virum elegantem, cum baculo Pastorali, vestibus nive candidioribus ac Sacerdotalibus indutum; infula mitratum, quemadmodum Episcopi Missam celebraturi vestiuntur, qui perscrutatus est, quid haberet vel cur advenisset. Respondit æger: Domine, molesta febrium passio me fatigat & jugiter torquet; [sanatur ab apparente ipsi Sancto,] & ut remedium consequerer, ad portum salutis & ad sepulcrum Sancti, cujus hodierna die solennitas agitur, confugi. Dicit ei Sanctus: Fiat tibi sicut vis, & sicut credidisti: deinde vero in modum crucis, ante & retro, dextrorsum & sinistrorsum, caput illius molliter ac suaviter comprimens dicessit, signo sanctæ Crucis fronti ejus impresso. Ipse autem febricitans jam sanus, sopore adhuc fluctuans, exclamavit: Domine, Domine, miserere mei, & allevia dolorem meum. Et expergefactus, Levita Euangelium incipiente, propriis viribus surrexit, & oblationem obtulit; prostratusque in terram gratias egit, [quod idem & socio ejus contigit,] & post Missam sospes domum rediit. Audiens vero consodalis ipsius, eodem morbo gravatus, eadem hora bajulatus, inter manus suorum ad sepulcrum Beati viri pervenit; & opitulante ipso eodem modo sanatus est.
[27] Puella ex civibus Londoniensibus, multis diebus languebat febre fatigata, nec ullo genere medendi potuit restaurari; sed Dominus clementissimus hujus morbi remedium ei conferre dignatus est. [Gurantur simili apparitione monitæ puella febricitans,] Nam dilectus suus Erkonwaldus noctu illi visus est astitisse, & in hunc modum sibi sermocinari: Diu excocta es fornace hujus tentationis, non quod aliquo criminali peccato vitam tuam commaculaveris, sed ut in futuro juvenilem petulantiam virga correctionis studeas edomare, moresque maturos imitari: crastina enim die accelera sepulcrum meum visitare; ibique oratura Dominum nostrum Jesum Christum ab hac debilitatis catena liberaberis. Illa quidem tremebunda, cum vellet nomen ejus percunctari, nimius pavor ipsam elinguem reddidit. Hoc servus Dei sentiens, subjecit: Erkonwaldus nuncupor, habens sepulcrum in dextero latere altaris sanctæ Fidis c Virginis & Martyris, quo cum perveneris credens firmiter, sana eris. Cum hoc somnium pater & mater mane ipsa narrante didicissent, nimis hilares effecti Deumque laudantes, in eadem hora filiam suam inter brachia fulcientes, adduxerunt; & ut sanctus Præsul docuerat, juxta mausolæum ipsius eam collocaverunt. Cumque in puncto momenti esset in somnum soluta, statim totius doloris ægritudo evacuata est, & ipsa reddita toto corpore incolumis.
[28] [alia debilis] Filia quædam Deo devota, de partibus Lincolniensibus, elegantis formæ, debilitatis verbere flagellata est, & tandem officium auditus omnino amisit. Parentes ipsius, gravi mœroris fulmine percussi, medicos conduxerunt, ut sospitati redderetur; sed medicorum ars & subtilitas ibi efficaciam invenire non potuit. Statuerunt autem opem divinam experiri, & eam ad limina Sanctorum circumducere, ut multiplicatis intercessoribus curaretur. Quo facto, cum nusquam salutem corporis recuperare posset, ad ultimum deducta est ante tumbam Patroni nostri venerabilis Erkonwaldi Præsulis. Ibi sopita cum expergisceretur, patefactis auribus & sanie guttatim confluente, redintegratur pristinæ sanitati, ad laudem Domini nostri Jesu Christi, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen. d
[29] Mulieris cujusdam manui adhæserat forfex, ita ut manu clausa & digitis palmæ concretis, altera virgarum comprehensa teneretur, altera super digitos exterius tenderetur, arcu forficis super indicem existente. Afflicta sic fuerat per triennium: [& mulier manum contractam habens.] admonita tandem in somnis Londonias profecta est, debilitatis suæ remedium susceptura. Jejuniis igitur, vigiliis & orationibus instanti, in somnis sibi apparuit vir quidam in habitu & gestu Pontificali, consulens ut ecclesiam B. Pauli intraret, ante thecam sancti Pontificis Erkonwaldi divinæ potentiæ clementiam in sua curatione expertura. Credidit mulier, surrexit; & dum mane ecclesiam peteret, ante prædicti Pontificis mausolæum prostrata, miserationis divinæ exspectabat auxilium. Dum vero Processionis mysteria agerentur, surrexerat jam ab oratione, & stans ante sancti Pontificis Erkonwaldi thecam, nisa est orare manibus erectis & oculis: interea multis intuentibus aperta est manus, digitis eminus a palma separatis; ferrum a carne paulatim separabatur, & virgularum altera procul ab altera reducta, cecidit sorfex a manu ejus ante altare; posteaque paulatim plene curatur, ad laudem Domini nostri Jesu Christi, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Notorius, paßim notus: ita autem correxi, ubi erat impressum Notarius.
b Sic restitui sensum in Capgravio taliter distortum: festivitatem & honorem Dei & S. Erconwaldi devote concinerent.
c Colitur S. Fides, Virgo & Martyr Agennensis, totis Galliis celeberrima, 6 vel 19 Octobris.
d Hic videtur finis fuisse: & quod sequitur postea adscriptum esse, sed ab eodem auctore.
DE SANCTO CLEMENTE,
POETA ET CONFESSORE APVD GRÆCOS.
[Commentarius]
Clemēs Conf. & Poeta apud Græcos (S.)
D. P.
Græci, in Menæis excusis & apud Maximum Cytherorum Episcopum, hodie recolunt memoriam Sancti Patris nostri Clementis Poëtæ, [Inter auctores Canonum numerandus;] qui in MS. Synaxario Chiffletiano, Ποιητὴς τῶν κανόνων appellatur. In MS. autem Claromontano ad XXVII Maji datur eidem titulus, Confessoris & Poëtæ. Idem utroque die refertur in MSS. Menæis Iulii Cardinalis Mazarini. Arbitramur Confessorem dici, quod propter fidem plurima sit perpessus, fortasse sub Inconomachis. Aliud de eo nihil reperimus præter hujusmodi distichon.
Τέρψας
ὁ
Κλήμης
γηγενεῖς
ὤδαις
κάτω,
Ἀπῆλθε
τέρψων,
ὧσπερ
ὀιμαι,
καὶ
νόας.
Demulsit odis hic qui terrigenas Clemens,
Abiit, opinor, Angelos demulsurus.
[2] Ante Triodion Græcum, excusum studio & opera prælaudati Maximi, frontalis spectatur icon, titulum libri complectens, ex Ms. Triodii fronte, [licet non expressus in fronte Triodii,] duorum aut trium seculorum ætatem præferente, expressa. In hac trium minorum geniorum & duorum Angelorum majorum atque columnæ locum hinc inde occupantium ministerio, circum titulum ducitur veluti torques annulorum vigintinovem, mutuo se complectentium dependens ex summo uno ornatiorique toreumate, Christum Dominum repræsentante, cum hoc per extimos Angelorum lateralium humeros defluente versiculo,
Ὁι τὰ μέλη πλέξαντες ὑμνῶν ἐνθέων,
Hymnorum modulos hi composuere sacrorum.
[3] Vniuscujusque eorum icon dimidia, proprio habitus & ordinis schemate distincta, intra annulos prædictos cernitur; & ne vaga exerret conjectura, adduntur circum caput nomina, ut solent in nummis: atque ita ex dextro latere descendunt, Germanus, Patriarcha Constantinopolitanus, qui colitur XII Maji, [ubi orthodoxis perperam miscetur Philotheus Patriarcha:] fidei causa sub Leone Armeno Sede sua ejectus: Sophronius, Patriarcha Hierosolymitanus, de cujus opera in restituendis Menæis cum S. Ioanne Damasceno impensa, egimus XI Martii: Philotheus Patriarcha Constantinopolitanus, ab anno MCCCLXII usque ad LXXV ejusdem seculi: sed huic quantumvis magnas laudes accumulet Cantacusenus Imperator, sub quo floruit; eum tamen ut schismaticum & hæreticum merito condemnat Wagnereckius noster in Prolegomenis ad Marianam Græcorum pietatem num. 28; eumque Leo Allatius arguit, quod in Georgium Palamam, Pseudomonachum & Thaboræi luminis assertorem præcipuum, congesserit omnia laudationis capita, quæ aliis Patribus divisim tribuuntur. Esset igitur ab hac sacrorum Poëtarum catena detrahendus Philotheus, neque credo unquam fuisset cum eis numeratus, nisi catenæ illius auctor inventorque extitisset idem Nicephorus Callistus, schismaticus & hæreticus pertinacißimus, qui ipsum Triodion ordinavit auxitque Lectionibus, schisma atque hæresim docentibus & confirmantibus, quas merito miratur dictus Leo Allatius hactenus sine censura manere, & Græcorum Catholicorum ecclesiis permitti, cum gravi scandalo simpliciorum. Sed hæc majori tribunali discutienda permittamus & Hymnographorum pertexamus catenam.
[4] Philotheo succedit Andreas Cretensis Archiepiscopus, de quo tamquam magni Canonis pœnitentialis auctore, quædam diximus II Aprilis agentes de S. Maria Ægyptiaca. Colitur IV Iulii aut Iunii. Quintus in hoc dextri lateris ordine Joannes Euchaitarum Metropolita est; [& alii ignotæ ætatis ac fidei;] cui, hactenus ignotæ nobis fidei & ætatis scriptori, Allatius in sua de Simeonum scriptis Diatriba varia Sanctorum encomia attribuit, Metaphrasti perperam adscripta; ex quibus duo potißimum optaremus nancisci, quibus continentur Vitæ cujusdam S. Dorothei Iunioris & S. Eusebiæ in Euchaitis, ut si probatæ fuerint suum eis locum in opere nostro demus. Sequitur Georgius Nicomediæ Archiepiscopus. Huic etiam varias panegyres, ad Metaphrasten imperite traductas, restituit idem Allatius pluribus de eo agens in Diatriba de Georgiis: quo autem vixerit tempore, necdum comperimus. Proximi Georgio & inter Episcopos ultimi notantur Methodius, Cyprianus, Anatolius: omnes nobis ignoti; quis enim postremo loco relatum, credat esse S. Anatolium, [De omnibus scripsit Leo Allatius,] sub Theodosio Iuniore Constantinopolitanum Patriarcham? Primum liceret verosimilius credere esse eum, qui sub S. Theodora orthodoxiam restituit; sed tunc debuisset præponi Philotheo & ceteris intermediis. Claudunt porro hanc seriem scriptores ex ordine seculari quinque Leo Despotes, Leo Magister, Basilius Pegoriotes, Justinus, Sergius: de quibus nihil docere possum.
[5] Catenam prælaudatam in sinistro latere implent ex ordine monastico scriptores quatuordecim. In his nobis cogniti sunt, Joannes Damascenus, & cum hoc pariter educatus Cosmas, postea Maiumæ Episcopus, de quo agemus XIV Octobis; Joseph, communiter Hymnographus dictus, cujus vitam dedimus III Aprilis; Theophanes, cognomento Graptus, ob frontem contum liosis versibus ab iconomacho Theophilo exaratam, qui XI Octobris solus & rursum cum fratre Theodoro XXVII Decembris commemoratur. Ceteri nobis ignoti sunt, Byzantius, Stephanus Hagiopolites, [& Clementis inter alios meminit.] Georgius Siceliotes, Simeon, Philotheus, Arsenius, Babylas, Ephræm Cariæ, Andreas Pyrrhus sive Rufus, & Studites. Quis autem hic per antonomasiam ita dictus? An magnus Theodorus? At inter primos locari merebatur. Infra omnes & quasi geminæ seriei vinculum ponitur Casia, dubites matronæ instar an Abbatissæ velata: & a nemine alio quod sciam nominata, nequidem a Leone Allatio in Dissertat. I de libris ecclesiasticis Græcorum pag. 82, ubi septuaginta & unum Hymnographos enumerat, de quibus præfatur nimis fuse egisse se in tractatu de Melodis Græcorum. Est inter eos etiam is, cujus causa hæc tractavimus, Clemens, nominatus immediate post nobiles Confessores Andream Cretensem, Josephum & Theodorum Studitas, Stephanum Sabaitam, Theodorum Siceotam, relatus ante alios, etiamque ante Simeonem Magistrum & Logothetam, quem alias Metaphrasten dicimus, & qui saltem seculo X obiit. Quæsivimus diligenter undenam haberi posset iste Allatii tractatus: sed neque Romæ neque Parisiis, ubi notiora quam alibi sunt eruditißimi viri opera, quidquam de eo compertum habent, qui pleraque ejus se nosse putant: multi etiam negant tali titulo quidquam ab illo vulgatum. Sed id ipse nimis clare asserit, quam ut poßit negari, in Diatriba de Georgiis ad nomen Georgii Siculi, ubi quædam a se prætermitti excusat, cum id, inquit, in tractatu meo de Melodis Græcorum latius peregerim, ne sæpius eamdem Cantilenam canere videar. Ipsum igitur si novit aliquis, suggerat obsecro quæ de Clemente sunt.
DE B. HILDEGARDE REGINA,
CAMPEDONÆ IN SVEVIA.
AN. DCCLXXXIII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Hildegardis, uxor Caroli Magni Imperatoris (B.)
Auctore D. P.
§ 1 Vitæ sanctitas, inventio ipsius & filii Ludovici Pii, utriusque cultus.
Non tantum Beatam, sed, Beatissimam Reginam Hiltegardam, appellat Theganus coævus, Chorepiscopus Trevirensis, qui de gestis Ludovici Pii Imperatoris, filii ejus, libellum conscripsit. Vtriusque corpora simul refossa anno circiter DCCCCLXIII & publicæ venerationi exposita fuere: eorum autem sanctitatem, probavit Deus miraculorum multitudine, [Acta seculo 15 collecta,] de quorum principalioribus & in veritate efficacioribus monachus quidam Campedonensis in Suevia (ibi enim sacra ista pignora servantur) opusculum valde antiquum ad rescribendum atque renovandum accepit anno MCCCCLXXII, cui de Hildegardi matre & Ludovico filio ex jam dicto Thegano initium addidit per modum vitæ, eidemque fundationem intexuit sui Campedonensis monasterii, originem referentis ad prælaudatam Reginam. Quæ ex antiquo isto opusculo habuit, gravia sane & fide omni dignißima sunt; utpote ab eo scripta, cujus ætate & inventa sunt corpora & miracula patrata. In iis quæ seculū octavū spectant, [dantur ex MS.] quo necdum invaluerat apud scriptores usus signandi res gestas per annos Christi, mirum nihil est si erraverit aliquando, scriptor melior quam chronologus. Errores corrigent Annotata nostra, quibus illustrabimus prædicta Acta; hæc autem damus a Ioanne Gamansio nostro descripta ex Codice Blauburnensis in Suevia monasterii, circa annum MC ad Blavi fontes constituti, in diœcesi Constantiensi.
[2] [Obiit ipsa in Vigilia Ascensionis, ad Mosellam;] Obiisse illam anno quintodecimo regni Caroli Regis, Christi DCCLXXXIII, in Vigilia Ascensionis Dominicæ, pridie kalendas Maii, antiquiora omnia chronica pari consensu affirmant. His adstipulatur cycli Paschalis, & litteræ Dominicalis ratio, quæ cum fuerit E, Pascha vero celebratum sit XXIII Martii, apparet ultimum Aprilis cum dicta Vigilia concurrisse. Obiit autem in Theodonis-villa ad Mosellam, ubi Rex Carolus, in Saxoniam cum exercitu ire disponens, Natalis Domini & Paschatis festa celebraverat, & tunc cum tota Curia subsistebat. Corpus Metas, proximam urbem, [Metis cum filiabus sepultæ] adverso flumine subvectum, in B. Arnulfi oratorio requievit, teste Paulo Warnefridi Foro-juliensi Diacono in gestis Episcoporum Metensium, a se compilatis intra proximos ab ea morte annos. Pro eo enim quod a præfato Arnulfo Pipinus & Carolus Reges originem ducerent, suorum ibi carorum defuncta corpora posuere. Nam ibi humatæ sunt duæ Regis Pipini filiæ, quarum una Rothaid, altera Adelaid appellata est. Ibi quoque & Junioris Regis Caroli duæ nihilominus tumulatæ sunt natæ, scilicet Adelaid & Hildigard: quæ Hildigard, maternonuncupata nomine, matrem morientem citius subsecuta est. Harum omnium epitaphia, inquit idem Paulus, a nobis jussu gloriosi Regis composita, ut de eis liquido constet lectori, subtus annotare curavi. Hildegardis autem Reginæ epitaphium (quod Alcuino tribuendum non censuisset Baronius, si ipsum in suo fonte legere potuisset) hujusmodi est.
[3]
Aurea quæ fulvis rutilant elementa figuris, [epitaphium condit Paulus Diaconus,]
Quam clara extiterint membra sepulta docent.
Hic Regina jacet, Regi præcelsa potenti
Hildegard Carolo quæ bene nupta fuit.
Quæ tantum claræ transcendit stirpis alumnos,
Quantum, quo genita est, Indica gemmasolum. [commendans ejus formam,]
Huic tam clara fuit florentis gratia formæ,
Qua non occiduo pulchrior ulla foret:
Cujus haud tenerum possunt æquare decorem,
Sardonyx Pario, lilia mixta rosis.
Attamen hanc speciem superabant lumina cordis,
Simplicitasque animæ interiorque decor.
Tu mitis, sapiens, solers, jucunda fuisti, [virtutem,]
Dapsilis, & cunctis condecorata bonis.
Sed quid plura feram, cum non sit grandior ulla
Laus tibi, quam tanto complacuisse viro?
Cumque vir omnipotens, sceptris junxisset avitis
Liniferumque Padum, Romuleumq; Tibrim,
Tu sola inventa es, fueris quæ digna tenere [matrimonium,]
Multiplicis regni aurea sceptra manu.
Alter ab undecimo rursum te sustulit annus,
Heu genitrix Regum! heu decus atque dolor!
Te Francus, Suevus, Germanus, & ipse Britannus,
Cumque Getis duris plangit Ibera cohors.
Accola te Ligeris, te deflet & Itala tellus, [& mortem omnibus lamentatā.]
Ipsaque morte tua anxia Roma gemit.
Movisti ad fletus & fortia corda virorum;
En lacrymæ, clypeos inter & arma, cadunt.
Heu! quantis sapiens & firmum robore semper
Ussisti flammis pectus herile viri.
Solatur cunctos spes hæc, sed certa, dolentes,
Pro dignis factis quod sacra regna tenes. [Cœpit primum coli Campedonæ]
[4] In hoc brevi epitaphio habes multa de vita ac virtutibus Hildegardæ, quæ amplam scribendæ vitæ materiam præbuissent, si statim a morte miraculis claruisset, Sanctis annumerata. Sed reservabat Deus divinitus testatæ sanctitatis certitudinem Campedonensibus, qui neque matris neque filii Ludovici corpus (nam & hunc Metis a Drogone Fratre, Metensi Episcopo, sepultum fuisse constat ex auctore Vitæ coævo) impetrassent facile a Metensibus, si eos hi tunc inter suos habuissent Patronos. Quandonam autem impetrarunt illi? Ipsi quidem volunt, apud se statim a morte tumulatos, juxta extremam eorum voluntatem. [eo translata cum filio post an. 854,] Sed hoc facile fuit post octo secula persuaderi monachis, multiplici ruina incendioque per Hunnos ante annum millesimum vastatis, & nulla antiqua monumenta habentibus, quibus melius edocerentur. Existimo translationem factam sub quinto monasterii Abbate Conrado, circa annum DCCCLIV electo, de quo dicit Bruschius, quod puteum in arce Hillermontana fodiens, ferream ibi arcam invenit gentilitiis numismatibus, aureis & argenteis, aliisque ornamentis refertam, quibus constructa templa eleganter studioseque decoravit: qui enim repertos feliciter thesauros ad tam pios convertit usus, credibile est haud minus studiosum fuisse in thesauris pretiosioribus conquirendis. Credo etiam curæ fuisse Lotharii Imperatoris primogenito Ludovico, cum titulo Cæsaris Italiam Germaniamque & mediam inter has Sueviam poßidenti, ut in sua ditione acciperet præclara avi proaviæque deposita; Maxime si sepulturæ locum vere elegerat Campidonæ Hiltegardis, aut saltem elegisse dicebatur ab iis quorum ipsa fundaverat monasterium.
[5] [refossa seculo 10:] An ex tunc eis cœperit cultus aliquis ecclesiasticus adhiberi, non habeo unde asseram. Tutius videtur illius initium sumere ab inventione facta sub Alexandro Abbate, seculo X, idemq; tempus attribuere miraculis ipsam secutis: quando etiā arbitror plumbeæ lamellæ, intra lipsanothecam reponendæ, inscriptos versus, quos ævi illius barbariei convenientes recitat Bruschius:
Annis decursis octingentis octogintaque tribus,
Busto in hoc bustarii felicē bustarunt Hildgardim:
Quæ variis claret signis Dei vigore in multis.
Cujus in pace Sancta requiescat anima. Amen.
Ipse quidem eos sic recitat, tamquam una cum corpore in ipsius tumulo repertos, cum primum ille post ruinas detegeretur; imo tamquam in ipsa corporis tumulatione descriptos: sed hoc, resellit styli barbaries indigna Carolo politioris litteraturæ tam studioso: illud, expresse negat Actorum Campidonensium scriptor, asserens, quod in exciso lapide, qui capiti subjectus erat, solum hoc breve sed sufficiens epitaphium legebatur, Hyltegardis Regina.
[6] [Huic eodem in scrinio junguntur ossa filii,] Quo indicio cognitum fuerit Ludovici Pii corpus, non indicat; nisi quod in capite ejus glorioso inventa sit corona de aurifrigio pretioso. Quibus narratis, Colliguntur, inquit, Pii Regis beatæ Reliquiæ, & maternis ossibus in uno sarcophago, separatim tamen, apponuntur, pari cum illis veneratione colendæ; quemadmodum & cultas esse indicant vota miserorum, subsequenter descripta; & miracula exhibita, matrem cum filio invocantibus. Theganus, ipso adhuc vivente scribens, laudat eum, quod, licet erat minor natu, erat tamen optimus filiorum Caroli, qui ab infantia sua timere Deum & amare didicerat, & quidquid super se habebat semper propter nomen Domini pauperibus distribuebat. Interim Raderus in Bavaria pia pag. 15 asserit trigesimo a morte anno apparuisse filio Ludovico Germaniæ Regi, & auxilium petiisse quo purgatorii flammis eximeretur. Quam fidem id mereatur viderint alii. Walafridus Strabo, qui post annum DCCCXL, quo defunctus est Ludovicus, solis novem annis superstes fuit, Thegani opusculum in capitula distinguens distinctumque rescribens, id se facere dicit, quia sanctæ memoriæ Ludowici Imperatoris gesta & laudes sæpius audire cuperet vel proferre. [a singulari pietate laudati,] Auctor Vitæ coævus maximarum virtutum ejus ac summæ mansuetudinis exempla legenda offert, & Sanctum imprimis transitum describit, in quo conversa acie in sinistram partem, indignando quodammodo, virtute quanta potuit dixit bis, Hutz, Hutz, quod significat, Foras foras. Unde patet inquit, quia malignum Spiritum vidit, cujus consortium nec vivus nec moriens habere voluit. At vero elevatis ad cælum oculis Angelorum agmina ad se venientia intuens conspexit; quantoque illuc minacius intuebatur, tanto huc lætius intendebat; ita ut nihil a ridente differre videretur. In talibus ergo vitæ præsentis terminum sortitus, ad requiem feliciter, ut credimus, commigravit. Posteritas omnis eumdem non aliter quam Pium nuncupavit, quod etiam Synodi Parisiensis atque Meldensis post mortem celebratæ sequuntur: Bruschius denique de Nerico Abbate XXXVI agens, dicit ei ab Henrico VI anno circiter MCCLX donatam silvam ea lege, ut ei quæ jam extabat & vehementer placebat turri, alteram adderet in memoriam utriusque Patroni, quarum una adhuc hodie S. Hildegardis, altera S. Ludovici turris appellari solet. Quem tamen extra Campidonense vulgus Sanctum appellat nemo, non audemus titulo scriptoribus in usitato indigetare: & Vitam volentes legere remittimus ad tomos Francicorum du Chesne. Sanctum tamen quia dixit nemo, neque nos dicere præsumimus.
[7] Matri prænomen & titulum Sanctæ apponi etiam in Chronico Mindensi & Andecensi, [Cultus etiam apud San Gallenses.] testatur Raderus in Bavaria Sancta. Crusius in annalibus Suevicis parte 1 lib. 12 cap. 6, allegato veteri MS. Germanico, asserit Pridie kalendas Maji ferias ei celebrari solitas a Sangallensibus, quod miracula ibi fecisse, & contra pestilentiam protectrix esse credita sit. Idem ait, Commemorantur etiam quædam miracula S. Hildegardis ei, non pro Deo (ut calumniatur homo hæreticus) sed propter Deum ejus interceßione ad talia facienda invocatum, [& miracula,] tributa; quorum duo, ex propriis quibusdam & valde accuratis monumentis, quantum dignoscimus, accepta, dabimus ad calcem Actorum, cum titulo Beatissimæ incipientium ac finientium.
§ II Matrimonium SS. Caroli & Hiltegardis: hujus maternum genus ex Suevis: paternum an ex Francis?
[8] Qvod ad matrimonium SS. Caroli & Hildegardis attinet, eo non leviter scandalizatum fuisse S. Adelardum, Caroli Consobrinum, vidimus in Vita ejus II Ianuarii; ubi coævus auctor & in regimine Abbatiæ Corbejensis successor, [Iuratam Longobardæ fidem non servari indignatur S. Adelardus,] Paschasius Rathertus, ita loquitur num. 7. Cum Carolus Desideratam, Desiderii Longobardorum Regis filiam, repudiaret, quam sibi dudum etiam quorumdam Francorum juramentis petierat in conjugium, nullo negotio persuaderi potuit Beatus, dum adhuc esset tiro palatii, ut ei quam vivente illa Rex acceperat, aliquo communicaret servitutis obsequio: sed culpabat modis omnibus tale connubium, & gemebat puer beatæ indolis, quod & nonnulli Francorum Deo essent perjuri, atque Rex illicito uteretur thoro, propria sine aliquo crimine repulsa uxore: qui nimio succensus zelo, elegit plus seculum relinquere adhuc puer, quam talibus admisceri negotiis. Ita ille. Sed scandalum fuit ignorantiæ puerilis, nescientis aut non credentis licitam esse dissolutionem matrimonii necdum consummati: [non discernens inter conjugium ratum & consummatum:] quod, ut nunc paßim docent Canonici juris periti omnes (modo dispensatio ecclesiastica interveniat, cujus potestas pro ejusmodi ad solos Pontifices Romanos hoc tempore est restricta & sæpius in actum deducta fuit) ita olim quoque opinatos viros Sanctos & magnos, tum aliis exemplis doceri potest, tum illo imprimis notabili S. Ethelredæ, quæ tum in propriis Actis 23 Iunii dandis, tum in Vita S. Wilfridi ad 24 Aprilis illustrata num. 30, laudatur mariti Ecfridi Regis cupiditati per annos 12 constanter restitisse, & Deo votam virginitatem tandem intulisse in monasterium, libero ad alias nuptias relicto conjuge. Verum uti nunc Theologorum scholasticorum multi negant posse ejusmodi matrimonia solvi etiam per summum Pontificem: ita forte etiam tunc idem negabant plurimi.
[9] [quali etiam ante Longobardicas nuptias obligatos Reges indicat Papa.] Inter hos plurimos videtur fuisse ipse Stephanus Papa: nam in epistola quam simili in causa, prius quam Desiderii filia uxor duceretur, scripserat Carolo & Carolomanno Francorum Regibus, sic loquitur; Nostræ perlatum est notioni, quod Desiderius Longobardorum Rex vestram persuadere dignoscitur Excellentiam, suam filiam uni ex vestra fraternitate in conjugio copulari: quod certe si ita est, hæc proprie diabolica est immissio, & non tam matrimonii conjunctio, sed consortium nequissimæ adinventionis esse videtur. Causam subjungit: Etenim jam Dei voluntate, conjugio legitimo, ex præceptione genitoris vestri, copulati estis, accipientes de eadem vestra patria, scilicet ex ipsa Nobilissima Francorum gente, pulcherrimas conjuges, & earum vos oportet amori esse annexos. … Quapropter B. Petrus … firmiter excellentiam vestram per nostram infelicitatem obtestatur … ut nullo modo quispiam de vestra fraternitate præsumat filiam jam dicti Longobardorum Regis in conjugium accipere,… nec vestras quoquomodo conjuges audeatis dimittere. Denique si quis inquit contra hujusmodi adjurationis seriem agere præsumpserit, sciat se anathematis vinculo esse innodatum. Quis non videat etiā antequā Desiderii filia duceretur, [quæ tamen contractæ sunt] conjugii sed necdum consummati fide obligatum fuisse Carolum, quam tamen nec ipse neque Proceres regni indissolubilem esse crediderint, cum de Longobardicis nuptiis tractaretur? Quia tamen primæ illæ cum Francicis uxoribus nuptiæ, forsitan inter absentes ex parentum auctoritate contractæ & necdum actuali sponsarum traductione solennizatæ, minus in notitiam atque ora vulgi incurrebant, ideo earum dissolutio minus obnoxia fuit generando pusillorum scandalo: quin etiam fieri potuit, ut easdem omnino ignoraverit Adelardus etiam tunc puer: sed Longobardicas illas, tanto legatiorum strepitu conciliatas ipsaque sponsæ traductione quadamtenus completas, ignorare nulla ratione potuit. Quod tamen ad vinculum pertinet, nibilo arctius posteriores illæ quam priores stringebantur; quo minus, magna publicæ utilitatis causa interveniente, solverentur. Et primus quidem Carolomannus, [primum a Carolomanno ducta Gerberga,] Pontifice vel dißimulante vel interpositum anathema palam tollente, Gerbergam Desiderii filiam uxorem duxit, primo sui regni anno, ex eaque mox geminæ prolis factus est pater. Serio deinde cœperunt laborare Franci, ut Longobardos cum Romanis reconciliarent; itaque essent expeditiores perdomandis Saxonibus, qui identidem occasione bellorum Italicorum utebantur ad jugum excutiendum. Ergo Bertrada Regum mater, quam alii contractius Bertham nominant, in hoc etiam gratificari volens filio, uxoris causa Longabardis faventi, cum Carlomanno (ut scribit Eginhartus in Annalibus) apud Salusiam locuta, pacis causa in Italiam proficiscitur; [& placato Longobardis Papa] peractoque propter quod illuc venerat negotio, adoratis etiam Sanctorum Apostolorum liminibus, ad filios in Galliam revertitur. Quomodo autem suum illa negotium egit? Audi vetustißimorum Annalium fragmentum, quod nunc Reginæ Sueciæ est, subjectum Chronico Nibelungi, nec ultra annum DCCCLVI perductum. Anno DCCLXX fuit Berta Regina in Longobardia ad Placitum contra desiderium Regem: & redditæ sunt civitates plurimæ ad partem S. Petri. Viden pacem inter Longobardos & Romanos constitutam, atque adeo nihil obfuisse, quo minus cum bona Pontificis gratia etiam Carolus uxorem e Longobardis acciperet? Quomodo enim alias Romam adire voluisset Regina, si id erat factura in reditu, quod egisse credens Baronius, existimat præcitatem Stephani Papæ Epistolam nunc demum esse scriptam? [etiam a Carolo ducta Desiderata,] Melius igitur ante biennium scriptam statuimus; nunc autem, annuente etiam Pontifice, factum, quod juxta prædictum fragmentum, Berta eduxit filiam Desiderii in Francia, Carolo primogenito desponsandam, sicut pacta fœderis juramento confirmati promittebant Desiderio, hujus affinitatis ac speratæ per eam securitatis intuitu ad tot civitatum restitutionem inducto.
[11] Hæc ita gesta ne mox irritaret Carolus, fecit Italicæ pacis respectus, & matris, cujus erat observantißimus, reverentia. Passus est igitur Longobardam uxorem sibi jungi matrimonio: sed qui in prius contracto cum Franca vinculo per conjugalem copulam adstringendo non festinaverat, in hoc secundo fuit etiam lentior; vel quia per se abhorrebat ab extranea muliere; vel quia Pontificis monita antedicta altius in animam ejus descenderant; [qui ea brevi remissa] vel alia quapiam de causa (nec enim vulgo proditam Eginhartus scribit, & in hac una Carolum matri displicuisse fatetur) ac denique exacto anno intactam patri remisit filiam. Bertham vocant multi, sed, ut existimo, decepti a Chronicis quibusdam perperam scriptis, quale est illud editum a Pithœo, ubi sic legitur: DCCLXX Bertham Reginam, filiam Desiderii Regis Longobardorum, Carlomanno filio suo conjugio sociandam, de Italia adduxit. Vide perturbatam syntaxim verborum & sic corrige: Bertha Regina, filiam Desiderii Regis Longobardorum, Carolo filio suo conjugio sociandam, de Italia adduxit: Correctioni huic Annales editi a du Chesne tom. 2 Francicorum ad stipulantur. Primi sic habent, DCCLXX Bertha duxit filiam Desiderii Regis Longo bardorum in Franciam. In secundis dicitur, Hoc anno Domna Bertha fuit in Italia, propter filiam Desiderii Regis, & redditæ sunt civitates plurimæ S. Petri. Vitiose etiam in Pythœanis illis pro Carolo scriptum esse Carlomanno apparet ex verbis mox sequentibus, Carlomannus Rex decessit II Nonas Decembris … uxor ejus & filii in Italiam pergunt: ecce jam uxorem & filios habebat Carlomannus, ad illum igitur tunc non deducebat novam uxorem Bertha, sed ad Carolum. Quo autem appellatam nomine? Id alibi hactenus obliteratum offerre videtur S. Adelardi Vita, & ex paterno nomine appellare Desideratā, quod nos olim fugit, cū istam Vitam edebamus, & ut ceteri credebamus vocē illā adjective accipi. Bruschius quidē Hermēgardis nomē suggerit, in Genealogia Caroli Magni, quā ex probatissimis auctoribus profitetur: sed ea cum fabulas nullas respuat, non plus in hoc nomine fidei meretur, quam in Galiena Hispana, Galastriæ Toletani Regis filia: quæ ante Longobardam fuerit Carolo desponsa.
[12] [Hildegardim ex Suevis sumpsit,] Dissolvimus jam, quantum ego quidem existimo, nodum, qui Baronio hæc tractanti indissolubilis videbatur, & Vitam S. Adelardi atque Epistolam Stephani Papæ, obscuram utramque si nudus verborum sonus spectetur, ostendimus sibi invicem suffragari, si de matrimonio non consummato intelligantur ut debent; ac proinde nec ipsas sibi invicem, neque matrimonio Hildegardis adversari, quo minus dissolutis prioribus legitimum fuerit; & S. Adelardi zelum merito nimium appellatum a Paschasio Radberto. Quod tamen ipsa Hildegardis, ea fuerit cui a patre desponsum Carolum scripsit Stephanus, non ausim asseverare. Hic eam acceptam ait ex ipsa nobilissima Francorum gente: Hildegardim autem dicit Eginhardus, fuisse de gente Suevorum præcipuæ nobilitatis feminam; Theganus puellam appellat nobilissimi generis Suevorum, quæ erat de cognatione Gothefridi Ducis Alamannorum. Sed hæc nobilitas ut infra constabit tota fuit ex parte matris; [fortasse primam suam sponsam;] quæ amplißimarum in Suevia posseßionum heredem filiam relinquebat. Patrem, quem nominat nemo, cur non licebit Francum credere, & sic in proprio sensu accipere verba Stephani Papæ, atque ad prima vota reversum Carolum opinari? Ita hoc conjugium undequaque sanctißimum ac justißimum fuerit, & immerito ægre tulerit Bertha Regina, morem sibi non geri a filio in retinenda quam adduxerat Longobarda. Nam quod attinet ad iurisjurandi religionem, quo Desiderio Regi obstricti tenebantur Francorum Proceres, qui Reginam matrem in Italia comitati tali pactione obtinuerant restitutionem Ecclesiæ debitam; hac vel non adstringebatur Carolus, sine cujus expresso consensu non fuerat usque eo progrediendum; vel eam solverat Romanus Pontifex, propter grandia damna ex tali conjunctione imminentia; vel denique ipse Carolus judicavit exinanitam, Desiderio non satis fideliter pacem cum Romanis servante; aut etiam elisam credidit a priori atque adeo potiori Hildegardis jure, si ipsam vivente patre uxorem acceperat. Celebratum est autem felicißimum hoc matrimonium anno DCCLXXI jam adulto, atque ita obiit Hildegardis anno conjugalis vitæ duodecimo, prout indicat hic Epitaphii versus,
Alter ab undecimo rursum te sustulit annus.
[13] [natam, non an. 733.] Idem epitaphium, dum in ea laudat & florentis formæ gratiam, & tenerum decorem; comprobat verba Thegani, puellam potius appellantis quam feminam; erroris autem gravis convincitur Genealogia Hildegardis, contexta a Bruschio, ubi hæc nata dicitur in arce Andecensi, ipsa die S. Sabinæ, id est XXIX Augusti, anno DCCXXXII. Quam enim insulsum est, florentißimo Regi, atque per fratris mortem totius Francici regni monarchæ, & quod caput est, necdum annos triginta nato, conjungere mulierem quadragenariam? Sed quid ego ratione evincere nitor, quod ipsa res comprobat? Vt enim de Gertrude, Bellixandra & Imma, fabulosa Eginharti portatrice ac deinde sponsa, taceam, quas ceteris ex Hildegardi liberis adnumerat Bruschius; constat Reginam beatißimam, intra duodecim quos diximus annos novem omnino proles Carolo genuisse; & uno quandoque partu geminas; mares quatuor, feminas quinque, [sed circa 853;] de quibus infra agetur in Vita. Dicamus igitur natam circa annum DCCLIII, primæ pubertatis puellam, & quæ copiosæ propaginis spem de se faceret, adamatam ei Regi, qui nisi regnorum successores ex se gigneret, recens novæ stirpis dominatus, per Merovingicorum Regum dejectiouem introductus, deficiebat; & Regnum maximis turbis tumultibusque relinquebat obnoxium. Sane Epitaphii auctor talem, non dico nubentis, sed morientis formam laudat, quæ facile persuadeat Hildegardim vix triginta annorum fuisse cum obiit.
[14] [neque ex matre Regarde Bavara] Porro sicuti fabulosis illis quibus Munsterus & Bruschius usi sunt monumentis, & jam circa nativitatis annum de fallacia convictis, nihil credimus circa locum aut diem natalem; sic multo minus eisdem fidimus circa Hildegardis genealogiam, qua ipsam Hildebrandus, Sueviæ Dux, ex Bavara uxore Domina Regarde dicitur genuisse. Thegani, rem suo ævo notißimam narrantis, major apud nos fides est, sic autem ait: Gothifredus Dux genuit Houchingum, Houchingus genuit Nebi, Nebi autem genuit Immam, [sed ex Imma Sueva.] Imma vero peperit Hilthigardam beatissimam Reginam; idque verosimiliter ex conjuge Franco, sed propter uxoria apud Suevos latisundia inter illo, habitante, ut propterea ex Svevis potius quam ex Francis assumpta Hildegardis dicatur: nulla autem ratione appareat, quo jure Raderus Bavaricam matrem illi adscripserit, contra tam expressam tam antiqui & coævi scriptoris auctoritatem. Germanici sane, quos allegat Scriptores, recentes omnes, non modo non sunt nobis in hac re certißimi testes, sed nec audiendi quidem: litteræ vero Alberti, IV Bojorum Principis, quibus Campodunensis cœnobii tutelam, ab ipso Cœnobiarcha & contubernio illius toto rogarus, se recipere testatur; in quibus etiam non solum Hiltegardis de sanguine Bojorum nata scribitur, sed ipsum etiam monasterium in gratiam Bojariæ. Principum constitutum, ipsosque Principes Bojorum hereditarios cœnobii curatores & administros esse: hæ inquam litteræ, anno MCCCCLXXXII scriptæ, nimium sunt recentes, quam ut tam antiquo juri absque alia probatione adstipulentur.
[15] Fuerit hoc monachorum inventum, post Suevorum Ducum ac Patronorum suorum extinctam posteritatem (nam ad hos totum jus Patronatus pertinuit, [de Bavara confictum videtur circa an. 1482] saltem ab anno DCCCCLXIII) ambientium tutelam Ducum Bavarorum. Quod autem suggesserunt hi, id quoniam gloriosum sibi videbatur, citra ulteriorem probationem facile fuit persuadere Bavaro ejusque ministris, ut tam antiquos & speciosos novæ tutelæ titulos in diploma desuper conficiendum referrent. Inventum fuisse tunc recens conceptum, non tantum probat auctor Actorum anno MCCCCLXXII, id est ante decennium descriptorum, fundationis Campedonensis historiam, [quod anno 1472 adhuc ignorabatur:] qualis tunc narrabatur, prolixe referens, absque ulla Bojorum Principum mentione; sed multo clarius idem evincit diploma istud, quod apud Munsterum pag. 561 & ex hoc apud Raderum parte 2 pag. III totum legere est: confictum illud quidem, sed tamen confictum seculo IX aut X, ad stabiliendum titulum monasterii Imperialis, sub nomine ipsius Caroli Imperatoris, ipsum in suo suorumque successorum mundiburdio sive defensione fore constituentis, & præcipientis, ne quis publicus Judex, neque Dux, neque Comes &c. Plura noluit Munsterus describere, [& multo magis circa an. 900.] ad finalem diplomatis clausulam properans: satis tamen dedit ut intelligeremus, primo ab omni alterius cujuscumque subjectione exemptos se credi voluisse monachos Campidonenses, ab ipso suæ institutionis exordio; deinde eosdem Hildegardis matrem non aliam tunc quam Suevam agnovisse, cum dicitur cœnobio ipsi tradidisse, quidquid in pago Ilergowe & Augusgowe & Albogowe materna hereditate legitime obtinuit. Hæc enim omnia erant in Suevia.
§ III Fundatio & restauratio Campedonensis Cœnobii.
[16] In Bavariæ, versus Rhetiam procurrentis, Sueviæque confinio, ad Iberum amnem Campidona conspicitur, Imperiale oppidum & monasterium, Kampten vulgo dictum; cujus Abbates Principum postea titulum assecuti, numerantur inter quatuor Abbates Imperii. [Carolinum diploma supposititium esse,] De hujus monasterii crebra per Hunnos expilatione eversioneque jam quædam superius attigimus, neque dubitamus quin istis aliisve casibus perierint antiqua omnia documenta. Horum defectum suppleturi posteri, pro more noni decimique seculi, descripserunt diploma, cujus jam facta est mentio, hoc exordio In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis. Carolus divina favente Clementia Imperator Augustus, quo diplomate inducitur declarare, qualiter ob interventum sanctissimi Patris Adriani Papæ, ac supplicem rogatum dilectæ conjugis Hiltegardæ, nec non propter nobilem & fidelem famulatum Joannis, Augiensis & S. Galli reverendi Abbatis, ejusdemque Episcopi Constantiensis precem, ob meritum Rudangi Metensis Episcopi, & Sturmii Vuldensis Abbatis, seu ceterorum Principum innumerabilium, Andegarium quemdam nobilem, magnæ religionis virum, in primum Campedonensis cœnobii ad regularem disciplinam instructorem assumpsit; & in eodem loco Campedonensi (qui ab eodem in honorem sanctæ Dei genitricis Mariæ constitutus est, situs in pago Ilergow) Abbatem eum confirmavit, & a Papa Adriano in sancto die Pascha consecratum, pretiosissimis sanctorum Martyrum Gordiani & Epimachi corporibus donatum, in suam Abbatiam honeste transmisit. &c. In fine additur consuetum nominis Carolini monogramma, & signum Domini Caroli serenissimi Imperatoris Augusti, quod Amelbertus Cancellarius ad vicem Luperti Archicancellarii recognovit, Data ab Incarnatione Domini DCCLXXIII, Indictione XI, anno vero Regnipiissimi Caroli VI, Imperii I. Actum Romæ in sancto die Paschæ, in ecclesia S. Petri, coram Adriano Papa & multis aliis Principibus, in Dei nomine. Amen.
[17] In hoc instrumento (cujus originales litteras, nec vetustiores alias in vita sua visas lectasque sibi gratulatur Munsterus) nolo notare vitia, [communia, probat ætas S. Chrodegangi Ep. Metensis] aliis similiter suppositis communia, quæ ex Tractatu præliminari ad Tomum secundum cognitu obvia unicuique jam sunt: solum indicare lubet propria, eaque non omnia, sed præcipua. S. Chrodegandi Metensis Episcopi (qui hic inepte Rudangus scribitur) historiam omnem explicuimus VI Martii quo colitur, & anno DCCLXVI obiisse ex Paulo Warnefridi probavimus, utique annis quinque priusquam Hildegardim Carolus duceret. Quem vero non offendat annus Imperii primus & Imperatoris Augusti titulus, quasi hæc locum habuerint ante coronationem, anno dumtaxat DCCC factam a Leone Papa. Denique Pascha anni DCCLXXIII fingitur Carolus celebrasse Romæ, qui solum excunte autumno in Italiam transiit; continuataque per hiemem totam obsidione, dum expugnatio munitißimæ ac Regiæ urbis procederet lentius, uxorem secum duxit Romam anno DCCLXXIV, actisque Paschalibus ad Papiam rediit, ubi puerperio levata Regina est, Rex vero capta demum urbe cum ipso Rege Regina ac liberis, & reliqua Lombardia in potestatem redacta, primum sui in Italia regni annum numerare potuit non tamen numeravit, exorsus id primum facere post adeptum nomen Imperatoris.
[18] [& titulus Imperatoris ipseque annus 773.] Hæc eo explicanda fuerunt, quo intelligeretur, unde Actorum auctor hauserit errores, quos in principio diximus venia dignos; quia infelici seculo XV non erat qui posset talia dijudicare aut fictionis habere suspecta. Corrigendus autem nobis fuit, ne in ipso limine lector offenderet, & Regis Reginæque tituli ponendi, ubi Imperatorem ille atque Imperatricem nominabat; atque expungenda mentio coronationis a Leone factæ, tamquam illa conjugium Hildegardis præceßisset, quæ totis septemdecim annis ante obierat. Cetera minus enormia dißimulamus; mallemus tamen solius antiqui libelli ecgraphum, quo inventio & miracula notabantur habuisse transcriptum, quam dignißimam fide historiam talibus ad initium finemque assumentis, qualia de Campidonensi fundatione adduntur, dehonestatam. Prudentis lectoris erit post hujusmodi monitionem secernere pretiosum a vili, quo etiam servient Annotata nostra.
[19] [Alius dictæ fundationis titulus,] Porro postannos ab Actorum conscriptione duodecim, id est anno MCCCCLXXXIV, teste Bruschio, incisa est columnæ cuidam inscriptio hujusmodi. Hildegardis 773 fundavit. Carolus 774 confirmavit, Adrianus 777 dedicavit. Andegarius 778 inchoavit. Hujus tituli tenor verosimilius sustineri potest: scribit enim Hermannus Contractus quod anno DCCLXXIV corpora Sanctorum Gordiani & Epimachi Roma in Allemanniam sunt allata: utique ad locupletandum Campidonense monasterium, cujus fundationem anno præcedenti potuit inchoasse Regina; Rex vero confirmasse sequenti anno coram Papa, & coram eo quem futurum in novo monasterio Abbatem, per Adrianum consecrari fecerat, Andegario: potuit intra quartum annum cœnobii ecclesiæque absolvi structura, & ad ejus dedicationem non quidem ipse venisse Pontifex, quod sine antiquiori testimonio audiri non meretur, sed suum a latere misisse Legatum qui locum consecrarit: potuit denique, paratis tam ad monastici ordinis observantiam officinis omnibus necessariis, [qualem fidem mercatur. ] altero a dedicatione anno monachos illuc induxisse Andegarius: sed non potuit de rebus sic gestis anno DCCLXXIII instrumentum Carolus condidisse, quod supra prætenditur. Nos istiusmodi suppositionibus iam assueti, quia intelligimus mente non mala factas, ad avertenda iniustißima damna, imminentia posseßionibus, rescripti regii munimine destitutis; non tantum auctoribus ignoscimus facile; sed etiam gratiam debemus aliquam, quatenus nobis sunt testes receptarum & eatenus continuatarum traditionum, quibus licet multum scoriæ permixtum sit, subest tamen plerumque aliquid purioris metalli, quod non totum abjici mereatur. Et tale est quod Hildegardis Regina, Carolo Rege probante, ex hereditariis maternæ succeßionis bonis, fundaverit aut saltem dotaverit Campidonense monasterium, primo istic Abbate constituto, quem diximus, Andegario.
[20] [Novissima de eadem fabula.] Quæ deinde circa annum MD & postea excogitatæ sunt fabulæ, & Campidonensi insertæ chronico, ac veluti Campidonensis & Aquisgranensis Basilicarum initia certissima laudantur a Bruschio, in Chronologia monasteriorum Germaniæ; nullam aliam possunt obtinere veniam, quam communem toti illi infelicißimo seculo, quo, per generalem morum etiam apud monachos corruptelam, via sternebatur ad omnia subversuram, parique ruina noxios cum innoxiis involuturam, hæresim Lutheranam. Quis enim alias bilem contineat? cum legit Talandum, vere spurium, imo fictitium Caroli fratrem, eoque in Saxonicis bellis occupato custodem Reginæ, dum illicitos Dominæ suæ ambit amplexus, astu conclusum habitumque in carcere: a quo sub reditum Caroli solutus, occupaverit accusationem, effeceritque ut inaudita damnaretur ad aquas, a quibus mirabiliter servata elapsaque & denuo agnita a Talando, indicata sit Carolo, rursumque addicta morti, post erutos oculos sustinendæ: quod & factum fuisset, nisi ad eam visitandam ab Adelinde Reginæ sorore missus eques quidam auratus, nobilis vir de Freyenbergh, supervenisset in silva, suasissetque effossos catulo oculos exhibere Carolo, Reginam autem dimittere: quæ Romam abiens, cum Rosina de Bodmen fideli socia ærumnarum, ibi tamdiu egerit pharmaceutriam, curationibus clara, donec illuc in Caroli comitatu adveniens Talandus, oculorum pene privatus usu, occasionem eidem obtulit post redditam cæcutienti facultatem videndi, coram Rege atque Pontificæ manifestandi sui; quam Rex expulsis concubinis susceperit, [exploduntur.] & cum illa Campidonensem ecclesiam se condituram vovisset, ipse de Aquisgranensi Beatæ Virginis æde condenda simile votum conceperit. In his aliisque similibus explodendis prudentius sese exercuisset Crucius, quam in sugillando orthodoxo Sanctorum cultu: sed in utroque cæcior Tiresia, tenebras imaginatur, ubi nullæ sunt; nullas agnoscit, ubi merum est chaos, ἄδηλα καὶ ἄλογα τὰ πάντα. Raderum miror, quod cum ista omnia pro fabulis habeat, tam cupide amplectatur Bavaricam Hildegardis matrem, & genealogiam Hildebrandinam, veteribus ignotam, nec nisi ab iisdem somniorum expositoribus sumptam.
[21] [Restauratio resertur ad an. 946.] Majorem veri speciem habent, quæ de restauratione sæpe dicti monasterii narrat Bruschius, postquam exposuisset, quomodo illud anno DCCCCXLI miserabiliter spoliatum, incensum, eversum ab Hunnis fuerit, ipsaque Hiller montana arx, quo se Abbas a monachis destitutus receperat, cum multis diplomatibus ac privilegiis arserit. Quinto, inquit, post hanc vastationem anno, accidit ut Sueviæ Dux Ernestus, in Bavariam iter facturus, veniret ad Stetwangum, quod etiam erat cœnobii Campidonensis allodium. Ibi ingressus sacram ædem, duos adhuc reperit cœnobitas Campidonenses, Amandum Breytklee & Felicem Briemium, sibi dudum bene notos; Amandum vero forte fortuna tum concionantem. Is Ducem Ernestum auditorem nactus, in concione strenue pergit, & tandem ad suum institutum deflexa oratione, quasi digressione facta, collapsum ac deletum tantum cœnobium querula ac lacrymabili voce deplorat, quod fuisset olim a Suevorum pia ac laudabili Ducissa tam splendide, tam liberaliter, tanta pietate ac dignitate erectum; in quo hactenus tot pii, tot virtute ac doctrina præstantes, consilio & ope toti provinciæ utilissimi viri vixissent; ex quo pasta esset totius viciniæ, pauperie & egestate oppressa, multitudo; ex quo tot Episcopi & Imperatorum prodiissent Consiliarii. Ad talis domus restaurationem merito debere conferre iterum aliquid pios omnes, præsertim vero principes viros, [& Ernesto Duci Suevia ad scribitur.] qui S. Hildegardi primæ fundatrici sanguinis propinquitate essent conjuncti. Hac oratione ita motus est Dux Ernestus, ut illico ad sese Amandum istum accerseret, & ab eo quæreret num aliquid adhuc privilegiorum esset ex tanta vastatione reliquum. Cum vero Amandus ei librum privilegiorum & diplomatum salvum exhiberet, Ernestus mox monasterium quasi de novo instaurare, cœnobitas recolligere, & S. Udalrici ope atque consilio Abbatem certum illis præficere, novamque omnium privilegiorum confirmationem ab Imperatore Ottone I petere & obtinere cœpit. Hunc itaque Ernestum, secundum fundatorem atque erectorem suum, Campidonensis ecclesia & civitas merito agnoscit, merito laudare & perpetua gratitudine celebrare debet.
ACTA
A Monacho Campidonensi seculo XV collecta
Ex MS. cœnobii Blaburensis.
Hildegardis, uxor Caroli Magni Imperatoris (B.)
BHL Number: 3934, 3935
EX MS.
PROLOGUS.
Notum sit omnibus, tam præsentibus quam futuris, quod ab Incarnationis Domini anno millesimo quandringentesimo septuagesimo secundo, [Vita B. Hildegardis ex antiquo Ms. describenda datur anno 1472.] venerabilis in Christo Pater & dominus, dominus Joannes dictus de Werdenau, Dei gratia Abbas monasterii Sanctissimæ semper Virginis Mariæ & SS. Martyrum Gordiani & Epimachi & Castoli in Campidona, futurum sui monasterii defectum in hoc diligenter considerans, vitam scilicet B. Hildegardis, præfati monasterii fundatricis, sicut a suis antecessoribus invenit in quodam valde antiquo opusculo, ad rescribendum atque renovandum tradidit; quia non tantum uno in loco, sed in omnibus locis a Christi Fidelibus inveniri debet; & cum miracula, quæ cooperante Domino in multis ostendit hominibus, leguntur, dein magis ac magis Dei amore & gratiarum actione excitantur. Caveat igitur prudens lector, ne amare in Dei ancillam & ejus opera venenum misceat, & dicatur ei id Prophetæ: Os tuum plenum est amaritudine & dolo. [Ps. 10, 7] Tales enim decet esse sacræ Scripturæ lectores, qui in Dei amore continuo sunt ferventes, quorum doctrina & conversationis forma eadem gratia in aliis transfundatur, ne cælestes margaritas spiritalium verborum sordidæ vitæ pedibus conculcent.
CAPUT I.
Matrimonium B. Hildegardis, fundatio monasterii Campidonensis, mors pia: Ludovicus Carolo Patri succedit.
[1] Sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ Sedi a Adriano summo Pontifice præsidente, Carolus [Pippini Regis Francorum filius, Deo propitio, suscepit regni gubernacula] Vir quidem fide Catholicus, scientia præclarus, religione devotus, qui b postmodum nobilissimam de genere Suevorum virginem matrimonio sibi copulavit, Reginam Hiltigardam, [Carolo Regi nupta] genuitque ex ea tres filios, Carolum, Pippinum, Ludovicum Pium c. Cumque bonitas divina præfatum Regem multiplici foveret gratia, ex eo tamen felicissimus videri poterat, quod ei cum optima conjuge individuam consuetudinem vitæ ducere a Deo concessum fuerat. Hujus enim sanctitatem eximiam historiæ veteres non falso prædicantes, quoties nomen ejus memorant, Beatissimam appellant. Nimirum cum omnibus hujus mundi opibus, auro, argento, gemmis & vestibus, tamquam Domina Regni, plurimum abundaret, multaque regna ac prædia hereditario jure possideret; conversationem tamen habens in cælis, quæ sursum sunt, quærens, [variis virtutibus excellit,] non quæ super terram; & anhelans ad divitias, quas nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, caritate Dei amorem mundi extinxit; sancta liberalitate avaritiam, humilitate calcavit superbiam, orans cum Propheta & dicens. Non veniat mihi pes superbiæ & manus peccatoris non moveat me. [Ps. 35, 12.] Sciens ergo scriptum esse, Redemptio animæ viri propriæ divitiæ, [Prov. 13, 18] viriliter disposuit omnium suarum possessionum Christum heredem constituere; ut particeps fieri hereditatis mereretur æternæ, heres quidem Dei, coheres autem Christi. Sapiens revera & imitatione digna dispositio, æterna pro temporalibus, cælestia pro terrenis, pro caducis semper mansura mercari. Ascendit itaque de virtute ad virtutem, cupiens videre Deum deorum in Sion, quaternario virtutis; ut per prudentiam, eligeret quid agendum; per justitiam, exequeretur electum; in adversis vinceret, per fortitudinem; illecebrosis non cederet, per temperantiam. Saniori autem consilio visum est ei, ut non prædia venderet, & eorum pretium sub momento pauperibus erogaret; sed in ipsis prædiis fundare monasteria elegit, ut de fructibus eorum & redditibus usque in finem seculi pauperes sufficienter possint sustentare.
[2] [fundandis cœnobiis intendit,] Sancti igitur propositi sanctior executrix, pluribus in locis, dives & præpotens Regina, nova cœpit construere monasteria, nova servorum Dei adornare collegia; multa etiam jam constructa collatis possessionibus ampliavit. Aliis aurum, argentum, ornamenta, ad decorem domus Dei convenientia, large distribuit. [præcipuæ Campidonensi,] Inter ea vero monasteria, quorum illa beatissima fundatrix fuit, Campidonensem domum specialius dilexit, quam & divitiis cumulavit & sublimavit honoribus, ut exhibitio operis, probatio esset dilectionis. [cui Andegariumpri mum Abbatem] Unde & Andegarium, primum ejusdem cœnobii Electum, magnæ religionis virum, Romam secum perduxit, & eumdem in Sancto die Paschæ, in ecclesia B. Petri, anno ab incarnatione d septingentesimo octogesimo tertio, Carolo multisque Principibus præsentibus & Papa Adriano, in Abbatem consecrari petiit & impetravit. Dein pretiosis corporibus Sanctorum Martyrum Gordiani & e Epimachi dotata Regina, cum jucunditate rediit & gloria; [& corpora SS. Gordiani & Epimachi impetrat.] eo nimirum gloriosior & jucunda devotius, quod tam gloriosum revexit onus, quod que precibus ejus Papa Adrianus dignatus venire f Campidonam, noviter ab ea constructum dedicavit monasterium, in honore utique Sanctæ Dei Genitricis Mariæ & Sanctorum Martyrum Gordiani & Epimachi, quorum corpora ibidem usque in hodiernum diem requiescunt, & divinis excoluntur officiis. Ordinavit autem Beatissima Hiltigardis se habituram in eodem cœnobio sepulturæ locum: unde muneribus diversis id ditando, quidquid in pago Hyllergouwe, g Albegouwe, Desegouwe materna hereditate legitime obtinuit, cum potestativa manu Caroli Imperatoris & Imperiali largitione illuc tradidit, [ibiq; sepulturā eligit.] & in proprium jus monasterii transfudit, & perpetualiter possidendum donavit. Perseveravit autem in Deo placita conversatione usque in finem, orationibus & eleemosynis insistens. hAnno ab incarnatione Domini septingentesimo octogesimo tertio, II Kalendas Maji, obiit Domini devota Hyltegardis, meritis plena felicibus, & in loco, quem sibi elegerat, quievit, sepulta in pace. i
[3] Carolus autem Imperator, defuncta conjuge sua, [Ludovicus Pius a Carolo Rex creatus,] cum filiis suis quos de ea genuerat vivens feliciter, liberalibus disciplinis, mundanis quoque ac divinis eos legibus instruxit. Iunior vero natu Pius Ludovicus, ab infantia sua timens Deum & amans, quidquid habere poterat, pro nomine Domini pauperibus erogabat. Erat enim optimus fratrum suorum, sicut ab exordio mundi frequenter junior frater meritis præcessit seniorem. Hinc est, quod Dominus ad Abel & munera ejus respexit, Cain cum manipulis suis despexit: sic Isaac eligitur, Ismaël reprobatur; Iacob diligitur, Esau odio habetur; David fratrum novissimus, pastor ovium, ad regni gubernacula a Deo destinatur. Præfatus vero Ludovicus postquam ad ætatem adultam pervenit, nobilissimi Ducis k Ingerammi filiam desponsavit, ex qua tres filios Ludivicarium, Pippinum, Ludovicum generavit. Carolus autem diem obitus sui appropinquare intelligens (jam enim valde senuerat) defunctis filiis suis Carolo l & Pippino, solo Pio Ludovico superstite, cum Principibus regni, Episcopis, Abbatibus, Ducibus, Comitibus generale colloquium in palatio m Aquisgrani habuit, universos interrogans, si eis placitum esset, ut filio suo nomen Regis imponeret. Quod cum omnes unanimiter approbarent, una die Dominica cultu ornatus regio, coronam auream gerens in capite glorioso, ecclesiam ingressus est, quam ipse a fundamento construxerat; accedensque ad majus altare, coronam, quam in capite gessit, aræ superposuit. Facta igitur oratione, monuit pater filium, imprimis Deum diligere & timere, præceptis ejus obedire, ecclesias defendere, consanguineis & propinquis indeficientem misericordiam ostendere, Sacerdotes honorare ut patres, populum diligere ut filios, [salutaribus acceptis monitis,] cœnobiorum consolatorem esse & pauperum patrem; ministros fideles & Deum timentes constituere, qui munera injusta contemnerent; nullum ab honore suo vel possessione absque rationabili causa dejiceret, & ut semetipsum Deo & hominibus irreprehensibilem demonstraret. Post has & ejusmodi admonitiones patris, quas per omnia filius servaturum se promisit, coronam de altari auream, jussu Caroli sublatam, Pius capiti suo Ludovicus imposuit.
[4] Post paucos dies, multis & magnis a patre honoratus muneribus, rediit in Aquitaniam, ubi & prius Regni tenuit gubernationem. Dominus autem Imperator Carolus Aquisgrani mansit. Imperiali nomine nihilominus gaudens & dignitate, orationibus tantum vacans & eleemosynarum largitioni, plurimumque intendens librorum correctioni. Sequenti anno mense Januario n post balneum febre corripitur, & languore gravescente tantum modico aquæ recreatur: septimo ægritudinis suæ die, accersito Hiltibaldo o Pontifice, sacramentis Dominici corporis & sanguinis exitum suum præmunivit. In crastino, sciens adesse obitus sui diem & horam, dextera extensa, virtute qua poterat, signum Crucis fronti imprimens, totum corpus consignabat: postremo pedes suos colligens, & rursum tunc psallens, In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum, [parenti mortuo] in senectute bona plenus dierum decessit in pace, anno ætatis suæ septuagesimo secundo. Humatum est autem corpus ejus Aquisgrani in ecclesia, quam ipse ad honorem Dei contruxerat.
[5] Post obitum gloriosissimi Imperatoris Caroli, filius ejus Ludwicus, a partibus Aquitaniæ, [succedit in imperium:] ad palatium Aquisgrani venit, & regna omnia, quæ Deus dederat patri suo, sine omni contradictione regenda suscepit. Sedens igitur in palatio, thesauros patris in auro & argento, gemmisq; pretiosis, in omni supellectile sibi præsentari jussit, & omnia secundum patris sui ordinationem & carthæ p continentiam fideliter & devote distribuit; nil sibi reservans præter mensam argenteam, quam ob amorem patris sui retinuit, cujus tamen pretium pro redemptione animæ patris pauperibus erogavit. Interea legati ex omnibus regnis, quæ patri suo subjecta erant, venerunt pacem nuntiantes, & spontaneum obsequium cum omni fidelitate offerentes. Circa idem tempus Princeps Pius, piis semper operibus intendens, per omnia regna sua fideles legatos misit, omnesque in diebus patris sui per iniquorum ministrorum sævitiam injuste oppressos, vel ablatione patrimonii vel coactione indebiti servitii, restitui præcepit, & ipsam restitutionem manu propria subscribendo confirmavit.
[6] In diebus illis Leo Papa Romanus obiit, q & Stephanus ei successit, qui suscepto Pontificatu jussit omnem populum Romanum promittere Regi Ludovico fidelitatē juramento, [a Stephano Papa consecratur] & dirigens legatos suos ei nuntiavit, ut in loco, quem eligeret, libenter eum alloqueretur & videret. Quod Princeps audiens, & de audito nuntio plurimum gaudens, nuntios suos sancto Pontifici cum salutatione jussit occurrere, & cum debita reverentia affluenter servitia præparare. Secutus autem missos Rex, supradicto Pontifici cum magna comitatu gloriosus occurrit, consecrationis gratiam ab eo suscipere desiderans. Convenerunt autem in magno campo Remensium; & utroque ab equo descendente, Pius in terram Ludovicus toto corpore tribus vicibus ante pedes Apostolici se prostravit, tertia vice erectus Dominum & Patrem suum his verbis salutavit: Benedictus, qui venit in nomine Domini, Deus Dominus & illuxit nobis; & respondit Pontifex: benedictus Dominus Deus noster, qui tribuit nobis videre secundum David Regem. Deinde post amplexus & oscula ingressi ecclesiam oraverunt. Postea Pontifex Regem & Reginam Irmingardam & omnes optimates suos multis & magnis honoravit muneribus. In prima Dominica r ante Missarum solennia in ecclesia, coram Clero & populo Pontifex Regem unxit & Imperatorem consecravit, coronamque auream miræ pulchritudinis, gemmis ornatam pretiosis, quam secum portaverat, capiti ejus glorioso imponebat; Reginam quoque Irmingardam consecrans & Augustam appellans, aureo diademate nihilominus coronavit. Commanentes autem aliquot diebus, colloquium quotidie de utilitate habebant Ecclesiæ. Honoravit autem Domnum Papam Imperator largissimus donis innumeris, tripliciter quam ab eo accepisset majoribus; plenus siquidem pietate, semper majora solebat dare quam accipere. His ita gestis, Apostolicus Romam, Imperator Aquisgranum rediit ad Sedem suam: proficiebat autem quotidie de virtute in virtutem, [virtutibus claret.] profundam habens sacræ Scripturæ intelligentiam; poëtica vero carmina, quæ in juventute didicerat, nec legere voluit nec audire. Erat etiam in cibo potuque sobrius, in indumentis moderabilis, exceptis summis festivitatibus numquam aureis resplendens; numquam in visu vocem exaltavit, imo & populus coram eo disciplinam servavit: quotidie ante cibum pauperibus largas exhibuit eleemosynas; optimis ornatus moribus, omnia prudenter disposuit, excepto quod consiliariis suis, magis quam oportuit, acquievit: fuit autem hujus surreptionis occasio legendi assiduitas & psalmodiæ frequentatio.
ANNOTATA.
a Ne in principio lector offenderet, ipsum Ms. ex eo quod certum est corrigentes, Hadrianum, cujus anno 5 mortuus est Pipinus, substituimus pro eo qui hic nominabatur B. Leone 3, a quo Carolus Magnus, anno 800, die Natalis Domini, in Imperatorem Deo propitio inunctus est & consecratus: his autem verbis omißis. quia annis totis 7 prius mortua erat uxor, de qua hic est sermo,substituimus nostra [ ] inclusa, & magis ad rem factura, atque Imperatoris titulum vertimus in titulum Regis.
b Anno 771, quando 16 vel 18 annorum puellam fuisse opinamur.
c De his narrat Crusius, singulos a matre petiisse ut sibi paterni regni succeßio promitteretur: quæ gallum gallinaceum singulis dari jusserit, addens Regem fore cujus gallus alios superasset, & victoriam Ludovico obtigisse, atque hinc natam scholasticorum consuetudinem tali ludo quotannis Regem legendi. Hæc ille tamquam certißima memorat, qui criticam severitatem melius exercuisset in castigandis ejusmodi sabellis anilibus, quam sugillando orthodoxo Sanctorum cultu.
d Nihil hic corrigo, quamvis more nostro numerantibus annos, non hujus, sed anni sequentis Pascha Carolus Romæ egisse dicatur: quia ipse dies Paschæ ab aliquibus more Gallico sic numerabatur ut annum finiret priorem, & sic dicebatur Pascha anni 673.
e Coluntur sancti Martyres Gordianus & Epimachus 10 Maji, ubi agemus de eorumdem Sanctorum corporibus vel notabili corporum parte translata ad Prumiense monasterium circa annum 1190: Bruschius his omißis lib. 12 cap. 2 ad sabellas dilabitur, nescio quæ garriēs de particula ex virga Aaronis, cælesti manna, aliisque non-sine miraculo insulsißimo impetratis.
f Vt credamus nos, Campidonam unquam venisse Vrbanum, aut omnino pedem de Italia extulisse, certioribus opus est monumentis: videntur hæc hausta ex fabuloso quodam Godifredo quem citat Crusius, Ludovici Archicancellarium se fingente, & inter alia absurda comminiscente in comitatu Papæ fuisse 350 Cardinales, Episcopos, Abbates, equorum vero quatuor millia.
g Ita quidem legitur in supposititio diplomate: verene dictum, merito dubites. Certe neque Campidonæ mortua neque primum ibi sepulta est, & quia utrumque hic dicitur, utrumque apud nos æqualem fidem habet.
h Duodecimo a Campidona milliario ad meridiem abest lacus parvus, Alb-zee dictus, a quo agris circumjectis nomen fortassis adhuc manet: similiter & alii nominati hic agri in vicinia fuerint, atque etiam nunc sint, nominibus fortasse mutatis. Crusius Algojam describit ita amplam ut etiam Memmingam & Campodurum aliaque 12 oppida complectatur. Diploma Carolinum Augusgoue secundo loco nominat & Desegoue omittit.
i Sequentia omnia usque ad finem capitis fere verbotenus ex Thegano decerpta sunt, omißis multis quæ ille interserit.
k Apud du Chesne in Thegano scribitur, Ingortamnus, & filiæ nomen Irmingarta: auctor Vitæ Ludovici Ingramnum Comitem, & Hermengardam appellat.
l Theganus Anno regni ejus (scilicet Caroli) XLII, id est Christi 810, quem alii numerant XLIII, obiit Pippinus filius ejus Rex Italiæ, anno ætatis suæ 33; ergo natus anno 778, sequenti vero anno Karolus primogenitus ejus & Regina supradicta Hiltegarda obiit (hoc ultimum Thegani non est, qui ignorare non potuit eam ante annos plurimos obiisse) & solos Ludowicus ad regni gubernacula remansit.
m Mense Septembri anno 813.
n Die 20 Ianuarii Carolus ægrotare cœpit, obiit enim die 28, anno 814.
o Hiltebaldus, aliis Hildeboldus, Archiepiscopus Coloniensis.
p Testamentum intelligit, quod apud nos claudit Vitam ab Eginhardo conscriptam, cui tamen veremur ne annus 811 adjectus postea sit, non quidem imperite, sed tamen præter autographi tenorem.
q Obiit Leo 3 anno 816, 12 Iunii, eique succeßit Stephanus 4 vulgo dictus ejusdem mensis die 22; & post septimum mensem Pontificatus sui mortuus est 25 Ianuarii.
r Fuerit hæc una primarum Dominicarum Augusti, Septembris vel Octobris, quæ anno 816, cum esset littera Dominicalis E cadebant in diem 3 Augusti, 7 Septembris & 5 Octobris: nisi malis primam numerare a die mutui congressus.
CAPUT II.
Inventio Sanctorum corporum, post varia ad eorum invocationem miracula.
[7] Cum igitur Monasterii Campidonensis certis de causis a reconsecrandi dies desideranter expectaretur, & ea quæ ad officii executionem necessaria prævidebant, diligenti cura & apparatu decenti præpararentur; visum est Abbati b Fratrumque Conventui, ut monumenta, quæ in monasterio altius elevata planitiem & æquitatem pavimenti impediebant, consulto & consulente Episcopo, [Monachi Campidonenses templum suum restaurant] destruerentur; & corpora fidelium ibidem sepulta, convenientiori loco, cum Missarum celebratione & obsequio debito, tumularentur; ut Pontifex consecraturus, in scribendo Alphabeto ab angulo ad angulum, haberet transitum expeditum: & factum est ita. Fuit autem antiquum in eodem monasterio sepulchrum, non eminens quidem, sed lignis in quadrum positis, in pavimento & a pavimento distinctum: in hoc Reginam Hyltegardam loci fundatricem quiescere, plurium fuit constans assertio; verumtamen congregatio servorum Dei, de veritate minime certa, pro communi quidem opinione eidem sepulchro aliquam, pro incertitudine vero debitam nullatenus exhibuit reverentiam; multumque & sæpe agebat anxie, optando, [ac de loco sepulcri Hildegardis dubitant,] orando, ut Deus quacumque occasione veritatem rei dubiæ dignaretur ostendere. Expressum certe in scriptura veritatis in privilegio Magni Caroli Imperatoris habebatur, Hyltigardam Reginam, conjugem suam, locum sepulturæ in monasterio Campidonensi sibi elegisse; quod autem ex electionis proposito illa ibi beatæ memoriæ requiesceret, nec in scriptis reperiebatur, nec rationibus, rei dubiæ facientibus fidem, efficaciter astruebatur.
[8] Hujus autem noxiæ dubitationis, quam modo Deus abstersit, causa videtur fuisse, imo indudubitanter fuit, librorum & privilegiorum monasterii distractio, generalis monachorum facta dispersio, enormis loci & flenda mutatio, [scripturis antiquis per loci minas deperditu.] quæ adeo statum & ordinem domus Dei deformasse refertur, ut vix unius Clerici ministerio divinorum celebratio ibi ageretur. Alienatis enim possessionibus & violenter direptis, sedit sola civitas, plena prius populo Dei; facta est quasi vidua Domina gentium, princeps provinciarum facta est sub tributo; absque Abbate, absque monachis, sine capite, sine membris. Facta autem post annos multos & labores plurimos per ducem Hernestum, Reginæ Hyltegardis consanguineum, possessionum recuperatione; collectaque in domo renovata nova monachorum congregatione, non mirum nec inconveniens, si homines nuper mundum ingressi, noviter domum alienam intrantes, thesauri ex antiquis in ea absconditi altam habebant ignorantiam, quos de pretiosæ margaritæ repositione nec scriptura docuit, nec relatio Patrum fidelis instruxit. Sub hujus ignorantiæ gravi sarcina filii ecclesiæ mœsti premebantur, repleti amaritudine; nec erat, qui eos in sua mœstitia consolaretur: propter vulgarem tamen opinionem, ut dictum est, ignorantia versa est in dubitationem. Hæc autem vulgi non improbanda opinio undecumque sumpserit initium, ex dicendis magnum habet incrementum.
[9] [interim liberantur energumenus] Obsessus a maligno spiritu Diaconus Wernerus, furiis miserabiliter exagitatus, ut sibi vitam extorqueret, ad præcipitium properat; sed miserante Deo ab amicis & notis capitur, tenetur, ligatur: deinde post multorum Sanctorum implorata suffragia, nec tamen optata liberationis impetrata gratia, ad memoratum & sæpius memorandum Campidonense cœnobium perductus est. Ubi assistens, cunctis qui aderant pro eo supplicantibus, in voce indignationis, in persona dæmonis, in spiritu furoris exclamavit & dixit: Quid mihi & tibi, Hyltigardis? quid me persequeris? cur me expellis? O mira Dei gratia! Quod timuit impius, irruit super eum: dictum secutum & factum: dæmon ejicitur, homo liberatur, & omnis plebs ut vidit, dedit laudem Deo. Hoc initium signorum fecit Jesus, cum manifestare cœpit gloriam ancillæ suæ.
[10] [& energumena] Circa idem tempus Adelaidis, famula Ulrici de Chnibor, Dei permissu (cujus judicia aliquando occulta, aliquando manifesta, semper autem sunt justa) dæmone corripitur; ex cujus ore furioso horrenda immunditiæ verba spiritus Domini malus debacchabatur, imitansque dæmoniacum illum Euangelicum, lapidibus se concidentem, spinas & tribulos cum urticis colligens & in sinum mittens, velut doloris insensibilis, carnem propriam urere & lacerare non horruit, oblita vel spernens id Apostoli, nemo unquam carnem suam odio habuit. Flent & ejulant parentes, divinum implorantes auxilium, quod est unicum in tribulatione remedium. [Ephes. 5, 29] Communione autem religiosi monachi Hartmanni mulier comprehenditur, & ad tumulum illum, adhuc Hyltigardis putativum, vincta manus adducitur: ubi mirabiles & miserabiles, varios & confusos edit clamores, nomenque Reginæ, illud Angelis celebre, non devota sed commota, frequentius iterat. Quo audito compuncti, qui adstabant, illius ter quaterque Sanctæ suffragia efflagitant, ut ejus meritis Deus solvat, quam sathanas alligaverat. Audivit Dominus & misertus est, & sanata est mulier ex illa hora, & glorificabant Deum dicentes: mirabilis Deus in Sanctis suis, Deus Jsrael ipse dabit virtutem & fortitudinem ancillæ suæ; benedictus Deus.
[11] cPrædictis adjiciendum est tertium miraculum, ut in ore duorum vel trium testium constet hoc verbum. Juvenis quidam Henricus, [quidam morti proximus,] Conradi minutoris filius, longa invaletudine afflictus, fervore ægritudinis exesis carnibus, exhausto sanguine, responsum mortis in se habens & signa mortem minantia, jacuit desperans & desperatus, pedum ceterorumque membrorum omni destitutus officio, absque gerentis ministerio impotens surgere de grabato. Is de familia B. Nicolai se esse recogitans, ipsumque pium ac celerem in necessitate subventorem attendens, cum fletu & gemitu preces, ut potuit, spe salutis ad Deum effudit, idque magis agebat affectu desiderii quam oratione vocali. O mira pietas! Prope est Confessor Christi omnibus invocantibus eum, sperantem in se non dereliquit, desiderium pauperis exaudivit. Dormienti in somno Sanctus Dei apparuit, ut Reginæ sepulchrum visitaret, de recuperanda sanitate certus, inspiravit. Expergefactus juvenis, & Lætatus sum, inquit, in his, quæ dicta sunt mihi: ad parendum se parat, [ex S. Nicolai monitu accedens ad sepulcrum putatitium, sanatur:] baculum arripit, ejus suffragio volens, sed non valens, se præsentare tumulo. Dorso igitur vicini sui moti pietate levatur, ad locum optatum omnibusque optandum deponitur. Certus ergo de promissionis veritate, promissam petiit a Domino meritis Reginæ sibi dari sanitatem. Quid plura? inter preces obdormivit, & evigilans sine baculo sospes resiliit. Benedictus igitur Dominus Jsrael, qui visitavit & fecit redemptionem plebis suæ. Ex tunc igitur locus ille Sanctuarii cœpit amplius frequentari, manna illud absconditum devotius venerari; plurimum enim probabilitatis ex his, quæ acciderant, populari accesserat assertioni, nec quisquam facile contrarium præsumpsit defendere. Verumtamen Fratribus monasterii nondum persuasum fuit constanter credere. Dominam suam, loci Fundatricem, ibi quiescere: non enim decet sapientes & religiosos in hujusmodi leviter aut temere cordis assensum præbere, propter multiformes fallacias dæmonum, & illusorias vanitates somniorum; licet non semper vana sint somnia, & dæmones interdum nuntient vera, vel coacti, vel intentione fallendi; & quidem extorta veritas meritum non habet, nec tamen veritas non est. Rem igitur Fratres tacite considerantes, & dictis facta conferentes, satagebant quotidie latentem veritatem invenire. Proponebant itaque, consilio & hortatu Pontificis, monumentum aperire; ut si corpus sanctum cum scripturæ testimonio reperirent, inventum thesaurum cum gaudio manifestarent; sin autem, ab inquirendi solicitudine animo repausarent.
[12] Non est autem prætereundum silentio, quod mulier quædam plena dierum, sub habitu peregrinæ & conversionis, futuræ dedicationis fama invitante, aliquot diebus ante sepulcri apertionem ad monasterium Campidonense orandi causa divertit. [verus sepulturæ locus indicatur a muliere peregrina,] Quæ comperto quod ossa reverendæ memoriæ Hyltigardis quæri proponerentur, publice coram multis etiam religiosis Fratribus veritate subnixum edidit oraculum: Non, inquit, in loco circumpositis lignis signato corpus sanctum invenietur: est autem in latere ejus, ab eodem quasi tribus pedibus distans, meridionali muro propinquum monumentum, nec habens formam monumenti, plana superficie pavimenti: ibi diu desiderata reperietur Fundatrix loci hujus & Domina, & ad pedes ipsius requiescit filius ejus; & ubi, vel quando, vel qualiter hoc secretum ei fuerit revelatum, ignoramus. Dicto autem ejus infuisse veritatem, rei exitu demonstrante, cognovimus. Opportunitate siquidem accepta, nocte ad hoc opus electa, clausis templi januis, cum incenso & cereo, reverenter Fratres ad locum sepulcri accedentes, & eo aperto nil invenientes, conturbati sunt, commoti sunt, terror apprehendit eos; ibi dolores ut parturientis. Sed tristitia eorum citius conversa est in gaudium; a latere enim illius reperientes monumentum, & ejecta humo inspicientes, gavisi sunt gaudio magno valde. [& in eo corpus ipsius cum epitaphio invenitur,] Contemplabantur enim cum grandi delectatione ossa illius ingenuæ & spectabilis genere & multum exoptatæ: levatoque capite, quod jacebat in exciso lapide, illoque inspecto in ea parte, quæ terram tetigit, hoc breve sed sufficiens epitaphium, Hyltegardis Regina d, legebatur: quo lecto & audito, clamor omnium attollitur, canentium, flentium, laudantium Deum, qui de timore in securitatem, de spe in rem servos suos adduxit. Quis id gaudium inæstimabile & inopinatum valeat concipere, nisi id expertus vel simile? imo nec expertus. Semper enim jocundius experta, quam mentis cogitatione concepta afficiunt, affectuosius blandiuntur, blandius demulcent. Spiritus omnium, qui aderant, pascebatur in jubilo, qui præ gaudii magnitudine nec poterat taceri nec plene explicari. Perfusus gaudiis totus ille Fratrum conventus exultavit uberius anima eorum liquefacta est de electa & dilecta. Quid inde? nox illa ut dies illuminata est in deliciis expetendis. O beata nox! quæ tenebras ignorantiæ columnæ manifestatione purgavit! hæc nox, quam fecit Dominus; exultandum & lætandum in ea.
[13] Collectis interim ossibus sacri corporis & in pallio honorifice locatis, inveniuntur & calcei, mirum dictu, corio soluto sed incorrupto, filo tantum putrefacto. Deinde Pii Ludovici e Imperatoris monumentum aperitur; [proxime autem corpus Ludovici Pii,] corpus ejus integrum reperitur, & corona in capite ejus glorioso de aurifrigio pretioso. Geminatur igitur lætitia, jocunditas duplicatur, exuberante causa exuberat effectus. Colliguntur Pii Regis beatæ reliquiæ, & maternis ossibus in uno sarcophago; separatim tamen, apponuntur, pari cum illis veneratione colendæ. His itaque gestis, thesauri desiderabilis inventio longe lateque per Dei voluntatem citius innotescit. Omne etenim bonum quanto magis in commune deducitur, tanto magis elucescit: quæ enim utilitas in thesauro abscondito? Fama itaque frequens, digna laude nuntians, gratia præeunte velocius solito circumvolat, & ad novas delicias boni odoris effusione pusillos & magnos invitat. Currunt ergo sanctæ opinionis fragrantia respersi catervatim, tamquam ad nundinas, innumeri populi, ad suffragia genitricis & geniti; munera devotionis spe veniæ secum deferentes; diversis quidem afflicti angustiis diversas veniendi causas sumentes, sed omnes communiter de impetratis gaudere cupientes, non sunt fraudati a desiderio suo, desiderium eorum attulit eis Dominus. Cæcis visus, surdis auditus, loquela mutis, gressus claudis restauratur; curvus erigitur, paralyticus reparatur; fugit blasphemans insania, cessat vexatio dæmoniaca, mortuo redit vita. Quid per singula? Omni fere miraculorum genere glorificavit Dominus ossa in terris, secum feliciter regnantium in cælis. Ut fiant vota, suggerit inspiratio divina; votorum solutionem prævenit liberalis misericordia; voluntas enim pro facto reputatur. Gloria in excelsis Deo & in terra pax hominibus bonæ voluntatis. De multis autem & magnis, quæ ad gloriam gloriosæ apud Deum Reginæ & filii ejus, ipse, qui facit mirabilia solus, sicut solus est bonus, mirabiliter est operatus, pauca notavimus: quia ne invidis & incredulis & divinæ bonitati in hujusmodi detrahentibus, deridendi, subsannandi, nauseandi occasionem præstemus; ea dumtaxat referre utile duximus, quæ & convenienti testimonio in nostram venere notitiam, & satis superque sufficere possunt ad electorum suorum sanctitatis declarationem.
ANNOTATA.
a Campidonense cœnobium sub Ludovico Abbate, qui ab anno 940 & ad usque Majum anni sequentis præfuit, tertio vastatum fuisse auctor est Bruschius.
b Idem scribit S. Vdalricum Augustanum Episcopum, cui fuerant reliquiæ monasterii combusti commendatæ, apud Ernestum Sueviæ Ducem, qui ipsum restaurare intendebat, obtinuisse, ut anno 962 Abbas ex recollectis monachis constitueretur Alexander: sub quo acta sint ea quæ sequuntur de invento corpore S. Hildegardis: vixit autem usque ad Augustum anni 992.
c Minutor videlicet sanguinis, Grecis Phlebotomus, a vena secanda dictus. Vulgus a frequentiori opere tonsorem appellat.
d Hinc intelligas, versus supra num. 5 relatos ex Bruschio, non fuisse tunc inventos, sed postea scriptos.
e Obierat hic Ingelhemii prope Moguntiam anno 840, 20 Iunii, quem Drogo frater suus Episcopus Metensis in basilica S. Arnulfi, quo & mater ejus condita est, nobiliter sepelivit. Ita coævus auctor vitæ: quando autem & quomodo translata videantur corpora, jam diximus.
CAPUT III.
Cæci, surdi, muti, paralytici meritis B. Hildegardis sanati.
[14] [Sanatur paralyticus,] Cum igitur turba plurima conveniret, & de vicis ac villis, castellis ac civitatibus inveniendæ salutis gratia Campidonam properarent, eadem spe & desiderio adducta venit de a Richoltzried mulier lacrymosa, collo gerens filium quasi septennem, usu & facultate gradiendi penitus destitutum; diuturnus siquidem languor & validus pueri teneram depastus est carnem, qui extrema confectus macie ad mortem properare moribundus videbatur: dextrum quoque brachium ejus paralysi arefactum assidue dependebat a latere, nec ad sumendum cibum ori manum aliquo modo poterat admovere. Hoc onere pressa mater misera & miseranda, fatigata corpore, sed plus afflicta mente, in amaritudine animæ suæ, contribulati spiritus secum ferens sacrificia, ingressa est templum, flebilemque sarcinam in medio templi, spe suscipiendi misericordiam tuam Deus, ubi corpora illa veneranda tunc posita custodiebantur, deposuit; patrem misericordiarum & Deum totius consolationis gemitibus inenarrabilibus postulans, ut Sanctorum suorum intercedentibus meritis, languentis pueri dignaretur misereri. Deinde humo levatum & utraque manu apprehensum parens anxia circumducebat, magis tamen ille trahebatur, quam sequebatur. Haud mora, dimissus a matre solius Dei adminiculo pedetentim gradi attentavit; confortatisque cruribus, digitorum grossitudinem vix superantibus, efficaces illos intercessores suos lætus circumivit. Manum quoque prius aridam, sentiens sibi restitutam, ori sine difficultate admovit; idque frequenter agens atque subridens, dono Dei quod experiebatur se adgratulari monstravit. Duo hic miracula patrata noscuntur, dum & facultas gradiendi restauratur, & manus arida vigore renovatur. Facta sunt hæc in conspectu multorum tunc præsentium & laudantium Deum, qui sanat contritos corde & alligat contritiones eorum.
[15] [Visum recipiunt puer,] Consolatus est & aliam matrem, in parvulo sugente ubera, consolator Deus: macula siquidem tumore eminens, vitri colorem exprimens, pupillam obvolvens, alterum oculorum pueri occupaverat; & eum facultate & actu videndi, caligine superducta, privaverat; quæ deformitatem vultus, detrimentum visus operabatur in puero, doloris amaritudinem in corde materno. Matre igitur ad illud magnæ efficaciæ propitiatorium adstante, & pro amovendo pano oculum obscurante obnixius supplicante; velamen illud visum impediens scissum, dissipatum disparuit; remotoque obstaculo, pupilla libera, visu recepto, delectatione videndi se recreavit.
[16] [anus,] Duplicato pietatis suæ dono Pater luminum visitavit aniculam, utriusque oculi lumine destitutam: quæ licet tam defectu senii, quam alia causa latenti cæcitatis caligine laboraret; credens tamen omnia possibilia esse credenti, sciensque non esse apud Deum necessarium ordine ingtessibili privationem inesse post habitum, cum fiducia, lucis auctorem, desiderio magis quam voce, deprecabatur, ut sanctæ Reginæ filiique sui meritis lumen recipere mereretur. Exaudita est oratio ejus, & eadem hora in medio ecclesiæ, senio non impediente nec alia causa resistente, visus recuperatione lætificata, turbam præsentem lætificavit; & ad laudem & gloriam Dei, mirabilis in Sanctis suis & sancti in operibus suis, excitavit.
[17] [& peulla:]Fuit nihilominus laude dignum miraculum subsequens, & ad virtutem perseverantiæ plurimum instruens. Puella quædam de Chemanshausen lippientibus oculis cæcitatis laborabat caligine, nec sine viæ duce in via se regere poterat absque errore. Hæc miraculorum coruscatione excitata, de invenienda misericordia nil hæsitans, ætate quidem juvencula, sed mente cana & fide devota, cum aliis adventantibus venit ad illa magnæ coram Deo suffragia potentiæ, caliginem oculorum cogitans amoveri, & lumine desiderato vultum suum vestiri. Volens autem Deus perseverantiam ejus probare, & probatam remunerare, desiderii sui effectum distulit, differendo accendit. Moram igitur faciens aliquot diebus in eodem loco, & limina templi assidue frequentans, suosque intercessores continue fletu & gemitu monens, & monendo ad pietatem movens, meliorationem quotidie experientia didicit; sicque paulatim proficiens, & ex profectus amore spe indeficiens, petendo, quærendo, pulsando indeficienter, sufficientem visus recuperationem obtinuit, fructumque piæ devotionis in seipsa nobis ostendens, ad similia incitavit.
[18] [item miles.] Non dissimili ordine, magis tamen accelerato, cuidam de Zaitenbuch Converso facta est visus retitutio. Is cum adhuc mundo impostori b perversus deserviret, in conflictu cum adversario, ex vulnere sibi inflicto, unius oculi jacturam passus est: brevi autem tempore post conversionem, dolore super dolore adjecto, alterius oculi lumine destitutus, tetra cæcitatis caligine jacuit involutus. Duplici igitur contritione contrito spiritu, Deo immittente, venit in mentem venerabilium reliquiarum humiliter experiri gratiam. Duce itaque præeunte faustum arripiens iter, felicis propositi fieri cœpit executor. O prædicanda gratia! Vix laborem viæ inceperat subire, cum medicinam gratiæ in luminis receptione, licet tenuiter, sentiebat. Primo siquidem montes, deinde arbores, postea & homines cœpit discernere. Ibat ergo gaudens & tripudians, gratiam jam expertam duci suo prædicans; reique experientia jam aliquatenus consolatus, spe ad majora erigebatur, nec frustratus. Vix enim inchoatæ viæ media pars exacta fuerat, tum is, qui prius mœstus sequebatur, lætus præibat, viam carpens & viæ ducem non requirens. Perveniens autem ad locum exoptatum & ingrediens templum, flexis genibus coram sarcophago, veneranda ossa adoravit diutius, finitaque oratione, ad quælibet jam subtilia melius videnda, promota est in eo potentia.
[19] Agnes de c Durnach, divino judicio lumine oculorum privata, multorum auxilia requirens, [mulier, ] sed non proficiens, tandem beatissimæ Reginæ & filii ejus (quorum meritis crebra fieri audiebat miracula) humiliter se devovit, & ante voti completionem visum recepit. Postmodum, ut votum solveret, Campidonam venit; gratiam, quam acceperat, multis honestis personis attendentibus, prædicavit; & ad reddendas gratias Deo & Sanctis ejus, omnes qui aderant provocavit. Eberhardus Tridentinus, [& quidam Tridentinus:] oculorum cæcitate percussus, post multorum attentationes remediorum, Veronam adiit, medicinam removendæ caliginis quærens, sed non inveniens. Ubi multa, licet incassum, consumpsit in medicos; dulci miraculorum fama, quæ per dilectos Dei Campidonæ fiebant, respersus, propositum illuc veniendi spe illuminationis arripuit, & opere implevit, in magna spiritus contritione & corporis afflictione. Veniens itaque ad locum optatum duce præeunte, salutem petiturus & gratiam, monasterium ingressus, sepulcrum, in quo beata ossa quieverant, intravit; totoque prostratus corpore, a filiis lucis æternæ, lucem sibi restitui petiit corporalem. Post aliquantum temporis spatium ducem itineris accersivit, at non invenit, tædio enim ac labore devictus recesserat. Quo comperto, miser ille & miserabilis, tribulatus carentia luminis & recessu ducis, orationi instabat ardentius. Exaudivit autem Deus clamantem ad se, meritisque suorum electorum, visum ei, & in eodem loco & in eadem hora, restituit. Conversus est igitur luctus illius in gaudium, tribulatio in jocunditatem, ut vere psallere posset: Dominus illuminatio mea & salus mea. Egressus ergo de sepulcro, de luminis reparatione illuminatori suo gratias reddidit, & gratiarum actione turbam præsentem incitavit.
[20] [surda auditum recuperat,] Mulier quædam de Erichsried, annosa & ad decrepitam vergens ætatem, judicio justitiæ Dei sensum audiendi amisit, quam pœna surditatis tædiosæ continuo & amplius afflixit. Cumque aures ejus constrictæ nulli exterius resonanti paterent audibili; in concavitate tamen capitis interiori, quasi susurro continuo & quasi multarum sonitu campanarum, se conquerebatur vexari. Tinnitus siquidem capitis interius multiplex & inordinatus, cerebrum turbans, instrumenta audiendi obstruxit, ut sonum exterius formatum capere non valeret per auditum. Hæc ingressa monasterium, inter vespertinalem synaxim, dum simplicis Dei multiplicem gratiam imploraret, & suffragia eorum, ad quorum sepulcra commoraretur; mirum dictu, dicto citius impedimentum audiendi, surditatis causam, suo effectu per aures exire sensibiliter cognovit; tanto utique impetu & concussione, ut inter manus tenentium semianimis laberetur; & de ecclesia in porticum, ut ab aura refrige rium caperet, efferretur. Quæ post pusillum ad se reversa, & ad locum, de quo deportata erat, regressa, clare audivit, & de singulis submissa etiam voce interrogata, convenienter respondit: & laudaverunt omnes Deum dicentes: Bene omnia fecit & surdos fecit audire & mutos loqui.
[21] [muta loquelam.] Sub ejusdem namque diei vespera puella quædam de Erringen affuit, Lutgart nomine, pulcra facie sed pulcrior fide: hæc nocte una sospes & alacris lectum petiit, & membra soporis quiete refecit: expergiscens & multum se mutatam sentiens, exclamavit, patrem accersivit, accendi lumen rogavit. Ille moram rumpens, venit cum lumine, causam clamoris sciscitans, sed responsum non accipiens; potentia enim loquendi destituta puella subito obmutuit, & per tres hebdomades muta permansit. Pater anxius quæsivit consilium, nec invenit; petiit auxilium, nec accepit; pulsavit ad medicum, nec aperiebatur ei remedium: numquid enim medicus liberavit eam? Non: sed restitutio loquelæ ademptæ servabatur gloriæ & gratiæ felicis Hyltigardæ. Quid plura? de hominum desperans solatio, confugit ad divinum; vovet se præsentaturum filiam ad illas gratia plenas Reliquias, præparat candelam linguæ figuram exprimentem. Compos voti effectus, Campidonam venit, candelam dat tenendam virgini sacris ossibus adstanti. O ineffabilis gratia! Vix ardere cœpit candela, & restituitur mutæ loquela, & exclamavit voce magna: Domina & vere Beata Hyltigarda! exultans certe & jubilans ex miraculosa, quam in se experiebatur, operatione, ecliptica d usa est oratione. Exclamaverunt & homines, qui aderant, glorificantes Deum & dicentes: Vere Dominus est in loco isto. Ecce rei gestæ ordine considerato, poterit attendenti videri non immerito, quod neque hæc peccavit, neque parentes ejus, ut muta efficeretur; sed ut manifestarentur opera Dei & merita Reginæ in illa.
[22] [Curantur claudus,] Miraculorum igitur gloria invitante, molendinarius quidam de Gonreburch, longa invaletudine debilis & claudus, spe salutis ac desiderio accensus, locum petiit expetendum, baculi suffragio sustentatus: qui Sanctorum metitis suffragantibus, desiderii sui effectu potitus, abjecto baculo sanus rediit, sine baculi subsidio; insuper ad onera deferenda collata est ei fortitudinis sufficientia, ut vere dicere posset: Fortitudo mea & laus mea Dominus, & factus est mihi in salutem.
[23] [& paralyticus unus,] In villa Gertrichsried, vir nomine Bertholdus, totus languore paralysis dissolutus; & omnium fere membrorum officio destitutus, lecto continue per multas hebdomadas decumbebat, de recuperatione sanitatis desperans, finemque doloris & miseriæ cum miseræ vitæ fine miser exspectans. Audiens vero per gloriosa Reginæ ac Regis merita, pie petentibus optata præstari beneficia; spe resumpta erectus, veneranda se visitaturum corpora ex voto cordis proposuit, & votum voce expressit. O Christi pietas inæstimabilis! Vere nescit tarda molimina Sancti spiritus gratia. Vix æger votum expresserat, & solidatis membris, membrorum compagibus sanatis, vigore donatum se sentiens, cum alacritate surrexit; arreptoque baculo, magis consuetudine ambulationis, quam pro necessitate sustentationis, voti sui non tardus executor Campidonam festinavit: ubi divinæ pietatis opus, circa se gestum, gaudens & gratias agens, ordine referebat. Vicinos quoque suos utriusque sexus nobiles, qui eum languentem noverant, & tunc nutu Dei orationis causa convenerant, subita mutatio dexteræ Excelsi, circa illum exhibita, in admirationem, ipsos autem, qui aderant, in gratiarum actionem excitavit, ut vere psallere possent, Magnus Dominus & magna virtus ejus. Nec mirum: [alii tres,] omnipotentis Dei virtus meritis electorum suorum mulierem de Wangirir, multis annis contractam, ad salutem erexit; alterius brachium curvum ad usum debiti officii clementer extendit. Conradi, militis cujusdam in e Faucibus, genua dissoluta & crura debilia solidans, roboravit, qui occulta ægritudine multo tempore ambulandi laborans difficultate, post votum expressum, iter laboriose inceptum, cum socia conjuge sua, expedite peregit. Compos autem voti effectus, ad locum destinatum pertingens, & ibi pernoctans, nil pristini doloris sensit; & gratias egit Deo dicens: Exaudivit Dominus preces meas & statuit supra petram pedes meos, & direxit gressus meos.
[24] Roberti de f Pfullendorf, viri militaris, filium parvulum, nondum septennem, [item puer.] paralysis passio vehemens vexavit; crevitque vexatio & invalvit infirmitas, adeo ut interdum sub unius noctis spatio quadraginta vicibus ejus iteraretur cruciatus. Pater igitur mœstus, nec interpolato sed continuo dolore afflictus, audiens gratiam sanitatum exuberare in monasterio Campidonensi meritis matris & filii, votum vovit pro puero, corde pio & affectu paterno, proponens & disponens ducere parvulum ad id medicinæ cælestis asylum. O divinæ misericordiæ larga benignitas! Ex tunc Dominus de cælo respexit, & cessavit quassatio, & consolatus est pater in filio, & filius in semetipso. Sanitati igitur donatum parvulum duxit pater Campidonam, juxta voti propositum; gaudentemque & ludentem præsentavit in templo, offerens sacrificium pro eo liberato; præterea se & conjugem suam filiosque annuo censu obligavit, Sanctis ibi quiescentibus singulis annis persolvendo.
ANNOTATA.
a Chrographicæ tabulæ, quibus Sueviæ utriusque & vicinæ Bavariæ continetur descriptio, neque hunc locum, neque alia multa infra nominanda exhibent: eorum igitur designationem expectamus ab istarum regionum peritioribus: suspicamur etiam haud pauca hic nominari, quæ vel appellationem nunc mutarint, vel ob sui exilitatem non meruerint in tabulis istis notari.
b Scriptum in ecgrapho nostro, imposito.
c Durnach vicus solum 4 aut 5 p. m Campidona distat ad Orientem.
d Ecliptica oratio, id est, defectuosa.
e Fauces, aliis Fauciacum, oppidum Sueviæ in confinio Tyrolis, vulgo Fussen, distans Campidona plus quam 20 m. p. cis Lycum fluvium.
f Pfullendorf, inter Tubingam & Constantiam, huic quam illi propior. Sunt qui Bragodurum Ptolomæi esse velint.
CAPUT IV.
Energumeni meritis B. Hildegardis liberati, hydropici & contracti sanati, mortui suscitati.
[25] [Liberatur energumena una,] Summæ bonitatis Deus non solum agritudines curavit ob merita suorum, sed & dæmones fugavit. In vico Ermengers, sub opacæ noctis tempore, mulier quædam a principe tenebrarum correpta, crudelissime vexabatur; clamore horribili, non modo virum suum & familiam suam, sed vicinos excitans, tanto acrius in ea sæviente, quanto citius ab ea expellendus. Convenientes itaque vicini, videntesque miseram miserabiliter affligi, pietatis moti compassione, unanimiter omnes venerabilis Hyltegardæ & Pii Ludovici auxilium implorantes, exclamaverunt ad Dominum, & exaudivit eos. Audiens enim draco ille, quem formavit Deus ad illudendum ei, Sanctos nominari; virtutem eorum non sustinens, a facie ipsorum fugit; egressus a muliere, quam expresse possideret, deditque locum Spiritui sancto, ad refocillandum animam, tanto vehementius, quanto brevius afflictam, ut illud adimpleretur: Surge Aquilo & veni Auster. [Cant. 4, 16.] Liberatam autem a spiritu immundo, cum gaudio Spiritus sancti, adduxerunt amici Campidonam, quæ gesta fuerant circa eam narrantes, & ad laudandum Deum in Sanctis suis ecclesiam Dei intrantes.
[26] [& altera,] Alia mulier, misera miserior, multis annis dæmoniaca, amicorum ministerio laborioso ad sacras est adducta Reliquias; ubi graviter quidem vexata, & horrorem incutientibus debacchata est vocibus, tanquam maligno hoste suam prævidente vel timente ejectionem imminere. Quo meritis electorum Dei suffragantibus fugato, illa diu captiva filia Sion est liberata; quam spiritus nequam egrediens, sine misercordia concutiens, semianimen reliquit. Quæ citius resumpto spiritu, suam sentiens liberationem, liberatori suo Deo gratias egit. Factum est id multis astantibus & exultantibus Deo adjutori nostro, & clamantibus, Isti sunt, quos elegit Deus in caritate non ficta, per quos tanta facit mirabilia.
[27] [sanatur contractus manibus,] In Parasceve, hora divini officii, concurrentibus omnibus ad sacram Corporis & Sanguinis Jesu Christi communionem, juxta ecclesiasticam illius provinciæ consuetudinem; Conradus faberferrarius magister, præcepto non obediens vel cupiditati satisfaciens, fabrili operi alaciter insistebat. Et ecce justo Dei judicio, malleo cadente a dextera & forcipe a sinistra, utraque manus curvata est & contracta. Exclamans autem juvenis, & subita iræ Dei percussione tactus & territus, properabat ad monasterium, adiit sarcophagum, petiit auxilium. Universi qui aderant, cum eo & pro eo clamabant ad Dominum; nec tunc exaudivit eos, nondum enim venerat tempus miserendi ejus. Expletis Divinis, omnibus egredientibus & ille tristis abscessit. Brevi mora exacta, flens & ejulans, non propter primam repulsam desperans, rediit, ascendit, manus sarcophago superposuit; & mox erectæ sunt & extentæ, & priori sanitati restitutæ: & lætata est omnis Campidona in tam evidentis miraculi gloria.
[28] Non minus gloriosum, imo gloriosius videri potest, [hydropica] quod huic subjungendum est. Mulieris cujusdam in a Burgauw venter, imo totum corpus, ex humorum distemperantia intumuerat, & extumore cruciatus per momenta crescens adeo invaluerat, ut ab omnibus morbo hydropis laborare desperabiliter judicaretur, nec ad eam curandam quasi desperatam cura aliqua adhiberetur; ne vero spes recuperandæ salutis in ea penitus extingueretur, agebant magnalia Dei, quæ audiebat quotidie per electos Dei Campidonæ fieri. Deo igitur inspirante, placuit ei, ut illorum devotissime se voveret pietati. Quo facto, intra triduum omnino detumuit, & ad pristinam mediocritatem reformata, medicos suos læta visitavit; gratiam & gloriam annuntians, & ad glorificandum Deum audientes invitans.
[29] A simili periculo, non dissimili remedio, Conradus de b Thuringen sanatus est. Cum enim ventris tumore immoderato cruciaretur, & plurium experimentorum nullum capiens fructum, [& hyropicus;] cruciatus finem solum mortis expectaret remedium, saniori quorumdam consilio, veneranda piorum ossa se visitaturum proposuit ac promisit, si divina miseratio id exequendi vires ei concederet. Promissionis devotioni præsens affuit gratia: præparationem enim cordis contriti audivit, Deus, auris tua. In brevi sibi tumore decrescente ventris, præfatus Conradus ad consuetam gracilitatem reparatus, juxta votum suum venit Campidonam, matre sua simplici muliercula comitatus, modum & ordinem suæ asserens reformationis, pariensque in cordibus audientium piæ augmentum devotionis. Hujus assertioni, orandi causa advenientes post triduum, constantissime perhibuerunt testimonium: & lætati sumus in his, quæ dicta sunt nobis.
[30] [contractæ duæ.] In villa Burgouw puella, utriusque manus contractione debilis & ad operandum inutilis, ea spe & spiritu ducta quo prænotata hydropica, simile fecit votum, & similem etiam consecuta est effectum, In voti enim expressione, lætificata est manuum restitutione. Consimili gratia mulierem de Gervigishosen Dominus visitavit. Hæc fere biennio naturali gressu destituta, genibus & manibus terræ innixa, monstruoso tractu gradiendi seu rependi officium exercuit. Quæ sancto accensa desiderio, ubi se devovit piæ matri & filio, naturali pedum functa officio, cum amicis & notis rem gestam testantibus, gaudens venit Campidonam, ad venerationem eorum, a quorum meritis se gloriabatur accepisse veniendi potentiam.
[31] [paralytica] In villa Marvisieren, cuidam diu paralyticæ, pro reformandis viribus desideranti Reliquias visitare, currum amici præparabant, ut vehendo ad locum optatum eam perducerent. Quæ abhorrens currum ascendere, elegit rependo propositum consummare, ut laboris magnitudine salutem mereretur invenire. Videns autem Deus fervorem in muliere, sciensque mentis conceptum ipsam exequi non posse, miseræ membra solidavit, vires reparavit, gressum restituit. Exultans igitur & gratias agens, non tremens sed alacriter gradiens, suum effectui mancipavit desiderium; cujus gloriosæ curationi, cum multis aliis, etiam Sacerdos ejus perhibuit testimonium.
[32] [& paralyticus.] Berchtoldus, Hultrudis filius, de c Loppenhusen, in dorso & femore & crure sinistro, multis diebus, tanto dolore torquebatur, ut ad eundum erigi, etiam baculi suffragio, non valeret. Miraculorum igitur fama trahente, quæ per electos Dei crebra fieri audivit, Campidonæ curru conducto, recuperandæ salutis desiderio locum aggressus est exoptatum: ubi ad valvas templi depositus, a duobus viris tollitur; & ante sarcophagum, pretiosum illum thesaurum continentem, locatur. Votum igitur solvit breviter, sed devote; oravit nil hæsitans, sed de impetranda sanitate plurimum confidens. Exaudita est autem oratio ejus, quambrevem esse oportuit, propter eorum importunitatem qui eum advexerant; nec ibidem moram facere, peculiaris rei necessitate eos revocante, poterant vel volebant. Sublatum igitur de templo currui imponunt, domum revehunt, de impetratione salutis quidem hilarem & certum, etsi non re, spes tamen non confudit: quis enim speravit in Domino & derelictus est? Post paucos igitur dies dolore fugato, usu gradiendi restaurato, pedes rediit Campidonam; Deo & dilectis ejus gratiarum referens actionem, quorum meritis ille sanat contritos corde, & alligat contritiones eorum.
[33] In villa Imminriet, Wernhardus, Waltheri & Adelhaidis filius, puer parvulus, quasi triennis, e domo parentum sine custode egressus est. Cumque incaute evagaretur, nec quid cavendum esset ratione discerneret (ætatis siquidem teneritate impediente, [puer submersus vita restituitur,] rationis usum necdum habebat) in fossam, de qua limus exceptus erat, aqua plenam, corruit; totusque, genuum summitate excepta, aquis coopertus, fundo limoso resupinus inhæsit. Modico temporis exacto spatio, mater circumspiciens, nec filium videns, ad quærendum puerum emisit famulantem puellam: quæ illum circumquaque quærens, nec quæsitum inveniens, tandem ad foveam venit; puerumque extinctum, & a juvene ejusdem pueri consanguineo, qui casu advenerat, extractum invenit. Tollitur puer, domum refertur, clamore funesto prævolante submersionem pueri nuntiante. Flent & ejulant parentes, accurrunt vicini condolentes, volvunt, nec proficiunt, nec vitalis spiritus aliquid in eo comprehendunt. Quid plura? post desperationem de pueri vita, venit in memoriam numquam a memoria delenda B. Hyltigardis cum prole sua: quam dum in auxilium precibus lacrymosis invitant, dum vota pro puero vovent; inter voces precantium & vota voventium, puer reviviscit, & ad sanitatis integritatem citius reparatur. Quem post paucos dies parentes, vota solventes, medicis suis Campidonæ repræsentaverunt; multorumque testimonio suam tristitiam in gaudium conversam astruxerunt, ad laudum præconia Deo & electis persolvenda, omnes qui aderant excitantes, quia filius eorum mortuus fuerat & revixit, perierat & inventus est.
[34] [item puella in puteum lapsa] Non minus gloriose ac Deo digne suscitata est, a simili mortis genere, Manigaldi viri militaris filia, per Reginæ ac Regis invocationem ac merita. Hæc dum ad hauriendam aquam levitate puerorum properaret, ex subita & minus cauta inclinatione pessumdata, capite verso deorsum, corruit in puteum, Quo comperto pater & mater cum familia, flentes ac ejulantes accurrunt; quorum clamore miserabili amici & vicini cuncti ad illud lamentabile spectaculum convenerunt. Haud mora, pater descendit in puteum, alio ipsum sequente ac tenente, ne amore eripiendæ filiæ pater mergeretur; qui & ipse a stante super puteum propter eamdem tenebatur cautelam; aqua enim putei tantæ profunditatis erat, ut proceri hominis longitudinem altitudine superaret, nec aliquis fundum putei attingere pedibus, nisi caput ejus operiretur fluctibus, posset; eapropter primo descendentem in aquam teneri oportebat, ne si non teneretur periculo subjaceret. Labore igitur miserabili quærens filiam & inveniens pedes ejus sursum erectos pedibus suis compressit, sicque attraxit; donec id onus flebile manibus comprehensum, ad superstantem levaret, & ille stantibus super puteum porrigeret. Deinde ad paternam domum defertur, sequentibus & plangentibus qui in villa fuerunt fere omnibus: erat enim puella nobilis, benignæ mansuetudinis, jam quasi septennis. Accedunt ergo amici & familiares, [& certo mortua.] omnem diligentiam, omnia experimenta, quæ circa submersos attentari solent, propensius impendentes: nunc illam igni applicantes, interdum volventes; modo pedes sursum, caput deorsum vertentes. Has autem variationes sæpe ac multum frequentantes, nil consolationis acceperunt; non enim in corpore illo aquis suffocato aliquis vitalis motus deprehendi poterat, quippe a quo vita recesserat. Consumpta igitur sine fructu humana industria, nec consumpta sed crescente mœroris angustia, ad divina properandum fuit & properatum est auxilia. Cœperunt igitur, primo parentes, deinde omnes præsentes invocare illam semper invocandam Hyltigardam & filium ejus, pro liberatione puellæ vota voventes ex corde. Exaudivit autem Dominus contritorum lacrymosa suspiria, & piæ devotioni ipsorum fructum propitius indulsit optatum. Ex illa enim hora salus domui illifacta est, puella a morte liberata est; vere enim mortuam, & vere vitæ redditam, omnes, qui aderant, & videbant & jurabant. Omnes ergo inæstimabiliter consolati sunt, & domus impleta est ex clamore: Te Deum laudamus; cui vivit quæ mortua fuit. Post transactum breve temporis curriculum, opportunitate accepta, pater & mater, comitante filia, cum multis ex vicinia, venit Campidonam, ad vota solvenda pro virgine d Maria.
[35] Et [hæc] tantum de miraculis principalioribus, & in veritate efficacioribus: nam tot & tanta sunt ibidem facta a prima fundatione monasterii Campidonensis, inchoata anno septingentesimo septuagesimo tertio usque in anno millesimo quadringentesimo nonagesimo tertio, virtute operantis Dei per felicissimam Hyltigardem & ejus filium, nomine Pium Ludovicum Imperatorem, quod prolixum & nimis longum esset ad scribendum; & jam
Longa solent sperni, gaudent brevitate moderni. Quare prædicta signa compendiose sufficiant bonis Christi fidelibus hominibus. In hoc Imperiali monasterio Campidonensi, dedicato a Papa Adriano, qui personaliter cum grandi cœtu populi Cardinalium & Episcoporum, singulis ex statibus mundi clericorum & laicorum, scilicet Caroli Magni & Hyltigardis cum pueris eorum, scilicet Pipino, Ludovico & Carolo & Lothario filiis; ac Rotrude, Gisla, f Hyltigarde & Berta filiabus, dedicavit in anno septingentesimo septuagesimo septimo die Ascensionis Christi vel circa: nam eo tempore exportata fuerunt de Roma, ex petitione Caroli & Hyltigardis, integra corpora Sanctorum Martyrum Gordiani & Epimachi, cum Reliquiarum aliarum sarcinis & numero & multitudine grandissimis, & g Indulgentiis maximis. Etiam pro tunc Carolus altissimis privilegiis ipsum dictum monasterium sublimavit ultra alia loca & hominum habitacula. Nam omnes villæ, castra, oppida, silvæ, vivaria, piscaturæ, venaturæ, thelonia, ac omnes, superiores conditiones respicientes, spiritualia & secularia in h Goiis Hylergowe, Angusgowe, Segowe, Risgowe & aliis dedit monasterio Campidonensi, cum judicibus singulis ipsius maleficii; taliter, quod perpetuis temporibus solum Abbas Campidonensis deberet hujusmodi regere & dominari, ac singula officia spiritualia i ac secularia ad providendum constituere, & hoc cum personis idoneis. Nam pro tunc nulla civitas erat in tota Suevia, demptis civitatibus Augusta & Pfullendorf; quia alia erant solum oppida, villagia seu villæ. Fuerunt autem rura, data cœnobio, ipsius Hyltigardis Reginæ res hereditariæ; quas ipsa cum adjuvamine Caroli, ob animarum eorum & singulorum consanguineorum eorumdem salutem, ordinavit dicto cœnobio, in honore Sanctissimæ Virginis Mariæ, Sanctorum Martyrum Patronorum, scilicet Gordiani & Epimachi, nec non & omnium Sanctorum, quibus sit laus & honor per infinita secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Burgow, Oppidum inter Vlmam & Augustam ad Mindelam fluvium, ad 50 p. m. distans Campidona.
b Turingen, inter Ravenspurch & Merspurch ad fluviolum Ach, non longe a lacu Brigantino sive Constantiensi vulgo de Boden-zee.
c Loppenhausen ad Camlachum rivulum, media fere via inter Campidoniam & jam memoratum Burgoviam.
d Hoc nomen videtur fuisse puellæ.
f Scriptum erat Gertrude: sed Rotrudem constat inter filias Caroli primogenitam fuisse: Gertrudis nulla nisi apud fabulatores nota est. Merito autem omittitur hic Adelaidis in obsidione Papiensi nata an. 774, & in itinere versus Franciam mortua ipso anno. Omitti etiam debuisset Hyltigardis, cum hæc agerentur (si vere acta sunt) necdum nata; quippe quæ ante expletum primum vitæ annum obiit, solis 40 diebus superstes matri. De utraque constat ex epitaphiis, quæ jussu Caroli Magni composuit nobilis tunc Poëta Paulus Warnefridi, & impressa extant primo apud Bruscium, tacito auctoris nomine (unde Baronio ignoscendum quod Alcuini esse crediderit) deinde in Francicis du Chesne, in ipso Pauli opusculo, quod de Metensibus Episcopis scripsit: nam Metis utraque sepulta fuit, uti & amitæ duæ, & ipsa mater.
g Indulgentiarum in dedicationibus instituendarum usum eo seculo fuisse, nullo certo exemplo probari poterit: posteriorum Pontificum largitiones eæ fuerunt, a quibus acceptas ad tempus fundationis primæ perperam retulit posteritas imperita.
h Teutonibus Ow vel Aw pratum seu pascuum est, hinc derivatur vox collectiva ghëaw & contractim gaw vel gow, pro regione, adeo frequens in compositis, sicuti ab hem, heim, vel hom domus, fit aliud collectivum æque in nominibus locorum frequens ghem vel gom pro civitate aut oppido: quæ deinde hic nominantur Gojæ ab Hilera, Sega, Augusa & Risa fluviis, ut credo, ipsas irrigantibus, nomen habent. Horum grandior & notior Hilera Campidonam præterfluit, & Danubio immergitur e regione Vlmæ.
i Hinc illud ad calcem Vitæ descriptum rubris litteris. Campidona sola judicat ense & stola.
APPENDIX.
Ex Annalibus Suecicis Martini Crusii.
Hildegardis, uxor Caroli Magni Imperatoris (B.)
[36] Fuit longo tempore, post conditum hoc cœnobium, quidam Eques auratus, Manigoldus Fridraner, in arce Freudenbergia habitans: is filiolam habebat cui nomen Felicitati: quæ aquam ex puteo insciis omnibus allatura eo incidit, nec ante quinque horas reperiri potuit. Cum tandem reperta esset, pedibus sursum ac capite deorsum conversis, nec ullum signum vitæ in ea appareret, pater dolore exanimatus vovit se centum libras ceræ & alia ad tumulum S. Hildegardis oblaturum. Puella in altari posita erat, donec sepulcrum fieret, in quo humaretur. Quo facto, cum ab altari levaretur, risit: gaudio magno exorto, manu patris deducta domum est. Postridie ipse, Salamo-villanus Abbas, ac puella, Campidonam venere; gratiæ Deo actæ, votum S. Hildegardi persolutum est.
[37] Quondam scholasticus quispiam, in flumen Ilarum incidens, undecim ibi horas jacuit. Hic extractus & pro mortuo habitus, a matre ad sepulcrum Hildegardis positus est. Pater Hildebrandus Ramer, præcipuus Campiduni caupo, corrogavit cunctos ex ecclesia S. Magni Presbyteros & ludimagistrum cum scholasticis, ut ad tumulum Hildegardis pro vita mortui orarent. Precantibus his & una populo, puer dexteram pectori suo imponens revixit. Tunc gaudium omnibus campanis publicum significatum fuit, Deoque & Hildegardi gratiæ actæ. Quid adhæc homo hæreticus, ne suo ipse convictus testimonio cogatur erubescere? Soli, inquit, Deo laus debetur, qui gloriam suam alteri non dat; utique tamquam primo boni omnis fonti, alioqui ipse, qui glorificantes se glorificat, eosdem cupit glorificari etiam ab hominibus, & ideo eorum rite invocatorum intuitu miracula patrat. Quid autem ad primum? Ethnici quoque, inquit, diis suis vota faciebant & persolvebant. Numquid & ab iis percipiebant beneficia, qualia nemo facere potest nisi Deus, aut nisi fuerit Deus cum eo? Reipsa autem, non Sanctis, sed Deo vota faciunt & solvunt Christiani orthodoxi; dicuntur tamen etiam Sanctis facere ac solvere, quando faciunt ac solvunt intuitu beneficiorum a Deo per Sanctorum interceßionem speratorum aut impetratorum. Sic templa & altaria eriguntur Deo, cui soli in iis offeruntur sacrificia; quando tamen, ut fit plerumque, ea fiunt in memoriam ac venerationem alicujus Sancti, & ipsa nomen ab illo accipiunt & de illo Missa fieri dicitur: ut sub illa nominum diversitate habeatur distincta significatio diversarum in eadem specie rerum, ad omne humani sermonis commercium necessaria, quæ per commune omnibus sacrificiis, altaribus, templis unius summi Dei nomen non haberetur.
DE S. SVIBERTO EP. VERDENSI,
IN SAXONIA INFERIORI.
POST AN. DCCC.
[Commentarius]
Suitbertus Episcopus Verdensis in Saxonia inferiore (S.)
Auctore D. P.
[1] De S. Swiberto Episcopo, Frisonum & Boructuariorum Apostolo, Cæsaris-werdæ ad Rhenum sepulto, prolixum Commentarium dedimus I Martii; ubi § 8 fuse probatum est, quam male a multis scriptoribus confusus fuerit cum eo alter Iunior, Verdensis ad Aleram in Saxonia inferiori Episcopus. Ea nihil opus est hic repetere, cum vel sola temporum ratio distinctionem utriusque necessariam esse convincat. Obiit enim prior iste anno Domini DCCXIII, quando is, [Episcopatuum Saxonicorum institutio,] de quo nunc agendum est nobis, verosimiliter necdum natus erat: siquidem Episcopatuum Saxonicorum institutio ad finem seculi VIII spectat. Habemus nos insigne Chronicon, a quodam scriptore Saxonico, & quantum colligere potuimus Magdeburgensi monacho, descriptum in membranis, perductumque ad annum MCLXXXI, cum singulari cura rerum ad Saxoniam pertinentium. In hoc ad annum Domini DCCLXXXI habentur sequentia: Rex Carolus, ex Italia in patriam reversus, succedenti tempore, puta sub autumnum anni jam dicti, [post an. 781,] Saxoniam intravit; eamque in octo Episcopatus divisit, id est, Bremensem, Halverstadensem, Hildenesheimensem, Fardensem, Paderbrunnensem, Mindensem, Monasteriensem, Osenbruggensem: & terminos iisdem Episcopiis constituit.
[2] Hæc ille: & tamen non tam initia Episcopatuum, quam ecclesiarum, quibus sui postea Episcopi obtigerunt, intelligenda sunt indicari. Etenim vetustißimum rerum Francicarum Chronicon, ab anno DCCVIII usque ad DCCC pertingens editumque tomo 2 Francicorum du Chesne, de anno DCCLXXX, hoc solum dicit: Saxones, derelinquentes idola, Deum verum adoraverunt … ædificaveruntque ecclesias. Id quod alius, usque ad annum DCCCVI scribendo pertingens, auget & explicat his verbis: Carolus Rex perrexit iterum in Saxonia … divisitque ipsam patriam inter Presbyteros & Episcopos seu & Abbates, ut in ea baptizarent & prædicarent. Vbi Episcopos non alios puto intelligendos quam Coloniensem ac Moguntinum; ut scilicet bifariam divisa per Carolum Saxonia in Westphalos Ostphalosque, cum respectu ad utramque ripam Visurgis, mediam regionem intersecantis, Westphali quidem ad Coloniensis, Ostphali ad Moguntini Episcopi procurationem spectarent; sub eorumque jurisdictione constitutæ censerentur ecclesiæ, quæ Presbyteris Abbatibusque attributæ, postea ipsæ factæ sint Episcopales; [785,] cum scilicet baptizato tandem anno DCCLXXXV præcipuo Saxonum Duce & rebellionum incentore Witikindo, firmiores radices cœpit fides agere istis in partibus. Sed neque hoc statim: demonstratum est enim ad XXVI Martii, S. Ludgerum, qui primus Mimigardifordensibus Episcopus obtigit, ante annum DCCCI non fuisse Episcopum consecratum; & Mindenses primum suum Præsulem Erkanbertum, a Leone III munus consecrationis accepisse tradunt, adeoque non ante annum DCCXCIX.
[3] [& 800 facta est:] Vt ut sit, Ferdensem Episcopatum utroque illo haud multo antiquiorem esse facile apparet; atque adeo integro fere seculo hujus initia distare ab obitu prioris Suiberti: de quo si pauca indubitatæ fidei documenta supersunt, ut est ad kalendas Martii ostensum; pauciora adhuc habentur de posteriori, cujus antiquorum scriptorum omnino nullus meminit; sed hoc apud Krantzium extat elogium in Metropoli lib. 1 cap. 6. [in hac primus Verdensis Episcop. factus S. Suibertus,] Quartum jussit Rex esse Episcopatum in loco Konende, illo tempore satis celebri atque habitatoribus frequenti: sed deinde ad commodiorem locum, in Verdam transtulerunt ibique consecratus est jussu Regis Episcopus, vir magnæ sanctitatis, Swibertus, professione monachus, Abbas natione Anglicus … qui cum audiret congentiles suos Saxones … jam auscultare Euangelio, domitos armis Caroli; præstitit hoc Christo, præstitit hoc genti, quam sibi & suis cognatam intellexit, ut transito mari convolaret in provinciam prædicatoribus indigentem, quod messis multa & pauci cernerentur operarii. [miraculis clarus:] Hujus viri zelum cernens Rex Carolus, jussit Ecclesiæ novæ Verdensi primum Episcopum consecrari. Vir autem sanctus zelo Dei fervens, provinciam sibi creditam solerter obivit; serensque verbum Dei in agro cordis humani, multos convertit ad Christum; & sacræ religionis adeo implevit officium, ut & populum Dei credulum quotidie multiplicaret, & ipse bonis exemplis iter regni cælestis præmonstraret; multis clarescens miraculis, dum viveret; pluribus etiam effulgens, dum jam seculo & vita functus migrasset ad Christum. Celebrem servant provinciales memoriam magni itineris, quod pro Christo & ejus religione uno sole eum memorant peregisse.
[4] [ita Krantzius ex Annalibus:] Hactenus Krantzius, qui deinde cap. 21 quæritur, quod ea fuerit Annalium simplicitas, ut vix nomina in iis Pontificum invenias annotata; quantum temporis præfuerint, quæ sanctitatis monumenta dederint, quæ rerum fundamenta jecerint futurarum, omnino nihil reperias. Habuit igitur aliquos Annales, quos sequeretur Krantzius, sub finem seculi XV scribens, ex quibus libenter credam ea accepisse quæ supra diximus de Swiberto; nec enim necesse est credere, etiam primum in ordine, solo dumtaxat nomine fuisse notatum: quandoquidem & hoc cap. 21 & infra cap. 29 de aliis Verdensibus Episcopis agens eorumdem Annalium fidem citat, in iis quæ pauca narrat, uti hic narravit de Suiberto: quod idem rursum facit lib. 2 cap. 30 agens de aliis post secutis. Vt autem plus notatum non fuerit de Suiberto quam solum nomen, id ita ibi notatum fuit, ut simul de Sanctitatis cultu ac titulo & ipse & nos post eum poßimus esse securi.
[5] Etenim cum anno MDCXXX Franciscus Guilielmus, Osnabrugensis pariter & Verdensis Episcopus nec non Mindensis atque Ratisponensis, [ex quibus an. 1630 scitum, ejus aliorumque sex reliquias,] templum Cathedrale Verdæ in meliorem formam redigere pararet, & pavimentum moveretur, inventa fuit una tumba cum plurium Episcoporum reliquiis. Illas Episcoporum fuisse, partes ex sacro vestitu Pontificio, pedis, mitris, sandaliis, aliisque signis denotabant. Sanctorum item liber antiquissimus ecclesiæ habebat, ante aliquot secula corpora primorum Episcoporum in unam tumbam eo translata: SS. Suiberti, Tanconis, Pattonis, Cerilonis, Cortylæ, Nortylæ, Erlulphi Martyris atque Harruchi. Ossa itaque in novam tumbam ad id paratam per Sacerdotes celecta, [insimul junctas fuisse;] & a sua Celsitudine obsignata, retro altare majus pro custodia reposita fuere. Hactenus verba Verdensis Synodi eodem anno celebratæ. In ea quæ de Sancto nunc habetur Lectione, Translationis dies notatur fuisse X Martii. P. Mulman iisdem fere verbis hæc eadem olim perscripsit, addiditque, quod cum ipso anno MDCXXX furor Suecicus eas in partes irrueret, eadem ossa præfatus Dominus Episcopus secum asportavit & hic deposuit, [ea nunc in Bavaria habentur.] Osnabrugi, quantum per conjecturam assequimur, tunc ordinaria Episcopi residentia: qui deinde Ratisbonam commigrans, easdem sacras Reliquias anno MDCLIX secum transtulit, & in Episcopali suo palatio depositas honoratiori loco collocavit, ad privatum potius familiæ suæ, quam publicum ceterorum diœcesanorum cultum. Ita multa interroganti indagantique R. P. Benedicto Painter, nostri ibidem collegii Rectori, Novembri proxime præterito retulit Reverendißimus D Gedeon Forster, ætate grandævus, & olim diœceseos Ratisponensis Visitator Generalis; asserens præterea ab Episcopi & Cardinalis præfati hærede, Illustrißimo D. Ferdinando Comite a Wartenbergh, Monachium asportatas fuisse prænotatas Reliquias, ac verosimiliter in ipsum illud templum quod a Patronis Wartenbergicum dicitur. De his porro licuisset Monachio petere distinctiorem notitiam, si post instructionem Ratisbona serius allatam, plura inde quærendi tempus indulsissent properantia præla: nunc id curabunt posteri nostri.
[6] De S Pattone egimus XXX Martii, de S. Tancone XVI Februarii. Catalogus Præsulum Verdensium Synodo prædictæ adjectus, ubi ad nomen Harruchi in ordine octavi venit, sub hoc, inquit, a summo Pontifice canonizati sunt S. Tanco & S. Patto, miraculis clari. [Cultus S. Suiberti 30 Apr.] Vnde id Synodus acceperit nescio; &, si verum est, nihil dubito quin pro diebus jam notatis fuerit eorum cultus, æque ac Suiberti, apud Verdenses continuatus speciali festo: quamvis solius Suiberti officium, tamquam Patroni Verdensium præcipui, locum invenerit inter propria Sanctorum ecclesiæ & diœcesis Osnabrugensis, vulgata anno 1652 a prælaudato Episcopo, sub ritu Semiduplicis cum lectione quarta ex Krantzio sumpta, & memoria Inventionis translationisque prædictæ, idque ad hunc XXX Aprilis: cujus diei cum nusquam meminerit Krantzius, & vetera Osnabrugensia anno 1516 excusa, imo ipsa etiam Saxonicarum aliarum ecclesiarum Breviaria cetera, Verdensis Suiberti nomen prætereant; opertet existimare Verdensi ecclesiæ, eatenus proprium istud festum fuisse, & quidem ipso quem Episcopus notavit die.
[7] [huic intra annum 831 dantur successores novem,] De Nortila & Cevilone nihil præter nomina reperit Krantzius, suspicaturque Anglos aut Scotos fuisse, qui prædicandæ fidei & martyrii desiderio in has partes ultro advenerint. De Cortyla, quem ipse Rortilam vocat, & verosimiliter rectius, ait ex Annalium fide, fuisse e gente Anglorum aut Saxonum, eumque advenisse de longinquo per maria, rudibus populis Saxonum quasi suis progenitoribus prædicare. Nulli eorum aliquam religiosi cultus speciem obtigisse, vel inde persuadeor, quod nec diei quidem mortualis memoria ad posteros perennarit. De Erlulpho egimus II Februarii occasione Martyrum Ebekerdorpiensium, quibus adnumeratur: quod nobis minime probari diximus, censuimusque id eo fieri potuisse, quod ejus alio & tempore & loco paßi Reliquiæ aliquæ ad Ebekesdorpienses sanctimoniales pervenerint, & ceteris ibi honoratis fuerint conjunctæ: itaque retineri posse quod Ferdenses annales habent, Hamburgi esse occisum ab infidelibus. Nunc quod ad eam attinet causam, quæ tam multos Episcopos tam brevi tempore Verdæ extinxerit; ut anno DCCCXXXI, cum ordinandus esset S. Anscharius primus Episcopus Hamburgensis, ecclesia illa jam tum numeraverit nonum aut decimum Episcopum Helingandum, in Vita jam dicti Sancti ad III Februarii edita nominatum; quando Bremensis tantum adhuc secundum numerabat Willericum, aliæ vero solum quartum aut quintum; id putat Krantzius cap. 22 factum esse, quod, etiam post Witekindi baptismum diœcesesque ordinatas, [ob temporum difficultatem & Saxonum feritatem:] recruduit frequenter, absente Rege Carolo, Saxonum sævitia, ut igne & gladio sævirent non tam in suos provinciales (quos tantopere odisse non poterant, quod inviti viderentur Francorum jugum subiisse) quam in exteros divini verbi prædicatores, quos illi malorum appellabant incentores: & rursum cap. 29 culpat Saxonum dura pectora, sæpius recrudescentia & crebris motibus agitata, quando Ludovicus Imperator, rebus gravibus implicitus, huic regioni minus intenderet; appendit & fusius probat quod hæc ecclesia erat in medio plurimorum hostium posita, ut crebrior illi tumultuatio quam aliis proveniret; ideoque omnium sanctimoniam conjectura præbet æstimandam, quod tum nemo, nisi sanctitate conspicuus, ad laborem patientissimus, & ad mortem interritus assumeretur.
[8] Sed hæc ut vera esse concederentur omnia, neque pro aliis ibidem Episcopatibus æque valerent, non tamen mihi scrupulum eximerent, ne forte non plura in catalogum irrepserint nomina, quam revera Episcopi Ferdæ sederint. Suspicionem auget mentio Armarbaricensis cœnobii identidem repetita a Krantzio, [sed forte Abbates solum Amarbari censes fuerint SS. Pato & Harruch,] Annales secuto, ut cujus Abbates fuerint Patto & Tanco, natione Scoti ambo; uti & Harruch, octavus in ordine Episcoporum relatus, sed forte Abbates solum Amarbaricenses fuerint SS. Pato & Harruch, cujus etiam Reliquias, & Domini Pattonis, una cum Dalmatica Tanconis, relatas esse ad ecclesiam Ferdensem, ad quarum tumbas multæ visæ sint virtutes de infirmis, idem Krantzius ex sæpe citatis Annalibus annotavit; incertus quando id contigerit, quia, ut loquuntur iidem Annales, res antiqua est, & quasi abolita, & ideo anni incarnationis Dominicæ non sunt adscripti. Ex quibus primum colligo, Annales istos non esse antiquißimos: sed ipsum illum librum de Vitis quorumdam Episcoporum Ferdensium supra memoratum, [quorum corpora aliunde advecta Verdam, ] qui scriptus sit postquam etiam SS. Pattonis & Harruchi, quæ in medio Verdensi monasterio, non in uno loco, sed segregatim positæ fuerant; in communem arcam cum aliis quinque prænominatorum Corporibus illatæ sunt, puta post seculum X. Deinde quoniam aliunde Ferdam allatæ dicuntur reliquiæ, non continuo ipsi assentior, in Konende, qui fuerit primus locus institutæ ecclesiæ Episcopalis (de quo alibi nihil legitur) vixisse primos omnes Episcopos & obiisse, sed duos hos in ipso eorum Amarbaricensi cœnobio fuisse sepultos.
[9] [ex prædicto eorum monasterio,] Neque enim persuadeor monasterium istud, cujus nomen plane Saxonicum quid sonat, in Scotia requirendum; indeque succeßive in Saxoniam transiisse qui fierent Verdenses Episcopi: sed plane existimo cum Gabriele Bucelino, ipsum intra limites Verdensis diœcesis, & forte non procul ab urbe fuisse constructum tempore S. Suiberti; idque pro monachis Scotis, sub primo eorum Abbate Pattone, quemadmodum iisdem temporibus plurima alia monachorum Scotorum cœnobia, sub Regula & forma monachorum Hyensium, fuerunt per Imperium constituta; quæ partim supersunt adhuc, & quidem nonnulla nomen Scotorum retinentia usque hodie; partim funditus interiere, quod isti Amarbaricensi monasterio per Normannorum excursiones potuit accidisse. Inde ergo opinor allata fuisse non solum Pattonis & Harruchi corpora, peculiaribus tumbis condenda, quia miraculis & sanctitate clariores etiam suum in monasterio festum habuerant Patto III kalend. Aprilis, Harruch Idibus Iulii, [itemque Nortila, Cevilo & Rortila.] quando obiise notantur: sed etiam Nortilæ, Cevilonis & Rortilæ, quorum nomina nihil Saxonicum sonant; quosque Amarbaricenses Abbates dumtaxat fuisse, non item Verdenses Episcopos, vehementer suspicor; sed iis per errorem annumeratos a posteris, credentibus non fuisse dignitate & potestate discretos, quorum corpora videbant simul composita. Eamdem suspicionem libenter etiam ad S. Pattonem extenderem; & sic Suiberto successerit Tanco; qui quod ex Abbatia Amarbaricensi esset ad Episcopatum assumptus, ideo Dalmaticam ejus, cum jam Sanctus Verdæ haberetur, studiosius monachi conservarint inter Reliquias. Tancorum secutus sit Isengerus, quem ex nomine colligas fuisse Teutonicum sive Francum aut etiam Saxonem; Isengerum Helinandus vel Erlulfus, nequaquam Scotis adnumerandi; hos vero Waltherus seu potius Waldgarius, qui anno DCCCXLVII interfuit concilio Moguntino; tum Wigbertus, originem ducens ex sanguine Widekindi Ducis, cujus habebatur donatio ecclesiæ Ferdensi facta anno DCCCXC; atque Bernarius: quos æque omnes Saxones indigenas fuisse, aut saltem Francos vel Teutonicos, libenter assentiar Krantzio.
[10] Hactenus de Verdensi ecclesia primisque ejus Episcopis, partim ex vetustis Chronicis, partim ex Alberto deducta sufficiant. [Elogium S. Suiberti in prætenso Caroli M. privilegio:] Neque enim addendum his puto fundationis diploma, quod sub nomine Caroli magni ostentatur, scriptum in nomine sanctæ & individuæ Trinitatis, multisque aliis vitiis notabile: quamvis illud cum insigni S. Suiberti elogio sic procedat: Ut autem hæc confirmationis sententia, oblationisque donatio rata & inconvulsa & omni ævo intransibilis permaneat, ex præcepto Summi Pontificis & universalis Papæ Adriani, nec non Archiepiscopi Moguntinensis Lullonis, & omnium qui mihi aderant sanctorum Pontificum & catholicorum Sacerdotum, & Aloquim insignis prædicatoris, rationis consilio, supra memoratam Dei Genitricis Ecclesiam, cum omnibus appendiciis, & donativis, Suiberto, sanctæ conversationis viro & immortalis memoriæ coram Deo & apud homines, commisimus; quem quidem in agro Dei laborantem, primum eidem Ecclesiæ bonum militem Jesu Christi præfecimus; ut populo adhuc rudi verbi Dei semina, messem deinceps latura, secundum dispensatam sibi sapientiam, tamquam fidelis servus & prudens, in domo Dei administraret; & canonica ordinatione, & competenti & ecclesiastica institutione, Ecclesiam sibi delegatam tamquam novellam plantaret & rigaret, donec orationibus servorum suorum fidelium interpellatus omnipotens Deus incrementum daret.
[11] Scio Privilegium istud hodieque ostentari velut sincerum & originarium; [quasi ecclesiam Verdensēm dotantis] & tamquam tale sub notariali fide transcribendum curavit Prænobilis D. Manderscheidt, olim Verdensis Canonicus, postea Militiæ Cæsareæ Generalis, a quo habuit noster Nicolaus Schaten, nobisque communicavit anno MDCLXIII. Sed cum illud confero cum altero quod apud Adamum Bremensem legitur, velut Bremensi ecclesiæ scriptum; vix possum ambigere, quin ad hujus imitationem fabricatum fuerit illud, haud paulo etiam quam Bremense ineptius. Incipit hoc in nomine Domini & Salvatoris nostri Jesu Christi, non quidem ex Caroli ipsius stylo, sed tamen antiquiori, quam quo postea usitatißimo sancta Trinitas invocabatur; deinde cum modica verborum & phrasium mutatione, Carolus divina miseratione ordinante Rex (omisso, qui numquam a genuinis Caroli diplomatibus abesse invenietur, titulo Francorum & Patricii Romanorum) eodem utrobique exordio notum facit, omnibus fidelibus Christo, quod Saxones, diu repugnantes, tandem domuerit, Christoque adjunxerit; terram autem eorum, secundum antiquum Romanorum morem, in provinciam redigens, & in Episcopatus certo termino distribuens, quamdam Aquilonarem ejus partem Domino nostro Jesu Christo & sanctissimæ ejus Genitrici devotissime obtulit, & in loco Fardium vocato, super Aleram fluvium, in pago qui dicitur Sturmi, ecclesiam & cathedram Episcopalem statuit, & Moguntinensis ecclesiæ Archiepiscopatui, interventu Lullonis illius Metropolis ecclesiæ Episcopi, eam subjecit.
[12] [& ejus terminot definientis] Designat deinde suam ecclesiæ dotem ac libertates: tum, post superius notata verba (quia casus præteritorum præscios & cautos nos reddunt in futurum) nequis sibi aliquando in eadem diœcesi avertendo regalem adscribat usurpatione potestatem, certo eam limite terminari jubet, terminos singulos describendo; Et ut auctoritas hujus donationis & circumscriptionis in Dei nomine firmiorem & pleniorem obtineat vigorem; & nostris, inquit Carolus, & futuris temporibus a fidelibus Christi verius credatur & diligentius observetur, manu propria subscripsimus, & sigilli nostri impressione assignari jussimus.
Signum Domini ✠ Caroli Regis invictissimi.
locus sigilli.
Lullo, Archiepiscopus Moguntinensis, recognovi.
Willebaldus, Archiepiscopus Coloniensis & sacri
Palatii Capellanus, [sub recognitione triū Archiepiscoporum:] recognovi.
Amalharius, Trevirensis Archiepiscopus, recognovi.
Data sexta kalend. Julii. A. Dom. Incarnationis
DCCLXXXVI Indict. XII. Anno autem Regni Domini
Caroli XVI III. Actum Maguntiæ. Am.
[13] Bremense apud Adamum signatur eodem modo ac signo, scilicet circulo modico & cruce, extra circuli circumferentiam proferente sua quatuor cornua: sed Caroli subsignationem solus recognoscit Hildebaldus, [quod ad similis Bremensis privilegii imitationem fabricatum,] iisdem quibus supra titulis Wildebaldus; & notatur Data II Jdus Julii, anno Dominicæ incarnationis DCCLXXXVIII, Indictione XII, anno autem regni Domini Caroli XXI. Actum in Palatio Nemetensi feliciter. Amen. Vtrobique primo recognosce signum, a vero Carolino alienißimum; quale suspicor nec in ipsa quidem Bremensi membrana invenisse Adamum, sed veluti ad memoriæ notam, pro difficiliori ductu Carolini monogrammatis locoque sigilli, in suo Ms. supposuisse: quod non intelligens Verdensis impostor, & signum a sigillo distinguere volens, quali vultu expresserit Carolum nolim equidem divinare; suspicor tamen, si cera adsit, insigniter barbatum ibi Carolum cerni, æque ac in similis fidei Osnabrugensi aliqua post monumenta Paderbornensia: contra quam in Propyleo num. 49 probabimus Carolum soluisse; qui nec titulum Domini subscribendo adhibuit, [easdem & alias notas suæ falsitatis continet,] neque Indictiones ante susceptam Imperii coronam numeravit, neque etiam tunc suscepit annos Dominicæ Incarnationis. Quam autem imperite anni hi cum annis regni componuntur? Cœpit nempe regnare Carolus anno DCCLXVIII, [in annis Christi & indictionis,] mense Septembri vel Octobri: itaque Iulius mensis, pro anno Regni XXI, componendus fuit cum anno Christi DCCLXXXIX, quando vere numerabatur Indictio XII; pro anno autem regni XIX, cum anno Christi DCCLXXXVII, quando currebat Indictio X.
[14] Quod ad Recognoscentes attinet, Hildivaldum, Archiepiscopum & Capellanum, lego apud Anastasium Bibliothecarium in Vita Leonis III; sed in diplomatis Regiis aut Imperatoribus nullis hactenus legi pro Archicapelano, Capellanum, neque alterutrum cum addita expreßione sacri Palatii. [numero & titulis recognoscentium,] Quamvis autem sæpe contingeret Archicancellarios & Archicapellanos Episcopos etiam aut Archiepiscopos esse; nusquam tamen id expressum invenias in diplomatum recognitionibus ante Ottonum tempora; idque tum etiam raro; numquam vero aut tunc aut postea cum expressa nuncupatione ipsius Sedis. Quis autem ullum hactenus alicujus vel Regis vel Imperatoris Privilegium vidit, quod simul a pluribus fuerit recognitum? uti fingitur a tribus simul Archiepiscopis recognosci Verdense, & quidem anno Christi DCCLXXXVI ab Amalhario Trevirensi, quando istam Sedem tenebat Richbodus, inter quem & Amalharium, vix demum circa annum DCCCX ei Cathedræ admotum, sedit Wazo. Verum anistoriæ vitia facilius ignoscimus rudi isto, quo talia conficta sunt, seculo: uti etiam quod in finali clausula nonnulla verba ex more seculi multo posterioris truncata sint: at quomodo potuit in hominem cadere, ut Swiberto daret titulum immortalis memoriæ, oblitus se velut de vivente scribere. Wernerus Rolevinck Carthusianus, [aliisque ineptiis:] de situ & moribus Westphalorum lib. 2 cap. 8, Suibertum hunc facit discipulum S. Bonifacii; ratus fortasse cum eo venisse ex Anglia, sicut id expresse asserit de S. Willehado, primo Bremensi Episcopo. Sed uti ex hujus Vita, VIII Novembris danda, constat, prius Myrtyrio coronatum fuisse Bonifacium, quam de Anglia dimittenda cogitaret Willehadus, videlicet anno DCCLV cum anno DCCXIX Bonifacius venisset ex Anglia, quando verosimiliter necdum natus erat Willehadus; ita fortaßis idem constaret de Suiberto, si ejus quoque Vita extaret. Certe si Bonifacium is cognovit, non nisi in Germania eum potuit cognovisse. Simili levitate ab eodem Wernhero scriptum videtur, quod in Verdensi Ecclesia habentur generalia Privilegia omnium Episcopatuum Saxoniæ, data Moguntiæ a Carolo magno anno DCCLXXVI, præsentibus ibidem Archiepiscopis Electoribus &c. Hoc enim, ut summum audivisse potuit de unico Verdensi Privilegio, cum aliarum ecclesiarum alia diversum annum & locum præferant. Omnia autem cassæ fidei esse, ubicumque habeantur, satis jam ex dictis liquet.
[15] Absit igitur ut ejusmodi tabularum testimonio ad probandam primorum Episcoporum sanctitatem institutionemque utamur, [& ideo nullam in historia fidem meretur,] aut antiquitatis prærogativam uni ecclesiæ tribuamus præ alia, sicut fecit Krantzius, quia in membrana eidem Carolo supposita & alibi examinanda rejiciendaque, asserere hic fingitur, quod Osnabrukgensem ecclesiam primam omnium in Saxonia in honorem S. Petri Principis Apostolorum & Sanctorum Martyrum Crispini & Crispiniani construxerit. De Patresbruna dicit antiquißimum chronicon, ad annum usque DCCC pertingens, quod ibi anno DCCLXXVII (triennio prius quam alibi per Saxoniam ædificarentur ecclesiæ, & novennio ante Witikindi baptismum) convenerunt Saxones ad baptismum Christianum, & baptizata sunt multa millia populorum gentilium, & ædificaverunt ibi ecclesiam Franci. Quo deinde ordine divisæ diœceses & Episcopatus instituti a Carolo sint, malim ignorare prudenter, quam temere divinare. In Concilio Erfordiensi anni DCCCCXXXI primus ex Saxonibus post Vnnum (qui non Bremensem, sed Hamaburgensem se Episcopum scripsit, digniori tunc titulo verum ad Saxoniam non pertinente) nominantur Fardunensis, Paderbrunnensis, Halverastadiensis, Osneburgensis, Mimigernafurdensis, [sed ordo Episcopatuum melius aliunde petetur,] Mimidonensis, omisso, qui non interfuit, Hildensheimensi. In antiqua notitia Patriarchatuum, per Carolum a S. Paulo edita post Geographiam sacram ex MS. Bibliothecæ Regiæ, sub Moguntino Archiepiscopo, corruptis haud parum nominibus censentur Verdensis, Ildemesensis, Alunstatensis, Palterburnensis, sub Coloniensi Monasteriensis (ita seculo XI cœptus vocari, qui antea Mimigardifordensis) tum Mindensis & Osemburgensis. In altera vero Notitia, aliquantum recentiori ex MS. Thuano, nominantur sub Moguntino, corruptis similiter nominibus, Albestatensis, Verdensis, Paldeburnensis, Ildesemensis, sub Coloniensi Mindensis, Osemburgensis, Monasteriensis. Neque dubito quin initio laudatus Chronographus Saxo, eo ordine recensuerit Episcopatuum nomina, quo seculo XII illi censebantur; sed ideo Bremensem primo collocaverit loco, quod jam tum Bremensis Archiepiscopus diceretur; licet non Brema, sed Hamburgum, fuerit in Archiepiscopatum erectum, eique unita Bremensis ecclesia Archiepiscopo Coloniensi subtracta, uti explicatur ante Vitam S. Anscharii.
DE SANCTIS MARTYRIBVS CORDVBENSIBVS
AMATORE PRESBYTERO, PETRO ET LVDOVICO
ANNO DCCCLV
[Commentarius]
Amator Presb., Martyr Cordubæ in Hispania (S.)
Petrus monachus, Martyr Cordubæ in Hispania (S.)
Ludovicus, Martyr Cordubæ in Hispania (S.)
D. P.
Memoriale Sanctorum, qui Christi fidem aut confeßionis constantia aut etiam sanguinis effusione, sub Maurorum tyrannide consignarunt, a S. Eulogio, qui & ipse tandem Martyr occubuit, fidelißime conscriptum, lib. 3. cap. 13, tres, in titulo propositos pugiles, [Passio ex S. Eulogio] his verbis laudat: Quidam Presbyter adolescens, nomine Amator, qui olim ex oppido Tuccitano cum genitore & fratribus suis Cordubam discendi gratia adventarat, & Petrus monachus ac Hludovicus contribulis noster & frater Pauli Diaconi, cujus martyrium liber secundus exponit, ex civibus Cordubensibus orti, uno se fœdere colligantes, ad prædicandam euangelicam veritatem aptarunt; ideoque celeriter sub præcedentium professione perempti sunt II Calend. Majas Æra DCCCXCIII. Quorum corpora fluvialibus immersa gurgitibus, Deo fautore, post aliquot dies littori exponuntur: & cum penitus nullam suæ quietis Sanctus Sacerdos notitiam dederit; manent tamen ceteri Sancti venerabiliter in præcognitis locis repositi. Nam B. Petrus in Pinnæ-Mellariensis cœnobio tumulatur, Hludovicus in vico Italicensis provinciæ nomine Palma, quæ Singilio flumine præsidet, digniter requiescit. Hæc Eulogius. Incidit Æra DCCCXCIII in annum DCCCLV.
[2] Ita signanter annum & diem mortis cum notaverit Eulogius, non nisi quatuor annis superstes Sanctis, [nomina in Martyrologio:] mirum est Vsuardum, qui ex recenti illo opere tam multa illustria nomina adscripsit Martyrologio, prætermisisse eorum memoriam. Primus defectum animadvertit supplevitque Galesinius, sic eos proponens: In Hispania Beatorum Martyrum Amatoris Presbyteri, Petri Monachi & Ludovici: qui prædicationis Euangelicæ uno fœdere juncti, ob eam causam comprehensi, in fidei confessione constantissimi, ab Arabibus necati sunt. Galesinii judicium major confirmavit auctoritas, postquam in hodiernis Romani Martyrologii tabulis ita cœptum est legi Cordubæ Sanctorum Martyrum Amatoris Presbyteri, [cultus Cordubæ.] Petri monachi & Ludovici. Hac auctoritate mota Cordubensis Ecclesia, Ecclesiastico Officio ad hunc eumdem diem colendos merito censuit, sub ritu semiduplicis, ut nobis testatur Ordo recitandi officium divinum anno 1640 aliisque sequentibus Madriti impressus; quem si inspexisset Tamayus, non putavisset, decennio post suum Aprilem evulgans, excusandos Cordubenses præteritionis istiusmodi. Magis merito nos miramur, iis in locis quibus Sanctorum istorum corpora Deus indulsit, ita refrixisse eorum venerationem, ut tot recentiores scriptores de ipsis agentes, nihil notatu dignum repererint: quod nobis suspicionem movet, ea pridem ablata esse, vel locorum ipsorum ruinis obscurata. Exceperat ea Bœtis, fluvius Cordubam præterlabens; infra quam uno milliario positum S. Salvatoris monasterium, [loca sepultura.] Peña de la Miel vulgo dictum, habere S. Petrum meruit. S. Ludovici cadaver, ablatum longius ad Hispanica milliaria circiter decem, infra Singilionis ostia, Palmæ exceptum est; cujus oppidi Comites quod crebro vocentur Ludovici, ad istius Martyris honorem fieri putat Martinus Roa in Historia Sanctorum Cordubensium. Idem dicit S. Amatoris patriam hodie Martos appellari, adeoque diversam facit a Tucco vetere, quod hodie Tosinam dici existimat Rudericus Carus lib. 3 Chorographiæ Hispalensis, estque duplo propius Hispali quam Cordubæ.
[3] [His aliqui jungunt Ioannem,] Tribus istis jungit Tamayus aliique recentiores Ioannem, insignem sane Confessorem, ac forte etiam post obitum Eulogii Martyrem: neque dubitant ei titulum Sancti apponere, & quidem ad hunc diem, nullo cur id faciant allato argumento. Nos præter immemorabilis temporis jure subnixam consuetudinem aut Pontificiæ approbationis expressam prærogativam, nihil agnoscimus, per quod liceat nobis Sanctum dicere aliquem, quantavis virtutis commendatione etiam in morte laudabilē. Neutra suffragatur Ioanni inter Sanctos scribendo: nec de ejus obitu quidquam reperimus: agonem tamen ejus non gravabimur ex prædicti Eulogii libro I subtexere, ubi sic loquitur: Non parvipendenda est invictissimi illius Joannis constantia præconabilis: [accusatum a Mohometanis] qui inter dira ac sæva flagella forti animo durans, plurimos documento suo ad martyrium incitaverit. Super quem inimici Dei viventis, falsum coram judice testimonium proferentes, hujusmodi contra eum crimen deponunt: Novimus hunc, o judex, in subsannationem doctoris nostri semper insistere, eumque maledicis verbis irreverenter impetere; ita ut cum forte negotium mercimonii sui in nundinis velit exercere, non alias illicere potest ementes, nisi cum sacramentum nostrum dictis parvipendulis subtilissimus irrisor proposuerit. Cujus rei nos testes sumus, & in veritate dignum hunc morte confitemur. Verum quia minus idoneorum accusatione testium impetebatur, nec poterat rei mortem inferre objectio testationis eorum; damnatur Dei servus acrioribus flagris, & crudeli verbere laceratus cogebatur Christum negare. [& fidei causa immaniter casum truductumque.] Ille vero non se talibus obnoxium criminationibus solummodo confitebatur, sed neque usque ad mortem religionem Crucifixi deserturum clamabat. Cujus obstinatione judex vehementi furore commotus, quingentis & eo amplius hunc macerandum tradens flagellis, tamdiu verberibus jussit insistere, quousque exanimis inter cædentium manus in solium prorueret: sicque semivivum, vix palpitantem, retrorsus asello impositum, totam circuire urbem ac plateam fecit, præcedente sacrilega præconis voce dicentis: Hæc merebitur exprobrator vatis nostri, cultusque irrisor perferre. Postquam vero ad vindictam sui doctoris talia exercuerunt; ad ultimum gravissimo ferri onere coarctatum ergastulo deputarunt: quem nos ibidem religatum adhuc dorso ejus vigentibus plagis invenimus, nostroque contubernio per idem tempus, quo detrusi sumus, accivimus.
DE SANCTO FORANNANO,
ABBATE WALCIODORI, IN BELGIO, ORD. S. BENEDICTI.
AN. DCCCC LVXXII
[Praefatio]
Forannanus, Abbas Walciodori in Belgio Ord. Benedicti (S.)
Auctore D. P.
Egimus ad VI diem Martii de S. Cadroe, Scotorum monachorum Abbate primo Walciodori in Belgio, deinde Metis in cœnobio S. Clementis; ostendimusque eum cum S. Maccalano, qui XXI Ianuarii colitur, in hasce partes venisse totis viginti tribus annis citius quam eodem appelleret S. Forannanus: qui [Ordo Prælaturæ] qui revera quartus fuerit Walciodorensis Abbas, primus tamen dicatur dignitate & merito. Quippe qui dimisso Episcopatu patrio monachus effectus, statum resque monasterii primus stabiliverit auxeritque, & regularem instauraverit disciplinam: quæ sub brevi prædictorum Sanctorum Præsulatu tam parvas radices egerat, ut eis in aliū curam Pastoralem transferentibus, cito defecerit. Porro hujus Sancti in lucem protracti caussa multum exteri omnes, præsertim Regulæ Benedictinæ professores, Ioanni Molano debent, qui ejus notitiam, jam fere extinctam renovavit, in Natalibus Sanctorum Belgii, ita de illo scribens. Sanctus ille Episcopus & Abbas, Pastor vigilantissimus, pater pauperum, omnium virtutum floribus ornatus, quinto post Eilbertum anno quievit, anno DCCCCLXXXII & in læva basilicæ Walciodorensis honorifice depositionem accepit, non absque insignium operatione miraculorum. Cujus Natalis, cum canonico Officio, celebris fuit Walciodorensibus usque ad annum vigesimum sextum ultra sesquimillesimum. Tunc autem Reformatores Bursfeldenses eum ex albo Sanctorum, [& cultus Walciodori.] quo ad divinum Officium utebantur, extinxerunt; eo quod non extaret relatio ejus per Ecclesiam Romanam in numerum Sanctorum: quæ ratio quibusdam Walciodorensibus displicuit, eo quod multi Sancti celebrentur, qui non sint in Romana curia canonizati. Ideoque divinum Officium relinquendum putarunt de suo Sancto, quem constat multis miraculis in suæ depositionis annua celebritate & alias claruisse: quorum quædam fidelissimis scriptis & picturis tradita extant, quædam vero negligentia perierunt. Invocatur adhuc annue cum Sanctis Eloquio & Nuncio pridie Paschæ in Litania. Sacrum item corpus ejus, excepto brachio, quod in sacristia asservatur, in plumbeo sarcophago compositum terræ sinus fovet, exstructo desuper monumento cum titulo: S. Forannane ora pro nobis. Conservatur etiam in sacrario pene integra, cum argenteis tintinnabulis, stola ipsius sacra, cujus benedictione morsum rabidi canis sanavit: qua etiam multi postmodum sanati sunt.
[2] Hæc Molanus, quibus facem accendit Hugoni Mainardo, & Gabrieli Bucelino, ut hunc suum proprium Sanctum, in Gorziensi monasterio institutum, [Vita ibidem scripta,] Fastis Benedictinis adscriberent; Benedicto Ghinio, ut, quoniam Episcopus antea fuerat, eumdem Natalibus Canicorum adjungeret; Philippo Ferrario, ut Catalogum suum Generalem; Andreæ du Chesne, ut Martyrologium Gallicanum; Bartholomæo Fisen, ut Flores Ecclesiæ Leodiensis; Auberto Miræo, ut Fastos Belgicos ejus nomine augerent. Præcipue autem ea res profuit apud Ioannem Davinum Namurcensem Episcopum, qui sub sua novella diœcesi Walciodorum numerabat, ut Vitæ epitomen insereret propriis ecclesiæ suæ Cathedralis officiis an. 1619 editis; & antiquum Sancti colendiritum renovaret. Ipsam Vitam, quam damus ex MS. Codice Walciodorensi, scripsit Robertus quidam Walciodorensis monachus, eamque Censuræ Wiboldi Abbatis Stabulensis commisit, hac usus epistola: Inclyto, totiusque prudentiæ fulgore insigni, Domino Wiboldo, Abbatum egregio, Frater Robertus, suorum utinam clientum ultimus, quicquid præceptori subditus. Nos, o rector inclyte, vestræ dignitati nostræ audemus manifestare schedulas exiguitatis, [oblata censuræ Wiboldi Ab. Stabislensis:] verum nec temeritatis supercilio id factum existimet esse vestræ pietatis dignatio. Non ergo hoc in opere luculentæ verbositatis investigare ornatum, atque animadvertere ab imperito velitis, qualiter enucleatum; verum qua sit, respicite, intentione prolatum. Ut igitur hoc vestræ examinationis roboretur judicio, de vestræ magnificentia confidens pietatis, vestris obtutibus repræsento. Quo vigeat in aliquo vestri, si displicet, arbitrii correptio; vestræque, si placet roboretur adminiculationis decreto.
[3] Hisce una cum Vita lectis, in hæc verba Abbati Walciodorensi rescribit Wiboldus: Frater Wiboldus, Dei gratia Stabulensis Ecclesiæ servus, Domino Theodorico venerabili Walciodorensis Ecclesiæ Abbati & reverendo Fratrum Conventui, [hujus de ea judicium,] divinis semper evigilare studiis & provehi muneribus. Gratias agimus, dilectissimi, Conditoris Domini inæstimabili gratiæ, qui universalis Ecclesiæ suæ pulchritudinē, certis temporibus miro ordine, magnis auctoribus, ipse idem novus semper & perfectus artifex, condecorare non desinit; ut unaquæque per orbem Ecclesia quæ maris undas interdum patitur, littoris tamen firmitate aliquando gaudeat, discipulis in navicula dormientem Christum excitantibus, & Christo fluctibus imperante. Christus utique, Fratres, & vos Apostolico exemplo in vestra navicula excitavit, dum vestris, quibus Ecclesia vestra regitur, Patronis honorem & devotionem exhibetis: dum ea, quæ in eis ipse operatur, miracula ad multorum notitiam & ædificationem producere desideratis. Scripsistis nobis, per Fratrem nostrum & filium vestrum, Robertum, Vitam & miracula Beati Confessoris Pontificis & Abbatis Forannani, ipsius non parvipendendo studio compositam; ea, ut ipse nobis retulit, intentione, ut si qua minus videretur composita vel superflua, nostra parvitas elimaret aut detraheret, & totum corpusculum operis nostra cooperatio roboraret. Quare operi, si necessarium conspicerem, auferre quæ conjunxit & vos conjungitis, aggredi non recusarem plane; sed quia per omnia probatur laudabile [ipsum nobis intactum remittimus]. [& exhortatio ad perseverantiam in colendo Sancto.] De cetero præceptis vestris cupio obtemperare (in eo scilicet quod præterea rogavisse videntur VValciodorenses, ut venire vellet ad faciendam elevationem corporis de sepulcro in loculum specialem) si labores nostri pro Ecclesia, si regni quibus obliquamur negotia, prosperos habeant exitus, & nobis aliquod sepositis curis aliquando indulgeatur otium. Vos interim eo quo cœpistis studio, Beati Confessoris miracula amplecti, & memoriæ tradere curate. Quia si vestra perseverat devotio, si studium non lassescit, si religio accrescit, glorificationem sacri corporis videre corporeis merebuntur oculis, quibus tantum manifesta datum est videre miracula. Cujus temporis festivitati nostra utinam interesse mereatur præsentia, nostra subservire parvitas; ut sacrorum cinerum glorificatio, sit nostræ fidei de spe resurrectionis confirmatio, sit in præsenti tempore de tribulationibus nostris consolatio, de exilio ad patriam, de morte ad vitam translatio.
[4] [scripta est Vita post an. 1030,] Theodoricus, Walciodorensis Abbas hujus nominis secundus, circa annum MCXXX creatus, creditur MCXLV obiisse: VViboldus ab eodem anno MCXXX usque ad MCLVIII Stabulao præfuit, juxta Catalogum qui extat apud Bartholomeum Fisen ad elogium S. Remacli: unde de ætate scriptoris Roberti facile est judicare: qui si non summam fidem meretur in iis quæ ante mortem Sancti gesta narrat; meretur eam in miraculis, suo tempori vicinioribus, & certiori relatu auditis vel etiam visis. Prior ille Walciodorensis quidam monachus libellum conscripsit, de gestis Abbatum monasterii sui, incipiens a S. Forannano (quantum quidem possumus judicare) & desinens in Abbate Godescalco, quem libellum cum transcripsisset auctor Chronici, prosequitur materiam ab eodem cœptam & a se forsitan haud uno loco interpolatam, [postea ex libello, sub an. 1080 compilato,] Prologo certe & tota Walciodorensis fundationis historia principio præposita auctam: prosequitur autem sic exordiens: Contigit antem eodem tempore, scilicet circa annum MLXXX, Dominum Abbatem Godescalcum a præsentibus migrare ad Dominum: cujus & aliorum cum breviter & lucide actuum iste libellus diligenti stylo exaratam contineat seriem, non incongruum videtur, siquod nondum digessit, quia nondum contigerat, ea fide & veritate qua a religiosis viris, qui adhuc sunt superstites, accepi, litteris mandem & ad rerum gestarum notitiam posteris legenda transmittam. Atque ita continuans Chronicon, ipsum deducit usque ad electionem Henrici Abbatis, [editum est chronicon an. 1243] qui, inquit etiam nunc nobis præest feliciter jam tredecim annos. Ad hunc quoque Abbatem cum pervenisset alius prædicti chronici abbreviator, qui porro ad calcem subtexuit sequentium Abbatum nomina, & scripsit anno MDCXXV; ita loquitur, Cujus (Henrici scilicet) regiminis anno XIII nostræ fundationis libellus est in lucem editus, qui hoc anno, videlicet MCCXLIII pervenit ad umbilicum.
[5] Vltimam compilationem transcripsit Rosweido nostro sub annum 1631 Thomas Luytens, postea Letiensis monasterii dignißimus Abas, [unde excerpuntur alia Acta sancti,] cui generalem ad hæc Acta Sanctorum præfationem Bollandus inscripsit: pluris tamen fuit obtinuisse antiquioris Chronici Ms. antiquum, & ante ducentos annos exaratum. Ex hoc decerpimus tria Capita, S. Forannani Actus continentia: nam primi scriptoris libellus, qui totus in hoc chronicon transfusus est, nusquam forsitan extat genuinus ac purus. Vtinam vero dicti chronici auctor præter S. Forannani Vitam, quam citat; & quasdam familiæ nobilis ab Eilberto descendentis domesticas fabulas, quas melius contempsisset; habuisset antiquiores illas scripturas, quas credibile est fuisse conditas tum ante tum post Forannanum; [nonnulla correctione egentia.] sed lamentabili circa annum MXV monasterii totius ecclesiæque incendio concrematas arbitramur. Tum sane de eo quod S. Forannanum præceßit tempore, deque ipsius Sancti Actis scribere potuisset distinctius: nunc haud pauca confuse narrata querimur, & corrigimus Annotationibus nostris. Pauciora illa fuissent, si saltem S. Cadroe vitam, qualem edidimus, habuisset; scivisset enim Forannano non succeßisse Cadroem, & huic Maccalanum: sed Maccalanum primo deinde Cadroem initium dedisse walciodorensi Prælaturæ; Forannano autem diu post illos advecto, postquam e vivis abiit succeßisse Immonem, quem ex Ms. recentiori Fisen vocat minus recte Ivinionem. Ceteros ex ordine successores vide in tomo 7 Spicilegii Acheriani; ubi totum walcidorense Chronicon, sicut nos illud descriptum habemus, legere poteris, & in ejusdem tomi Præfatione pag. 17 refutatos invenies Molanum atque Miræum, perperam opinatos, eumdem Robertum, qui S. Forannani Vitam, ut vidimus, composuit, auctorem quoque fuisse chronici.
[6] [nomen in sacris fastis.] Molanum, qui primus, ut diximus, commemorandi inter Belgicos Sanctos Forannani mentionem fecit; secutus est Guilelmus Gazet in Historia ecclesiastica Belgii, addens caput servari in sacristia: reliquum corpus in arcula plumbea, intra marmoreum mausolæum, cum hac epigraphe Sancte Forannane ora pro nobis. Vterque cum mortuum dicat XXX Aprilis, nescio quos auctores nobis ignotos potuerit secutus fuisse David Camerarius lib. 3 de Scotorum pietate, cum XIV Ianuarii ejus elogium poneret. Consultior in hoc Gabriel Bucelinus, auctor Menologii Benedictini, eorum maluit vestigiis insistere, a quibus primam hauserat hujus Sancti notitiam, cui prolixum elogium texuit. Meminit ejusdem, ut XXX die celebrandi, Colganus in Vitis Sanctorum Hiberniæ ad Vitam S. Forannani Abbatis XV Februarii: sed ita ut expresse diversum hunc esse dicat, tum ab aliis pluribus similis nominis, tum a præfato walcidorensi Abbate. Quod ideo moneo, ut corrigatur error, qui nobis ibidem inter Prætermissos obrepsit, quasi Colganus eumdem sibi videri dixisset; intelligantque posteri in futuro operis Supplemento, denuo sibi ad examen vocandam Forannani istius Hiberni Vitam; si forte, hac distinctione certo jam cognita, dicto Februarii die inserendam ipsam judicent.
VITA
Auctore Roberto Monacho Walciodorensi
Ex MS. ejusdem cœnobii.
Forannanus, Abbas Walciodori in Belgio Ord. Benedicti (S.)
BHL Number: 3080
Auctore ROBERTO EX MS.
PROLOGUS
[1] Quoniam in culmine candelabri, ne videatur obfuscari sub latebra modii, erigenda est lucerna Christi; virtutes venerabilis viri Forannani, haud composito quamquam sermone, decerpere disposui. Sed quoniam imbutamento artis philosophiæ minus fulti, verbis has enucleare nequimus venustis; more puerorum magis maluimus balbutire, quam notitiam miraculorum sancti viri sub obscuritatis velamento occultare. Attamen hoc enucleandum opus, qua intentione arripui, quantumvis clareat cunctis, manifeste pandere decrevi. Est itaque in nostræ habitationis cœnobio quidam existens in provectæ ætatis senio, [Ex fideli longævi monachi relatu] qui antiquæ rememorationis intellectu antiquarum rerum monimenta in suo prudenti pectusculo prudenter locaverat, ab hoc ergo antiquitatis relatore sumpta materia, antequam morte præventa laberetur humanitatis fragilitas, & tanta Patroni nostri miraculorum coruscatio, omnia studui comprehendere brevitatis sub articulo. Interea est alius nostræ narrationis intentus. Residentibus in solita consiliabula nostris majoribus, factaque mentione de nostri Patroni virtutibus, sacer valde conquestus est Conventus, [describuntur Acta.] quod maximo pollentes ingenio atque sub hujus vitam ducentes suffragio, has peritissimi viri in obscuritatis reliquere latibulo. Quapropter hujus Conventus animatus monitione, has editas schedulas cupio commendare, quatenus in futuro legentibus, hæ posteris clarerent succedentibus. Sed quoniam absque divinæ gratiæ adminiculo hoc in opere efficax existere non valeo, almi Spiritus flatum flagito, quatenus ipsius afflatus spiraculo, veritatem cum consono queam intimare verbo.
CAPUT I.
Natales S. Forannani, Episcopatus ab eo abdicatus, mare
miraculo trajectum, Abbatialis walciodori dignitas suscepta, ægri
sanati, mors &c.
[2] Gloriosus igitur Domini Sacerdos Forannanus, nobili ex Scotinensium a prosapia ortus, [Nobiligenere natus] primos arcendo lasciviæ impetus, decrevit postponere mundum propriis cum actibus; suamque insignibus nobilitatem exornans virtutibus, seipsum Deo dignum devotus præparare studuit sacrificium, ipsius adminiculatione fultus. Intra denique pueriles annos positus, sub scholasticæ eruditionis norma litteris imbuendus, a magnificis parentibus honorifice est traditus: in qua divina clementia præeunte, [liberalibus disciplinis imbuitur.] quæ sibi eum vas electionis futurum præviderat fore, omnium disciplinarum arte, repletus est, brevitatis sub tempore. Qualibus siquidem incrementis, divinis meditationibus inhærendo, factus juvenis gratissimam juventutem augmentaverit; qualiterve procellas turbulenti maris, id est, mundanas tribulationes, divina fretus suffragatione, calcaverit; qualiterque miserorum spes, orphanorum pater, pauperum recreator, [misericordissimus in afflictos,] viduarum, lugentium omniumque pie viventium pius consolator extiterit; finis ejus consummationis evidenter monstravit, quia sicut per quemdam Sapientem dicitur:
Præmia justorum pendent in fine laborum.
Et Propheta David intonat dicens. Omnis consummationis vidi finem. [Ps. 118, 96] Vidit quippe omnis consumationis finem Christi clarissimus Confessor Forannanus, qui diligendo Deum suum studuit diligere proximum. Quatenus vero latum videretur servare mandatum, sincero corde totaque mentis intentione propter Deum, nec non amplectendo, suum studuit diligere inimicum.
[3] [amicus inimicis,] Quapropter Retributor omnium bonorum, qui secundum uniuscujusque meritum pro talenti reportato lucro unumquemque remunerat largiendo præmium; venerabilem Antistitem nostrum dignis muneribus esse volens honoratum, dispensatorem suæ domus constituit idoneum: quatenus a tritico ventilata palea, idest, a vitiorum spurcitia proximorum cordibus purgatis, mensuram tritici, sacrarum scilicet pabula doctrinarum, erogaret. Quid multa? Exigente igitur nobilitatis magnificentia maximæque puritatis innocentia, a populorum electus caterva, [creatur Episcopus.] in civitate, quæ eorum barbarica sermocinatione b Domnachmor nuncupatur, quæ est metropolis totius Hiberniæ, in basilica Genitricis Dei, quam propriis ex redditibus possessionibusque c fundaverat, sublimiter in d Pontificali collocatur cathedra: quatenus qui sine pondere regiminis prius in humilitatis rectitudine vigebat, multis postmodum cum magisterio sacræ eruditionis fieret & norma. At ubi ad honoris pervenit fastigia, sui prolongationem incolatus indesinenter deflebat, istius Psalmi versiculum commemorans: Heu mihi! quam valde prolongata est pregrinatio mea. [Ps. 119, 5.]
[4] Cumque diutina cogitatione talia suo volveret in pectore, antiquorumque Patrum cuperet sequi vestigia, longe faciendo seipsum a cogitatione sua, admonitus est cælitus visione divina, quatenus culmen relinquens honoris, ad locum pergeret e Speciosæ-vallis, quo in venerationem Genitricis Dei basilica fundata est cœtus apostolici, super ripam unius fluminis, [divinitus jussus patriam deserere,] quod Mosa nuncupatur sermone vulgari. Hac itaque cælestis visionis percepta admonitione, infimæque ambitionis posito honore, mandatum sacratissimæ jussionis cupiens explere, venerabiles duodenos f comites elegit: quatenus cum his veniens ad locum præfatæ habitationis, [12 comites eligit;] armipotens veluti miles summi Imperatoris, hoste cum invisibili visibilique decertans, bella præliaretur Domini. Igitur linquentes propriam, quærere celestem cœperunt patriam, atque Angelico freti ducamine ad marina pervenere littora; [quibuscum non reperto navigio] quo respicientes circum circa, nautica minime reperere suffragia. Sed qui sub Mosaica deductione Israelis populo rubri maris arenam siccavit, quo sicco vestigio alti vada pelagi mirabili ductus itinere populus transmearet, quique sub Petri vestigiis liquidum calcabile præbuit elementum; ipse huic nostro venerabili Patrono, ad suorum ostensionem meritorum, suis cum comitibus simile iter, quo ad portum quietæ salutis valeret pertingere, sua præbuit mira dispensatione.
[5] Ecce enim quatuor ligna, crucis in modum pariter compacta, ante eorum intuitum repente apparuerunt: super quæ convocata Dei virtute, almæ Crucis vexillo se munientes, [quatuor ligna in formam Crucis compacta conscendens.] ascenderunt hoc ordine. Divisis itaque comitibus, atque in quatuor stabilitis partibus (ternarius enim quater ductus duodenarium efficit numerum) super quatuor partes crucis ascendere eos jussit; ipseque crucis in medio positus, hilari mente claraque voce decantans, ajebat: In mari via tua, & semitæ tuæ in aquis multis g. [Ps. 76, 20] Igitur cum tali navigio atque admirabili venerandæ crucis vexillo, ducens per avia, hos protexit digne Dei munita tuitio; quoniam, quo crucis ejus bajulatores viderentur, seipsos abnegarunt; [mare trajicit:] atque propriam linquentes voluntatem, sub alterius magisterii imperio cursum sui certaminis peragere decreverunt. Tandem linquere marinos, carpereque calles cœperunt terrenos: atque sectantes quo eos traxerat almus Spiritus Paraclitus, [a Comite Eilberto Walciodorum ducitur] quo antecedens ibat, pariter ambulabant. Cum vero haud procul a prefatæ habitationis forent loco, ejusdem structori, inclyto nobilissimoquc Comiti, obviaverunt Eilberto h. A quo, quo gressum figere vellent requisiti velle se responderunt adire locum Speciosæ-vallis, super ripam situm Mosæ fluminis. Et ille respondens, Feliciter, inquit. Nunc interim gressus vestros post me dirigere sectando satagite: vos enim ego deducens, præfatiloci vestris obtutibus manifestabo mansionem. Cumque in suæ peregrinationis fatigatione, de tanta nobilitatis magnificentia tam benignum consolationis suscepissent responsum; cum cordis affectu ad cælum direxerunt corporis intuitum, atque Dei laudantes magnalia, ad diu concupita una pervenere habitacula.
[6] Quo autem in monasticæ eruditionis instituerentur præposito, ducti sunt Romam a Comite supradicto: ubi cum Præsularis honoris dignitate nomen suscipiens Abbatis, prædictus Christi Confessor, tale mandatum a Domino Benedicto i (qui in totius mundi gubernatione, [& Romæ Abbas confirmatus:] a cælestis regni clavigero [acceptam spei] anchoram in agnitione hujus nominis fixerat septimus) suscepit, quatenus remeando ad propria, ad monasterium diverteret, quod nuncupatur Gorzia; [ad cœnobium Gorziense instruendus divertit:] atque ibidem cum suis in divinis institueretur mandaris. Etenim sub norma monasticæ religionis colla decreverant subigere: obtemperatoresque Apostolicæ institutionis gestientes existere, ad monasterium superius nominatum una pervenere. Quo brevissimo in tempore divinis in, institutionibus pleniter roborati, quod diu concupierant sunt adepti: quoniam, sicut sacra B. Gregorii testatur sententia, nulla ad discendum mora est, ubi Spiritus sanctus Doctor adest. His itaque tractatis, maxima cum petitione Comes ante dictus erga Laudunensem Antistitem obtinuit, quatenus memorabile pignus venerabilis Christi Confessoris Eloquii k daretur sibi: quod ut mœnia prædictæ habitationis penetravit, [transfert corpus S. Eloquii.] recensita memoria Dominicæ Passionis a B. Forannano, plurimarum sanitatum virtutes sunt operatæ. Quæ quoniam in ejusdem gestis l plenius sunt enucleatæ, pro nimia prolixitate distuli memorare.
[7] Quid igitur aliud ista, dilectissimi, signabant; nisi quod super rutilos lapides insignes gemmæ e mundi partibus adventantes, intra unius domus Dei spatia claro virtutum jubare emicabant? [S. Forannanus, stola sua morsum rabidi canis] Ut autem de pluribus pauca referam; inter alias spiritualis gratiæ dotes, hæc in eo sanitatis virtus eminebat, quod morsu siquis rabidi canis lupive fuisset attrectatus, locoque in cicatricis fimbria m stolæ suæve manipulæ fuisset locata, mox recuperata sanitate cum gaudio remearet. O mira dispensatio Dei! Qui etiam quondam per fimbriam vestimenti sui in muliere fluxum restrinxit sanguinis, ipse nunc simili modo in laudem sui Confessoris, per fimbriam infirmantibus opitulationem contulit sanitatis. [& benedictione morbos sanat.] Quid plura? Nullus denique, a calamitate pressus infirmitatis ægrotus, ad eum venit, qui non post susceptæ benedictionis suffragium sacratissimique olei liquoris contactum remearet cum gaudio, suscepto sanitatis consilio. Hæc & his similia virtus divinitatis in eo manifestavit opera; quæ quoniam scriptoris articulo non sunt exarata, nobis sunt incognita Deoque nota.
[8] Quia vero felici cucurrerat gressu, fidemque ecclesiasticæ institutionis servaverat indefessus, contraque spiritualis nequitiæ arma fortis extiterat in sui certaminis cursu, utpote pro bonæ dispensationis ministerio a pastorum Pastore vocem clementissimæ mansuetudinis auditurus, Euge serve bone & fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini Dei tui; de suæ remunerationis spe securus extitit. [moritur anno 982] Igitur humanæ posito corruptionis pondere, in nongentesima octogesima secunda ab Domini Incarnatione annualis circuli revolutione, pridie Kalendarum Majarum, sub n Ottonis Romani principis tempore, de corruptione ad incorruptionem, atque de via ad vitam promeruittransire, cui temporanea mors vita, atque ad cælorum palatia præsentis exitus extitit via.
ANNOTATA.
a Scotia usque ad id fere tempus, quo scripsit auctor, sola vocabatur Hibernia: Scoti etiam dicebantur ii, qui ex Hibernia in Britanniam transgreßi pridem ibi Sedes regnumque tenebant: sed hoc loco intelligi ipsius Hiberniæ incolas ex sequentibus apparebit.
b Domnach Hibernis, quod Latinis Dominicum, scilicet templum sine ecclesia: cui cum additur Mor, significatur ecclesia major. Et hoc quidem nomen in Hibernia frequens est: ab iis tamen, qui confuse tantum memoria retinebant quæ de Forannani Episcopatu audierant, pro nomine civitatis proprio accepta est vox, quæ pro appellativo ecclesiæ sumi debuerat: patet enim hic esse sermonem de ipsa totius Hiberniæ metropoli, quæ alia non est quam Ardmacha; cujus urbis ecclesia major, Domnach-mor ab incolis dicebatur, non Dominocinor, uti hic perperam scribebatur.
c Colganus in Append. 7 ad Acta S. Patricii enumerat annos complures seculi X, quibus a Normannis occupata & spoliata est Ardmacha; signanter autem anno 914 incendio deturpatam fuisse docet: quid ni tunc etiam ecclesia arserit, cui reparandæ suam hereditatem postea Sanctus impenderit?
d In Catalogo Ardmachanorum Primatum, quem seculo XII scriptum idem Colganus exhibet, Forannani nomen non invenitur: sed nec opus est credere Archiepiscopum eum creatum; satis est si ibi fuerit a suo Metropolita consecratus Episcopus, pro altera quocumque suffraganearum ecclesiarum. Expectamus quid hac de re paraverit Colganus, qui 21 Ianuarii agens de S. Maccallano, de Archiepiscopatu S. Forannani demonstrationem promittit; Bulla sub nomine Benedicti Papæ 7 Chartulario Walciodorensi inserta, appellat Scotorum Episcopum.
e Ita Walciodori nomen etiam auctor Chronici interpretatur, quasi pro Valle-decora dictum. Ego meram hanc esse puto allusionem ad nomen, non autem etymologiam veram; quia cum plurima loca Vallis nomen habeant; nullum tamen inveni, in quo vulgaris dialectus V verterit in W: particula autem Dor tam frequens in compositis antiquis est, rivum sive torrentem significans, ut vix dubitem quin compositione Teutonica seu veteriFrancica dicatus Waltzdor id est Torrens-silvæ, quod latine scribentes, & concursum tot consonantium horrentes, in Walsiodorum verterint, & nunc contractim Wassor dicatur.
f Quam longe aberraverint posteri, qui in hoc numero putaverunt fuisse Sanctos Cadroe & Maccalanum, diximus ad illius Vitam 6 Martii.
g Fides hujus miraculi sit penes eos qui narrarunt Hibernos, apud quos vix aliquis Sanctus est, de quo non aliqua similis transvectio memoretur: fortaßis figurata locutio occasionem dedit ita credendi, aut aliqua symbolica pictura. Non est tamen abbreviata manus Domini, ut neque sic traducere servos suos potuerit.
h Ita Vita S. Cadroe, Chronicum, diplomata omnia: hic Gilbertus scribebatur.
i Vereor ne Benedicti, & quidem septimi, hoc loco nominandi unica causa fuerit, unio Hasteriensis cœnobii ad Walciodorense, per dictum Pontificem confirmata ad instantiam Deoderici Metensis Episcopi & Forannani jam pridem Abbatis. Nec enim apparet quomodo alias gesta esse potuerint quæ hic narrantur; cum Benedictus solum sit creatus anno 975, I Iunii, & Eilbertus Comes obiisse dicatur anno 977 28 Martii. Itaque propendeo ut sub Ioanne XIII anno 971 vel sequenti dicam peregrinos nostros Romam pervenisse, inde Gorziam directos, unde post paucorum mensiuminstitutionem regressus Walciodorum Forannanus, cœperit munus suum exercere: in quo summam Eilberti approbationem meritus, & apud Metensem Episcopum laudatus, eum permovererit ad laxandas fundi Walciodorensis angustias, uniendo ipsi Hasteriam: quod in vita Comitis tractari cœptum,
k S. Eloquii Vitam, qui 3 Decembris colitur, seu potius sermonem in Translationem habemus ex MS. Walciodorensi, ubi gravißimi continentur errores, dum Erchanraus & Rodoardus Catalaunenses Episcopi, vocantur Episcopi Laudunenses. De Rodoardo autem, qui ibi dicitur Harderico Comiti & Heresendi ejus conjugi dedisse facultatem auferendi corpus S. Eloquii, legitur apud Flodoardum lib. 4 historiæ Rem. cap. 4. quod facultatem dederit dictis Comitibus Remos transferendi corpus S. Gibriani, qui colitur 8 Maji. Hæc autem res accidit ante annum 900, sed nomen Heresendis, videtur dictæ Vitæ auctori suasisse, ut quæ de Gabriano legerat transferret ad S. Eloquium, integro seculo serius translatum. Nos diversas putamus, Heresendem Haderici, & Hersindem Eilberti conjugem: qui si a Laudunensi Episcopo (ut est verosimili propter locum sepulturæ S. Eloquii) corpus ejus accepit, accepit illud a Roricone,usque ad finem anno 976 superstite: & nomen sola littera initiali R scriptum, facile potuit multiplicandi confirmandique erroris causam subministrare: facile etiam potuit Herisindis adjungi nomen, tamquam tunc viventis, & si revera mortua fuerit, cum hæc agerentur; nisi forte translatio hæc ante Forannani adventum facta, eidem ex conjectura gratuita tribuatur ab iis, qui priores illo Abbates videntur ignoravisse.
l Hæc gesta arbitramur non superesse: sed iis per monasterii conflagrationem deperditis, substituta fuisse diu postea, quæ nimium vitiosa esse jam probavimus, & plenius ostendemus ad 3 Decembris.
m Ista sanandorum morsuum efficacia etiam hodie creditur perseverare in stola S. Huberti, qui colitur 3 Novembris: quoniam autem nihil nisi ex relatu longævi cujusdam hic narratur de S. Forannani viventis mirabilibus; non erit magnæ reprehensioni obnoxius, qui memoriæ lapsum suspicaretur hoc loco, & ex quadam occasione applicatum putaret S. Forannano, quod de S. Huberto circumferebatur.
n Otto II hic fuit, Imperii collega assumptus a patre Ottone I an. 967 & Vita functus an. 983.
CAPUT II.
Corpus S. Forannani ejus jussu decentius humatum, energumeni & alii ægroti apud illud sanati.
[9] Vt autem ejus corporis de tumulatio sacra, seorsum in læva monasterii fuit facta, e contubernio Fratrum nonnulli crebro adiere ejusdem Almiflui sepulcrum, suorum flagitantes suffragia scelerum. Quo loco dum plurimæ sanitatum opitulationes ab eisdem fieri viderentur frequenter; communi tractato consilio a capitales ecclesiæ decrevere, pro honoris reverentia, [In humido loco tumulatus] sanctissimi corporis glebam loco excelsiori transferre. Dum vero hoc in opere efficaces existerent, tumbam sarcophagi in sanctuarii ingressu statuentes, vase incomposito, lympham de torrente in structione tumuli incaute detulere: atque in ipso memorabile sanctissimi corpus reposuere. Tandem se quietionis somno dum nocte quadam pro corporis vexatione dedissent, illam translationem summa fore factam cum diligentia existimantes, atque quid acciderit ignorantes, uni e fratribus qui stabilitus erat in solicitudine erga ecclesiastica, venerabilis Confessor Forannanus apparuit; [corpus suum transferri alio jubet:] illique monens imperavit, ut quoniam illo lutulento in tumulo in quietionis pace, præ fœtoris injuria, jacere nequibat; Fratribus imperaret, quo sui transferrent corporis aliorsum reliquias. Ille vero primæ visionis revelationem occuluit, atque hanc manifestare negligens usque in tertia visione conticuit. In tertiæ igitur noctis tempore, cum maximæ comminationis furore memorato Fratri se iterum dignatus est manifestare, atque prædixit, quod nisi Fratribus sui referret monita præcepti, in gravissimæ incideret judicium ultionis.
[10] Ut igitur poli caligo coruscante solis jubare evacuata est, memoratus Frater Fratres advocat, ac quidquid perspicaci intuitu animadverterit intimando revelat. Illi itaque causam negligentiæ illius relatu perpendentes, aliud cum summæ solicitudinis diligentia devotionisque honorificentia sepulcrum, juxta altare B. Nicolai, ædificavere; illumque e loco illo ejicientes, in nitidoque involventes linteamine, ad illud transtulere. Accidit præterea, quatenus quædam matrona nobilis, a gravi dæmonis infestatione vexata, a suis clientulis in sui adduceretur præsentia tumuli, [ad quod energumena adducta liberatur.] suique pro sua Domina rogarent affore divinitus sibi sanitatis suffragia. Dum in hac igitur jugi permanerent supplicatione, se divina miseratio dignata est manifestare. Nam binos luculentos vermiculos in sui purgatione nasi emittens, pristinæ sanitati est restituta: atque cum sanitatis remedio suisque cum servulis ad propria salubriter est regressa.
[11] Aliud divinæ operationis miraculum, non sub tetra latibuli nigredine occulendum, imo quemadmodum ab ipso venerabili Forannano est manifestatum, omnibus censuimus fore declarandum, quatenus in suis virtutibus enarretur mirabilis Deus. Erat enim quædam mulier in pago b Famennensi, quam ullo sine remedio per septena tempora circumvallaverat gravissimi ergastuli ægritudo: [item mulier a septennio ægra] cui almifluus Forannanus apparuit jubens, quatenus pro sui munere voti cordam unam, manibus allatam propriis, super sui poneret tumbam sepulchri. Cumque illa timoris perturbatione abjecta, ab illo suæ locum quietionis investigando requireret diligentissime, talia ab eo promeruit signa recipere. Veniens, inquit, in villa quæ Vallis nuncupatur decora, in dexteraque monasterii parte portam ingressa, recto itinere proprios ante obtuitus gradere, sursumque respiciens, juxta unam aram mei invenies sepulcri mentionem. Illa igitur sacratissimæ revelationis jussionem adimplere concupiscens, votum suum mature explicito opere complevit; sineque adminiculo alicujus ducaminis ad locum usque pervenit. Cumque ante fores templi ejusdem officiales reperiens, [& ab ipso Sancto illuc jussa accedere.] valvas ecclesiæ tacite penetraret, juxta præceptum Antistitis recto tramite suos gressus direxit; atque secundum signa quæ acceperat, Sancti sepulcrum reperit. Quæ dum pro optatæ salutis beneficio vota sua repræsentans, ab oratione surrexisset; sanitatis salutem suscepit: & monasterii mœnibus egrediens, revelationem miraculi omnibus evidenter manifestavit. His ita gestis, Salus humanæ salutis aliud glorificandum ad sui nomen confessoris mirabile miraculum addidit, quo solis jubar quemadmodum mundum rutilans irradiat, sic hæc insignis gemma, diversis polita signorum coruscationibus, partes mundi illuminaret diversis virtutibus.
[12] Fuit igitur in pago c Loniaco, in villa quæ Calvus-mons nuncupatur, sub Senioris præfatæ habitationis constitutione, ejusdem exercens negotia terræ, quidam bubulcus, Warnerus nomine, qui a gravi dæmoniacæ legionis infestatione vexatus, in grave inciderat periculum infirmitatis. [Energumenus etiam furiosus,] Hunc cum illius inquietudinem pro perversæ atrocitatis crudelitate circummanentes nequirent ferre (graviter enim laniabat quos poterat attingere) diversis vinculis ligavere, immensoque oneratum ferri pondere ad Sancti tumulum adduxe! Dum vero divinæ miserationis præstolantes suffragium, suæ [ecclesiæ] miserationis præstolantes suffragium, suæ [ecclesiæ] custodes ante Sancti jacerent tumulum, unius Christi Confessoris dies natalitius accidit; in quo dum debitæ servitutis solitum redderent Fratres pensum, finita recitatione duodecimæ lectionis, istius modulatio Responsi, Magnificavit eum in conspectu Regum, a Rectore incepta est chori. Dum autem ejusdem finis advenit, inchoationem Versus d subsequentis, mirabilem edens vocem dæmoniacus, arripuit; & quasi in istius modulatione jugiter fuisset eruditus, cum cantore finem fecit cantus. Mira res? Ille qui inarticulæ vocis cantu vexationem boum relevare consueverat, vocis articulatæ modulationem quasi pleniter instructus resonabat. Quid igitur? Venit dies: in qua dum celebratio majoris Missæ solenniter ageretur, super Sancti tumbam caput suum reclinans dæmoniacus, obdormivit: atque post finem ejusdem sanus effectus surrexit, & qui cum aliorum robore fuerat adductus, recessit liber a vinculis absolutus.
[13] Talibus ergo fulta suffragiis concio nostri cœtus, cum plebe devota magnificet Deum, quod infirmitatis nostræ Patronum præclarum, edidit quem Scotia, magnificum Forannanum, [ob quæ merito sanctus laudandus.] humilitatis cum respectu Gallia devotissime suscepit. Lætetur nec non Christi sponsa Walciodorensis Ecclesia, quæ talem amicum Sponsi, a finibus terræ venientem audire sapientiam Salomonis, intra sui retinuit muros templi; de cujus jugiter virtutibus in populorum cœtu mirabilis prædicatur. Jure namque atque cum mentis jucunditate ejusdem cœtus ecclesiæ in laudibus divinis debet exultare; quoniam pro ipsius Patroni virtutibus, maxima cum reverentia, grandique cum honore, hæc a populorum turbis indesinenter frequentatur. Hinc est quod aliud divinæ operationis miraculum, non sub tetra modii nigredine occulendum, immo super ramum candelabri coaptandum, censemus manifestare in publicum: quatenus qui ob inertiæ nostræ desidiam multa omisimus, pauca, quæ fideli narratione ab illis qui proprio animadverterunt in tuitu, percepimus, ut cumque quamquam torpente stylo narrare possimus,
[14] Accidit interea quatenus ex exiguo viculo, qui nostro proximus adjacet cœnobio, Porinaque e nuncupatur in vocabulo, quidam languidus nomine Berengarius, pressus diversis infirmitatibus, dum super alias a caduco graviter fatigaretur morbo, ante Sancti advenit sepulchrum, [Epilepticus ibidemmortem patens si sanari nequeat,] sperans illic affore sibi divinitatis præsidium, matureve sui doloris terminum fore ponendum. Quod ita contigit. Cumque sanctissimæ præsens adesset tumbæ, ad Sancti conversus patrocinium, taliter cœpit orare! Te obsecro, inquiens, Christi Confessor Forannane, quatenus ex hac præsenti si nequeo liberari infirmitate, proprio vestigio ex hujus ecclesiæ nullo modo queam introitu exire. Cumque terminum fecisset orationis, capite posito cum ipsa spiritum exalavit.
[15] [subito extinguitur,] Quid ergo? Numquid, ut ait Apostolus, iniquitas est apud Deum, qui per suæ virtutem potentiæ cum præsenti vita isti sanitatem non restituit? [Rom. 9, 14] Absit. Verum quoniam occulta sunt ejus judicia, istius desinentes trutinare mortem, divino illius examinandam relinquamus iudicio, qui dixit, Ergo occidam & vivere faciam, percutiam & ego sanabo: qui corpus forsitan idcirco assumpsit, ut spiritum vivificaret; percussit, ut animæ vulnera sanaret; quoniam quem diligit flagellat, & omnem filium, quem recipit, castigat. [Deut 32, 39] Quapropter ad nostri recurramus auxilium Patroni, illius implorando suffragium; ut quomodo a corporeæ vexationis istum vinculis absolvit, [Dei inscrutabili consilio.] sic ab antiquæ nos vetustatis contagione suis intercessionibus absolvat; nostraque Dominus suo precamine mactet carnalia, vivificetque spiritualia, percutiat vitia, ac virtutes erigat; atque sic nos semper trahat, quatenus fidenti eloquio dicere possimus cum Apostolo, Christi bonus sumus odor; & in suorum odorem post eum currere jugiter possimus unguentorum. [2 Cor. 2, 15] Verum qualiter virtutis potentia altissimæ egregium Confessorē suum disposuit mirificare, nulla alicujus verbositatis ratio ipsum valet obfuscare. Quapropter ad divinæ virtutis enucleandas operationes, quas Christus in eo dignatus est manifestare, aliud nostræ narrationi congruum, non prætermittam miraculum: nam dum sub ferula subjacerem præceptoris, ipsum proprio intuitu accidere animadverti.
[16] In hujus videlicet ecclesiæ conventu, quidam monachus, nostrarum scholarum didascalus, vocatusque nomine Lambertus erat, qui frequenter capitis patiens dolorem, [Gravi capitis dolore afflictus quidam,] dum ab ipso graviter fatigaretur, quadam nocte, ad suum conversus Patronum, cœpit remedium flagitare; sed quatenus ejus miræ simplicitatis manifestaretur intentio, per totam sequentis noctis quietudinem est vexatus ex ipso: simplex enim valde in moribus, sed in litterali scientia extitit efficacissimus; Cumque matutinale Fratres nocturnali solicitudine perciperent signum, mutuo se cohortantes ad peragendum solitum pensum se paravere, atque in trinæ Deitatis nomine more solito ternas ad orationes pariter concurrere. His peractis, dum a Fratre memorato pristina chori præoccuparetur statio, ipsius repente caput memoratus graviter circumdedit dolor; chorique deserens stationem, sacramque postponens debitæ servitutis solicitudinem, ante Sancti adveniens iterum se projecit f mentionem. Dum vero diutina præstolatione, quo sui doloris afforet finis, [seque non exaudiri impatienter ferens,] flagitaret intente; a memorato fatigatus dolore, nimiam per simplicitatem, Christi Confessorem talibus cum verbis cœpit exprobrare: Mortuus dum jaces in pulvere, quali tu nobis posses remedio subvenire? Verum multis quoniam opem videris ferre, illorum ductus exemplo, tuas, surde senex, ad obturatas clamitans aures adveni, subsidiumque quæsivi, aliis subvenire qui consuevisti: & hactenus per te nullum, pro dolor! sensi levamen. [percusso sepulcro sanatur.] Hæc horumque similia capitis erecta cervice proferens; tumbam sacram, super almiflui ossa corporis aptatam ingenti cum sonitu percutiens surrexit; atque ita cum ictu memorato concupitæ remedium sanitatis gaudens suscepit, quatenus nullam ulterius assereret sentire ruinam posterioris doloris. Isque cum contubernalibus junctus iterum foret vocibus Fratrum, divinis præoccupatorum in meditationibus; quis propter Sancti sepulchrum fuerit sonus auditus, qui eorum voces compescuit, ab eo investigare cœpere nonnulli: ipseque quid acciderit, & erga Confessorem memoratum qualia protulerit, qualiterve, quam diutina præstolatione poposcerat sanitatē, obtinuerit, suis investigatoribus evidenter patefecit.
[17] His tamen omissis, quatenus sacri roboretur sententia sermonis, [Alia item procul posita,] quo scilicet justus adhuc magis justificetur, articulata litterataque arte manum ad aliud applicemus, quatenus toties Christi magnalia prædicentur, quoties per egregium dispensatorem suum talia populis manifestavia prodigia. [Apoc. 22, 11] Quædam oppidanea, gravem cum capite dentium patiens dolorem, crebra jugiter vexatione pulsabatur. Quæ cum situ terrarum a suis confinibus foret disjuncta (illa utpote ex g Boviniensi oppidulo in magnam h Gostarath civitatem fuerat adventata, quo sui remedium quæreret doloris) ab omni est consolatione privata. Tandem quoniam auditu memoratis in finibus famam gloriosi Confessoris perceperat, votum illi vovens candelam spopondit, quod in propria dum repatriata fuit recepta sanitate libenti animo tribuit. Ea itaque grandi cum candela adveniente, [a qua oblatam ex voto candelam] ingentem eam intuens ejusdem custos ecclesiæ, Theodoricus nomine, concupivit; matureque concupitam, arripuit; arreptamq; more solito, solitum carpens iter, solito in loculo reponere disposuit. Verum quoniam promissum fuerat ab ejusdem subministratrice, [auferent monachus eumdem incurrit dolorem.] se præfatam candelam non ablaturam; ipse talis conscius sponsionis hanc accipiens, binosque in gradiendo dirigens passus, repente a capitali dolore graviter corripitur. Nam in memoratæ præsentia adoptavit evenire suo capiti similem dolorem, si quis hanc niteretur auferre. Quapropter ingenti cum festinatione accito clientulo, jam dictam candelam iterum accendit, accensamque reposuit, repositamque a se iterum proclamavit; & quam usu temerario suam per violentiam perdidit, sanitatem, ipso opitulante confestim suscipere meruit.
ANNOTATA.
a Capitales, id est ministri præcipui & sic identidem etiam in chronico invenitur; nisi legere malis Capitulares, qui jus suffragii in Capitulo habent, quo carent juniores; quod abbreviate scribi potuit, ut supra.
b In Arduenna hic pagus est, cujus caput Marchia vulgo Marche en Famenne, nomen antiquum & Cæsari notum, uti in suis Luceliburgensis patriæ Antiquitatibus MSS. observat eruditißimus noster Alexander Wilthemius: sed scribentium imperitia Fæmannos in Pæmannos convertit. Quod non animadvertentes alii, voluerunt nominis antiqui vestigium in vico Pemont reperire: toto autem Belgio erravit Petrus Divæus, cum Pælandos, nostræ Brabantiæ populos, a Cæsare credidit intellectos: longe enim hi absunt a Condrusiis & Eburonibus, quorum vicinos Cæsar facit Fæmannos.
c In Privilegio Lotharii III anno 1136, ipsum Monasterium Walciodorense constructum dicitur in pago Lunniensi. Cum igitur Calvus-mons hic dictus paucis leucis Walciodoro distet, situs inter Florinas & eam quæ nunc dicitur Philippi-villam apparet dictum pagum hoc tractu fuisse: an autem nominis adhuc supersit vestigium ignoramus.
d Breviarium, secundum usum monasteriorum SS. Maximini, Willibrordi & Naboris excusum prope Treviros an. 1600 (quale & Walciodorensibus esse in usu nemo dubitaverit) post Lectionem VI de Communi unius Confessoris, hoc proponit Responsorium, Magnificavit illum in conspectu Regum, & dedit illi coronam gloriæ: Versus autem subjungendus hic est: Statuit illi testamentum sempiternum, & beatificavit illum in gloria.
e Porina, vulgo Poren in diœcesi Leodiensi, distat a Monasterio media dumtaxat hora itineris, inter occidentem & septentrionem tenendi.
f Mentio hic & alibi supra, idem quod sepulcrum seu monumentum.
g Boviniacum vulgo Bovines aut Bovignes in Comitatu Namurcensi, ex adverso fere Dionanti, vix plusquam horæ unius itinere Walciodoro distans.
h Vitiose procul dubio scriptum est nomen: propendeo ut Constantz sive Constantiam substituam, urbem Sueviæ magnam atque præcipuam.
CAPUT III.
Æger quidam S. Forannani meritis sanatus, naufragus servatus, Epilogus.
[18] Et quia Angelo teste honorificum est opera Dei revelare & confiteri, operæ pretium est, quid ad gloriam hujus Confessoris Christi post hæc contulerit, inserere lectioni. Diebus a Lotharii Imperatoris ex Saxonia nati, [Monachus dentibus & capite dolens,] Alexandro præsule cathedram Leodicensium gubernante, fuit quidam Frater, Goselinus nomine, qui annos intrabat pubertatis, officium gerens Levitici Ordinis, a pueritia in hac domo nutritus sub protectione Dei Genitricis, & postea Dei gratia Sacerdos factus, ista retulit, quod singulis annis ex multo tempore in mense Majo gravem infirmitatem & dolorem dentium & capitis patiebatur, ita ut noctes duceret insomnes. Hic admonitus est, a præceptore & magistro suo Richero & a ceteris Fratribus & Dominis, qui ejus compatiebantur doloribus, & quibus datum erat videre miracula stupenda, quæ per Beatum Pontificem & Confessorem Forannanum operata sunt divinitus, ut misericordiam ipsius rogaret, quatenus de instanti malo & infirmitate, ejus sanctissima intercessione ab omnipotente Deo, veluti quam plures, liberaretur. Ast ille nihil dubitans, sed fideliter credens omnia possibilia esse credentibus, ad sepulcrum egregii Confessoris concite cucurrit cum lacrymis & precibus: apprehendensque linteamen, [post votum annuæ oblationis sanatur:] quo tegebatur Lipsanum venerabile, circa suum caput & faciem cum timore & reverentia cœpit astringere, talia orans. O beate pater Forannane! o amice Dei dilectissime, columna & provisor hujus ecclesiæ, mihi ultimo servo tuo miserere, & laboranti in ardore & anxietate digneris subvenire: nam ut sentio, & ut ait quidam, sane dolor capitis dure coquit omnia membra. Gloriose, si me sanum reddideris, votum voveo, quod amodo reddam tibi candelam tantæ longitudinis nocte tuæ depositionis, ut caput meum in circuitu præcingere possit. Oratione completa, nullum dolorem vel ardorem in seipso recognovit: & sic surgens eadem hora, laudans & glorificans Deum, in conventu Fratrum incolumis rediit; referens quomodo sanatus fuerit. Illi hæc audientes Dominum benedixerunt, & sanctum Confessorem magnis laudibus honoraverunt.
[19] Sic sanus effectus, per annos quatuor votum, quemadmodum voverat, Deo Sanctoque persolvit, & semper in sanitate pristina permansit. Quinto vero anno contigit ut nocte denominata, oblitus suæ sponsionis, gratia cujusdam festivitatis, profectus in quamdam villam suæ nativitatis, quæ a monasterio duobus miliaribus aberat, non interfuerit. [ob cujus neglectum recidivam passus,] Qui cum adveniente hora vespertinali staret in ecclesia ante altare Dei Genitricis, subito eum dolor maximus & cruciatus capitis & dentium arripuit, ita ut jam non valeret super pedes stare; sed incurvatus præ nimia anxietate, agnoscens reatum suum, & se esse coram Sancto mendacissimum, hujusmodi prece oravit ad Dominum: Domine Jesu Christe, per pietatem tuam & per nomen tuum mirabile, [& culpam agnoscens,] mihi obsecro miserere, & ne diutius patiaris in hac calamitate me permanere. Non habeo bonorum operum conscientiam nec rectæ vitæ fiduciam, tantummodo in te est refugium meum: & idcirco succurre mihi, per famulum tuum B. Forannanum: gloriosissime Deus, ea quæ in eo deliqui fideliter ulterius corrigam, & ut ad locum nostrum regressus fuero te largiente votum meum reddam. Et cum fletu caput suum adstringens, & sanctum Confessorem invocans de terra surrexit; & confestim dolor omnis & cruciatus aufugit. In crastinum ad monasterium reversus, cuncta quæ ei acciderant Fratribus enarravit, [denuo curatur.] gaudium gaudio cumulavit, votum persolvit, sospes permansit, Dominum in omnibus & super omnia magnifice operantem benedixit. Hæc ita esse nemo dubitet: nam ab eo qui ista passus est, ad laudem Dei & Confessoris istud verissime digestum est.
[20] Ergo quia non potest abscondi civitas supra montem posita; sed videtur ab omnibus; & quia non est locus ubi non est Deus; quomodo in longinquis partibus & ignotis regionibus mirificavit sæpe nominandum Beatum Confessorem & Pontificem Forannanum Dominus, manum ad scribendum apponamus. Est quoddam oppidum in Saxoniæ partibus trans Rhenum, quod barbarico sermone illius gentis Rhees b habet vocabulum, in quo loco memoria istius Sancti veneratur a multis, [Ex Resensa reclusa,] talibus manifestata indiciis. Quædam reclusa nomine Walburgis, apud nos unicum habens filium monachum, inibi solitariam vitam ducit: quæ quondam amore filii sui aliquantis diebus nobiscum manens, multa & stupenda miracula fieri vidit a Sancto & audivit. Quæ regressa ad propria & vitam amplectens contemplativam, quæ viderat & audierat, & quantæ virtutis esset S. Forannanus; amicis & propinquis & ceteris, ad locum in quo reclusa erat confluentibus, denuntiavit, & ut ipsum invocarent in periculis fidelis mulier admonuit: [miracula Sancti audit quidam ejus nepos,] inter quos quidam nepos ejus mercator loquentem eam audivit, qui veno & empto insudabat & curis hujus seculi. Hic sumptis opibus & diversorum ornamentorum varietatibus, mercandi gratia mare Anglicum cum aliis est ingressus. [& naufragium passus,] Continuo mare conturbatur, & navis conteri periclitatur; at illi in timore & anxietate & angustia mortis quæ imminebat constituti, clamare cœperunt vocibus magnis, & unusquisque peccata, quæ fecerant, confiteri. Illis vociferantibus subito navis demergitur, & non tantum pereunt navis & onus, sed etiam homines quotquot erant, præter hunc solum de quo sermo est habitus.
[21] Quomodo autem evaserit, vel cujus adjutorio ab illa dira morte ereptus fuerit, ipse reversus ad patriam hoc ordine postea retulit. Cum, inquit, navis periclitaretur, & nos omnes, qui intus eramus, timore vicinæ mortis, æstuaremus; ego tandem memor verborum ancillæ Dei, quæ audieram de virtutibus & miraculis B. Forannani Ecclesiæ Walciodorensis, [eumdem invocat,] coram omnibus lacrymatus exclamavi, O B. Forannane, si vera sunt ea quæ de te audivi, re deprecor, ut ab hac morte me liberare digneris, & ego votum pro salute mea dabo tibi, candelam videlicet secundum longitudinem corporis mei, in loco ubi requiescis. Adhuc me talia perplurima orante, navis demergitur, & cum aliis in profundo maris tristis & gemens sum dilapsus. Deinde ut fuit voluntas Dei super aquas confestim resiliens, & ea, quæ cœperam, clamans, S. Forannane succurre mihi, tunc ecce onus proprium, in quo omnia mea colligaveram quæ habueram in navi, inter brachia mea devenit. Quod cum tenuissem meum esse cognoscens, [atque salvatur,] & adjutorium Dei & Sancti super me sentiens, ex insperato ad spem redii, & sic natando pedibus, tenens onus inter manus, ad littus usque perveni; laudans Deum & Sanctum benedicens in salvatione mea in mirabilibus maximis. Talia ille homo de seipso referens, votum quod voverat ad locum nostrum non multo post per fidelium manus transmisit, a quibus ea quæ narravimus ita esse facta a Sancto audivimus.
[22] [Hibernus quidam,] Hæc sunt divinæ operationis prodigia, quæ Christus nobis per dilectum famulum suum Forannanum, condecorando suæ mansionis habitaculum, indesinenter manifestat: quæ si omnia scriptoris articulus exararet, dies ante quam sermo clauderetur. Igitur venerabilis cultor Dei Forannanus digne venerandus est ab omnibus, quoniam, sicut cujusdam idonei didascali narratione fideli percepimus, terra suæ nativitatis eximiis per eum decoratur miraculis & honoribus. [dicit etiam in patria varias, ecclesias ei dicatas haberi.] Retulit enim ille nobis, quemadmodum habitator loci, quod maximæ honorificæque in Christi ejusque nomine, in ipsius provinciæ confinio, de qua egrediens ad nos pervenit, conditæ sint basilicæ, c in quibus fidelis Christo deservit monachorum clericorumque chorus quotidie.
[23] Veneremur igitur, dilectissimi, nostrum venerabilem Patronum, totaque mentis intentione amplectendum Forannanum: quoniam hujus mundi spernens appetitus, [Epilogus,] lucernam accendit, non sub modio, ut in præfato compendiose prælibavi proœmio; sed super candelabrum figens, & spargens in domo radios sui splendoris, toto innotuit mundo. Quid igitur modii præfiguratur nomine, nisi commoditas humanæ vitæ? Hic ergo lucernam sub modio tegere sprevit, quando quæstus humanos velut pestem devitavit. Super candelabrum vero posuit, cum curam prædicationis corpori antetulit. Hic si qua ex Ægypto attulit, Ægyptiæ cum pallio reliquit; vesteque nudatus, expeditis virtutibus Christi vestigia dignoscitur esse secutus. Quid plura? Ad debellandos hostes humanos, non rosis purpureisque violis, agonista fidei processit; sed tubas in dexteris, lagenas vero in sinistris constanter bajulavit. [diversa Sancti encomia complectens.] Gladio ergo verbi Dei lumbis suis præcinctis, tubarum bajulus in dextris extitit; quia verbo prædicationis animos pravorum, spreta via erroris, ad viam veri luminis promulgavit: lagenas autem in dextris tulit, quia quamvis effusione proprii sanguinis minime succubuit, gloria tamen martyrii nullo modo credimus privari: tubis namque prædicatione sonantibus, lampades emicuerunt: quia post solutionem gloriosi Confessoris miracula non modica coruscaverunt. Hinc non immerito assignari potest, quod quidam Prophetarum de sanctis Prædicatoribus ait, Descenderunt mare in navibus, d depredantes alienas naves & mare. Mare namque sua in navi sanctus Domini descendit Forannanus, quia hoc in salo humanæ vitæ positus carnis compescuit luxus; tunicisque pelliciis privatus, veste linea, nil in se mortis habente, est indutus, sponso Christo occurrens lætabundus. Deprædantes alienas naves & mare: alienarum navium deprædator maris exstitit, quia quosque peccatores & incredulos mole peccatorum, quasi quadam veste circumdatos, verbo suæ prædicationis spoliavit veste, stolaque immortalitatis non nudos sed vestitos reddidit, dum suum atrium ipse ab incursibus dæmonum fortis agonista servavit illæsum. Ipsum ergo, quem tantis talibusque a Domino scimus decoratum muneribus, fideliter deprecemur, ut ipse qui finem probabilem sine ambiguitate habuisse cognoscitur, ad certum finem, qui Christus est, nos sua dulci deprecatione perducere dignetur; sicque studeamus diligere proximos, ut latum etiam inimicos diligendo adimpleamus mandatum; & ita ad regna illius perveniamus, qui vivit & regnat per secula seculorum Deus. Amen.
ANNOTATA.
a Lotharius Henrico V succeßit circa an. 1125, obiit 1137: Alexander vero Episcopus Leodiensis creatus fuit anno 1128, & obiit 1135, juxta Fisen.
b Rhesa, oppidum Cliviæ inter Wesaliam & Embricam.
c Verumne id sit, an vero gyrovagus aliquis Hibernus, gratiam & alimoniam captans apud Walciodorenses, id commentus fuerit, dijudicent Hibernicarum ecclesiarum & monasteriorumperitores. Miror ego inter tot Hibernica nomina, in Colgani indicibus relata, nusquam Forannani nomen occurrere, cum alia pluries repetantur; & subinde vereor, ne peregrinitatis aliquid in Belgio attraxerit, quod Hibernis esset Flannanus; cujus nominis Sanctos & ecclesias eis dicatas, sed absque ullo ad hunc nostrum respectu, facile erit invenire.
d Nescio qua versione hic auctor utatur, sæpe a vulgata discrepans: ad hunc vero locum nihil invenio quod accedat, præter versum 23 Psalmi 106, Qui descendunt mare in navibus, facientes operationem in aquis multis.
ALIA ACTA
Ex pervetusto Chronico VValciodorensi MS.
Forannanus, Abbas Walciodori in Belgio Ord. Benedicti (S.)
BHL Number: 0000
EX CHRONICO MS.
PROLOGUS.
[1] [Ad posterorum utilitatem,] Spectat ad communem utilitatem & futurorum temporum firmam stabilitatem, succedenti progeniei fideliter scribere præteritarum atque præsentium rerum certitudinem; eique virorum illustrium intimare prudentis discretionis rationem, & eorumdem dignam inclytamque sagacis virtutis operationem. Etenim cum talis descriptionis studio atque hujus dignæ recordationis revolutione fit incendium ipsius diuturnæ meditationis, quo succedens propago indesinenter inflammatur, & generalis etiam proborum omnium successio ipsa meditatione & sapientum actuum recordatione solidatur. Propterea deliberamus futuræ posteritati intimare hæc, quæ antiqui & virorum proborum industrii verissima certissimaque relatione nobis reliquerunt, & auctoritatibus prudentis descriptionis ea confirmantes, plurima in nostris archivis recondiderunt. Sed cum non uniformi materia simul compaginata continentur, generat quoque tædium circuitus & revolutio diversarum auctoritatum investigatoribus suis. [colliguntur in unam: historiam antiqua monasterii monumenta,] Ut igitur quibusque simplicibus hæc pateant manifestius, quamquam opere & sermone me segniter mei interioris spiritus tarditas incedere coarctet, in unius compaginationis serie ea rescribere & fideliter succedentibus composita censuimus relinquere. Nec quis hoc in opere luculentæ verbositatis curiosa meditatione investiget ornamentum, sed potius respiciens compositoris ambitionem, reperturus futuræ posteritatis utilitatem, meditando nobiscum ponat supercilium, si nostræ partis se recognoscit esse uterinum filium. Non enim opinioni meæ facile aurem accommodans credendo obaudivi, sed, ceu præfatus sum, majorum deliberavi parere dignis dictis, revolvens opiniones eorum: & sic titubationis obstaculum a nobis ablatum, & anceps sententia remota est a nostro pectore, eorumdem majorum sermocinatione & scripturarum auctoritate.
[2] [de ejus fundatione,] Et ne inanis & infructuosus noster labor videatur, nitimur ostendere successoribus nostris qualiter in loco Walciodori, miro pulchritudinis ædificio, basilica venerabilis Genitricis Christi a nobili Comite Eilberto sit constructa, qualiterque ex proprio hereditatis jure eamdem ecclesiam fideliter dotaverit, & qualiter concessa apostolicis & regalibus testamentis juri ejusdem basilicæ & dominationi subjecerit. [Abbatibus,] Nitimur etiam ostendere posteris, quid quisque in eadem ecclesia Prælatus secundum sui temporis cursum operatus fuerit; atque per longæ vetustatis successionem, ecclesia in cujus Abbatis tempore augmentum amplificationis habuerit, & cujus prælationis tempore detrimentum diminutionis sustinuerit. Disposuimus etiam revelare & fideli relatione comprehendere, quid a quibusque industriis & nobilibus viris, post donum & largitionem venerabilis Comitis Eilberti consecuta fuerit, & sub cujus Abbatis tempore commutationem, [atque successoribus,] eleemosynam, donum vel emptionem aut egerit aut acquisierit, a quibus etiam personis, loca designantes & nomina, præfatæ confirmationes auctorizatæ sint.
[3] [Deipara adjuvante,] Sed quia ariditas nostri pectoris, sine irrigatione almi fluminis, minus in hoc opere, quod expetit, per se nequit comprehendere, ipsam advocatricem nostram, Beatam, videlicet Mariam, in cujus honorem hæc adorti sumus, imploremus; ut ex superni fontis rore, interventu suæ adminiculationis, stillicidium super nos dignetur dimittere spiritualis innovationis: quatenus cælestis flatus repletus spiramine, fideliter succedentibus queam fidelem rationem relinquere. Auxilientur nobis orationibus suis deprecationes suorum fidelium, ut exordium præsentis operis ducatu almi flatus succincte & fideliter transeundo, ad certum finem valeam adducere, & inchoatum fideli relatione terminare.
[4] Hactenus prologus, quem sequitur Chronicon, ex quo solum ea hoc loco dabimus quæ S. Forannanum spectant; atque utinam ab interpolationibus tam facile discernenda, quam facile ex prologo animadvertitur eum non esse primi auctoris, qui tam multa quam hic promittuntur non præstitit; sed continuatoris, qui circa annum MCCL floruit. Hujus etiam esse videtur tota pars prima de Genealogia Comitis Eilberti, qui dicitur Ebroini Comitis filius, habuisse attavos Comitem Nainmericum Narbonensem, [Omittitur Eilberti genalogia suspecta,] & Ermengardem Comitissam sororem Bonifacii magni Principis de Papia: sed turpi mox anachronismo idem Ebroinus asseritur quibusdam feudis in Condrusio & Famenna ditatus a Ludovico Rege, ex Caroli magni prosapia ultimo, qui solum regnare cœpit novennio postquam, juxta hoc ipsum chronicon, vivere Eilbertus filius desiit. Inter septem porro filios Ebroini (quorum primogenitus Eilbertus fuerit; ultimus Marcuardus Episcopus, omnibus Episcoporum Gallicanorum catalogis ignotus) tertio loco numeratur Heribertus, Veromanduorum Comes, quem alii passim a Pipino Italiæ Rege, Caroli magni filio, diversißima generationum serie deducunt. Deinde describitur quomodo iidem fratres, ulturi se de quodam Remensi Canonico, qui pretiosum monile pro equi generosi pretio acceperat pignori, & pretio exhibito pignus apud se esse negabat; Remensem urbem astu ceperint; atque ut fugitivum hostem in suam redigerent potestatem, ecclesiam incenderint; Regemque Carolum, cum exercitu ad scelus vindicandam venientem, prælio vicerint, captivumque Peronæ habuerint anno DCCCCXXII; donec restituto monili pax composita & Rex honorifice dimissus est: qui tamen injuriæ sibi factæ memor, post Heriberti mortem permiserit, ut Rodulphus quidam Cameracensis Comes invaderet posseßiones filiorum Heriberti. Hunc vero potestate accepta usum, incendisse oppidum S. Quintini ubi cum monasterio suo conflagraverit mulier nobilis ibidem conversa, [& occasio conditorum monasteriorum fabulosa.] Eilberto Comiti quondam dilecta, & sub matrimonii simulatione facta ex eo mater cujusdam Berneri; qui adultus Rodulphum singulari certamine occiderit, sed brevi post etiam ipse obierit in flore juventutis. Quæ omnia Romanciæ cuidam nobili, quales circa præcipuarum quarumque familiarum exordia adulatorum vanitas fabricavit, similiora sunt quam historiæ. Certe, circa captivitatem Caroli Simplicis alia omnia habemus in certioribus historiis: nempe, Haganonis nimis apud Regem potentis odio inductos Principes (quos inter fuit Heribertus) eodem ejurato substituisse & coronasse Robertum: pro quo pugnantes anno DCCCCXXIII amisisse quidem Regem suum, victores tamen remansisse & fugato Carolo elegisse Rodulphum, Ducem Burgundionum atque ad regnum evexisse. Tam simplicem nihilominus fuisse Carolum, ut promißis Heriberti deceptus sese ultro eidem crediderit; qui post mutatam aliquoties custodiam Peronæ eum inclusit, & detinuit usque ad mortem, quam obiit anno captivitatis suæ sexto. Interim idem Heribertus, qui filium suum quinquennem curarat Remensem Episcopum eligendum, sub tutelæ specie civitatem occupavit. Omitto quæ post secuta sunt, quibus continentur bella ex his causis nata variique successus: solum dico nullam uspiam Rodulphi Cameracensis, nullam Berneri mentionem occurrere; qui si fuit aliquis ex Eilberto natus, mors ejus immatura potuit sane movisse patrem ut proprio carens herede, fundandis monasteriis inciperet intendere: qua de re videmur aliquid posse credere auctori hujus Chronici, atque hæc excerpere, Walciodorensem fundationem aliasque priores concernentia. An autem in Hereberti scelere partem aliquam habuerit Eilbertus, quam potuerit pœnitentia suæ expiare, non habeo unde affirmem vel negem. Remensis ecclesiæ incendium vereor ne fabula sit, cum ejus nuspiam Flodoardus meminerit.
CAPUT I.
S. Michaelis aliorumque cœnobiorum ac demum VValciodorensis fundatio & pia fundatorum vita.
[5] Comes Eilbertus, nobilium artium super omnes sui generis coævos aggrediens conamina, industrius, strenuus, & vir bellicosus effectus est, in tantum ut ex suo proprio, ad evitandos casus incertos, adhuc primævus septem extrueret castra… Post hæc variis pulsatus infortuniis, reminiscensque juvenilis conversationis excessus, [Conditur cœnobtums S. Michaelis in Tirascia,] suæ intentionis actionem ad Dominum suppliciter convertit; & in studio istius bonæ voluntatis, ex sui juris proprietario, una cum sua clarissima conjuge Herinsinde, Archangeli Michaelis ob honorem in Tirasce basilicam condidit, eoque in loco sub tramite B. Benedicti Deo militantibus coadunatis fratribus, ipsis Abbatem præficiens, ad usus quotidiani victus stipendia constituit non modica, locumque illum subditione & ordinatione Laudunensis ecclesiæ Antistitis constituit. a Venerabilis autem Herinsindis conjux ejus, Christo in eodem loco famulantibus se b subjiciens, pietatis gratia ipsum frequentare cœpit, & non segniter secundum suæ probitatis sublimitatem eidem studuit res necessarias providere. Et quia præconabatur mansiunculam proprii corporis sibi ibidem fieri, haud procul ab eodem loco virginum monialium monasterium construi a præfato Comite summa solicitudine curavit: quatenus ipse, qui principali præposito cæli ductorique animarum sancto Archangelo Michaeli sacræ ædis erexerat fastigium; beato Petro paradisi clavigero, suo adnisu proprioque labore componeret venerabile templum, quo Christi famulæ suarum orationum frequentia piacula suorum præteritorum facinorum expiarent. Coactus itaque ejus deprecatione, [& juxta aliud virginum S. Petri] necnon B. Petri veneratione, a monasterio recenter ab hoc constructo, in spatio duorum milliarium, in loco dicto c Bocileis fundamenta jecit; erigensque, structuram peracto opere statuit templum, in quo ab eodem constituitur virginum monialium congregatio, & quidquid talium ordo exigit. Constructis autem per ordinem mansionibus plurimis, eisdem dato pastorali baculo Abbatissam præfecit, eumdemque locum, veluti superiorem, sub regimine Laudunensis ecclesiæ Præsessoris d constituit. Igitur veluti sacra profert sententia, Justus quo magis justificetur de virtute invirtutem crescere studet, ad opera misericordæ iste venerandus Comes totum se contulit, patrimoniumque suum tuto in loco constituere nitens, locupletis honoris dignitate misericordiæ matri, [tum ecclesia S Mariæ in Humblires] Beatæ videlicet Mariæ, egregiam construxit basilicam, villam que e Humblires, quo fundata fore videbatur, eidem monasterio subjiciens, magnis illud ditavit prædiorum honoribus. Ex prædicto sane patrimonio suo eodem tempore tria cum superioribus monasteria construxit, quibus tantum de prædiorum reditibus delegavit, quantum ad usus necessitudinem sufficienter sufficere videbatur, in eisdem pensum sui famulatus Deo exhibentibus.
[6] Ordinatis tandem monasteriis, atque regulariter secundum institutionem Divi Benedicti vivere paratis, in eisdem coadunatus Fratribus; ut in rigore sui tenoris norma justitiæ magis convalesceret; eadem loca sub ordinatione & protectione Abbatum, juris dans definitiva privilegia fore constituit; sicque idoneis successoribus & filiis spiritualibus, qui sua valerent metere carnalia & sibi serere spiritualia, dereliquit copias hereditatum. His secundum quantitatis suæ dominium & magnificæ auctoritatibus principalem honorem, sicut decebat suæ nobilitati, congrue & prudenter omnibus compositis, horum operum finem fecit, & se totum divinæ contemplationi serviens Deo subdidit. Tempore illo dum die quadam in castro quod Florinis f construxerat resideret, suæ actionis transactum tempus rememorari cœpit, & tacitus inter se revolvens, quid ex Remensi S. Mariæ basilica actum sit, illud temerarium facinus non parum horrescere cœpit. Enimvero rememorando cœpit meditari, [denique septimum,] ob septem castrorum propugnacula, sempiterna sibi fieri municipia maledictionum. Deliberavit quoque ut hæc maledictionis structio per benedictionis antidotum remediaretur: construxerat enim septem maledictionis domicilia, ex quibus septem benedictionis & Spiritus sancti habitacula facere deliberavit. Et quia plerumque in sacro eloquio designatur universitas septenario numero, ut non particulariter sed plenarie legem divinam videretur implere, & ex rivulo septiformis Spiritus stillicidium spiritualis innovationis, gratia ejusdem Spiritus sancti, meretetur in se multiplicare; senario numero constructarum ecclesiarum, septimam, ob honorem genitricis Dei, & in recompensam destructæ Remensis ecclesiæ adjecit.
[7] [in loco solitario,] Descripturi vero loci qualitatem, in quo structura esse dignoscitur, primo videamus ex silvestri & nemoroso qualis factus fuerit, & ex informi & obliquo in quantam venustatem transierit. Tempore autem illo locus iste erat inhabitabilis, excepto quod domus Comitis inter densitatem nemoris paulo minus constabat invisibilis, quo secundum discretionem sui corporis remotis a se plebibus frequenter morabatur solitarius. Habitatio enim generalis in loco dicto Prireriis g tunc erat, ubi ecclesia habebatur, & communes habitantium necessariæ res prudenter & congrue more oppidi erant compositæ cultu honorabili. Castrum autem ejusdem oppidi non longe ab eodem loco erat circumseptum congruis munitionibus, quibus cuneus adversæ partis procul pelleretur plenarie, si ejus habitatores infestatione alicujus moverentur, [Walciodarum construitur] sicut municipatus ejus quo stetisse dignoscitur usque in præsens tempus monstrant vestigia. Congregatis itaque manualium operum artificibus, nemus propter domum ejus suo præcepto eo tempore succiditur, & paulatim ex obliquo & inhabitabili, decoratus locus redditur atque salubris. Hinc ut res exigebat, omnibus prudenter acquisitis quæ necessitudinibus forent apta succedentis operis, coadunatisque lapidum atque lignorum gnaris artificibus, juxta domum suam templum construxit, circa quod commodæ habitationes artificum industria componuntur, & spiritualium Fratrum habitaculum claustrale compaginatur.
[8] Anno siquidem ab incarnatione Domini nongentesimo quadragesimo quarto, [anno 944,] anno regni Ottonis primi h nono, a comite Eilberto jacta sunt supradicti templi fundamenta, & in spatio trium annorum venusto opere consummata sunt omnia. Cumque regulariter omnia per ordinem consummasset, quo nunc cœmeterium fratrum esse videtur, ecclesiam in S. Patricii i honore construxit, & sic prudenter & honeste cum opere memorato cetera consummavit. Constructo tandem secundum nobilitatis suæ quantitatem templo, utilitati succedentium Fratrum prodesse desiderans, castrum superius memoratum diruit, & villam quæ in suo confinio erat sita & sibi subjacere videbatur, exinde jussit auferri, & juxta monasterii habitationem iterum reparari. Tempore autem illo solicite meditari cœpit, qualibus incrementis ecclesia per eum & quomodo multiplicaretur, & religionis cultus in ea dilataretur, & sui juris libertatem retineret, & sempiternæ benedictionis sibi nomen acquireret. Tandem salubri inito consilio, Regem memoratum adiit, & ei consilii sui secreta pandens, & totam suæ actionis intimans intentionem, gratiæ suæ auxilium in præsenti negotio affore precatus est sibi. Itaque mutua ordinatione Regis pariter & Comitis decretum est, [confirmante Ottone I,] ut quidquid ab utrisque partibus donationis & muneris supradictæ ecclesiæ conferretur, Regis protectione & auxilio tueretur a die illa & deinceps; & non solum rerum præsentium donativum, verumetiam quicquid ei succederet oblatione fidelium.
[9] Constituta autem ecclesia sub Romanæ majestatis Imperio, ab eodem Romano Rege donum investituræ ipsius loci & Abbatiam præfatus Comes accepit: & designatis rebus quæ ab eodem ecclesiæ conferebantur (sequens enim sermo hæc omnia declarabit) providentia ejus, urgente Regis censura, per viginti tres annos sustinuit k. Deinde ordinatione mutua, quicquid in Antina l & Heidra pater suus Comes Ebroinus a Rege Ludovico m feodali dote acquisierat, posuit; & in præsentia ipsius Regis, prædictorum fiodorum spoliavit dignitate, [& magnis dotatur possessionibus.] ea conditione, quatenus uterque consensus Regis & Comitis, hoc est Regis concessio & Comitis datio, Regali decreto firmaretur, & hæc liberalis commutatio sine scrupulo transiret in legitimam potestatem perpetuamq; possessionem ecclesiæ Walciodorensis. Ipse vero Comes quæ eidem Abbatiæ ab eodem conferebantur ibidē replicavit, & designatis nonaginta quinque terræ mansibus, culturis decem & novem, & pratis plurimis & villis decem cum magnis reditibus & ecclesiis earum, & cum ingenti familia, & ea quæ propter difficultatem computandi (quoniam alias pleniter annumerata continetur) referre distulimus, ostendit, & omnia sub regalibus testamentis assignavit. Deinde non mediocriter circa locum curiositatem suæ actionis apposuit, sed & monile n superius memoratum, quod seditionis & controversiæ quondam causa fuit, & pro quo multa incongrua acciderunt, dedit eidem ecclesiæ, & inter alia ornamenta, ipsum in ea præcipuum & excellentius præcepit in perpetuum per succedentia tempora non segniter custodiri.
[10] [Herinsinde mortua] In tempore illo Comitissa Herinsindis, piis operibus insistens, & in sancta conversatione de die in diem proficiens, memoratæ Basilicæ B. Michaelis Archangeli assidue frequentando adhæsit; in qua haud multo post carne deposita sepulturæ conditorium suscepit. Post mortem vero ejus venerandus Comes, die & nocte in lege divina meditans, & pretiosas basilicas, sapientia sua Deo dicatas, frequentando circumiens, & ex consilio suo adminiculationem & solatium illis impendendo administrans; [Comes aliam uxorem ducit.] adhærere Deo ipsique servire toto mentis affectu disposuit, & agonizando certamen contra invisibilis hostis versutiam arripuit; sibique propugnacula, quibus fraus & deceptio tentatoris invidi demoliretur, composuit, caritatem videlicet & quæ ex ejus radice prodeunt virtutum insignia. Cum vero talibus hostiis diuturna meditatione seipsum mactando sacrificaret Deo, surrexit adversus eum proximorum multitudo, qui impetu uno simul conglobati, ei suggesserunt terras ejus nulla eos ratione pati post se exheredari. Cum igitur importunitati eorum quodammodo cedere cogeretur, competentem genere & dignitate illi quæsierunt uxorem, cui iterum conjugali contubernio adhæsit. Verum deliberatio humani moliminis, nil valet contra decretum consiliumque divinæ majestatis: eademque conjuge sterili permanente, vixit absque liberis.o
ANNOTATA.
a Restaurati ab Hersinde (sic enim nominatur in Actis S. Cadroë) monasterii diploma, ad annum 945 citant Sammarthani: quo fere tempore eodem appulerunt SS. Macalanus & Cadroë eorumque socii: & Maccalanus quidem, postquam Benedictini instituti disciplina imbutus apud Gorziam fuisset, primus Abbas constitutus est sub Episcopo Laudunensi Rodulfo II.
b Sic tamen ut a conjuge non recederet, more istis temporibus usitato, quomodo nunc assumuntur Tertiarii sub quavis probata religione, ut supra hoc die dictum ad ActaS. Indaletii.
c Qui locus hic Bocileis dicitur, eum putamus in mappis Bussily dici, medio inter Vervinum & cœnobium S. Michaelis itinere: & quadrat distantia adnotata duarum leucarum. Buciliacum vocant Sammarthani, & fundatores faciunt Elbertum atque Gertrudem, Veromanduorum Comites, sub Bartholomæo Episcopi Laudunensi, qui anno 1113 confirmavit chartam fundationis, seu, ut alibi loquuntur, privilegia. Sed hujusmodi Comites illo tempore nullos agnoscit Historia Veromanduorum: suspecta igitur charta illa est.
d Præcessor hic & infra idem est quod Præsul.
e Humolarum vulgo Humblieres, sub ipsos pene Augustæ Viromanduorum muros situm monasterium, ante annos 300 erectum, anno 948 reformatum dicitur, sub Abbate Bernero: vereor autem ne hæc restauratio potius ad Albertum tunc Comitem S. Quintini spectet, quam ad nostrum Eilbertum: quod idem forte sentiendum de sequentibus tribus innominatis monasteriis, hoc scilicet eodem tempore, sed ab aliis fuisse condita vel restaurata.
f Florinæ, vulgo Florennes, oppidum Hannoniæ, tribus leucis distans Walciodoro.
g Ms. recentius Priezeriis.
h Pater Ottonis, Henricus Auceps, Rex Germaniæ, obiit anno 936 initio Iulii, a quo usque ad sequentis anni Iulium numeratur I annus Ottonis & sic deinceps ad Iulium anni 944 qui inchoavit annum 9 Ottonis: adeo ut ad adultam ejusdem anni ætatem referri debeat hæc fundatio.
i Hinc colligas monasterium fuisse pro Scotis sive Hibernis fundatum, consilio verosimiliter Maccalani, qui videbat in suo S. Michaelis monasterio non apte indigenis misceri advenas: ipse autem utrique loco communiter Abbas præesse jussus, Walciodoro Præpositum dedit S. Cadroë; deinde ipsum Abbatem suo loco fecit. Hic vero Metas invitatus ad novam monachorum Scotorum coloniam istuc Walciodoro ducendam, ceteris quos in loco dimittebat præfecit Abbatem, sub quo collapsa disciplina restauratore Forannano indiguit, uti ad vitam S. Cadroë plenius est explicatum.
k Non tamquam Abbas (quippe qui tum conjugatus erat & postea uxorem secundam duxit) sed tamquam Patronus: quod tamen non videtur auctor distinxisse, ideoque non fuit solicitus ut veros Abbates inveniret; quos jam demonstravimus.
l Media inter Namurcum & Hujum via ad Australem Mosæ ripam notatur Anden Abbatia, quæ tunc vicus fuerit, Antina dictus; quæ hic autem vocatur Heidra, eam puto in tabulis corrupte, ut plura alia, scribi Henre, sesquileucaa noto Famennæ oppido Marcha.
m Hic quoque addebatur ineptum glossema, ex Caroli magni progenie ultimo: credo autem designari Ludovicum Balbum, aut filium ejus Ludovicum III, qui ab anno 878 usque ad 882 regnaverunt.
n Scilicet ut initio dicitur. Beryllus, sculptum retinens, qualiter in Daniele Susanna a judicibus senibus male criminata sit, quem S. Eligius Clotharii II jussu incluserit auro, & adduntur hi versus:
Egregiæ gentis Rex Anglicus hunc dedit illi,
Quem fore speravit gratum, dans plurima gratis,
Inter quæ, dantis, placuit sibi portio talis
o § Hic in Chronico alium habebat locum, scilicet ante § 19, ubi cum dicendum esset, quod Comes paulo ante mortem heredes instituisset suos ex secunda uxore privignos, occasio sumpta est referendi mortem primæ uxoris: quam quia omnino credimus diu ante S. Forannani adventum contigisse, cum adhuc vegetus Eilbertus gignendorum ex se liberorum spem facere poterat, ideo mutavimus ordinem, & inde excerpta huc transtulimus.
CAPUT II.
Adventus S. Forannani sub quo monasterium Metensi Archiepiscopo subjicitur & Hasteriensis cœnobii acceßione augetur.
[11] Transacto viginti trium annorum curriculo a, ex Scotiæ partibus Angelica jussione admonitus venerabilis Archiepiscopus Forannanus, [Forannanus cum sociis ex scotia veniens] proprium relinquens solum, locum decoræ vallis ab Angelo sibi designatum quærens, cum duodecim comitibus advenit, adveniensque venerabili Comiti obviavit; a quo requisitus quo tenderet, ei mox Angelica designavit indicia, & sic cum maximo honore ab eodem Comite in jam prȩdictum deducitur habitaculum. Ejus sane adventum susceptionisque obsequium in quanta veneratione a Comite & ab omnibus patriotis habitum sit, qui pleniter ambit cognoscere, librum gestorum ejus legat, ibi enim sufficienter hujus rei indaginem reperiet. Ingressus enim habitaculum; haud multo post b uterque, Comes & vir Dei, præsentiam Regis adiere, quo Comes donum & investituram Abbatiæ deposuit, & precibus apud Regem c obtinuit quatenus ex jam dicto dono, [Abbas constituitur] Dei cultor ab eodem Rege investiretur. Cognita autem sanctitate vitæ ipsius & morum integritate comperta, Rex libens annuit Comitis petitionem, & suppliciter devoteque sancto viro præsidium sui obsequii & consilii affore pronuntians, nec non & se in orationibus ejus undique commendans Palatinorum donum & Abbatiam ex procerum decreto tribuit, & decretis Regalibus statuit, ut eadem Abbatia, absque scrupulo alicujus controversiæ, omni deinceps tempore Regali & Imperiali protectione tueretur. Et ut hæc constitutio fixa, & inconvulsa, & immobilis permaneret in sempiternum, de villa scilicet Heidra & ex indominicatis beneficiis nonam sibi retinuit, & in monumentum regalis decreti, ne per succedentia tempora Abbatiæ deesset Imperialis protectio, in Aquensi ecclesia quotannis jussit persolvi. [sub Imperiali protectione:] Quapropter decretum ibi est judicio procerum de curia, in ejusdem Regis præsentia, quatenus Major domus, videlicet Præpositus de Ecclesia S. Mariæ quæ est Aquisgrani, cum ceteris valentioribus Canonicis, pro eadem Abbatia tempore tribulationis ejusdem Abbatiæ causidici assurgant; & importunitatem ejus, sicut & suam in præsentia Regis & Principum, ubicumque præfatus Rex fuerit, præferant. Tandem regressus a Rege Dei cultor, cum suis comitibus locum cœpit incolere, & secundum Angelicum responsum Vallem decoram nominare: quod nomen sicut usque nunc vulgariter permanet, quidam male opinantur tractum a quodam Tisiodoro, qui (ut aiunt) ipsam vallem inhabitaverit. Sane non ex Tisiodori nomine Walciodorus dictus est, sed ex Angelico præconio, qui eum vallem decoram appellavit, Walciodorus, idest, quasi vallis decora nominatur: quippe quæ olim inculta, arborumque & veprium densitate obruta, erat præfati Comitis Eilberti industria sic specioso decore donata. Ab ipsis enim Scotis, secundum idioma linguæ suæ & nostræ, ipsum nomen non potuit aptari; sed sicut dictum est, ipsum Walciodorus, id est, quasi vallem decoram nominaverunt, secundum proprietatem utriusque linguæ.d
[12] In diebus illis in Metensi ecclesia Pontificatus infulam quidam Deodericus,[Deodericus Metensis Episcopus:] vir honestæ vitæ & morum elegantia egregius, regebat. Hic enim ambobus Regibus patri & filio, patri scilicet Henrico, & filio Ottoni ob sui nominis religionem & sanctitatis excellentiam e ita carus esse videbatur, ut consilio, discretione, prudentia, in omnibus rerum suarum negotiis uterentur: hic autem propinquitatis f consanguinitate Comiti adhærebat Eilberto, & plerumque uterque fruebatur mutuæ partis alloquio. Cum autem ad invicem sermocinarentur & inter utrosque ex pluribus verba sererentur, ex eventu contigit habere sermonem Comiti ex Walciodorensi ecclesia, in qua, ut ipse aiebat, [cum Eilberto de B. Forannano cum Deoderico loquitur,] curæ pastorali inserviebat quidam religiosus, qui ob Christi famulatus amorem cum proprio solo dignitatem sui honoris reliquit, & ibi recenter cum nobilibus Comitibus ductu Angelico advenit. Venerabilis autem Pontifex, sanctitatis & justitiæ normam egregii Præsulis Forannani cognoscens relatione illustrium virorum, & ipse ei adhærere toto animo desiderans, supplex Comitem rogavit, ut hunc secum adduceret ad palatium. Cum vero ibi veniens alterutrum se viderent, mutuo se salutaverunt, & benedictionis donum alter ab altero humiliter petiit, in hoc officii genere se invicem prævenire renuentes. Sed quia B. Forannanus, [eidemque ad se adducto,] ob duplicem cælestis gratiæ honorem, Archiepiscopus erat & Abbas, & idcirco in hac parte superior cognitus est; venerabili viro religiosoque Episcopo acquievit, & manu elevata ex triumphali vexillo sanctæ Crucis prædicti Antistitis cum capite totum corpus munivit. Deinde residentes atque sacrarum paginarum revolventes mysteria, mutuo potiti sunt alloquio; & post multimoda sacrorum proverbiorum colloquia, ad orationum suffragia se contulerunt. Factum est autem cum hæc tractarentur, quatenus ex Walciodorensi loco verbum ab utrisque partibus communiter fieret, & Episcopus ex Hasteriensi villa in medium proferret sermonem, accepta occasione ratiocinandi ex prædicto verbo.
[13] Cum igitur Comes prædicti Antistitis voluntatem cognosceret, [Hasteriense Virginum cœnobium tradit,] quod per Hasteriensem Walciodorensem domum vel Abbatiam ad Metensem ecclesiam vellet transferre; cœpit mente revolvere quomodo salvo honore ecclesiæ, secundum quod factum fuerat, ex manu regia posset erui. Hasteria g enim quia prope in confinio Walciodorensis cœnobii sita est, Comiti visa est fore congrua & proficua Walciodorensi ecclesiæ. Sed quia ea ecclesia esse constructa cognoscebatur a Domino Adalberone Metensium præsule prædecessore suo, h & ab eodem data S. Glodesindi & monialibus ibidem Deo servientibus, & testamento confirmata; hæsitare cœpit Comes; & ab eodem quærens consilium, interrogavit quomodo hæc fierent, salva dignitate utriusque partis. Cumque Comitis hæsitationem Episcopus intelligeret, hanc illico ab ejus pectore removere studuit, & seriem subsequentis rationis, quomodo posset fieri, aperuit. Deliberata namque commutatione, quæ pro Hasteria monialibus S. Glodesindis assignaretur, propositum suum illi insinuavit, & sic titubationis obstaculo ab eodem remoto, procedere Comitem in proposita ratione suasit. Inito tandem consilio pari consensu Regalem magnificentiam adierunt, & consilii sui B. Forannano intimantes actionem, concordis voluntatis deliberatione ad curiam pervenerunt. Deinde mutua voluntate decretum est, ut sanioris consilii Capitales curiæ, sui propositi fautores haberent, & sic mota ratione, fretique adminiculatione Principum, Regalis auctoritatis consilium & assensum ex prædicto negotio investigarent.
[14] Audiens autem Rex venerabilis Deoderici Metensium Pontificis petitionem, [& sic de consensis Ottonis,] & B. Forannani nihilominus perpendens devotionem, Comitis necnon animadvertens bonæ voluntatis sagacitatem, ob profectum ecclesiarum, rei utriusque causam sciscitatus est. Unde & ab eodem Pontifice, & a ceteris regalis curiæ Principibus, plane edoctus est, quomodo salva dignitate Regalis censuræ, transmutatio fieret Regalis decreti, & donum Curiæ legitimo jure assignatum avelli posset. Quapropter decretum est cum consilio, quatenus profectus ecclesiarum sub Imperialis auctoritatis protectione maneret, & commodum Curiæ Regalis haberetur, ita dumtaxat ut ad nutum ipsius cuncta penderent. Ut autem istius constitutionis edictum a principibus Rex intellexit, [jus Patronatus Walciodori trāsit in Episc. Metensem,] continuo voluntati religiosi viri Forannani & petitioni venerabilis Pontificis Deoderici & Comitis Eilberti acquievit, & a supradicto dono prædictæ Abbatiæ se conditionaliter spolians, secundum anterioris conditionis sponsionem, legali decreto sub potestate Metensis ecclesiæ donum & Abbatiam Walciodorensis ecclesiæ constituit. Constitutio autem hæc quomodo auctorizata fuerit, in subsequentibus aperiemus. Venerabilis enim Pontifex commutationem, quam monialibus Sanctæ Glodesindis pro Hasteria assignaverat, in præsentia Principum Regi ostendit, sicque supradictam Hasteriam cum omnibus appendiciis, consensu & deliberatione conventus majoris & S. Glodesindis Metensis ecclesiæ, ad usus Walciodorensis ecclesiæ in Regis potestate & manu posuit, & liberaliter decreto Principum ab eodem Rege, & Pontifice a majoribus ecclesiarum Metensium B. Forannano assignata est; quatenus ipse, quemadmodum Abbas ejusdem Walciodorensis ecclesiæ, sine scrupulo & controversia & motione contraria eam teneat; & successores sui, qui regimen ejusdem ecclesiæ tenuerint, in sempiternum per succedentia tempora; & ipsa sub regimine ejusdem Walciodorensis ecclesiæ in perpetuum permanens tueatur. [an. 969,] Ne autem istius Regalis & Imperialis decreti compositio & majestatis ejusdem deliberatio molimine aliquo nefarii ausus, ab aliquo clerico vel laico, nobili vel ignobili, violando irritetur, auctoritate & judicio Principum testamento Imperialis munificentiæ confirmatur; sicque Hasteria juri & dominationi Walciodorensis ecclesiæ famulatura supponitur, anno ab incarnatione Domini nongentesimo sexagesimo nono, Indictione XIII, Regnante Ottone primo, anno regni sui XXXIV. i
[15] Sed ne aliquando Walciodorensis ecclesia motione alicujus hominis vexaretur; ob protectionem, advocatiam, & defensionem prædictæ Walciodorensis Abbatiæ, nonam superius memoratam, conditione retinuit supradicta, & hoc ordine definita concessit, quatenus Metensis ecclesia contra Walciodorensem recto tramite incedens, [honestis cōditionibus:] ab omni ecclesiastico jure illi justitiam faciat; & ne recedens ab eadem justitia contra eam enormitet, sanxit, ut si ab eadem Metensi ecclesia vel ejus Episcopo scrupulus alicujus controversiæ ex eadem Hasteria Walciodorensi ecclesiæ oriretur, [& monachi Hasteriæ constituuntur.] ad pristinum Walciodorensis ecclesia reverteretur gradum, & de manu Regis prædictum iterum sumeret donum. Istius autem emancipationis utilitas & utriusque rei deliberatio, ex dono Walciodorensis Abbatiæ ex regia manu subtracto, & ex villa Hasteriensi cum omnibus rebus instantibus & succedentibus & omnibus appendiciis suis Walciodorensi cœnobio subjugata, decreto curialium Principum sub regalibus testamentis auctorizata legatur, & D. Deoderici ac B. Forannani & Comitis Eilberti & capitalium virorum de curia testimonio confirmetur. Tempore sane illo Hasteriensem villam moniales S. Glodesindis tenebant, & in ecclesia ejusdem villæ, sub imperio & regimine Decanæ, quædam earum in eadem cella loco servientes vivebant, & sub jugo & obedientia Abbatissæ S. Glodesindis omnes pariter incedentes, cuncta regebantur. Nutu deinde Abbatissæ k suæ regressæ ad monasterium suum, locum reliquerunt; & sic postea unusquisque quod sui juris fuit detinens, ex eo secundum arbitrium proprium disposuit. Itaque inito consilio, in eadem Hasteriensi ecclesia a B. Forannano & Comite, nutu Imperatoris & ejus consilio, Sacerdotes quatuor constituti sunt, qui eamdem ecclesiam ex officio divini famulatus, secundum suum ordinem, multis diebus rexerunt.
[17] Interea decretum est ab utrisque partibus, a B. Forannano & Comite, [Sancto & Comite Romam profectis,] nutu Imperatoris & ejus consilio, ut pondus rationis per ordinem & præteriti negotii actionem Romano Pontifici innotescerent, & ex supradictis rebus auxilium consilii sui & munimentum suæ protectionis quærerent. Huic definitioni actionem apponentes, laborem assumpserunt, & statutis comitibus, & quæ itineris necessitudinibus forent apta paratis, accelerato itinere Romam pervenerunt. Venientes namque ibi honorifice ab eodem Papa & viris Ecclesiasticis suscepti sunt: [a Benedicto VII] qui causam itineris sciscitantes, & qui essent, & cur tanti itineris vexationem assumpsissent percunctantes, cognoverunt eos esse viros morum probitate pollentes; unde & morigeratæ conversationis vultus intuentes, majoris dignitatis veneratione sunt habiti, & cultu digniori promoti. Tandem revelato sui animi proposito, & causam sui itineris declarantes Domino Benedicto Papæ, qui septimus in agnitione istius nominis Pontificatum Romanæ ecclesiæ eodem tempore gubernabat, suæ auctoritatis tutelam & munimentum quæsierunt. Cumque probitas vitæ & laudabilis conversatio B. Forannani illi innotuisset, atque edoctus fuisset, qualiter proprium relinquendo solum honorem Archiepiscopatus deseruisset angelico jussu, & ad denominatam sibi ab Angelo habitationem pervenisset; maximo honore a præfato Domino Papa & etiam universo Clero affectus est. Audito tandem eo, voluntati & petitioni ipsius assensum præbuit, non solum propter regiæ auctoritatis interventionem & inclyti Comitis deprecationem, verumetiam ob suæ sanctitatis ac religionis venerationem.
[18] [confirmatitur acta de utroq; monasterio,] Itaque declaratis rebus pro quibus negotium agebatur, censura Romanæ curiæ, omnia quæ sunt in præsenti & in futuro succedere possunt Walciodorensi ecclesiæ, in protectione ejusdem Romanæ majestatis constituuntur. Et ut hæc constitutio per succedentia tempora firmiter conservetur, & Apostolica auctoritas cum Regali & Imperiali firmitate validius convalescat, statuit ut Hasteriensis villa, cum omnibus rebus & appendiciis suis instantibus & succedentibus, ecclesiæ Walciodorensi famuletur, & ei sine scrupulo, sicut una de suis ceteris curiis, subjaceat in perpetuum. Ne igitur istius institutionis Romanæ majestatis firmitas, & Apostolici decreti munimentum aliquando ab aliquo hodie in quocumque ordine constituto Laico vel Clerico, Rege vel Episcopo, vel alia qualicumque persona, temerario ausu violetur, Religiosorum virorum de curia decreto statutum est, ut a die illa & deinceps quicumque definitum constitutionis prædictæ munimentum ausus fuerit infringere, perpetuæ excommunicationis vinculo subjaceat, nec ab aliquo Sacerdote vel Episcopo pro qualicumque conditione absolutionem accipiat, excepto Romano Pontifice, [& jus Episcopale Sancto servatur.] qui reatus illius ea conditione faciet absolutionem, si satisfactione condigna pœnituerit, & quod male usurpavit restituens, a detrimento ecclesiæ cessaverit. Deinde utriusque deliberationis decreto, videlicet Domini Papæ & Religiosorum de curia sancitum est, ut recedens ab eis B. Forannanus privilegium sui Archiepiscopatus in omni officio & actione cultuque divino retineret; nec non ut regimen curamque animarum sibi injunctarum curamque Pastoralem in monasterio suo solicitus exerceret, & idem monasterium sub protectione Apostolicæ auctoritatis in æternum firma stabilitate tueretur. Ut autem testamentum tantis testimoniis auctorizatum fixum & inconvulsum rationabiliter conservetur in perpetuum, privilegium l Romanæ Ecclesiæ, per B. Forannanum remittitur. m
ANNOTATA.
a Numerantur hi anni ab anno 947, quando scilicet consummata templi & domus fabrica, Walciodorum traducti sunt monachi Scoti ex monasterio S. Michaelis.
b Defuncto scilicet Abbate illo anonymo, quem S. Cadroe sibi substituerat, quique disciplinam collabi siverat, ad quam restituendam directus illuc divinitus Sanctus, communi suffragio fuerit Abbas electus.
c Vivebat tunc forsitan adhuc Otto I, jam Imperator, quippe usque ad an. 973 superstes: advenerat autem Forannanus anno 970. Succeßit autem filius Otto II seu Iunior dictus.
d At profecto neque Latina neque Scotica lingua suadebat V in W, utrique linguæ peregrinum, convertere; & compositio manifeste Francica seu Teutonica est. Vnde nec dubitamus quin ipso monasterio antiquior sit appellatio; cujus initium sinon placeat sumere a Walt, sylva, sumatur a Walsch, id est Gallicum seu Walonicum, ad distinctionem alterius forte vicini quod Thiets-dor id est Teutonicum potuit nominari: toto enim hoc tractu permiscentur utriusque linguæ vici: & sæpe alibi in Belgio notamus duo ejusdem nominis loca vicina, sub tali distinctione cognominata.
e Adde & propter affinitatem ac consanguinitatem: erat enim Reginæ Mathildis ex fratre Wittikindo nepos, adeoque Consobrinus Ottonis I, creatus Episcopus anno 966, & in eadem dignitate ad annum usque 983 superstes.
f Puta ex parte matris, Witikindo nuptæ, & Eilbertum ex alterutro capite contingentis.
g Hasteria, vulgo Hastieres, duplex est, alterum cis, alterum trans Mosam; trans Mosam autem Abbatia dicitur, & utrumque vix media leuca distat Walciodoro.
h Adalbero I anno 928 electus, diutißime tenuit Episcopatum, & translato corpore S. Glodesindis, quæ 25 Iulii colitur, ejus monasterio a se restaurato, adjecerat Abbatiam Hasteriensem pariter a se restauratam: sed jam pridem constructam sub regno S. Sigiberti a Widerico Comite, Chilperici Francorum Regis prosapiam præferente, ejusque uxore Berta, ipsius Sigeberti Regis amita. Habemus in membrana itemque post Chronicon, transcriptum diploma fundationis, sed manifeste supposititium, ubi præfatus Comes profitetur se villam Hasteriam & alia plura in dotem tradidisse uxori; & heredibus propriis destitutum, in ea ecclesia quam S. Maternus consecrarit, & S. Serenus ibidem sepultus ditaverit reliquiis S. Stephani, quas acceperat inventioni præsens, fundasse monasterium sanctimonialium sub Halmotride Abbatissa; quod tradiderit in jus Metensis ecclesiæ, eo quod uxor sua esset neptis S. Arnulphi. Anno Dominicæ Incarnationis DCLVII Indict. XIV, regnante filio Dagoberti Regis Sigeberto, in ipso anno quo obiit S. Gertudis. Ignotus est nobis S. Serenus iste, nec ejus meminit Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii: potuit tamen fuisse advena, & ibi cultum nunc abolitum habuisse. Annus Christi & indictionis quæ XV notanda fuisset, nec non sanctæ & individuæ Trinitatis invocatio in principio, aliaque styli recentioris & monogramma ævi Henricianisatis arguunt suppositionem: uti & hoc, quod Widericus iste patrem suum Hoacrium vocet Ducem Lothariensium. Sed nihil ista detrahunt fundationis veritati, quæ potuit commode in regnum Sigeberti incidisse: cujus quia annus nullus nominatur, difficile est de anno Christianæ æræ eidem aptato facere conjecturam. Denique assumentum istud de S. Gertrude, præter omnem diplomatum stylum est, & parachronismum continet annorum quatuor.
i Ne præcipitentur anni tam regni quam indictionis, quorum hæc XII; ab eo qui scriptus erat annorum 35 numero unum subtraxi.
k Voda hæc dicebatur, prima hujus nominis, ut videre est apud Sammarthanos.
l Privilegium hoc invenisse putabam inter privilegia, a Walciodorensibus contra Hasterienses, subjectionem excutere molientes, producta: sed ut legi, cœpit esse suspecta Bulla, quæ scribebatur. Valde amabili omnipotenti Deo Fratri & filio Forannanno, religioso Episcopo Scotorum & dignissimo Abbati venerabilis monasterii S. Mariæ: displicuit enim inusitata titulorum exquisitorum pompa, & multo magis quod Forannanum appellans Pontifex, dicat, Vestræ excellentiæ laudabilis mansuetudo, & de Hasteria loquens, Diœcesis quæ vocatur Hasteria. Non igitur soli rei habeanturHasterienses, quod sub nomine Clementis Papæ fictam Bullam pro sua libertate protulerint: sed universim accusetur seculi XII pravitas, qua tam proclives erant monachi ad ejusmodi figmenta in locum deperditorum originalium substituenda. Vnum in ista qualicumque Bulla placet, quod cum Benedicti VII nomen gerat (sub quo Romæ fuisse Forannanum in Comitatu Eilberti non est verosimile) nullam faciat mentionem præsentiæ eorum in curia: sed velut ad absentem dirigatur, nec Eilberti tamquam viventis meminerit. Quod vero sub Ioanne XIII cum primum Sanctus Walciodorum advenisset, eumque secum Romam duxit Eilbertus, ut ei ab Apostolica Sede licentiam impetraret Abbatiam istam regendi, dimisso ad quem consecratus erat Episcopatu; quod, inquam, tunc aliqua privilegia attulerit pro ipso monasterio, non debet absque fundamento adstrui; multo minus tunc actum fuisse de Hasteria: pro qua sibi confirmanda, si Romam excurrit Forannanus, Benedicto VII annum in Pontificatu tertium explente, ut fecisse potuit, rediisse autem priusquam Bulla expediretur; fecit id anno 977 jam in æstatem provecto, postquam mortuus esset Eilbertus: hujus enim mors initium anni tertii mensibus duobus prævertit: quia hic obiit 28 Martii 977, iste creatus erat 1 Iunii 975.
m Sequuntur gesta circa translationem S. Eloquii quæhinc excerpta dabimus 3 Decembris: satis est etiam in priori Vita eadem indicata haberi.
CAPUT III.
Testamentum & pia mors Eilberti Comitis ac S. Forannani.
[19] Cvm sicuti prænotatum superius est, post Herinsendis Comitissæ mortem, Eilbertus Comes, proximorum suasione & consilio, rursus esset vinctus carnali connubio, secunda hac conjuge sterili permanente vixit absque liberis. Nihilominus tamen vivens legaliter cum ea, divinæ servitutis obsequiis se subdidit, prout sibi licebat per exigentiam suæ conditionis & vocationis. Hæc autem nobilis mulier ex alio antetiore marito, [Privignorum obsequio filiali utens Comes,] binos bonæ indolis adolescentulos pariens nutrierat: qui Comiti more filiorum & non privignorum familiariter adhærentes, per studium diuturnæ servitutis ministerialiter ei se subjecerunt: deinde per obsequium sui famulatus filialem quodammodo ei dilectionem ostendentes, non sicut vitrico, sed sicut proprio patri ministrabant. Factum est autem tempore illo, quatenus ex eventu curiæ regali cum his juvenibus Comes interesset; qui cum pedibus æger esset, adeo ut absque sustentatoribus incedere nequiret, quocumque pergere volebat horum auxilio adminiculoque uti solebat, super utriusque humeros innitendo. Cumque in conspectu Regis a & Principum tali ministerio ei se subjicerent; [coram ipse, Rege,] cœpit Rex sedulitatem servitutis juvenum intueri ac multipliciter collaudare: præterea eorum morigerata conversatione investigata, voce omnium Principum extolluntur. Cum autem ante Regem stans, super utrumque adolescentem Comes inniteretur; ex quantitate juvenum Rex causam cognoscere volens, nomina, seriem progeniei, & qui essent, & quanam de causa ei tam familiariter adhærerent, investigando percontatus est. Ille vero ex ordine Regi puerorum prosapiam aperiens, nomina designavit. Et ideo eorum constantiam benigni famulatus Rex considerans, dixit; Vere, Comes, merentur a te digno remunerari præmio: quippe qui hactenus deserviunt tibi fideliter tali famulatus obsequio.
[20] Animatus igitur Comes ex hoc Regali consilio, in conspectu ejus & Principum, ambos privignos de dextera lævaque sua semovens & ante Regem statuens, inquit: Rectori seculorum & tibi, Domine Rex gratias ago, quod sensus vestræ discretionis in hac actione conjungitur sensui meo, & dignitas vestræ benignæ moderationis hæc agere suadet nostræ humanitati. [eisdem tradit dominiū Florinense] Quapropter tibi Godefrido & fratri tuo Arnulfo, ob gratiam Domini mei Regis, quam benigne vobis demonstrando aperuit, & etiam remunerationem vestræ servitutis, quam mihi fideliter diuturno labore exhibuistis, in testimonio ejus & nobilium de curia, pagum Florinensem cum integro suo banno & dominicatum beneficium ex eodem banno liberaliter trado. Et ut hæc libere & legaliter & sine adversa motione cuncta possideatis; castrum ibidem a me constructum cum suis municipatibus & oppidum concedo vobis; & etiam quotquot paterna successione in eo, jure & nobiliter, mihi subjacuerunt, vobis subjacere constituo; excepto quod jura Walciodorensi ecclesiæ a me designata ex Florinensi banno, a vobis & successoribus vestris sine scrupulo & motione contraria conservabuntur. [& jus sepulturæ in Walciodoro:] Sepulturam autem vestram vos & successores vestri, eidem loco benefacientes, perpetualiter in eodem monasterio a me constitutam vobis esse cognoscentes, hancque constitutionem ob Genitricis Christi honorem & nostram memoriam, quicumque Dominus fuerit Florinensis domus inconvulsam reservabit per omne succedens tempus, ne subjaceat perpetuæ maledictioni, cui subjacebunt qui fraudem fecerint eidem ecclesiæ de redditibus suis, a Christi fidelibus ibi constitutis.
[21] [cujus Abbas etiam possit Florinis residere,] Decrevit autem ibi in præsentia Regis & Principum, & in conspectu prædicti Godefridi & fratris ejus Arnulphi, in testimonio eorum, quatenus Major de Walciodoro, Abbas videlicet vel Præpositus cum Fratribus suis spiritualibus, a die illa & deinceps, secundum suam voluntatem quando ei placuerit, pro suo jure in Florinensi castro resideat, & cū ministerialibus ejusdem castri, villico scilicet atque scabinis, rationem suam judicialiter ventilando producat, & sine alicujus violentia usque ad rebellionem & contradictionem rusticorum, libere cum suis & supradictis ministerialibus iudicia sua exerceat de rebus suis. [ita ut utriusque partis subditi æquali jure socientur.] Constituit præterea quatenus ex his duabus partibus & potestatibus, quasi gens una & populus unus, sibi invicem familiæ hærerent, & sine exactione contraria, & bathinodii quæstu b Florinensis homo ex Walciodorensi potestate mulierem sumens, legitime sicut sibi parem ducat; sicut versa vice similiter Walciodorensis, de Florinensi potestate mulierem sumendo, faciet. Si vero quis homo vel mulier Florinensis ad Walciodorensem vel Walciodorensis ad Florinensem transierit potestatem, protegetur a Rectore potestatis illius in qua elegerit habitare; ita plane ut capitalia jura, & secundum decreta suarū legum, quod cuiq; debent potestati, certis temporibus & assignatis non negligant reddere. Vt autem istius constitutionis decretum fixum permaneat, regalis auctoritatis & palatinorum Procerum judicio, testamentis Regalibus confirmatur; & nobilium iuvenum assensu & concessione, propositæ actionis definitio, sacramento etiam Regalis dispositionis, & honore sui juris, hereditatis & nobilitatis, & a se & a successoribus suis conservanda, terminatur. Ex immensitate autem tanti beneficii Fratres prædicti dignas gratias juxta modulum suæ facundiæ Comiti reddiderunt, & suæ servituti toto vitæ suæ cursu fideliter adhæserunt, ob magnitudinem honoris quo sublimiter ab eo sunt promoti.
[22] [Idem Comes extructo sepulcro] Deinde regressus a Rege, Walciodorensi ecclesiæ frequentando adhæsit, & sepulturam in ea suorum familiarium & fidelium amicorum maximo studio præparavit. Ipse namque ab ingressu chori usque ad altare turris terram aperiens eamque effodiens, duos in ea muros construxit, & altitudinem utrorumque ad mensuram duorum cubitorum, & latitudinem in mensura unius & dimidii cubiti composuit. Ibi ergo nobilium corpora virorum ex prosapia sua cum patre c & matre, & filio d Bernero, & fratre Bosone e, iterum honorifice sepelivit. Ipsa siquidem corpora præfata, [suorum corpora Walciodorum transfert,] a locis ipsis in quibus antea fuerant sepulta, sua solertia translata sunt, ob dilectionis fervorem & mutuæ consanguinitatis propinquitatem. Exhinc cum divini famulatus meditationi assidue inhæreret, & divinæ contemplationis eloquiū libenter perciperet, non parum proficiebat in via Domini: unde fiebat ut nonnumquam oculus esset cæco, & pes claudo, & ostium ejus viatori pateret. Reddebat sane quæ sunt Cæsaris Cæsari, & quæ sunt Dei Deo: & ita ex industria sua mundanas artes deludendo conculcabat, ut non oblivisceretur qualem Creatori suo deberet subjectionem: sicque in dextera sua fidei lumen accendebat, ut lucerna simplicis oculi ejus, opacitate sinistræ cogitationis, non extingueretur. Itaque residuum suæ vitæ cursum, in sancta conversatione de die in diē proficiendo, peragens, tamquam strenuus agonotheta ad certamen se indefesse præparabat, & per hoc callidi tentatoris insidias repellebat: unde & in agone istius certaminis viriliter decertabat, ut non veluti dormitans inveniretur in occursu Domini sui. Proinde pulsanti Judici & Domino suo introitum nitebatur præparare, [orationi continuæ vacat,] ut non in porta inimici sui confusionem ei facerent. Intendens igitur votis præcordialibus in Creatorem suum, dissolutionem suam per continuas orationum victimas illi commendabat, precabaturque quotidie divinæ miserationis & consolationis affore sibi subsidium, ut cum fidelibus suis mereretur audire, Veni, dilecte mi, ad me: instat enim tempus ut ex tuo labore mercedem recipias perpetuæ retributionis & inæstimabilis gloriæ. Gloriam itaque suam, Christum videlicet, amplectendo sequebatur, & in mandatis ejus juxta modulum suæ conversationis meditando currebat. Nactus siquidem ex legitimo certamine & ex cursu felicis consummationis suæ coronam immarcessibilem, more solito loca sancta circuibat, & sibi commissum margaritum Christo jugiter commendabat.
[23] Contigit igitur dum die quadam usque ad basilicam B. Mariæ in Humblires gratia visitationis disponeret properare, ut a Walciodoro exiens usque ad vicum qui dicitur f Fleruz perveniret, ibique sicut in proprio causa hospitii ingrederetur. Ingresso autem eo, gravi morbo correptus est, & invalescente in dies ægritudine ad mortē usque pervenit. Cumque vocationis suæ tempus proximum affore cerneret, [pie moritur] e vestigio a se nūtio directo in Walciodorensi cœnobio B. Forannanum ad se accersivit: & per eum dissolutionem suam, expletis divinorum misteriis quæ huic congruunt vocationi, Domino commendavit. Sic itaque cursu fideliter peracto, ex hoc mundo migravit ad Christum, recepturus perfecto opere, suæ mercedis denarium. Igitur B. Forannanus, directis undique vernaculis; ex cœnobiis ab eo constructis Abbates ad hoc funerale obsequium convocavit. Ex auditu quoque istius rumoris congregata est non minima multitudo monachorum cum clericis & monialibus: [& honorific sepelitur a B. Forannano,] innumerabiles etiam catervæ proximorum & nobilium virorum, cognita ipsius morte conveniunt, planctum & gemitum emittentes; adeo ut eorum mœroris affectus dolorem faceret ceterarum gentium nationibus. Beatus igitur Forannanus, cum turbis monachorum, clericorum & nobilium virorum, & cum innumerabili sexus utriusque multitudine, venerabile corpus egregii Comitis a loco illo transferens, usque ad basilicam Walciodorensis cœnobii deduxit; & ibi eum in condigno loco honorifice sepelivit: in eo videlicet quo se disposuerat sepeliri.
[24] Itaque B. Forannanus, anno ab Incarnatione Domini nongentesimo sexagesimo nono, ordine supradicto de terra sua exiens, in istius habitationis ingressus est monasterium: quod secundum ecclesiastica jura cum Comite regulariter ordinans, magnifice decoravit in omnibus, ut nostri ingenioli inertia manifestando conscripsit. Septimo autem anno post ejus adventum, ordine memorato Comes venerandus hominem exuens, ex hoc mundo transivit, anno ab Incarnatione Domini nongentesimo septuagesimo septimo, Indictione quinta anno Domini Ottonis Imperatoris secundi tertio g quinto Kalend. Aprilis. [quipossessionibus monasterii auctis] Dehinc post hæc accidit ut in Metensis Episcopatus confinio villam unam Gruthen B. Forannanus industria sua ecclesiæ Walciodorensi acquireret, & ne vini penuriam ejusdem ecclesiæ habitatores paterentur, eam eidem ecclesiæ ad usus vini assignavit: domum vero in eadem civitate cum duabus vineis acquisivit; & unam ex his, in memoriam Walciodorensis ecclesiæ Walciodorum appellavit: ex eo enim tempore usque nunc ipsa illud nomen sibi retinens eadem vinea, Walciodorus appellatur. Et quia a die qua Walciodorensis ecclesia Metensi supposita est, ordinatione Regalis censuræ & Principum definitum fuerat, ut Abbas ejusdem Metis conveniret singulis annis in inventione B. Stephani, ob honoris cultum præstandum eidem ecclesiæ & debitam subjectionem reddendam, quam eadem Walciodorensis cognitione sui dominii exhibere debebat; nein ipsa præfatus Abbas penuriam hospitii pateretur, [definitoque Metensis subjectionis modo,] domum ei præparavit, & sufficienter ad usus advenientium redditus eidem domui assignavit. Nullam enim exactionem contrariam aliam, nullumque aliud servitium Metensis ecclesia a Walciodorensi exigere debet, nec Walciodorensis Metensi reddere, nisi præfati diei præsentiam, quo Domino suo, Episcopo videlicet, prædictus Abbas suos prosperos successus fateri, & amfractus periculosos motionesque contrarias conqueri debet; & si Episcopus absens fuerit, die eodem in eadem Metensi ecclesia vices ejus agere debet, serviendus per omnia more Episcopali, exceptis Episcopalibus insigniis. His vero ex more completis, de statu ecclesiæ suæ Abbas requirendus est ab Episcopo, perceptaq; responsione ejus, ex sua felicitate gratias reddere Deo; [sanctam Vitam] de tribulatione autem ejus dolere debet, & idoneum procuratorem illi committere. Nam pro eadem tribulatione, sicut pro sua, causidicus assurgere debet, & pro quacumque necessitatis occasione, sicut pro sua, esse solicitus.
[25] Deinde egregius Antistes Forannanus, feliciter in sancta conversatione præsentis certaminis studens cursum consummare, talentumque sibi creditum cupiens multiplicare, armis justitiæ se præcingendo, invisibilis hostis versutias deludebat; atq; ut verus & fidelis ratiocinator, non tantū sibi studebat prodesse; verum de sua aliorumque salute solicitus, pro sibi creditis ovibus divinæ misericordiæ subsidium implorabat. His & hujusmodi meditationibus inhærens, Domino se subdebat; & toto mentis desiderio divina contemplando, totam mentis suæ intentionem in Deum jactabat; cupiens cum Paulo Apostolo dissolvi & esse cum Christo. Cumque violentia tali introitum regni cælestis appeteret; exemplo & operatione & pia egentium miseratione, per cordis sinceritatem quærebat, quem tota aviditate dilexerat. Igitur sicut dictum est, per quotidianam compunctionem, [beata morte conclusit.] in lecto suo omni tempore eum quem ita dilexerat requirens, diuturna supplicatione vocavit: sicque quærendo atque vocando, adeptus hereditatem felicitatis æternæ, jungitur cælestibus choris, exutus humanæ fragilitatis tegumentis. Attamen vitam ejus qui evidentius cupit agnoscere, codicem gestorum ejus & depositionis studeat legere: ibi namque insignia miraculorum ejus, quæ in eo Christus ante depositionem & post ejus transitum dignatus est operari; tempus etiam illius exitus, quo ex hoc carnis ergastulo exivit, reperiet.
ANNOTATA.
a Regem non alium hic intelligo quam Ottonem, coram quo, necdum coronato Imperatore, atque adeo ante an. 962 & ante ipsius S. Forannani adventum, facta videtur adoptatio privignorum, narratur tamen hoc loco propter consequenter exponendum testamentum & obitum Comitis,
b Bathinodium, vereor ut recte scriptum; & e pro a substituens, intelligo quod nos leniori dialecto Bed-nood possemus dicere, quo significetur redimendi concubitus sive lecti necessitas: quæ inter servos glebæ ut vocant (quales etiam in Belgio olim erant rustici, & adhuc multi sunt in Frisia & Germania) & dominos eorum intercedebat. Hujus juris vestigia adhuc variis in pagis apud nos durant, ubi rustici dato pretio a fundi domino redimere jus primæ noctis dicuntur. Quamvis enim lex Christiana fœdum avitæ gentilitatis abusum sustulerit, quo primus concubitus domino deferebatur; remansit tamen jus certi nummi, a sponso pendendi in dominii agnitionem; & mutato jure quatenus erat religioni contrarium, manet significatio juris antiqui in solo modo loquendi.
c Pater Ebroinus fuit, ut supra dictum, filius Bovonis, qui fuit Guarini de Ansalonia; hic vero Comitis Nainmerici Narbonensis, juxta genealogiam in Chronici fronte notatam: mater Zunerta nominatur, filia Comitis Widerici & uxoris ejus Evæ.
d De Bernero, tamquam Eilberti filio naturali ante matrimonium genito, agitur in fabulosa, quam repudiamus, narratione: mallem suspicari ex Herinsinde legitimum unigenitumque fuisse; aut certe induci eum pro Bernardo: qui Heribertinepos ab eo ad Carolum simplicem missus, bonum Regem induxit, ut perfido proditori se crederet.
e Boso fratrum quintus fuisse ibidem perhibetur, & hæc de eo leguntur. Boso Comes cum multa tenuisset & multis præoccupatus fuisset, liberosque quamplures habuisset; tamen fratri suo, videlicet Comiti Eilberto, villam in Florinensi confinio positam quæ Calvus-mons nuncupatur, & quæ hereditario jure in suæ sortis pervenerat parte, dereliquit, quam in usus succedentis Walciodorensis ecclesiæ, quia in ea sui corporis sepulturam fore decreverat, sicut factum est, constituit.
f Vitato scilicet difficili per Arduennam itinere aliud commodius trans Sambram sumpsit, Romanæ viæ per Bavacum ducentis opportunitate invitatus: huic autem viæ adjacet vicus Flerus quinque leucis Gallicis distans, Florinis ubi Comes habitabat Bavaco autem leucis 12, quem vicū an. 1622 nobilitavit Clades, duce Tillio illata copiis Frederici Palatini sub Halberstadiensi & Mansfeldio Hannoniam vastantibus: ex Bavaco autem in Humblarium, restat spatium leucarum circiter 14.
g Hic tertius annis Ottonis II numeratur ab obitu Patris, alias dicendus esset nonus, corrigendus autem fuit hic numerus Indictionis, quæ perperam tertia scripta erat.
DE SANCTO ADIVTORE
MONACHO TIRONIENSI ORDINIS S. BENEDICTI PROPE VERNONIVM IN NORMANNIA.
CIRCA AN. MCXXXI
[Praefatio]
Adiutor, prope Vernonium in Normannia (S.)
Extremæ versus Franciam Normanniæ oppidum Vernonium est, ad Sequanam fluvium, Rotomago distans leucis circiter octo, quod medio ævo valde modicum, [Ex Vernonii Dominis] in majorem paulatim amplitudinem crevit, titulo Principatus jam tum illustre. Nam qui circa seculi XI medium, Deiparæ ecclesiam ibidem restauravit, & in eadem sepulturam habuit Guilielmus, Princeps Vernonii in suo appellatur epitaphio. Hujus ex filio Ioanne nepotes creduntur fuisse, Sanctus, de quo agere instituimus, Adjutor, & Matthæus de Vernonio, [obiit ante an. 1132] qui invenitur anno MCXXXII die XII Aprilis, post fratris sui Adjutoris mortem, a monachis Tironiensibus recuperasse quartam partem Vernoniensis silvæ, quam una cum ceteris facultatibus suis ille ipsis transcripserat. Transactionis istius instrumentum autographum vidit, & transcripsit, atque ad Ioannem Theroude Vernoniensis ecclesiæ Presbyterum, de S. Adjutore scribentem, misit Dominus Ioysel, Prior Theruderiæ prope Turniacum in territorio Vernoniensi; simulque certum fecit, vitam S. Adjutoris non posse ultra XXX Aprilis anni MCXXXI prorogari.
[2] Nec vero multum etiam anticipari mors potest: siquidem Hugo Rotomagensis Archiepiscopus, [Vitam scripsit Hugo] hujus nominis III, qui Sancto familiaris fuit, ex disciplina S. Hugonis Cluniacensis, in Angliam sub Wilhelmo Conquestore, ad regimen Prioratus S. Pancratii Lewensis, translatus fuit; & circa annum deinde MCXXV Radingensis in eadem Anglia Abbas factus, ad Rotomagensē Cathedram non pervenit nisi post annum MCXXVIII, quo exeunte decessor ejus obiit; imo nec ante Septembrem anni MCXXX videtur fuisse consecratus: ut patebit legenti Historiam Archiepiscoporum Rotomagensium, ab amico nostro Francisco de Pommeraye Benedictino Congregationis S. Mauri nuper vulgatam. Idem Hugo S. Adjutoris Vitam scripsisse fertur. Saussajus in suo Martyrologio, [miracula Galterius & Hugo Archiepp. Rotomag.] prolixißimum eidem elogium texens, solum appellat insigne diploma, cujus apographe superstat: quā utinā potuissemus nancisci! sed frustra fuit omnis labor, ad eam requirendam Vernonii Rotomagique impensus. Dabimus ergo pro ea Lectiones, ex ipsa, ut credimus, acceptas pro Officio a prædicto Ioanne Theroude; qui eamdem deinde dilatavit Gallice, auxitque miraculis, a Galterio & Odone, ibidem Rotomagensibus Archiepiscopis, circa annum MCC & MCCXLVI descriptis: quæ optaremus æque habere ex autographo; nunc autem ex Gallico subiicientur Vitæ, juxta impreßionem anni MDCXXXVIII.
[3] [ejus cultus in sacello S. Magdalenæ,] Quæ ex hoc libello notabimus ad Vitam ipsaque miracula, satis probabunt cultum ejus per Rotomagensem, Ebroicensem, ac Carnotensem vicinas diœceses; ex quibus aliisque Galliæ partibus confluunt peregrini ad sacellum S. Mariæ Magdalenæ, quod prope Vernonium est; idque intuitu præcipue S. Adjutoris, qui ibi vitam extremam egit, & æque ac prædicta Sancta ibidem habuit altare, supra tumbam suam erectum; cui tumbæ vetustis characteribus inscriptum legitur, Hic jacet S. Adjutor. Post aram vero principem, quæ Sanctæ loci Patronæ est, parvum quoddam antrum cernitur, ipsi inhærens parieti, quod beato viro pro cubili fuisse dicitur. Sed & Blaruensem vicinam parochiam fontem habuisse in cœmeterio, S. Adjutoris dictum, Dominus Iubert loci Curatus Ioanni Theroude suggeßit per litteras; significavitque plures fide dignas personas superesse, [fons olim in vicino Blaru.] quæ meminerint magnum cereorum anathematum numerum conspectum aliquando fuisse in templo, ex eorum gratitudine, qui fontis illius haustu receptam gratiam erant profeßi. Qui tamen fons civilium bellorum tempore, grassantibus morbis, obstructus fuerit, ne frequentia peregrinorum, sanitatem inde sperantium, officeret ipsorum inquilinorum valetudini: manet autem obstructus etiam nunc, postquam fodiendo retectum est labrum illius rotundum, circumductis deorsum gradibus, quorum tres aut quatuor sub aspectum venere.
[4] Porro ad ipsum quod S. Adjutor extrui curarat sacellum, non integra leuca a Vernonio distans, [sacellum an. 1404 restauratum] etiam junctæ erant ædes, cum titulo Prioratus, a Tironiensi monasterio dependentis, quæ una cum ipso sacello dirutæ fuerunt per bella, inter Francos & Anglos toto seculo XIV ardentia; adeo ut solum superfuerit pars una majoris parietis; in eoque ipsum quod dixi antrum, usque ad annum MCCCCIV; quando per revelationem monitus Archiepiscopus fuit locum repurgare, restaurare & reconciliare: ex quo tempore ibidem spectatur ipse Sanctus, varie depictus, in habitu nunc militari, nunc monachico, nunc etiam Sacerdotali. Existimat tamen jam sæpe nominatus Ioannem Theroude, Sacerdotii expertem fuisse Sanctum: cui omnino assentirer, si certum esset, quod in MS. circa annum MCCCCXXVI exarato legi testatur Theroude, S. Adjutoris ex Syria adventum miraculosum in istum locum, accidisse anno MCXXX; consequens enim foret eum ibi non integro anno vixisse. Verum hoc non admittit Ioannes Theroude, & MS. isti eatenus fidem derogans, censet uno saltem anno citius rem accidisse.
[5] [ad quod migraverit Sanctusan. 1130] Quid si isto quidem anno Vernonium venerit, cœperitque suum istud sacellum incolere; ante annos tamen aliquam multos monasticam vitam apud Tironienses exorsus fuerit? Ita & cum primis Terræ sanctæ recuperatoribus in Orientem profectus esse posset S. Adjutor, & post annorum septemdecim militiam, captus a Saracenis aliquam in carcere moram traxisse; deinde audita fama miraculorum B. Bernardi Tyroniensis, circa annum MCXVII mortui, sumpsisse spem impetrandæ per ejus interceßionem libertatis: tum vero spei suæ compos factus, mirabili per aërem translatione, adjecisse mox animum ad Ordinem Tyroniensem ineundum: quod mox fecerit, suis omnibus ea conditione traditis religioni, ut ex iis sacellum & Prioratus sub titulo S. Mariæ Magdalenæ extrueretur, eo loco ubi ipsum spiritus deposuerat; [factus apud Tironienses monachus ante plures annos.] denique post annos vitæ religiosæ decem aut duodecim, cum bona Abbatis Tironiensis venia, secesserit in fundatum a se Prioratum, eidem vel præfuturus tamquam Sacerdos, si vere id fuit; vel ministraturus tamquam sacrista, si in ordine laicali permansit; ubi & post altare sibi cubile elegerit solitarius, ceteris Fratribus in adjuncta domo communem vitam agentibus. Hanc vero conjecturam quadamtenus probabilem faciunt tria altaria, in eodem sacello erecta jam inde a prima sua fundatione, uti docet Theroude, quam multa non erant necessaria uni solitario, & quidem laico.
VITA
Ex Lectionibus officii proprii.
Adiutor, prope Vernonium in Normannia (S.)
EX MS.
[1] Sanctus Adjutor, ex illustri a Dominorum Vernonensium ortus prosapia, [nobili loconatus,] Vernonii ad Sequanam natus est. Is a teneris annis, cum Joannis patris & b B. Rosemundæ matris exemplo studium virtutis amplecteretur, tantum profecit: [puerilem ætatem variis virtutibus exercet] ut facile generis claritatem virtutum splendore superarit. Ætas ipsa puerilis futuram viri perfectionem multis indiciis manifestam exhibebat: nam jejuniis & precibus continuis ita corpus extenuabat & subigebat, ut ossibus pellis pene cohæreret. Forma quidem præcellebat, & aspectu leni sermonisque suavitate, sed maxime studio pietatis & decore castitatis enituit. Crevit cum ætate virtus; & viribus adolescentiæ firmata, zelum in eo religionis tantum accendit, ut contemptis periculis cum ducentis militibus pro tuenda fide adversus c Saracenos profectus fit. [adolescens ad sacrum bellum in Palæstinam profectus,]
[2] Cum in expeditione quadam d Antiochena mille quingenti hostes in eum irruissent, & exanimati pavore socii e præreptam sibi quærerent fugam, ipse prostratus in terra & conversus ad B. Magdalenam, illius intercessione tanto in periculo divinum auxilum impetravit. [cum paucis militibus plurimos ex hostibus miraculo cædit;] Vota vix finierat, cum hostes, tempestate repente suborta, terrore perculsi, turbatis ordinibus terga dedere. Tum ille cum sociis, revocatis viribus in medium hostium agmen irruit, mille internecione delevit, & reliquos in fugam conversos profligavit.
[3] [captus deinde] Verum post septemdecim annos ab hostibus in partibus Hierosolymitanis captus est Adjutor: qui in obscurum carcerem, ferreis catenis compedibusque vinctum, crudeliter dejecere. Tum multis gravibusque tormentis varie divexatus est, [& divinitus liberatus cum compedibus in patria sistitur.] ut Christi fidem desereret. Sed tandem post tot diversos dolores, sævosque cruciatus, & diuturnam in carcere moram, Dominus misertus est servi sui, auxilium per B. Magdalenæ f & S. Bernardi g Tyronensis intercessionem postulantis. Cum enim ille postea somno sopitus esset, Sancti illi vinculis h oneratum e carcere traxerunt, raptumque per aërem a remotissimis illis partibus in propinquam Vernonii silvam i transtulerunt; ibique deposito homini Dei dixerunt: Hic requies tua in seculum seculi est.
[4] B. Adjutor, a vinculis infidelium liber, Deo publice gratias egit, [exstructo sacello monachum indutus,] & in ejus honorem sacellum sub nomine S. Magdalenæ in eo ipso loco, in quem translatus fuerat, k construi curavit. Illic repudiatis inanibus mundi deliciis, omnia sua bona cœnobii Tyronensis monachis largitus, & assumpto ejusdem Ordinis habitu sub regula S. Benedicti precibus assiduis piisque lamentis, divini beneficii memor, vitæ reliquum impendit. Non feminarum solum sed virorum quoque societatem, solitudini plane intentus, ut Angelorum consortio aptior esset, refugiebat. Ex quo monachus factus est, sanctam admodum austeramque vitam traduxit, pane contentus & aqua, & brassicis modico tantum sale conditis. Festis tamen solennibus, [austerissimam vitam ducit:] vel cum nobiles quidam illum inviserent, de austeritate aliquantulum remittebat. Lectum quidem habuit, sed ut habere videretur pro more aliorum monachorum: humi enim reclinato capite, in paulo eminentiore terræ parte, decumbebat l: nec vestem exuebat, sed applicato corpori cilicio soporem altum nimiamque somni quietem a se removebat. Vestem eamdem, vetustate licet attritam, sanctæ paupertatis amore ductus, diligenter conservabat.
[5] Interrogatus ab Hugone Rotomagensi Pontifice, cur ita vilem duceret vitam, tantaque corpus austeritate consumeret; responsum dedit: Satis superque primis ætatis annis seculi voluptates degustavit; nunc quod cepit nimis, rependat necesse est. Sibi austerus, aliis benignus hospitalitatem exercebat: discordes hominum animos profligatis odiis conciliabat. [variis miraculis clarus energumenum liberat:] Nec frustra: illius enim sanctitatem variis miraculis Deus illustravit: nempe visum cæcis, auditum surdis, ægris incolumitatem restituit. Quemdam, nomine Hilgodum Rufum, a dæmone agitatum, fortuito capellam magno præsentium cum terrore ingressum, S. Magdalenæ opem deprecatus, dæmoniaco furore liberavit.
[6] In Sequana fluvio locus erat valde periculosus, in quo sæpe homines navesque peribant. Qua re commotus vir sanctus, Episcopum advocavit: qui cum venisset, celebrato Missæ sacrificio, monachi hujus sanctitati confidens, [periculosum in Sequana gurgitem immissa parte compedis suæ claudit,] cum eo naviculam ingressus est. Cumque ad gurgitis ostium accederent, admonuit Adjutor Pontificem, ut loco benedictionem conferret, & aquam benedictam aspergeret. Quo facto ipse vinculorum partem, quibus olim in terra sancta constrictus fuerat, in gurgitem projecit, hæc locutus: Deo tam facile est populum hoc gurgite, quam fuit antea me vinculis istis, S. Magdalenæ & B. Bernardi intercessione, liberare. His ita peractis, gurges aquas sorbere desiit, ac deinceps expers periculi nemini amplius exitiosus fuit.
[7] Hugo Pontifex enarrata B. Adjutoris vita hæc in eo maxime laudat: largitionem erga monachos, ecclesiarum instaurationem, pacis in eis conservationem, Principum conciliationem, pauperum curam, [Synopsis virtutum ejus.] morum optimo um studium, juvenum emendationem, senum decus, seculi despectum, in adversis patientiam singularem, in abstinentia, vigiliis & orationibus perseverantiam, erga afflictos miserationem, virginitatis amorem, continentium solatium, salutis animarum vehemens desiderium, sedulam Dei mandatorum observationem, denique virtutum omnium concentum eximium. Quorum omnium causa multum Deo carus, magnaque apud homines veneratione dignus extitit. m
[8] [Prædictam a se mortem pie obiens] Tandem cum vitæ finem præscivisset, Episcopum atque n Tyronis Abbatem advocati curavit. Qui cum venissent, humi jacentem in habitu monachi, ut solebat, invenerunt: eique sancta Ecclesiæ Sacramenta atque extremum Viaticum administrarunt. Is denique pari virtutum meritorumque cumulo dives, terræ corpus, animam cælo reddens, ad optatam beatorum spirituum societatem pervenit. Sacrȩ ejus corporis Reliquiȩ in dicta ecclesia B. Magdalenæ, [in sacello a se extructo humatur:] quam ædificaverat, post altare majus conditæ sunt. Quo in loco S. Adjutoris intercessione multa Deus exhibet miracula, quæ certissima sanctitatis ejusdem testimonia posteritati præbent.
[9] Apparitor quidam Rotomagensis Richardus nomine, cui oculi cultro confossi o fuerant, audiens quanta in sacello S. Adjutoris Deus eo confugientibus præstaret beneficia, [cæcus meritis ejus visum recipit:] super Sancti tumulo novenam peregit. Sub finem SS. Adjutor & Magdalena inter quietem apparuerunt: ille oleum ferens, hæc eodem oculos cæci deliniens: ac postea expergefactus, restitutum sibi oculorum visum expertus est. Cum urbs Verno & territorium ejus incendiis, [& magna Vernoni tempestates sedantur:] grandine multa, & aquarum inundationibus acrius infestarentur; a quodam Alberto admoniti cives, se omnes in sacellum S. Magdalenæ contulerunt, decem exceptis; & implorato SS. Magdalenæ & Adjutoris auxilio, voventes se singulis annis in perpetuum processionaliter illuc ituros, [punitis obtrectatoribus] ab his calamitatibus liberati sunt: illi vero decem, pietatis hujus irrisores, cum omnibus & domibus & facultatibus suis perierunt. p
[10] Urbe Vernonensi obsidione cincta, multoque igne q Græco ab hostibus graviter infestata; cum cives cælestem opem implorassent, [in obsessos ignes immissi divinitus rejiciuntur in obsidentes.] repercussis in hostes ignibus, nomine jam noti, tunc re ipsa patriæ Adjutoris, & B. Magdalenæ auxilium comprobavit r. Sic plerique quotidianis, tertianis, aut quartanis febribus, aliisque diversis infirmitatibus afflicti, ad sepulcrum B. Adjutoris accedentes, & ejus suffragia cum vera fide & pœnitentia postulantes, eo in loco sanitatem obtinuerunt.
ANNOTATA.
a Hujus illustris familiæ memorias plerasque per bellæ intercidisse, queritur Theroude: tamen præter Guilielmum, in ecclesia Vernoniensi cum titulo Principis sepultum, inveniri ait monumentum cujusdam Richardi de Vernonio in Abbatia Valliscernensi, alteriusque in Prioratu Canonicorum Regularium, una a Vernonis leuca de Salicosa dicto, & post annum 1155 fundato; tum Guilielmum II S. Adjutoris ex fratre Mattheo nepotem, qui quam pater a Tironiensibus receperat silvæ partem, impenderit fundando Canonicorum Vernonensium collegio anno 1145, quod filius ejus Richardus anno 1186 ratum habuit: quibus antiquior & Guilielmo primo synchronus (frater forte aut patruelis) fuerit Petrus de Vernonio, anno 1052 fundator Prioratus S. Hilarii Blaruensis. Quos omnes ei familiæ facile concedam: non item Alardum seu Adelardum Cardinalem, legatum in Orientem anno 1191; hic enim non Canonicus Vernoniensis, sed Veronensis in Italia Episcopus fuit, ut apud Ciæcconium & Vghellum videre est.
b Ab Arturo in Gynæceo ad hunc diem, cum titulo Beatæ, ponitur, facta post mariti mortem Sanctimonialis, & in eodem loco cum S. Adjutore humata. Hoc certum ex infraidicendis, ejus nomen una cum filii nomine ibidem invocari solitum. Theroude eam de Blaru appellat.
c Anno 1097 in Asiam itum sub Godefrido Bullonio & anno mox sequenti capta a Christianis Antiochia.
d Locum, in quo res gesta sit, I. Theroude nominat Tambire.
e Idem ducentos dumtaxat fuisse ait, ex quibus Heliodorus de Blaru, Odo de Portmort, Ioannes de Breval, Anselmus de Chantemesse, Guido de Chaumont, Petrus de Courtigny, Richardus de Harcourt, Henricus de Preaux, aliique plures postea reversi in Gallias, rem suo testimonio legitime confirmarint.
f S. Mariæ Magdalenæ precipue devotos fuisse Vernonienses, colligit Theroude ex alabastrinæ majoris altaris tabulæ Vernonii, ubi mediæ Deiparæ latus dexterum tegit Sanctæ, sinistrum vero S. Maximus Episcopus Regiensis, tamquam posterius accitus Patronus, propter Reliquias ejus istic circa an. 1180 ex Provincia allatas a quodam Letardo.
g Obierat S. Bernardus circa an. 1117 ut ostensum est ad ejus Vitam 14 Aprilis, quem & vivum cognovisse S. Adjutor potuit, & mortui celeberrimam a miraculis famam etiam in Syria debuit audivisse.
h Gravißimæ catenæ partem in ecclesia Vernoniensi intra Sacellum Deiparæ, etiam nunc appensam videri, ait Theorude; alteram partem constat mansisse penes Sanctum in memoriam accepit divinitus beneficii. Addit idem inter memorias ipsius Sacelli haberi, quod intra caveam ferream translatus fuerit: quod merito rejicit, non quia eiusmodi custodiæ genus eo tempore insolitum barbaris fuerit; sed quia antiquiori testimonio res caret; & sane par fuisset eam æqueaut magis servari quam catenam.
i Huic veritati attestati, qui in captivitate adhuc pridie cœnaverunt cum Adiutore, ex inquisitione per Hugonem Archiepiscopum facta, nominantur a Theroude Petrus de Courtigny, Henricus de Preaux, Andreas de la Ferte, Roffredus de Puissac, Odo de Pormor, aliique: quæ faciunt ut Hugonis qualecumque scriptum ardentius expetatur.
k Theroude ait ab Hugone dedicatum sacellum & tria in eo altaria, eorumque præcipuum sub invocatione S. Salvatoris & S. Magdalenæ: ego, a Gaufrido Hugonis decessore malim id factum opinari, nisi aliud legatur in ipsius Hugonis scripto.
l Superest etiamnunc locus iste in antro post altare, ibique decumbunt cum spe sanitatis qui optant a febribus per S. Adiutorem liberari: quod & olim factum, Hugone teste, asserit Theroude.
m Addit idem dicere Hugonem, quod præter recitata miracula plura alia vivens Adiutor fecerit, optime testata & sibi nota.
n Guilielmus hic fuit, qui, ut aiunt Sammarthani, monastica tunica S. Adjutorem, Vernonii ad Sequanam Dominum, induit, ut in ejus habetur vita. Quænam ea? an quam primus Hugo, an vero quam Saussayus vel Theroude scripserunt?
o Idem Theroude (qui hæc & sequentia miracula a Galterio Archiep. descrip. esse ait) auctorem iniuriæ dicit fuisse Equitem quemdam, quem apparitor iste ad iudictum citabat.
p Idem dicit, quod Guarinus Episcopus Ebroicensis Gualterio attestetur, addatque invocatam pariter fuisse S. Rosimundam, & vicorum Passy, Gaillon, Estrepagny, ac Longe-ville incolas similiter ad S. Adiutoris patrocinium accurrisse, idemque beneficium meruisse. Postea dicit Theroude proceßionem illam factam 6 Maii, & initium cœpisse circa an. 1180
q De igne Græco, tempore Constantini Pogonati invento, ac plurimum in obsidionibus usurpato, vide Zonaram in Pogonæto & Choniatem in Isaacio πῦρ ὑγρόν appellant, quod humectata materia constet, quare etiam in aquis ad navium Saracenicarum incendia eo uti Constantinopolitanos obsessos an. 672 docuit Callinicus architectus, ex Heliopoli Syriæ ad Romanos profugus.
r Eamdem gratiam dicuntur obtinuisse incolæ Andeliacenses, Torniacenses, Pormorienses & Pressiniacenses in eadem Normania circa Vernonium.
MIRACVLA
Ex Gallico Ioannis Theroude.
Adiutor, prope Vernonium in Normannia (S.)
EX GALLICO.
[11] Ioannes de Turniaco, podagra laborans, ab eadem in Sacello S. Magdalenæ est liberatus. [sanantur infirmi varii.] Isemberga de Pormor, cæca eadem & deformiter contracta, ibidem & visum & rectam corporis conformationem recepit. Petrus de Pressiniaco similiter visum recuperavit. Guido de Bakevilla ab hydrope curatus fuit. Ioannes de Andeliaco, totus distortus, habitudini naturali est redditus. Andreas de Turniaco, a nativitate surdus, obtinuit audiendi facultatem. Longum sit hujusmodi miraculosas curationes, a S. Adjutore impetratas, referre singulas; pro omnibus sit una plures in se complectens, confirmata per Odonem II, qui anno MCCXLVI factus Archiepiscopus, uno solum anno Sedem tenuit, ac plura S. Adjutoris miracula conscripsit. Oppido & suburbiis Vernoniensibus incubuerat anginæ morbus, [Vernonium a squinantiæ morbo purgatur,] squinantia vulgo dictus: qui cum multos mortales sustulisset, instituta ex voto processio est ad SS. Adjutorem, Magdalenam & Rosimundam: neque ex eo quemquam amplius ægritudo invasit. Itaque Vernoniensium exemplo moti cives majorum urbium, Parisiensis, Rotomagensis, Carnutensis & Ebroicensis, similis mali remedium eadem pietate exquisierunt in hoc loco; & simili successu gavisi sunt: multique postea non cessarunt, post veram confessionem peccatorum suorum, ibidem gratiam sanitatis impetrare a suis iisque variis infirmitatibus.
[12] Hubertus causidicus Rotomagensis, pro cive quodam contra militem insolentem justitiam postulans, [lingua abscissa restituitur,] ejus furorem ita convitavit contra se, ut per insidias captus, eodem jubente, linguam coactus fuerit abscindendam præbere, & pariter ad mendicitatem redactus sit, privatus instrumento vitæ sustentandæ. Huic in tali calamitate diutius cum dolore versanti, consilium datum ut ad capellam S. Magdalenæ prope Vernonium ex voto accederet. Accessit: & per novem dies totidemque noctes suas ibidem preces continuavit. Ultima autem nocte apparuit ei S. Magdalena, digitisque attrahens exiguum quod remanserat linguæ frustum, illudque ex pyxide unguentaria liniens, loquelam ipsi restituit, ea conditione ut causam nullam contra ecclesiam aut innocentem quemcumque agendam reciperet, pauperibus autem gratis serviret. Ille evigilans, & formandæ vocis redditam sibi facultatem agnoscens, nominatim advocavit peregrinationis suæ comites, exitum precationis in vicino loco præstolantes, eisque narravit omnia; atque ita præcurrente in urbem fama, ubi erat notissimus ipse Hubertus, plurimi ei obviam cucurrere, eodemque properavit Gualterius Archiepiscopus, ipsumq; processionaliter induxit in ecclesiā cathedralem ad gratias Deo persolvendas.
[13] [Archiepiscopus ab hostibus liberatur.] Eidem Archiepiscopo gravis lis erat cum Barone quodam potente: qui hominibus suis circiter sexaginta stipatus, Præsulem ad visitandam diœcesim egressum circum venit. Hos strictis gladiis videns Archiepiscopus in se suosque inermes irruere, expetiit S. Magdalenæ auxilium: & continuo velut in lapides versi insidiatores omnes, liberum captivis suis dedere transitum; supervenientes autem alii, &, nocturna forsan obscuritate decepti, oculis certe capti ne socios suos agnoscerent, rati in Archiepiscopi comitatum se incidisse, eosdem ferire aggressi sunt, itaque mutuis concidere vulneribus. Quare confestim ad capellam venit, eamdemque dum vixit singulis annis visitavit; gratitudinem etiam suam testatus describendis miraculis, quæ per SS. Adjutorem & Magdalenam, facta cognoverat.
[14] [sterilibus conjugibus prolesdatur,] Odo quoque Archiepiscopus refert, quod Bavariæ Dux diu in matrimonio sterili versatus cum sua uxore a Yola, humanis mediis omnibus frustra tentatis, cum audissent famam miraculorum in sacello S. Magdalenæ patratorum, eidem se devoverunt cum oblatione argentea: & mox ipsa nocte viderunt Sanctam cum magna claritate, quæ ipsos æque ac cubicularios expergefecit, ingredientem ad se, edicentemque quod hæc eorum afflictio pœna esset injustæ tyrannidis, qua ipse ac majores sui subditum populum eatenus oppresserant: agerent ergo pœnitentiam, & sic in sacello suo sperarent gratiam. Dictum factum. Venerunt supplices, brevique post gravida. Ducissa voti sui effectum vidit. Anselmus de la Roche-guion & uxor ejus Hauria, amisso per mortem filio, quem initio conjugii sui genuerant, deinceps in sterili orbitate vivebant: votoque adeundi sacelli emisso, similiter conspexere Sanctā promittentem liberos, quos tres deinceps genuerunt. Idē beneficium impetrarunt Andras de Yoriaco, Guichardus de Sacquan-villa, Radulphus de Alezio cives Vernoniēses & Petrusde Orgevallecivis Louveriēsis…b
[15] [a contractione, naufragio, paralysi & demone quidam curantur.] Adiscardus, vici Pormorii inquilinus, metendis frugibus falcem arripiens in festo S. Mariæ Magdalenæ, eam adhærere manibus sensit, cum omnium membrorum contractione, nec nisi in hoc sacello facti pœnitens restitui sibi meruit. Navis mercatoria, ex Flandria in Italiam tendens, naufragium fecisset, nisi communi ad capellam S. Magdalenæ voto serenitatem meruissent nautæ vectoresque, quanta eis, ad tenendum portum desideratum & vota in reditu solvenda, satis fuit. Conradus civis Vernoniensis, a novem annis paralyticus, nono devotionis suæ die sanatus fuit. Mathildis ex suburbio Vernoniensi a dæmone quo possidebatur liberata est, cum eam mater ad sacellum S. Magdalenæ adduxit. Aribertus de Curtiniaco renū cruciatui repentino, quo equo aut pedibus ambulare prohibebatur, ibidē invenit remediū.
[16] [horror confessionis collitur,] Alius eques, verecundia obsistente, non audebat in confessione exponere suum peccatum, & tamen devotus erat S. Magdalenæ: quæ nono post anno ipsi apparens, ad veram confessionem faciendam hortata eū est exemplo suo, quæ non formidarat suam facere Christo coram multitudine convivarum. Denique regionis istius incolæ, quoties a copiosioribus aut rarioribus pluviis vel alia tempestate adversa damnum agris suis ac fructibus metuunt, [aeris temperies impetratur.] solent ad hanc capellā convenire, peractaq; ibidem confessione peccatorum desideratā cæli temperiem obtinere. Quæ capella, quoniam S. Mariæ Magdalenæ nomen servat, ideo miracula ibidem facta sæpius quidem ipsius quam S. Adjutoris nomen exprimunt: fuerunt tamen illa hic ad S. Adjutoris Vitam referenda, quia hunc & illam ibi communiter invocari, & utriq; accepta referri miracula, indicat communis etiam nunc sensus accolarum.
[17] [Angelico cantu admonitus quidam] Itaque hic etiam consequenter referendum est, quod cum occasione bellorum, jam inde ab anno MCCCXXXVIII inter Anglos Francosque ardentium, prædicta capella funditus esset destructa, solo grandiori muro, qui circum altare majus in hemicyclum ducebatur & Sequanam respicit, derelicto; anno MCCCCIV mense Majo, contigit ut Robinus le Jongleur, annosus vinitor, incola Pressiniaci-superbi (vicus is proximus capellæ est) vir bonæ atque honestæ vitæ, istuc abiret avium nidos scrutaturus ad victum suum: cumque ad locum capellæ advenisset, audivit melodicum concentum velut Officium divinum celebrantium. Ad quem attonitus seque convertens, vidit Angelorum multitudinem ac vocem audivit sic dicentem, Officium quod audisti factum est ad honorem S. Mariæ Magdalenæ, cui locus hic sacer olim dedicatus fuit, sub potestate Abbatis Tironiensis in Pertico, quemadmodum probant instrumenta apud illum asservata. Nos autem deficientibus hominibus qui sacra hic peragant, ipsi huc ad id Dei mandato convenimus. Vade ad Archiepiscopum ejusque Officiales, ut per ipsos perq; [de restauratione sacelli] populū hujus regionis restauretur capella in honorem S. Mariæ Magdalenæ, quæ hic sese omnibus propitiam semper exhibuit. Cathedram Rotomagensem tenebat tunc temporis Guilielmus de Vienna: ad cujus ministros accedens vir iste bonus ac simplex, & visa atq, audita narrans, visus est eis deliramenta loqui: ideoq; in asseveranda veritate constantem, habuerunt in carcere; nihil interim soliciti de archivo Tironiensi visitando; ac tandem publica proclamatione infamatum dimiserunt domum. Rursus ergo eodem se contulit, eosdemq; rursum cantus audivit, eosdem Angelos vidit; quibus quid sibi accidisset referens, iterumq; eadem mandata accipiens, rursum paruit, fretus iis quorum jussa exequebatur. Nec frustra. Pervenit enim res ad aures Archiepiscopi: [tandem auditur ab Archiepiscopo] qui audito homine, sani per omnia sensus, rem minime negligendam sibi putavit: sed misit ad Petrū Abbatem Tironiense, rogavitq; ut veniret ad locum, cujus esse dicebatur patronus, secū ferens instrumenta & memorias quascumq; haberet eodem spectantes.
[18] Adfuit die præscripto Abbas, eaque exhibuit monumenta, [qui restauratum illud consecrat an. 1406.] quibus lingua Latina scriptis docebatur certo, quomodo S. Adjutor ab servitute Saracenorum miraculose liberatus, sacellum ibi fundarit. Quibus lectis approbatisque, ad collectum istic populum sermonem habuit Archiepiscopus: deinde jussit locum a vepribus virgultisque purgari. Hoc facto inventum est altare: quod sacris palliis rite opertum, frondosisque arborum ramis circum supraque, ductis ad quamdam sacelli formam aptatum, sacrificium incruentum excepit cum cantu. Quo finito Indulgentias magnas elargitus Antistes est, cunctis præsentibus omnibusq; adjustrices manus ad restaurationē porrecturis, interquos ceteros omnes liberalitate sua vicit Guilielmus de Melun Comes Tancarvillanus: cujus impendio & collatis populi eleemosynis, cœpit restaurari locus: ad quem, perfecto jam opere, anno MCCCCVI, die XXII Julii in festo S. Mariæ Magdalenæ, rediit Archiepiscopus, & altaria duo, primum in honorem Sanctæ jam dictæ, alterum supra tumbam S. Adjutoris reconciliavit.
[19] Post solenne sacrum allocutus populum, ei prælegi jussit prædictas chartas, [& sodalitatem instaurat,] de Latino Gallice redditas; quarum exemplar ibidem dimisit, cujus lectione quotannis iteranda populus excitaretur ad cultum ipsius loci. Quod hactenus continuatur per aliquos cives Vernonienses, navigio advectos: atque ita circumjacentium vicorum Paciaci, Gaillonii, Estrepagniaci, Longæ-villæ ac ceterorum incolæ discunt, quomodo eos supplicationis annue instituendæ voto obligaverint majores sui Sanctis Adjutori, Magdalenæ, ac Rosimundæ. Restituta etiam ibidem Fraternitas est auctoritate Archiepiscopali, ex Vernoniensibus civibus, ad illius loci sancti conservationem perpetuam: qui quod ab anno MDLXV usque ad MDXC nullum passus sit damnum ab iconomachis, plurima per Franciam loca sacra spoliantibus & evertentibus, eo majori Dei beneficio adscribendum puto, quo sacellum, ad ripam Sequanæ situm, magis opportunum & expositum injuriæ erat.
ANNOTATA.
a I. Theroude, in margine, divinat fieri posse, ut hic intelligatur Helica, uxor Otthonis IV; ejus utique qui ab Aventino lib. 7 Ann. Bojorum dicitur sub Frederico Ænobarbo floruisse; in cujus filium. Ottonem Majorem, idem Fredericus Bojariæ Ducatum restituit, ante annos fere ducentos ejus majoribus ablatum; sed quid ni alius aliquis, & multo forte junior, ex Bavariæ proceribus (inter quos frequentißimum Otthonis seu Odonis nomen) uxorem habuerit Yolam sive Yolantam; eodem jure Dux appellatus, quo Dux appellaretur Ottho iste IV, quia ex Ducibus prognatus?
b Sequitur in Gallico miraculosa liberatio Christianorum,qui sub Ducibus Burgundiæ atque Bavariæ descenderant in Prußiam, contra paganos provinciæ Letho (Lithuaniam intelligi non est dubium) pugnaturi: quos Rex infidelis præoccupans per constrictas glacie paludes, funditus delevisset, nisi ad Guistani Tankarvillani & Rogerii Haricuriani Comitum istic præsentium suggestionem, facto voto de visitanda capella S. Magdalenæ, rupta glacies hostilem absorbuisset exercitum; quod beneficium coram Archiepiscopo profeßi sint tum ipsi Duces, quorum tacentur nomina; tum Comites septem, & Barones ac Milites triginta quinque; præter alios plures, quorum nomina legere auctor non potuerit ob chartæ vetustatem, quique initium dederint confraternitati istic erigendæ. Quæ omittimus, quia tota narratio videtur fabulosa: nec tamen operosius refutandam putamus; unus sufficit Guilielmus Flander, primus inter septem istic nominatos Comites, aliis dictus Normannus, & inter Flandriæ Comites hujus nominis unicus, qui post necem S. Caroli (de quo egimus 2 Martii) Flandris obtrusus a Rege Franciæ, brevißimum habuit Principatum eumque intestinis bellis occupatißimum, ascito contra ipsum Theodorico, adeoque non potuit peregre militasse jam Comes. Ceterorum nobilium, apud Theroude nominatorum ætates ac familias scrutari qui volet; huic similes forte plures anistoriasinveniet.
DE S. GVALFARDO SOLITARIO
VERONÆ ET AVGVSTÆ VINDELICORVM.
ANNO MCXXVII
[Praefatio]
Gualfardus Solitarius, Veronæ & Augustæ Vindelicorum (S.)
Auctore D. P.
[1] Regnum Italiæ, quod a Longobardis ad Francos virtute Caroli Magni transierat, sub inferioris longe virtutis posteris Berengarium Italici sanguinis Principem suscepit: qui Seaem Veronæ constituens circa annum Domini DCCCXCIV, [In ecclesia S. Salvatoris de Curteregia] eamque & munitißima arce, & lapideo ponte, & aliis magnis operibus ornans, duos ibidem habuit nominis æque ac tituli successores, filium suum Berengarium II, & ex filia nepotem Berengarium III, quorum variam in novo & violente usurpato regno fortunam Veronenses historici prosequuntur. Quis eorum Curtem regiam ad Athesis fluvii ripam extruxerit (nam ab aliquo extructam verosimile est) incompertum habeo; neque Curtem seu palatium fuisse nunc sciremus, nisi ecclesia S. Salvatoris ibidem ædificata nomen inde servaret, & S. Salvatoris in Curte-regia diceretur. Est ea inter quadraginta quinque Veronensis urbis Parochiales ordine octava apud Vghellum, & adjunctum habet monasterium Sanctimonialium Ordinis S. Benedicti.
[2] [corpus est S. Gualfardi,] Quod autem hanc ecclesiam nobis in præsenti opere memorabilem facit, corpus est S. Gualfardi, ortu Augustani, opificio Sellarii; qui circa annum MXCVI ex Alemannia Veronam adveniens, postquam totos viginti annos solitarius in vicina urbi silvula uni Deo notus vixisset; in urbem retractus, decem ibi annos juxta prædictam ecclesiam veluti reclusus vixit; annoque MCXXVII Pridie Kalendas Maji moriens; & miraculis, quibus clarere vivus cœperat, clarior mox a morte factus; tumulum ibidem ac super eum altare cum annua festivitate nunc habet. Franciscus Corna in libro, [olimadlatus ultaris,] quem pedestri & nativo sermone conscripsit, anno salutis MCCCCLXXVII, de antiquitatibus Veronæ ac de Sanctorum reliquiis quæ in ea reperiunturasserit, ossa S. Gualfardi requiescere in sepulchro (eo siclicet quod miraculose ipsi servatū fuisse mox intelligetur ex Vita) in pariete ad latus altaris: ibi etiam esse cilicium ferreum & capitium. Ita Augustinus Valerius Episcopus Veronensis, in Monumentis Episcoporum & Sanctorum Veronensium vulgatis anno 1576; additque, Hoc autem cilicium & capitium Abbatissa Monialium dictæ ecclesiæ S. Salvatoris, die XVI Februarii, MDLXXIV, nobis asseruit se vidisse ac attigisse, quod erat ex catenis ferreis compactum, & capitium holoserico seu veluto coopertum, & tam magnum quod etiam humeros cooperire poterat: eaque inde ablata fuisse sub Joanne Matthæo Giberto Episcopo Veronensi, [cum tunica ejus ferrea & capitio,] seque nescire quid de his postea factum sit. Dixit etiam intra monasterium esse pallam antiquā, ubi est imago S. Gualfardi, cilicio induti ad modum vestis ex catenis compactæ,
[3] Sedit Ioannes Matthæus Gibertus in Veronensi cathedra ab anno MDXXIV usque ad exitum anni MDXLIII. Præcesserat eum ab annis XXI Marcus S. R. E. Cardinalis Cornelius, sub cujus Pontificatu facta est Translatio S. Gualfardi, ex veteri arca ad novam in altari, [dein anno 1507 innovamarcam ad altare translatum] quod ibidem sub ejus appellatione nunc honoratur. Cujus Translationis memoriam continet tabella plumbea, intra arcam posita & his litteris inscripta: Hoc jacet in tumulo Beatissimus Gualfardus, de civitate Augusta: qui migravit Veronæ anno ab Incarnatione Domini MCXXVII, pridie Calendas Maji, & ejus Translatio fuit VII Cal. Decembr. MDVII, præsente Joanne de Abbatia Canonico Veronæ. Sub arca prædicta legitur hic titulus sculptus, S. Gvalfardi ossa: & ante altare in tabula transversa, alius longior spectatur hac forma. Ossa S. Gualfardi de Cæsarea Augustana civitate hic requiescunt. Vbi frustra Valerius, post eumq; Ferrarius in Annotationibus, mendum suspicati, [cum variis titulis,] monent delendam vocem Cæsarea, eo quod S. Gualfardus Germanus fuit, non Hispanus. Nec enim verosimile est tituli istius auctoribus de Cæsar-augustana Hispaniæ civitate quidquam venisse in mentē: sed cum in Subalpinis alia esset notißimi nominis Augusta, ab antiquis Augusta Prætoria dicta, Salaßiorum metropolis, & Italiæ limes a Solino nuncupata, Ducatus a se dicti caput in Pedemontio; ne nominis ambiguitate erraret aliquis, Cæsaream, id est, Imperialem civitatem intelligendam indicarunt.
[4] Super idem altare visitur etiam S. Gualfardi effigies, lignea, sculptilis, cilicio ex catenis inducta, [effigie ac patronata sellariorum,] facta anno MDXVII; quam æque ac altare ipsum locatam credo ab Ephippiorum opificibus, qui S. Gualfardum Patronū venerantur Veronæ; & quidem, ut nobis recentißime interrogatus Collegii Veronensis Rector Octavius Ianolinus rescripsit, ipso quo obiit die, quoque a Ferrario refertur in utroque Catalogo Sanctorum, videlicet hoc ultimo Aprilis. Olim tamen pro majori, ut credo, Sellariorum ipsorum commoditate & populi ad Sanctum accursuri frequentia melius advocanda, festivitas ista agebatur Kalendis Maji: sic enim in Missali ecclesiæ S. Mariæ ad Fratam ex membranis, [Festum Veronæ 1 Maji & Vita Ms.] die primo Maji scriptum invenitur, Gualfardi Conf. requiescit in S. Salvatore: & in Martyrologio apud Moniales S. Dominici, Calend. Maji, Veronæ S. Gualfardi Conf. requiescit in S. Salvario. Ita Augustinus Valerius, significatq; quod Vita ejus habetur in dicta ecclesia manuscripta: qualem scilicet Patres Caputini una cum particulis de corpore acceptis anno MDCII transcriptam accepere & Augustam attulere, uti infra dicetur, ac serico viridi involutam servant simul cum Germanica interpretatione eodem anno Augustæ impressa; unde eamdem acceptam nobiscū communicavit Ioannes Gamansius noster. Interpres fuit Cleophas Distelmayr, [Eadem Germanice an. 1602] in Cathedrali Augustana minister altaris: qui suæ versioni apte præmisit verba S. Ambrosii de inventione SS. Gervasii & Protasii, Evasimus, fratres, non mediocrem pudoris sarcinā; invenimus enim hodie quo videamur præstare majoribus; Sanctorum Martyrū agnitionē, quā illi amiserant, nos invenimus.
[5] Eadem Vita Italice reddita, a Ioanne Antonio Blanchino, impressa Veronæ fuit anno MDCIV: [& Italice 1604 reddita:] & curantibus urbis Romanæ Sellariis, qui Veronensium exemplo Patrocinium S. Gualfardi asciverant, recusa Viterbii anno MDCXX atq; Alexandro Cardinali de Montealto dedicata. Quam versionem, ex originali Veronensi factam, cum ecgrapho Augustano conferentes, non tantum discimus hoc ex illo fideliter fuisse descriptum; sed animum inde reflectentes ad hæc verba num. 4 De … miraculis quæ sanctissimus vir Dei Gualfardus … demonstravit, sicut ex præsentibus testibus, religiosissimis personis adhuc viventibus, quos in subsequenti enumerabimus, verum esse invenimus, vobis aperire aliquot bona fide laborabimus; & tamen nullos testes uspiā nominatos invenientes, cogimur credere ipsum originale Veronense non esse primigenium, sed forte post urbis deflagrationem (cujus mentio inserta est num. 12) esse descriptum, deperdito inter flammas autographo; sicut inter eas tunc periere anathemata circa sepulcrum appensa. [quæ Latine anteannum 1200 scripta fuisse videtur;] Etenim incendium istud anno dumtaxat MCCXXX accidit (quantum sciri potest ex historia Veronensi per Hieronymum della Corte) miracula autem, quorum præsentes & adhuc viventes testes in subsequenti nominandos promittit auctor Vitæ, etsi ea solum intelligenda videantur quæ post mortem Sancti acciderunt (sequitur enim, sed primo quæ … in vita fecit … conabimur declarare) neq; scripta sint nisi post obitum eorum qui sanitati per S. Gualfardi interceßionem acceptæ diu superstites, certum de re tota perhibuerunt testimonium, ut fecit Vivianus is de quo num. 11 agitur: tamen non admodum diu a morte Sancti facta, & saltem ante finem ejusdem seculi descripta fuisse videntur. Vt ut sit ad coævorum scriptorum auctoritatem & fidem proxime accidit Vitæ hic edendæ scriptor, [ejus compendia apud alios,] ab eaque desumptæ sunt synopses vitæ breviores, quas apud Valerium & Ferrarium Latine, Italice apud Hieronymum della Corte, Germanice apud Stengelium licebit legere. Ipse vero Sanctus qui Veronæ pridie Kalendis Maji colitur, Augustæ, ob memoriam Translationis, commemoratur die Octobris XXVI, anno Domini MDCII.
[6] Instrumenta dictæ Translationis dabimus post Vitam, ex iisq; [aliudexemplar in Ms. Velseri.] discemus eidem allaborasse Cl. V. & Augustanæ Civitatis decus præcipuum Marcum Velserum: quem & primum auctorem expetendarum Verona Reliquiarum fuisse mihi persuadeo. Etenim Gamansius noster, in Codice, circa annum MDLXXX ad S. Annam in publica schola descripto (qui nunc Reipublicæ Augustanæ & olim Marci Velseri fuit) aliud Vitæ exemplum invenit, transcriptumq; communicavit: cujus Vitæ tenorem, iisdem pro majori parte verbis, subinde tamē brevioribus nitidioribusq; contextæ, infra in notis aliquoties citabimus. Ex hoc autem Codice, qui & ipse videri potest ab aliquo Veronensi MS. acceptus, in Sancti hujus Augustani notitiam deductus Velserus, [undenovam ipse composuit.] primum proprio stylo novam Vitam ipse contexuit, additis quæ ex Augustino Valerio addi poterant: & sic ea habetur excusa una cum opusculis beati Fr. David de Augusta Ordinis minorum anno MDXCVI: deinde magnū videtur concepisse desiderium, tantum bonū civibus suis communicādi, prout paulo postfactū videbimus.
VITA
Ex MS. Veronensi cum Reliquiis advecto.
Gualfardus Solitarius, Veronæ & Augustæ Vindelicorum (S.)
BHL Number: 8789
EX MS.
[1] [Veronam advectus ibidem subsistit,] Fuit quidam nobilissimus vit Christianæ professionis, nomine Gualfardus, de provincia Alemanniæ oriundus, de civitate Augusta: qui divina providentia, cum quibusdam suis sociis mercatoribus, ad civitatem Veronam devenit: ibique videns temporis fertilitatem, loci congruitatem, cum socio sui artificii nomine a Licko, aliis omnibus redeuntibus, in eadem civitate morari disposuit. Beatus igitur Gualfardus, castitate niveolus, caritate flammeolus, modestia sobrius, ira vacuus, constantia magnanimus, patientiæ virtute longanimis, miseratione compatiens, compassionem intrinsecus retinens, opus vero extrinsecus quotidie peragens, quidquid denique manuum suarum labore inveniebat, [sellarii opere se sustentat.] pauperibus & egenis erogabat [nihil sibi retinens] nisi tantum vestimenti ut hiemem depellere & suum saltem corpus tegere valeret. In eodem vero loco beatissimus Gualfardus, in sellarum exercitio (nam optimus sellarius erat) parvo tempore moratus est. Considerans enim hominum dolositatem, vitæ suæ fragilitatem, diaboli calliditatem, vitam taliter deducere sibi displicuit.
[2] Itaque ut sibi æternam vitam compararet, & hujus mundi vanitates omnino dimitterent; [dein solitarius vivit annis 20,] nemus quod appellatur b Saltuccius, inhabitandi causa, desideranti animo, nullo sciente, introivit: quod nemus non longe a civitate Veronæ juxta Athesim fluvium distabat. In eodem vero nemore beatissimus vir Dei Gualfardus per viginti fere annos [quam] strictissimam, & quam bonam vitam & quam perutilem ibi duxisset, nullus hominum scire valebat. Nam nemus, in quo manebat, infrequentabile erat, locus ejusdem impenetrabilis fere undique fuerat. Sed cum Domino libuit tanti viri opera ostendere, quibusdam nautis, juxta silvam navigantibus, S. Gualfardum apud Athesis ripam demonstravit; [ubi inventus & Veronam reductus.] qui ferum aut silvestrem hominem illum fore cogitantes, cum navi ad ripam devenere. Exeuntes ergo de navicula & per eumdem tramitem incedentes, in domuncula parva hortulum habente eum invenerunt. Quo invito apprehenso, ad civitatem Veronam abduxere. Quem sui compatriotæ agnoscentes, locum sibi habilem, apud S. Petri c ecclesiam in monasterio, invenerunt, & eidem indumenta tribuerunt nec non alia necessaria: a quibus tamen quotidie se abstinebat, & indigentibus quam maxime subveniebat, ibique per brevissimum temporis spatium bonis operibus vacando permansit.
[3] Deinde tempore quo Athesis fluvius admodum d crevit, ita ut totius civitatis plateas superaret, [exundante Athesi discedit:] præ timore autem cunctis fere hominibus fugientibus, etiam beatissimus vir Dei Gualfardus extra civitatem Veronam perrexit: deinde sanctæ Trinitatis e ecclesiam, non procul a prædicta civitate distantem, petivit. In eodem vero loco brevi tempore demoratus, Deo serviendo, obediendo, nihil denegando; mundum cum suis pompis abrenuntiando, a quibusdam religiosissimis viris de S. Salvatoris ecclesia, piæ dilectionis affectu & summæ devotionis clementia interveniente, [iterumque rediens decenniovivit ad S. Salvatoris,] susceptus est. Cum igitur sanctissimus vir Dei Gualfardus in eodem loco permaneret statim sibi cellam fieri ordinavit, ad quam ad sui libitum apud ecclesiam constitutam intravit. Ibi vero per decem annos diu noctuque in vigiliis permanendo, in orationibus frequentissimis persistendo & in jejuniis perseverando, & a cibis & potibus semper abstinendo, indigentibus quotidie erogare non desistebat. Infirmos a febribus & a multis aliis languoribus liberavit, [ubi virtutibus & miraculis clarescens,] cæcos Dei virtute illuminavit, dæmones effugavit, claudos domum rectos dimisit. Etenim erat homo qui pietate, qui justitia, qui modestia, qui fortitudine, qui prudentia, qui denique virtutum omnium splendore, sola Dei bonitate fulgebat. Erat homo, cui sapientia soror, amica prudentia, mater modestia, fortitudo obstetrix, justitia educatrix. Igitur beatissimus vir Dei Gualfardus, taliter bonis operibus vacando, ira & odio semper caruit, & de gradu in gradum semper ascendit.
[4] De multiplicibus & innumerabilibus miraculis, quæ sanctissimus vir Dei Gualfardus Dei auxilio & virtute [post mortem suam] f demonstravit; sicut ex præsentibus testibus, religiosissimis personis adhuc viventibus, quos in subsequenti enumerabimus, hoc verum esse invenimus; [pisces sibi alludentes habet,] vobisque aperire aliquot ipsius miraculorum bona fide laborabimus. Sed primo quæ signa, quæ miracula in sua sacerrima vita ipse fecit, summæ dilectionis inquisitione declarare conabimur. Multoties enim hic sanctissimus vir Dei Gualfardus, ad fluminis Athesis ripam descendens, ut suas manus ablueret, & aliquantum aquæ in suo scypho acciperet; pisces sua sponte veniebant, & certatim in scyphum saliebant, nec non etiam sanctissimi viri manus lambebant: quosdam autem eorum sublevabat, postea tamen eosdem deponens, nolentes recedere præcipiendo reverti faciebat [est enim ecclesia Salvatoris adjacens Athesi]. O quanta est ejus humilitas! [eleemosynas sibi altatas præservat,] quanta est ejus sapientia & quam magna fortitudo quam magnificata sunt prodigia quæ Deus demonstravit, per tam religiosissimum virum, pro toto populo Veronensi Deum orantem in illa cella Equidem pueri & puellæ virgines, de longe venientes suorum majorum præcepto, sanctissimo viro Gualfardo cibum in paropsidibus deferentes, sæpissime propter viam turpissimam cadebant; tamen nihil de eo quod erat in vasis amittebant: quod fere totum pauperibus illic præsentibus distribuebat.
[5] Eodem vero tempore quidam civis Veronensis, Mugetus nomine, [illuminat cæcum,] gravi oculorum detinebatur infirmitate, adeo ut videndi officium penitus amissum ulterius sibi restituendum minime crederet. Cumque tali labore diu fatigaretur, ad venerabilem virum nuntium misit, rogans & multa prece deposcens, ut ad se tamquam visitandi causa venire dignaretur. Qui, cum favorem hominum devitans, ire recusaret; Sacerdotis illius ecclesiæ, apud quam morabatur, verbis admonitus, tandem nocte jam insistente prædicti viri domum petiit. [sanat oculis infirmos,] Manibus itaque super ipsius ægroti lumina violenter diductis, altera die visus est ei restitutus; & ad pristinam incolumitatem reductus, immensas pro collato beneficio gratias reddidit Dei Viro. Alius quoque civis, Albericus nomine, simili laborans infirmitate, ad Dei virum venit, ejusque pedibus provolutus, & manus ipsius super propria lumina ducens, qui dolens venerat, medela accepta, cum gaudio visus est discessisse.
[6] [item alium cæcum,] Præterea de eadem civitate Verona vir quidam, qui Gisalbertus vocabatur, visus omnino cæcitatem incurrerat: cui per visum revelatum fuit, ut hominem Dei Gualfardum peteret, per ejus interventum congruam se medelam non dubitaret recepturum. Baculo itaque se sustentans, ad locum ubi vir Dei morabatur accessit: quem, ut sui misereatur, instantissime exoravit, & sic de percepta pristina salute lætus discessit. Cujusdam etiam Rodulphi sellarii conjugi, febrium æstu laboranti, noctu per visum indicatum fuit, ut si ex aqua, qua prædicti viri Dei manus abluerentur, biberet; sine ulla dilatione ex illo febrium languore evaderet. Quo facto, mulier illa convaluit, & de præstito remedio non paucas viro Dei gratias exhibuit. [& mulierē febricitantem.] Tantis igitur & aliis innumeris miraculis & bonis operibus sacerrimus Dei cultor, fretus humilitate, expolitus patientia, & discretione compositus; numquam arrogans factus, numquam exaltatus, numquam iratus, numquam superbire videri potuit.
[7] [moriturus sepeliri humiliter petit:] Cum vero vitæ suæ finem intelligeret, sibi capsam ligneam construi præcepit, quam in communi via circiter ecclesiam poni rogavit: super quam capsam, intus viro Dei posito, homines euntes & redeuntes voluit calcare. Dicebat se non dignum in cœmeterio morari: appellabat se admodum peccatorem & in plurimis Deum a se offensum dicebat. Non multum temporis post, ipso ægrotante, quidam honestissimi viri ejusdem sancti Salvatoris ecclesiæ, cum quibusdam suis convicinis, duo plaustra invenerunt, & pro arca lapidea, quæ in valle Paltena fore ferebatur, apud Cozanum g ire complacuerunt: quæ a multo tempore ante, [sed inarca lapidea miraculose advecta,] in nullo etiam serenissimo tempore & firmissimo aëre, ab aliquibus hominibus, illam sæpissime arcam deportare volentibus, inde auferri potuit; quin statim illis tentantibus arcam prædictam movere, totius ora loci a magna tempestate devastaretur. Sed cum supradicti viri divina providentia ad arcam devenerunt, cuncti illius vallis homines, solitam tempestatem timentes, ipsos flexis genibus, ne moverent arcam, enixe rogaverunt. Verumtamen, sicut erat Dei voluntas, non idcirco arcam dimittentes, capsam in uno plaustro, & coopertorium in alio vehiculo, Dei auxilio, cum magno gaudio imposuerunt, sine aliqua temporis adversitate. [reconditur:] Venientes igitur cum magno tripudio magnaque lætitia, arcam in Domini nostri Salvatoris ecclesiam absque ullo impedimento adduxerunt. Eadem vero hora sacerrimus Dei servus Gualfardus emisit spiritum, qua ipsi cum arca venientes, juxta prædictam ecclesiam cum magna jubilatione accesserunt.
[8] Post sanctissimi obitum viri, mulier quædam nomine Tulcelda, h paralysis peste prægravata, ac propterea unius brachii & humeri officio destituta, [ad feretrū sanatur paralytica,] ad illius feretrum vix vadens accessit: ibique per ejus intercessionem, plenariam sanitatem accepit. Sed cum quædam mulier ejusdem contratæ sancti Salvatoris, quæ vocabatur Otta (cujus filius, Henricus nomine, gravi unius oculi detinebatur infirmitate) audisset, quod talia prodigia fierent per sanctissimi viri Dei Gualfardi merita; ad ejusdem feretrum puerum deduxit, & oculo sui nati cum sanctissimi viri manu tacto, postea cum pede, [& alii plures infirmi,] taliter cum Dei misericordia meritis sancti viri liberatur. Plures quoque ibidem, tam viros quam mulieres, a diversis ægritudinibus curatos, cæcos illuminatos, contractos extensos, febribus æstuantes liberatos, deprehendimus [de quibus, ne si in volumen & verborum copiam protrahamur, legentibus tædio deveniamus, tacendum duximus].
[9] [postea ad tumulum curantur, contractus] Ast vero post ipsius sanctissimi viri Gualfardi tumulationem, Tridentinus quidam, Joannes nomine, ad ejus arcam delatus est: qui taliter ab umbilico deorsum contractus fuerat, ut vix se moveret, nec nisi clunibus terræ incumbentibus posset incedere. Cumque in oratione persistens ibi moraretur, plebe quæ tunc astabat intuente, membra ejus paralytica extendi cœperunt, tumque demum erectus ad tintinnabula gandens cucurrit, omnesque adstantes de sua liberatione certos pariter & lætos effecit. [cæca,] Præterea a quadam villa, quæ Agna i vocatur, de Paduano Episcopatu, quædam mulier deveniens, oculorum prorsus lumine privata, ante viri Dei arcam deducta; lux, qua diu caruerat, statim ei fuit reddita. Ancilla quædam quoque Thebaldi k Strusii tam acriter a dæmone vexabatur, [energumena,] ut vix a tribus viris teneri & cohiberi valeret: quæ cum per aliquot dies ante tumulum beatissimi viri fuisset detenta, die Dominico, dum Missa celebraretur, spiritus ille nequam egressus, puellam infestare cessavit: sicque liberata cum ingenti lætitia ad propria remeavit.
[10] Alia vero mulier de Terratio l, qui locus est Episcopatus Veronensis, [fauces obstructa,] positus [non longe ab agro Paduano], tali capta extitit infortunio, ut genis cadentibus & fauces obstruentibus, vix respirandi facultas concederetur: gustare vero nihil, nisi cultello os reserante, poterat. Huic in somnis facta est revelatio in hunc modum. Visum namque est ei, ut vir Dei Gualfardus ad eam veniret, & eo super genas manus trahente languor abscederet; insuper hortabatur ut sui corporis præsentiam adiret. Ad ejus itaque tumulum veniens, medelam adepta est. Tanta vero hujus habetur miraculi certitudo, quod post hæc mulier omnium bonorum suorum decimas ecclesiæ, apud quam venerabile corpus quiescit, obtulerit: & sic ex more in unoquoque anno facere consuevit. Veronensis quidam, [paralyticus,] Andreas nomine, paralysis fuerat dissolutus infirmitate, ita quod cunctis ex uno latere membris attractis, solummodo jacere cogebatur. Allatus vero ad viri Dei præsentiam, integram recepit curationem: & sine ullius adminiculo, ad propriam remeavit mansionem.
[11] [epilepticus,] Fuit etiam quidam civis Veronensis, Vivianus nomine, qui ante Clericatum ea detinebatur infirmitate, quæ vulgari locutione cadiva dicitur, quapropter indies cadere compellebatur. Hic itaque cum ad viri Dei sepulcrum pervenisset, eadem qua cadere consueverat hora, liberatus est, & diu superstes de hac re certum perhibuit testimonium. Alius vir, de quodam castello quod Marciana m vocatur, [vallis Paltenæ agri Veronensis], [energumenus,] tam intolerabili passione affligebatur, ut per tres annos diu noctuque ab immoderato garritu minime cessaret; quod plerique maligni spiritus infestatione fieri arbitrabantur. Hic ad ipsius tumulum deductus, pristinæ quieti restitutus est; & garritu sedato, lætus & cum ingenti parentum gaudio, reversus est. Pro quo beneficio sibi præstito, dum in hac vita superfuit, in unoquoque anno quamdam olei mensuram ecclesiæ dare consuevit. [iliaca,] Præterea Domina quædam, quæ Redalda nominatur, per annos fere sedecim tam immensum dolorem iliorum passa fuerat, ut nulla evadendi spes existeret. Quadam itaque die, dum solito more torqueretur, ad arcam veniens orationi cœpit insistere, ac lacrymas fundere: ibique per viri Dei interventum illius languoris plenum accepit remedium, [sanataque domum rediit].
[12] In Teutonicorum etiam partibus, dum S. Margaritæ n festivitas immineret, ancilla quædam, quæ eamdem voverat observare festivitatem, [puella ob voti violationem contractā habens manū,] domina compellente & minis eam terrente, in pratum ubi fœnum secabatur exivit. Quæ cum rastrum manu accepisset, & ad fœnum colligendum extendisset; mox manus arida facta sic circa lignum alligata permansit, ut nullo modo extendi, nec quod tenebat rastrum ab ea valeret auferri: unde factum est ut ex utraque parte rastrum incideretur, pars vero quam manus claudebat (utpote quæ immobilis permaneret) sic relinqueretur. Hæc, viri Dei sanctissimi fama divulgata, ejus corporis præsentiam petiit. Quo cum venisset, paulatim appropinquans, aridam manum [cum altera sana] super arcam elevavit: & mox, divina operante potentia, extensa manu lignum cecidit: quod utique pendens extitit, donec civitas ista Veronensis o combusta fuit, & super hoc facto fidem tribuit. Fuere etiam puellæ duæ de Tridentino Episcopatu, quæ captæ a dæmone extiterant. Verumtamen cum venissent ad beati viri arcam, [energumenæ duæ,] sanguinemque & alia fœdissima ex ore quasi per vomitum projecissent, sic liberatæ per Deum & sancti viri merita, domum cum ingenti gaudio rediere.
[13] [corpore debilis,] De Teutonicorum quoque regione quædam Comitissa fuit, quæ maximo membrorum impedimento detinebatur, ita quod nullo modo ambulare valebat. Sed cum visitaret sanctissimi viri Dei Gualfardi sepulcrum, divina providentia & beati viri meritis liberata recessit. Fuit etiam vir quidam, Consoldinus p nomine, qui cum haberet quemdam amicum suum nomine Ursatum, [claudus,] qui per multum temporis spatium claudus extiterat, ad sancti viri limina ipsum supra dorsum suum adduxit: & statim ante arcam liberatus, domum suis pedibus abiit. Alius quoque vir, Gilbertus nomine, quodam festo, sicut ipse profitebatur, [punitus ob violatum festum,] lanificii operi pectines perficiebat idoneos: qua de re unus pectinum tam fortiter ad ejus manum se tenuit, ut inde numquam auferri valuerit, donec beatissimi viri Dei sepulcrum visitavit. Verum illius manu super arcam posita, statim Dei virtute & præfati viri interventione, de manu illius extensa pecten cecidit; & taliter evasus, de hoc diu testimonium perhibuit. In una sola die quinque a dæmonibus capti, [5 energumani,] meritis & intercessione B. Gualfardi, simul liberati fuere, cum ad prædictam arcam, multis adstantibus & illos sanguinem ex ore vomentes videntibus, accesserunt.
[14] Non multum vero temporis est, quod tres Teutonici, [item unus eatenus ab accessu ad sacra loca prohibitus.] qui a Domini nostri Jesu Christi sepulcro veniebant, quique etiam beatissimi Apostolorum Principis nec non & S. Jacobi ecclesiam visitaverant, ad religiosissimi viri Dei Gualfardi arcam venerunt, & duo ex illis ingentia munera super arcam deposuerunt. Tertius vero cum sua munera super illius arcam vellet offerre, nullo modo accedere ad arcam valuit. Unde illius socii a dæmone fore captum illum putabant, quia nec ipse Domini nostri Jesu Christi sepulcrum tangere, nec etiam B. Petri Romæ osculari, nec etiam ad S. Jacobi arcam accedere valuit. Sed dum prædictus vir ter ad B. Gualfardi arcam frustra ire conatus esset, divina providentia & beati viri meritis sanguinem violenter dejecit ex ore; & sic a garritu & a diaboli tentatione liberatus recessit: & illius socii immensas Deo & beatissimo servo ejus Gualfardo gratias tribuerunt. Præstante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat in secula seculorum. Amen. Migravit autem B. Gualfardus ad Dominum anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo vigesimo septimo, pridie kalendas Maji: [& ossa Sancta ejus requiescunt in ecclesia S. Salvatoris nostri in Curte-regia supra Athesis flumen]. q
ANNOTATA.
a MS. Velseri Ziaso, Bianchinus Zinso quæ minus placent, quia minus servant formam Germanici nominis: quod integre forsitan scriberetur Zickardus seu Zighehardus: ex veteri Teutonico Zighen vincere & hardt cor sive ardt indoles.
b Valerio Saltuellus, forte ut magis Latinum diminutivum a saltus silva; & sic etiam habet MS. Velseri. Bianchinus, quasi nominis nota incerta aut abolita nunc sit, Saltuzzo o Boschetto dictum locum scribit. Supra an infra civitatem situs sit nemo explicat.
c Apud Vghellum tom. 5 col. 543 parochialium ecclesiarum 34, dicta S. Petri ad monasterium, cum titulo Prioratus, quem olim ibi monasticum fuisse ex istis adjunctis discas.
d Anno 1117, qui fuit ante mortem Beati annus decimus, exundavit Athesis teste Hieron. della Corte parte 1 Hist. Veron. lib. 5 & omnes in plano habitantes ad fugam compulit cum maxima domorum strage.
e Vghellus loco citato col. 544 Abbatiam appellat, inter parochiales ordine 44.
f Hæc verba desiderari in originali, nescio quomodo omissa, apparet ex eo quod mox sequitur de præmittendis miraculis in Vita patratis. In MS. Velseri, omißis quibusdam, longe alius sensus redditur. De … miraculis quæ … in Dei gratia & virtute vivendo, peregit, ut ex adstantibus testibus … adhuc viventibus verissima esse invenimus, vobis aperire bona fide laboravimus & stricta inquisitione conati sumus. Sæpissime etenim sanctissimus vir ad Athesis &c. in eodem Ms. subinde etiam adduntur aliqua haud inutiliter hic repræsentanda, quæ tamen a contextu reliquo discrevimus per []
g Vulgo Val Pantena, urbi Veronæ ad Septentrionem sita: distat autem Cozanum 4 p. m. ab urbe, Valerius Cutianum appellat.
h MS. Velseri Tuleda.
i An ea quæ in mappis Mont-agnana 8 p. m. ultra Bevilaquam, oppidum diœcesis Veronensis ad Orientem extremum?
k In MS. Velseri Musii, quomodo etiam Bianchinus legit.
l In extremo agro Veronensi prope Bevilaquam.
m Bianchino Marzana, proxima Cuzano prædicto, distans ab urbe solum 3 p. m.
n Festum S. Margaretæ nunc quidem ex usu Romani Breviarii 20 Iulii colitur; at olim in plerisque Belgii & Germaniæ ecclesiis die 13; in Constantiensi vero juxta kalendaria impressa anno 1561 & 1575, & aliis forte Italiæ vicinioribus Alemanniæ diœcesibus, die 15.
o Post conflagrationem anni 590 nullum memorabile incendium notat Hieronymus della Corte ante an. 1230.
p Bianchino Contoldinus. MS. Velseri Centolinus, quod maxime placet tamquam Italis notum, scilicet diminutivum a nomine Vincentius. In eodem MS. Ursinus dicitur, qui hic Ursatus.
q MS. Velseri hæc addit, ac tandem subjungit clausulam hic supra positam, Præstante &c.
TRANSLATIO RELIQUIARUM
Verona Augustam Vindelicorum,
ex authenticis instrumentis MSS.
Gualfardus Solitarius, Veronæ & Augustæ Vindelicorum (S.)
EX MS.
[1] Die lunæ, III mensis Junii MDCII, Veronæ, in infra notata ecclesia S. Salvatoris. [An. 1602 jussu Coadjutoris Veron.] Ego Antonius qu. D. Francisci de Rothariis de S. Stephano Veronæ, Notarius & in Cancellaria Episcopali Coadjutor, jussu Illustriss. & Reverendiss. D. Alberti Valerii Episcopi Famagustani & Episcopatus Veronæ perpetui Coadjutoris, & sic requisitus a RR. PP. FF. Mansueto de Hostilia & Massæo Bergomensi, ambobus Capucinis, hic Veronæ in venerabili monasterio RR. PP. Capucinorum degentibus, me contuli, simul cum dictis RR. PP. Capucinis, ad ecclesiam parochialem Venerabilium Dominarum Monialium S. Salvatoris in Curte-regia, causa annotandi præsentem actum, super exhibitione infrascriptarum Reliquiarum S. Gualfardi Confessoris. [traditur Capucinis os cruris cū tribus particulis,] Quo cum pervenerim R. D. Franciscus de Nigris, Capellanus Curatus d. parochialis ecclesiæ S. Salvatoris, facta prius oratione & accensis duobus luminaribus, & aperta fenestrella existente in arca altaris S. Gualfardi, accepit quamdam Reliquiam ex Reliquiis S. Gualfardi (ut ibi assertum fuit) in arca d. Sancti existentibus, videlicet partem ossis crurum, oblongam quarto uno in circa, cum aliis tribus particulis, illamque consignavit & tradidit eisdem RR. PP. Capucinis, acceptantibus & reponentibus in quadam scatula oblonga, [ferendum Augustam:] causa illam transmittendi Augustam Vindelicorum, ad RR. PP. Capucinos in dicta civitate Augustæ degentes, illamque asservandi in perpetuum in illorum ecclesia, quæ nunc noviter construitur sub titulo & invocatione S. Francisci, prope conventum RR. PP. Capucinorum prædictorum: & ita annotari institerunt & requisierunt.
[16] [item 4 particula cranii,] Sequuntur nomina testium, subsignatio Notarii & fides facta per Vicarium Veronensem, cum consueto sigillo Cancellariæ: quibus omißis apponendus hic potius similis Actus, de aliis particulis simili modo acceptis, sub hoc tenore. Die Mercurii XXXI mensis Julii MDCII. Ego Antonius de Rothariis Notarius antedictus, jussu Illustriss. & Reverendiss. D. Augustini Valerii, miseratione divina tituli S. Marci S. R. E. Presbyteri Cardinalis de Verona nuncupati, Episcopique Veronæ & Comitis, & sic requisitus a RR. PP. Mansueto de Hostilia & Joanne Baptista de Caravagio, ambobus Capucinis, & a R. D. Joanne de Nigris Capellano Curato antedictæ ecclesiæ S. Salvatoris Veronæ, me contuli cum prædictis… ad ipsam parochialem ecclesiam S. Salvatoris: quo cum pervenerim … idem R. D. Joannes… accepit partem superiorem capitis ejusdem S. Gualfardi, illamque fregit, & ex illa quatuor particulas exhibuit & tradidit eidem R. P. Mansueto: qui illas collocavit in antedicta scatula oblonga, in qua etiam reperitur anted. pars crurum dicti S. Gualfardi, causa transmittendi Augustam Vindelicorum, prout in anted. Actu notatum fuit. Et ita, cum reliquis ut supra: quibus Instrumentum approbationis Augustanæ subjungendum ex antographo pergameno.
[17] Henricus, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopus Augustanus, ad perpetuam rei memoriam. [quas sibi rei præsentata Augustanus Episcopus permittit,] Pastoralis officii nostri memores, omni studio ea libenter amplectimur, per quæ Christi fidelium pietas excitatur, ac veneratio Sanctorum cum Christo in cælis triumphantium, præcipue Patronorum civitatis & diœcesis nostræ Augustanæ, augetur & amplificatus. Ita enim nos universi Christiani Reliquias Sanctorum, quorum animas cum Christo in cælo regnare non dubitamus, singulari amore venerari debemus in terris; ut Dei honorantes amicos, divinis nos beneplacitis coaptemus; & illorum propterea mendicantes patrocinium apud Deum, quod nostris meritis non valemus, eorū obtinere intercessione mereamur. Hinc est quod cum nuper nobis, pro parte Religiosorum Fratrum Ordinis S. Francisci Capucinorum Augustæ degentium, exhibitæ fuerint Reliquiæ quædam de corpore gloriosi Confessoris Gualfardi, qui quondam in civitate Augustana natus, Veronæ vitam admirandæ sanctitatis egit, ibidemque in ecclesia Parochiali Monialium S. Salvatoris in Curte-regia perhonorifice requiescit, multis miraculis Deo ipsius sanctitatem comprobante clarus; videlicet una pars ossis crurum oblonga cum aliis tribus particulis, item quatuor particulæ de capite ejusdem S. Gualfardi. Quas quidem Reliquias idem Fratres ex ecclesia S. Salvatoris præfata de corpore d. S. Gualfardi, per Reverendissimum in Christo Patrem D. Albertum Valerium, Episcopum Famagustanum & Episcopatus Veronensis perpetuum Coadjutorem desumptas, sibi donari, tradi, & consignari suis & spectabilis ac præstanti pietate viri Marci Welseri civitatis Augustanæ Præfecti precibus obtinuerunt, prout de his ex publico instrumento desuper rogato aliisque documentis fide dignis constare dixerunt. Proinde humiliter & obnixe rogantes, quatenus nos hujusmodi Reliquias in ecclesia S. Francisci, prope conventum ipsorum Augustæ nuper ex fundamentis ædificata, collocari, & ibidem a Christi fidelibus honorari, atque pro talibus teneri & publicari permitteremus. Nos igitur qui majorum edocti exemplo Christum Dominum in Sanctis suis laudare & honorare summis intendimus desideriis, [exponi in nova ecclesia S. Francisci,] supplicationibus hujusmodi laudabilibus favorabiliter annuentes, & cupientes S. Gualfardi memoriam in hoc suo patrio solo condignis celebrari honoribus: & quia præfata instrumenta & litteras testimoniales sanas & in nulla sui parte suspectas diligenter inspeximus, nec non de supradictis Reliquiis ex litteris hujusmodi & alias recepimus informationem diligentem, per quam reperimus easdem pro Reliquiis S. Gualfardi reputatas, tentas, ac de eiusdem corpore esse receptas. Quo circa dictas Reliquias earumdemque partes superius memoratas & specificatas, pro Reliquiis S. Gualfardi Confessoris, a Christi fidelibus eo honore, quo sancta Ecclesia Catholica Beatorum cum Christo regnantium corpora colit, venerari ac pro talibus teneri & publicari permisimus, & tenore præsentium permittimus. In quorum omnium ac singulorum fidem & testimonium, præsentes litteras manus nostræ propriæ subscriptione roboratas, desuper fieri, ac sigilli nostri appensione fecimus & jussimus communiri. Actum Augustæ Vindelicorum anno Domini millesimo sexcentesimo secundo, die vero vigesimo sexto mensis Octobris.
Henricus Episcopus Augustanus.
[18] Carolus Stengelius in Chronica Ecclesiæ Augustanæ an. 1620 Germanice edita, lib. 4 cap. 5, [festum Translat. 27 Oct.] post redditam ex Latino Augustini Valerii S. Gualfardi Vitam, & mentionem allatarum Verona reliquiarum factam; addit earum solennem Translationem factam esse a prædicto Henrico Episcopo universoque clero & populi multitudine maxima, eodem anno MDCII, cum dedicanda esset Capucinorum ecclesia: exindeque festum S. Gualfardi celebrari cœpisse Augustæ die XXVII Octobris. Fuit is dies anno isto Dominicus, qualis fere legi solet ad dedicationes ecclesiarum: a quo tempore cum supræ annos septuaginta effluxerint, miramur tam solicite petitis, tam magnifice illatis in ecclesiam prædictam Reliquiis, nullum adhuc ornatum condignum accessisse; neque scripto consignata esse beneficia, ab Augustanis civibus ad eas impetrata; cum tamen inter eos fama celebret S. Gualfardum Veronæ novis etiamnunc coruscare miraculis, uti super his rogatus Fr. Rudolfus Weissenhorn, Capucinorum Augustanorum pro tempore Vicarius, anno MDCLXXIV nobis scripsit, authenticorum quæ petieram documentorum exempla transmittens. Nos ea suggestione admoniti quæsivimus Verona, num hoc seculo aliquid novum de Sancto impressum scriptumve esset; ad quod requirendum promissa quidem nobis opera est; sed quia hactenus allatum nihil, credimus nihil etiam esse repertum.
DE BEATO ANTONIO,
ORDINIS EREMITARVM S. AVGVSTINI
MONTICIANI IN HETRVRIA
Post. AN. MCCC.
[Praefatio]
Antonius, Ordinis Eremitarum Augustini, Monticiani in Hetruria (B.)
D. P.
[1] Milliario ab Senensi urbe decimo quarto versus meridiem, Monticianum est; Montem Iani nonnemo, alius Montem-cyaneum interpretatur; tertius ab ariete, sani sacris immolari solito (nam arietem, Montonem nunc appellat Hetruria, & arietem in sigillo suo notat Communitas loci) velut Monton-jani dictum fingit. Si novis conjecturis luberet insistere, a Titiano aliquo, veteri istius loci habitatore aut etiam domino, imaginarer natum nomen Mons-Titiani, [In Senensi territorio Monticiani,] quod vulgo Monticiano efferatur. Quæcumque nominis origo fuit, quam esse valde antiquam nemo prudenter crediderit, cognomentum ab eo sibi retinet B. Antonius, istic tumulatus & pro Sancto habitus: de quo ut certi aliquid possemus proferre, fecit Ludovici Torelli diligentia ac benevolentia, qui nobis hæc molientibus misit ejusdem Beati Vitam Latinam, qualis in membrana ad usum divini Officii antiquitus scripta Monticiani servatur, nec non Italicū circa eamdem materiam commentariolum, ante annos viginti elaboratum a Fr. Ioanne Baptista Pizzichini de Monticiano, Ordinis Eremitarum S. Augustini, curioso antiquarum chartarum scrutatore.
[2] [& ecclesia Eremitarum S. Augustini,] In declivio collis, supra quem locus prænominatus majori parte situs est, qua ille Senas respicit, Conventus est Patrum Augustinianorum, cum ecclesia ampla venustaque, inscriptionem hujusmodi præferente: Hoc opus fecerunt fieri filii & heredes Ghini Azzonis, pro animabus suis & mortuorum suorum, anno Domini MCCCLXXX. Sed longe prius quam hujusmodi amplitudinis fabrica assurgeret, eo loci fuisse Eremitarum Conventum, argumento sunt Instrumenta publicæ, in archivo servata, ex quibus constat, Fr. Benedictum anno MCCLXXIV ibi functum esse Prioris munere; & anno MCCXCI consecratum fuisse cœmeterium ab Raynerio Episcopo Volaterrano, cum conceßione quadraginta dierum indulgentiæ. Idem dici potest de vicino Cameratæ conventu, unde cognomentum traxit Venerabilis Petrus, in B. Antonii Vitæ commemorandus, ac tandem prædicto Monticianensi conventui unitus; in quo prænominatum Fr. Benedictum fuisse Priorem anno MCCLX ex similibus ejusdem eremitorii instrumentis, nunc in archivo Monticianensi asservatis, docet præfatus Ioannes Baptista Pizzichini.
[3] Injuriæ temporum destruxere istum Cameratæ conventum, adeo ut præter ecclesiam vix antiquorum ruderum supersint vestigia; [colitur B. Antonius] itaque etiam periit distincta notitia ac veneratio prædicti B. Petri. Felicior fuit Moncianensis loci conditio: itaque ad hunc usque diem B. Antonii cultus perseveravit, quemadmodum mox apparebit ex Vita, cujus Appendicem subjungere libuit, ex Italico Pizzichini commentario, quatenus ille de B. Antonio tractat. Diem accipimus hujus mensis ultimum: quia ultima Aprilis Dominica, [ultima Dominica Aprilis] B. Antonio apud Monticianenses festiva est, neque constat de anno mortis elevationisve, ex quo determinatius potuisset dies mensis innotescere, quo vel ab hac mortali vitæ sublatus Sanctus, vel aperto sepulcro mortalium oculis est iterum redditus.
VITA ET MIRACVLA
Ex MS. Membrana Monticianensi.
Antonius, Ordinis Eremitarum Augustini, Monticiani in Hetruria (B.)
BHL Number: 0586
EX MSS.
[4] Beatus Antonius, in civitate Senarum 1 ortus, cum Christi amore ferveret, seculi vanitatem relinquens, S. Augustini Ordinem 2 intravit: in quo multo tempore laudabiliter vivens, [Vita sancta acta,] sanctitatem suam (ne velut thesaurum publice in via portatum faciliter posset amittere) abscondebat. Ideo famulus Dei, viam [crucis] sequens, inventum thesaurum in agro Dominico abscondit ab omni favore seculi; & præ gaudio illius omnia vendens, ipsum virtutibus emit. Ut enim ait B. Hieronymus, de B. Paulo primo Eremita, quam asperam & arctam vitam duxerit, [sub ejus finem] aut quot & quales satanæ insidias pertulerit, quia nobis incertæ sunt, loqui non possumus. Sed de fine, in quo omnis perfectio demonstratur, aliquid breviter declaremus.
[5] Cum ergo inter ceteras virtutes ferveret caritate fraterna, morem S. Antonii Patris antiqui, prope finem Paulum visitantis, [impetrat miraculo sanitatem,] est imitatus; & a Spiritu sancto edoctus, sanctum virum eremitam Fr. Petrum de Camerata, cujus fama & sanctitas cunctis celebris habebatur, visitare disposuit. Cum autem iter faceret, contigit infirmari ipsum in via: qui cum se vocari a Domino præcognosceret, oravit ad Dominum ut suum iter perficeret; & virum Dei, ad quem pergeret, ante hujus vitæ transitum mereretur videre. Cujus orationem exaudivit Dominus, & sanitatem reddidit, & sanctum virum visitare concessit.
[6] [ut invisat Petrum de Camerata:] Qua caritate sancti viri se viderint (cum eorum corda caritate perfecta, quæ Deus est, plena essent) attendere quisque debet. Puto enim quod, ut fertur de antiquo Antonio & Paulo primo eremita, servi Dei in amplexus & in pacis osculum corruentes, propriis se salutavere nominibus, & in commune, ut mos est, gratias reddiderunt. Residentes vero dulcia æternæ vitæ colloquia quisque proferebat. Poterat enim B. Antonius dicere: Olim Dei famulum te cognoveram, olim te desideraveram: te ergo quæsivi & inveni, nunc lætus moriar, quia vidi faciem tuam, nec me fraudavit Deus a desiderio meo. Poterat e converso Dei famulus Fr. Petrus dicere verbum B. Benedicti: Jure hodie Pascha est, in quo merui te videre: nam terrarum longitudo non separat, quos amor caritatis conjungit. O quam bonum & quam jucundum habitare fratres in unum! ubi enim duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ego sum in medio eorum, dicit Dominus: [Matth. 18, 20] qui autem manet in caritate, in Deo manet & Deus in eo. Post multa æternæ vitæ colloquia 3 B. Antonius Deo gratias agens, [deinde moritur] reversus est in Montemcianum; ibique se Deo commendans & dicens, Nunc dimittis servum tuum in pace, a Domino visitatus est corporali infirmitate: qui eam alacriter & & patienter suscipiens, vocatus a Domino, in pace quievit.
[7] Sed quia non potest civitas abscondi supra montem posita, neque accenditur lucerna ut ponatur sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt; cum ipse in vita fuerit civitas plena virtutibus, & in morte in monte cælesti sublimaretur, ac velut lucerna, Spiritus sancti igne succensa, supra candelabrum gloriæ poneretur; latere vel abscondi nequaquam potuit, quia venerat hora ut clarificaretur servus Dei. [& per miracula clarificatur:] Quid ergo? Qualis erat in vita, ostenditur in morte: revelationes fiunt, infirmitates curantur, signa monstrantur, & gratiæ largiuntur: ac si patenter dicat: Ne laudaveris hominem in vita, sed lauda post vitam, magnifica post consummationem: lauda ducis virtutem, sed cum perductus est ad triumphum; lauda navigantis felicitatem, sed cum pervenerit ad portum. Cum ergo de bello multiplici triumpharet, & de pelago mundi ad portum gloriæ vocaretur; nocturno tempore ad inaccessibilem summæ claritatis lucem pervenit.
[8] [transitus ejus quibusdam revelatur,] Erat quidam de Monticiano, nomine Maggiolus, qui cum uxore sua hanc visionem vidisse testatus est. Vidit enim in hora sui transitus animam quamdam, claritate nimia relucentem, ab Angelicis choris, de loco in quo erat sanctus vir, gloriose in cælum deduci. Qui se præ gaudio a somno excutiens, uxorem suam quam citius excitavit, dicens: Estne aliquis Frater, qui habetur infirmus? Qua respondente, Nescio; ait vir: Vere animam cujusdam viri in cælum vidi deduci. Respondit mulier: Et ego eamdem visionem vidi. Quærunt ergo inter se cujus hæc anima sit: sed statim campana pulsante, ut mos est, & eorum verba interrumpente, discunt visionem veram esse: & summo mane ad locum currentes, inveniunt sanctum virum ex hac vita migrasse, palamque referunt quæ viderunt. Concurrit omnis populus, & omnes hujusmodi virum, Sanctum esse, testantur.
[9] [mortui corpus sudore madescit,] Cum autem prædictus vir infirmitate quadam teneretur, nec remedium inveniret; suadente sibi uxore, se B. Antonio commendavit, & statim sanus egit gratias Deo & B. Antonio. Quædam mulier, videns alios ad devotionem concitatos, mirabatur, & velut incredula non commovebatur. Et statim corpus mortuum cœpit sudare, acsi in ejus incredulitate laboraret: quo viso miraculo, ipsa mulier perfecte credidit, omnes mirantur, & Deus in Sancto suo mirabilis prædicatur. [cerei inconsumpti ad illud ardent:] Cumque accenderentur quatuor cerei circa corpus, ut moris est, & sepultura per duos dies tardaretur; prædicti cerei die ac nocte lucebant, nec comburebantur. Cuncti mirantur, quia ad modum rubi ardebant & non comburebantur, ostendentes sancti viri claritatem & incombustibilitatem. Post sepulturam vero ponderantur cerei, & licet per duos dies & noctes accensi fuerint, non tamen unciam unam combusserant.
[10] Postquam vero sanctum corpus traditum est sepulturæ, [post biennium exhumatur; integrum:] ut fertur, fere duobus annis sepultum jacuit: & qui vivus odorem sanctitatis dederat, fœtorem mortis non reddebat: & qui vivus dæmonibus restitit, vermibus mortuus non succubuit: & qui sic vivus in Dei servitio integer mansit, etiam mortuus dissolvi non potuit. Nam cum ejus sepultura aperiretur, propter signa quæ videbantur; sanctum corpus invenitur indissolutum, incorruptum & incontaminatum, suavique odore repletum: & usque in præsentem diem corpus ejus integrum perseverat; innumerabilibus miraculis insignitum.
[11] [convalescit vulneratus ad mortem;] Quidam ab inimicis suis vulneratus est ad mortem, gladio in vulnere remanente. Cum autem medici ad abstrahendum gladium & curandum vulnus vocarentur, noluerunt gladium tangere, donec idem vulneratus confiteretur & facta sua disponeret, asserentes eum statim moriturum extracto gladio. Qui se ad mortem disponens, confessus est & omnia facta sua disposuit: deinde devotione fidelissima, Deo & B. Antonio se commendavit, promittens votum suum B. Antonio personaliter deferre, si ejus meritis posset liberari a morte. Tunc Deo & B. Antonio invocato, gladius facillime extrahitur, fallit medicorum sententiam mortis gratia sanitatis, cunctis mirantibus consecuta.
[12] [exul & capitis reus,] Quidam de Bononia exulavit a patria, qui stipendio Senarum accepto audivit in his partibus B. Antonium a multis commendari. Hac informatione accepta, contigit ipsum accipere stipendium Pisanorum. Ibi ergo culpa commissa, carceratur, capitali sententia puniendus. Cum autem in carcere maceraretur tristis & mœstus, rediit ad cor suum, memorans Dei & benedicti Antonii misericordiam circa suos devotos: & plorans peccatum suum ac de misericordia Dei confidens, [invocato B. Antonio,] B. Antonio devote se vovit: cujus adjutorium statim persensit. Cum enim nocte vovisset, statim compedes ferrei ceciderunt in terram, & expeditum ad eundum se invenit. Qui de hoc admirans, gavisus est valde; & B. Antonio invocato, ceteris dormientibus, ad ostium carceris properavit: prospiciens vidit illud apertum, & omnes ejus custodes dormientes. Egressus ergo neminem contradicentem invenit, sed civitatem egredi non posse metuebat, & quasi modicæ fidei factus se abscondit, acsi ille qui carcerem aperuerat, non posset illum de civitate extrahere. Quid ergo? [Solutis vinculis portisque apertis,] Ad correptionē infidelitatis & ad probationem veritatis, contigit custodes evigilare: ostium apertum inveniunt, & eum fugisse respiciunt; clamorem excitant, ad arma concurrunt, prædictum virum sequuntur & inveniunt, ipsum reducunt, in carcerem includunt, duris compedibus atque ligaminibus vinculatum, ostio fortissime firmato. Prædictus autem vir plorans ploravit in nocte donec alii obdormirent. Cumque dormirent omnes, iterum B. Antonium vocavit, & sicuti prius omnes compedes ferrei & omnia vincula ceciderunt: qui hoc esse factum meritis B. Antonii non dubitans, prædicto Beato omni mente invocato, ostium apertum & custodes dormientes invenit. [libertati & patria restituitur:] Inde ergo viriliter exiens, ad portam civitatis quam citius properavit; & ipsam apertam inveniens, illæsus exivit. Cum autem liber abiisset, cogitare cœpit quo iret, anhelans redire ad patriam, quia exulaverat. Iterum ergo se Deo & B. Antonio commendavit: ex quibus tantam accepit gratiam; & confidens etiam de eorum bonitate, ad patriam remeavit: ibique invenit omne bandum atque condemnationem revocatam esse illo die proprio, quo se B. Antonio commendaverat ac de carcere exierat: quo comperto, agens gratias Deo & B. Antonio, Bononia usque ad Montemcianum, ad visitandum corpus prædicti Beati, reverenter accessit, ibique hæc omnia per ordinem enarravit.
[13] Quædam mulier in Monticiano, Bilglucia nomine, [curantur contracta mulier,] contracta permanserat ultra octo annos, ita ut neque erigere se in pedibus posset: cum autem quadam vice campana pulsante ob reverentiam B. Antonii, quidam sibi adstantes dicebant, Quare non te commendas B. Antonio, qui tot abundat miraculis? ipsa mulier devotione atque fide compuncta, votum vovit: & a circumstantibus fideliter & devote adjuta, in nomine B. Antonii surrexit sana: & ab illo tempore usque ad mortem vixit sana ab illa infirmitate: & qui vidit, [& tibia male affecta.] testimonium perhibuit. Quidam de Monticiano, vocatus Chinus, multum passus est in tibia, ita ut nullo modo posset medicorum remedio liberari: hic omni alio auxilio destitutus, B. Antonio devote se vovit; & statim sanus factus, de illa infirmitate deinde vixit immunis.
[14] Quidam Fr. Angelus de Senis, Ordinis Fratrum Minorum, dum traheret moram cum Priore Canonicæ Monticiani anno Domini MCCCCXXXII, [Concionator B. Antonio detrahens punitur,] ausu temerario publice prædicavit, hunc B. Antonium habere corpus fœtidum & nullo modo dignum veneratione. Accidit autem ut eodem anno prædictus Fr. Angelus febribus ac sanguinis fluxu detineretur in tantum, ita ut de vita illius nulla esset spes. Sed quid? In festo Apostolorum Petri & Pauli ejusdem anni, quando illud benedictum corpus populo in Vesperis ostendebatur & graviter ipse patiebatur, audita campana, illico in mentem ejus venit B. Antonius, cui devote & obnixe se recommisit; promittens, si precibus ejus ad pristinam sanitatem reduceretur, publice prædicare ac revocare, quæ ore polluto contra ejus corpus prædicaverat. [& pœnitens sanatur.] Quo facto, intercessione B. Antonii, D. N. Jesus Christus eum ab illa infirmitate liberavit: unde postea ad ejus sepulcrum devote accessit, & laudes quasdam in ejus honore confecit, & ibidem reliquit: quod vero voverat, non semel tantum sed pluries, publice prædicando retractavit, coram toto populo in hac præsente ecclesia.
[15] Hactenus MS. Monticianensis ecgraphum, absque ulla consueta in ejusmodi Legendis clausula, unde suspicari possumus, ipsum vel non integrum ad hæc tempora durasse, vel de industria sic relictum, ut alia quædam facta aut facienda miracula subsequenter adscriberentur: quorum loco ex præmemorato Pizzichini commentariolo, aliquas ad prædicta annotationes subjungemus. Addit ille.
[ANNOTATA]
1 Ortum dici ex familia nobili Patritiorum, & cujusdam castelli dominum fuisse: quamvis autem in stirpe genealogica ejusdem familiæ non inveniatur ejus nomen, [Genus Antonii:] id fieri ex usu Senensium, nomina illorum, qui se abdicato seculo religioni addicunt, ne qua in iis poßit fundari prætensio ad eorum hereditatem, expungentium, & pro iis solum orbiculum album sine nomine repræsentantium: alioquin ipsos Patritios, libenter hunc Sanctum inter suos agnoscere.
2 Inductum videri exemplo B. Augustini Novelli, qui obiit die 19 Maji circa an. 1310 atque in monasteriis Leciti S. Luciæ, & S. Leonardi religiose cum eodem vixisse: corpus ejus Senis venerati, Vitam die prædicto dabimus.
3 [vestigium Petri de Camerata.] Traditionem Monticianensium esse, quod digressurum Antonium deduxerit Petrus per quartam partem milliarii extra conventum Cameratæ, usque ad petram quandam, cui a Cruce nomen est, unde conspici Monticianum poterat; & ibi prædictæ terræ ipsique Antonio benedicentem, reliquisse impressum saxo nudæ suæ plantæ vestigium; quod in hodiernum diem perdurat, omnium oculis conspicuum, licet aperto aëri cælique injuriis expositum.
APPENDIX.
De cultu B. Antonii, & beneficiis Monticiano vicissim collatis, ex MS. Italico.
Antonius, Ordinis Eremitarum Augustini, Monticiani in Hetruria (B.)
EX MSS.
[16] Quo anno B. Antonius obierit nullis proditur litterarum monumentis, [Annus & dies mortis B. Antonii incertus:] ac ne diem quidem consignatum reperimus; solum perpetua majorum traditione didicimus festivitatem ejus agere Dominica ultima Aprilis, unde suspicamur vel tali Dominica obiisse, vel corporis ejus elevationem atque ad altare translationem tunc esse factam, ad majorem populi commoditatem a servilibus operibus feriantis. Quia tamen inter Conventus Monticianensis instrumenta antiqua, unum reperitur a Meto de Mantello rogatum anno MCCXCII hoc principio, Cunctis pateat quod religiosus vir Fr. Petrus de Senis, de Ordine Eremitarum S. Augustini, vicem Prioris gerens in loco sive in conventu dictorum Fratrum de Monticiano; subscribente cum ceteris quodam Maggiolo, verosimiliter eo ipso qui cum uxore sua meruit gloriosum B. Antonii transitum cognoscere; quia, inquam tale instrumentum invenitur, datur occasio conjectandi, quod Fr. Petrus iste a conventu Monticianensi postea transierit ad Cameratensem, ab eoque ultimo suæ habitationis loco nomen retinuerit, uti pluribus Beatis usuvenit, etsi alias esset Senensis. Hoc autem posito, & pariter admisso quod Pamphilus & Crusenius absque teste dicunt, anno circiter MCCCXIII obiisse Petrum, oporteret B. Antonium initio fere seculi XIV obiisse.
[17] [sepultura locus] Mortui autem Antonii corpus, pro usu istius temporis, extra ecclesiam in cœmeterio, per Episcopum Volaterranensem consecrato, sepultum fuit ad murum ipsius ecclesiæ infra stillicidium tecti. Quo loco cum præter suavem odorem inde emanantem, nata esset copia candidorum liliorum, [lilia candida ultro parit;] ad eam præcise mensuram quam sanctum corpus occupabat, refossum illud continuo, inventumque est ejusmodi, quale etiam hodie cum omnium admiratione videtur. Cui recipiendo in ecclesia S. Augustini, ita vulgo dicta, quamvis Sanctis Petro ac Paulo alias sacra sit, erectum est altare contra frontispicium ejusdem ecclesiæ e regione altaris majoris ad sinistram ingredientium; ubi multis annis mansit, usque dum Confraternitas, [corpus in altari locatur;] sub illius nomine instituta, subtus ipsam principem aram ad latus euangelii, elegantius altare e gypso curavit fabricandum, cum duabus columnis & tabula, picta ab excellētis illius pictoris Rutilii Manetri Senēsis manu, repræsentante ipsius Beati felicē transitum. Subtus tabulā excavatus paries continet arcam, custodē sancti corporis, quæ duobus ostiolis totidemq; clavibus aperitur & clauditur: & claves quidē in potestate Fratrum sunt: sed ipsi arcæ obtenditur crates ferrea bene firma, cujus clavis penes Camerarium prædictæ Confraternitatis est.
[18] In prædicta sacri corporis translatione res memoratu digna contigit; [post annos 300 alio transfertur:] scilicet quod cum ad ejusmodi actionem in ecclesia obserata simul essent Prior Conventus, cum viris e numero Confratrum ad hoc lectis, quos omnes optime cognovi, sed nominandos hic non existimavi; subiit eorum animos curiosa voluntas experiendi, an sanctum corpus ita obriguisset ut posset in pedes erigi. Ergo eductum reverenter ex arca, applicuerunt parieti reclinatum in humeros. Verum dum illud ita solide ac firmiter consistere mirantur, cecidit revolutum in latus: cunctisque existimantibus tali casu luxatum fractumque reperiendum, invenerunt illud ut antea integerrimum & nulla sui parte læsum, quamvis trecenti & amplius anni a prima ejus sepultura fluxissent. Nec minus admiratione dignum est, quod eo in loco, ubi supra tumulatum diximus, olim lilia copiosa excrevisse, eadem etiam nunc magna copia pullulent, nemine illa istic serente aut plantante. Et quamvis pii fideles, eorum experti utilitatem ad variarum infirmitatum curationes, non tantum natos carpant flores, sed caudices ac bulbos ipsos stirpitus eruendo auferant; nihilominus identidem renascuntur, sic tamen ut aliquando per triennium desinant apparere. Atque hinc fit ut cœmeterium vulgo vocetur Hortus S. Antonii, cujus ego ipse aliquando curam gessi, qui hæc oculata fide scribo.
[19] [sodalitium sub ejus nomine instituitur.] Habet Monticiani oppidum, inter alia pia instituta, Sodalitatem disciplinantium sub invocatione S. Antonii, quæ suum oratorium olim obtinuit sub dormitorio majori nostri conventus. Credi posset ejus patronus esse S. Antonius Abbas, maxime cum illius imago in dicto oratorio depicta quoque videatur: est tamen longe verosimilius hunc nostrum B. Antonium, non modo nunc, sed a principio erectæ Sodalitatis tutelarem fuisse, & quidem præcipuum: tum quia hæc cœpit postquam ille jam vulgo ut Sanctus ac Beatus colebatur; tum quia habeo penes me antiquam in membrana scripturam, rogatam a Ser-Stephano Nerii de Loghereto, factam in curia Episcopali Volaterrani anno MCCCLXXIX, per quam Vicarius D. Simonis Episcopi Volaterranensis exonerat se quarta parte canonica cujusdam legati, relicti Societati battentium S. Antonii de Monteciano: denique quia in istius Societatis oratorio, supra altare picta est imago B. Virginis, Jesum gremio tenentis, cui ad sinistram assistit S. Augustinus, ad dexteram B. Antonius noster vultu senili, cum hac ad pedes suos subscriptione: Sanctus Antonius de Monteciano, anno Domini MCCCCXXII. Deo gratias. Adeo ut credibile sit, eadem populi pietate, qua statim ab elevatione prima corporis erectum sub ejus nomine est altare, etiam coaluisse istam flagellantium, seu ut vulgo loquimur, battentium Societatem, & ab ipso suam appellationem habere.
[20] [corpus bis in anno ostenditur populo,] Ostenduntur sacra beati viri pignora bis in anno, nempe in die SS. Petri & Pauli, quibus consecrata est nostra ecclesia; & in Dominica ultima Aprilis, quæ S. Antonii festivitas nuncupatur; & a Fratribus ante sanctarum exuviarum revelationem cantatur Hymnus, Versiculus, Antiphona, Oratio propria, in ejus laudem composita omnia. Hymnum totum legere est in Alphabeto Augustiniano Herreræ, initium tamen ejus hic attexere juvat, si prius tamen monuero, omnia olim (licet forte privata magis pietate quam majori aliqua auctoritate instituta) per modum suffragiorum de Sanctis Patronis fieri solitorum, quotidie fuisse post sacrum Officium decantata, itaque scripta reperiri in codice quodam chorali pergameno, sub hoc titulo rubrica notato, In commemoratione B. Antonii, Ordinis Fratrum Eremitarum B. Augustini. Hymni porro, quem dixi, initium tale est:
21 Alme Confessor, supplices, Antoni,
Laudes & preces humiles canentes, [commemorationes de B. Antonio inter divina faciendæ,]
Tuum ante corpus humiles adstantes,
Adjuva illos.
Suscipe preces hujus tuæ plebis,
Et Jesum Christum supplica pro eis,
Ut eos servet simul & defendat
Ab omni malo.
Qui te locavit hic miraculose,
Ut apud ipsum esses intercessor,
Sic esto custos hujus tui castri
Monticiani &c.
Antiphona ad Vesperas.
Almum diem recolimus celebritate annuaAntonii, quem credimus inthronizatum gloria:
Qui nobis, velut cupimus, patrocinetur. Grandia
Patravit, ut jam vidimus, patrat nunc & miracula,
Suis mente supplicibus præbendo mira munera.
Antiphona ad Matutinum.
Antoni, Pater inclyte, virtutibus qui es ornatus,
Sanctorum choros divite jam inter stola coronatus,
Tibi laudes decantemus virtutes tuas venerantes,
Quas infundis iis qui sunt illas postulantes,
Ægris, contractis, mortuis, nullis tuum sinum claudis,
Nullum miserum despicis, Confessor alme miræ laudis.
Oratio.
Deus, cujus majestatem per universum mundum creaturæ tuæ undique mirabilem protestantur; largire supplicibus tuis, ut meritis & intercessione Beatissimi Antonii Confessoris tui, de præsenti miseria ad æternæ beatitudinis gaudia feliciter transeamus. Per Christum &c.
[22] [Petri de Cameratæ sanctitas,] Quod ad Venerabilem Petrum de Camerata attinet, licet auctores Ordinis nostri aptare ipsi soleant titulum Beati, ab eo tamen abstinet is qui Vitam B. Antonii antiquitus scripsit; unde persuademur nullum ei publicum cultum fuisse tributum, quamvis de eo referat Pamphilus, quod ei cibus de cælo aliquando mittebatur; & cum ipse solus officium divinum persolveret, a multis magna cum multitudine cantare audiebatur; quin & frequentissime futura prædicebat, & propterea ad eum omnes tamquam ad divinum vatem confluebant; ut omittam quæ de morte B. Augustini de Teramo sive Novelli prædicto Petro absenti revelata habet Jordanus in Vitis Fratrum. [& veneratio.] Est tamen in magna Monticianensis populi veneratione locus Cameratæ, eoque concurritur festo S. Petri ad Vincula, quod ecclesiæ solum nunc ibi superstitis titulare est; maxime intuitu B. Petri ibidem sepulti, cujus meritis sua ibi vota precesque exaudiri persuasum habent fideles, dicto die undique accurrentes. Nescitur quidem qua præcise parte sepultum sit corpus: tamen antiqua traditione tenetur, requiescere illud extra ecclesiam, ad murum lateralem, spectantem cornu euangelii; quia ab omni retro memoria ex eo loco spirat insolentis suavitatis & incertæ qualitatis odor, quem miraculo tanto manifestiori omnes attribuunt, quod nihil istic odoriferum nascatur, sed meræ sentes, spinæ, tribulique. Nemo tamen præsumpsit investigandi corporis causa scrutari terram; sed manetur intra desiderium grande, ut absconditum thesaurum aliquando revelet is, qui custodit omnia ossa justorum.
[23] Redeo ab B. Antonium, cujus cultus, uti apud Monticiani incolas insigniter viget, [Senex nonagenariu: narrat auctori,] sic etiam illustribus gratiis ab eo remuneratur: & harum quidem aliquæ perpetuæ sunt, quemadmodum primum auditu didici, deinde verum esse reipsa experiendo & observando comprobavi: quod hic sub hujus commētarioli finem referre non pigebit. Cum ante annos quadraginta, juvenis admodum, in hoc conventu observassem, quemdam Antonium Constantini de Monteciano, virum nonagenarium, huic Beato, devotissimum esse, atque horas bene longas ante ejus sepulcrum in oratione traducere; egredientem die quadam ab ecclesia compellavi, & dixi, Credo equidem distinctius & magis in particulari cognitum tibi esse, quantopere B. Antonio obligetur patria hæc nostra. Ad quæ suspirans ille in hunc modum respondit: Scito, fili, quod in hac mea annorum nonaginta ætate, jam inde a prima pueritia in hanc usque horam & deinceps, fuerim, sim, & ero semper devotissimus nostro B. Antonio, cujus, indignus quamvis, nomen fero. Toto autem illo tempore manibus, ut ita loquar, meis palpavi verissimum esse quod ex patre meo puer & senioribus hujus terræ audivi referri, videlicet B. Antonium tria specialia bona in favorem hujus terræ nostræ indesinenter operari.
[24] Primum est, quod non velit ut nostrorum aliquis ad mendicitatem redigatur, [tres gratias B. Antonio a Monticianensibus adscribi solitas.] sed neque ut abundemus usque ad prodigalitatem: quod fuit illius Sapientis votum, Divitias & paupertatem ne dederis mihi, tribue autem victui meo necessaria. Alterum quod, quantum ego quidem & majores nostri meminere, numquam grandine aut tempestate læsi fuerint Monticianensium fundi: si autem deficiente nostra erga Beatum debita servitute, tale aliquod incommodum sensimus, levi tamen damno nostro evasimus periculum, quamvis vicinæ terræ grandem jacturam factam quærerentur. Tertium denique quod usque in hanc horam Monticianensium nemo male perierit per sententiam judicis temporalis, imo nec in bello ceciderit quispiam. Hæc ille. Possem equidem singula pluribus exemplis comprobare, sed omnia brevitatis studio missa facio: tantum de ultimo dono dico, non modo neminem a me visum Monticianensium cui mors carnificis manu obvenerit; sed etiam ab hoc ultimo bello, quod pro defensione statuum Serenissimi Ducis Ferdinandi II Medicæi gestum est, Monticianenses omnes, qui plures sua nomina dederant, salvi & incolumes rediverint, quod nescio an, præter hanc nostram Terram, alia ulla de suis testari possit. Hæc porro sufficiant omni cum sinceritate & veritate scripta a me Fr. Joanne Baptista Pizzichini de Monticiano Ordinis Eremitarum S. Augustini, addictissimo & obligatissimo servo B. Antonii de Monticiano, cui humiliter supplicans me substerno, in Monticiano hac die XIII Novembris anni MDCLI.
DE B. PEREGRINO LATIOZO,
ORDINIS SERVORVM B. MARIÆ, FOROLIVII IN ÆMILIA.
POST AN. MCCCXXX,
[Praefatio]
Peregrinus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Forolivii (B.)
Auctore D. P.
[1] Romam euntes anno MDCLX, indeque sequenti anno revertentes, multa Sanctorum corpora, religiose condita spectavimus & venerati sumus; at nuspiam majori cum apparatu atque decore ea nobis gratia facta est, [Cultus corporis super altari positi singularis,] quam Forolivii die XXIII Novembris, cum nos ad Patrum Servitarum templum deduxisset urbis illius Secretarius idemque Historiographus D. Paulus-Bonoli, cujus nunc defuncti anima in pace Christi requiescat. Nec enim solum convenere Religiosi plures, ductore Mag. Michaele Angelo Gaddio, ex parte Conventus, exhibentes clavem illius arcæ in qua sacrum B. Peregrini corpus servatur, ad honorandum hunc actum præsentia sua: sed etiam deputati de Magistratu, qui per alterum suum Secretarium D. Marcum Marcianesium exhiberent alias ejusdem arcæ claves. Processerunt etiam; præter Sacristanum eique aßistentes linteatos, quatuor Religiosorum paria: quibus hymnum, Iste Confessor, decantantibus quamdiu patuit arca, & viris nobilibus faces accensas tenentibus, per transparentes crystallos spectare licuit, exuccum quidem, sed adhuc integrum venerabile pignus; ad quod aspectus nulli patet, nisi primum dimissa ingentis operæ ac celaturæ valva, quæ frontem occupat augustißimæ tumbæ; ac post eam valvam reseratis cratibus ferreis inauratis, ad quas pluribus etiam clavibus opus est. Consistit autem tumba ipsa super altari ornatißimo, in sacello proprio, ex dextero ecclesiæ latere, ipso suo conspectu totiusque sacelli apparatu non tantum admirationem & voluptatem intuentibus, sed & pietatem ingerens.
[2] [de quo Processus conditus an. 1608, hic dabitur,] Quam porro vetus atque continua fuerit Foroliviensium religio erga hunc suum beatum civem & quantis miraculis approbata, patebit ex Processu, quem anno MDCVIII confectum, ex ipsius urbis archivio de consensu & mandato Magistratus, aliena quidem, sed tamen fideli sibi manu, extraxit, suoque Notariali ac publico Communitatis sigillo obsignavit, die XXV Aprilis anni MDCLXXIII, Horatius Marcianesius Notarius ac Secretarius, ad solicitam instantiam D. Eugenii Menghi, nobilitatis atque auctoritatis primariæ viri, & circa B. Peregrini cultum studiosißimi; persuasi per R. P. Bonifacium Vincentii, ex honore ipsius Beati haud modico fore, si totus ille Actus, quamquam prolixus & centum paginas implens, nobis transcriberetur. Fuit autem idem Actus efficaciæ tantæ apud Paulum V Pontificem Maximum & sacram Rituum Congregationem, [Officium Servitis concessum,] ut anno mox sequenti MDCIX die XX Martii, emanarit decretum, quo statuitur, ut de BB. Joachim Senensi (nam hujus etiam causa similiter acta tunc fuit) & Peregrino Foroliviensi, ab utriusque sexus Religiosis Ordinis Servorum B. Mariæ, diebus festis eorumdem Beatorum, sicut olim consueverant, ita in futurum licite possit officium de unius Confessoris non Pontificis recitari, cum lectionibus propriis de ipsorum vita; nec non nomina prædictorum BB. Joachim & Peregrini, in nova Martyrologii impressione suis loci describi & annotari valeant.
[3] [quod hi 30 Aprilis recitant,] Quod ad Officium attinet, executioni statim mandatum est decretum; uti late deduximus ad XVI hujus mensis, ante Vitam B. Ioachini: quæ nihil opus est retexere. Propriæ etiam de B. Peregrino Lectiones recognitæ, approbatæ atque præscriptæ Servorum Ordini pro die hac, plusquam una vice prodierunt e prælo. In Martyrologio vero, cujus ab illo tempore necdum nova ulla editio comparuit ab Vrbe, hocne an sequenti die inserendum sit nomen B. Peregrini, necdum comperimus: credimus tamen potius inserendum hoc die. Licet enim obierit kalendis Maji, easque hoc titulo festivißimas agant Forolivienses cives, æque ac si Sanctorum Philippi & Iacobi eo die festum non ageretur; [Foroliviensibus I Maji tenentibus.] quia tamen istorum Officio iisdem kalendis impeditur chorus, statuit Servorum Ordo ipsum sibi colendum pridie; quod & nos sequendum nobis hic putamus. Philippus Ferrarius, qui ipsius Ordinis Generalis Lectiones composuerat, postea in Catalogo Sanctorum Italiæ I Maji maluit ex usu Foroliviensium retinere, dictoque Catalogo inserere ipsas illas lectiones in paucis mutatas. Eodem die inscripserat eumdem, tertium recudendo Martyrologio suo, Franciscus Maurolycus; kalendario Mariano, Antonius de Balinghem; & Martyrologio Poëtico, Nicolaus Brautius.
[4] [Vita scripta a Nicolao Burgensio,] Vitam nemo coævus scripsit, qui quidem uspiam nominetur aut indicetur: servabatur ea laus Nicolao Burgensio Equiti Senensi, qui etiam B. Francisci Senensis Vitam scripsisse dicitur, cujus Senis accipiendæ spes nobis facta est aliqua: eidemque Philippus Ferrarius imputat Vitam aliquam B. Ioachini, quam necdum vidimus: sed bene Vitam S. Catharinæ Senensis, ex qua ultimo loco ad ejus Acta damus insigne miraculum in ipsiusmet persona a Sancta Virgine manifestatum. Hanc vero B. Peregrini vitam invenimus Romæ in bibliotheca Vallicellana, Codice H, plurimam hujusmodi Vitarum undique collectarum congeriem continente, fol. 285. Obiit Nicolaus iste seculo XV exeunte: & coævum habuit Mag. Paulum de Attavantibus Florentinum; a quo scriptam B. Ioachini vitam nos edidimus. Hic scripsit Dialogum aliquem, [& a Pino Cedrio epitomata.] cui elogium B. Peregrini intexuit, quale legi potest in Chronico Servorum per Michaelem Pocciantium compilato ad annum MCCCCII; ubi etiam proponitur brevis Vita ipsius B. Peregrini, quam anno MDXXVIII descripsit Dominus Pinus Hieronymi Cedrius; quæ merum est compendium ejus quam hic damus a Burgensio scriptam.
[5] Neutra cum nominet annum quo Beatus obiit, nec antiquior aliquis; [Annus moreis incertus,] nescio unde eum certo poßimus definire. Gianius citat MS. Chronicon Fr. Simonis a Castellaccio Alexandriæ, ubi notatur annus MCCCXXX. Vitæ per Burgensium scriptæ addita ad calcem glossa sic notat annū MCCLXXXIIII, ut facile transcribentis errore videatur pro C irrepsisse L, atque adeo credi poßit (errorem istum si corrigas) præcise definitus hoc loco numerus, qui apud Simonem, rotundos numeros designantem, erat imperfectus. Interim prædictus Pocciantius. annum MCCCII ab his verbis exorditur. His diebus (ut ex quorumdam Patrum Annalibus colligere licuit) gloriose migravit ad cælestia regna B. Peregrinus de Forolivio, [qui non fuit 1402.] ex nobili familia Latiosa oriundus. Non video quomodo Amanuensium incuriam hic poßit suspicari Gianius, ea enim in Annalibus & Chronicis, annos succeßive notantibus, quomodo locum inveniret, ad transpositionem rerum ac temporum tam enormem? Neque magis video quam solide dicatur istis omnibus longe supereminens veritas, summi Pontificis auctoritate probata, [nec 1345.] in ejusdem lectionibus apparere, qua nunc dicitur obiisse anno MCCCXLV. Harum enim Lectionum, quoad hoc punctum, tota auctoritas tandem resolvitur in auctoritatem Prioris Foroliviensis, pro primo articulo, testibus in Processu audiendis & examinandis proponendo, statuente, qualiter in ecclesia Servorum S. Mariæ de Forolivio requiescit in Domino corpus B. Fr. Peregrini de Forolivio a ducentis sexaginta annis vel circa: qui modus loquendi nihil certum determinat, & ut summum probat (idque ex fama, ut præfertur) dimidio, ut minimum, seculo citius mortuum esse Beatum, quā credidit Michael ex Annalibus quorumdam Patrum posse colligi. Dicimus ergo, post annum MCCCXXX obiisse Peregrinum; quantum vero præcise post, non definimus.
[6] Denique post hæc omnia prodiit, anno MDCXLVIII Cæsenæ, [Vita Italica recentior per Albicinum] luculento stylo Italice explicata jam sæpe nominati Beati Vita, a Bernardino Albicini composita, cum appendice Miraculorum XV ex processu selectorum. Ex Vita illa notamus aliqua ad priorem a Burgensio scriptam. Ex Appendice ipsi subnexa unum hoc monendum occurrit videlicet quod per Officii ecclesiastici cultum ab Apostolica Sede indultum Peregrino, adeo excitata fuerit Foroliviensium civium pietas ac liberalitas, ut ad illam quam supra descripsimus elegantiam ac majestatem reducta fuerit ipsius Beati capella, cum altari arcaque: in quam cum esset transferendum corpus venerabile, confluxit universus Clerus religiosus ac secularis, magnus que Patrum Servitarum numerum, tunc ad Capitulum celebrandum præsentium. Hujus autem Translationis pompa cum duceretur per præcipuas urbis plateas, contigit etiam haberi transitum per ipsam Cathedralem, & corpus sacrum sisti ante eam Virginis Deiparæ statuam, a qua vivus acceperat aliquando oraculum de Ordine Servorum ineundo. Facta sunt hæc, teste Paulo Bonoli libro 12 Historiæ Foroliviensis, [Translatio corporis facta anno 1638.] anno MDCXXXVIII: quo tempore licet credibile sit haud pauca evenisse quæ litteris mandari meruerint (neque enim divina bonitas solet ejusmodi occasiones præterire, quibus invitatur ad seipsam largius explicandam) nihil tamen scriptum litteris haberi, sub legitimo testimonio, asseruit nobis prælaudatus D. Eugenius Menghi: qui etiam nos propriæ suo chirographo monuit, in civitate Barcinonensi & Principatu Catalauniæ insigniter vigere B. Peregrini cultum, propter stupenda quæ ibi dicuntur ad illius invocationem patrari miracula.
[7] [Cultus Barcinonæ & miracula.] Hoc indicio excitatus, per R. P. Matthiam Soutermannum, ex Austriaca provincia Madriti agentem in obsequio Excellentißimi Comitis de Harrach Legati Cæsarei, facile impetravi Barcinona quæ ad rem facere videbantur. Prima sunt ex tractatu quodam Hispanico, hactenus in MSS. servato, sed ad prælum cum approbatione Ordinarii expedito, cui titulus, Brevis relatio venerationis ac cultus, in quo habetur B. Peregrinus Laxiosus in hac civitate Barcinonensi, & per hasce partes provinciæ Hispaniensis Patrum Servitarum; & aliquorum miraculorum, ex numero grandiori selectorum, quæ interventu Beati jam dicti operatus est Deus: cujus relationis in tres libros divisæ, libri 3 Caput 3 constituunt quæ infra damus in Appendice usque ad num. 43. Subjunguntur deinde quæ Conventus Barcinonensis Prior, Fr. Sebastianus Fixeres, consequenter scribi jußit, ex Relationibus eorum quibus ipsa miracula contigerunt: quæ quidem Relationes, inquit ille, de mandato Superiorum missæ sunt Romam, unde vicissim expectatur Commissio directa Domino Archiepiscopo, ad ipsa miracula approbanda. Et jam conquiruntur etiam alia plura, collocanda post Vitam Beati, ex Italico Hispanice redditam, quæ statim ac impressa fuerit mittetur Antverpiam, una cum exemplo authenticorum instrumentorum desuper conficiendorum. His vero, cum allata fuerint, suus locus dabitur in futuro operis Supplemento.
VITA
Auct. Nicolao Burgensio Equite Senēsi.
Ex. MS. Bibliothecæ Vallicellanæ.
Peregrinus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Forolivii (B.)
BHL Number: 6629
Auctore NICOLAO Burgesio EX MS.
[1] [Nobilium parentum unigenitus,] Beato Peregrino patria fuit civitas Romandiolæ non ignobilis Forumlivii, pater autem vir sapiens, clara & vetusta familia Latiosa genus ducens, animi dotibus ac virtutibus quam facultatibus ditior a. Parentibus suis Peregrinus autem unicus erat filius, & perinde eis carissimus. Hic jam statuerat tenere, pompis secularibus contemptis, cælestis disciplinæ viam; mortemque ipsam pro lucro habiturus, si in via recto itinere processisset, hujus mortalis vitæ conditionem umbram quamdam ac fumum confutarat: qui stabili sanctoque monitus proposito, ad ecclesiam sub titulo sanctæ Crucis b quadam die se contulit. Cumque ante Mariæ Virginis c figuram admodum longiuscule perstitisset, supplicavit ei demū, [a B. Virgino sibi apparente] salutis ut suȩ viā pandere dignaretur. Cui cōtinuo Beata Virgo, pretiosis quidem ac festivis vestibus exornata, manifesto apparuit, taleque responsum dedit: Cupio equidem, fili mi, in viam salutis tuæ dirigere gressus tuos.
[2] Quam postquam hujusmodi ornamentis insignitam, atque sic statim affatam fuisse secum ipse consideravit; subveritus est, more simplicis columbæ, ne a deceptore & humani generis inimico falleretur. Quem ubi Maria Virgo ita vidit incertum atque perterritum, benignius inquit, Ne timeas fili, siquidem mater ejus sum, quem tu adoras in cruce fixum; ab eoque missa sum, ut futuræ felicitatis iter ostendam. Quibus verbis Peregrinus ita respondit; [jubetur Ordinem Servorum ingredi,] Ecce paratus sum ut custodiam mandata tua: id enim semper præ ceteris animo concupivi meo, ne tua ullo modo præcepta preterirem. Tu igitur imperabis, o Regina, ego vero imperanti tibi promptus sum, libensque parebo. Tu, inquit gloriosa Virgo, nostri Religiosos, qui Fratres & Servi Mariæ nuncupantur? Ad hæc Peregrinus: Memini de eis a multis mentionem factam fuisse, eorumque institutum sanctum & conversationem comprobatam fuisse mirum in modum: sed ubinam commorentur, id prorsus ignoro. Quod idcirco dixerat, quia nondum ullus Constatrum Servorum Mariæ Virginis apud Forumlivii conventus erat.
[3] [eoque Senas proficisci,] Mox Maria Virgo sic ait, Tibi Peregrino nomen est: eris tu igitur & nomine & re ipsa peregrinus: opus est enim te Senas usque pergere; quo ubi perveneris, sanctos illos viros invenies, quorum numero ut accedas rogabis plurimum. His acceptis, statim Peregrinus iter ingressus est, & comitante Angelo ad urbem Senam se se recepit. Postquam ante ædes fuit, pulsato statim ostio, prodit ostiarius, ætate gravis. Quem quæris? inquiens; subjungensque horam inchoati silentii in præsenti esse. Hȩc cum dixisset ostiarius, procubuit illico ante pedes senis Peregrinus, veluti fessus supra modum; & supplex oravit senem ne aditu prohiberetur, præsertim quia non nulla cum Priore secreta collocuturus esset.
[4] [ubi receptus] Qua re audita ostiarius ingressum dedit, transactoque silentio duxit ad Priorem. Quem cum oculis perlustrasset ipse Prior, percunctatus est, cujas deinde nam foret. Qui respondit, Foroliviensis sum. Narrata postmodum re ipsa, & cognito Peregrini consilio; Prior cum Fratribus, qui in unum convenerant, a Maria Virgine missum ad se ipsum fuisse ut omnino crederent, facile adducti sunt; Mariæque Virginis miraculum putabant, quæ solet illuminare fideles suos, magnoque studio beatitudinis compotes efficere. Quapropter Confratres Peregrinum omnes libenter accepere, [donatur habitis;] sancto vidualique Virginis Mariæ habitu induentes. Quo facto, mirabilis ejus caput splendor circumfulsit, utpote qui castitatem, obedientiam, paupertatem, quas professurus fuerat, integerrime servaturus esset. Ad trigesimum progressus ætatis annum d, virtutis & sanctimoniæ ceteris exemplum erat.
[5] Superioris jussu postea Forumlivii, patriam suam, rediit, ad observanda atque gerenda præcepta Domini: e ubi carnem primum vigiliis, [postea remissus ad Forumlivii] jejuniis & corporis afflictionibus mirum in modum mortificavit, quodque incredibile est, per triginta annos sedere visus est numquam. Stabat semper dum comedebat; orabat genibus flexis; si forte aliquando lassitudine aut somno victus esset, aliquantisper saxo nitebatur, aut subsellio si fuisset in choro. Noctu non dormiebat in lecto, sed totam fere noctem hymnis & psalmis legendis consumebat. Semper legem Dei meditabatur: per exempla Christi, [in magna vivit sanctitate] quo ad posset, progredi gestiebat: quotidie acta secum ipse repetebat, deflens offensas atque errata, quæ sibi patrasse videbatur; quæ singulis etiam diebus Sacerdoti manifestabat, & multis cum lacrymis profitebatur: [& quia erat] vir sanctus, ex flagrantissimo divinæ legis penitus lervandæ desiderio, multa sibi imputabat. f
[6] [Crus ejus insanabili cancro exesum,] [Interea] optimus & misericors Deus, qui accensos amore superno probare & probando corroborare solitus est, molestissimum Peregrino morbi genus intulit; siquidem alterum crus ita intumuit atque contabuit, ut omnes officii gratia Peregrinum visentes a lacrymis abstinere nequiverunt. Tabidi cruris tumefactioni morbus, quem cancrum appellant, asperrimus accessit; ex quo tantus spirabat fœtor, ut a nemine assidente tollerari posset; qua de re a suis propinquis derelictus jam fuerat, quin sibimet erat tædio, alterque Job vulgo dicebatur; ita corruptus, ita afflictus videbatur. In tanto tamen & tam odioso tormento constitutus, non propterea vicem suam querelis deplorabat. Sed ejusmodi tabem atque cruciatum constantissimo animo proferebat, Apostolica traditione fretus, qua virtutem asseritur in infirmitate consummari.
[7] Unus ex concivibus suis, valde deflentibus tam gravem Peregrini ægrotationem, Paulus Salatius physicus, domi languentem servum Dei convenit: [quod medici amputare decreverāt,] deinde inspecto crure, causam morbi accuratissime inquisivit; in eaque tandem sententia permansit, una cum ceteris omnibus, nulla ad salutem remedia suppetere, morbumque ipsum indies ampliorem futurum, universumque tandem infecturum corpus, nisi crus turgidum festine amputaretur. Id ergo annuentibus omnibus destinatum est, judicantibus præstare unum perire membrum quam totū corpus. Peregrinus, ante diem resecandi cruris constitutum, nocte proxima, posteaquam super ea re secum ipse meditatus est, decrevit ad Jesum Christum Salvatorem nostrum & suum confugere. Surrexit igitur ut potuit, ægerrimeque sese in Capitulum solus protraxit, [ipso Crucifixum deprecante,] in quo figura Jesu Christi crucifixi g inerat: ad quem supplex his vocibus usus est: O Redemptor humanæ naturæ, tu pro luendis peccatis nostris crucis tormentum mortemque acerbissimam subire voluisti: dum in terris eras inter mortales, variis affectos morbis sanasti, quam plurimos leprosos mundasti, cæco lucem oculorum largitus es, ubi dixit, Jesu fili David, miserere mei. Non secus, Domine Deus meus, libera hoc meum crus inexplicabili morbo: quod ni feceris, necesse est [illud amputari].
[8] Dum hæc diceret, vehementer ex infirmitate cruciatus & somno sopitus est. Inter quiescendum, Jesus in patibulo positus, ei ex cruce descendere, [miraculose curatur:] omnemque cruris languorem adimere visus est. Mox experrectus, curatum crus atque ita firmum sese habere sensit, ac si nulla umquam adversa valetudine laborasset. Debitis deinde pro tanto munere clementissimo Deo actis gratiis, in cellam suam reversus est. Ecce mane, postquam dies illuxit, cum instrumentis & unguentis adest medicus, ad navandam cruris sectionem. Cui Peregrinus inquit, Domum redi, qui ut me sanares venisti: medicus ille, qui mi hi integram valetudinem restituit, sic in me locutus est, Ipse sum, [medico qui sectionem facturus advenorat,] qui do tolloque pariter adversam prosperamque valetudinem, quoniam animæ corporisq; simul curam gero: Ille sum, qui cæcos illuminavi, immundos detersi, paralyticos curavi, defunctos ab inferis suscitavi: en ego sum qui nullum laborem, nullum dedecus pro vestra salute, non durissimum mortis genus recusavi. Qui sic affatus est in me, o medice, is me penitus liberavit.
[9] Ea cum audivisset medicus, Peregrinum ex vi morbi delirasse arbitratus est: & Ostende crus, ait, ut te a totius corporis contagiosa pernicie vindicem. O medice, cura te ipsum, inquit Peregrinus: tua hac arte jam mihi opus non est: [mirante,] medicinæ princeps & humanæ salutis auctor ægrotationem meam omnem depulit. Et statim crus ostendens, Cerne oculis, inquit, & quem habui medicum nosce. Obstupuit mirum in modum physicus, ubi crus ita liberum & ita validum prospexit, ut nulla tanti tumoris signa, nullæ edacis cancri cicatrices viderentur; aitque comitibus suis, O miraculum ingens! Qui digressus inde, tam evidens in servum suum ostensum Dei, quos haberet obvios, omnibus prædicabat, idque per civitatem totam diffundere gestiebat. [& miraculum divulgante.] Confestim tantæ rei fama pervagabatur, maximamque amico Dei Peregrino venerationem parit. Qui post hæc sanctificatus magis, totis viribus viam Domini secutus est, suspirans ad cælestia gaudia, parata omnibus, qui dominica & vitalia præcepta custodiunt.
[10] [Moritur fere octogenarius,] Hic prope octogenarius, flagrantissima febri correptus, diem clausit extremum; cujus animam Beata Maria Virgo, comitata Beato Philippo h Florentino Beatoq; ejusdem Ordinis Francisco Senensi, provexit ad honorem regni cælestis. Defuncto statim i Peregrino, flagrantissimus ex corpore ejus odor emanavit; quem non sine magna & mira suavitate qui circumstabant sentientes, vehementer admirati sunt. [multique ad corpus visendumcon fluunt:] Dum sacratum in cælis jam triumphantis animæ carnis illud involucrum, per morem feretro locatum supinumque servaretur; perinde ac si mors sancti viri a tubicine promulgata fuisset, erat in ore omnium Forliviensium, certantium visere venerandas in choro reliquias. Confluebant pariter per omnes oppidi partes undique coloni, viri Dei defuncti fama compulsi, nec ea quidem nocte civitatis portæ irrumpente multitudine claudi potuerunt. Nec divinitus missa sanctitatis suæ B. Peregrino miraculorum testimonia defuerunt: at nos duobus, tribusve miraculis recitandis contenti erimus; nam cetera multa apud Forlivium, in ecclesia Servorum Mariæ Virginis, mandata scriptis probatissimique tabellionis manu signata k reponuntur.
[11] [ad ejus invocationem illuminatur cæcus] Cum venerabile B. Peregrini corpus esset in choro omnibus conspicuum; ecce infimæ sortis homo mendicus & cæcus, supplex petiit sacras reliquias, & intimo animo pro recuperanda luce preces fudit. O immensam Dei potentiam! o gratias in servos suos! Erigit tum sese beatum corpus, & ante magnæ turbæ conspectum Crucis signo cæcum benedixit, cui tamquam squammæ ex oculis illico cecidisse visæ sunt. Acclamavit præ gaudio qui cæcus fuerat, seque plane videre coram omnibus testatus est; & postquam clementissimo Deo beatoque Peregrino gratias ingentes egit, lætabundus discessit.
[12] [liberatur energumena] In Forliviensem feminam unus pluresve ex nequioribus spiritibus irruperant, nec non in furorem versa exagitabatur supra modū, nec compedibus nec catenis coerceri poterat, perpotens enim erat, & omnia vinculorum genera aut prorumpebat aut a se longe vehebat. Fama miraculorum diffusa latius, propinqui hanc feminam furibundam trahunt ad sacras in ecclesia beati Peregrini reliquias: quas simul ac tetigit, malignus a se dæmon effugatus est, non sine horrendo clamore; variaque animantium genera, ex ore occupatæ feminæ, exisse visa sunt; taliaque verba ab omnibus sunt audita qui tum aderant, Orationes tuæ, Peregrine, precesque tuæ mirum in modum me cruciant. Liberata igitur penitus diabolica potestate mulier, maximas Deo beatoque Peregrino gratias egit, domumque cum gentibus suis læta reversa est.
[13] Arborem proceram superascendens homo quidam, [ex arbore lapsus sanatur.] deinde fallente vestigio in solum præceps delapsus est; quo ex casu erumpentibus intestinis crepuit. Reliqua suæ salutis spes nulla erat. Intercedentibus postea B. Peregrini precibus, pristinam integramque valetudinem consecutus est, gratiæque memor debitas egit gratias. l
ANNOTATA.
a Albicinus asserit, matri nomen fuisse Flora de Aspinis, quæ filiū suum pepererit anno 1265, quo tempore ac deinceps, quamdiu in seculo vixit Beatus, status Foroliviensis turbatissimus fuit; quarum turbarum historiam ex Roßio eo accuratius describit idem auctor, quod ex incerto quorumdam relatu scripserit Gianius in Annalibus lib. 4 Centuriæ I, quod venienti Forolivium S. Philippo Benitio, ut cives ad Apostolicæ Sedis obedientiam reduceret adhortationibus suis, alapa impacta fuit a Peregrino, inter factiosos insolentiori ceteris juvene: qui tamen deinde ad virum sanctum, extra urbem cum sociis consistentem orantemque pro injuriosis civibus, veniam petitum accesserit, fueritque adscriptus numero pœnitentium novi Ordinis, aut etiam ad habitum receptus. Sed ipse Gianius, quam parum huic relationi fidat mox declaravit his verbis: Quod an verum fuerit ea ratione ambigitur, quod Peregrinus alio loco, alio modo, alioque tempore ad ordinem perhibeatur receptus: nisi forte occurratur dicendo, quod prima Peregrini dispositio ad conversionem, ex ea persecutione & pœnitudine coram S. Philippo initium sumpserit; quemadmodum indicant ejus Lectiones, a Paulo V approbatæ, in illis verbis B. Philippus, ut Peregrinus Religionem ingrederetur, Dux fuerat.
b Hæc est Foroliviensis Cathedralis, inquit Albicinus.
c Eadem quæ hodie in ipsa ecclesia reverenter colitur, inquit idem.
d Hic fuse digreditur Albicinus, ut probet, quod alibi nusquam legitur, etiam Sacerdotem fuisse B. Peregrinum. Probatio autem præcipua consistit in traditione Foroliviensium Patrum, subnixa picturæ antiquæ ipsius arcæ, in qua exprimitur ille cum capillitio, in modum coronæ Sacerdotalis attonso: de qua pictura agitur infra in Processu num. 8, & de aliis alibi num. 13 artic. IX.
e Idem auctor existimat ideo maxime in patriam remissum Peregrinum, ut præsentia sua excitaret consanguineorum potentium liberalitatem ad promovendam fabricam conventus istic erigi cœpti.
f Addit idem quod Peregrinus pauperum sublevandorumcuram habens, cum exigua panis ac farinæ, quæ suppetebat, copia non sufficeret petentium multitudini eorumdem multiplicationem precibus a Deo poposcerit, successu tam felici, ut sparsa miraculi fama, quantum crescebat petentium numerus, tantum etiā cresceret annona; eoque allegat versus Italicos aliquos Iuliani Bezzi Foroliviensis poëtæ, quibus hoc ipsum prædicatur. Gianius allegat Dialogos M. Pauli, credo Attavanti, ubi dicitur quod Peregrinus, præter alia ingentia miraculorum signa, nonnullos jucunda & amœna vita privatos in eumdem statum restituit. Imo ex unico frumenti grano pauperum domicilia & horrea implebat, vinumque in dolio ex nihilo in abundantiam redigebat.
g Est locus Capituli, inquit Albicinus, inprimo conventus claustro, similis devoto oratorio; ubi supra ipsum parietem depicta cernitur imago Crucifixi, ad quam etiam nos magna cum ceremonia deducti fuimus. Est ei ad majorem reverentiā & securitatem oppansum velum triplex, quorum primum ex serico Damasceno albo ubi reductum erat, cœpit alterum ex holoserico rubro, eleganter acu picto, lente dimitti; interim dum a choro religiosorum ad hoc præsentiam caneretur Psalmus Miserere; tertium ex tenui ac perlucenti bysso immotum relinquebatur. Hoc ritu ostenditur raris quibusdam occasionibus præcipue dignitatis personis: populo autem semel tantum idque die Veneris-sancto ejus patetaspectus, ut asserit Albicinus. Agitur de hoc Crucifixo infra in Processu num. 13 artic. 3.
h Obiit S. Philippus anno 1285 die 22 Augusti.
i De B. Francisco, hæc ad calcem vitæ hujus legebatur notatio. Beatus Franciscus Senensis, Ordinis Servorum B. Mariæ Virginis, mortuus est anno nativitatis Domini millesimo trecentesimo vigesimo sexto, sedente Joanne XXII qui annos XIX sedit. Is est de quo in Vita B. Peregrini. Tum subditur, B. Peregrinus ex familia Latioza obiit MCCLXXXIIII; evidenti mendo librarii, quem suspicor invenisse notatum MCCCXXXXV.
k Vtinam illa adhuc superessent! sed quæ, cum Processus conderetur, inventa non sunt, quis adhuc invenienda speret?
l Albicinus conscriptæ a se Vitæ appendicem addit, in eumque refert 15 miracula, ex Processu jam nunc proponendo selecta.
PROCESSVS
de cultu & miraculis B. Peregrini,
ex archivio Civitatis Foro Liviensis.
Peregrinus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Forolivii (B.)
EX MS. Processu
CAPUT I.
Processus institutio: sacri corporis & arcæ inspectio.
[1] In Christi nomine, Amen. Anno ab ipsius nativitate MDCVIII, Indictione VI, die vero XXVIII mensis Iulii, Pontificatus autem Sanctissimi in Christo Patris & Domini nostri D. Pauli Divina providentia Papæ V, anno ejus III. Cum sit quod, sicut quotidiana experientia docet, omnia quæ cæli ambitu continentur, quamvis valida, firma, atque permanentia quandoque appareant, [Ne singularium rerum Sanctitatem B. Peregrini probantium memoria pereat] attamen temporis cursu dilabantur; ita ut multa quæ adhuc inter hominum memorias vigent, exinde quasi numquam extitissent jam tempus vorax delevisset, nisi providorum hominum labore & cura, ea ipsa e leti gurgite erepta, memoriæ monumentis restituta fuissent: ideo hinc fit, quod licet in sacris paginis, quas vulgo Chronicas vocant, venerabilis Religionis Servorum Beatæ Mariæ Virginis, ubi de B. Pellegrino de Latiosis de Forolivio, qui fuit Frater professus dictæ Religionis, loquitur, multa de ejus vitæ sanctitate, miraculis & rebus gestis narrentur; attamen multa alia extitisse etiam traditur, quæ clariorem ejus sanctitatem reddunt, quamvis vel eo, quem jam diximus, dierum cursu, vel hominum incuria ita abscondita atque incognita, ut brevi omnino peritura forent. Cui quidem rei, ad majorem Dei omnipotentis & B. Peregrini laudem & gloriam, volens pro viribus suis consulere religiosus & eximius concionator ac sacræ theologiæ professor, Mag. Peregrinus de Dandis de Forolivio, [Prior Foroliviensis de mandato Ordinis, an. 1608,] ejusdem Ordinis Servorum & ad præsens Conventus dicti Ordinis in hac civitate Forolivii meritissimus Prior; & eo magis cum id negotium sibi impositum per Reverendissimum Patrem Generalem & alios d. Religionis suæ Superiores fuerit, sæpeque ac sæpius commissum atque commendatum habuerit, & ob insignem etiam ejus erga d. B. Peregrinum devotionem; propterea coram Illustri & multum Reverendo D. Archangelo Albertino, cive, Legum Doctore & Cathedralis Foroliviensis Archidiacono, & Perillustris ac Reverendissimi D. Cæsaris Bartolelli, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopi Liviensis meritissimi, in spiritualibus & temporalibus generali Vicario, comparuit die supradicta idem R. P. Mag. Peregrinus de Dandis, & facto exhibuit quoddam folium tenoris infrascripti.
[2] Coram vobis comparens Mag. Peregrinus Dandis de Forolivio … humiliter & ea qua decet reverentia dixit & exposuit, [rogat Vicarium Episcopalem ut condendo Processui] quod cum ipse velit & intendat, prout a Reverendissimo Patre suo Generali & aliis Religionis suæ Superioribus habuit in mandatis, & aliis justis & rationalibus causis & rationibus ad hoc animum suum moventibus, Processum super vita & sanctitate B. Fratris Peregrini de Latiosis de Foro-Livio, qui fuit professus d. suæ Religionis, fabricare: propterea, tam suo quam d. Reverendissimi Generalis sui & aliorum ejusdem Religionis Superiorum nomine, petiit, institit atque enixe rogavit, quod sua Dominatio Illustris ac multum Reverenda dignetur ejus auctoritate, & favorabile officium desuper opportunum interponere, & Notarium legalem & matriculatum deputare, [Notarium deligat;] qui testium desuper examinandorum dicta, instrumenta fienda, & alias quascumque scripturas in hujusmodi processu necessarias authenticet atque conscribat fideliter, nec non & horam Dominationi suæ Ill. & m. Rev. commodiorem eligat, ad interessendum testium examinibus & aliis ut supra…
[3] Exhibuit etiam articulos examinandis proponendos, de quibus infra. Et tum adm. Ill. ac Reverendiss. Episcopus, sive multum R. D. Vicarius Generalis, visa d. instantia, & consideratis iis quæ in d. folio continebantur, quia justa petentibus non est denegandus assensus, prædicta recepit & admisit, si & in quantum recipienda & admittenda de jure sint; [Hic audiendorum testium formam præscribit] & mandavit desuper procedi & ad prædictum examen deveniri, auctoritatem suam desuper interponendo omni meliori modo: citatis tamen ad omnem bonum finem & effectum per edictum publicum omnibus quomodolibet interesse habentibus seu D. Procuratore fiscali Curiæ Episcopalis … ad dicendum contra & videndum testes examinari & dicere causam quare præmissa fieri non debeant. Et Fiscus poterit protestari, quod testes examinantur de nominibus, cognominibus, professione, patria, si sint confessi & communicati, si habent interesse, si fuit aliquid ipsis promissum; & quod interrogentur quomodo præmissa sciant, & de causa scientiæ, loco, testibus, contestibus, & aliis quæ pro testium valido examine & depositione requiruntur … Idem D. Vicarius ad d. Processum scribendum rogandum & fabricandum elegit & deputavit D. Horatium Leonium, [& Notarium constituit Hor. Leonium;] Notarium publicum Foroliviensem & acceptantem cum amplissima facultate & auctoritate … acsi esset Curiæ Episcopalis Cancellarius, Præsentibus Ill. & Rev. DD. Baptista Avezzano & Hieronymo Nicolino Cancellariis Foroliviensibus.
[4] [qui 30 Iulii coram multis testibus] Qui Notarius ante omnia rogatus accedere die XXX mensis Iulii ad ipsam sancti corporis arcam inspiciendam, tamquam filius obedientiæ, inquit, personaliter me contuli ad ecclesiam Servorum, ubi etiam convenerunt omnes infrascripti: videlicet, Ill. & m. R. D. Vicarius, Ill. & R. D. Flaminius Porrettus de Russio Præpositus, Ill. & R. D. Joannes Franciscus Rabbius Archipresbyter, Ill. ac R. D. Horatius Betius Primicerius Cathedralis Foroliviensis, nec non Ill. & R. D. Bernardus Dentus, Ill. & R. D. Bartholomæus Solombrinus, Ill. & R. D. Baptista Avezzanus, Ill. & R. D. Baptista Gabbonus, ac Ill. & R. D. Camillus Paulutius, omnes Canonici ejusdem Cathedralis, absentibus aliis legitime impeditis; pariter Illustres Domini infrascripti de Magistratu Dominorum Conservatorum hujus civitatis Forolivii; videlicet Illustris & Generosus Eques D. Bernardus Paulutius Caput, D. Fabritius Terdotius, [ex ordine ecclesiastico & seculari] D. Marius Avezzanus, & D. Gaspar Numajus, absentibus aliis; ac etiam Illustres Domini de Magistratu nonaginta Pacificatorum d. civitatis, videlicet Artium & Medicinæ Doctor D. Alexander Padovanus Prior, D. Ludovicus Angelerius, D. Fabritius Betius, & D. Æmilius Betius, absentibus aliis. Item Ill. I. V. Doctor D. Hieronymus Paulutius Advocatus Ill. Communitatis, & D. Fabrius Marcianesius & D. Cæsar Blondinus utriusque Magistratus respective Secretarii; nec non Ill. & Excell. DD. Antonius Dentus & Absalon Savorellus Juris-consulti, ac Ill. Equites Vincentius Capoferrus Gabeatius, & Silvius de Numajis Militiæ S. Stephani; & quamplurimi alii tum Equites tum Doctores, magnaque denique multitudo civium & plebis Liviensis populi …
[5] [aperuit arcam sancti corporis,] Cumque illuc pervenissem, Notario omnibusque aliis suprascriptis adstantibus & cernentibus, idem m. R. P. Prior, accensis prius multis & quam plurimis luminibus, ac sonitu campanarum concomitante, aliisque cum reverentiæ tum devotionis maximæ præmissis signis & actibus, aperui quamdam capsam deauratam & multis picturis exornatam, existentem super secundo altari, in ordine sito ad latus sinistrum d. ecclesiæ Servorum, ingrediendo d. ecclesiam per portam majorem: quæ capsa clausa erat & clavibus custodita, prout fit omni tempore; & est parietibus d. capellæ & altaris infixa atque murata, habens intra se aliam minorem capsam, similiter auro fulcitam & variis picturis decoratam, quæ similiter aperta fuit. Cumque sic d. R. P. Prior & cum illo etiam Sacrista Conventus, cum stolis & cottis, d. capsas aperuisset, ab omnibus prius flexis genibus ante d. altare fuit facta oratio: & postmodum finita oratione, [ejusque integritatem considerandam exhibit singulis,] d. m. R. P. Prior mihi Notario & singulis supranominatis omnibusque & singulis aliis ibi adstantibus, tam in dignitate constitutis quam extra, tam nobilibus quam ignobilibus, ac uni post alium, ostendit & ad videndum & considerandum præbuit quoddam cadaver, in d. interiori capsa collocatum, supinum jacens & habitu d. Religionis Servorum indutum. Ipsumque cadaver hominis, habens carnem suam ossibus & nervis compaginatam & in omni parte integram, illæsam, nulla labe confectam, nullubique corrosam, præterquam in facie ubi nares deficiunt; pedes vero & manus cum ungulis suis, & reliquum denique corpus, quod videri potest & vestibus suis cooperitur, una cum vestibus prædictis ut supra, integrum & integræ apparent; licet caro temporis vetustate exsiccata existat. Et ex d. capsæ apertione & cadaveris inspectione nullus penitus malus odor emanavit.
[6] [Iurant ipsum esse corpus B. Peregrini,] Quod quidem corpus, sic ut supra videndum expositum, per suprascriptos omnes & singulos visum & diligenter consideratum, omnes & singuli suprascripti totaque populi ibi adstantis multitudo, medio eorum corporali juramento ad sancta Dei Euangelia, prout tactis manu Scripturis in manus mei supra & infrascripti Notarii existentibus juraverunt, dixerunt, affirmarunt, & recognoverunt, & uno omnes ore confessi sunt, d. cadaver esse proprium & reale corpus B. P. Fr. Peregrini de Latiosis de Forolivio, Ordinis Servorum B. M. V. quod ibi ab ducentis & sexaginta annis vel circa adservatur, & pro tali ab ipsis & a tota Forolivii civitate veneratum semper & adoratum fuisse & esse, & etiam ab omni populo Foroliviensi & etiam ab universis qui de B. Peregrino notitiam habuerunt, [quod publice honoratum fuit Forolivii ab annis 260.] pro tali habitum, tentum, creditum & reputatum esse atque fuisse, per multa annorum curricula, & semper, & a tanto tempore citra ut nulla penitus extet in contrarium memoria; & hodie quoque pro tali haberi, teneri, reputari & credi; ac summo quotidie cum honore & reverentia, & nulla penitus extante dubitatione venerari; & super hoc nullam unquam ortam vel fuisse nec esse per quemquam litem, controversiam vel dubitationem, huic veritati quomodolibet contrariam: & ita etiam omnes uno ore & medio juramento dixerunt & affirmarunt, ab omnibus & singulis eorum antiquis & antecessoribus semper traditum dictum & publicatum fuisse indubitanter… & hoc esse publicum & notorium; cum dictummet cadaver & corpus sanctum, semper quolibet anno die prima Maji maxima cum totius populi Liviensis & comitatus & oppidorum & civitatum vicinarum ferventia, devotione & lætitia publice omnibus, prout habetur ex antiquissimis traditionibus, ostensum fuerit & hodie quoque ostendatur…
[7] Hac de re publicum instrumentum conditum signatumque est die III Augusti: die vero IV exhibitum receptumque Martyrologium, a Maurolyco editum impressumque Venetiis apud Iuntas anno MDLXXVI, ad hoc ut suis loco & tempore exhiberetur testibus examinandis propter verba hæc ibidem legenda, Kalendis Maji apud Forolivium B. Peregrini Ordinis Servorum. Exhibitis deinde eodem dies articulis in examine testium proponendis, cœpti sunt juxta eos audiri testes usque ad XIV Octobris inclusive. Tum rursum rogatus est Notarius venire ad d. ecclesiam Servorum, [4 Octobris redit Notarius ad cognoscendas imagine;] ad effectum recognoscendi & diligentius inspiciendi & cosiderandi omnia & singula miracula; jam per d. B. Peregrinum facta & operata, & omnes alias imagines & figuras, quæ depicta & depictæ sunt & reperiuntur, tam super capsa superiori quam super capsa interiori, ubi reconditur corpus d. B. Peregrini, ac etiam super parietibus d. capellæ, & ad ea omnia hic registrandum. Qui de mandato d. Vicarii illuc se conferens, coram ipso & tribus Canonicis, Baptista Avezzano, Hieronymo Nicolino, & Baptista Gabbono, multisque aliis viris nobilibus, eodem quo supra ritu ac ordine, aperta capsa, vidit supra eam sic apertam & notavit ut sequitur.
[8] [quibus partim Vita Beati] Primo in prima parte primi ordinis d. capsæ est figura hominis laici, fores monasterii pulsantis, quod præfigurat vocationem B. Peregrini ad religionem. in II autem apparet quædam hominis figura, Fratrum Servorū indumento vestita, ac medico crus, ulcere & cancro laborans, ad medendum præbentis. III vero pars continet quamdam figuram, habitu prædicto indutam, coram Crucifixo orantem ac repræsentantem miraculum Sancti sanitati restituti. IV Fratrem Servitam præfigurat medico ibi præsenti, instrumenta ad secandum & unguenta ad medendum secum habenti, crus sanatum ostendentem, obstupescente propterea medico: & omnes supradictæ picturæ denotant eamdem historiam cruris Beato sanati a sanctissimo Crucifixo.
[9] [partim miracula indicantur.] In Primo vero loco seu parte secundi ordinis d. picturarum, apparet quædam mulier energumena, ante feretrum existens ubi jacet corpus B. Peregrini & liberata a dæmone. In II autem sunt infrascriptæ figuræ, Laicus quidam homo mortuus & sarcophago impositus, idem vero inibi ad vitam restitutus, & genu flexus ante figuram hominis induti habitu Servitarum, in aere apparentis & splendoribus circumfusi. Hæc est historia mortui per B. Peregrinum ad vitam revocati. Ultimo loco homo quidam a summitate arboris in lapsu infixus, ita & taliter ut truncus ille ventrem & exinde humeros recto tramite perforavit: apparet postea idem homo sanus, genuflexus ante B. Peregrinum, in aere ut supra apparentem: quod miraculum legitur in ejus vita.
[10] [aliasque picturas ad parietem.] Hæc omnia super capsa prædicta, corpus B. Peregrini claudente, & operculo interiori sive loculo ejusdem curvitatis, ubi d. loculus conservatur, respective delineata, atque antiquissimis picturis effigiata apparent atque videntur. In pariete vero d. capellæ depicta sunt a latere dextro eadem miracula mortui suscitati, & hominis a summitate arboris delapsi, cum figura B. Peregrini in aere luminibus circumfusa. A parte autem sinistra d. altaris super d. pariete homo genuflexus ante imaginem B. Peregrini, In aere hujusmodi luminibus seu splendoribus circumdatam, & mulier similiter genuflexa conspicitur. Et hæc omnia in parte inferiori d. parietis: desuper vero hinc & hinc depictæ sunt duæ figuræ Fratrum Servorum, ad staturam justam hominis, cum splendoribus, prout Sancti pingi solent: quarum una B. Peregrini est imago, quia Crucifixum manu tenet, prout depingi solet d. Sanctus; alia vero B. Philippi d. Ordinis Servorum …
[11] [20 Oct. exhibentur loca auctorum de Beato] Denique die XX Octobris comparuit sæpe d. Prior & cogitans infra se, quod non sit absurdum, ad magis mundo propalandam B. Peregrini sanctitatem, ea omnia quæ gloriose de ipso loquuntur insimul & in unum colligi & in hoc præsenti processu registrari, præsentavit actualiter librum quemdam impressum Florentiæ, de anno MDLVII, Chronicarum rerum totius sacri Ordinis Servorum B. M. V. auctore Fr. Michaele Florentino: item orationem quamdam panegyricam de laudibus civitatis Forolivii R. P. Mag. Nicolai Briganti Foropompiliensis, habitam Forolivii in conventu Provinciali Fratrum Servorum ibi celebrato, in qua de b. Peregrino fit mentio. Iuxta cujus petitionem consequenter desumpta, transumpta, extracta & registrata sunt, quæ habentur in Chronicis a folio 70 usque ad folium 71 & a folio 178 usque ad 182; & quæ in oratione prædicta pagina 8 & 9: quam orationem apparet fuisse totam manuscriptam; & cum nihil ad historiæ notitiam faciat, non putamus hoc loco desiderari. Chronicæ autem ipsæ sunt, de quibus actum num. 5 Commentarii Prævii.
CAPUT II.
Testes auditi super articulis tredecim ad examen propositis.
[12] In Dei nomine, amen. Infrascriptæ sunt depositiones
quorumdam testium, super articulis
& interrogatoriis productis, ad futuram rei memoriam
& ut veritas magis elucescat, examinatorum
.. Die IV Augusti MDCVIII, [Nomina testium.] coram Ill. & M. R.
D. Archangelo Albertino … generali Vicario meque
Notario ad hoc specialiter deputato, personaliter
constitutus Ill. & Nobilis vir D. Bernardinus
Paulutius, miles S. Pauli de urbe, & ad præsens Ill.
Magistratus DD. Conservatorum Forolivii Caput,
primus testis, pro parte & ad instantiam. m. R. P.
Mag. Peregrini de Dandis, annorum LVIII in
circa.
II. Ill. & Excell. Artium ac Medicinæ Doctor
D. Alexander Padovanus de Forolivio, & ad præ
Ill. Magistratus numeri nonaginta virorum Pacificorum
Forolivii meritissimus Prior, annorum XL
incirca.
III Ill. & m. Excell. Juris utr. Doctor Antonius
Dentus, Nobilis Foroliviensis, annorum LX incirca.
IV D. Petrus Jacobus de Fulfis, Nobilis Foroliviensis,
annorum LXXVI incirca de Consilio.
V Ill. D. Eques Vincentius Capoferreus, Nobilis
Foroliviensis, Ordinis S. Stephani, annorum LII in
circa, qui sæpius fuit Caput Conservatorum.
Die XIII Augusti, D. Ludovicus de Angeleriis
de Forolivio, Nobilis, annorum LXII incirca, testis
VI.
VII Ill. & Excell. Juris utr. Doctor D. Hieronymus
Paulutius de Forolivio, Advocatus Ill. Communitatis
Foroliviensis, annorum XXVIII incirca.
Die XIX Augusti, Ill. Eques D. Bernardinus de
Ferramontibus, Nobilis Foroliviensis, Ordinis S. Stephani,
annorum LII incirca, testis VIII.
IX Ill. & Nob. Eques D. Galeatius de Numajis,
Ordinis S. Stephani, annorum XLV incirca.
Die XX Augusti, D. Petrus Martyr Timideus, testis X.
Die XXI Augusti, D. Galanottus Panticius, Nobilis
Foroliviensis, annorum LXIV incirca, testis XI.
XII Mag. Enricus Cæsarius de Forolivio, Agrimensor,
annorum LXXII incirca.
XIII Ill. & R. D. Baptista Azezzanus, Canonicus
Cathedralis Foroliviensis, annorū XL incirca Sacerdos.
Die VII Octobris. R. P. Fr. Antonellus de Foropompilii,
Ordinis Servorum B. M. V. annorum
ætatis LX, habitus XLVIII, testis XIV.
Testes de Castro Foro-Pompilii unus post alium. I R.D. Virgilius de Bellenghis, Presbyter Sacerdos, annorum L incirca. II. R. D. Joseph de Bellonis, Presbyter Sacerdos, annorum LI incirca, III R. D. Joannes Baptista de Spagnolis, Presbyter Sacerdos, annorum XXXIII incirca. IV D. Augustinus Mazzolinus, annorum XL. V D. Sanctes de Gardinis, annorum LIX incirca. VI D. Paulus Mignanus, annorum incirca XLII, diu Forolivii commoratus.
Eadem die m. R. P. Mag. Peregrinus de Dandis, ad præsens Prior Conventus Servorum B. M. V. Forolivii, annorum ætatis LIII, habitus XXXVI incirca, testis post tres Foropompilienses prædictos auditus est, antequam alii tres de eodem castro audirentur.
[13] [qui responderunt,] Hi omnes, prælectis sibi articulis mox sigillatim proferendis, lingua Italica responderunt; nec opus est singulorum responsa attexere, cum fere conveniant in affirmationem veritatis, in unoquoque articulo propositæ, præter testem XIV, qui enucleatius exposuit pleraque: ejus proinde verba sæpius Latine reddemus, aliorum vero cum quid singulare dixerint. Articuli vero sunt infrascripti videlicet.
I Qualiter in ecclesia S. Mariæ Servorum de Forolivio requiescit in Domino corpus B. Fr. Peregrini de Forolivio, d. Ordinis Servorum Professi, [corpus ab annis 260 haberi,] a ducentis sexaginta annis vel circa: & ita fuit & est publica vox & fama, publicum & notorium. Quod ut certißimum scire affirmavit post alios testis XIV, quia fuit de familia Conventus Foroliviensis plusquam a viginti annis, aliquando Sacristanus, aliquando Prior.
II Qualiter constans fama & communis omnium existimatio & reputatio est, [miraculis clarum,] in tota civitate & in aliis mundi partibus & per universum Ordinem Servorum, quod tam in vita quam in morte & post mortem, per merita humilis servi sui Peregrini de Forolivio, Deus optimus Maximus plurima & ea quidem insignia miracula operari dignatus est, & quotidie operari sibi placitum fuit ad d. Beati viri & sanctissimæ matris ejus semper virginis Mariæ gloriam & beatitudinem demonstrandam. Quod singuli simpliciter affirmarunt, ex publica dumtaxat voce & fama: testis autem IV addidit, quod solebant ei se devovere qui morbum cancri patiebantur, per eumque ut plurimum obtinere gratiam sanitatis, uti, inquit recordor optime. Testis V articulum confirmat, Memini, inquiens quod cum essem Romȩ, Cardinalis Baronius gloriosȩ memoriȩ, [& apud exteros quoque famosum.] de eodē Beato sæpe instanterq; me interrogabat, ac vicissim de eodem multa narrabat. Testis VI, Scio, inquit quod quidam Pater Veronensis Ordinis Servorum secum Veronam abstulit duos digitos unius manus hujus gloriosi Sancti; & intelligo eos ibi honorari tamquam Reliquias valde notabiles. Testis VIII, Sciendum est, inquit, quod meus quondam frater Mattheus Ferramonti Capitaneus, qui erat Eques ex Ordine Serenissimi Ducis Sabaudiæ, sæpius mihi narrarit dum viveret, quod cum ipse esset in aula d. Serenissimi Domini sui Taurini, nobilis quidam de familia Latiosa ex urbe Nizza & suæ Celsitudinis Secretarius, cum sciret fratrem meum esse de Forolivio, petiit sæpius ab eo informari de familia Latiozorum Foroliviensium, dicens suam quoque familiam hinc descendisse, & quod sciret ibi fuisse virum quemdam sanctum ejusdem familiæ B. Peregrinum nomine, ejusque corpus adhuc servari integrum.
[Crucifixum in Capitulo coli abomnibus;] III Qualiter in ejusdem ecclesiæ claustro, in capella vulgo appellata il Capitolo, reperitur & conservatur etiam hodie imago sanctissimi Crucifixi, coram qua orans B. Fr. Peregrinus meruit recipere gratiam curationis a gravissimo & incurabili cancri morbo quo affligebatur in crure: quæ sanctissima imago in magna habetur veneratione, tam a Fratribus quam ab universis Christi fidelibus in d. civitate Foroliviensi. Ad quod expressius dicit Testis III, Totum Forolivium novit in quanta devotione habeatur ab omnibus devotus ille Crucifixus: & cum quanta frequentia ab omni genere hominum visitetur adoreturq; tam propter gratias quæ ibi continuo præstantur, quam propter memoriam miraculi in persona B. Peregrini patrati, prout ex antiquissima traditione habetur. Testis V dicit, credere se, quod nullus in tota civitate sit, qui eidem non devotissime afficiatur. Testis XV confirmat continuationem gratiarum, olim & nunc ibi præstari solitarum, tamquam sibi certißima & oculari experientia compertam, quamdiu vixit in Ordine & Conventu.
[sepulcrum & imagines frequentari,] IV Qualiter ad ejus sepulcrum & imagines (quæ semper fuerunt & sunt depictæ cum splendoribus, prout de sanctis & Beatis fieri consuevit) semper fuit & usque ad præsentem diem habetur frequens hominum utriusque sexus concursus, pro impetranda ejus ad Deum intercessione, ob infinitas gratias, quas, si qui ejus se patrocinio commendant, a benignissimo Deo nostro ad Sancti servi sui gloriam & honorem recipere merentur. Hunc articulum ita iisdem fere verbis affirmarunt omnes, ut nemo addiderit aliquid singulariter exprimendum.
[coram iis ardere luminaria, figi vota:] V Qualiter ad ejus sepulcrum & imagines retenta semper fuerunt & retinentur luminaria, & reperiuntur appensæ tabellæ & imagines, cereæ & argenteæ, pictæ & sculptiles, monumenta & indices gratiarum, quas in suis necessitatibus & infirmitatibus receperunt, qui ad ejus suffragia pio & sincero affectu recursum habuerunt, hac ratione erga Deum & beatum virum suam gratitudinem demonstrantes. Respondit testis XIV Ad sepulcrum d. Beati semper arsit lampas: & ego cum essem Sacristanus curabam eam accensam tenere, Prior vero existens, ab aliis accendi faciebam. Quantum ad anathemata, certissime assevero, tantam fuisse eorum multitudinem ut cooperirent universum parietem ipsius capellæ: inter alia autem appensum erat crus ligneum, multaque donaria argentea. Verum cum nocte quadam spoliaretur nostra sacristia, etiam illa fuerunt ablata: cetera autem vota ex cera atque tabellæ, per exiguam ejus curam qui mihi successit, sublatæ fuerunt, ipseque sanctus fraudatus gloria exinde eidem in terris proveniente. Eadem a se visa, sed modo nulla conspici, nec scire quid eis factum sit, etiam alii plerique testes affirmarunt expresse. Testis IV nominatim etiam meminit cruris lignei. Testis XV negat unquam vidisse se altare B. Peregrini, quin ante illud crederet lāpas: super ipsū semper dici solitam Missam & luminaria accendi.
VI Qualiter d. B. Peregrinus ab omnibus utriusque sexus fidelibus, [Peregrinum ab omnibus Sanctum in dubitanter credi:] tam laicis quam ecclesiasticis & religiosis personis, nobilibus & ignobilibus, reputatus semper fuit habeturque & tenetur, pro religiosissimo, humillimo & devotissimo, sanctissimis moribus & virtutibus Religioso, & Christi ejusque benedictæ matris Mariæ dignissimo famulo & servo gratissimo & acceptissimo: quem in æterna beatitudine regnare cum Christo & Sanctis in gloria, omnes uno ore & communi existimatione, per annos ducentos sexaginta vel circa, semper crediderunt & credunt. Hunc Articulum omnes asseveratione simplici, ac totidem fere verbis Italice confirmarunt: Testis V auctoritatis Baronianæ, antea a se allegatæ, pondus etiam hic adjecit. Testis autem XV in confirmationem dictorum, inquit, etiam hoc suggero, quod per aliquod tempus in variis Ordinis nostri conventibus ac præsertim hoc Foroliviensi fiebat Officium de eodem Beato in die festi ipsius, [eumdem olim cultum fuisse officio ecclesiastico apud Servitas,] tamquam de Confessore minori, & recordor quod cum juvenis atque novitius essem cecinerim epistolam in Missa solenni, quæ ad ejus altare in d. festo celebratur: in qua Missa fiebat illius commemoratio, & cetera omnia quæ fieri consueverunt de Confessore minore. Quod si nunc viverent multi ex Partibus qui eo vivebant tempore, adhuc recordarentur, quemadmodum adhuc vivit & recordatur P. Fr. Antonellus de Foro-Pompilii, eo ætaneus meus. Est hic testis XIV, qui & ipse ait, ita feci & fieri vidi multis annis. Venit autem reformatio officii, quondam facta per felicis memoriæ Pium Papam quintum; & tunc Priores, aliquo scrupulo ducti ne reformationi isti contrairent, omittendum Officium prædictum censuerunt, quod rursum assumpserunt alii eorum successores; tandem tamen omnino prætermissum illud est: atque hoc est verissimum.
[festum I Maji solennissime agi] VII Qualiter in die Natalis B. Peregrini, qui in primam diem Maji incidit, non solum universa civitas Foroliviensis, sed etiam totus comitatus & alia loca & oppida Romandiolæ, usque ad alpes & confinia status Florentini, in maximo hominum concursu & frequentia, ad venerandum ejus sepulchrum & sanctas suas Reliquias, concurrunt; pro certo tenentes, non solum ipsum in Beatorum gloria collocatum, sed piissimum ad Deum intercessorem pro ipsis futurum. Articulum hunc omnes oculata fide attestati sunt, imprimis testis XIV, addens, quod tamquam sacristanus solitus fuerit pro die festo ornare altare & assistere, ac serviisse iis qui oculos suos offerebant, tangendos ea virga qua beatum corpus ipse contigerat, sicut fit ex antiquissima consuetudine. Addit Testis I eo die convenire ad festivitatem Beati utrumque Magistratum, cantari autem Missam ac Vesperas cum solenni musica. Quoad concursum vero, ex vicinis oppidis fieri solitum, testes nominatim accessere Foro-Pompilienses, quorum primus affirmo, inquit, quod ab eo omni cujus recordari possum tempore, semper viderim ad primam Maji multos Foro-Pompilii ad B. Peregrini festivitatem euntes; semperque audivi etiam majores nostros eo ire sic solitos: ipseque pluries ivi ad musicam, quæ tunc fit apud Servitas Forolivii. Est autem hæc una ex precipuis Foro-Pompiliensium devotionibus, quia Beatus iste in nostro castro est nominatissimus.
[& ab ipso nominari:] VIII Qualiter ab omnibus in civitate Forolivii dies prima Maji vocatur & appellatur dies festus S. Peregrini, licet eodem die ab universa Ecclesia Catholica per totum orbem fiat commemoratio Sanctorum Apostolorum Jacobi & Philippi. Nihil ad hoc a quoquam additur.
[imagines etiam alibi haberi cum radiis & titulo Beati.] IX Qualiter imago B. Peregrini, non solum in ecclesia Servorum de Forolivio, sed etiam aliis in locis d. civitatis, & etiam in aliis civitatibus reperitur depicta & cum splendoribus, prout fieri consuevit de aliis Sanctis & Beatis. Ad hunc articulum Testis I, aliique post eum varii, nominant ecclesiam Hospitalis Casæ-Dei, & secretariam Palatii, ubi talis imago conspicitur inter imagines Foroliviensium, sanctitate aut alio titulo illustrium. De locis extra civitatem plerique scire se negant; aliqui tamen indicant præsumi debere, quod ita inveniatur, maxime in Servorum conventibus, uti in conventu Foroliviensi habetur pluribus locis: quorum præsumptionem confirmans Testis XIV, Non solum Forolivii, inquit, sed etiam Bononiæ, supra portam nostri refectorii, grandis & pulchra Beati imago depicta cernitur, cum epigraphe B. Peregrinvs de Forolivio. Vidi etiam eum depictum in quodam nostro monasteriolo, quod habemus in Rivera, supra Imolam & in aliis locis. Testis vero XV, Non solum, inquit, circa claustrum nostrum publicum pingi feci, ut scitis, totam vitam B. Peregrini: sed etiam vidi ipsius imaginem radiosam Bononiæ & Foro-Pompilii, item in Monte-Sanario Florentiæ, ubi expressi sunt præcipui omnes Beati Ordinis nostri, & supra Pisaurū in quodam loco nostro qui dicitur Mons-granarius, ubi ante annos XXX fui, estque illa pictura antiquissima cum subscripto B. Peregrinvs de Forolivio: universim autē credo pauca esse nostræ Religionis loca, ubi ejusmodi figura non habeatur, cum ipse sit unus ex precipuis Sanctis quibus noster Ordo illustratur. Foro-Pompiliensium testis II aliique post eum similiter affirmaverunt, quod in suo ipsorum castro in ecclesia Servorum talis videatur imago, itemq; in altari Deiparæ Regiensis: quarum hanc ab annis septē vel octo, istam a pluribus qua sexaginta pictam censuit Testis eorumdem Pompiliensium VI.
[superesse multos ejus auxilium expertos,] X Qualiter hodie adhuc vivunt multi, qui cum se in eorum indigentiis & necessitatibus & infirmitatibus patrocinio B. Peregrini commendarunt, a mitissimo Deo, per ejusdem beati servi sui intercessionem optatas gratias recipere meruerunt. Ita ex publica fama credere se vel sæpius audivisse testati pleriq; neminem sibi nominatim cognitum esse excusaverunt. Testis autem IV Si Scivissem inquit, de hac re aliquando interrogandum me, curassem eorum, quos recepisse gratiam solū nunc in confuso memini, distinctā servare notitiam: de me ipso interim possum testari, quod beneficium quoddam notabilissimum retulerim, quod tamen ne publicum faciam magnis justisque de causis prohibeor. Testis VI nominavit filiam suam, & aliam mulierem, quarum hæc a deformi struma ista a cancro tibiam rodente sanata sit, quarum depositiones de seipsis infra num. 16 & 18 audiemus. Testis IX recordatur de filio Equitis Bernardi Ferramontii; qui Bernardus, immediate ante illum auditus, signantius expresserat, quomodo ab hydrope curatus fuerit filius suus; rursumque distinctius infra num. 15 illius uxor.
[depicta ad sepulcrum miracula videri,] XI Qualiter ad ejus sepulcrum depicta sunt multa miracula, jam per d. B. Peregrinum facta, quæ adhuc visuntur, & supra num. 9 descripta sunt auctoritate publica, ut opus non sit testes de iisdem audire. Addit iis Testis II alia, quæ legi, inquit, in quadā scriptura, quæ penes me servatur ac de eodem Beato loquitur: quam miramur non fuisse registratam supra num. 11, & eam nancisci optaremus si supersit uspiam. Mirum est autem quod Testis VI & VII nominatim meminerint cæci ad Sancti feretrum illuminati, quasi id ibi expressum viderint, cum nihil tale num. 9 legatur.
[nomen legi in Martyrologio] XII Qualiter B. Peregrinus est descriptus in quibusdam Martyrologiis veteribus: de quo plerique nihil dicere scivissent, nisi monstratum eis tunc fuisset exemplar Maurolyci, addunt tamen quidam se de eo aliquid antea audivisse. Ipsa Martyrologii verba lege supra num. 7 juxta editionem anni MDLXXVI: nam in prioribus editionibus annorum MDLXVIII & MDLXX tale nil invenitur.
XIII Qualiter prædicta omnia & singula fuerunt & sunt vera, publica & notoria ac manifesta: & quod de omnibus illis est, fuit & erat publica vox & fama, & commune dictum ac indubitata credulitas.
CAPUT III.
Quædam miraculosæ curationes, per B. Peregrini invocationem impetratæ.
[14] In Dei nomine, amen. Infrascriptæ sunt positiones quarumdam personarū quæ in quibusdam earum infirmitatibus, [Invocato B. Peregrino,] implorato divino auxilio, B. Peregrino mediante, cujus patrocinio sese commendarunt, a benignissimo & misericordiarum patre Deo, sanitatem percipere meruerunt, ad perpetuam rei memoriam, ad majoremque Dei & B. Peregrini gloriam & illius sanctitatem magis propalandam, per me Notarium infrascriptum & ad hoc ut supra deputatum hic registratæ. Quæ quidem personæ per me diligēter examinatæ sunt, prævia tamē debita atque diligenti monitione, eisdem & cuilibet eorum respective facta, de sola & simplici facti veritate enarranda, nil addendo vel minuendo. Quemadmodum enim non est pro gloria Dei & Sanctorum ejus veritas reticenda; ita ad exaltandum Deum & Sanctos, inania atque falsa non sunt commemoranda, cum ipsi non egeant gloria nostra.
[15] Anno Domini MDCVIII die VII Octobris, .. Illustris D. Camilla uxor Ill. & Nob. viri D. Equitis Bernardini de Ferramontibus, [sanatur puer hydropicus,] illi delato prius per me Notarium infrascriptum juramento … dixit, deposuit, & attestata fuit, prout infra, videlicet: Domini mei, scitote quod habeam filium nomine Ludovicum. Hic cum esset annorum octo, per Dei dispositionem incidit in gravem & periculosam infirmitatem hydropis; ad cujus curationem vocatus D. Abbas Gaddidi b. mem. aliique Forolivienses medici, nec non Doctor Marini de Cæsena, cujus animam Deus in gloria habeat, unanimiter judicaverunt morbum pueri incurabilem esse, eo quod multis remediis adhibitis nullum ei potuerant auxilium ferre. Quo cognito ad divina requirenda me converti: ac primum deduxi puerum ad miraculosam Deiparæ imaginem, cui a Germania nomen est, in ecclesia Patrum Iesuitarum; tum ad S. Dominicum, eumque admovi variis Sanctorum Reliquiis in eadem ecclesia asservatis: denique huc ad ecclesiam Servorum, ubi eidem feci applicari pileolum, quo vivens olim B. Peregrinus utebatur. Subito autem atque eo contactus puer fuit, sanari cœpit; brevissimoque temporis spatio liber ab omni malo apparuit, quod Beati meritis totum censeo adscribendum, quamvis etiam tunc nonnullis uterer medicinis, propterea quod qui eas applicari jusserant medici nihilominus dicerent humanitus eum curari non posse.
[16] [crus periculose infectā,] D. Flaminia, filia D. Ludovici de Angeleriis & uxor D. Joannis de Serughis, nobilis Foroliviensis, dixit, deposuit & attestata fuit, prout infra. Dico quod ab annis circiter duobus incurrerim in tibia malum fœdum & cum periculo incancerationis conjunctum, eo quod, licet multis diebus illud paterer, nullum tamen medicum accersierim propter verecundiam: sed per meipsam applicabam unguenta quædam, & varia excogitabā balnea, quæ nihil profuerunt. Tandem votum B. Peregrino ferventer nuncupavi, & intra brevissimum tempus libera fui, absq; humano remedio. Quamvis enim applicuerim ea quæ dixi, iis tamen debuerat potius augeri malum, uti noverunt quædam mea soror & ancilla una, quibus crus ipsum ostendi. Nunc vero prorsus sana sum, quasi nihil mali passa forem: voveram autem oblaturam me crus argenteum, quod hactenus facere neglexi, sed faciam quamprimum. Interim recordor, quod una noctium visa fuerim ivisse ad ecclesiam Servorum, & curata ibidem Missa recipere sanitatem: proximo autem mane veni huc, Missam dicendam curavi ad altare B. Peregrini, & votum argentei cruris offerendi feci, ac sana fui.
[17] [struma sub oculo,] Die VIII Octobris, D. Magdalena, filia qu. Ioannis Baptistæ de Savorellis & uxor D. Fabritii de Fachineis de Forolivio … deposuit & attestata fuit sponte sua, prout infra. Anni sunt circiter triginta quod habui malum valde fœdum sub oculo sinistro ad magnitudinem ovi anserini, quod portaveram annis fere septemdecim, nullum remedium applicando, eo quod nullum mihi dolorem faceret. Nihilominus experiri tandem volens, num possem appendice illa monstrosa vultum liberare, advocari jussi qu. D. Franciscum Sassi de Benevento, physicum & chirurgum tunc Forolivii commorantem: qui cum venisset malumque vidisset, palpasset, considerasset, strumam esse dixit, & quidem curatu difficillimam. Iussi tamen ut experiretur curationem, si forte malum tollere posset. Verum post septem curæ adhibitæ menses cum proficeretur nihil, & nobiles quædam mulieres consuluissent ut ad B. Peregrinum recurrerem, parui consilio: factoq; voto cœpi sentire subitam curationem; ac tandem, ut videtur, prorsus libera fui absque ulla residua deformitate, per Dei & B. Peregrini gratiam singularem.
[18] [tibia dislocata,] D. Cæsar Blandinus de Forolivio … dixit deposuitque prout infra. Præteritis annis, cum alicujus mei negotii causa vellem primo mane equum conscendere, in ipso ascensu cecidi tam infeliciter, ut tibia ad genu dislocata fuerit, debuerimque ad lectum ferri; ubi per mensem integrum mansi, pessime habens, sub manu chirurgorum; ac tandem beneficio Dei convalui, sic ut liberrime & absque defectu possem ambulare. Ita sanus, cum aliquando essem in domo nobilis cujusdam matronæ, quæ nunc obiit & cujus animam Deus secum in gloria habeat; dixit illa mihi hæc expressa verba: Gaudeo quod te videam sanum omnino atque incolumen, absque ullo tibiæ impedimento: verumtamen dico tibi, quod restet obligatio quædam implenda a te. Interroganti autem quæ: Scito, inquit, quod dum ex illo lapsu sic infirmus jaceres in lecto, votum pro te fecerim B. Peregrino, quod si sanareris absque ulla claudicatione, statim ac valetudinem recuperasses, curares Missam faciendam ad altare B. Peregrini, ibique offerres tibiam ceream in monumentum receptæ gratiæ: teque eidem Beato affectuose ac magna cum fide commendavi. Nunc ergo cum te sanum videam, neque dubitem quin id factum sit istius Beati intercessione, restat ut te admoneam de implendo voto; sin minus implebo illud ego ipsa. Tunc gratiis eidem actis, facturum me recepi quod monebat. Neque mora accessi ad ecclesiam Servorum & Missam dicendam petii. Dixit autem eamdem mihi Fr. Anselmus de Forolivio, qua audita obtuli tibiam ex cera, gratias agens Deo & B. Peregrino de beneficio quod mihi inscio fecerant.
[19] [puella cæca,] D. Philippa, filia qu. D. Laurentii de Tomasolis … attestata fuit prout infra. Domini mei, verum est quod in domo Ill. Peregrini Latiosi avunculi mei, ubi ab infantia educata fui, sæpius ac sæpius narrari audiverim, quod cum essem annorum circiter trium, variolis tam copiosis laboraverim, ut universam faciei superficiem cooperientes utrumque oculum mihi corruperint, ita ut nunc etiam videre potestis: scio autem quod mihi sæpissime dixerint, quod omnino fuerim excæcata; ideoque domestici, post varia mihi applicata remedia, dolentes omnia frustra cedere, detulerint me per dies octo continuos mane ad sepulcrum B. Peregrini, ut isti oculi mei tangerentur cum virga, ad hoc intra sepulcrum reposita. Dicebant porro quod octavo die recuperaverim usum sinistri oculi, dextero remanente, ut erat estque etiamnunc, extincto. Ita semper audivi a domesticis narrari: neque aliter id possum affirmare, cum solum triennis tunc fuerim. Unius tamen rei optime recordor, quod cum die ultim